e_dentico 29

1(29)/2011 DW

UM

IESIĘCZNIK STO

MATO

LOG

A PRAKTYKA PO

LISH&

ENG

LISH JO

URN

AL FOR D

ENTISTS

DWUMIESIĘCZNIK STOMATOLOGA PRAKTYKA POLISH&ENGLISH JOURNAL FOR DENTISTS

1( 29) / 1136 PLN

, 15 EUR, 25 USD, 12 GBP, 25 CHFI.C. 3,85 Punkty MNiSW 6,00

ISSN: 1732-4084

WYKORZYSTANIE KOMPUTEROWYCH SYSTEMÓW CAD/CAM • CYFROWA CIEMNIA • WIRTUALNA RECEPCJA

THE USE OF CAD/CAM COMPUTER SYSTEMS • DIGITAL DARKROOM • VIRTUAL RECEPTION

TEMAT NA CZASIE

CYFROWA STOMATOLOGIAHOT TOPIC

30REPETITIO

EST... PKT. EDUKACYJNYCH

PRAKTYKACGF – terapeutyczna propozycja

dla medycyny regeneracyjnejThe CGF – a therapeutic proposal

for regenerative medicineAlergia na środki miejscowo znieczulające

stosowane w stomatologiiAllergy to local anaesthetics in dentistry

Dwuwizytowe leczenie zębówTwo-visit treatment of teeth

Bezpośrednie pokrycie miazgi zębów stałych preparatem MTA

Direct pulp capping of permanent teeth using MTA

PERYSKOPBiologiczny komputer

Praktyka dentystyczna a media społecznościowe

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 1

Wydawca:Bestom DENTOnet.pl Sp. z o.o.90-302 Łódź, ul. Wigury 15atel. 42 676 28 25, 42 637 02 77; fax 42 637 03 09www.e-dentico.pl; e-mail: [email protected]

DWUMIESIĘCZNIK STOMATOLOGA PRAKTYKA POLISH&ENGLISH JOURNAL FOR DENTISTS

RADA NAUKOWA

MIĘDZYNARODOWA RADA NAUKOWA INTERNATIONAL EDITORIAL BOARD

Professor Pietro Bracco (Włochy) Hugh Devlin, PhD, MSc, BSc, BDS (Wielka Brytania) Allan G. Farman, BDS, PhD, MBA, DSc, Diplomate ABOMR (USA)

Philip R. Greene, BDS, FDSRCPS (Wielka Brytania) Gregg A. Helvey, DDS, MAGD (USA) Professor Edward Lynch, MA, BDS, FDS, PhD (Wielka Brytania)

Oliver Hugo, MD, PhD (Niemcy) Maria Grazia Piancino, MD, DDS, PhD (Włochy) Jolanta N. Sauer, BS, DMD, MS (USA) Orcan Yüksel, MD, PhD (Niemcy)

WSPÓŁPRACOWNICY

dr Ignacy Baumbergdr n. med. Wojciech Bednarzdr n. med. Robert Biesaga dr n. med. Marek Bladowskidr n. med. Arkadiusz Błaszczykprof. Krzysztof Buczyłkodr n. med. Tomasz Dzieniakowskidr Aneta Grochowinadr Kinga Grzechdr n. med. Katarzyna Hendzelmgr Aleksandra Janiszewska dr Michał Jóźwiak

dr Małgorzata Kaczmarska-BanasiakJakub Kerczdr hab. n. med. Marcin Kozakiewiczdr n. med. Dorota Mereczmgr Marcin Ottodr Marcin Parzyszekdr hab. n. med. Małgorzata Pietruskadr n. med. Krystyna Pietrzyckadr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowskadr Kinga Studzińska-Pasiekadr Dorota Szubińska

Przewodniczący Presidentprof. dr hab. n. med. Wiesława Perczyńska-Partyka

• chirurgia stomatologiczna oral surgeryprof. dr hab. n. med. Andrzej Wojtowicz• protetyka stomatologiczna prostheticsprof. dr hab. n. med. Jerzy Sokołowski

• stomatologia estetyczna cosmetic dentistryprof. dr hab. n. med. Stanisław Suliborski

• stomatologia zachowawcza i endodoncjarestorative dentistry and endodonticsdr hab. n. med. Jerzy Krupiński, prof. nadzw.prof. dr hab. n. med. Halina Pawlickaprof. dr hab. n. med. Danuta Piątowska

• ortodoncja orthodonticsprof. dr hab. n. med. Grażyna Śmiech-Słomkowska

• historia medycyny i stomatologii history of dentistryprof. dr hab. n. med. Jerzy Supady

• materiałoznawstwo materials sciencedr hab. inż. Leszek Klimek

Wiceprzewodniczący V-ce Presidentprof. dr hab. n. med. Leopold Wagner

• periodontologia i patologia jamy ustnejperiodontology and oral pathologyprof. dr hab. n. med. Tomasz Konopkaprof. dr hab. n. med. Maria Chomyszyn-Gajewska

• stomatologia dziecięca pediatric dentistryprof. dr hab. n. med. Magdalena Wochna-Sobańskaprof. dr hab. n. med. Barbara Adamowicz-Klepalska

• radiologia dental radiologyprof. dr hab. n. med. Katarzyna Różyło

• dysfunkcje narządu żucia TMJ dysfunctionprof. dr hab. n. med. Stefan Baron

• implantologia implantologydr n. med. Beata Suliborska

• gerostomatologiaprof. dr hab. n. med. Ryszard Koczorowski

• ekonomia ecoomicsdr n. ek. Agnieszka Bukowska-Piestrzyńska

EDITORIAL BOARD

EDITORIAL ASSISTANTS

2 Dwumiesięcznik Stomatologa Praktyka Polish&English Journal for Dentists

TEMAT NA CZASIE HOT TOPIC

1(29)/11 SPIS TREŚCI

6

www.repet i t ioest .p l

6 Cyfrowa stomatologia dr n. med. Tomasz Maria Kercz

14 Wykorzystanie komputerowych systemów CAD/CAM do projektowania i wykonania stałych uzupełnień protetycznych

The use of CAD/CAM computer systems indesigning and preparing fixed prosthetic restorations

dr n. med. Robert Biesaga, lek. dent. Łukasz Biesaga

28 Cyfrowa ciemnia w pracy lekarza stomatologa – doświadczenia własne

Digital darkroom in the work of a dentist – author’s experiences

lek. stom. Joanna Białas

42 Tradycyjna recepcja w gabinecie stomatologicznym odchodzi do lamusa

Traditional reception in dental office lands on the scrap heap

Przemysław Pacholski

CYFROWA STOMATOLOGIA

94

TEMAT NA CZASIE

PRAK T YK A P R A C T I C E

52 CGF – terapeutyczna propozycja dla medycyny regeneracyjnej

The CGF – a therapeutic proposal for regenerative medicineMassimo Corigliano, Luigi Sacco, Edoardo Baldoni

70 Alergia na środki miejscowo znieczulające stosowane w stomatologii

Allergy to local anaesthetics in dentistrylek. dent. Monika Cyl, dr hab. n. med. Anna Janas,

prof. dr hab. n. med. Grażyna Grzesiak-Janas

76 Dwuwizytowe leczenie zębów z zakażonymi kanałami korzeniowymi i chorobami tkanek okołowierzchołko-wych z zastosowaniem wodorotlenku wapnia – obserwacje własneTwo-visit treatment of teeth with infected root canals andperiapical tissue diseases with the use of calcium hydroxide – authors’ observationsdr n. med. Krystyna Pietrzycka, prof. dr hab. n. med. Halina

Pawlicka

86 Bezpośrednie pokrycie miazgi zębów stałych prepa-ratem MTA u pacjentów w wieku rozwojowymDirect pulp capping of permanent teeth using MTA in patients of developmental agedr n. med. Aleksandra Hilt, dr n. med. Beata Szydłowska-Walendowska

Educat ion

EDUKACJARepetit io est. . .

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 3

TABLE OF CONTENTS

PERYSKOP P E R I S C O P E

106 Biologiczny komputer Mariusz Oboda 110 Praktyka dentystyczna a media

społecznościowe: Klucz do sukcesu czy gwóźdź do trumny Twojego sukcesu zawodowego?

Laura Chattington

P O R A D N I A U S E F U L T I P S

110 e-dentyfikacja

112 Polecane produkty

116 Trendy

E D U K A C J A E D U C A T I O N

94 Ogólnopolski Program EdukacyjnyRepetitio est… 1/11

98 Szkoleniowo-wystawiennicze imprezy stomatologiczne w świecie

100 Znalezione w sieci

P O G O D Z I N A C H

A F T E R H O U R S

126 Krzyżówka z hasłem

www.repet i t ioest .p l

CGF – terapeutyczna propozycja dla medycyny regeneracyjnej

Praktyka dentystyczna a media społecznościowe

do wygraniaAmelogen Plus Kit firmy Ultradent

52

110

DOTYK HISTORII TOUCH OF HISTORY

122 Znalezione w sieci

123 Komputerowe nośniki danych

124 Rozwój komputerów

REDAKCJA

4 Kwartalnik Stomatologa Praktyka Polish&English Journal for Dentists

Bestom DENTOnet.pl Sp. z o.o.90-302 Łódź, ul. Wigury 15a

tel. 42 637 02 77, fax 42 676 28 27www.e-dentico.pl, [email protected]

Redaktor naczelny Editor-in-Chief dr n. med. Tomasz Maria Kercz

[email protected]

Zastępca redaktora naczelnego Subeditor-in-Chief

prof. dr hab. n. med. Leopold [email protected]

Redaktor prowadzący Executive Editor

mgr Tomasz [email protected]

Redaktor Associate Editor

mgr Tomasz Cherczyń[email protected]

Redaktor graficzny, fotoedytor, DTPGraphic designer, photo editor, DTP

mgr inż. Aleksandra [email protected]

Korekta Editor’s revision

mgr Tomasz Hankiewicz

Marketing i reklamaMarketing and advertisement

mgr Renata Karwas, [email protected]. 42 637 02 77, 665370066

Prenumerata [email protected]

Dział sprzedaży Sales departmenttel. 42 676 28 25

numery archiwalne, tel. 601557879

Pismo indeksowane w Index Copernicus 3,85 pkt.

Punktacja MNiSW 6,00 pkt.Nakład 6500 egz.

Wszystkie wymienione produkty i nazwy są używane wyłącznie w celach identyfikacyjnych i mogą być zastrzeżonymi znakami towarowymi odpowiednich właścicieli. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do adjustacji, doboru tytułów i skracania nadsyłanych

materiałów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam.

Dear ReadersI remember as if it was yesterday, exactly 10 years ago, I used to be so excited entering debuting www.DENTOnet.pl. Each month the website was visited by …several hundred people. The beginning was not encouraging. Access to the Internet (by means of a telephone modem) was more than limited and the connections were not only expensive but also – gently speaking – extremely slow. Due to the fact that I am, by nature, a very “fast” person, the speed of loading pages, photos or films annoyed me and successfully scared me away. As a result, there were many moments of doubt – is it still worth investing both time and money into technology which is not that common (10 years ago, less than 7% of Poles used to use the Internet)?Well, the visionary advantage over a common sense and economic approach to these-days novum allows not only me (and several hundreds of zealous fans), but over 100,000 users, in Poland and abroad, to enjoy DENTOnet. Because this is the number of, so called, unique visitors visiting our portal each month.

A great progress has been made in our specialty in the past 10 years. It could be said that digitalization of our profession progresses more and more each day. Starting with digital photography and dental radiology which is practically fully digitalized and ending with advanced technologies of scanning, designing and cutting individual crowns, bridge works and structures on implants. “Virtual implantation” option allows to prepare even most complex surgical procedure very precisely.

The use of digital technology in dentistry is the subject you can read about in this very edition of “e-Dentico” which in the 8th year of its presence on dental publishing market intensifies its efforts and starting from this edition on, shall be available every 2 months.

Enjoy digital reading :-)INTERNATIONAL Journal Master List

REDAKCJA

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 5

Szanowni Państwo,

Pamiętam jak dziś, a było to dokładnie 10 lat temu, jak cieszyłem się z każdego wejścia do debiutującego wtedy serwisu internetowego www.DENTOnet.pl. Każdego miesiąca zaglądało pod ten adres ...kilkaset osób. Początki nie były zachęcające: dostęp do Internetu (za pośrednictwem modemu telefonicznego) był bardziej niż ograniczony, a połączenia nie tylko kosztowne, ale i – delikatnie mówiąc – bardzo powolne. Ponieważ z natury jestem „szybki”, prędkość otwierania poszczególnych stron www, zdjęć czy tym bardziej filmów skutecznie mnie irytowała i odstraszała. Stąd pojawiały się często chwile zwątpienia – czy warto dalej poświęcać czas i inwestować w tę mało wówczas rozpowszechnioną technologię (przed dziesięcioma laty z Internetu korzystało niespełna 7% Polaków)?

No cóż, przewaga wizjonerstwa nad rozsądnym i ekonomicznym podejściem do ówczesnego novum pozwala dzisiaj cieszyć się DENTOnetem nie tylko mnie (i paru setkom zapaleńców), ale ponad 100.000 DENTOautów z całej Polski i spoza jej granic. Bo dokładnie tylu tak zwanych unique visitors każdego miesiąca odwiedza nasz serwis internetowy.Przez te 10 lat nastąpił ogromny postęp w naszej specjalności i można z pełnym przekonaniem powiedzieć, że każdego dnia w coraz większym stopniu postępuje tzw. digitalizacja naszego zawodu. Począwszy od fotografii cyfrowej i radiologii stomatologicznej, która praktycznie jest już całkowicie cyfrowa, skończywszy na zaawansowanych technologiach skanowania, projektowania i wycinania indywidualnych podbudów pod korony, mosty i struktury na implantach. Możliwość „wirtualnej implantacji” pozwala na precyzyjne przygotowanie się do nawet najbardziej skomplikowanego zabiegu chirurgicznego.

O tym jakie zastosowanie mogą mieć techniki cyfrowe przeczytają Państwo w niniejszym wydaniu „e-Dentico”, które w ósmy rok obecności na rynku wydawnictw stomatologicznych wchodzi już nie jako kwartalnik, ale dwumiesięcznik.

Cyfrowej lektury :-)

Tak naprawdę, znalazłem się wtedy w innym świecie i nic dziwnego, że uwa-ga stomatologa po studiach była skupio-na na urządzeniach i materiałach stoma-tologicznych prezentowanych na wysta-wie. Czy to było dawno? Nie tak bardzo, mimo, że wyrosło nam w od tego czasu nowe pokolenie.A biorąc pod uwagę ten ogromny po-stęp, wydaje się że było to wieki temu...

My, polscy stomatolodzy, już wte-dy mieliśmy ponad 10-letnie opóźnie-nie, bo każdy z moich rówieśników pa-mięta, że pierwsze komputery pojawi-ły się w latach 90. poprzedniego stulecia i wtedy nikt z nas nie pomyślał nawet, że takie urządzenie będzie nieodzownym w każdej praktyce stomatologicznej.

I mimo tak dalekiej „pozycji startowej” sprzed lat – dzisiaj możemy śmiało konku-rować z naszymi kolegami na świecie. Stać nas na to pod każdym względem, tylko musimy w to uwierzyć i nie bać się nowych technologii, a z pewnością komputera.

Cyfrowa stomatologia

Naprawdę warto, ponieważ reprezentu-jemy szczególnie złożoną i wyrafinowaną dziedzinę nauk stosowanych. Każdy pro-blem stomatologiczny jest unikatowy i je-dyny w swoim rodzaju. Nie ma dwóch identycznych twarzy, nie ma dwóch iden-tycznych jam ustnych, czy też dwóch identycznych zębów.

Dlatego też, aby przeprowadzić prawi-dłową obserwację, postawić właściwą diagnozę i wybrać najlepszą metodę le-czenia, lekarz stomatolog musi uwzględ-nić wiele rozmaitych czynników i wyka-zać się wiedzą z zakresu rozlicznych za-gadnień specjalistycznych – czyli przeana-lizować wielki pakiet informacji od za-sobów encyklopedycznej wiedzy ana-tomicznej począwszy, poprzez związa-ne z doświadczeniem informacje doty-czące technik działania, aż po dane do-tyczące analizy kolorystycznej i niełatwe do skwantyfikowania informacje z zakre-su poczucia estetyki.

Prawdopodobnie żaden wynala-zek, od momentu gdy Arystote-les dał początek współczesnemu

społeczeństwu blisko dwa i pół tysiąca lat temu, nie miał tak znaczącego, daleko-siężnego i wszechstronnego wpływu na nasze życie i prace, jak komputer... Kom-puteryzacja nie tylko zmieniła naszą per-cepcję, wpłynęła również na znaczenie, zastosowanie i interpretację pojęcia cza-su, a naukowcom dała możliwość wyko-nywania szeregu zadań i procedur szyb-ciej i dokładniej niż kiedykolwiek wcze-śniej. Sprawiła, że to, o czym można było jedynie śnić, staje się dziś rzeczywi-stością, oraz, co istotniejsze oraz bardziej ekscytujące – pozwoliła spojrzeć na wie-le zagadnień świeżym okiem, z innej per-spektywy i postrzegać zjawiska w zupeł-nie nowej skali.

