1

Etyka i bioetyka prawnicza

Wykad 04.03.14 r.

Rozumowania i dziaania moralne

Ksztatowanie zachowa i sdw moralnych

1. Intuicjonizm etyczny i racjonalizm etyczny

a) bodce zachowa moralnych

element poznawczy

element praktyczny(dyspozycja do dziaania)

2. Natura czy kultura?

a) koncepcja osoby(podmiot moralny)

3. Uniwersalizm i partykularyzm w etyce

a) jednostka a spoeczestwo

b) znaczenie relacji dla zobowiza moralnych(obowizki uniwersalne i zobowizania

specjalne)

Co decyduje o zachowaniach moralnych?

Wpyw bahych czynnikw sytuacyjnych na zachowania moralne

Wpyw zimnego/ciepego(hojniejsi) napoju w rku na decyzje o pomoc

charytatywn

Wpyw zimnego/ciepego napoju w rku na ocen innych ludzi, na stopie

zaufania innym

Wpyw zdjcia na plakacie na wysoko wpat na cele charytatywne(kwiaty -

mniej na cele charytatywne/ oczy wicej)

Podstawowe pytania:

I. Jak rol odgrywa rozum?

rozum jako sztab dowodzenia

decyduje jak si zachowamy-rozum jako rzecznik prasowy rozum racjonalizuje,

uzasadnia nasze zachowania

II. Jak rol odgrywaj cechy wrodzone(predyspozycje moralne) a jakie cechy

nabyte(edukacja, socjalizacja)?

Nature or nurture?

III. Wolna wola?

Autonomia a heteronomia moralna

2

Dylemat z wagonikiem, wersja 1

Dwie drogi pocigu przewrcenie zwrotnicy 5 osb lub 1 osoba?

Wikszo by zmienia zwrotnice! tutaj bardziej kalkulacja

Wersja 2

Kto stoi nad wagonikiem popchniecie czowieka, ktry zatrzyma kolejk i ktry zatrzyma

pocig ratujc 5 osb sam powicajc ycie

Mniej osb popchno by czowieka! tutaj bardziej kwestia emocjonalna

Skd bierze si rnica w decyzjach, skoro efekt ten sam?

w rzeczywistoci jest zupenie inaczej, bo niczego nie mona by pewnym w

porwnaniu do eksperymentu

Dylematy:

o osobowe(kadka i wagonik; pomoc przy wypadku) dominuje ocena emocjonalna,

intuicyjna;

o nieosobowe(zwrotnica, oddanie portfela, pacenie podatkw) dominuje ocena

racjonalna, kalkulacja

a) Racjonalizm etyczny(Sokrates, Platon, Kartezjusz; pewne konsekwencje u Kanta)

o Rozum uchwytuje bezporednio prawd o wiecie, rozum decyduje o naszych

zachowaniach i dziaaniach

o Czowiek wiedzc co dobre, zawsze postpi dobrze(lepiej doznawa krzywd

ni wyrzdza wyrzdzanie krzywd przysparza nam krzywd,) - postpujemy

le, bo nie wiemy, e jest ze, gdybymy wiedzieli to postpilibymy inaczej;

o Rozum(logos) kierujcy podliwoci(zmysy pasja, duma) i

popdliwoci(emocje, uczucia) dusza czowieka dzieli si na 3 czci

rozum jedn czci, ktra ma kierowa pozostaymi czciami duszy

podliwoci i popdliwoci(metafora rydwanu wonica- rozum; dwa

konie to pozostae czci duszy); eby poprawnie dziaa, czowiek potrzebuje

wszystkich czci duszy; rozum nie moe dziaa poprawnie bez pozostaych

czci.

Wpyw racjonalizmu etycznego na nowoytn filozofie moralnoci

Decyzja moralna wynikiem deliberacji(rozumowania)

Emocje mog wspiera decyzje rozumu, ale nie s sprawcze(empatia,

sympatia)

3

Rygoryzm moralny Kanta - dziaania z obowizku (chwalebne moralnie

motyw decydujcy to wiadomo, e taki jest obowizek, e naley pomaga

innym) i dziaanie zgodne z obowizkiem(odczuwamy empatie,

instynktownie, pod wpywem emocji), patologia(gr. Patos instrument,

poprzez ktry odwoywano si do ludzkich emocji) dziaanie z mioci,

sympatii to dziaanie patologiczne,

Rozum teoretyczny(wiedza niewielka rola w podejmowaniu decyzji) i

praktyczny(wadza odpowiadajca za podejmowanie decyzji moralnych)

Kanta dobra wola

U Kanta Koncepcja dobrej woli ma wiadomo ograniczenia rozumu

B) intuicjonizm etyczny ( Hume, wspczesna psychologia ewolucyjna)

Uchwytujemy prawd w drodze percepcji(poznania), nie rozumowania

Pewne prawdy moralne s oczywiste(nie wymagaj argumentacji)

Czowiek czuje, co dobre a co ze

Racjonalizacja wtrna do decyzji i do dziaania rozum rzecznikiem

Rozum kierowany uczuciami moralnymi, rozum jest wtrny zupenie racjonalne jest

to e przedkadamy skaleczenie naszego palca nad mier milionw ludzi w innym

czci wiata, ale uczucia moralne mwi, ze ta mier jest waniejsza.;

Nie rozum wonic ale uczucia moralne

Emocje prawne(dwustronne) i moralne(jednostronne)

(Petraycki) odpychanie/pociganie

Emocjonalny pies i jego racjonalny ogon(rozum porwnany do ogona)(J. Haidt)

Ekonomia behawioralna: system automatyczny(ktry wykorzystujemy pod wpywem

chwili, pewne nawyki, czynniki wbudowane w wiadomo w dziaaniach

osobowych) i refleksyjny(kiedy zastanawiamy si nad podjciem jakiej decyzji w

dziaaniach bezosobowych)

Postpowania zgodne z moralnymi intuicjami prowadzi do fatalnych efektw w

sprawach dobra publicznego, problem urzdze, stereotypw;

Sytuacje graniczne sytuacje dotyczce ycia, mierci, bardzo trudne, w ktrym

znajdujemy si bardzo rzadko, sytuacje w ktrych musimy podj decyzj; w

sytuacjach granicznych zawodz pewne nasze instynkty(bo z tymi sytuacjami nie

spotykamy si na co dzie)

Kazus rodzestwa w Niemczech(2008)

31-letni Patrick S., 23-letnia Susan K. czworo dzieci w tym dwoje upoledzonych

pochodz z patologicznej rozbitej rodziny z Lipska, nie wychowywali si razem,

4

poznali si w 2000, dowiedzieli si od matki biologicznej o pokrewiestwie, po

mierci matki rozpoczli wsplny zwizek

Patrick S w wizieniu(2,5 roku pozbawienia wolnoci), Susan K. pod nadzorem

kuratorskim

Troje pierwszych dzieci odebranych, wychowuj najmodsz Sofi, ktra urodzia si zdrowa

Skarga do TK: zakaz kazirodztwa historycznym przeytkiem; prawo do wolnoci

wyboru

Niemiecki TK odrzuci skarg dot. zniesienia zakazu kazirodztwa, z uwagi na ochron

rodziny przed szkodami(ryzyko cikich chorb genetycznych); gos odrbny

wiceprzewodniczcego W. Hassamera

Penalizacja kazirodztwa

Art. 201 k. k.

Kto dopuszcza si obcowania pciowego, w stosunku do wstpnego, zstpnego,

przysposobionego, przysposabiajcego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia

wolnoci od 3 miesicy do lat 5

Dlaczego wikszo ludzi uwaa kazirodztwo moralnie ze?

Zarzuty wzgldem kazirodztwa:

wzgldy zdrowotne potomstwa( a co w sytuacji zastosowania antykoncepcji albo in

vitro?)

brak racjonalnego wyjanienia, ale mocne przeczucie(odraza)

Adaptacja ewolucyjna

argument krzywdy(wykorzystanie)

Normy i nawyki

Historia muru(J. Searle) wall into boundary(status function) plemi odgrodzio

si od wszelkich zagroe murem, mur wyznacza fizyczna granice, ktrej nie mona

przekracza; mur z upywem lat coraz bardziej si kruszy, na samym kocu zostaje

tylko lad muru; mieszkacy tego plemienia cigle uznaj to miejsce za granice, ktrej

nie mona przekracza psychiczna granica metafora pewne ograniczenia

fizyczne stay si ograniczeniami psychicznymi; instytucje spoeczne(prawo), ktra

ogranicza psychicznie nie sankcja jest istotna a uzewntrznienie; fakty spoeczne

staja si rzeczywistoci, wtedy kiedy wszyscy ludzie zgodz si, eby zostay uznane

Mapy I karania wprowadzono map do pewnego pomieszczenia na grze dano

banany, eby mapy mogy je bra; nastpny etap polewano mapy woda, eby nie

5

bray bananw mapy nauczyy sie eby nie bra bananw; nastpnie wymieniono

jedn map ona chciaa sign po banana inne mapy zaczy atakowa dana

map, eby tego nie robia, bo chciaa unikn kary; cay czas wymieniano mapy te

, co pamitay to karay, ale karaa te ta, ktra nie bya polewana wod. Istniej

pewne nawyki dot, postepowania, ktre nie wiemy skd pochodz, ale wykonujemy

je na zasadzie naladowania; efekt wpywu spoeczestwa na nasze dziaania jest

znaczcy.

Eksperyment Milgrama

Rzekome badanie wpywu kary na pami, opacani ochotnicy z wszystkich warstw

spoecznych; rzekomo losowy wybr nauczyciela(osoba zgoszona).podstawiony

ucze i eksperymentator

Nauczyciel ma za kad pomyk ucznia razi go prdem podwyszajc si

raenia z kad pomyk(od 15 V, do 450); ju 45 V bolesne,

Mimo krzykw ucznia, prb, da przerwania eksperymentu. 65% badanych

zaaplikowao mu najwyszy wstrzs 450 V(spodziewano si, e bdzie to 1%

sadystw)

Gdy ucze oddzielony od nauczyciela nie wida, nie sycha; a 93% aplikuje

najwyszy wstrzs;

Gdy wstrzs aplikuje na bezporednim kontakcie, 23%

Gdy kilku eksperymentatorw i si nie zgadzaj, 10%

Jeli eksperymentator zamienia si miejscem z uczniem, 100% przerywa eksperyment

Wnioski

-podporzdkowanie autorytetom .....

.....

Jak oceniamy siebie?

uczciwy/przyzwoity

inteligentny/mdry

ludzie z reguy oceniaj siebie wyej od przecitnej

z reguy kady ocenia wyej swoj postaw moraln ni np. inteligencje

osobowo moralna jest dla nas bardzo wana(jak widzimy siebie i jak nas

widz inni)

Eksperyment Ascha

6

rzekome badanie dokadnoci postrzegania

w normalnych warunkach 99% osb udziela odpowiedzi, e odcinek c jest rwny c

Eksperyment grupowy, 7 osb podstawionych mwi, e x najbardziej zbliony do a

...............................................

Wnioski z eksperymentw:

Podporzdkowanie autorytetom silniejsze ni motywy wynikajce z osobowoci,

dowiadczenia, wiatopogldu, wartoci moralnych(psychologia posuszestwa)

Konformizm informacyjny i konformizm normatywny(lk przed odrzuceniem przez

grup, ch posiadania racji, dostosowanie) silniejsze od wasnych uczu i racji

Skd si bior sdy moralne?

1) Biologia(wrodzone adaptacje suca przetrwaniu gatunku)

2) Kultura(nawyki, normy)

naturalizm substancjalny(redukcja moralnoci do faktw biologicznych, spoecznych)

naturalizm metodologiczny(stosowanie metod naturalistycznych w analizie

moralnoci)

Wykad 11.03.14 r.

Podstawy moralnoci wedug de Waala:

o Empatia

-emocjonalna odczuwamy, co czuje druga osoba

-kognitywna(poznawcza) rozumiemy, co czuje druga osoba

o Fairness(uczciwo jako poczucie sprawiedliwoci)

wzajemno postpujemy w okrelony sposb, bo oczekujemy, e kto zrobi co dla

nas

wsppraca zdolno do dziaa kooperatywnych

wyrwnywanie podziau

7

Te filary to s pewne dyspozycje do okrelonego zachowania i wyksztaciy si w drodze

ewolucji. Suyy przetrwania gatunku. Wystpuj u ludzi i innych zwierzt.

Na czym polega rnica pomidzy moralnoci zwierzt i ludzi?

