"Wychowanie a socjalizacja. Omw punkty styczne tych dwch procesw spoecznych."

Socjalizacja i wychowanie maj wsplny zakres przygotowania do funkcjonowania danej grupy spoecznej.

Zaczynajc swj esej przedstawiam szeroki katalog pojciowy "wychowania" i "socjologii".

Czym jest wychowanie? Jak zdefiniowa te pojcie mwice o tej samej materii ale w jake rny sposb. Przyjrzyjmy si wic rnym przedstawionym pojciom "wychowania". Wg Millera "wychowanie" jest interwencj w proces socjalizacji i jest cigiem nastpujcych po sobie zmian jakie zachodz w czowieku i w otoczeniu.Suchodolski twierdzi e wychowanie jest to dorastanie do zada ludzi konkretnych spoeczestw, danych okresw historycznych. Grycka twierdzi natomiast i Wychowanie jest to dynamiczny, zoony ukad oddziaywa spoecznych (instytucjonalnych, interpersonalnych) wywoujcych zmiany w osobowoci czowieka.Signijmy do raportu UNESCO z 1978 r."Wychowanie jest wiatem w sobie i odbiciem tego wiata. Jak wiat odbija si w osobowoci-to problem socjalizacji, indywidualne odebranie wiata. Wychowanie polega na tym, eby ten przypadkowy proces ukierunkowa, tworzc nowy wiat w sobie. Wychowanie nie powinno by urabianiem, modelowaniem w kierunku zada i potrzeb wyznaczonych przez spoeczestwo lecz wspomaganiem rozwoju czowieka (pedagogika humanistyczna).Inne gosy np. Russo, Dawey czy Korczak podnosz e wychowanie powinno suy wartociom indywidualnego rozwoju czowieka. Pozwol sobie rwnie na przytoczenie sw Klimowicza "Wychowanie to pomaganie wychowankowi w rozwoju i uatwianie mu realizowania swoich moliwoci".J.F. Herbart (1776 - 1841) rozumia "wychowanie" jako "spraw zachodzc midzy wychowawc a wychowankiem" i mogo ono mie miejsce wtedy, gdy wychowanek byby podatny na wpywy wychowawcy. J.F.Herbart, Die Padagogik Herbarts, Allgemeine Padagogik aus dem Zweck der Erziehung abgeleitet (1806), Weinheim, 1963.O. Willmann zdefiniowa wychowanie nastpujco: " Wychowanie jest opiekuczym, regulujcym i ksztaccym oddziaywaniem ludzi dojrzaych na rozwj dojrzewajcych, aeby mogli mie udzia w dobrach, ktre s podstaw ycie spoecznego." O. Willmann, Die Fundamentalbegriffe der Erziehungswissenschaft, Kempten - Munchen, kosel - Verlag, 1912, s.21G. Kerschensteiner (1854 - 1932): "wiadome urzeczywistnianie wartoci w kim jest wychowaniem innych". G. Kerschensteiner, Dusza wychowawcy i zagadnienie ksztacenia nauczycieli, Warszawa 1936, s.16Definicje te ujmuj dziaanie wychowawcze jako proces jednostronny, wychodzcy od dorosego wychowawcy lub wychowawcw i ma on na celu oddziaywanie na wychowanka.Przecitny obywatel susznie rozumie przez sowo "wychowanie" dziaania, przez ktre doroli staraj si wpyn pozytywnie na dzieci i modzie. Wzmacnianie okrelonych korzystnych cech osobowoci u modych ludzi oraz zapobieganie ( tak dalece jak to moliwe) nabywaniu zych cech a gdy si takie pojawi wyeliminowanie, osabienie lub unieszkodliwienie ich. Wychowanie nie jest jednak zawsze dobre i wartociowe, jego warto zaley od dwch czynnikw: po pierwsze - od wartoci celw do ktrych zmierza; po drugie - od tego czy konkretna forma wychowania jest rzeczywicie odpowiednia, aby sprzyja osiganiu celw przez dzieci, uczniw, wychowankw itp. Nie mona zaprzeczy e istnieje ze wychowanie, ktre szkodzi dobru dziecka a czsto rwnie spoeczestwa.W dawnych czasach nie trzeba byo specjalnych stara o wychowanie poniewa dominowaa powszechnie akceptowana moralno i surowa kontrola spoeczna i mode pokolenie uczyo sie samodzielnie obowizkw czonka danej grupy. W dzisiejszym skomplikowanym wieci jest to jednak duej niemoliwe. W nowych warunkach dzieci i modzie potrzebuj wicej uwagi i staranniejszego wychowania. I bez wtpienia wychowanie jest dzi znacznie trudniejsze ni kiedy. Jednak bez wzgldu na to czy jest ono atwe, czy trudne, dobre wychowanie bdzie konieczne jak dugo bd rodzi si dzieci.W zwizku z faktem, e czowiek jest istot spoeczn, a wic jakby skazan na pomoc innych i na ycie w spoecznoci, musi on nauczy si spoecznych form ycia, musi by do nich przygotowany i wprowadzony w nie. Bardzo czsto wic podkrela si, e wychowanie ma wprowadzi czowieka w ycie spoeczne. Podkrela si, e jeli ma ono suy nie tyle doprowadzeniu jednostki ludzkiej do mechanicznego powtarzania pewnych czynnoci, jak tyle co poszerzanie w czowieku repertuaru jego zachowa. Dla socjologa R.Tartlera "najwyszym i gwnym celem wychowania, jakiemu powinny by podporzdkowane wszystkie inne rodki wychowania, jest wprowadzenie i adaptacja modego pokolenia w ycie spoeczne." H. Schelsky (Hrsg.), Arbeiterjugend gestern und heute. Sozialwissenschaftliche Untersuchungen (von H.Kuhn,U.Lohmar, R. Tartler), Heidelberg, Quelle und Meyer, 1955, s.266W potocznym jzyku, gdy mwimy o "wychowaniu" rozumiemy przez nie przede wszystkim t szczegln dziaalno ludzk ktra jest zwizana z okrelonymi osobami ( rodzice, nauczyciele, wychowawcy, duszpasterze) i specyficznymi miejscami. Dziaalno ta obejmuje ywienie, ksztacenie, trosk, modelowanie, ksztatowanie, pomaganie zwaszcza dzieciom i modziey dorastajcej. Trzeba stwierdzi, e to rozumienie pojcia "wychowanie" jest najbardziej powszechne w uyciu.Moim zdaniem jeli mwimy o wychowaniu, to chodzi nam przede wszystkim o powodowaniu jak najbardziej trwaych zmian w osobowoci modych ludzi, przy rwnoczesnym ksztatowaniu w ich wiadomoci takich systemw wartoci i wzorw zachowa, wedug ktrych yjc i postpujc, bd w stanie osign indywidualny sukces oraz przynosi wymiernie korzyci swojemu spoeczestwu.