Po raz pierwszy zobaczyłem kompu-ter będąc na targach stomatologicznych w Stuttgarcie w 1985 roku i przyznam się, że kompletnie nie wiedziałem o co chodzi z tymi „komputerami”.


TEMAT NA CZASIE

Cyfrowastomatologia

Tomasz Maria Kercz

To przeciągające się otwieranie na-stępnej strony bardzo mnie znie-chęcało. To były te chwile, kie-

dy wątpiłem w sens powołania do życia DENTOnetu jak również sytuacje, w któ-rych rozmawiając z przepracowanymi i często znużonymi koleżankami nie by-łem w stanie ich przekonać do idei kom-puteryzacji. Czasem zadawałem sobie le-ninowskie pytanie: „co robić?” Zupełnie nie „czuły” nowych technologii, twier-dząc, że im to niepotrzebne, że „mają to w domu”, „dzieci grają w komputer”, ale żeby zajrzeć do Internetu, napisać maila, – „a po co?”.

Pojawiła się neostrada (tak powszechnie nielubiana za „niebieską linię”) i jednocze-śnie, jak grzyby po deszczu, inni dostawcy Internetu i jak to bywa, dzięki konkurencji, mieliśmy większe prędkości za mniejsze pieniądze. To dopiero wtedy DENTOnet zaczął żyć pełnią życia. Każdego miesiąca przybywało tzw. „unique visitors”, których dzisiaj jest ponad 100.000.

Jeśli chcemy poradzić się kolegi, wchodzi-my na forum w DENTOnecie, jak szuka-my kursu czy konferencji wchodzimy do kalendarium w DENTOnecie, jak chce-my poprawić bilans punktów edukacyj-nych wchodzimy do „Repetitio est...” w DENTOnecie i nie wychodząc z domu spokojnie dobijamy do „setki”, którą trze-ba uzbierać przez 4 lata tzw. okresu roz-liczeniowego. Rozwój technologii kom-puterowej przechodzi najśmielsze ocze-kiwania. Nie dość, że w niemal każdym aspekcie nauk dentystycznych możemy wykorzystywać nowoczesne komputery

i urządzenia, to jeszcze Internet – prze-ogromne źródło informacji – daje nam wręcz nieograniczone możliwości komu-nikowania się z kolegami po fachu. Jako redaktor naszego e-Dentico nie wyobra-żam sobie pracy bez Internetu. Wysyłanie tekstu do publikacji zajmuje chwilę, korek-ta i recenzja również odbywa się online i nieważne gdzie tak naprawdę się w da-nej chwili przebywa (wczoraj autor jedne-go z artykułów nanosił uwagi „odpoczy-wając” na wyspie w tropikach).

Jeszcze 10 lat temu nie mieliśmy świado-mości jak szybko to medium się rozwi-nie i jak wielu ludzi będzie z niego korzy-

stało. Przykładem może być wspomnia-ne już forum DENTOnetu gdzie zareje-strowanych jest blisko 30.000 użytkowni-ków, a część z nich korzysta z możliwo-ści tych wirtualnych spotkań prawie co-dziennie. (Pozdrawiam wszystkich DEN-TOnautów-forumowiczów i zapraszam do DENTOnetu, gdzie wkrótce będzie nowy wątek pt. „Jak komputer zmienił twoją pracę i życie”). Technologia cyfrowa w stomatologii nierzadko wykracza poza aktualnie stosowane techniki i podejścia do różnych zagadnień, co wpływa na nie-ustanny rozwój tej dziedziny. Nareszcie inżynieria, matematyka i biologia mogą połączyć swój dorobek i w prosty spo-

sób zostać wykorzystane przy rozwiązy-waniu problemów natury stomatologicz-nej. Komputery nie tylko zmieniają spo-sób pracy lekarzy, ale również, a może przede wszystkim, reformują i kształtują sposób myślenia. Znalazły wiele różno-rodnych zastosowań, a wszystkie z nich charakteryzują się stałą dynamiką rozwo-ju – dzięki twórczemu podejściu oraz wy-trwałości nie tylko informatyków i elektro-ników, ale również lekarzy praktyków.

Komputer, postrzegany głównie jako „ma-szyna licząca”, kojarzył się głównie z biu-rem księgowym. Dzisiaj natomiast zna-cząco wpływa na jakość pracy nie tylko le-

karzy, ale również ich gabinetów. Jednym z bardziej istotnych zastosowań kompu-tera w organizacji pracy gabinetu stoma-tologicznego jest tzw. wirtualna recep-cja. Za przykład może posłużyć iGabinet-DENTOnet.pl, pionierska platforma sto-matologiczna, dzięki której pacjenci mogą samodzielnie dokonywać rezerwacji, a le-karze sami ustalają harmonogram swo-jej pracy i w każdej chwili mają dostęp do znaczących informacji na temat swo-ich pacjentów. iGabinetDENTOnet.pl jest programem stworzonym przez leka-rzy dla lekarzy, dlatego powinien spełnić oczekiwania nawet najbardziej wymagają-cego użytkownika.

Jeszcze 10 lat temu nie mieliśmy świadomości jak szybko to me-

dium się rozwinie i jak wiele ludzi będzie z niego korzystało. Przy-

kładem może być wspomniane już forum dentonetu gdzie zarejestro-

wanych jest blisko 30.000 użytkowników, a część z nich korzysta

z możliwości tych wirtualnych spotkań prawie codziennie

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 7

HOT TOPIC

Czy ktoś pamięta modemy telefoniczne za pośrednictwem których łączyliśmy się z Internetem?

Mimo, iż to dopiero początki takiej for-my zarządzania praktyką lekarską, już wia-domo, że wirtualna rejestracja w znaczą-cy sposób przyczynia się do usprawnie-nia pracy gabinetu stomatologicznego. Poświęcając zaledwie kilkanaście minut można wprowadzić odpowiednie usta-wienia, dzięki którym recepcja sama za-cznie automatycznie pracować. iGabinet-DENTOnet.pl daje możliwość określe-nia terminów pracy poszczególnych leka-rzy oraz zakresu oferowanych usług sto-matologicznych. Pozwala określić dostęp-ność konkretnych zabiegów, uwzględ-niając ich przebieg oraz doświadczenie i szybkość pracy poszczególnych lekarzy, dzięki czemu każdy harmonogram pracy jest „uszyty na miarę” indywidualnych po-trzeb wszystkich członków zespołu.

Każdy z nas, pracujący na co dzień wie, jakim problemem są pacjenci, którzy nie zgłaszają się na wyznaczone wizyty. Tra-cimy wtedy czas, blokujemy terminy, z których mogliby skorzystać inni pacjen-ci, często długo oczekujących, na przyję-cie. Problem ten pomaga rozwiązać nie-zwykle użyteczna opcja platformy, jaką jest system automatycznych powiado-mień o zbliżającej się wizycie. Pacjent,

który korzysta z elektronicznej rejestra-cji, może spodziewać się powiadomie-nia SMS-em lub e-mailem tydzień, dzień lub kilka godzin przed wizytą. System in-formuje, zarówno lekarza, jak i pacjenta, o wszelkich zmianach w rejestracji, dzię-ki czemu można uniknąć niepotrzebnych problemów komunikacyjnych. Sprawne działanie platformy zapewnia wykorzy-stanie metod sztucznej inteligencji, dzięki czemu efektywność organizacji pracy ga-binetu w niczym nie odbiega od rozwią-zań opartych na aktywności tradycyjnej recepcjonistki, a ponadto często zyskuje na funkcjonalności i, w oczach niektórych pacjentów, na prestiżu.Biorąc pod uwagę rosnące wymagania pacjentów oraz digitalizację niemal każdej dziedziny życia, stomatologia nie może pozwolić sobie na to, aby odbiegać od współcześnie panujących trendów. Elek-troniczna rejestracja z pewnością podnosi standard praktyki stomatologicznej. Naj-wyższa pora uświadomić sobie, że nasi pacjenci w sieci są od dawna, a jeżeli zale-ży nam na dotarciu do nich, również mu-simy pojawić się w sieci, zanim uczyni to konkurencja. I w ten oto sposób bezdusz-na maszyna, jaką jest komputer, pomaga komunikować się z pacjentami.

Wszystkie współcześnie zna-ne zastosowania technolo-gii komputerowych w sto-

matologii są wynikiem wieloletniej współ-pracy specjalistów w dziedzinie IT i leka-rzy praktyków. Za jedno z najstarszych zastosowań technologii informatycznych w stomatologii można uznać radiografię cyfrową. Każdy system do wykonywa-nia zdjęć rentgenowskich posiada dwa za-sadnicze elementy: nadajnik (źródło pro-mieniowania) i odbiornik. To właśnie ro-dzaj odbiornika kwalifikuje urządzenie jako analogowe lub cyfrowe. Radiografia cyfrowa została po raz pierwszy przed-stawiona w roku 1981 przez firmę Fuji. Była to technologia rejestracji cyfrowego obrazu rtg na płytach pamięciowych po-krytych tzw. fosforem magazynującym (z ang. Photostimulable Phosphor Plate), czyli radiografia cyfrowa pośrednia. Jest ona wykorzystywana nadal do diagnosty-ki obrazowej w stomatologii, ale obecnie zdecydowanie bardziej powszechna jest radiografia bezpośrednia. Jej twórcami są Mouyen i Benz, którzy po długoletniej współpracy z francuską firmą Trophy Ra-diology, w 1987 roku opatentowali sys-tem RadioVisioGraphy, w skrócie RVG. Zarówno radiografia pośrednia, jak i bez-pośrednia nierozerwalnie zintegrowane są z komputerem.

Postęp technologiczny nie ominął rów-nież stomatologii, a co za tym idzie także rentgenodiagnostyki. Mimo, że cyfrowe techniki radiograficzne znane są na świe-cie od prawie trzydziestu lat, to w Polsce ich rozwój nabrał prawdziwego tempa w ciągu ostatniej dekady.Płytki PSP i skaner laserowy, czujniki ka-belkowe oparte o technologię CCD (Charge Coupled Device) lub CMOS (Complementary Metal-Oxide Semi-conductor), system IPS (Inteligentny Sys-tem Pozycjonowania), Visteo Owandy,

Cyfrowa stomatologia

Sprawne działanie platformy zapewnia wykorzystanie metod

sztucznej inteligencji, dzięki czemu efektywność organizacji pra-

cy gabinetu w niczym nie odbiega od rozwiązań opartych na aktyw-

ności tradycyjnej recepcjonistki, a ponadto często zyskuje na funk-

cjonalności i, w oczach niektórych pacjentów, na prestiżu.


TEMAT NA CZASIE

sensory promieniowania rtg współpracu-jące z technologią bezprzewodową Wi-Fi są rozwiązaniami, które mają uspraw-nić diagnostykę rentgenowską. I faktycz-nie to czynią. Jeżeli gabinet stomatolo-giczny wyposażony jest w aparaturę cy-frowej diagnostyki rtg, zapewnia swoim pacjentom szybkie, bezpieczne i dosko-nałe badanie dodatkowe. Dzięki opro-gramowaniu do zapisywania, archiwiza-cji i przeglądania badań rtg, które współ-pracuje z systemem radiografii cyfrowej, umożliwia współpracę ze stomatologami z innych gabinetów. Niezbędny do tego jest komputer i internetowe konto pocz-towe. W pracowni diagnostyki rtg pacjent ma wykonane badanie na zlecenie leka-rza prowadzącego, uzyskany obraz zo-staje zapisany w postaci pliku graficzne-go na twardym dysku komputera zinte-growanego z systemem wizualizacji cy-frowej (np.: Visualix eHD, Kodak 6100). Najbardziej powszechne formaty plików to: TIFF, BMP lub JPEG. Cyfrowe zdjęcie rtg zostaje następnie przesłane drogą ma-ilową do lekarza prowadzącego lub zapi-sywane na nośniku informacji np. płycie CD lub pendrive.

Jeżeli zdjęcie wysyłane jest za pośrednic-twem Internetu, lekarz ma je na ekranie monitora zanim pacjent pojawi się na wi-zycie w gabinecie. Jeżeli zaopatrzy się do-datkowo w oprogramowanie do prze-twarzania rentgenowskich zdjęć cyfro-wych, ma możliwość jego obróbki wtór-nej (tzw. post-processing). Do najważ-niejszych funkcji należą: powiększenie i zmniejszenie całego obrazu lub jego czę-ści (funkcja lupa), obrót o 90 stopni, 180 stopni, lustrzane odbicie, zmiana kontra-stu i jasności, pseudokolorowanie, tomo-synteza, zmiana negatyw-pozytyw, uwy-datnienie struktury (pseudo 3D), pomiar długości i kątów, equualizacja (podświe-

tlenie fragmentu obrazu w celu uwydat-nienia szczegółów, np. końca instrumen-tu endodontycznego w kanale korzenio-wym). Rozwój radiografii cyfrowej, wy-korzystanie sieci internetowej do przesy-łania diagnostycznych obrazów medycz-nych umożliwiło rozwój teleradiologii.

Jakie korzyści niesie ze sobą komputery-zacja w radiodiagnostyce? Ze względu na większą czułość na promieniowanie rent-genowskie czujników, których elemen-tem budowy są scyntylatory, czas ekspo-zycji jest skrócony, a co za tym idzie daw-ka obciążająca dla pacjenta może być zre-dukowana nawet do 90% w porównaniu do radiografii konwencjonalnej. Poziom redukcji dawki zależy od wielu czynników (region łuków zębowych poddany bada-niu, system wizualizacji cyfrowej, porów-nanie z czułością klisz rentgenowskich; klasa E lub F).

Kolejnymi zaletami digitalizacji rentgeno-diagnostyki są: archiwizacja badań rtg, ła-twy dostęp do zdjęć cyfrowych, ich upo-rządkowanie, ochrona środowiska natu-ralnego poprzez wyeliminowanie che-micznej obróbki ciemniowej.Od blisko roku fascynuję się możliwościa-

mi diagnostycznymi tomografii kompute-rowej wiązki stożkowej (CBCT – Cone Beam Computed Tomography). W USA urządzenia do wizualizacji trójwymiaro-wej znane i stosowane są od dziesięciu lat, Europa zachodnia korzysta z nich od sześciu lat, w Polsce pojawiły się w ubie-głym roku. Nadszedł czas, kiedy leka-rze stomatolodzy oraz ich pacjenci mogą czuć się prawie całkowicie bezpiecznie, ponieważ leczenie poprzedzone jest do-kładnym badaniem dodatkowym. Dzięki możliwościom jakie daje stomatologiczna tomografia wolumetryczna nie trzeba za-stanawiać się lub domyślać, co widać lub czego nie widać na dwuwymiarowym ra-diogramie.Przy stosunkowo niskiej dawce promie-niowania, technika CBCT daje możliwość obrazowania tkanek twardych w trójwy-miarze, pomijając szczegółowe informa-cje o tkankach miękkich. Brak nakłada-nia się obrazów, kontrola nad ich wiel-kością, brak zniekształceń geometrycz-nych oraz wielowarstwowe, trójwymia-rowe obrazowanie sprawia, że w po-równaniu z konwencjonalnymi zdjęciami rentgenowskimi wąskostrumieniowa to-mografia komputerowa (CBCT) umoż-liwia o wiele skuteczniejszą diagnostykę.

Tomasz Maria Kercz

Wykorzystując nowoczesne oprogramowanie do wizualizacji 3D, możemy uzyskane skany dwuwymiarowe przekształcić w obra-

zy 3D pozwalające na jeszcze lepszą diagnostykę.

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 9

HOT TOPIC

CBCT


TEMAT NA CZASIE

WprowadzenieWprowadzenie do użytku systemów CAD/CAM miało niewątpliwie bar-dzo duży wpływ na wygląd dzisiejszej stomatologii. Technologia cyfrowej ob-róbki modeli roboczych i komputero-wego frezowania wzbogaciła protety-kę stomatologiczną o możliwość wy-konania koron i mostów z biologicz-nie kompatybilnych materiałów w zu-pełnie nowy sposób. Wykorzystanie za-równo metalowych, jak i ceramicznych uzupełnień wykonanych w technice CAD/CAM stało się uznaną opcją te-rapeutyczną. Prawidłowy dobór same-go materiału, ale także sposobu jego obróbki na wytrzymałość całej pra-

cy protetycznej, jej funkcjonalność czy wpływ na przyzębie jest oczywisty. W odniesieniu do prac pełnoceramicz-nych (z którymi głównie kojarzona jest technologia CAD/CAM) w piśmien-nictwie znaleźć można liczne, nierzad-ko rozbieżne doniesienia dotyczące kli-nicznej wytrzymałości prac wykona-nych w technologii CAD/CAM. Sto-sunkowo wysoki odsetek niepowo-dzeń w przypadku takich uzupełnień należy jednak przypisać faktowi wy-korzystania przez lata różnych mate-riałów, które nie spełniały kryteriów wytrzymałościowych stawianych ko-ronom i mostom protetycznym oraz

Streszczenie: Wykorzystanie systemów CAD/CAM w produkcji stałych uzu-pełnień protetycznych stało się uznaną metodą ich produkcji. Pomimo tego że kliniczne wykorzystanie tego typu prac jest w naszym kraju jeszcze stosunkowo niewielkie, należy się spodziewać, że w najbliższym czasie wzrośnie zasadniczo. W pracy przedstawiono etapy skanowania i projektowania przykładowej pracy pro-tetycznej z wykorzystaniem systemu CYRTINA holenderskiej firmy ORATIO bv.