- u zwierzt nie ma czego takiego, co my nazywamy rozwojem, ludzie potrafi naladowa,

uczy si; potrafimy si uczy na czyim dowiadczeniu i kumulowaniu tych dowiadcze

- wszystko, co robi zwierzta suy przetrwaniu gatunku, natomiast ludzie broni wasnych

interesw,

- kierowanie si rozumem: naladowanie zachowa i celw, zmienno norm, uczenie si z

dowiadczenia innych, kumulacja wiedzy, rozwj, dobrowolne decydowanie(wiadomo

siebie i swoich decyzji: ja - odrniamy siebie od grupy, do ktrej naleymy, dlatego nasze

cele mog by rne od celw grupy, wolna wola)

- instynkt a obowizek: poczucie obowizku zastpuj instynkt przetrwania

gatunku(obyczaje, nacisk spoeczny, nawyki)

Bergson : U czowieka instynkt przerodzi si w rozum powoduje, ze ludzie nie dziaaj w

sposb mechaniczny. U zwierzt nadal jest instynkt. Natura wyposaya czowieka w co, co

zastpuje instynkt.

Koncepcja - Przykad: mrwki w mrowisku dlaczego mrwki pracuj w mrowisku?(pytanie

absurdalne) mrwki maj taki instynkt(nie ma moliwoci, ze one czuj si w jaki sposb

zobowizane czy co, to wycznie instynkt); mrwka powiedziaaby, e pracuje w mrowisku

bo pracuje, trzeba bo trzeba; gdyby mrwka moga myle to zacza by si zastanawia

dlaczego ma tam i mogaby stwierdzi, ze nie pjdzie do pracy i wszystkie inne tez to

doszoby do zagady mrowiska wniosek: kierujc si rozumem poprzez egoizm ludzie

mogliby wygin.

Wedug Bergsona instynkt u czowieka zosta zastpiony przez poczucie obowizku, dziki

temu gatunek czowieka trwa.

Dlaczego trzeba y?

Musz y, dopki nie umr

(ksika Josepha Conrada)

Uwewntrznienie czowieka

Natura kultura(jako druga natura nawyki, sposoby postepowania czym co zostao

wyksztacone w duej mierze przez kultur)

8

Uwewntrznienie czowieka: samoregulacja ludzie zaczynaj regulowa sami

siebie, odpowiedzialno, obliczalno, przewidywalno; wczeniej ludzie byli

regulowani zewntrznie- przez grup, w pewnym momencie te normy narzucane

przez grup staj si wewntrznymi normami;

Wartoci, cele moralne mog by zarwno zewntrznymi celami jak i

uwewntrznionymi

Norbert Eliasz Zmiany form wspycia przebudowa psychiki ludzkiej

-wraz ze zmianami kulturowymi nastpia przebudowa psychiki ludzkiej ludzie zaczli si

inaczej zachowywa; wie si to z tym, ze yjemy w innym rodowisku ni nasi przodkowie,

Np. przykad drogi w redniowieczu czowiek nastawiony przy poruszaniu si na

zewntrzne niebezpieczestwo; teraz nastawieni jestemy na samoregulacj, sami siebie

musimy kontrolowa, ogranicza.

Od atawizmw do wartoci

Atawizmy wartoci

-walcz uciekaj -wyrzeczenie si przemocy

-bodziec- reakcja - odroczenie reakcji

-dominuj- lgnij -jednoznaczne reguy

-niepokj- ssycz!(plotka) -komunikacja i transparentno

-podobny = dobry; inny =zy -tolerancja

-zdobd partnera -niezalenoc

-zaznacz terytorium -otwarto i elastyczno

Napicie pomidzy uspoecznieniem a indywidualizacj

ja uspoecznione potrzeba zakorzenienia

-bezosobowy nacisk spoeczny(tresura, dyscyplina)

-czowiek czci spoecznoci, ale nie jest z ni tosame

-naladowanie, porzdek, bieg rzeczy

9

ja indywidualne pragnienie wyraania swej niepowtarzalnoci

-osobowy rozwj wewntrzny, wewntrzne pragnienia

-wolno, tosamo

- wpywa to na twrczo, zmiana, przekraczanie siebie i zastanego porzdku

Rozwj moralny czowieka wg Kohlberga

1) Poziom przedkonwencjonalny kierowanie si zasad

przyjemnoci/przykroci naiwny skrajny egoizm, obawa kary, relatywizm;

gownie u maych dzieci

2) Poziom konwencjonalny respektowanie zasad spoecznych oczekiwanie

aprobaty innych, porzdek spoeczny; doroli gwnie

3) Poziom postkonwencjonalny pena osobowo moralna, autonomiczna

idea ycia, uniwersalne zasady sumienia itp.); swoje zasady, ktre nie s

wycznie wypadkow czynnikw zewntrznych np. nie powinno si zabija

Autonomia moralna

A) Biologia: wyposaa nas w predyspozycje moralne(adaptacje ewolucyjne)

B) Kultura: normy moralne w duej mierze ksztatowane kulturowo(socjalizacja, wpyw

grupy, autorytetu itp. normy heteronomiczne)

Moralno to nie tylko wynik kultury i biologii konieczna internalizacja norm(normy

autonomiczne):ksztatowanie trway dyspozycji moralnych(uczenie si) oraz

perswazyjna rola aracji(zasad) moralnych budowanie wasnej osobowoci moralnej

Wikszo ludzi dziaa konwencjonalnie, a nie moralnie(Hegel) tj. A+B

Rola prawa

Czy prawo czyni nas moralnymi?

Czy prawo czyni nas niemoralnymi?

Kant, Radbruch:

- ma umoliwi moralno

- nie moe moralnoci wymusi

-moe tez umoliwi niemoralno(akt moralny aktem wolno nie moe by zewntrznie

sterowany przez spoeczestwo)

10

Dziaanie moralne = aktem wewntrznej wolnoci

Wychowawcza rola prawa?

Charakter heteronomiczny prawa, zwyczajw itp.

Charakter autonomiczny moralnoci indywidualnej

Internalizacja norm zewntrznych(spoecznych, warunkowych)

Natura ludzka: koncepcje osoby

Spr natura czy kultura

Czowiek wytworem biologii czy spoeczestwa?

Geny czy czynniki rodowiskowe(wychowanie)?

Koncepcja natury czowieka jak niebezpieczna dla

Wolnoci/odpowiedzialnoci: determinizm biologiczny(co niezalene od czowieka,

bo jest wrodzone- natura z ktra si urodzilimy)?

Nowoytne koncepcje czowieka

o Czysta tablica(tabula rasa), Locke: nie ma w umyle tego, czego nie byoby wpierw

w zmysach czowiek ksztatuje si w trakcie swojego ycia, jego nauka opiera si na

dowiadczeniu, nie ma rzeczy wrodzonych, tosamo uzaleniona od

dowiadczenia(spoeczestwa, kultury, od nas samych)

o szlachetny dzikus, Rousseau w opozycji do koncepcji Hopsa, ze czowiek jest z

natury zy. Czowiek jest z natury dobry, spoeczestwo, pastwo sprawia, ze ludzie

s li

o Duch w maszynie, Kartezjusz czowiek jest maszyn, ale tym rni si od zwierzt,

e w tej maszynie jest duch,

o Czowiek nie ma natury, ma histori, Dilthey - w czowieku nie ma tego, co jest

stae, uniwersalne, ma tylko dzieje- jestemy wytworem historii, nie ma

uniwersalnych norm moralnych, dzisiejsze normy sa inne ni przedtem, jestemy

zupenie innymi ludmi ni wczeniej

o Teoria modeliny(socjologia):

-nieograniczona plastyczno czowieka(Pigmalion) jeeli kogo wyrwiemy z tych

warunkw spoecznych, w ktrych jest to moemy cakowicie zmieni czowieka

-nadorganiczna kultura(niezalena od natury czowieka), Durkheim

o Teorie inynierii spoecznej e mona cakowicie stworzy nowego czowieka za

pomoc mechanizmw spoecznych

o E. Goffman Czowiek w tatrze ycia codziennego

11

Osoba (persona,[prosopon rozbrzmiewa]) maska - , ktr zakadano w

staroytnoci, maski miay symbolizowa rol, jak grali

Kady zawsze i wszdzie odgrywa jak rol(wystp, fasada zbiorowe

wyobraenie)

Jeli nasza maska odpowiada naszemu obrazowi samych siebie to to jest

najprawdziwsze ja(internalizacja norm, spjno, dysonans poznawczy) -

dostosowywanie

Gender

pe biologiczna(sex), pe spoeczna(gender)

ple jako konstrukt spoeczny

- role spoeczne zwizane z okrelon pci(uwarunkowane biologicznie czy czysto

spoeczne?)

-preferencje seksualne(uwarunkowane cakowicie czy spoeczne?)

Czowieka modelina:

czowiek wasnym tworem, spoecznym(preferencje seksualne, role spoeczne)

-kazus chopca wychowanego jako dziewczynka

spoeczne ksztatowanie pciowoci: genderless school szko, ktre ma by a

pciowe, dzieci same maj zdecydowa jakie role spoeczne chc peni

leczenie homoseksualizmu

Zwrot biologiczny:

kognitywistyka, neurobiologia: elementy wrodzone w umyle czowieka(software),

uniwersalne mechanizmy zachowa pod powierzchni rnic kulturowych(wiele

atrybutw psychicznych przystosowanych do rodowiska naszych przodkw)

kultura rozumiana w kategoriach epidemiologii(rozprzestrzenianie si idei, praktyk-

tak jak rozprzestrzeniaj si zarazki)

neuropsychologia: umys nie kieruje, ale relacjonuje dziaania

ja jako zudzenie, ja jedn z wielu sieci systemw mzgowych

Wolna wola zudzeniem? Fikcj?

Korelacja z wynikami w nauce

1. Rodzice dziecka maj wysze wyksztacenie

2. Rodzina dziecka jest pena

12

3. Rodzice dziecka maj wysoki status spoeczny

4. Matka dziecka miaa 30 lat i wicej w chwili urodzenia pierwszego dziecka

5. Matka dziecka nie pracowaa midzy urodzeniem a pjciem dziecka do przedszkola

6. Dziecko miaa niska wag przy urodzeniu negatywnie skorelowane

7. Rodzice regularnie zabieraj dziecko do muzew

8. Dziecko jest adoptowane - negatywnie

9. Dziecko regularnie dostaje klapsy

10. Dziecko czsto oglda telewizje

11. Dziecko ma w domu duo ksiek - pozytywnie, liczna ksiek wiadczy o rodzinie

12. Rodzice czsto czytaj dziecku codziennie

Wnioski z badania:

Analiza regresyjna: badanie korelacji(wspwystpowanie) zjawisk, a nie wyjanienie

Porwnywanie dwch grup pod ktem danych

Co jest przyczyn a co skutkiem?

Pki z ksikami czy czytanie?

Nie wystarczy zapeni dziecku pokj ksikami, by si dobrze uczyo

Ksiki w domu wiadcz o rodzinie

Wniosek: waniejsze kim jeste ni, co robisz, ale mamy wpyw na to, kim jestemy

18.03.2014 r.

Kant rozwin pojcie autonomii moralnej. Dla niego byo istotne, e zachowanie moralne to

takie, ktre jest podjte bez czynnikw zewntrznych, ktre nami steruj. Autonomia

moralna to moliwo sterowania sob bez tych czynnikw

Rozumowanie moralne

Klasyczny schemat rozumowania moralnego.(Arystoteles, etyka chrzecijaska)

1)czowiek jaki jest

2)czowiek jaki by powinien pewien idea, do ktrego dymy

3)zasady moralne jako najszybsza droga z punktu 1) przej do punktu 2)

Nowoytny model

1) Czowiek jaki jest:

13

(np. racjonalny egoista; ani skrajny egoista, ani skrajny altruista; miertelny, itp.).

2) Zasady moralne.

= problem uzasadnienia zasad moralnych(dlaczego cokolwiek powinienem?)

Jaki jest czowiek?

Piercie Gygesa(Pastwo Platona) co pomyl inni, co mylimy o sobie sami zaoy

piercie, sta si niewidzialny i poczu si wolny i mg robi wszelkie ze rzeczy, zabi krla

Lidii, doszed do bogactwa i sta si krlem.

Dlaczego ludzie s dobrzy dlatego, e inni nas obserwuj?? Zewntrzne sterowanie

Kazus bajgli w pracy USA: czowiek zaoy biznes, przedawa bajgle i jako zapat to zostawia

bajgle, eby ludzie sami pacili - 80% ludzi uczciwych bez przymusu,

- mniejsze filmy uczciwsze(kontrola spoeczna)

-Wpyw pogody(dobra wicej paci)

- Stanowisko(na wyszych bardziej oszukuj wpyw wadzy, uprzywilejowana pozycja, na

wyszych stanowiskach ludzie bardziej chciwi, mniej uczciwi?)