Przejdmy teraz do pojcia socjalizacji. W poszukiwaniu najlepiej oddajcego posta socjalizacji natknam si na rne pojcia. Wg Janowskiego socjalizacja jest to wychowanie przez spoeczestwo. Inne rdo podaje i socjalizacja to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostk systemu wartoci, norm oraz wzorw zachowa, obowizujcych w danej zbiorowoci. Socjalizacja trwa przez cae ycie czowieka, lecz w najwikszym nasileniu wystpuje, gdy dziecko rozpoczyna ycie w spoeczestwie. Najwiksz rol na tym etapie odgrywaj jego rodzice, pniej take wychowawcy i rwienicy oraz instytucje (takie jak szkoa czy koci).Na drodze socjalizacji czowiek uczy si podstaw interakcji spoecznych, poznaje spoeczne normy postpowania, wartoci, nabywa umiejtno posugiwania si przedmiotami i ksztatuje swoj osobowo.Socjalizacja jest wpisana w ycie kadego czowieka od chwili narodzin. Jest procesem dugotrwaym i zmierza do ksztatowania pewnych zachowa. Wyrniamy 3 sposoby definiowania socjalizacji: definicje antropologiczne mwi e proces socjalizacji to wrastanie jednostki w kultur grupy spoecznej. Przyjcie rl spoecznych danej grupy sposobu penienia tych rl. Socjalizacja czyni z jednostki istot spoeczn kulturow. Definicje psychologiczne w danej grupie spoecznej moemy przewidzie jak dana jednostka zachowa si w danej sytuacji bo czowiek nauczy si w trakcie socjalizacji reakcji adekwatnych do sytuacji (np. zachowanie dziecka w pocztkowej fazie rozwoju s nieprzewidywalne a te przewidywania pojawiaj si w trakcie rozwoju i w efekcie czowiek staje si jednostka przewidywalna) proces ksztatowania odbywa si na drodze kontaktu z drugim czowiekiem. Definicje socjologiczne socjalizacja wprowadza jednostk do udziau w yciu spoecznym uczy ja zachowania wg przyjtych wzorcw uczy ja rozumienia kultury oraz wykonywania okrelonych rl spoecznych. Zadaniem i celem procesu socjalizacji jest uczynienie jednostki istot spoeczn, przekazanie atrybutw systemu wartoci spoecznego danej grupy spoecznej i sposobu penienia okrelonych rl. Proces socjalizacji ma miejsce w paszczynie - grupa spoeczna, jednostka.