Abstract: The use of CAD/CAM systems in the production of fixed prosthetic resto-

rations has become a popular method among dental practitioners and technicians.

Despite the fact that the clinical application of such types of appliances has been re-

latively low in Poland, it is most probably going to change in the nearest future. The

article describes particular stages of the process of scanning and designing a templa-

te prosthetic appliance with the help of the CYRTINA system manufactured by ORA-

TIO BV from the Netherlands.

Wykorzystanie komputerowych systemów CAD/CAM

do projektowania i wykonaniastałych uzupełnień protetycznych

prac

a re

cenz

owan

a

Słowa kluczowe:systemy CAD/CAM, uzupeł-

nienia protetyczne, CYRTINA

Key words:

CAD/CAM systems, prosthetic

restorations, CYRTINA

dr n. med. Robert Biesaga, lek. dent. Łukasz Biesaga

Adres korespondencyjnyCorrespondence address:

dr n. med. Robert Biesagaemail: [email protected]

Wykorzystanie komputerowych systemów CAD/CAM do projektowania i wykonania stałych uzupełnień protetycznych

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 15

HOT TOPIC

The use of CAD/CAM

computer systems in

designing and preparing

fixed prosthetic restorations

Introduction

The introduction of CAD/CAM systems to

dental practice undoubtedly had a huge

influence on the current state of dentist-

ry. The technology of digital processing

of working models and computer mill-

ing enriched dental prosthetics with the

possibility of offering crowns and bridg-

es made of biocompatible materials in

a completely new way. The application of

both metal and ceramic fillings prepared

in CAD/CAM technology has become

a very popular therapeutic option. A cor-

rect selection of the very material as well

as the method of its processing is very im-

portant for the durability and resistance

of the entire prosthetic work, its function-

ality or influence on periodontium. As

regards full ceramic restorations (which

CAD/CAM technology is mostly associ-

ated with) it is possible to find numerous,

sometimes discrepant reports concerning

clinical resistance of the restorations pre-

pared with CAD/CAM technology in the

available bibliography. However, a rela-

tively high percentage of failure in the

case of such restorations needs to be as-

signed to using different types of materi-

als in the past, which did not meet the re-

sistance criteria set for prosthetic crowns

and bridges as well as to clinical errors

connected with their widely-understood

processing and cementing. For years, lack

of success connected with low resistance

of various ceramic restorations was also

assigned to the very CAD/CAM technol-

ogy, which is criticised by many practising

dentists even today. This assessment does

not seem to be objective considering that

Wykorzystanie komputerowych systemów CAD/CAM

do projektowania i wykonaniastałych uzupełnień protetycznych

Ryc. 1. Model roboczy Fig. 1. Working model

błędom klinicznym związanym z ich szeroko rozumianą obróbką i cemento-waniem. Przez lata niepowodzenia zwią-zane z niską wytrzymałością różnych ce-ramik przypisywane były również ca-łej technologii CAD/CAM, która do dziś krytycznie oceniana jest przez wielu praktykujących lekarzy. Taka ocena wy-daje się nie być obiektywna biorąc pod uwagę, że to właśnie wprowadzenie na rynek systemów CAD/CAM wymusiło opracowanie nowych materiałów i spo-sobów ich obróbki. Szerokie wykorzy-stanie tlenku cyrkonu jako zamienni-ka metalu w stałych pracach protetycz-nych jest chyba najlepszym dowodem zmian jakie zaszły na przestrzeni ostat-nich lat. Dodatkowo technologia CAD/CAM jest bardzo obiecującą technolo-gią w odniesieniu do możliwości zastą-pienia tradycyjnych wycisków masami elastomerowymi, „wyciskami” cyfro-wymi z wykorzystaniem kamer zewną-trzustnych oraz zamiany tradycyjnych modeli gipsowych na modele frezowa-ne. Bez wątpienia można powiedzieć, że

technologia cyfrowa to przyszłość pro-tetyki stomatologicznej. Zmiany jakie zachodzą na naszych oczach będą mia-ły ogromny wpływ na jej wygląd w naj-bliższych latach.

Technologia CAD/CAMTradycyjna technika wykonania sta-łych uzupełnień protetycznych jest ogólnie znana i nie wymaga szersze-go opisywania. Warto jednak zwró-cić uwagę, że w tej tradycyjnej meto-dzie postępowania istnieje wiele punk-tów krytycznych, w których można popełnić błąd warunkujący powodze-nie całego leczenia. O ile wykonanie pojedynczych odbudów z reguły nie jest problematycznie, o tyle w przy-padku wykonania mostów o rozpię-tości powyżej 3-4 elementów kry-tycznym punktem postępowania jest moment zamiany wosku na metal. Z technicznego punktu widzenia, mo-sty o dużej rozpiętości powinno odle-wać się w częściach, które później są ze sobą łączone. Takie postępowanie jest

1

Robert Biesaga, Łukasz Biesaga


TEMAT NA CZASIE

gwarancją uzyskania właściwej szczel-ności brzeżnej gotowego uzupełnie-nia. Niestety z różnych względów techniki lutowania czy spawania du-żych mostów są wykorzystywane tyl-ko w niewielkiej ilości przypadków kli-nicznych. Szczelność brzeżna jest jed-nym z najważniejszych kryteriów kli-nicznej oceny pracy protetycznej i za-leży tak samo od samego lekarza (pre-paracja, wycisk), jak i technika den-tystycznego (woskowanie, odlewanie, napalenie porcelany). Błędy ludzkie są chyba najczęstszą przyczyną niepowo-dzeń w leczeniu protetycznym.

Wykorzystanie technologii CAD/CAM daje możliwość wyeliminowania niektórych z nich. Na rynku stomato-logicznym obecnych jest wiele syste-mów oferujących możliwość „kompu-terowego” wykonania indywidualnych uzupełnień protetycznych.

Zasadniczo wszystkie popularne sys-temy wykorzystują ten sam schemat postępowania:• tradycyjne opracowanie zębów fila-

rowych i pobranie wycisków, • odlanie dzielonych modeli robo-

czych, • zeskanowanie modelu roboczego

przy pomocy zewnątrzustnego ska-nera i cyfrowe opracowanie modelu podbudowy pracy (faza CAD),

• maszynowe wykonanie podbudowy (faza CAM),

• tradycyjne napalenie porcelany przez technika dentystycznego.

Podstawową różnicą pomiędzy kon-kretnymi systemami jest podejście do projektowania samej podbudowy. Faza CAM z technicznego punktu widzenia jest bardzo podobna, natomiast różni-

ce dotyczą wyboru konkretnego ma-teriału z jakiego wykonana zostanie podbudowa oraz sposobu jej produk-cji. Zastosowanie skanera daje możli-wość wyeliminowania błędów tech-nicznych na poziomie modelowania w wosku i odlewania. Należy jednak pamiętać, że systemy CAD/CAM nie są „bezbłędne”, a precyzja wykonania pracy jest wciąż pochodną prawidło-wości oszlifowania zębów, precyzji wy-cisku oraz odlania modelu roboczego.

Ewentualne błędy na poziomie tech-nologii mogą pojawiać się jako kon-sekwencja: • błędów skanowania tj. precyzji ska-

nowania konkretnego skanera, ale także błędów związanych z samą techniką skanowania,

• błędów wynikających z ograniczeń oprogramowania projektującego tj. przeliczania danych podczas projek-towania,

• błędów wynikających z ograniczeń systemu wykonującego samą pod-budowę tj. precyzji np. frezowania.

Konsekwencją kumulacji błędów na poszczególnych etapach pracy może

Ryc. 2. Klucz silikonowy na modelu ro-

boczym Fig. 2. Silicone key on the wor-

king model

Ryc. 3. Model roboczy z koronami tym-

czasowymi Fig. 3. Working model with

temporary crowns

W technologii CAD/CAM wykonać można prace z ceramiki leucytowej,

dwukrzemolitowej, glinowej czy cyrkonowej i gamie metali

szlachetnych i nieszlachetnych.

Restorations from leucite, lithium

disilicone, aluminium or zirconium

ceramics as well as a wide range of

precious or base metals can be made

in CAD/CAM technology.

2

3

Wykorzystanie komputerowych systemów CAD/CAM do projektowania i wykonania stałych uzupełnień protetycznych

Robert Biesaga, Łukasz Biesaga

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 17

HOT TOPIC

być niezadowalająca szczelność brzeż-na lub zbyt niska retencja i stabiliza-cja uzupełnienia. Technologia CAD/CAM jest jednak bardzo przewidy-walną i precyzyjną technologią po-zwalającą na produkcję prac o wyso-kiej wytrzymałości mechanicznej, osią-gających szczelność brzeżną 30 μm przy klinicznie dopuszczalnej szczel-ności 100 μm. W technologii CAD/CAM wykonać można prace z cerami-ki leucytowej, dwukrzemolitowej, gli-nowej czy cyrkonowej i gamie meta-li szlachetnych i nieszlachetnych. Wy-bór konkretnego materiału wiąże się

the introduction of CAD/CAM systems

to the market imposed the necessity of

preparing new materials and methods

of their processing. A wide application

of zirconium oxide as a metal replace-

ment in fixed prosthetic restorations is

probably the best proof of changes that

have taken place in the past few years.

Moreover, CAD/CAM technology is a very

promising technology as regards the pos-

sibility of substituting traditional elasto-

meric mass impressions with “digital im-

pressions” with the use of intraoral cam-

eras as well as replacing gypsum models

with milled models. Without any doubt,

we can say that digital technology is the

future of dental prosthetics. The changes

we are all witnessing at the moment will

have a huge influence on the future of

dentistry.

CAD/CAM technology

The traditional technique of making fixed

prosthetic restorations has been gener-

ally known for some time and does not

require any further describing. However,

it needs to be pointed out that there are

many critical points in this traditional

method of proceeding when an error

can be made determining success of the

entire treatment. As long as carrying out

single reconstructions does not cause any

jednak z wykorzystaniem nieco inne-go procesu technologicznego, a co za tym idzie posiada swoje ograniczenia, wskazania i przeciwwskazania. Należy się spodziewać, że w niedalekiej przy-szłości technologia CAD/CAM bę-dzie powszechnie stosowana nie tylko w pracowniach technicznych, ale rów-nież szeroko w gabinetach stomatolo-gicznych.

PreparacjaChociaż metody preparacji zębów filarowych pod prace wykonane w technologii CAD/CAM nie odbiegają

problems in general, in the case of bridg-

es comprising more than 3-4 elements,

the moment of replacing wax with metal

is a critical moment. From a technical

point of view, wide-range bridges should

be cast in parts which are later connected

with one another. Only such a procedure

guarantees obtaining adequate marginal

tightness of a finished restoration. Unfor-

tunately, for many reasons, techniques

of soldering or welding large bridges

are used only in a small number of clini-

cal cases. Marginal tightness is one of the

most important criteria of clinical evalua-

tion of a prosthetic work and depends on

both the practitioner (preparation, im-

pression) as well as the dental technician

(waxing, casting, porcelain firing) to the

same extent. Human errors are probably

the most frequent cause of prosthetic

treatment failure.

The application of CAD/CAM technology

provides an opportunity to eliminate at

least some of them. The dental market

at the moment offers many systems en-

abling “computer” execution of indi-

vidual prosthetic restorations. Generally

speaking, all popular systems are based

on the same operation scheme:

• traditional abutment teeth processing

and collecting impressions,

• casting separate working models,

• scanning a working model with the use

of an extraoral scanner and digital pro-

cessing of the restoration’s foundation

model (CAD phase),

• machine preparation of the founda-

tion (CAM phase),

• traditional porcelain firing by a dental

technician.

The fundamental difference between

particular systems lies in the approach

to the process of designing foundations.

From a technical point of view, the CAM

W świetle najnowszych osiągnięć technologii CAD/CAM (możliwości skanowania wewnątrzustnego, wykonanie frezowanych modeli roboczych,

możliwość produkcji gotowych koron złożonych, wprowadzenie wirtualnych modeli artykulacyjnych) należy się spodziewać, że praca

komputera wyprze w dużym stopniu pracę technika dentystycznego.

In the light of recent achievements in CAD/CAM technology (possibility of

performing intraoral scanning, building milled working models, ability to

produce ready crowns, introducing virtual articulation models), we may

presume that a computer will soon supersede the work of a dental technician

to a large extent.


TEMAT NA CZASIE

Jeszcze kilkanaście lat temu, w celu wywołania zdjęć, wielu fotoamato-

rów korzystało z ciemni zaaranżowa-nej we własnej łazience. Drzwi, szczel-nie zabezpieczone kocem, broniły do-stępu światła – zgubnego dla materia-łu światłoczułego. Amatorski powięk-szalnik, kuwety z odczynnikami, ter-mometr, lampka podczerwona i sznur-ki suszarki łazienkowej były niezbęd-ne, aby obrazy przenieść z kliszy na papier. Pracy w tak zaimprowizowa-nej ciemni zwykle towarzyszyła nie-pewność, czy odbitka się uda, czy pa-pier fotograficzny był odpowiednio długo naświetlony, czy odczynniki miały właściwą temperaturę, czy od-bitka została dobrze utrwalona i wy-

płukana – na sukces składało się wie-le różnych czynności. Mimo entuzja-zmu i zaangażowania, nierzadko oka-zywało się, że odbitka nie została od-powiednio utrwalona i obraz stopnio-wo zamieniał się w czarną plamę. Ster-ty prawidłowo wywołanych zdjęć były segregowane i układane w albumach i pudełkach.

Trudno dziś wyobrazić sobie dziesiątki zdjęć klinicznych dołączanych do do-kumentacji medycznej. Nie lada kło-potem mogłoby być oczekiwanie na odbitki z labu i wątpliwość czy dane ujęcie uśmiechu pacjenta jest wystar-czająco dobre. Możemy sobie tylko wyobrazić minę pacjenta wezwanego

Streszczenie: W artykule wykazano korzyści wynikające z tworzenia i włącza-nia fotografii do dokumentacji medycznej pacjenta, co może znacząco popra-wić komunikację lekarza z pacjentem, laboratorium oraz innymi specjalistami. Przedstawiono także jak w prosty sposób korzystać z dostępnych narzędzi w celu uzyskania zadowalającej jakości cyfrowej dokumentacji fotograficznej, obrabia-nia jej, prezentowania i archiwizowania.

Abstract: The article discusses benefits of creating and including photography

into medical documentation of a patient, which may significantly improve commu-

nication between a doctor and a patient, laboratory and other specialists. It pre-

sents, in an approachable way, how to use easily accessible tools in order to ob-

tain photographic documentation of satisfactory quality, convert it, present it and

file it.

Cyfrowa ciemnia w pracy lekarza stomatologa

– doświadczenia własnepr

aca

rece

nzow

ana

Słowa kluczowe:dokumentacja fotograficzna,

dokumentacja medyczna, fotografia cyfrowa,

komunikacja lekarza z pacjentem

Key words:

photographic documentation,

medical documentation, digital

photography, doctor-patient

communication

lek. stom. Joanna Białas

Adres korespondencyjnyCorrespondence address:lek. stom. Joanna Białas

e-mail: [email protected]

Cyfrowa ciemnia w pracy lekarza stomatologa – doświadczenia własne

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 29

HOT TOPIC

Digital darkroom in the work of a dentist – author’s experiences

Not so long ago, darkrooms arranged in

private bathrooms were used to develop

pictures. Door, hermetically sealed with

a blanket prevented the sunlight – deadly

for light-sensitive material – from enter-

ing. Amateur enlarger, developing tray

with reagents, thermometer, infra-red

lamp and clothes dryer strings were nec-

essary to move an image from a photo-

graphic film no a paper.

Working in such a darkroom one could

never be sure if the photo is a success

or not. Was the photographic paper ex-

posed long enough, did the reagents

have proper temperature, was the print

well fixed and rinsed – there were many

different elements contributing to a suc-

cess. Enthusiasm and involvement were

not everything. It was often the case that

the print was not fixed properly and the

image gradually changed into a black

spot. Piles of properly developed photos

were then segregated and put into al-

bums and boxes. It is quite hard, nowa-

days, to imagine hundreds of clinical pho-

tos attached to medical documentation.

It could be quite a problem, too, to wait

for the copies from the lab and worry if

the capture of patient’s smile would be

good or not. We may just imagine the

face of a patient called for another photo

session. Due to those and many other

reasons, the use of analogue photogra-

phy in dentistry was, to a large extent,

limited. Admittedly, Polaroid made the

task easier for dentists, offering a camera

producing ready-made photos off-hand,

however, the quality of such photos was

not always satisfactory. No sooner than in

middle of the 90s, when first digital cam-

na kolejną wizytę w celu powtórze-nia nieudanego zdjęcia. Z tych i in-nych powodów wykorzystanie foto-grafii analogowej w stomatologii było znacznie ograniczone. Co prawda Po-laroid ułatwił zadanie dentystom ofe-rując aparat dostarczający gotowe fo-tografie „od ręki”, ale jakość w ten sposób uzyskanych zdjęć nie była za-dowalająca. Dopiero w połowie lat 90. XX w., wraz z pojawieniem się pierw-szych aparatów cyfrowych, fotografia stała się potężnym narzędziem w prak-tyce lekarza dentysty.