-Morale firmy(dobre stosunki w pracy, pracownicy si lubi wicej paci)

-Morale narodowe(po 11.09.2001 wicej pacio, 87%)

-Kultura spoeczna, dobrze funkcjonujce pastwo.

Havel Sia Bezsilnych

Ideoloia: sposb na pozorne ustosonkowanie si do wiata dajcy czowiekowi zudzenie, i

jest jednostk autentycz, godn, moraln, i uatwiajcy mu tym samym uatwiajcy mu

niebycie ni

Wadza udaje, e niczego nie udaje, a ludzie udaj, e nie wiedz, e wszyscy udaj

Czowiek nie musi aprobowa kamstwa. Wystarczy, e zaaprobowa ycie z nim i w nim. Ju

przez samo to bowiem zatwierdza system, realizuje go, robi, jest nim

Elementarna potrzeba czowieka, by y przynajmniej do pewnego stopniaw zgodzie z

samym sob

Przyjcie odpowiedzialnoci przed sob i za siebie, ale take wobec wiata i za wiat innymi

sowy, zachowania autonomii moralnej i realnej partycypacji w ksztatowaniu wsplnoty, do

ktrej si naley

kryzys ludzkiej tosamoci w spoeczestwa konsumpcyjnych i technokratycznych...........

The Marshmallow Test daje si dzieciom piank i mwi si, e jeli poczekaj to dostan

dwie pianki

14

Pniej badano jak te dzieci bd si zachowywa w yciu, okazao si, e jest pewna

zaleno dzieci, ktre potrafiy si ograniczy miay lepsze wyniki w nauce, byy mniej

agresywne itp.

Interpretacja testu:

Korelacja samokontroli z sukcesem w yciu

Wrodzone cechy czy nabyte(nature or nurture?)

Rewizja wynikw testu po latach

Nowa wersja: wpyw czynnikw rodowiskowych na reakcje dzieci(Rocherster

Uniwesrity) gdy najpierw pani nie przyniosa kredek to pniej te dzieci jej nie ufay i

pniej jady piank wpyw czynnikw jeli rodzice nie speniali obietnic to dzieci

racjonalnie patrzc bray to, co miay

Interakcje kluczowe:

Mozg zmienia si pod wpywem dowiadcze

Genetyka behawioralna: wpyw genw na tosamo(waniejsze geny ni

wychowanie)

Maa ilo genw ogromne zrnicowanie wewntrzgatunkowe

Oddziaywanie genw na siebie

Geny uaktywniaj si pod wpywem czynnikw rodowiskowych(problem bliniakw

jednojajowych)

-geny

-rodowisko wsplne

-rodowisko swoiste(dowiadczenia indywidualne dziecka z otoczenia)

Teoria podwjnej przyczyny(psychologia ewolucyjna)

Dlaczego uprawiamy sex?

- 1) przyczyna blisza(uruchamiajca dziaanie): cele wysze(blisko, wi),

nisze(przyjemno)

- 2)przyczyna dalsza(adaptacja ewolucyjna): popd pciowy(cel: reprodukcja)

Dlaczego kupujemy szybkie samochody i modne ubrania(dobra luksusowe)?

- 1) przyczyna blisza: odczuwamy potrzeb(podobaj si nam, lubimy szybk jazd)

- 2)przyczyna dalsza: walka o status spoeczny, sukces reprodukcyjny

Dlaczego chodzimy do opery(sztuka wysza)?

- 1)przyczyna blisza: kochamy muzyk

- 2) walka o status spoeczny, sukces reprodukcyjny

Dlaczego pomagamy innym?

15

- 1)przyczyna blisza: tosamo moralna(bo to jest suszne, dobre)

- 2)przyczyna dalsza: altruizm krewniaczy i wzajemny(przetrwanie gatunku)

Dlaczego postpujemy uczciwie/moralnie

1)przyczyna blisza: tosamo moralna(bo jestemy wolni i odpowiedzialni)

2)przyczyna dalsza szukamy aprobaty(reprodukcja), wykazujemy lojalno wzgldem

grupy nie wyjania moralnoci uniwersalnej, uczciwoci wobec innych

Wspaniaomylno, lojalno(strategia ewolucyjna do rozrnienia godnych zaufania

od niegodnych), nieumiejtno kamania w ywe oczy(cena ewolucyjna za

uchodzenie za osob wiarygodn)

Cel: sukces reprodukcyjny, przetrwanie gatunku; koncepcja doboru naturalnego,

bezcelowo natury

Zmys moralny

o Zmys moralny: funkcj mzgu podobn do widzenia trjwymiarowego

o Zesp obwodw neuronowych uksztatowanych przez dobr naturalny tak, by mg

spenia okrelone zadanie

o Moralno to nie zudzenia, ale adaptacja

Emocje

Do nagradzania altruistw: wdziczno, podziw, uniesienie

Do pomagania potrzebujcym: wspczucie, lito

Do unikania oszustwa i naprawiania jego skutkw: wstyd, zaenowanie, poczucie

winy

Krytyka biologicznej i socjologicznej koncepcji natury czowieka:

1) Determinizm: obie eliminuj wolno czowiek wypadkow przyrody lub wizji

spoeczestwa

2) Bd naturalistyczny: nieredukowalno poj normatywnych do faktw

3) Granice wyjaniania rozumowego(uproszczenia) odczarowany wiat

1) Widy Humea

o Albo dziaanie zdeterminowane albo wynikiem losowych zdarze(przypadku)

=nie ma wolnej woli: nikt za nic nie odpowiada

16

o McDowell: ch uniknicia odpowiedzialnoci(radykalny naturalizm: nie mona

nikogo wini za mylenie, dziaanie, jeli nasze myli i czyny s wycznym produktem

pozbawionych znaczenia si)

o Twinkie defense: dziaania pod wpywem czynnikw ograniczajcych woln wol

Warunki przypisania odpowiedzialnoci

Podmiot X ponosi odpowiedzialno za czyn x, jeli:

1) X dokona(lub zaniecha dokonania) czynu x

2) Czyn x jest niedozwolony(albo nakazany)

3) X dziaa w sposb wolny

Wina

Szkoda

Zwizek przyczynowo skutkowy

X dziaa w sposb wolny:

Wolno od przymusu(zdolno kontrolowania wasnych zachowa)

a) Zewntrznego: fizycznego(vis absoluta), moralnego(vis compulsiva)

b) Wewntrznego; brak wiadomoci

Kazusy

Sprawa Hill v. Baxter(1957):spowodowanie wypadku podczas zanicia za

kierownic(czy mona prowadzi samochd pic?)

Sprawa Regina v. Parks (1987, kanada): zabjstwo w trakcie lunatykowania

Sprawa Zamory(Kalifornia 1977): zabjstwo pod wpywem telewizji(nie mia

waciwego rozeznania rzeczywistoci i myla, e jest w telewizji)

Zbrodnie w afekcie?

Natura czowieka a determinizm

Czowiek, trzy elementy:

-pierwsza natura(uwarunkowanie biologiczne, wsplne ze zwierztami

predyspozycje gatunkowe);

- druga natura(uksztatowana spoecznie, kulturowo; wsplna dla przedstawicieli tej

samej grupy);

17

- ja(indywidualne, niepowtarzalne ja, samowiadomo, wyodrbnienie, wolno,

odpowiedzialno) metafizyka czy fikcja?

Nie da si oddzieli natury pierwszej od drugiej(Hume)

Zarwno determinizm spoeczny, jak i biologiczny nie do utrzymania w prawie i

moralnoci.

2) Bd naturalistyczny (G. E Moore)

Principia Ethica(1903), E. G Moore

Nie da si zredukowa tego, co dobre do naturalnych waciwoci, jak np.

przyjemne

Jest mi przyjemnie = doznaj przyjemnoci, ale przyjemno i doznanie nie s

tosame; przyjemno jest dobra nie znaczy, e dobro jest przyjemnoci

Dobro, dobry

Dobro funkcjonalne suy temu, do czego stworzone(np. dobry samochd, dobry

instrument)

Dobro samo w sobie(moralne) niezalene od funkcji, celu (np. dobry czowiek =

prawy, cnotliwy itd.)

Nie da si zdefiniowa cechy dobry

Zamiast zastanawia si, czym jest dobro, naley bada, w jakich warunkach mona w

odniesieniu do kogo uy okrelenia dobry

Dobry nie jest posiadaniem pewnej waciwoci(jak np. ty), zalene od oceny i

ocenianego przedmiotu

Bd naturalistyczny

Bd naturalistyczny: To co naturalne (konieczne) = dobre(Spencer: etyka i ewolucja)

Bd moralistyczny: jeli co jest dobre = jest naturalne

- np. spory moralne o homoseksualizm(zgodny czy niezgodny z natura)

Sukces spoeczny nie jest tosamy z sukcesem ewolucyjnym

Moralno nie jest tosama z sukcesem ani spoecznym, ani ewolucyjnym);

pomylenie moralnoci ze sprawnoci (fitness)

Bd ekwiwokacji mwimy sowo natura, a jedna osoba myli o przyrodzie, a

druga o naturze w sensie metafizycznym; niezrozumienie

3) Badania empiryczne

18

Nie dowodz , ale su poparciu wpierw zaoonych tez(przesdy, nawyki,

mniemania)

Redukuj zachowania czowieka do jakich konkretnych czynnikw, a nie

cao

Daj materia do interpretacji i spekulacji

Zawodno indukcji(nic pewnego) i dedukcji(nic nowego nie prowadz do

adnych nowych wnioskw ni te, ktre ju zawarlimy w zaoeniach)

Sdy syntetyczne(te, ktre co wnosz nowego do rozumowania) i

analityczne(rozkadaj na czynniki pierwsze to, co ju mamy)(Kant); czy

istniej sdy syntetyczne a priori(niezalene od nas samych, od

naszego rozumowania)?(matematyka, moralno - w nich istniej

takie sdy syntetyczne

Na ile rozum moe wyjani sam siebie?

Wittgenstein podmiot metafizyczny: granica, nie cz wiata

Oko widzi wszystko, co ma w polu widzenia, ale nie widzi siebie samego

Granice poznania

Poznanie rozumowe jest ograniczone

Wiara w bezgraniczny rozum od Kartezjusza(poznanie rozumowe bezzaoeniowe,

powszechnie wane, wystarczajca podstawa ycia: empiryzm, racjonalizm)

Rozczarowanie rozumem: idealizm, egzystencjalizm

Homo spiritualis czowiek duchowy

- czowiek ma duchowoc, wic czowieka nie powinno nazywa si homo sapiens tylko

homo spiritualis, bo najstrasze rzezcy to nie s narzdzia tylko przedmioty kultu

Koncpecje natury czowieka:

1) Spoeczne

A) Radykalne: czowiek nie ma natury, jest tworem spoecznym, kulturowym,

historycznym w opozycji do natury jako przyrody(dajca si zredukowa do

aspektw spoecznych) dterminizm, relatywizm

B) Umiarkowane: czowiek jest tworem spoecznym, kulturowym, historycznym,

ale ograniczonym biologicznie(natura emergentna druga natura spoeczna,

wyrosa z natury biologicznej, ale zostaa przeksztacona przez spoeczn)

2) Biologiczne

a) Radykalne: natura czowieka cakowicie zdeterminowana do biologii(dajca si

zredukowa do aspektw biologicznych) cakowity determinizm

19

b) Umiarkowane: czowiek jest wytworem ewolucji, ale przeksztaconym spoecznie,

kulturowo(natura emergentna- tu biologia jest silniejsza ni uwarunkowania

spoeczne)

3) Metafizczne:

a) Radykalne: rozdzia(opozycja) ducha i ciaa, wiecznoci i doczesnoci; to co

duchowe jest lepsze i da si oddzieli

b) Umiarkowanie: jedno duchowo cielesna(biologia i kultura wsptworz

czowieka, ale nie da si do nich zredukowa czowieka istnieje tez pewien

duchowy aspekt)

Metafizyczna koncepcja natury ludzkiej

Od Platona i Arystotelesa po wiek XX w filozofii

Ja(poczucie jednoci osobowej, wyodrbnienie z kosmosu, praw

przyrody, wyodrbnienie ze spoecznoci)

Moralno(powinno): pomidzy koniecznoci(przymusem

Rousseau, Kant) a wolnoci wspdziaanie wolnej woli

Prawda obiektywna dot. czowieka niezalena od czowieka, jego

moliwoci poznawczych, Twrczych(rdo supra-naturalne)

Wolna wola

Stan umysu poprzedzajcy dziaania, autonomiczna wadza umysu odpowiadajca

odpowiada za chcenie

Chrzecijastwo(w. Pawe, w. Augustyn-pierwszy filozof woli)

Pojcie zwizane z koncepcja czasu(cykliczno czasu, linearno czasu), kreowaniem

przyszoci

Ja mog(swoboda dziaania, obiektywny stan ciaa), ja chc(wiadomo)

przeniesienie akcentw z dziaania na chcenie z uczynkw na wol

Pami, poznanie(rozum), odczuwanie(emocje, namitnoci, popdy, zmysy)

bierny charakter, nasze dziaanie nie opiera si na tym, nie wpywa jeszcze na nasze

dziaanie)

Wola(chcenie):czynny charakter(zespala wszystkie atrybuty czowieka w cao)-

powoduje dziaanie

Metafizyczne podstawy prawa: idea godnoci ludzkiej

Art., 30 Konstytucji RP:

Przyrodzona i niezbywalna godno czowieka stanowi rdo wolnoci i praw czowieka i

obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowizkiem wadz

publicznych.