J. Szczepaski posikuje si terminem socjalizacji traktujc je jako nadrzdne do wychowania. Por. m.in. Z. Tyszka, Socjologia rodziny, ...op.cit., s.162.,M. Mead socjalizacj okrelia zesp rnych wymaga i wymusze czynionych na jednostkach przez spoecznoci, ktrych dane jednostki byy czonkami. M. Mead, Socialization and Enculturation, Current Antropology, 1963, nr4, s.185Reasumujc wedug mnie socjalizacja to przekaz wszelkich wartoci zarwno tych akceptowanych i nie akceptowanych z punktu widzenia spoeczestwa, np. rodzina patologiczna przekazuje wartoci negatywne, nie akceptowane przez spoeczestwo, s to wartoci i normy negatywne.

Socjalizacja posuguje si trzema gwnymi mechanizmami. Pierwszy z nich to mechanizm kontroli spoecznej. Innymi sowami s to reakcje rodowiska na zachowania jednostki (aprobata lub dezaprobata). Reakcje te cechuje regularno. Pewne czyny oceniane s w danej grupie jednakowo. Za tymi reakcjami kryje si system norm i wzorw postpowania aprobowanych przez grup. Mechanizm kontroli spoecznej szczeglnie skutecznie dziaa w maej grupie dziki bezporednim kontaktom czonkw grupy. Przejawem kontroli jest opinia publiczna. Jednostka szybko odkrywa, e moliwoci osigania wasnych celw zale od pozycji w grupie. Zdobycie dobrej pozycji oznacza zdobycie sobie uznania i popularnoci. Jednostka to osignie, jeeli jej zachowania bd zgodne z systemem norm i oczekiwa obowizujcych w grupie. Ukadem wzmocnie dla okrelonych zachowa czowieka jest aprobata spoeczna. Kolejnym mechanizmem jest mechanizm wpywu osb znaczcych - Czowiek jest stymulowany do okrelonych zachowa poprzez interakcj z pojedynczymi osobami .S to osoby dla niego znaczce, wobec ktrych jednostka zajmuje przychyln postaw i ktrym przypisuje cenne dla siebie waciwoci. Kontakt oparty jest na wizi emocjonalnej. Osob znaczc moe by: matka, ojciec, koleanka, przyjaciel, zwierzchnik itp. Wpyw osb znaczcych zachodzi na dwch poziomach: zewntrzne odwzorowanie czyjego zachowania-naladownictwo oraz odwzorowanie cudzych stanw psychicznych-identyfikacja. Podoem naladownictwa lub identyfikacji s denia jednostki do zapewnienia sobie bezpieczestwa, spoecznej akceptacji. Nastpstwem jest przyjcie postaw i zachowa osoby znaczcej jako wasne. Ukadem wzmocnie s reakcje tych osb. Trzecim, ostatnim jest mechanizm wzmacniania wewntrznego czyli stymulatorem podanych zachowa jest wasna aktywno jednostki, uksztatowana na podou wczeniej przyjtych postaw (wyuczonych i zinternalizowanych). Czowiek zawsze dy do zachowania stanu rwnowagi w obrbie ju uksztatowanych w niej systemw postaw. Zachodzi proces selekcji napywajcych informacji w celu zachowania ich wewntrznej zgodnoci, unikania dysonansu midzy uznanymi przekonaniami. Jednostka stara si zachowa zgodno midzy tym co czuje, wyznaje, myli, czego pragnie a tym jak si zachowuje. S jednak wyjtki. Zdarza si, e zachowuje si tak tylko dlatego, i peniona rola spoeczna objta jest mechanizmem kontroli spoecznej. Jest ona narzucona i peniona pod przymusem. Aby peniona rola miaa charakter uwewntrzniony i trway (gdy wtedy prowadzi do trwaych zmian w osobowoci) musz zachodzi nastpujce warunki: nie moe ona by narzucona i peniona pod przymusem, rola powinna mobilizowa do wysiku, ale jednoczenie ukazywa perspektywy pokonania trudnoci, penienie roli musi budzi przychyln ocen osb lub grup znaczcych, jednostka musi mie mono penienia roli w sposb twrczy.