Obraz a komunikacja z pacjentem„Obraz to 1000 słów”, dlatego foto-grafia znacznie ułatwia komunikację z pacjentem. Wytłumaczenie pacjen-towi specyfiki problemu z jakim zwró-cił się do stomatologa i zakresu plano-wanego leczenia jest znacznie prost-sze i bardziej efektywne, gdy może-my nasze słowa podeprzeć obrazem. Obraz pozbawiony jest zniekształceń i uogólnień, które powstają w przy-padku przekazu werbalnego i znacz-nie utrudniają podobne rozumienie tematu przez stomatologa i pacjen-ta. Fotografia cyfrowa ułatwia ponad-to komunikację z laboratorium prote-tycznym, stanowi świetne uzupełnie-nie dokumentacji medycznej a tak-

że materiał do prezentacji prac i przy-padków klinicznych. Zdjęcia cyfrowe można przesyłać przez Internet i prze-kazywać na nośnikach pamięci innym lekarzom w celu szybkiej konsultacji.

W dobie fotografii cyfrowej wyko-nanie dobrego zdjęcia klinicznego nie stanowi już problemu. Nie trze-ba dysponować profesjonalnym, dro-gim sprzętem i uczestniczyć w specja-listycznych kursach, aby robić świet-ne zdjęcia na użytek własnej prakty-ki. Nie ma już stert odbitek. Cały al-bum fotograficzny mieści się w pamię-ci komputera lub na jednym pendri-vie. Nie trzeba także czekać aż zdję-cie wróci z labu, aby je ocenić – moż-na obejrzeć je od razu na ekranie LCD aparatu fotograficznego lub na moni-torze komputera.

Na czym polega zmiana?Idea fotografii pozostała taka sama – utrwalić widziany świat. Zmienił się element światłoczuły rejestrujący ob-raz. W fotografii analogowej stoso-wane są błony światłoczułe, a w cy-frowej obraz zapisywany jest na ma-trycy światłoczułej. „Budulec” ob-razu jest inny: w fotografii analogo-wej jest to tzw. ziarno, czyli ułożone w przypadkowy sposób halogenki sre-bra, a w cyfrowej – uporządkowane

Joanna Białas

Trudno dziś wyobrazić sobie dziesiątki zdjęć klinicznych dołączanych do dokumentacji medycznej. Nie lada kłopotem mogłoby być oczekiwanie na odbitki z labu i wątpliwość czy dane ujęcie uśmiechu pacjenta jest wystarczająco dobre. Możemy sobie tylko wyobrazić minę pacjenta wezwanego na kolejną

wizytę w celu powtórzenia nieudanego zdjęcia.

It is quite hard, nowadays, to imagine hundreds of clinical photos attached to me-

dical documentation. It could be quite a problem, too, to wait for the copies from

the lab and worry if the capture of patient’s smile would be good or not. We may

just imagine the face of a patient called for another photo session.


TEMAT NA CZASIE

piksele. W fotografii cyfrowej ob-raz zapisywany jest na karcie pamięci, która może pomieścić kilkaset a nawet kilka tysięcy zdjęć. Na kliszy mieści się maksymalnie 36 klatek. Na ekra-nie LCD aparatu można od razu obej-rzeć i ocenić wykonane zdjęcie, a w ra-zie potrzeby natychmiast powtórzyć ujęcie. Archiwizacja zdjęć jest prosta, a liczne programy komputerowe po-zwalają na obróbkę obrazów.

Matryca aparatuIstotnym, chociaż nie najważniej-szym parametrem jest wielkość ma-trycy aparatu fotograficznego. Matry-ca złożona jest z elementów światło-czułych – tzw. pikseli. Odwzorowa-nie szczegółów i płynność przejść to-nalnych obrazów zależy od ilości pik-seli. Ilość ta wyrażona jest w milionach (milion pikseli to megapiksel). Matry-ca 3 megapikselowa składa się zatem z 3 mln pikseli. Większość obecnie do-stępnych na rynku aparatów wyposa-żona jest w matryce 10 mgp i więk-sze. Jest to zdecydowanie zbyt dużo je-

żeli chodzi o zadania aparatu klinicz-nego. Aby uzyskać zdjęcie dobrej jako-ści w formacie plakatu, wystarczy roz-dzielczość 4 do 6 megapikseli.

Cyfrowy album fotograficznyZdjęcia zapisane na karcie pamięci na-leży następnie przenieść do albumu fotograficznego, którego funkcje może z powodzeniem pełnić pamięć nasze-go komputera. Komputer pełni jed-nocześnie rolę cyfrowej ciemni, gdzie za pomocą licznych programów moż-na poddać obróbce wykonane zdjęcia.W ustawieniach aparatu można wy-brać oczekiwane przez nas parametry, m.in. jakość (basic, normal, fine) i for-mat pliku (JPEG i RAW lub TIFF). Najbardziej ekonomicznym formatem jest JPEG (Joint Photographic Experts Group), czyli połączona grupa eksper-tów fotograficznych. Jest to tzw. strat-ny format kompresji. W formacie JPG zdjęcie jest zapisywane z pominięciem szczegółów, których i tak nie byłoby widać gołym okiem. Oczywiście moż-liwa jest obróbka takiego zdjęcia, jed-

nak komputer dostaje mniej danych i ma ograniczone możliwości co do zmiany niektórych parametrów. Obra-zy w tym formacie zajmują mało miej-sca na dysku.

Format RAW jest nazywany często „cyfrowym negatywem”. Są to dane zebrane z matrycy i zapisane bez żad-nej obróbki. Dzięki temu możliwa jest ingerencja we wszystkie parametry, takie jak balans bieli, ISO, tryb wy-ostrzenia itp. Jednak są to pliki bar-dzo duże. Pewną namiastką formatu RAW jest format TIFF (Tag Image File Format, czyli format obrazu ze znacznikami). W tym przypadku aparat podejmuje decyzję o kolorach, wyostrza obraz, po czym zapisuje zdjęcie w formacie nie-skompresowanym. Takie pliki są rów-nie duże jak zdjęcia RAW, ale zdjęcie zostało już poddane pewnej obróbce. Wybór formatu należy do fotografa. W tym przypadku obowiązuje zasa-da, że im mniejszy plik, tym gorsza ja-kość obrazu. Zapisywanie w formacie

Cyfrowa ciemnia w pracy lekarza stomatologa – doświadczenia własne

Ryc. 1. Most fotografowany poza modelem Fig. 1. Bridgework photographed outside the model

1

Wytłumaczenie pacjentowi specyfiki problemu z jakim zwrócił się do stomatologa

i zakresu planowanego leczenia jest znacznie prostsze i bardziej efektywne, gdy możemy nasze

słowa podeprzeć obrazem.

Explaining to a patient specific natu-

re of the problem he has turned to

the doctor with, as well as the scope

of planned treatment is much easier

and more effective when we have

the possibility to support our words

with an image.

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 31

HOT TOPIC

JPEG wymaga zatem trudnej decy-zji – co cenniejsze: miejsce na dysku, czy szczegóły na zdjęciu. Ale nie jest tak źle, mimo swych ograniczeń for-mat JPEG jest od dawna używany do przesyłania danych między redakcja-mi czasopism a agencjami fotograficz-nymi. Wielkie zdjęcia na rozkładów-kach pism były na pewno zapisane w formacie JPEG obcinającym zbędne dane. Doświadczenie pokazuje, że tak naprawdę tych szczegółów nie widać gołym okiem. Na początek najlepiej jest zatem wybrać JPEG fine. W for-macie tym możliwe jest wprowadze-nie wystarczających poprawek, ulep-szeń za pomocą programów do obrób-ki. Przy korzystaniu z programów na-prawiających pliki RAW (np. RAW-theraphy – darmowa aplikacja dostęp-na w Internecie) możliwa jest zmiana ustawień. Pamiętajmy jednak, że gabi-net dentystyczny to nie studio fotogra-ficzne i nie zależy nam na wykonaniu artystycznych ujęć. Potrzebne są zdję-cie poprawne, ukazujące to co chcemy pokazać oraz łatwe do archiwizacji.

Z aparatu na komputerZdjęcia można przenieść z aparatu do komputera na dwa proste sposoby. Pierwszy z nich to zastosowanie kabla USB. Komputer rozpoznaje podłączo-ny aparat jako zewnętrzny dysk i auto-matycznie uruchamia program kopiu-jący pliki na dysk.

Drugą metodą przegrania/skopio-wania zdjęć jest użycie czytnika kart. Większość obecnie dostępnych kom-puterów wyposażona jest w tego ro-dzaju urządzenia. Dostępne są rów-nież zewnętrzne czytniki, które podłą-cza się do komputera za pomocą USB. W tej metodzie należy wyjąć z apara-tu kartę pamięci i przenieść ją do czyt-nika. Komputer potraktuje ją jak ze-wnętrzny dysk i rozpocznie import plików.

Przed rozpoczęciem importu zdjęć na-leży wskazać miejsce na dysku gdzie pliki mają być przeniesione. Nale-ży utworzyć rodzaj kartoteki złożo-nej z folderów. Organizacja należy do

Joanna Białas

pose of your own practice, and there are

no piles of copies any more. The whole

photo album can be stored in computer

memory or in just one pen-drive. There is

no need to wait for a photo to come back

from the lab for assessment – it can be

viewed on LCD screen of a photo camera

or a computer monitor.

What is the change about? The idea

of photography remained the same – to

snapshot the surrounding world. Light-

sensitive element registering the image

has undergone a change, however. In an-

alogue photography, light-sensitive films

are used while in digital photography

– the image is saved on a light-sensitive

matrix. “Building material” of an image

also differs: in analogue photography

– it is so called grain – that is randomly

distributed silver halides, while in digital

one – systematically ordered pixels. In

digital photography, the image is saved

on a memory card which may store cou-

ple hundreds and even couple thousands

of photos. On a film – there are 36 pho-

tos at maximum. A picture can be viewed

on LCD screen and then analysed on the

spot, and if necessary – taken again. Fil-

ing of photos is simple and there are nu-

merous computer programmes facilitat-

ing photo conversion.

Camera matrix Significant, however not

necessarily the most important param-

eter is the size of a camera matrix. Matrix

is composed of light-sensitive elements

– so called pixels. Projection of details and

fluidity of passages between the shades

of a photo depends on the number of pix-

els. The number is given in millions (one

million of pixels is megapixel). 3 mega-

pixel matrix is composed of 3 million of

pixels. Most of currently available camer-

as have 10 megapixel matrices, or bigger.

It is way too much for a clinical camera.

eras appeared on the market, photog-

raphy became a powerful tool in dental

practice.

Image and communication

with a patient “A picture is worth

a thousand words”, which is why photog-

raphy significantly improves communica-

tion with a patient. Explaining to a pa-

tient specific nature of the problem he

has turned to the doctor with, as well as

the scope of planned treatment is much

easier and more effective when we have

the possibility to support our words with

an image. An image does not have any

deformations and generalizations which

may appear in case of verbal communica-

tion, and may result in a situation when

doctor’s and patient’s understanding of

a problem vary considerably. Digital pho-

tography facilitates communication with

a prosthetic lab and is a great comple-

mentation of medical documentation. It

is also a great material to be used when

presenting the results of work or clinical

cases. Digital photographs can be sent via

Internet or handed over on memory carri-

ers to other doctors for quick consult.

In the era of digital photography, tak-

ing a good clinical photo does not pose

any problem. No expensive professional

equipment is required, there is also no

need to take part is special courses in

order to take good photos for the pur-


TEMAT NA CZASIE

WstępGłównym celem dobrego programu do gabinetu jest niewątpliwie uporząd-kowanie codziennej pracy, jak też auto-matyzacja wielu czasochłonnych czyn-ności. Jednym z najbardziej elektryzu-jących tematów w ostatnim czasie sta-ła się tzw. elektroniczna recepcja, któ-ra oprócz niewątpliwych zalet budzi również wiele kontrowersji. Najwię-cej obaw związanych jest z pytaniem: czy rzeczywiście nawet najlepsze opro-gramowanie jest w stanie zastąpić nam tradycyjny kalendarz i „żywą” panią re-cepcjonistkę?

W niniejszym artykule staramy się zna-leźć odpowiedź na to pytanie, przed-stawiając najnowsze osiągnięcia i roz-wiązania dla gabinetów na przykładzie Platformy iGabinet (a konkretnie naj-nowszej, stomatologicznej Platformy iGabinetDENTOnet.pl) – oprogra-mowania będącego pionierem w auto-matyce pracy gabinetu, dysponującego obecnie najbardziej zaawansowanym mechanizmem elektronicznej recep-cji, wykorzystującym metody sztucz-nej inteligencji rozwijane nieprzerwa-nie już od 2002 r. Nic zatem dziwne-go, że w chwili obecnej jest to już nasz rodzimy produkt eksportowy, z które-go na co dzień korzystają setki gabine-tów w Polsce, Wielkiej Brytanii i Sta-nach Zjednoczonych.

Najważniejsze aspekty i wymogi elektronicznej recepcjiCzęsto gabinety stomatologiczne prze-ścigają się w wykorzystaniu wszelkie-go rodzaju technologicznych nowinek, prezentując swój nowoczesny wizeru-nek, głównie z uwagi na chęć wywar-cia jak najlepszego wrażenia na pacjen-tach. W tym przypadku, pacjenci oczy-wiście doceniają możliwość sprawdza-nia dostępnych terminów wizyt o do-wolnej porze, samodzielnej rejestra-cji na wizyty, czy też automatycznych przypomnień i powiadomień SMS i e-mail (o których pisaliśmy w wyda-niu 1(25)/2010 „e-Dentico” w artyku-le pt. „Internetowa rejestracja pacjen-tów w gabinecie stomatologicznym”). Z punktu widzenia stomatologa należy jednak zadać pytanie, czy takie rozwią-zanie jest w stanie zagwarantować prze-bieg procesu rejestracji w sposób iden-tyczny, w jaki dokonałaby tego rzeczy-wista osoba na recepcji, znająca specy-fikę pracy zespołu gabinetu.Nie zawsze przecież terminy, któ-re odpowiadają pacjentom są zgodne z tymi, na jakie zostaliby oni umówie-ni w sposób tradycyjny przez panią re-cepcjonistkę, która podczas rejestracji dba o to, aby grafik pracy stomatolo-ga nie zawierał niepożądanych przerw uwzględniając czasy trwania poszcze-gólnych zabiegów, nie mówiąc już

Tradycyjna recepcja w gabinecie stomatologicznym

odchodzi do lamusa



Przemysław Pacholskie-mail: [email protected]

Tradycyjna recepcja w gabinecie stomatologicznym odchodzi do lamusa

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 43

HOT TOPIC

Traditional reception in dental office lands on the scrap heap

Introduction

The main aim of having a good comput-

er programme in the office is definitely

putting its daily work in order as well as

automation of many time-consuming ac-

tivities. Online reception has been one of

the most exciting subjects recently which

apart from numerous unquestionable

advantages, raises also controversies.

There is one question which rises biggest

fears – is even the best software able to

replace traditional calendar and recep-

tionist “in flesh and blood”.

In this article we are trying to find the

answer to that question presenting

the latest achievements and solutions

for dental offices, at the example of

iGabinet Platform (the newest dental

platform iGabinetDENTOnet.pl, to be

precise) – the pioneer software in au-

tomated office work offering the most

advanced online reception mechanism

and using artificial intelligence methods

developed continuously since 2002. No

wonder, then, that it has become our

home-made export which, every day, is

used in hundreds of offices in Poland,

Great Britain and the United States.

Most important aspects and require-

ments of online reception

Very often dental offices compete with

one another offering various techno-

logical novelties mainly in order to make

the best possible impression on their

patients, presenting them their modern

image. In this case, patients of course ap-

preciate the opportunity to check avail-

able appointment dates anytime they

want to, independent registration or

Tradycyjna recepcja w gabinecie stomatologicznym

odchodzi do lamusa

o sytuacji, w której konkretne zabie-gi wykonywane są jedynie w wybra-ne dni, co w jeszcze większym stopniu komplikuje ten proces.Dotychczas, nawet najlepsze progra-my do gabinetu oferujące pacjentom sprawdzanie terminów i samodziel-ną rejestrację przez Internet na wła-snej stronie www gabinetu, stosowa-ły w tym zakresie pewien funkcjonal-ny kompromis, w wyniku którego re-jestracja była z reguły możliwa w okre-ślonych odstępach czasu, na wizyty tak naprawdę nieokreślonego typu. Jeże-li zatem przeciętny czas trwania wizy-ty ustawiany był przykładowo na 45 minut, to mimo wszystko drobny za-męt pojawiał się wówczas, gdy pacjent umawiał się np. na wizytę kontrolną trwającą znacznie krócej lub też lecze-nie kanałowe zębów bocznych, trwają-ce o wiele dłużej. Kolejny problem po-jawiał się wówczas, gdy w gabinecie przyjmuje więcej stomatologów o róż-nym poziomie doświadczenia i co za tym idzie, różnych czasach wykony-

wania tych samych zabiegów. Podob-nie w przypadku, gdy jeden stomato-log przyjmuje w kilku gabinetach w ra-mach tej samej sieci, pojawiał się pro-blem jak zagwarantować sprawną reje-strację w poszczególnych placówkach. To wszystko powodowało, że dla nie-których stomatologów perspektywa udostępnienia w swoim gabinecie re-jestracji przez Internet była czystą abs-trakcją.