Czowiek osoba jednostka

20

a)czowiek(human) przedstawiciel gatunku ludzkiego, posiada cechy charakterystyczne dla

istoty ludzkiej, ale nie mieli adnych cech indywidualnych, na podst. Ktrych mona by

okreli jego status prawny(pierwotnie nikomu nie przysugiway prawa z samej racji bycia

czowiekiem)

b)osoba( person) konkretni, indywidualni ludzie, wyposaenie w tosamo(swoj

koncepcj siebie) i status do definiowany poprzez ich przynaleno do okrelonych gryp;

prawo rzymskie persona: osoba, ktra posiada status prawny, wyposaona wprawa

obywatelskie; tradycja angloamerykaska do XIX w. ga prawa prawo osb(law of

persons), w ktrej definiowano prawa, jakie przysugiway ludziom ze wzgldu na status

spoeczny(niewolnika, chopa, rzemielnika, krla, ma, zony itd.)

c)........................

Ulepszanie natury czowieka

Projekt Genomu ludzkiego: 1990-2003

2000 wstpna mapa genomu ludzkiego

Niewtpliwie, jest to najwaniejsza i najbardziej zdumiewajca mapa, jak kiedykolwiek

stworzya ludzko Tony Blair

Geny a przyszo czowieka

Mielimy zwyczaj myle, e nasza przyszo jest w gwiazdach, teraz wiemy, ze nasza

przyszo jest w genach

Projekt genomu ludzkiego & reprodukcja medycznie wspomagana umoliwiaj genetyczn

selekcj i otwieraj nowe pole wyborw reprodukcyjnych

Eugenika

Francis Galton: eugenes dobrze urodzony

Pozytywna manipulowanie ludzkimi cechami dziedzicznymi poprzez ingerencje w

ludzki rozrd

np. odpowiednie dobieranie par, przymusowe cie

Negatywna eliminowanie osobnikw biologicznie gorzej uposaonych bd

uniemoliwienie im prokreacji w celu ulepszenia gatunku ludzkiego

Wczeniej np. przymusowa sterylizacja

21

Eugenika: lata 20. XX w.:USA, III Rzesza, Skandynawia(Szwwecja do lat 70. XX w.,

Japonia itd.) Staroytno: Sparta, Pastwo Platona

Eugenika autorytarna pastwo decyduje o tym, kto:

Powinien si rozmnaa, a kto nie

Np. konkursy na najlepiej przystosowan rodzin, USA 1925

Np. Carrie Buck wytypowana do przymusowej sterylizacji , 1927 orzeczenie Buck

v. Bell Oliver Holmes sdzi w tym w orzeczeniu - uzasadnia, ze powinna zosta

poddana przymusowej sterylizacji trzy pokolenia imbecylw dokonano tej

sterylizacji

Eugenika miaa przede wszystkim wtedy jeszcze charakter g. Spoeczny a nie

biologiczny; Carrie Buck urodzia dziecko nielubne jej matka te, byo to w jaki

sposb rodowisko patologicznie; jej dziecko byo wynikiem gwatu ze strony wujka;

decyzja opieraa si na wykluczeniu spoecznym a nie genetycznym(!)

Podobnie - w Szwecji dokonywano sterylizacji na zasadzie argumentw

spoecznych os. bezrobotne, bez wyksztacenia, te, ktre byy obcieniem dla

spoeczestwa

Co to znaczy lepszy, bardziej przystosowany?

Projektowanie dzieci przez rodzicw: eugenika liberalna?

Ulepszanie natury ludzkiej

Athletic Talent Laboratory Analysis System: gen ACTN3 zwizany z rodzajem mini,

tzw. gen szybkoci, poszukiwania natural born athlets

Such absolutny

Inteligencja

Temperament

wykad, 01.04.2014 r.

Polityki reprodukcyjne pastwa:

Eugeniczne tylko, gdy dot. ulepszania gatunku, spoeczestwa(eliminacji wadliwych

genw z puli populacji itp.)

Nieeugeniczne polityki:

Polityka jednego dziecka w Chinach(wzgldy demograficzne): system

kar(nakazw)

Ograniczenie wolnoci reprodukcyjnej

22

Podatek dochodowy od singli(tzw. bykowe, 1946-1956 od 21 roku ycia; 1956-

1973 od 25 roku ycia, wzgldy ekonomiczne, spoeczne: system kar(nakazw)

Dyskryminacja osb bezdzietnych, samotnych

Przywileje podatkowe, mieszkaniowe itp. dla rodzicw, wzgldy ekonomiczne,

spoeczne: system przywilejw, gratyfikacji,

Rwnomierne zwikszenie podatku dochodowego z uwagi na starzenie si

spoeczestwa(ulgi dla rodzicw)

Argumenty przeciw ulepszaniu:

1. Determinizm genetyczny

2. problem natury ludzkiej: co mona ulepszy, co jest lepsze? Problem

wolnoci i tosamoci

3. Niesprawiedliwo

4. Genizm: dyskryminacja

1. Determinizm genetyczny

o Wyrniajce cechy i zdolnoci ludzkie sa determinowane prze geny mamy

czynnik - gen, ktry jest w stanie zdecydowa, jacy bdziemy, w jaki sposb

si bdziemy zachowywa(krytyka postawa redukcjonistyczna czynniki

rodowiskowe tez maja wpyw!)

o Bank spermy noblistw, ankiety - twrcy banku spermy zbierali t sperm od

noblistw - (krytyka! bycie geniuszem jest wypadkow wielu rnych

czynnikw)

o James Sherley jestemy czym wicej ni naszymi genami. Jestemy wyrazem

naszych genw

o Steven Pinker: bada pyt DVD pod mikroskopem, by dowiedzie si o czym

jest nagrany na ni film

o Bd: cz za cao na dzisiejszym etapie genetyki potrafimy

zidentyfikowa tylko niektre geny skd moemy stwierdzi na podstawie

jednego kryterium ocenia czy dana osoba bdzie taka czy taka, czy konkretna

waciwo jest podstaw do selekcji?

o Zoono genetyczna, gen to tylko jeden z czynnikw(test biegania lepiej

poczeka a dzieci troch podrosn i przeprowadzi test biegania, by oceni

ich predyspozycje, zamiast bada ich geny) wane s te czynniki

rodowiskowe, relacja genw i czynnikw rodowiskowych.

Rnorodno=kreatywno, rozwj

Standaryzacja=hamowanie kreatywnoci, stagnacja

23

Mit marchewki czy mona ulepszy co, co jest optymalne

Niektrzy bioetycy twierdza, e powinnimy stworzy super czowieka ulepszenie

go jedzenie marchewki polepsza wzrok lecz jeli wzrok jest dobry to nie mona go

polepszy

Transhumanizm, Posthumanizm

Wzi ewolucj w swoje rce

Ulepszanie czowieka obowizkiem moralnym

Ulepszanie moralne(poprawianie zdolnoci kognitywnych w celu uczynienia ludzi

bardziej zdolnymi do zachowa kooperatywnych) zarwno srodki farmakologiczne

jak i genetycznie

Cel: przetrwanie ludzkoci

Ulepszenie moralne: stworzenie dyspozycji, ktra uniemoliwi ci wiksze

prawdopodobiestwo tworzenia prawidowych sdw odnonie tego, co jest suszne

i wiksze prawdopodobiestwo dziaanie zgodnie z tymi sdami

Zaoenie: czowiek nie ma staej natury

Julian Savulescu, Nicholas Argar

Czy rodzice powinni mie jak najlepsze dzieci?

Savulescu

Rodzice powinni zapewni to, co najlepsze dziecku, ergo...

Rodzice powinni mie jak najlepsze dziecko? ( komentarz - nie ma takiego polaczenia,

przejcia miedzy pierwszym zdaniem a drugim)

Wobec kogo ten obowizek?

Wobec dziecka? Co jest najlepsze dla dziecka?

Wobec spoeczestwa?

Wobec siebie?

Problem otwartej przyszoci dziecka(dziecko powinno mie moliwoci o decydowania o

sobie samym, a nie zamyka je), nadmiernych oczekiwa(czy pniej rodzice nie bd

mieli zbyt duych oczekiwa od swoich dzieci w zwizku ze swoj inwestycj),

instrumentalizacji(maj by rodkiem do osignicia celw, ambicji, oczekiwa

rodzicw), warunkowej mioci rodzicielskiej

Genetic Virtue Programme (M. Walker)

Obowizek rozwijania I ksztacenia u wszystkich istot ludzkich pewnych waciwoci

kognitywno-moralnych, ktrym przypisywa mona obiektywn warto

Perfekcjonizm etyczny?

Biologiczny charakter cnt

24

Bycie lepszym w byciu dobrym czy lepsza wiadomo i zrozumienie, co znaczy

dobry?

Argument z wolnoci(podmiot moralny) behawioryzm, transhumanizm czy mog

postpi inaczej?(odpowiedzialno)

Argument z tosamoci(auto-kreacja, autentyczno) my mamy wpyw na to kim

jestemy, autentyczno ( nasza wizja samych siebie zgadza si z tym, jak si

zachowujemy czy to nie zostanie zniszczone?)

Zoono genetyczna czowieka emocje negatywne wane do moralnego rozwoju

czowieka(np. awersja w niektrych sytuacjach moe powodowa, e bdziemy

kogo dyskryminowa czy ponia, ale moe by ona rwnie przydatna np. awersja

do zadawania cierpienia - chroni przed zadawaniem cierpienia innym)

Tosamo ludzka

Ulepszanie siebie(Prozac, chirurgia plastyczna), ulepszanie przyszych generacji

Co determinuje bycie mn? Jakie s istotne cechy mojej osobowoci, bez ktrych nie

bd sob?

Williams: Jeli chciaabym by cesarzow Chin, to znaczy, e chciaabym nie istnie,

ale eby zamiast mnie istniaa cesarzowa Chin

Tosamo ludzka

o Numeryczna(kontynuacja genetyczna czowieka jeeli zachodzi, to mimo

ulepszania pozostaje ten sam czowiek) podejcie biologiczne i

psychologiczne

o Istotowe(rdowe ja co co nas rni od innych- sami to stwarzamy)

o Narracyjne(koncepcja ja stwarzamy koncepcje w interakcji z innymi ludmi

taka opowie o sobie samym)

Czy ulepszanie zmienia ludzk tosamo, a jeli tak to w ktrym znaczeniu? Czy jest

moralnie wtpliwe, naganne?

Moralne argumenty przeciw ulepszaniu(biokonserwatyci: Habermas, Sandel, Kass,

Fukuyama)

Autonomia czowieka(prawo do otwartej przyszoci)- wychowanie a projektowanie

Heteronomia czowieka(wolno i przypadkowo istnienia) heteronomia jest

wtedy, gdy jestemy uwarunkowani czynnikami zalenymi od czyjej decyzji to

ogranicza nasz wolno

Wolno podmiot moralny, tosamo

Relacje rodzice dzieci problem warunkowej mioci rodzicw

Godno czowieka(problem instrumentalizacji) nikt nie moe traktowa nikogo

jako rodka do celu(Kant)

Rwno spoeczna i moralna(symetria odpowiedzialnoci): roszczenia, urodzenie

jako szkoda

25

Redukcjonizm etyczny i dot. czowieka - redukowanie czowieka do sfery

biologicznej, tylko do genw

Zoono genetyczna czowieka(geny nie s jak bakterie) genw nie mona po

prostu wyeliminowa

Natura ludzka, natura gatunku moemy wprowadzi zmiany w genotypie czowieka,

ktre mog by niebezpieczne dla gatunku

3. Niesprawiedliwo

-problem nierwnoci

-doping? Szachici, sportowcy, naukowcy

-M. Sandel: maraton bostoski doping to co midzy jazd metrem a butami

5. Genizm

08.04.14 r.