Powicajc tak duo uwagi rnych pojciom, aspektom definicji "wychowania" i "socjalizacji" chciaam wyzby si wszelkich wtpliwoci co do rozrnienia tych dwch terminw. Przejdmy wic do omawiania "punktw stycznych" tych dwch procesw.Czsto pojcia "wychowanie" i "socjalizacja" byy ze sob identyfikowane. B. Gotz, Sozialisation oder Erziehung? Eine Einfuhrung in die Aufgaben interdisziplinarer Socialisationsforschung, Freiburg i. Br., Herder, 1978.Przyjrzyjmy si zwizkom "socjalizacji" z "wychowaniem". Nie da si zaprzeczy e wyrniamy trzy podstawowe aspekty tego poczenia: wychowanie jest uczeniem si wartoci i norm spoecznych, wychowanie jest pomoc w przygotowaniu do podjcia i penienia rl spoecznych oraz wychowanie jako formowanie sumienia. Sdz, e na podstawie wielu koncepcji socjalizacji i wychowania mona wyodrbni takie elementy jak : podmiot, istota procesw, charakter i czas trwania, czynniki oddziaujce na ich przebieg. W socjalizacji i wychowaniu cele s wsplne w zakresie przygotowania do funkcjonowania danej grupy spoecznej. W procesie wychowania uczestnicz 2 strony: wychowanek i wychowawca jako reprezentant spoeczestwa (rodzice, wychowawca). W procesie socjalizacji jednostk do udziau w grupie spoecznej wprowadza spoeczestwo, czowiek bezporednio lub przez reprezentantw. Wychowanie i socjalizacja s procesami majcymi wsplne elementy, zakres celw i wyniki w obu procesach (spoeczestwo, ktre przez przedstawicieli oddziaowuje na jednostk).Oba procesy s dugotrwae. Socjalizacja jest ciga bo spoeczestwo przekazuje swoj kultur cay czas przez wychowanie i socjalizacj. Wychowanie jest procesem zoonym. Socjalizacja jest procesem rwnie zoonym, spoeczestwo skada si z elementw szczegowych, tj. proces zoony wielopaszczyznowy. Dynamiczno- wystpuje i w wychowaniu i w socjalizacji. Tak jak zmienia si struktura spoeczestwa tak odbija si to w procesie socjalizacji. Jednak dynamiczno jest bardziej widoczna w socjalizacji ni w wychowaniu. Intencjonalno w socjalizacji i wychowaniu jest to przygotowanie, uspoecznienie, wdroenie do grupy spoecznej. Relatywno cecha procesu wychowania; przewidywalno w procesie socjalizacji jest nieco wiksza ni w procesie wychowania. Interakcyjno- podobnie jak w wychowaniu w socjalizacji zaley od struktury grupy spoecznej od charakteru grupy, interakcyjno moe si pojawia lecz nie musi bowiem zaley co dana grupa preferuje jakie wartoci (np. wolno, otwarto). Wychowanie i socjalizacja maj cay szereg cech wsplnych ale mimo podobiestw s to 2 rne procesy. H. Izdebska pisze, e w socjalizacji byo zawsze wiele elementw zachowawczych; silniej akcentowano przekaz dotychczasowego dorobku, obyczajw, wzorw ycia. Wychowanie natomiast w wikszym stopniu nastawione jest na indywidualny rozwj jednostki, szczeglnie na przygotowanie do uczestnictwa w tworzeniu nowych wartoci, w nadawaniu yciu nowego ksztatu. H. Izdebska, Szczcie dziecka, Warszawa 1979, s82. Traktujc socjalizacj i wychowanie jako proces dynamiczny, polegajcy na wchodzeniu jednostki w coraz to nowe grupy i role zauwaymy, e penienie rl moe si ogranicza do biernego percypowania, konformizmu, jak te i do innowacji twrczej reformistycznego modyfikowania ich zgodnie z wasn perspektyw rozwojow i potrzebami grupy. Std te proces socjalizacyjno - wychowawczy rozumiem jako proces spoeczny zogniskowany wok poszukiwania wartoci istotnych dla jednostki oraz grupy w ktrej ona funkcjonuje, proces przekazywania i przyswajania, modyfikowania i wsplnego poszukiwania wzorw kulturowych. Zmierzajc ku kocowi nie da si zaprzeczy i procesy wychowania i socjalizacji zachodz przez cay okres ycia czowieka. Ich przebieg zaley od cech psychicznych i poza psychicznych jednostki. Najwaniejszym okresem ksztatowania si cech indywidualnych jest wiek dziecicy i wiek dojrzewania. Nie wolno nam umniejsza roli ani wychowania ani socjalizacji bowiem, moim zdaniem, socjalizacja i wychowanie maj wsplny zakres przygotowania jednostki do funkcjonowania danej grupy spoecznej.