Technika idzie jednak do przodu i na przestrzeni ostatnich lat niektórym rozwiązaniom oferującym funkcjonal-ność elektronicznej recepcji udało się skutecznie wyeliminować wiele wcze-śniejszych problemów. Postaramy się w skrócie przedstawić innowacyjny mechanizm Adaptacyjnych Terminów Wizyt zastosowany w Platformie iGa-binetDENTOnet.pl stosujący metody sztucznej inteligencji, który w najwięk-szym stopniu zbliża to rozwiązanie do ideału prawdziwie inteligentnego, wir-tualnego pracownika.


Ryc. 1. Strona www Fig. 1. Website

1

Adaptacyjne Terminy WizytChoć nazwa mechanizmu odpowie-dzialnego za elektroniczną recepcję w Platformie iGabinetDENTOnet.pl może brzmieć dość futurystycznie, to jednak samo rozwiązanie daje konkret-ne korzyści w zakresie realizacji postu-latów z punktu widzenia funkcjono-wania recepcji, o których wspomina-liśmy wcześniej. Zanim jednak system zacznie inteligentnie działać za nas, wpierw odrobina wstępnych ustawień określających wewnętrzną politykę re-jestracyjną w naszym gabinecie.

Po pierwsze określamy godziny, w któ-rych każdy ze stomatologów w na-szym gabinecie pracuje w określone dni, uwzględniając przy tym wszel-kie przerwy w danym dniu, jak choć-by na papierosa, obiad, czy szybki tre-ning w squasha. I tutaj pierwsze dość znaczne ułatwienie – raz przygotowane w ten sposób ustawienia godzin pracy, możemy zapisać jako swoisty szablon, za pomocą którego błyskawicznie wy-znaczymy ten sam czas pracy dla okre-ślonych dni, tygodni, a nawet całych miesięcy. Kolejną rzeczą, jaką należy wykonać zanim wszystko zacznie auto-matycznie działać tak, jak chcemy, jest określenie usług stomatologicznych,


TEMAT NA CZASIE Tradycyjna recepcja w gabinecie stomatologicznym odchodzi do lamusa

2

3

4

Ryc. 2. Grafik pracy Fig. 2. Work schedule Ryc. 3. Godziny pracy stomato-

loga Fig. 3. Dentist’s working hours Ryc. 4. Stomatolodzy – zabiegi Fig. 4. Dentists – procedures

automatic notifications send via SMS or

e-mail (already discussed in 1(25)/2010 “e-

Dentico” in article “Online registration

of patients in a dental office”). From

the point of view of a dentist, however,

a question needs to be answered – can

such solution guarantee registration pro-

cess identical to that provided by a per-

son knowing how a dental office and its

doctors work?

które poszczególni stomatolodzy wy-konują w naszym gabinecie. W stosun-ku do każdego zabiegu możemy okre-ślić jego nazwę, opis, długość trwa-nia, a nawet oznaczyć zabieg odpo-wiednim kolorem, który następnie bę-dzie widoczny na naszym grafiku pra-cy, jak również w agendzie rezerwa-cji i odbytych wizyt. Jak wspomnieli-śmy, Platforma iGabinetDENTOnet.pl pozwala określić różny czas trwa-nia zabiegów, w zależności od szybko-ści i doświadczenia danego stomatolo-ga, co jest bardzo przydatne np. w sy-tuacji, gdy jeden z nich wykonuje prze-gląd w 20 minut, a innemu zajmuje to jedynie 10 minut.Teraz wystarczy już tylko przypisać tak zdefiniowane zabiegi do poszcze-gólnych stomatologów. W stosun-ku do każdego zabiegu możemy rów-nież określić, czy w ogóle zamierza-

my umożliwić pacjentom samodziel-ną rejestrację, a nawet wyznaczyć dni, w które będą oni mogli się nań zareje-strować. W tym momencie nasza elek-troniczna recepcja jest już gotowa do pracy.

Ostatnią rzeczą jest konfiguracja spo-sobu rejestracji za pomocą Adaptacyj-nych Terminów Wizyt, które urucha-miamy indywidualnie dla każdego sto-matologa, gwarantując tym samym sa-modzielną rejestrację pacjentów w spo-sób idealnie wypełniający jego grafik pracy w danym dniu, z uwzględnie-niem wcześniej ustalonych przerw (np. na obiad). W efekcie, bez względu na to, czy pacjenci zapisują się na wizy-ty samodzielnie, czy też są zapisywani przez zespół, będą oni przyjmowani je-den po drugim, bez jakichkolwiek nie-zaplanowanych przerw. Niewątpliwie

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 45

HOT TOPIC

was to be 45 minutes long, a problem

might have appeared when there was

a patient who came for a regular check-

up – usually shorter than 45 minutes, or

if there was a patient with lateral teeth

root canal – usually much longer than

45 minutes. Another problem appears

when there are many doctors with vari-

ous level of experience and what fol-

lows, various time spent executing the

same procedures. Similar problems may

appear when one dentist works simulta-

neously in several various offices – work-

ing for the same chain company – the

problem is then, how to ensure efficient

registration in all of those offices simul-

taneously. All those factors put together

made some doctors perceive introduc-

tion of online registration in their offices

as a pure abstraction.

Yet, technology moves forward and in

the recent years some of solutions offer-

ing functionality of electronic registra-

tion managed to eliminate many prob-

lems appearing in the past. We shall try

to present, in short, the innovative mech-

anism of Adaptable Appointment Dates

used on iGabinetDENTOnet.pl Platform.

The mechanism uses artificial intelli-

gence methods, which makes it closest to

the ideal of a real-life intelligent virtual

employee.

Adaptable Appointment Dates

However the name of a mechanism re-

sponsible for online registration of pa-

tients on iGabinetDENTOnet.pl Platform

may sound quite futuristic, the solution

itself provides concrete benefits, as far as

requirements of reception work, already

mentioned before, are concerned. Yet,

before the system starts working for us,

preliminary settings defining registra-

tion policy of our dental office need to

be chosen. First of all, days and times

of work of each doctor working in our


Not always appointments suitable for

patients are those they would have been

offered if registered in a traditional way

by a receptionist who when registering

takes care that the doctor’s schedule

does not include any unwanted breaks

and takes into consideration duration

of particular procedures. Not to mention

situations when given procedures are

available only on given days, which may

complicate the whole process even more.

So far, even the best dental office pro-

grammes giving an opportunity to

check available appointment dates and

independent registration on the office

website (www) have been using a sort

of a functional compromise. As a result

of such a compromise, online registra-

tion was possible within given time

slots, however, the purpose of such an

appointment was not really defined.

Therefore, if an average appointment

W stosunku do każdego zabiegu możemy określić jego nazwę, opis, długość trwania, a nawet oznaczyć zabieg odpowiednim kolorem, który następnie będzie widoczny na naszym grafiku pracy, jak również w agendzie rezerwacji

i odbytych wizyt.

Every single procedure can be specified as far as its name, description and duration

are concerned. Each procedure can also be color-coded, which shall be visible in our

working schedule and reservation-and-appointment-history agenda.


PRAKTYKA

WstępPotrzeba zrekonstruowania utraco-nych lub uszkodzonych tkanek była zawsze jednym z najważniejszych i najczęściej badanych aspektów no-woczesnej medycyny. Wraz z nadej-ściem GBR (sterowanej regeneracji kości) w stomatologii szczególny na-cisk położono na znalezienie mate-riałów i czynników wzrostu przydat-nych w technikach regeneracji kości. W tym celu używa się różnego rodza-ju materiałów naturalnych i syntetycz-nych, z których wykonywane są mem-brany oraz wypełniacze ubytków kost-

nych: od Gore-texu po osierdzie, hy-droksyapatyt, szkło organiczne, fosfo-ran triwapniowy, kwas poliglikolowy, przetwarzane kości ludzkie i zwierzę-ce oraz wiele innych. Wszystkie one mają za zadanie biostymulację lub po-budzenie osteoregeneracji kości, jed-nak najlepszym zastosowaniem jest użycie ich jako wypełniacza. Wszyst-kie te materiały, obecne w historii ba-dań nad GBR, mają jedną wspólną cechę – nie są żywe. Może się to wy-dawać mało istotne, jednak w warun-kach prawdziwej osteoindukcji lub regeneracji kości ma to znaczenie

Streszczenie: Medycyna regeneracyjna jest jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się działów współczesnej terapii rehabilitacyjnej. Najlepsze pobu-dzanie tkanek uzyskać można stosując czynniki wzrostowe GF, wywołujące re-generację. Do tej pory i w tym celu wykorzystano już wiele produktów i tech-nik (np. Tissucol, PRP, PDGF, PRF, itd.). Jednak żadna z nich nie prowadziła do w pełni pomyślnej biostymulacji, ponieważ nie wykorzystywała całkowicie regeneracyjnego potencjału krwi. Natomiast technika CGF przewiduje użycie wszystkich rozdzielonych faz krwi, które mogą zostać rozmieszczone indywidu-alnie, aby uzyskać biostymulację różnych komórek lub tkanek.

Abstract: Regenerative medicine is one of the biggest targets of today’s rehabi-

litation therapies. The best tissue stimulation is derived from the autologous GFs

which induce regeneration. For this purpose, many products and techniques have

been used (i.e. Tissucol, PRP, PDGF, PRF, etc.). Though, none of these systems proved

to be fully successful for an appropriate biostimulation. This is due to the fact that

none of the above mentioned techniques exploit the regenerative potential of the

whole blood. The CGF technique envisages the use of all the separated blood pha-

ses which can be disposed of individually in order to obtain the biostimulation of

the related cells or tissues.

CGF – terapeutyczna propozycjadla medycyny regeneracyjnej

prac

a re

cenz

owan

a

Słowa kluczowe:czynniki wzrostu GF, próbka

krwi, CGF, kość autologiczna, surowica, plazma, włóknik,

substancja cząsteczkowa, płytki krwi, unipotencjalne komórki

macierzyste

Key words:

GFs, blood sample, CGF,

autologous bone, serum, plasma,

fibrin, particulate, platelets,

unipotent stem cells

Massimo Corigliano¹, Luigi Sacco¹, Edoardo Baldoni²


¹ Międzynarodowa Akademia Im-plantoprotetyki i Osteokoneksji

² Uniwersytet Sassari, Włochy. Podyplomowa Szkoła

Chirurgii Stomatologicznej, Kierownik:

prof. Edoardo [email protected]


e-Dentico nr 1 (29) / 2011 53

PRACTICE

The CGF – a therapeutic proposal for regenerative medicine

Introduction

The desire and the need to be able and re-

construct portions of lost or damaged tis-

sue has always been one of the most gre-

atly studied therapeutic aspects of mo-

dern medicine. In dentistry, with the co-

ming of the GBR, there has been a signifi-

cant input in the search for materials and

growth factors, applicable to bone rege-

neration techniques. We therefore went

through several techniques, mainly using

different types of both natural and syn-

thetic materials to construct both the

membranes and the cavity fillers. All sorts

of materials have been used: from Gore-

tex to pericardium, hydroxyapatite, orga-

nic glass, tricalcium phosphate, polygly-

colic acid, animal bone and human bank

bone, and many others. They all aim at

bio-stimulating or osteo-inducing bone

regeneration, but their best application is

to be used as fillers. In fact, all these ma-

terials, which represent the history of the

GBR, have something basic in common:

they are not alive. This could seem irrele-

vant, but in terms of real osteo-induction

or bone regeneration, it becomes funda-

mental.

In regenerative medicine there are many

factors involved in this process and rely

mainly on the biochemical and hormonal

metabolism of each patient. The factors

involved in helping tissue regeneration

are stem cells.

Stem cells:

They respond to a scale of proliferative

power with various potentials according

to the state of differentiation, and can be

CGF – terapeutyczna propozycjadla medycyny regeneracyjnej

fundamentalne. Medycyna regenera-cyjna zależna jest od wielu różnorod-nych czynników związanych z bioche-micznym i hormonalnym metaboli-zmem danego pacjenta.

Czynnikami wspomagającymi w rege-neracji tkanki są komórki macierzyste.

Komórki macierzyste:Charakteryzują się one różnymi war-tościami potencjału i odpowiadają za stan różnicowania. Mogą zostać skla-syfikowane jako:•prekursorzy innych komórek,•komórki niezróżnicowane,•komórki niewyspecjalizowane,•nieograniczona lub przedłużona

proliferacja.

Po właściwym pobudzeniu komór-ki macierzyste mogą się różnicować i specjalizować; pod tym względem mogą być sklasyfikowane w następu-jący sposób:• totipotencjalne,•pluripotencjalne,•unipotencjalne.Unipotencjalne komórki macierzy-ste obecne są we krwi.

Naturalne modulatory miejscoweNajszerzej poznanymi miejscowymi

modulatorami produkowanymi pod-czas odkształceń i stymulacji kości są:

Insulinopodobne czynniki wzrostu (IGF)Insulinopodobne czynniki wzrostu to polipeptydy zależne od hormonów, które dzielą się na IGF-I oraz IGF-II. Czynniki te wykazują wysokie stęże-nie w okostnej, we włóknistej kostni-nie przy złamaniu oraz w przemiesz-czeniu kości wywołanym przez ma-cierz kości zdemineralizowanej. Są produkowane przez komórki kości, ale mogą zostać wcielone do zwapnio-nej macierzy i uwolnione podczas po-nownej absorpcji. Wywierają wpływ głównie na prekursory osteoblastów, pobudzając ich różnicowanie i na-mnażanie, ale też na same osteobla-sty, które są stymulowane do replika-cji. Ponadto wpływają na produkcję kolagenu typu I oraz syntezę macierzy kości, przyspieszając procesy gojenia.

Czynniki wzrostu fibroblastów (FGF)Są dużą rodziną polipeptydów (od FGF-1 do FGF-18), a najważniejszymi z nich są FGF-a (kwas) i FGF-b (zasa-da), nazywane czynnikami wzrostu wią-żącymi heparynę. Przyczyniają się one do zdrowienia kości po złamaniach, do rozwoju systemu naczyniowego,

Massimo Corigliano, Luigi Sacco, Edoardo Baldoni

CGF jest godną zaufania alternatywą dla istniejących technik, które wykorzystują transformację krwi bez dodawania syntetycznych lub katalizujących komponentów. Pobudzająca i regenerującą moc stężonych czynników wzrostu GF zawartych i uzyskanych dzięki CGF pozwala na

odbudowę uszkodzonych tkanek.

CGF is a reliable alternative to the existing techniques which exploit the blood trans-

formation without adding any synthetic or catalysing component. The stimulating

and healing power of the concentrated GFs contained and obtained through the

CGF will help recovering all those tissues which undergo regeneration.



PRAKTYKA

nerwowego i szkieletowego, jak rów-nież funkcjonowania różnego rodza-ju normalnych oraz neoplastycznych tkanek. Wspomagają angiogenezę, chemotaksję i mitogenezę, pobudza-jąc wzrost fibroblastów, mioblastów, osteoblastów, komórek śródbłonko-wych i komórek neuronowych.

CytokinyCytokiny, zwłaszcza typu IL-1 i TNF-α, w znaczący sposób pobu-dzają reabsorbcję kości:• IL-1 działają bezpośrednio na ko-

ści, gdzie przez aktywację czynni-ków transkrypcji NF-kB wywołu-ją syntezę innych ponownie wchła-nianych substancji kości, takich jak IL-6, TNF-α oraz PGE2;

• IL-6 i TNF-α pobudzają reabsorb-cję kości, ale też replikację komórek osteoklastów w przyszłości (oste-oklastogeneza);

•PGE2 pobudzają reabsorbcję kości wywołaną przez IL-6 oraz wzmac-niają proces pozyskiwania komó-rek w linii osteoblastów, pobudza-jąc syntezę kolagenu;

•VEGF (czynnik wzrostu śródbłon-ka naczyniowego) pobudzają wzrost nowych naczyń krwionośnych. Pro-dukowane są przez komórki obwo-dowego układu krążenia (makrofa-gi i limfocyty T), ale przede wszyst-kim przez płytki krwi. Biorą bez-pośredni udział w procesie kontro-li zachowania komórek śródbłonka, szczególnie ich namnażania, migra-cji i specjalizacji. Te proste cytokiny są w stanie pobudzić angiogenezę.

Czynniki wzrostu kości (GF)Regeneracja kości ma miejsce pod wpływem hormonów takich jak pa-rathormon, kalcytonina oraz witami-ny D itd., które regulują nowy pro-ces reabsorbcji i stabilizacji metabo-lizmu kości. Najaktywniejsze czynni-ki są skodyfikowane jako BMP (mor-fogenetyczne białko kości). Pobudza-ją i kontrolują wzrost docelowych ko-mórek przez zewnętrzne współdzia-łanie komórek wiążących receptory (Andreana e Ciancio 1993).

Czynniki wzrostu obecne są w następu-jących tkankach albo częściach tkanek:•we krwi i osoczu,•w macierzy kości, gdzie pełnią waż-

ną rolę w morfogenezie, reorgani-zacji i przekształcaniu, jak również w gojeniu się kości.