Dyskryminacyjne uycie informacji genetycznych:

Zdrowie i system ubezpiecze zdrowotnych

Zatrudnienie pracodawca tez pokrywa koszty ubezpieczenia, pojawia si pokusa,

eby sprawdzi przyszy stan zdrowotny pracownika

Adopcja

Edukacja podzieli dzieci w odpowiednie grupy, eby ich edukacja bya bardziej

odpowiadajca predyspozycjom genetycznym; ryzyko zbytniego segregowania

Ubezpieczenia samochodowe itd.

Konwencja o ochronie czowieka i godnoci ludzkiej wobec zastosowa biologii i

medycyny: Konwencja o prawach czowieka i biomedycynie(1996)

Artyku 3 ( Zasada sprawiedliwego dostpu do opieki zdrowotnej )

Uwzgldniajc potrzeby zdrowotne oraz dostpne rodki, Strony podejm w ramach

swoich waciwoci, stosowne dziaania w celu zapewnienia sprawiedliwego dostpu do

opieki zdrowotnej o waciwej jakoci.

Artyku 11 ( Zakaz dyskryminacji )

Kada forma dyskryminacji skierowana przeciwko danej osobie ze wzgldu na

dziedzictwo genetyczne jest zakazana.

26

Artyku 12 ( Genetyczne testy prognozujce )

Testy prognozujce choroby genetyczne albo testy, ktre mog suy do identyfikacji

nosiciela genu odpowiedzialnego za chorob, oraz testy, ktre mog wykry genetyczne

predyspozycje lub podatno na zachorowanie, mog by przeprowadzone wycznie dla

celw zdrowotnych albo dla bada naukowych zwizanych z celami zdrowotnymi, oraz

podlegaj odpowiedniemu poradnictwu genetycznemu.

Co to znaczy cele zdrowotne? bardzo szerokie pojecie.

Artyku 13 ( Interwencja wobec ludzkiego genomu )

Interwencja majca na celu dokonanie zmian w genomie ludzkim moe by

przeprowadzona wycznie w celach profilaktycznych, terapeutycznych lub diagnostycznych

tylko wtedy, gdy jej celem nie jest wywoanie dziedzicznych zmian genetycznych u

potomstwa.

Terapia genetyczna ingerencja niewskazana, bo nie znamy konsekwencji, jakie dla gatunku

ludzkiego bd miay trwae interwencje genetyczne.

Artyku 14 ( Zakaz dokonywania wyboru pci )

Wykorzystywanie technik medycznie wspomaganej prokreacji jest zakazane, o ile

celem tych technik jest wybr pci przyszego dziecka za wyjtkiem sytuacji, gdy wybr taki

pozwala unikn powanej choroby dziedzicznej zalenej od pci dziecka.

Krytyka - Pe nie jest chorob, wic nie dyskryminuje si ze wzgldu na pe, dokonujc

selekcji mona doprowadzi do niestabilnoci w spoeczestwo.

Za - Argument z rwnowagi w rodzinie gdy rodzina ma duo dzieci okrelonej pci i

chciaaby mie innej; oraz gdy zmiana pci pozwoli unikn choroby(np. w przypadku choroby

hemofilii)

Powszechna Deklaracja o Genomie Ludzkim i Prawach Czowieka, UNESCO 1997

Artyku 2

(a) Kady ma prawo do poszanowania wasnej godnoci i praw niezalenie od cech

genetycznych.

(b) Ta godnoci sprawia, e nie mona sprowadza jednostki ludzkiej do jej cech

genetycznych a take, e naley szanowa niepowtarzalno kadego czowieka i rnice

midzy ludmi.

Artyku 6

27

Nikt nie powinien, w oparciu o swe cechy genetyczne, by przedmiotem dyskryminacji,

ktrej celem lub

wynikiem byoby naruszenie praw czowieka, jego podstawowych wolnoci lub godnoci.

Artyku 7

Poufno danych genetycznych dotyczcych osoby podlegajcej identyfikacji i

przechowywanych lub

przetwarzanych dla celw badawczych lub jakichkolwiek innych, winna by chroniona

prawnie.

GINA: Genetic Non-Discrimination Act(2008)

- Aspekt ubezpiecze i zatrudnienia(eby pracodawca nie mg uy informacji

genetycznych przy zatrudnianiu pracownika kwestia ubezpiecze)

Ustawa z 22 maja 2003 r. o dziaalnoci ubezpieczeniowej

Art. 21:

Zakad ubezpiecze moe zada aby ubezpieczony lub osoba na rzecz ktrej ma zosta

zawarta umowa ubezpieczenia poddaa si badaniom lekarskim lub badaniom

diagnostycznym z minimalnym ryzykiem, z wy. Bada genetycznych, w celu oceny ryzyka

ubezpieczeniowego, ustalenia prawa do wiadczenia i wysokoci tego wiadczenia

- badania genetyczne nie zostay tu jako wyjtkowo potraktowane

Wyjtkowo informacji genetycznej

Ekscepcjonalizm genetyczny

1) Zaoenia deskryptywny

- Szczeglny predyktywny charakter

- Szczeglny osobisty charakter

- Oddziaywanie na inne osoby spokrewnione nie mwi tylko o nas, ale take o naszej

rodzinie,

- Niezaleno od ludzkiej woli

28

- atwo uzyskania wystarczy pobra lin, zdecydowanie atwiej ni pobra krew,

wystarczy jeden wos

2) Zaoenia normatywne

- Wymagana szczeglna ochrona(zakaz uycia informacji genetycznych GINA)

Przeciwnicy rwnie na podstawie innych danych zdrowotnych moemy przewidzie wiele

rzeczy choroby itp. Take to nie tylko genetyczne badania,

Argumenty kontra:

Jak oddzieli informacje genetyczne od informacji zdrowotnych,

Ubezpieczyciel ma prawo do informacji na temat historii chorb w rodzinie, wic

czemu nie ma mie prawa do informacji genetycznych?

Problem odwrotnej selekcji czy ta informacja, ze kto nie jest podatny genetycznie

na choroby, ktra bdzie mia czowiek, a nie firma ubezpieczeniowa nie spowoduje,

ze te osoby nie bd si ubezpiecza, przez co firma zbankrutuje?

Uprzywilejowana sytuacja klientw wobec firm ubezpieczeniowych,

Genetyczna dyskryminacjja w praktyce sdowej?

2002: Linie Kolejowe Burlington Northern Santa Fe, 2.2 miliona dolarw

odszkodowania(zaskarone z American with Disabilities Act) za nielegalne

przetestowanie genetyczne pracownikw bez ich zgody na posiadanie genetycznego

defektu zwizanego z wykonywan prac zesp cieni nadgarstka

-przyczyny nie mona wykonywa komu badan bez zgody zainteresowanych

Chicago Bulls: test DNA gracza Eddy Curry, by stwierdzi jego potencjalne ryzyko

ataku serca zgodzi si na to warunek przedu mu kontrakt, jeli zgodzi si na

badania genetyczne

IBM pierwsza korporacja, ktra w 2006 roku uznaa genetyczn dyskryminacj swych

pracownikw za bezprawna

Sprawa adopcji:

Pewna para chciaa mie dzieci, przeprowadzili badania genetyczne, kobieta miaa plsawice

Huntingtona, miaa te geny,

Dlatego chcieli adoptowa dziecko, agencja adopcyjna si nie zgodzia, bo skoro kobieta

zachoruje na t plsawic to nie bd oni najlepszymi moliwymi rodzicami.

Czy agencja miaa racj?

Sprawa ubezpieczenia samochodowego

29

Mczyzna przeprowadzi badania genetyczne i okazao si, e mia predyspozycj do

choroby Charcota-Mariego Tootha(neuropatia ruchowo czuciowa)

Nie mia wczeniej wypadkw, by dobrym kierowcom, mia zawiadczenie lekarskie o penej

sprawnoci, jednak odmwiono mu ubezpieczenia.

Co to jest dyskryminacja?

Dyskryminacja: osoby podobne w kadym istotnym wzgldzie s

traktowane w rny sposb, albo gdy osoby, ktre s rne w pewnym

istotnym wzgldzie sa traktowane tak samo(Feinberg)

Dyskryminacja genetyczna: dziedziczne cechy genetyczne jako

nieadekwatne kryterium zrnicowanego traktowania ludzi

Konkluzje

Sposb i kontekst wykorzystywania informacji kluczowy a nie charakter(genetyczny

bd nie) informacji

Ochrona informacji genetycznych w szerszym kontekcie praw czowieka i praw

pacjenta, czy danych osobowych

Wyporodkowa midzy prawami indywidualnymi, interesami firm

ubezpieczeniowych i celami opieki publicznej

agodzenie obaw publicznych przed testami genetycznymi w celu dalszego rozwoju

nauki

Zakres zobowiza moralnych

Raporty ONZ

2/5 ludzkoci yje w ubstwie

1,44 miliarda ludzi yje za mniej ni $1,25 dziennie

2,6 miliarda ludzi yje za mniej ni $2 dziennie

7 miliardw dolarw rocznie, by zapewni dostp do czystej wody dla 2,6 miliarda

ludzi(mniej ni Europejczycy wydaj na perfumy czy Amerykanie na chirurgie

plastyczn; inwestycja ta mogaby uratowa ycie okoo 4000 ludzi dziennie)

Nierwnoci

Najbiedniejsze 40% populacji wiata czerpie 5% dochodu gobalnego

Najbogatsze 10% populacji czerpie 54% dochodu globalnego

Cele milenijne rozwoju ONZ

Pomoc rozwojowa krajw zamonych, 0,7 PKB

UE: 0,33% PKB, a do 2010 0,56%, do 2015 0,7% PKB

30

Polska:0,17% PKB do 2010 i 0,33% PKB do 2015 nie wywizalimy si ze swoich

zobowiza, jestemy przedostatni

1946-1951: Plan Marshalla, $13 miliardw pomocy USA dla Europy = 1,52% PKB USA

rocznie

USA(2003):0,14% PKB pomocy

Polska(2008 2013):ok. 900 milionw zotych pomocy rocznie, 0,08% PKB

Norwegia, Dania, Luxemburg, Holandia i Szwecja powyej 0,7 PKB

Obowizek pomocy najbiedniejszym?

Polska zajmuje 39 miejsce wrd pastw najwyej rozwinitych.

The Human Develompment Index(HDI) WRS: dugo ycia, analfabetyzm, edukacja,

standard ycia, jako ycia kwestie ekonomiczne oraz spoeczno - polityczne

Well-being(dobrostan, zwaszcza dzieci): kraje rozwinite, rozwijajce i nierozwinite,

ekonomici: Mahbub ul Haq, Amaryta Sen(1990)

Czy powinnimy pomaga obcym

1)czym jest obowizek pomocy i skd wynika?

2) jaki jest jego zakres(kto ma obowizek pomaga komu)?

Famine, Affluence, and Morality

Peter Singer, 1972

9 milionw bengalskich uchodcw z wczesnego Pakistanu yo w warunkach na

skraju ndzy, umierao z tego powodu

Twierdzi, e pomoc jest naszym obowizkiem, rozpocz dyskusj na ten temat

Uzasadnienie obowizku pomocy:

Jeli zgodzimy si, e

(a) Cierpienie i mier s czym zym(kwestia oczywista, nie potrzebuje dyskusji), oraz

(b) Jeeli jest w naszej mocy zapobiec, by co zego si wydarzyo bez potrzeby

powicania czegokolwiek o porwnywalnej wartoci moralnej...

....Mamy obowizek to zrobi.

Kady z nas powinien pomaga, a jeli tego nie robi to robi co moralnie zego.

Przykad toncego dziecka

Odmawiajc pomocy toncemu zrobimy co nagannie moralnego

Odmawiajc wpaty na konto UNICEF bdziemy tak samo odpowiedzialni za mier

dziecka, jak w przypadku zaniechania pomocy toncemu

Posugiwa si pojciem odpowiedzialnoci indywidualnej

31

Prawo dobrego samarytanina

Good Samaritan law: dobrowolna pomoc osobie obcej zwolnienie z

odpowiedzialnoci odszkodowawczej za popenione bdy

Czy moemy domaga si na drodze prawnej, by ludzie postpowali w sposb

miosierny?