Wszystkie przypadki kliniczne, w których wykorzystano CGF

pokazały wysoką zdolność regeneracji zarówno kości, jak

i tkanek miękkich.

All the clinical cases that have been

treated with the CGF showed a high

regeneration performance both on

the bone and on the soft tissues.

Czynniki wzrostu fibroblastów (FGF) odgrywają istotną rolę w procesach gojenia, regeneracji i w rozwoju kości po złamaniu. Ich głównym zadaniem jest wywołanie angiogenezy kości, która stanowi krytyczny moment

w tworzeniu tkanki kostnej.

Fibroblast growth factors (FGF) play an important role in bone regeneration and

development and in the fracture healing process. Their main task is to induce bone

angiogenesis, which is a critical moment for the formation of bone tissue.

classified as:

• progenitors of other cells,

• undifferentiated,

• non specialised,

• unlimited or prolonged proliferation.

When appropriately stimulated, the stem

cells can differentiate and specialise, and

therefore can be classified in:

• totipotent,

• pluripotent,

• unipotent.

The unipotent stem cells are present in

blood.

Natural local modulators

The most widely known local modulators

produced by bone reshaping and stimu-

lation are:

Insulin-like growth factors (IGFs)

Insulin-like growth factors are hormone-

dependent polypeptides and can be divi-

ded in IGF-I and IGF-II. They show a high

concentration in periosteum, in the fibro-

us callus of fractures, in the ectopic bone

induced by the demineralised bone ma-

trix. They are produced by the bone cells,

but can be incorporated in the calcified

matrix and released during re-absorp-

tion. They mainly exert their effects on

osteoblast precursors, stimulating the-

ir differentiation and proliferation, but

also on the osteoblasts themselves, which

are stimulated to replicate. They also pro-

mote the production of type I collagen

and bone matrix synthesis, helping to ac-

celerate the healing process.

Insulinopodobne czynniki wzrostuInsulinopodobne czynniki wzrostu (IGF-I i IGF-II), znane także pod nazwą somatomedyna, pobu-dzają działanie osteoblastów, przez które są produ-kowane; ponadto wspierają produkcję kolagenu.

Osteoprotegeryna (OPG)Osteoprotegeryna (OPG) jest cytokiną z rodziny czynników martwicy nowotworu (TNF), która – w przeciwieństwie do TNF-α – wykazuje zasad-nicze działanie w hamowaniu osteoklastogenezy.

Transformujące czynniki wzrostu (TGF)Czynniki TGF stanowią rodzinę molekuł odpo-wiedzialnych za kontrolę wielu aspektów funk-cjonowania komórek. Są syntetyzowane przez płytki, makrofagi, komórki śródbłonka, kera-tynocyty i chondrocyty. TGF-β są produkowa-ne przez dojrzałe, w pełni aktywne osteoblasty podczas wzrostu kości i rozwoju, jak również w trakcie leczenia złamań. Jednym z tych czyn-ników jest TGF-β, który odgrywa zasadniczą rolę we wzroście i różnicowaniu wielu komórek, w tym osteoblastów. Jego produkcja w osteobla-stach jest pobudzona przez witaminę D, PTH, estrogeny i testosteron. Ponadto czynnik ten hamuje reabsorbcję kości, zapobiegając powsta-waniu prekursorów osteoklastów i pobudzając apoptozę dojrzałych osteoklastów.

Morfogenetyczne białka kości (BMP)Morfogenetyczne białka kości (BMP) pobudzają

Fibroblast growth factors (FGFs) These are a lar-ge family of polypeptides (from FGF-1 to FGF-18) and the most important are FGF-a (acid) and FGF-b (base), also called heparin-bound growth factors. They con-tribute to bone healing after fractures, to the deve-lopment of the vascular, nervous and skeletal systems and in a variety of normal and neoplastic tissues. They help angiogenesis, chemotaxis and mitogenesis, sti-mulating the growth of fibroblasts, myoblasts, oste-oblasts, endothelial and neuronal cells.

Cytokines The cytokines, especially type IL-1 and

TNF-α, are powerful stimulants for bone re-absorp-

tion:

• IL-1 acts directly on the bone where, through the

activation of the transcription factors NF-kB, it in-

duces the synthesis of other bone re-absorbent sub-

stances, such as the IL-6, TNF-α, and PGE2;

• IL-6 and TNF-α not only do they stimulate bone re-

absorption, but also further osteoclastic cell replica-

tion (osteoclastogenesis);

• the PGE2 on the one hand mediate the bone re-

absorption induced by the IL-6, and, on the other

hand, promote the recruitment of the cells in the

osteoblast line, stimulating collagen synthesis;

• the VEGF (Vascular Endotelial Growth Factor) sti-

mulates the growth of new blood vessels. It is pro-

duced by the peripheral circulatory system cells

(macrophages and T cells) but especially by plate-

lets. It is directly involved in the control of the be-

haviour of the endothelial cells, particularly in the-

ir proliferation, migration and specialisation. This

simple cytokine is just enough to stimulate angio-

genesis.

Bone growth factors (GFs)

It has been highlighted how bone regeneration ta-

kes place under the systemic influence of hormones

such as Parathormone, Calcitonin and vitamin D, etc.,

which regulate the new bone fixation and re-absorp-

tion process. The most active factors are codified as

BMPs (Bone Morphogenetic Proteins). They stimulate

and mediate the growth of the target cells, through

a surface cell binderreceptor interaction (Andreana e

Ciancio 1993). The growth factors are present in tissu-

es or parts of tissues, i.e.:

- in blood and plasma,

- in the bone matrix, where they play an important

role in the new bone morphogenesis, reorganisation

and reshaping, as well as bone healing.

• Insulin-like growth factors

Insulin-like growth factors (IGF-I and IGF-II) or soma-

tomedin, stimulate the activity of the osteoblasts by

which they are produced and increase collagen pro-

duction.

•Osteoprotegerin (OPG)

Osteoprotegerin (OPG) is a cytokine from the family

of the Tumour Necrosis Factors that, unlike the TNF-α,

has a powerful action in inhibiting the osteoclasto-

genesis.



PRAKTYKA

komórki pluripotencjalne do różnico-wania w komórki zdolne do produko-wania kości i chrząstki. Wydzielane są w okresie dojrzewania, ale też podczas tworzenia osteoidu po złamaniach. Występują również miejscowo po za-stosowaniu różnego rodzaju substra-tów. Ponadto biorą udział w morfoge-nezie i rozwoju wielu innych tkanek i organów, takich jak: cebulki włoso-we, serce, nerki, komórki jajowe, pro-stata, a zwłaszcza w morfogenezie tka-nek zęba.

Czynniki wzrostu fibroblastów (FGF)Czynniki wzrostu fibroblastów (FGF) odgrywają istotną rolę w procesach gojenia, regeneracji i w rozwoju ko-ści po złamaniu. Ich głównym zada-niem jest wywołanie angiogenezy ko-ści, która stanowi krytyczny moment w tworzeniu tkanki kostnej.

Miejscowe modulatory syntezyObiektem licznych badań są miej-scowe modulatory syntezy, stworzo-ne w celu pobudzania i przekształca-

nia kości. Stworzono wiele różnorod-nych systemów przygotowania i kon-centracji czynników wzrostu. Należą do nich:•klej włóknika (Tissucol Baxter),•koncentrat płytek (cPRP, Marx

1998),•osocze bogatopłytkowe (PRP),•bogatopłytkowe czynniki wzrostu

(PRGF, E. Anitua 1998),•włóknik bogatopłytkowy (PRF,

J. Choukroun, 2001),•CFG (stężone czynniki wzrostu

2006, IAIO).

Klej włóknika (Tissucol Baxter)Ludzki klej włóknika jest atoksycz-nym klejem biologicznym, który wy-kazuje wysoką tolerancję. Klej zawie-ra zarówno fibrynogen, jak i czyn-nik XIII (aktywowany w temperatu-rze 37°C z roztworem aprotininy, któ-ry pomaga spowolnić reabsorbcję ha-mując miejscową fibrynolizę). Woło-wa trombina jest aktywowana w śro-dowisku chlorku wapnia w stężeniu 4 I.U./ml lub 500 I.U./ml. W tem-peraturze 37°C roztwory są mieszane

przy pomocy podwójnej strzykawki zwanej duploject, w której jednocze-śnie reagują ze sobą podczas wyciska-nia przez igłę. Najczęściej używanym obecnie klejem włóknika jest Tissu-col firmy Baxter. Koncentrat fibryno-genu jest otrzymywany przez powta-rzanie procesu wytrącania termo-che-micznego, a wartości stężenia fibryno-genu i czynnika XIII są bardzo wyso-kie. Roztwór ten jest przygotowywany z użyciem ludzkiego osocza.

Osocze bogatopłytkowe (PRP)Koncentrat płytkowy otrzymywa-ny z krwi pacjenta umożliwia uży-cie autologicznych czynników wzro-stu (PDGF, IGF-I, IGF-II, TGF-f5), z których żaden nie jest immunoge-niczny ani toksyczny. Mogą one przy-spieszyć procesy normalnej regene-racji kości i podwyższyć zarówno ja-kość, jak i ilość formowanej kości. Kiedy koncentrat płytek (w formie żelu) jest zmieszany z materiałem wy-pełnieniowym (najlepszym wypełnia-czem jest autologiczna kość), wówczas otrzymujemy tkankę o optymalnych cechach, teoretycznie lepszą niż kość autologiczna (charakteryzuje się ła-twą stabilizację i lepszym czasem mi-neralizacji). Technika ta wymaga po-brania od pacjenta około 60 ml krwi żylnej w ciągu 45 minut, a koncen-trat płytek uzyskiwany jest przez dwie oddzielne fazy wirówki. Produktem tymczasowym jest osocze bogatopłyt-kowe (PRP). W celu uzyskania PRP konieczne jest użycie specjalistyczne-go sprzętu laboratoryjnego w asyście hematologa.Gotowy koncentrat płytek (PRP) jest aktywowany i formowany w postaci żelowego skrzepu poprzez dodawanie 80 mM chlorku wapnia i botropasu.PRP jest zatem koncentratem, którego

1

Ryc. 1. Próbka krwi przed wirowaniem CGF: surowica, płaszcz, czynniki wzrostu

GF oraz komórki macierzyste, skrzep. Fig. 1. Blood sample after CGF centrifu-

gation: serum, buffy coat, GFs and stem cells, clot.

Massimo Corigliano, Luigi Sacco, Edoardo Baldoni

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 57

PRACTICE

zniszczenie uwalnia płytkopochod-ne czynniki wzrostu (PDGF), wy-wołujące osteoneogenezę. Pobudzają one angiogenezę i działają na prekur-sory osteoblastów, wywołując znacz-ne działanie mitogenne. Powiększa-ją liczbę komórek linii osteoblastów, są zdolne pobudzić same osteobla-sty do repliki komórek i syntezy ko-lagenu, ale ich różnicowanie i funk-cja morfogenetyczna odnośnie tka-nek kości są niewątpliwie mniejsze niż innych czynników wzrostu. Zgod-nie z międzynarodową bibliografią, wzrost kości wywoływany jest przez PRP w 10%. Pomimo biologiczne-go potencjału PRP charakteryzuje się niewielką funkcją osteoneogenetycz-ną (Malchiodi 2001, Rzym), w związ-ku z czym kontynuowane są bada-nia nad innymi technologiami, jak na przykład PRF.

Bogatopłytkowe czynniki wzro-stu (PRGF, E. Anitua 1998)PRGF jest uzyskiwany w wyniku wi-rowania krwi żylnej, umieszczonej pod płaszczem Buffy Coat i pobiera-nej pipetą. PRGF, zmieszany z bioma-teriałem, płaszczem Buffy Coat albo użyty bezpośrednio, umożliwia bio-stymulację tkanki, która ma być zre-generowana, dając większą siłę lokal-nego gojenia.

W technice CGF czerwona faza składa się ze skoncentrowanych czerwonych i białych komórek krwi, płytek i czynników krzepliwych. Wygląda jak ciemno-czerwonawy, gęsty żel, który może być użyty w formie czystej lub zmieszanej z cząstkami włóknika i/lub autologiczną lub heterologiczną kością

do wypełniania dużych ubytków.

In the CGF technique, the red phase consists of concentrated red and white blood

cells, platelets and clotting factors. It looks like a dark reddish dense gel and can be

used pure or mixed with fibrin particles and/or autologous or heterologous bone

when filling very large cavities.

• Transforming growth factors (TGF)

Transforming growth factors (TGF) inc-

lude a super-family of molecules respon-

sible for the control of many aspects of

cell functions. They are synthesised by

the platelets, macrophages, endothelial

cells, keratinocytes and chondrocytes, the

TGFs-β are mainly expressed by mature,

fully-active osteoblasts, both during the

bone growth and development and du-

ring the healing of fractures. Among the-

se factors, the TGF-β plays a fundamental

role in the growth and differentiation of

many cells, including the osteoblasts. Its

production in the osteoblasts is stimula-

ted by the vitamin D, PTH, estrogens and

testosterone. Furthermore, this factor in-

hibits bone re-absorption, preventing the

formation of the osteoclastic precursors

and stimulating the apoptosis of mature

osteoclasts.

• Bone morphogenetic proteins (BMP)

Bone morphogenetic proteins (BMP) in-

duce the pluripotent cells to differentiate

into cells able to produce bone and car-

tilage. They are expressed during puber-

ty, but also in the bone callus formation

after fractures, and locally after the im-

plant of micropatterned substrates. Fur-

thermore, they are involved in the mor-

phogenesis and development of many

other tissues and organs, such as hair fol-

licles, heart, kidneys, eggs, prostate and,

most of all, are involved in the morpho-

genesis of tooth tissues.

• Fibroblast growth factors (FGF)

Fibroblast growth factors (FGF) play an

important role in bone regeneration and

development and in the fracture healing

process. Their main task is to induce bone

angiogenesis, which is a critical moment

for the formation of bone tissue.

Local synthesis modulators

The best known local synthesis modula-

Włóknik bogatopłytkowy (PRF, J. Choukroun, 2001)Otrzymywany ze świeżej krwi pobra-nej z żyły pacjenta. Według proto-kołów opisywanych od 2001 r. przez Choukroun i wsp., w celu uzyskania PRF należy odwirować krew do mo-mentu oddzielenia jej komponentów.Ponieważ PRF jest niezmienionym produktem krwi, może zostać przy-gotowany w gabinecie dentystycznym w wirówce przeznaczonej do takiego zastosowania. PRF otrzymywany jest jako gęsty żel bogaty we włóknik od-porny na obkurczanie i rozerwanie. Nie potrzebuje przykrycia i może słu-żyć jako membrana. PRF działa jako biologiczny stymula-tor na tkanki biorcy. PRF ma działa-nie przeciwbólowe i przeciwzapalne. PRF jest uzyskiwany przez odwirowy-wanie krwi w czasie około 12 minut przy 2700 obrotów na minutę, a po oddzieleniu od innych komponen-tów krwi, należy go przez chwilę prze-trzymywać w chłodnych warunkach w stałej temperaturze 12 i 15°C.

CGF (stężone czynniki wzrostu 2006, IAIO)Wierzymy w nadzwyczajną siłę re-generacyjną wywołaną przez krew i wiemy, że wszystkie komponen-ty konieczne do regeneracji są wolne

tors, produced for the stimulation and re-

shaping of bone, have been the subject

of a great deal of research. Many diffe-

rent systems for the preparation and con-

centration of the growth factors have

been developed so far, which we will list

hereby:

• Fibrin glue (Tissucol Baxter),

• Platelet concentrate (cPRP, Marx

1998),

• Platelet-Rich Plasma (PRP),

• Platelet-Rich Growth Factors (PRGF,

E. Anitua 1998),

• Platelet-Rich Fibrin (PRF, J. Choukro-

un, 2001),

• CGF (Concentrated growth factors

2006, IAIO).

• Fibrin glue (Tissucol Baxter)

The human fibrin glue is atoxic thermal-

treated biologic adhesive which is high-

ly tolerable. The glue contains both fi-

brinogen and factor XIII (re-established

at 37° with a aprotinin solution which

helps slowing down re-absorption inhibi-

ting local fibrinolisis). The bovine throm-

bin is re-established in a calcium chloride


PRAKTYKA

Wraz z nadejściem GBR (sterowanej regeneracji kości) w stomatologii szczególny nacisk położono na znalezienie materiałów i czynników wzrostu

przydatnych w technikach regeneracji kości.

In dentistry, with the coming of the GBR, there has been a significant input in the

search for materials and growth factors, applicable to bone regeneration techniques.


i krążą we krwi, badamy wszystkie ce-chy regeneracyjne, a nie jedynie wy-brane, jak sugerują wcześniejsze od-niesienia. W przeciwieństwie do PRP, PRGF i PRF, CGF jest terapeutycz-nym produktem otrzymywanym po-przez oddzielenie krwi żylnej podda-nej działaniu stałej temperatury, wi-rowaniu i kontroli szybkości (zawsze przyspieszając poniżej RCF300).CGF charakteryzuje się 4 fazami:• faza wyższa reprezentowana przez

surowicę (osocze krwi bez fibryno-genu i czynników koagulacji),

• faza tymczasowa reprezentowana przez formę bardzo dużego i gęste-go spolimeryzowanego włóknika,

• faza płynna zawierająca czynniki

wzrostu GF, linię białych komórek krwi i komórki macierzyste czeka-jące na pobudzanie i różnicowanie w kierunku wyspecjalizowanych ty-pów komórek,

• czerwona porcja CGF jest lepką, gę-stą, bogatopłytkową masą (ryc. 1).