W USA nie ma obowizku pomocy pod grob kary, tylko to prawo dobrego

samarytanina, e nie zostan pocignici do odpowiedzialnoci, jak le pomog

Morderstwo Kitty Genovese(1964) Nowy Jork, 1964, w rodku miasta zostaam

zamordowana na oczach 30 osb, nikt nie zadzwoni po policj(!) kwestia

psychologiczna

Polskie prawo karne: niezawiadomienie organw cigania o popenionym

przestpstwie jest zagroone bardzo wysok kar pozbawienia wolnoci do lat 3(art.

240 par. 1 k. k.)

Artyku 162 k. k.

1. Kto czowiekowi znajdujcemu si w pooeniu grocym bezporednim niebezpieczestwem utraty ycia albo cikiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogc jej udzieli bez naraenia siebie lub innej osoby na niebezpieczestwo utraty ycia albo cikiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3.

2. Nie popenia przestpstwa, kto nie udziela pomocy, do ktrej jest konieczne poddanie si zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w ktrych moliwa jest niezwoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powoanej.

15.04.14 r.

Zakres zobowiza moralnych

Wychowawcza rola prawa czy prawo poprzez stwarzanie takie obowizku w jaki sposb ksztatuje zachowania moralne czowieka?

Czy wpywa na zobowizania moralne...

1. Odlego?

Aspekt psychologiczny: nie czujemy konsekwencji Wymwka moralna, jeli skutek ten sam- wymwka ale nie

usprawiedliwienie

2. Bezporednio relacji

32

Aspekt psychologiczny: wiadomo moralna mamy odruchy wynikajce z empatii, eby pomc, gdy kto cierpi, ale tylko wtedy, gdy jest bezporednio relacji, gdy jej nie ma to wtedy te odruchy sabn.

Dziaania porednie/bezporednie; indywidualne/wsplne Singer mwi, e jest to tylko wymwka, ktra ma charakter

psychologiczny, ale nie ma charakteru usprawiedliwiajcego moralnie.

3. Dzielona odpowiedzialno?

Nikt nie dziaa, mylc, e zrobi to inni Nie usprawiedliwia moralnie

4. Zdolnoci moralne zwykego czowieka?

Zbyt wysokie wymagania etyczne mog doprowadzi do obalenia etyki w ogle(Sidwick) nie mona zbyt wysokich wymaga wprowadza

5. Znaczenie granic narodowych?

Warto ycia ludzkiego nie zmienia si wraz z narodowoci Co jest takiego specjalnego w naszych wspobywatelach?

Arbitralno granic.

Czy moemy taki czynnik arbitralny bra pod uwag uwzgldniajc zagadnienia moralne?

Co decyduje o naszej tosamoci narodowej?

Urodzenie(wizy biologiczne) Przynaleno pastwowa(prawo) Uznanie spoeczne inni musz akceptowa to, e naleymy do okrelonego

narodu

Kultura, historia

Lojalno wzgldem narodu/ pastwa

Zew krwi, braterstwo, bratni nard dot. wizi biologicznej Potrzeba przynalenoci, zakorzenienia Spata dugu jeeli otrzymalimy wyksztacenie w danym kraju to ten kraj w nas

zainwestowa, wic pracujc powinnimy spa pewien dug do spacenia Obowizek Honor lojalno wzgldem grupy, gdy zoylimy przysig wstpujc do jakiego

stowarzyszenia czy narodu to powinnimy by lojalni Duma narodowa

33

-BIRG: Basking in Reflected Glory(pawienie si w cudzej chwale)

Obraanie narodu a wolno sowa

Art. 133

Kto publicznie zniewaa Nard lub Rzeczpospolit Polsk, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3.

Art. 132.a k.k.(2006-2008) wprowadza sankcj w postaci pozbawienia wolnoci do lat 3

za publiczne pomwienie Narodu Polskiego o udzia, organizowanie lub

odpowiedzialno za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie. Z kolei art. 112 pkt 1a

uznaje, e w przypadku popenienia czynu zabronionego opisanego a art. 132a ustaw

karn polsk stosuje si do obywatela polskiego oraz cudzoziemca niezalenie od

przepisw obowizujcych w miejscu popenienia tego czynu zabronionego.

KKW: art. 49 par. 1. Kto w miejscu publicznym demonstracyjnie okazuje lekcewaenie

Narodowi Polskiemu, Rzeczpospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom, podlega

karze aresztu lub grzywny.

Par. 2. Tej samej karze podlega, kto narusza przepisy o godle, barwach i hymnie

Rzeczypospolitej Polskiej.

Kosmopolici

Sprawiedliwo jako bezstronno zastosowana do wiata jako caoci

Signer

Wszyscy jestemy jako ze sob powizani, nie mona istnie w oderwaniu od

pozostaej czci wiata

Narodowi liberaowie

Wsplne wartoci, wsplny jzyk, terytorium i losy wze wzajemnej

solidarnoci

Tosamo i realizacja wasnych celw

Specjalne zobowizania wynikajce z wizi jak stanowi wsplna narodowo

Czujemy wiksza solidarno wobec tych, ktrzy z nami t wsplnot tworz

Jestemy wicej winni tej wsplnocie

Podzia zobowiza moralnych: (obowizki nie moemy tego z siebie zrzuci, wynika z

penienia okrelonej roli, zobowizania s bardziej umowne, mona z nich zrezygnowa)

Naturalne obowizki(uniwersalne: wzgldem kadego), np. zakaz zabijania

Zobowizania socjalne(partykularne: wzgldem okrelonych osb)

- np. dotrzymywanie umw

-obowizek zadouczynienia

34

-zobowizania wynikajce z wdzicznoci

-wynikajce z okrelonych relacji czonkw danej grupy(np. rodzina, przyja, nard)

Zobowizania specjalne wymagajce zgody np. wynikajce z przystpienia do

jakiego stowarzyszenia

Zobowizania specjalne niezalene od naszej zgody np. w rodzinie

Spr: partykularyzm a uniwersalizm

Woluntaryzm moralny: zobowizania moralne mog by jedynie wynikiem

dobrowolnej zgody na ich przyjcie

Zobowizania partykularne niedobrowolne, wynikajce z relacji np. rodzinnych,

narodowych(przesdy moralne?)

Bezstronno a stronniczo(np. matka ratujca swoje dziecko najpierw)

Liberalizm kosmopolityczny a liberalizm narodowy

Patriotyzm: cnota moralna czy przesd( pogld - on czyni nas stronniczymi w sposb

nieuzasadniony)

- patriotyzm tradycyjny: mio ojczyzny

-patriotyzm konstytucyjny: lojalno wzgldem praw konstytucyjnych(habermas)

Trzy modele wsplnot politycznych(dworkin):

1. Model faktyczny: wsplnota z okolicznoci, jako zjawisko czysto faktyczne, z

przypadku(pasaerowie odzi ratunkowej Hardin musz wsppracowa, eby

przey, nie ma niczego, co wykraczaoby poza te minimalne zobowizania) reguy

wzajemnej korzyci najsabsza koncepcja

2. Model regulaminowy: wsplnota jako rzecz regu, patriotyzm konstytucyjny(Rawls,

Habermas) reguy fair play zgodzilimy si na pewne reguy to musimy ich

przestrzega

3. Model integralny: wsplnota jako rzecz zasad regulujcych wsplne ycie, wsplnota

losw, akceptacja ideau politycznego wsplnoty a nie tylko regu wynikajcych z

kompromisu, patriotyzm jako mio do wasnego kraju(Dworkin) zasady i reguy

Stopnie odpowiedzialnoci za pomoc:

(1) Odpowiedzialno za wyrzdzone zo (zadouczynienie, odszkodowanie)

o Odszkodowania za niewolnictow(USA), porwania Aborygenw(Australia)

(2) Pierwszestwo obowizku pomocy przypada wsplnocie, do ktrej potrzebujcy

nale

Argument z efektywnoci(Goodin)

Argument najmniejszych kosztw(wenar)

Argument solidarnoci wsplnotowej i wartoci relacji i wizi(Miller)

(3) Uprzywilejowana pozycja; czerpanie korzyci sam fakt bycia tak bardzo

uprzywilejowanym wymaga, by pomaga innym; cay wiat jest powizany

ekonomicznie, spoecznie

35

(4) Maksymalizacja szczci, minimalizacja cierpienia

(5) Efektywno zasada triage(selekcji medycznej) 1. Grupa niegronie zranieni, bez

pomocy przeyj, 2. Grupa tak mocno zranieni, e prawdopodobnie nie przeyj, 3.

rednio zranieni ktrym pomoc pozwoli uratowa ycie zasad jest, eby pomaga

tym, ktrzy dobrze rokuj

Konflikty zobowiza:

Bracia Wiliam(senator) i James(mafioso)

Bulger solidarno braterska waniejsza ni spoeczna

Bracia Ted(zamachowiec) i David(donosiciel)

Kaczyski dobro spoeczne waniejsze

Przynaleno pastwowa edukacja

UE: numerus clausus dla obcokrajowcw na studiach w Belgii i Austrii

ETS: nie doszo do dyskryminacji, obiektywne przesanki, wany interes

publiczny(Bressol& Chaverot) te kraje maj swj interes w tym, eby wyksztaci

lekarzy, ktre bd leczy swoich obywateli, a oni czsto wracali do wasnych krajw.

06.05.14

Gwne nurty wspczesnej etyki: utylitaryzm

Gwne doktryny etyczne

Maksymalizacja uytecznoci(utylitaryzm)

Obowizki(deontologia kantowska)

Cnoty(wspczesny arystotelizm)

Wolnoci (libertarianizm)

Rwno...

Utylitaryzm narodzi si w Wielkiej Brytanii

-maksymalizacja uytecznoci bd dobrobytu spoecznego

-wsplna waluta moralna(kalkulacja zyskw i strat)

-decyzje wymagajce namysu ujawniaj rozumowanie z elementami kalkulacji, take przy

uzasadnianiu

Cel: maksymalizacja uytecznoci(przyjemnoci hedonizm; wartociowych stanw

psychicznych; pragnie; doskonaoci; dobrobytu itd.) zaoenie deskryptywne czy

normatywne? Wikszo normatywne tak ludzie powinni postpowa

36

Racjonalny czowiek: dy do zaspokojenia

.......

Uwicenie chciwoci i idea niewidzialnej rki

B. Mandeville:najpodlejszy czon caoci wspdziaania dla jej pomylnoci(Bajka o

pszczoach, 1714) chc

................................

Utylitaryzm czy....

....

Odmiany utylitaryzmu:

Nieosobowy powinno si dy do maksymalizacji oglnego szczcia i

minimalizacji oglnego cierpienia; zarzuty - czy cierpienie lub szczcie mona

oderwa od osoby?, nie dadz si sumowa, nie mog by abstrakcyjne

Osobowy cel uwzgldnia osobowy punkt widzenia, rwna waga interesw

indywidualnych):maksymalizowanie indywidualnej funkcji uytecznoci prowadzce

do zwikszenia szczcia na wiecie; P. Signer

Czynw: test uytecznoci dot. czynw kady czyn bdziemy rozpatrywa czy on

przyniesie wicej zyskw i strat mnie czy ogowi radykalnie stosowany

doprowadziby do chaosu, bo ludzie nie kierowali si reguami tylko tym, czy dany

czyn jest opacalny.

Regu: test uytecznoci dot. regu postpowania -

-dotrzymywanie umw uyteczne dla spoeczestwa, eby dotrzymywa umw

-dyskryminacja mniejszoci

b. Williams jeli zgodzimy si na taki dwupoziomowy utylitaryzm to na drugim

poziomie tego utylitaryzmu ju nie ma samozaprzeczenie

Katastrofa statku Mignonette(1884)

Angielscy eglarze, uratowao si 4

24 dni na morzu w odzi ratunkowej bez jedzenia i picia

Zabjstwo chopca okrtowego Richarda Parkera, by pozostali 3 przetrwali

Kapitan i pierwszy marynarz postawieni przed sadem(R v Dudley and Stephens)

Wniosek o kar mierci

Wyrok: 6 miesicy wizienia

37

Maksimum szczcia, minimum cierpienia

Podwojenie liczby ludnoci suma szczcia zwiksza si dwukrotnie, szczcie

indywidualne(jako ycia) zmniejsza si rednio o poow

Minimum cierpienia: ludzko powinna przesta istnie

Dot. utylitaryzmu nieosobowego pokazanie absurdalnoci takiego mylenia;

ludziom yo by si gorzej ale tak przyjmujc, e wicej ludzi o poow daje wicej

szczcia

Powinno si dy do urednionej sumy szczcia raczej kontrargument

Osobowy

Niektrzy utylitaryci twierdzili, e trzeba zrobi hierarchi przyjemnoci; utylitaryzm jest

koncepcj, ktra chce by uniwersalna. Nie jest to moliwe w sposb obiektywny i

uniwersalny, e dane przyjemnoci mog by zawsze tak samo wane.