Fazy i ich komponenty są następujące:1. SurowicaSurowica jest najlżejszym i najbardziej płynnym elementem krwi. Jest ona najważniejszym składnikiem dla na-szej techniki ze względu na jego zdol-ność do łączenia wszystkich szcze-pów i zapasów wielu biochemicznych

Ryc. 2-5. Wykres CGF: sekwencja po-

kazuje jak cząsteczka płaszcza w CGF

jest stała oraz pozwala zaklinować

cząsteczki przeciwciał, płytek krwi,

krwinek białych, czerwonych oraz ko-

mórek macierzystych.

Fig. 2-5. CGF chart: this sequen-

ce shows how the buffy coat mole-

cule in the CGF is extremely ordina-

ry and help wedging the anticorpal

molecules, platelets, white, red and

stem cells.

2 3

4 5

Środki znieczulające miejscowo są obecnie jednymi z najczęściej sto-

sowanych leków w stomatologii. Za-daniem ich jest wyeliminowanie bólu podczas zabiegu oraz zmniejszenie lęku pacjenta przed leczeniem. Pomimo że są one zazwyczaj dobrze tolerowa-ne przez pacjentów, mogą powodować niepożądane reakcje o różnym typie i ciężkości objawów, co wiąże się bez-pośrednio ze środkiem znieczulającym (reakcja alergiczna), z jego dawką (re-akcja toksyczna lub przedawkowanie). Najczęściej jednak niepożądane dzia-łanie po podaniu preparatu znieczula-jącego przypisuje się czynnikom psy-chicznym, takim jak strach i lęk towa-rzyszący zabiegom stomatologicznym. Prawdziwe alergie na środki znieczula-jące miejscowo są rzadkie. Najbardziej prawdopodobnymi związkami wywo-

łującymi alergie są środki konserwu-jące, antyoksydanty, metabolity, bar-dzo rzadko czysty środek znieczulają-cy. Niepożądane reakcje tj. przedaw-kowanie leku czy zasłabnięcie pacjenta podczas znieczulenia są znacznie czę-ściej spotykane. Różnicowanie reakcji alergicznej z działaniem niepożądanym jest trudne z racji podobieństwa ob-jawów i jest przyczyną niewłaściwego diagnozowania pacjentów (1). Biorąc pod uwagę budowę chemiczną, środki znieczulające miejscowo może-my podzielić na: estrowe (prokaina, chlorprokaina, tetrakaina) oraz ami-dowe (lignokaina, bupiwakaina, me-piwakaina, ropiwakaina). Estry, które są hydrolizowane w osoczu przez pseu-docholinesterazę, ulegają przemianom w różnym stopniu, co ma wpływ na

Streszczenie: Praca omawia zagadnienia dotyczące niepożądanych reakcji po podaniu środków znieczulających stosowanych w stomatologii. Przedstawiono podstawowe metody diagnostyki alergologicznej, sposoby przeprowadzania te-stów skórnych oraz interpretację uzyskanych wyników.

Abstract: The review article deals with the problem of adverse effects after the ap-

plication of local anaesthetics. It describes allergological diagnostic methods such as

skin tests and their interpretation.

Praca finansowana przez Uniwersytet Medyczny w Łodzi w ramach działalno-

ści statutowej nr 503–2063–1.

Financed by the Medical University of Lodz within the scope of statute activi-

ty no. 503–2063–1.

Alergia na środki miejscowo znieczulające

stosowane w stomatologiipr

aca

rece

nzow

ana

Słowa kluczowe:znieczulenie miejscowe,

alergia

Key words:

local anaesthetics,

allergy

lek. dent. Monika Cyl, dr hab. n. med. Anna Janas,

prof. dr hab. n. med. Grażyna Grzesiak-Janas


Zakład Chirurgii Stomatologicznej Uniwersyteckiego Szpitala

Klinicznego nr 6 Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

ul. Pomorska 25192-213 Łódź

Kierownik: prof. dr hab. n. med. Grażyna Grzesiak-Janas

Alergia na środki miejscowo znieczulające stosowane w stomatologii


PRAKTYKA

Allergy to local anaesthetics in dentistry

Local anaesthetics are presently one

of the most frequently used drugs

in dentistry. Their main task is to elimi-

nate pain during dental procedures and

reduce patient's fear of treatment. De-

spite the fact that they are usually well-

tolerated by patients, anaesthetics can

also cause adverse effects of various

types and severity of symptoms, which is

connected directly with the anaesthetis-

ing agent (allergic reaction) and its dose

(toxic reaction or overdosing). Most fre-

quently, however, adverse effects of us-

ing an anaesthetic are assigned to mental

factors, such as fear or anxiety accompa-

nying dental procedures. Actual allergies

to local anaesthetics take place rarely.

Preservatives, antioxidants, metabolites

are probably the most allergenic agents,

whereas an anaesthetic agent causes al-

lergic reactions very seldom. Adverse ef-

fects, i.e. drug overdosing or patient's

fainting during anaesthesia, are encoun-

tered more often. Differentiating be-

tween allergic reactions and adverse ef-

fects is very difficult due to the similarity

of symptoms and it often leads to incor-

rect diagnosing of patients (1).

Taking into consideration the

chemical structure, local anaesthetics can

be divided into two groups – ester-based

(procaine, chlorprocaine, tetracaine) and

amide-based (lidocaine, bupivacaine,

mepivacaine, ropivacaine). Esters, which

are hydrolysed in plasma by pseudocho-

linesterase, are transformed differently,

which influences their potential toxicity.

Para-Aminobenzoic Acid (PABA) is the

metabolite of esters. This compound is

the most frequent reason of an allergic

reaction (2, 3). Historically, the biggest

number of documented allergy cases

in the form of contact dermatitis were

diagnosed in dental practitioners and

other health service workers. It resulted

from them being regularly exposed to

Alergia na środki miejscowo znieczulające

stosowane w stomatologii

ich potencjalną toksyczność. Produk-tem metabolizmu estrów jest kwas pa-ra-aminobenzoesowy (PABA). Zwią-zek ten jest najczęstszą przyczyną wy-stąpienia reakcji alergicznej (2, 3). Hi-storycznie, najwięcej udokumento-wanych przypadków alergii, w posta-ci kontaktowego zapalenia skóry, od-notowano u lekarzy stomatologów i innych pracowników służby zdrowia. Wynikało to z ich regularnego naraże-nia na działanie estrów (1). Pochod-ne amidowe metabolizowane są w wą-trobie przez monooksygenazę. U pa-cjentów z upośledzoną funkcją wątro-by może dochodzić do gorszej prze-miany tych leków, przez co zwiększa się toksyczność tego rodzaju znieczu-leń na skutek wzrostu stężenia środka znieczulającego w krwiobiegu. Podob-ne zagrożenie dotyczy pacjentów z dys-funkcją nerek. Narządy te są odpowie-dzialne za wydalanie produktów meta-bolizmu środków znieczulających (4, 5). Warto dodać, że pomiędzy związka-mi z grupy estrów może zachodzić re-akcja krzyżowa, czego nie zaobserwo-wano wśród pochodnych amidowych. Oprócz samego składnika znieczulają-cego, środków obkurczających naczy-nia i soli fizjologicznej, środki znieczu-lające mogą zawierać konserwanty ta-kie jak metylparaben lub dwusiarczyn sodu (w preparatach zawierających ad-renalinę) i odpowiadać za reakcje aler-

giczne. Dlatego należy je brać pod uwa-gę w różnicowaniu. Metyl-, etyl- i pro-pylparabeny są środkami konserwują-cymi dla związków znieczulających, za-pobiegają ich rozkładowi chemiczne-mu i wydłużają ich żywotność. Wy-kazują również działanie bakteriosta-tyczne. Można je spotkać w niektórych znieczuleniach. Ze względu jednak na możliwość wywołania alergii u pa-cjenta, coraz częściej odchodzi się od ich stosowania. Dwusiarczyn sodu lub metadwusiarczyn są związkami konser-wującymi dla środków obkurczających naczynia krwionośne, zapobiegając ich utlenianiu. Substancje te stosowane są ponadto jako antyoksydanty w owo-cach i warzywach, aby zachować ich kolor i świeży wygląd, a także są doda-wane do win (3, 4). Dlatego szczególną ostrożność należy zachować u pacjen-tów zgłaszających alergię pokarmową, ponieważ można u nich doświadczyć reakcji krzyżowej ze środkami znieczu-lającymi miejscowo.

W zależności od rodzaju reakcji i udziału różnych elementów układu immunologicznego wyróżniamy czte-ry podstawowe typy reakcji alergicz-nej. U pacjentów z nadwrażliwością na środki znieczulające mamy do czynie-nia najczęściej z reakcją typu I (natych-miastowego) oraz typu IV (opóźnione-go). Reakcje typu I, zależne od Ig-E są

Monika Cyl, Anna Janas, Grażyna Grzesiak-Janas

Badający wprowadza igłę prawie równolegle do skóry pacjenta i wstrzykuje śródskórnie 0,03-0,05 ml roztworu alergenu, wytwarzając pęcherzyk o średnicy 3-4 mm. Wynik testu odczytuje się po 20 minutach (reakcja natychmiastowa)

oraz po upływie 6-8 godzin i 24-48 godzin (reakcja późna).

The tester introduces a needle almost parallel to the patient’s skin and injects in-

tradermally 0.03-0.05 ml of an allergenic solution leading to the formation of

a 3-4 mm blister. Test results are evaluated after 20 minutes (immediate reaction)

as well as after 6-8 hours and 24-48 hours (delayed reaction).

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 71

PRACTICE

bardzo rzadkie i występują zwykle po pochodnych estrowych. Zdarza się jed-nak, że ich przyczyną mogą być środ-ki konserwujące dodawane do roztwo-rów preparatów znieczulających. Sze-reg procesów zachodzących w organi-zmie skutkuje uwolnieniem histami-ny i cytokin, powodując szybką reak-cję z możliwymi różnymi objawami. Zaliczyć do nich można miejscowy świąd, pokrzywkę, obrzęk naczynioru-chowy, a nawet obrzęk krtani, skurcz oskrzeli, hipotonię oraz wstrząs anafi-

laktyczny. Należy jednak podkreślić, że ten ostatni występuje niezwykle rzad-ko, a objawy najczęściej ograniczają się do świądu i obrzęku w miejscu po-dania leku. Reakcje typu opóźnione-go zachodzą częściej i również w więk-szości są wywołane przez pochodne es-trowe. Ich początek nie jest gwałtow-ny, co ma związek z zależnością tych reakcji od limfocytów T. Wywiad sto-matologiczny wskazuje na wcześniej-szy kontakt z preparatami znieczulają-cymi miejscowo. Pacjent zgłasza dole-

gliwości zazwyczaj po 24-48 godzinach od podania leku. Obejmują one naj-częściej miejsce kontaktu ze znieczule-niem i zalicza się do nich ból, obrzęk, świąd (6, 7, 8, 9). Należy pamiętać, że oba typy reakcji: I i IV mogą występo-wać niezależnie od siebie.

Dokładny opis objawów i czas ich po-jawienia się od podania leku mają klu-czowe znaczenie dla diagnostyki. Je-śli podejrzewa się reakcję natychmia-stową, wykonywane są testy punkto-we i śródskórne. Test punktowy (prick test) jest bezpieczny, bardzo swoisty, ale mało czuły. Polega na umieszczeniu na skórze przedramienia kropli zawierają-cej alergen i nakłuciu skóry specjalnym nożykiem w jej obrębie. Ostrze nożyka powinno wejść w powierzchowną war-stwę skóry, nie powodując jej krwa-wienia. Jednocześnie wykonuje się test kontrolny z histaminą (substancją aler-gizującą) oraz rozpuszczalnikiem (sub-stancją obojętną). Reakcję ocenia się po około 15 minutach. Wynik testu uznaje się za dodatni, jeśli wielkość bą-bla po alergenie jest większa od poło-wy bąbla po histaminie. Test śródskór-ny jest pracochłonny, ale bardziej czu-ły. Badający wprowadza igłę prawie

Alergia na środki miejscowo znieczulające stosowane w stomatologii

the action of esters (1). Amide derivatives

are metabolised in the liver by monooxy-

genase. In the case of patients suffering

from impaired liver function, the process

of metabolising these drugs can be dete-

riorated, which in turn increases the level

of toxicity of anaesthetics as a result of

higher concentration of the anaesthe-

tising agent in the blood. Similar risks

concern patients with kidney dysfunc-

tions. These organs are responsible for

excreting metabolites of anaesthetising

agents (4, 5). It needs to be added that

a cross reaction may take place between

Dolegliwości z którymi zgłasza się pacjent, bolesne zabiegi wykonywane przez lekarza, drażniące bodźce słuchowe, pozostawanie przez długi czas w niekomfortowej pozycji powodują różnego rodzaju reakcje wazowagalne

oraz psychomotoryczne.

The ailments reported by a patient, painful procedures carried out by a dental

practitioner, irritating auditory stimuli, remaining in an uncomfortable position

for a long time result in various types of vasovagal and psychokinetic reactions.


PRAKTYKA

1

2

Ryc. 1. Test śródskórny z 2% lignoka-

iną Fig. 1. Intradermal test with 2%

lidocaine Ryc. 2. Dodatni wynik te-

stu – odczyn alergiczny w miejscu po-

dania leku obserwowany po 24 godzi-

nach Fig. 2. Positive test result – al-

lergic reaction in the place of drug

application observed after 24 hours

Monika Cyl, Anna Janas, Grażyna Grzesiak-Janas

równolegle do skóry pacjenta i wstrzy-kuje śródskórnie 0,03-0,05 ml roztwo-ru alergenu, wytwarzając pęcherzyk o średnicy 3-4 mm. Wynik testu od-czytuje się po 20 minutach (reakcja na-tychmiastowa) oraz po upływie 6-8 go-dzin i 24-48 godzin (reakcja późna). Obserwuje się wielkość bąbla, rumie-nia lub nacieku. Wynik uznaje się jako dodatni, jeśli po wykonaniu testu ob-serwowane jest zwiększenie bąbla o co najmniej 3 mm, a według niektórych alergologów jego podwojenie w sto-sunku do grudki poiniekcyjnej. Uważa się, że dodatni test punktowy potwier-dza uczulenie, a ujemny test śródskór-ny pozwala je wykluczyć.

Test płatkowy (naskórkowy) słu-ży przede wszystkim do oceny reak-cji alergicznej typu IV (późnego). Ma on szczególne znaczenie w diagnosty-ce alergii zawodowej. Polega na nano-szeniu alergenów na specjalne plastry i przyklejeniu ich pacjentowi na ple-cach na czas 24 godzin. Zachodzące re-akcje uwidaczniają się w postaci zaczer-wienienia, guzków lub pęcherzyków. Odczytu dokonuje się po 24, 48 i 72 godzinach (9, 10, 11). Ze względu na możliwość wystąpienia reakcji ogólnej,

ze wstrząsem anafilaktycznym włącz-nie, chory powinien pozostać pod ob-serwacją lekarza przez co najmniej 2 godziny od momentu wykonania te-stu. Istnieje teoretyczna możliwość, że odpowiedź organizmu na alergen bę-dzie bardzo silna i wywoła wzmożone objawy uczulenia takie jak narastająca duszność i wstrząs, który jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Waż-na jest wówczas szybka interwencja le-karza. Lekiem pierwszego rzutu w ta-kim przypadku jest adrenalina. Hamu-je ona uwalnianie histaminy. Ponadto działa rozkurczająco na mięśnie gład-kie krtani i oskrzeli oraz podnosi ci-śnienie tętnicze krwi. Podawana jest podskórnie lub domięśniowo w daw-ce 0,3-0,5 mg, co 15 minut w zależno-ści od potrzeby (u dzieci 0,01 mg/kg m.c.). Dodatkowo podaje się tlen, ste-roidy, leki przeciwhistaminowe, w za-leżności od ciężkości objawów.

Objawy po podaniu leków znieczulają-cych miejscowo najczęściej jednak nie są związane z reakcjami immunologicz-nymi. U większości pacjentów leczenie stomatologiczne wywołuje silny stres. Dolegliwości z którymi zgłasza się pa-cjent, bolesne zabiegi wykonywane

local anaesthetics is possible.

Depending on the type of reaction and

participation of various elements of the

immunologic system, we distinguish four

basic types of allergic reactions. In the

patients suffering from hypersensitivity

to anaesthetising compounds we most

often deal with a type I reaction (imme-

diate) and a type IV reaction (delayed).