Musieli zrezygnowa z pierwotnego utylitaryzmu i musieli przesta porwnywa

przyjemnoci.

Nie badamy jaka jest tre tych pragnie, postanowiono je kalkulowa pod ktem ilociowym

a nie jakociowym.

Miara ilociowa, nie jakociowa preferencji

Tyrania wikszoci(kazus ogrdka; niepopularne mniejszoci itp.)

Bezzasadne preferencje czy za pomoc instrumentw prawnych moemy pomaga

komu, kto tego nie chce paternalizm, przykad zadowolonego niewolnika, syndrom

kwanych winogron(lis nie moe dosta winogron, wic twierdzi, ze s kwane),

mylenie, e to, czego nie moemy osign jest ze. Czy zawsze jest tak, e musimy

maksymalizowa swoje preferencje?

Im wicej ludzi odczuwa satysfakcj, szkodzc innym, tym mniej naganne moralnie

ich dziaania(im wiksza widownia igrzysk, tym mniejsze zo)

Interesy kadego rwnie wane, co moje?

a)szczcie kadej osoby jest dobrem dla niej(racjonalny egoista) wikszo jest w

stanie zaakceptowa ten pogld.

b) suma szczcia jest dobrem dla kadego(kolektywny egoista rozszerzony

egoista) niekoniecznie, bo czsto suma szczcia moe by kosztem naszego

szczcia.

c) szczcie kadego jest dobrem dla kadego(uniwersalny egoista) (utylitaryzm

osobowy) nie wynika z tego, e dla mnie szczcie jest dobre, e szczcie innych

jest szczciem dla innych.

Gwne zarzuty wobec utylitaryzmu

Nierespektowanie wartoci nieutylitarnych, wolnoci itp.

38

Nierespektowanie szczeglnych zwizkw i celw, ktre ludzie mog realizowa lub

mie(np. umowy, relacje) te relacje, ktre nie przynosz wicej zyskw ni strat nie

s niczym wartociowym, jednak s pewne relacje np. przyja, ktre nie mona

rozpatrywa w kategoriach uytecznociowych

Czyn jest niesuszny nie dlatego e powoduje poczucie krzywdy, ale powoduje

poczucie krzywdy, bo jest niesuszny; co jest dobre nie dlatego, e tego pragniemy,

lecz powinno si pragn tego, co dobre

Czowiek rodkiem do celu nonikiem uytecznoci -

Czy utylitaryzm to w ogle etyka?

Pozaetyczne kryterium dobra/za dobre, co maksymalizuje uyteczno,

j. Moore nie da si zdefiniowa pojcie jak dobre jest to pojcie podstawowe, a

utylitaryzm tak robi, wic ot nie jest etyka

Wpyw utylitaryzmu na prawo

Ekonomiczna analiza prawa, ekonomia neoklasyczna

-homo economicus(racjonalny egoista)

-efektywno ekonomiczna(zastpuje sprawiedliwo)

Podstawowe wartoci: uyteczno, efektywno, produktywno, jako ycia

Propozycja Benthama, dot. prawa mieszkaniowego: by brzydcy mieszkali koo

lepych.....

Urynkowienie szkolnictwa wyszego

Interesariusze- kady kto ma interes w istnieniu danego kierunku studenci, firmy,

ktre skorzystaj, spoeczestwo; usugodawca- klient

Dofinansowanie uzalenione od iloci studentw

Pensja profesora zalena od iloci studentw na zajciach

USA reforma szkolnictwa publicznego(dofinansowanie dla szkoy uzalenione od

tego, ile uczniw szkoy zda test i od tego jest tez uzaleniona pensja nauczyciela) i

oszukujcy nauczyciele

Tortury

Tortury, ograniczenia podstawowych praw

Zakaz tortur bezwzgldny?

USA powrt legalnych tortur

39

-outsourcing tortur zlecano stosowanie tortur tym krajom, gdzie te tortury nie s

zakazane lub tam gdzie o tym si bardzo nie mwi tak jak w krajach liberalno

demokratycznych, np. do Egiptu

-pozbawienie praw torturowanych okrelono, e te osoby s unlawful combatans

nie stosuje si wobec nich konwencji genewskich jako onierzami obcych wojsk,

tylko jako zoczycy;

-wysza konieczno -

-humanitarne tortury

(legalizacja: kontrola)

- inaczej definowano tortury twierdzac, ze s to tylko zachowania, w ktrym jest

zagrozenie zycia, inne to tylko techniki przesuchiwania

A. Derschowitz uwaa, e z moralnego p. widzenia tortury s czym zym, ale w

niektrych sytuacjach polityczno prawnych s konieczne s do stosowania i

dlatego powinny by zalegalizowane; skoro rzeczywicie s takie sytuacje to

powinny by zalegalizowane, bo w spoeczestwie demokratycznym powinno

mie ono kontrole nad tymi przesuchiwaniami, eby nic nie zamiata pod dywan,

trzeba uregulowa, jakie techniki maj by,

Kontrowersyjne rozumowanie, czy tortury mog by w ogle humanitarne?

Czy legalizacja tortur sprawi to, e tortury bd kontrolowane i ze bdzie mniej naduzyc czy

ze efekt bdzie odwrotny? spoeczne przyzwolenie, tortury by spowszedniay.

Trzeba by byo zawd osoby, ktra torturuje stworzy.

Ticking time bomb scenario.

.....

Przyjmuje si, e tego czasu jest zbyt mao, eby zrobi cokolwiek dla uczniw z wszystkich

szk.

Z punktu widzenia utylitarystycznego: Czy powicisz ycie setek dzieci dla ratowania

jednego?

(nawet cierpienie czowieka nie tyle ycie)

- mamy moralny obowizek podda t osob torturom.

Dylemat wagonika i zwrotnicy powraca kalkulacja zyskw i strat.

Liczy si ostateczny cel mniej cierpienia, wicej szczcia, utylitaryci by popchnli i

przesunli zwrotnice.

Przesanki scenariusza nierealistyczny realizm:

Pewno wiedzy wiemy, e ta osoba wie

Pewno metod wiemy, e tortury zadziaaj

40

Brak alternatywy

Brak czasu

Wina przesuchiwanej osoby

Prosta kalkulacja: bl i cierpienie jednej osoby przeciwko cierpieniu i mierci setek

osb

13.05.2014 r.

10 czerwca przedtermin???

Stosowanie tortur ze samo w sobie niezalenie od tego czy przynosi efekt czy nie etyka

kantowska, w przeciwiestwie do utylitaryzmu(etyka teleologiczna cel)

Czy istniej jakiekolwiek normy, wartoci, ktre s niepodwaalne?

Luman nie ma czego takiego w spo. liberalno demokratycznym.

Inni s, np. chroniona godnoci czowieka

Dlaczego inne dziaania wymiaru sprawiedliwoci nie s wbrew godnoci czowieka a tortury

sa?

Kant czowiek nie moe by rodkiem do celu, mona inaczej uzasadni karanie, ale

torturowania si nie da ju uzasadni, czowiek jako nonik swoich czynw, czowiek popeni

jaki czyn i za ten czyn ponosi konsekwencje, nie dot., to czowieka jako takiego, ale jego

czynu. Kara jako kompensacja, tego, co dana osoba zrobia, zniesienie pewnych przywilejw

na skutek danego zachowania.

Z torturami jest inaczej ludzie, ktrzy poddawani sa torturom nie maj faktycznie adnych

wolnoci decydowania o sobie, bo si na nich wymusza pewne zachowania. brak wolnoci,

rodek do celu. Osoba poddawana torturom traci w ogle przewidywalno tego, co si

wydarzy. Ludzie bardzo silnie potrzebuj przewidywalnoci tego, co moe im si przydarzy

do prawidowego stanu psychicznego.

Zarzut co do scenariusza tykajcej bomby(stworzony na potrzeby dyskusji ze studentami)

nie powinno si takiego zabiegu robi, te dylematy s sztuczne; przesanka pewnoci wiedzy

wiemy, e dana osoba na pewno wie bardzo rzadko mamy stuprocentow pewno

przesanka nierealistyczna; mamy pewno, co do tego, ze tortury pomog a przecie

moe by tak, ze tortury mog by nieskuteczne sprawca moe powiedzie cos innego; nie

mamy adnej alternatywy, jest to jedyna metoda, ktr dysponujemy; ze mamy zbyt mao

czasu eby zrobi cokolwiek innego tortury te przecie sporo trwaj nierealistyczne

przesanki.

Z punktu widzenia utylitarystycznego liczy si wynik. Proste kalkulacje. Ale w yciu tak nie

jest, nie mona tak atwo skalkulowa bl i cierpienie.

41

Nowelizacja prawa lotniczego w 2002 r.

Art. 122a

Jeeli wymagaj tego wzgldy bezpieczestwa pastwa i organ dowodzenia obron

konieczn, uwzgldniajc w szczeglnoci informacje przekazane przez pastwowy organ

zarzdzania............- jeli zostaby porwany samochd pasaerski prze terrorystw i jeli

chcieliby go uyc to mona taki samolot zestrzeli, eby uratowa ycie wikszej iloci osb

lub dbr o wikszej wartoci ta decyzja miaaby by wydana przez MON bardzo oglny

przepis czy moemy kalkulowa ycie?

Wysza konieczno, obrona konieczna?

Za powinno by dopuszczalne, skoro takie sytuacje sa dopuszczalne w normalnym yciu.

TK przeciw slajdy

Agresor a osoby cywilne

Obrona konieczna musi by dokonywana w sposb proporcjonalny i tylko wobec

bezporedniego zagroenia.

Odwoanie si do art. 2 - niezgodne z praworzdnoci, z art. 30 godno czowieka, z art.,

38 ochrona ycia kadego czowieka w zw. z art. 31 ust. 3 (konieczno)

Czy moe by moralnie suszne czynienie za?

Argument z koniecznoci czasami moemy uznawa takie metody za niewaciwie,

ale w bardzo wyjtkowych sytuacjach bdziemy do tego zmuszeni

Mniejsze zo pozostanie zem(cel nie uwica rodkw) nie moemy mwi, ze

skoro pastwo musi uywa takich rodkw to s mniejszym zem, mniejsze zo cigle

jest zem w utylitaryzmie nie ma czego takiego jak zo samo w sobie i jak dobro

samo w sobie.

Nie ma moralnie dobrych wyborw w tych dylematach, s to wybory

tragiczne(konflikt rwnorzdnych wartoci kady wybr zy) kady wybr zy, ale

musimy dokona wyboru, nie moemy mwi, e decyzja podjta jest dobra, kada

jest za.

Dokonujc wyboru trzeba ponie jego pene konsekwencje moraln

odpowiedzialno(kazus brudnych rk Michael Worcel?)

- obywatelskie nieposuszestwo: naruszenie regu prawnych ze wzgldu na moralne-

musi by gotowa na przyjcie konsekwencji

-naruszenie regu prawnych i moralnych ze wzgldu na konieczno

Kazus brudnych rk - Uczciwy polityk, dobry itp. aby wybra wybory musi da

apwk ma dylemat, czy wzi, eby wygra wybory i zmieni co czy nie wzi i

42

pozwoli polityce pozosta bez zmian? Wartoci Skuteczno eby doj do

wadzy czy uczciwo?

Walcer mog by sytuacje, w ktrych politycy musza czasem ubrudzi sobie rce po

to, ebymy mogli y w bezpieczestwie i nie musie ich sobie brudzi.

Chodzi o to, eby dany polityk mia wyrzuty sumienia i mia wiadomo, e to jest

zo. Wtedy tylko dany polityk bdzie uczciwy jeli bdzie traktowa tak sytuacj jako

wyjtkow.

Kazus Brudny Harry

- w 2002 Magnus Gafgen porwa 11-letniego Jakoba von Metzlera, syna z

prominentnej bankierskiej rodziny w Niemczech i zada miliona euro okupu od

rodzicw. Po odebraniu okupu chcia opuci kraj samolotem, ale zapany przez

policj na lotnisku we Frankfurcie nad Menem.

Odmwi wydania policji miejsca, gdzie ukryty jest porwany chopiec.

Dua presja opinii publicznej. Zagroono mu torturami. Policjant zastraszy

podejrzanego, mwic mu, zze bdzie cierpia niewyobraalny bl i bdzie

przesuchiwany przez specjalist od tortur, jeli nie wyda miejsca ukrycia.

Po kilku minutach wyda miejsce, ale chopiec ju nie y.

Zakaz tortur.....(slajdy)

Art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka

Konwencja w sprawie

Procesy

Niedopuszczalno dowodw uzyskanych w sposb niezgodny z prawem(zagroenie

tortur) ciao moe by dowodem, bo ono jest niezalenym dowodem od tego, co

zostao wymuszone w procesie, jest ono obiektywnym dowodem.

Oskarenie policjantw zostali uznani za winnych, ale wyroki byy rwnie

symboliczne naoono na nich grzywn w zawieszeniu

Odszkodowanie dla ofiary tortur

Europejski Trybuna Praw Czowieka(2010): 1,723.40 EUR wyrok symboliczny

minimalna kwota, odrzuci odszkodowanie, ktre miao mu by przyznane, ale

jednoczenie przyzna, e jest ofiar tortur, wic sd niemiecki przegra spraw, ale

czysto symbolicznie.

Wnioski z procesu: (slajdy)

Monopol pastwa na uycie siy, ograniczony podstawowymi prawami kadego

czowieka

Wprowadzenie tortur niezgodne......

43

Wyzwania dla pastwa prawa

(slajdy)

Izrael -

Wochy nie zastosowano tortur

Domniemane wizienia CIA w Europie

.................

Zarzuty zamania prawa

Art. 231(naduycie wadzy)

Funkcjonariusz publiczny, ktry, przekraczajc swoje uprawnienia lub nie dopeniajc

obowizkw...

Prawo midzynarodowe

Gwne nurty wspczesnej etyki: etyka obowizku, etyka cnt.

Gwne doktryny etyczne:

a)maksymalizacja uytecznoci(utylitaryzm)

b)obowizki(deontologia kantowska)

c) cnoty(wspczesny arystotelizm)

d)wolnoci(libertarianizm)

e)rwno, uprawnienia, zdolnoci(liberializm: Rawls, Sen)

Tendencja w filozofii moralnoci

Kim jestem?(Arystoteles) Co powinienem czyni?(Kant) - wg Kanta

odpowied na pytanie o moralnoci jest trudniej

Od etyki cnt do etyki zasad, od wsplnoty(Gemeinschraft) do

spoeczestwa(Gesellschaft). Toennies

Etyka zasad skupiona wok: krzywdy(harm) i uczciwoci(fairness)

Nie krzywdzi innych i nie oszukiwa oparcie dla spoeczestwa; reszta to

konwencje spoeczne i kulturowe(samodoskonalenie itp.)

Uniwersalne zasady, reguy moralne(deontologia, utylitaryzm, uprawnienia i

wolnoci)

Etyka jako narzdzie rozwizywania moralnych dylematw

Wolna wola kady kowalem swojego losu

44

Kant

Niebo gwiedziste nade mn, prawo moralne we mnie

- przez dugi okres czasu wyodrbniao si zasady moralne z zewntrz ze spoeczestwa,

szukano autorytetu na zewntrz, Kant uwaa e powinnimy szuka tego wewntrz, prawa

przyrody s nad nami, a prawa moralne powinnimy wywodzi ze rodka rozum

praktyczny.

Rozum teoretyczny gromadzimy wiedze, rozum praktyczny nie ma adnego zwizku z

wiedza teoretyczna, odpowiada za rozrnianie dobra i za. Kady rozum praktyczny

wyprowadza jedna zasad imperatyw kategoryczny. Jego punktem wyjcia jest powinno

jak powinnimy postpowa.

-napisa trzy krytyki, napisa traktat O idei wiecznego pokoju - ludzie sami sterowali by

sob, w pewnym momencie prawo w ogle nie byoby potrzebne, mia umys cisy, zy na

przeomie XXVIII/XIX wieku, by zwolennikiem rewolucji,

20.05.14 r.

Autonomia

Wolno zewntrzna(heteronomia: ograniczona wolnoci drugiego czowieka)-

granice naszej wolnoci wyznacza wolno innych ludzi, potrzebujemy praw, ktre

bd uzgadniay nasze dziaania w jakiej spoecznoci jakie prawa, obyczaje itp.

te ograniczenia s ograniczeniami zewntrznymi. Tylko to ogranicza nasz wolno

zewntrzn, maj one charakter heteronomiczny.

Wolno wewntrzna (autonomia: wolno oparta na zasadach; prawo moralne;

rozum praktyczny) prawo moralne moe by tylko narzucone z wewntrz, sami

sob sterujemy, sami sob ograniczamy, prawdziwa moralno wynika z wolnoci, nie

moe ona wynika z uwarunkowa biologicznych czy spoecznych; moralno cile

wie si z pojciem autonomii. Autonomia polega na tym, ze kto lub co sam sobie

nadaje prawo, sam sob steruje. Autonomia i wolno to nie samowola! Bo opiera si

na prawie moralnym, ktry wynika z rozumu praktycznego, w ktry kady z nas jest

wyposaony.

Etyka kantowska jest etyka powszechn i uniwersaln, kady wyposaony w rozum

dojdzie do tego samego prawa, ktrym jest imperatyw kategoryczny.

Rozum praktyczny chodzi o dziaania, podejmowanie decyzji moralnych wie si

dziaaniem, postpowaniem, ju w staroytnoci mwiono o etyce jako dziedzinie

praktycznej, bo naleaa do dziaania.

45

U Kanta nie ma uchwytywania prawdy na temat dobra i za, prawda jest nieuchwytna,

moemy uchwyci konkretny obowizek.

Sam rozum nie moe spowodowa, ze bdziemy dziaa. Niezalenie, co rozpoznamy naszym

rozumem, musimy jeszcze posiada co takiego, jak dobra wola. Nie jest ona czym

emocjonalnym, czy uczuciowym, lecz jest ona szacunkiem dla prawa cos bardziej

racjonalnego, czynnik, ktry spaja dziaanie z rozpoznawaniem tego, jak powinnimy dziaa.

Imperatyw kategoryczny obowizek o charakterze formalnym, pozbawiony treci,

obowizek wszystkich obowizkw, on nie mwi nam o konkretnej treci, tylko stwarza

pewne warunki, za pomoc ktrych moemy nasze obowizki testowa

Imperatyw hipotetyczny(czyn praktycznie konieczny jako rodek do celu)

Imperatyw kategoryczny(czyn obiektywnie konieczny sam w sobie, bez wzgldu na cel)

-Postpuj zawsze wedug takiej maksymy, dziki ktrej moesz zarazem chcie,

eby staa si powszechnym prawem

Np. nie moemy zaakceptowa zasady kradnij jako zasada powszechne, dlatego

musimy zaakceptowa zasad nie kradnij, bo my nie chcemy zosta okradzeni.

Osoby, ktre kradn i zabijaj, rwnie maj rozum praktyczny, gdy sa racjonalne, nie

maj chorb psychicznych, rwnie takie osoby musza si zgodzi, ze nie chcieli alby

wszyscy kradli, wedug Kanta takie osoby czyni dla siebie wyjtek w jakiej sytuacji gdy

dana osoba chce uzyska od siebie co wicej takie osoby nie postpuj zgodnie z

obowizkiem, ale go rozpoznaj.

Test uniwersawalnoci badamy czy zgodne z obowizkiem

Imperatyw rozkaz, kategoryczny ktry wszystkich obowizuje

Istnieje co takiego, jak obowizek, powinno sama w sobie, w doktrynach

teleologicznych by jaki cel postpowao si, eby osign jaki cel. Kant uwalnia od

celu, moralno nie moe suy okrelonemu celowi.

Imperatyw hipotetyczny czyn praktycznie konieczny, aby zrealizowa rodek do

jakiego celu Ucz si pilnie, eby dosta dobr ocen, jed powoli, eby nie dosta

mandatu

Dla Kanta jest wane to, ze dana powinno jest powinnoci sama w sobie, oparta o

pewnego rodzaju wzajemno.

Uwolnienie moralnoci od autorytetu i od celu, ktrego chcemy osign.

-Postpuj tak, by czowieczestwa tak w twej osobie, jako te w osobie, jako te

w osobie kadego innego uywa zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako

rodka

46

Powinno si traktowa ludzi jako cel sam w sobie, czowieka nie mona traktowa

instrumentalnie, jako rodka do jakiego celu - w przeciwiestwie do utylitaryzmu,

gdzie czowiek jest rodkiem do celu(kalkulacje). Wg Kanta nie wolno porwnywa

wartoci ycia poszczeglnych osb. Na gruncie etyki Kanta tortury s zakazane

absolutnie, Oczywicie Kant opowiada si za nakadaniem kar, ale nie jako rodka do

osignicia celu, lecz uwaa, e jeeli kto narusza zasady to ich czyn zasuguje na

kar jako konsekwencja odpowiedzialnoci, jak czowiek ponosi za swoje czyny.

Czowiek jako cel, nigdy jako rodek!

Godno czowieka - nie moe by traktowany instrumentalnie, polega na autonomii

zachowania wewntrznej godnoci do decydowania o sobie.

By przeciwnikiem swobody seksualnej, cudzostwa, gdy uwaa, e jest ono

przykadem tego, e ludzie traktuj si jako rodek do celu do osignicia

przyjemnoci to rwnie naruszeniem godnoci czowieka

Etyka Kanta mianem rygoryzmu moralnego

Dziaanie zgodne z obowizkiem(jeli kierujemy si jakimi motywami, ktre maj

charakter emocjonalny lub zewntrzny jaki cel, skonno, odczuwanie sympatii,

empatii itp. wtedy do dziaanie nie jest chwalebne moralnie) a dziaanie z

obowizku poczucie obowizku

Czy mona odgraniczy uczucia, emocje od czystego obowizku? krytyka

rozumowania Kanta.

Moralnie chwalebne z obowizku, a nie ze skonnoci

Dziaanie pod wpywem emocji patologia (od gr, pathos pewien instrument

oddziaywania na emocje publicznoci w tragediach greckich) - wszelkie dziaania,

ktre wypywaj z emocji, uczu nie s w peni chwalebne, bo co nami kieruje,

jakie uczucia, emocje przyja, mio.

Motywacja istotna(nie tylko czyni dobra, ale chcie dobra) na gruncie utylitaryzmu

motywacja nie bya w ogle istotna, istotny by wynik(etyka konsekwencjalna), u

Kanta si nie ignoruje konsekwencji, ale nie s one istotne tak, wana jest motywacja,

co nami kieruje. Wane jest aby czyni dobro i aby chcie dobra.

Paradoks kamcy Kant te si nim posugiwa.

- Ukrywanie przyjaciela przed wrogiem, policj, zabjcami

- obowizek mwienia prawdy

- obowizek wydania przyjaciela

- obowizek wobec przyjaciela?

- Zakaz kamstwa czy donosicielstwo?

Kant mwi, e nawet w takiej sytuacji powinnimy powiedzie prawd, nie powinnimy si

czu usprawiedliwieni.

Pozostali etycy mieli wtpliwoci, krytyka koncepcji Kanta.

47

Pewien paradoks w rozumowaniu Kanta. Wielu filozofw prbowao obroni Kanta

odpowiedzie na jakie pytanie wymijajco ze mona w jaki sposb ten paradoks

rozwiza.

Zarzuty wobec rygoryzmu moralnego Kanta

Sprzeczne intuicyjnie np. paradoks kamcy intuicyjnie nie powinnimy wyda

naszego przyjaciela

Rola uczu wana nie powinnimy ich z etyki wyrzuca, M. Scheler normy i zasady

s nam potrzeby w yciu moralnym wtedy, gdy nie wyczuwamy, co jest dobre( w

sytuacji impotencji moralnej, gdy nie wiemy)

Abstrakcyjna ja nie istnieje czowiek jest pewn integracyjna caoci, nie da si

wyodrbni z czowieka jego czynw.

Czowiek moralny tu i teraz, uwikany w relacje w okrelonym kontekcie, a nie w

abstrakcyjny sposb przy biurku filozofa.

Zobowizania partykularne pynce z relacji(oprcz tych uniwersalnych wobec

kadego) konkretne sytuacje.

Wolna wola(rozum praktyczny) a osoby o ograniczonej wolnoci(z uszkodzonym

mzgiem, dzieci, ludzie w piczce) czy te osoby maj godno czy jej nie maj?

Normy potrzebne w sytuacji impotencji moralnej(m. Scheler), gdy czowiek nie wie,

co dobre; czowiek dziaa, nie deliberuje(Bergson)

Cenimy talent a nie wysiek, tak samo w moralnoci cenimy skonnoci a nie

obowizkowo(np. maestwo)

Etyka cnt

Odwouje si do Arystotelesa, tomizmu, etyki cnt, komitaryzmu( w spoeczestwie)

A. Maclntyre: Dziedzictwo cnoty pewne rozwaania nad pojciem cnoty

Spoeczestwo obywatelskie, dobro wsplne, wizi wsplno