Type I reactions, which depend on Ig-E,

are very rare and occur usually after the

application of ester derivatives. However,

it may be the case that they are caused

by preservatives added to anaesthetising

preparation solutions. A series of process-

es taking place inside an organism bring

about the release of histamines and cyto-

kines leading to a quick reaction with dif-

ferent potential symptoms. They include,

among others, topical pruritus, urticaria,

angiokinetic oedema or even laryngeal

oedema, bronchospasm, hypotonia and

an anaphylactic shock. However, it must

be emphasized that the latter symptoms

occur very seldom and the reactions most

often are limited to pruritus and oedema

in the place of drug application. Delayed

reactions occur more often and in the ma-

jority of cases are caused by ester deriva-

tives. Their outset is not rapid, which is

connected with the interrelation of these

reactions with T lymphocytes. A dental

interview shows an earlier contact with

topical anaesthetics. A patient reports an

ailment usually after 24-48 hours from

drug application. The ailments mainly

cover the place of contact with anaes-

thesia and include pain, oedema, pruri-

tus (6, 7, 8, 9). It needs to be noted that

both types of reactions (I and IV) can take

place independently from one another.

A detailed description of symp-

toms and the time of their occurrence

from drug application are of vital impor-

tance for the process of diagnostics. If an

immediate reaction is suspected, prick

and intradermal tests are performed.

A prick test is safe, highly specific and lit-

tle sensitive. It is based on the application

of a drop containing an allergen on the

compounds from the ester group, which

has not been observed in the case of

amide-based drugs. Besides the very an-

aesthetising component, diastolic agents

and physiological saline, anaesthetics can

contain preservatives such as methylpara-

ben or sodium bisulphite (in prepara-

tions containing adrenalin) and may be

responsible for allergic reactions. There-

fore, they need to be taken into account

when differentiating. Methyl-, ethyl- and

propylparaben serve as preservatives

used in anaesthetising compounds and

prevent their chemical decomposition

as well as prolong effectiveness. They

are also characterised by bacteriostatic

properties. They can be found in certain

types of anaesthesia. However, due to

the risk of causing allergies, they are ap-

plied less and less frequently. Sodium bi-

sulphite or metabisulphite are both pre-

serving compounds that diastole blood

vessels and counteract their oxidisation.

Moreover, these substances are used as

antioxidants in fruit and vegetables to

preserve colour and ensure a fresh look,

as well as can be added to wine (3, 4).

Hence, we need to be especially careful

in the case of patients reporting a food

allergy, because a cross reaction with

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 73

PRACTICE

WprowadzenieWodorotlenek wapnia w stomatolo-gii stosowany jest od 1920 roku [1]. Ze względu na silne działanie przeciw-bakteryjne i przeciwzapalne z powo-dzeniem używany jest w leczeniu cho-rób miazgi i tkanek okołowierzchołko-wych (rutynowa wkładka antyseptycz-na), podczas resorpcji zapalnej korze-nia zęba, w celu pobudzania apeksy-

fikacji wierzchołka korzenia zęba, czy też w pęknięciach i złamaniach korze-nia zęba. Mechanizm działania wodo-rotlenku wapnia nie jest do końca wy-jaśniony. Po wprowadzeniu do kana-łu korzeniowego ulega powolnej dyso-cjacji na jony: Ca2+ i OH-. Jego dzia-łanie obejmuje nie tylko kanał głów-ny, ale także kanały boczne i dodat-kowe. Za lecznicze działanie Ca(OH)2

Streszczenie: Wprowadzenie: Wodorotlenek wapnia stosowany w leczeniu zaka-żonych kanałów korzeniowych i stanów zapalnych tkanek okołowierzchołkowych może być zakładany do jamy zęba na okres 2-3 tygodni. Z danych z piśmiennic-twa wynika, że bakteriobójcze działanie Ca(OH)2 jest widoczne już po 7 dniach.Cel pracy: Kliniczna ocena dwuwizytowego leczenia zakażonych kanałów korze-ni zębów i stanów zapalnych tkanek okołowierzchołkowych z krótkoczasowym (2-3 tygodnie) stosowaniem wodorotlenku wapnia. Podsumowanie: Wyniki ba-dań kontrolnych przeprowadzonych po okresie 6 i 12 miesięcy pokazały znacz-ne zmniejszenie zmian okołowierzchołkowych, a nawet ich całkowite wygoje-nie. Opisana metoda postępowania klinicznego wydaje się być skutecznym spo-sobem leczenia zębów z zakażonymi kanałami korzeniowymi i chorób tkanek okołowierzchołkowych.

Abstract: Introduction: Calcium hydroxide used in the treatment of infected root

canals and periapical tissue inflammatory states can be applied into a tooth’s cavity

for a period of 2-3 weeks. The available literature indicates that the bactericidal ac-

tivity of Ca(OH)2 is visible after only 7 days.

Aim: Clinical evaluation of a two-visit therapy of infected root canals and periapical

tissue inflammatory states with a short-time (2-3 weeks) application of calcium hy-

droxide. Summary: The results of control tests performed after a period of 6 and 12

months showed increased reduction of periapical changes and, in some cases, their

complete healing. The described clinical procedure seems to be an effective way of

treating teeth with infected root canals and periapical tissue diseases.

Dwuwizytowe leczenie zębów z zakażonymi kanałami korzeniowymi

i chorobami tkanek okołowierzchołkowych z zastosowaniem wodorotlenku wapnia – obserwacje własne

prac

a re

cenz

owan

a

Słowa kluczowe:leczenie dwuwizytowe,

wodorotlenek wapnia, PAI

Key words:

two-visit treatment, calcium

hydroxide, PAI

dr n. med. Krystyna Pietrzycka, prof. dr hab. n. med. Halina

Pawlicka

Adres korespondencyjnyCorrespondence address:[email protected]

Dwuwizytowe leczenie zębów z zakażonymi kanałami korzeniowymi i chorobami tkanek okołowierzchołkowych z zastosowaniem wodorotlenku wapnia – obserwacje własne


PRAKTYKA

Two-visit treatment of teeth

with infected root canals and

periapical tissue

diseases with the use of

calcium hydroxide

– authors’ observations

Introduction

Calcium hydroxide has been used in

dentistry since 1920 [1]. Due to its strong

bactericidal and anti-inflammatory prop-

erties, it has been successfully applied

in the treatment of pulpal diseases and

periapical tissue diseases (traditional

antiseptic insert), during inflammatory

resorption of a tooth's root, in order to

stimulate root apexification, or in the

case of cracking or breaking of a tooth's

root. The mechanism of calcium hy-

droxide action has not been described

thoroughly yet. Once it is introduced to

a root canal, calcium hydroxide is subject

to slow dissociation into Ca2+ and OH-

ions. It affects not only the main canal,

but also lateral and additional canals.

OH- ions cause an increase of pH value of

the environment in the changed tissues,

which leads to the proteolysis of bacte-

rial cytoplasmatic membranes, and are

responsible for the therapeutic effects

of Ca(OH)2 [2,3]. The antiseptic activity of

calcium hydroxide is also connected with

its ability to denature proteins and dam-

age bacteria's DNA. Moreover, calcium

hydroxide has the ability to dissolve or-

ganic waste intraorally [4]. Under the in-

fluence of Ca(OH)2, dead tissues increase

their volume twice and the additional ac-

tion of NaOCl results in their faster disso-

lution as compared to the tissues that are

not subject to the application of calcium

hydroxide [5]. The action of Ca2+ ions has

not been thoroughly examined so far. By

means of reducing the permeability of

Dwuwizytowe leczenie zębów z zakażonymi kanałami korzeniowymi

i chorobami tkanek okołowierzchołkowych z zastosowaniem wodorotlenku wapnia – obserwacje własne

odpowiedzialne są jony OH-, które po-wodują wzrost pH środowiska w zmie-nionych chorobowo tkankach, co do-prowadza do proteolizy błon komó-rek bakteryjnych [2,3]. Antyseptycz-ne działanie wodorotlenku wapnia związane jest również z jego zdolno-ścią do denaturacji protein i uszko-dzenia DNA bakterii. Ponadto wodo-rotlenek wapnia ma zdolność rozpusz-czania resztek organicznych w jamie zęba [4]. Martwe tkanki pod wpływem Ca(OH)2 powiększają swoją objętość dwukrotnie, a dodatkowe działanie NaOCl powoduje ich szybsze, w sto-sunku do tkanek nie poddanych dzia-łaniu wodorotlenku wapnia, rozpusz-czanie [5]. Działanie jonów Ca2+ nie jest w dalszym ciągu do końca pozna-ne. Poprzez zmniejszenie przepuszczal-ności ścian naczyń krwionośnych po-wodują one spadek stężenia jonu piro-fosforanowego, który inhibituje fosfa-tazę zasadową [6]. W ten sposób jony Ca2+ pobudzają pośrednio fosfatazę za-sadową do wytworzenia zębiny i napra-wy zmienionej zapalnie kości oraz wy-kazują wpływ na miejscowe reakcje im-munologiczne. Takie warunki sprzyja-ją procesom mineralizacji kości i rege-neracji tkanek okołowierzchołkowych.Największą zaletą wodorotlenku wap-nia jest jego działanie przeciwbak-teryjne [7,8,9,10] i przeciwzapal-ne [11,12,13]. Preparat zakładany do kanałów z wysiękiem zapalnym, w stosunkowo krótkim czasie powodu-

je jego wysuszenie [14].Działanie przeciwbakteryjne Ca(OH)2

zależy przede wszystkim od stałego i wysokiego pH preparatu. Świeżo za-robiona pasta o pH 12,5 w zakażonym kanale z wysiękiem zapalnym szybko obniża wartość pH do około 8, tym samym preparat traci swoje właściwo-ści bakteriobójcze (w ciągu 2-3 tygo-dni) [15,16]. Dlatego niektóre bakte-rie kanałowe tj. Enterococcus faecalis, powszechnie obecne szczególnie w ka-nałach zakwalifikowanych do powtór-nego leczenia endodontycznego, od-porne są na działanie tego preparatu (mogą przetrwać w środowisku o pH 11 [17,18,19].

Z danych z piśmiennictwa wynika, że preparaty na bazie wodorotlenku wap-nia, ze względu na swoje właściwości oraz mechanizm działania, wykazują duże możliwości podczas leczenia en-dodontycznego. Może dochodzić do gojenia nawet rozległych zmian oko-łowierzchołkowych przypominających wielkością i obrazem rtg torbiele oko-łowierzchołkowe [20].

Cel pracyCelem pracy jest kliniczna ocena dwu-wizytowej metody leczenia zakażonych kanałów korzeni zębów i chorób tka-nek okołowierzchołkowych z zastoso-waniem wodorotlenku wapnia. W ba-daniu uwzględniono następujące kry-teria: płeć i wiek pacjentów, rodzaj

Krystyna Pietrzycka, Halina Pawlicka

Przygotowanie do leczenia polegało na usunięciu ognisk próchnicowych, nieszczelnych wypełnień czy wykonaniu czasowej odbudowy utraconych

twardych tkanek zęba.

Before treatment, carious foci and defected fillings were removed, and partial re-

construction of lost hard tissues was performed.

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 77

PRACTICE

leczonych zębów, wartość wskaźni-ka PAI przed leczeniem (PAI 0), po 6 miesiącach (PAI 6) i po 12 miesią-cach (PAI 12) oraz rodzaj przeprowa-dzonego leczenia (pierwotne/wtórne).

Materiał i metoda1. Dobór pacjentówBadaniem objęto 77 zębów u 73 pa-cjentów (u 4 pacjentów leczono tą me-todą po dwa zęby) zgłaszających się do Centrum Stomatologii przy ul. Tuwi-ma 61 w Łodzi w latach 2006-2009. Wiek badanych wahał się od 18 do 69 lat i przeciętnie wynosił nieco po-wyżej 40 lat. Z badań wykluczone zo-stały zęby leczone z powodu: perforacji kanału korzeniowego, leczenia resorp-cji wewnętrznej, niezakończonego roz-woju korzenia, powikłania ze złama-nym narzędziem kanałowym (którego usunięcie było niemożliwe) lub z nie-drożnością kanału. Badaniem obję-to 35 mężczyzn i 42 kobiety. U każde-go pacjenta przeprowadzano dokładne

badanie podmiotowe, w celu wyklucze-nia chorób ogólnych, mających wpływ na obniżenie odporności immunolo-gicznej organizmu (choroba nowotwo-rowa, cukrzyca), a tym samym na prze-bieg procesu gojenia się zmian w tkan-kach okołowierzchołkowych.

2. Zgoda na udział w projekcieBadania prowadzone w ramach pro-jektu uzyskały zgodę Komisji Bioetycz-nej UM w Łodzi. Każdy pacjent lub jego opiekun po zapoznaniu się z dru-kiem „Informacja dla pacjentów” wy-raził pisemną zgodę na udział w pro-jekcie oraz na przeprowadzenie lecze-nia endodontycznego.

3. Postępowanie klinicznePrzed przystąpieniem do zabiegu wy-konano diagnostyczne zdjęcie rtg dla oceny budowy anatomicznej zęba oraz stanu tkanek okołowierzchołkowych i podjęto decyzję o leczeniu. Zmia-ny w tkankach okołowierzchołkowych

oceniano wskaźnikiem Periapical In-dex (PAI). Twórcą PAI jest Ørstavik, który w 1986 r. wprowadził pięcio-stopniową skalę dla oceny stanu tka-nek okołowierzchołkowych [21]:•Stopień 1 – prawidłowe tkanki oko-

łowierzchołkowe, •Stopień 2 – niepewne zmiany

w tkankach okołowierzchołkowych bez uszkodzenia kości,

•Stopień 3 – niepewne oznaki uszko-dzenia kości w okolicy okołowierz-chołkowej,

•Stopień 4 – nieznaczne, ograniczone uszkodzenie kości w okolicy około-wierzchołkowej,

•Stopień 5 – zaawansowane zmiany w tkankach okołowierzchołkowych.

Przygotowanie do leczenia polegało na usunięciu ognisk próchnicowych, nie-szczelnych wypełnień czy wykonaniu czasowej odbudowy utraconych twar-dych tkanek zęba. U każdego pacjenta zabieg przeprowadzano w warunkach

Dwuwizytowe leczenie zębów z zakażonymi kanałami korzeniowymi i chorobami tkanek okołowierzchołkowych z zastosowaniem wodorotlenku wapnia – obserwacje własne

Liczba kanałów / Number of canalsLiczba badanych / Number of patients

n Frakcja / Fraction

1 23 030

2 21 027

3 lub więcej / 3 or more 33 043

Wynik PAI / PAI value

Przed leczeniem / Before treatment

Po leczeniu / After treatment

6 miesięcy / 6 months 12 miesięcy / 12 months

n Frakcja Fraction n Frakcja Fraction n Frakcja Fraction

Pozytywny / Positive (1, 2) 18 0.23 56 0.72 72 0.94

Negatywny / Negative (3, 4, 5) 59 0.77 21 0.28 5 0.06

Razem / Total 77 1.00 77 1.00 77 1.00


PRAKTYKA

Tabela I. Struktura badanych według liczby kanałów Table I. Structure of pa-

tients based on the number of canals

Tabela II. Wyniki PAI u badanych przed leczeniem, po 6 i 12 miesiącach obserwacji Table II. PAI results before treatment

and after 6 and 12 months of observations

Po 12 miesiącach obserwacji pozytywny wynik leczenia, PAI o wartości 1-2 osiągnięto w 72

przypadkach (frakcja: 0,94).

After 12 months of observations,

a positive treatment result (PAI from

1 to 2) was recorded in 72 cases (0.94).

aseptycznych, z użyciem koferdamu. Po wykonanej trepanacji komory i pra-widłowego dostępu do jamy zęba, od-nalezieniu ujść kanałowych, wstępnym udrożnieniu kanałów, ustalono długość roboczą metodą elektroniczną (endo-metr cyfrowy IPEX, NSK). Następnie przystępowano do mechaniczno-che-micznego opracowania kanału. Ka-nały korzeniowe opracowano metodą „step-back” z użyciem pilników Ker-ra, a średnica MAF-u nie była mniej-sza niż nr 35 wg ISO. Stosowanym lu-brikantem był Endogel. Podczas opra-cowania zastosowano środki płuczące: 5,25% roztwór NaOCl (w ilości oko-ło 10 ml), 15% EDTA (w ilości oko-ło 5 ml) do usunięcia warstwy mazi-stej, 0,9% roztwór NaCl do ostatecz-nego płukania. Wszystkie opracowane kanały suszono papierowymi sączkami, a do jamy zęba zakładano Calxyl niebieski na okres 2-3 tygodni. Komorę i ubytek zamy-kano szczelnym opatrunkiem czaso-wym z tlenku cynku z eugenolem roz-robionym ex tempore. Po okresie tym kanały korzeniowe wypełniano osta-tecznie stosując metodę bocznej kon-densacji gutaperki na zimno z uszczel-niaczem AH Plus i wykonywano kon-trolne zdjęcie rtg. Kontrolny radio-gram pozwalający ocenić wyniki lecze-nia wykonano po okresie 6 i 12 miesię-

cy od zakończenia leczenia.Ocenę wyników leczenia dokonywano wg następujących kryteriów Strindberga [22]:•pozytywny – szerokość i przebieg

szpary ozębnej był prawidłowy lub delikatne poszerzenie szpary ozębnej dookoła nadmiaru materiału wypeł-niającego (w przeprowadzonym pro-jekcie PAI: 1-2),

•niepewny – rezultaty były wątpliwe (zmniejszanie się zmiany w tk. okw. z PAI 5, 4 na 3),

•negatywny – niepowodzenie, obec-ne zmiany w tk. okw. (PAI 5, 4).

4. Zastosowane metody statystyczneDla oceny uzyskanych wyników zasto-sowano test niezależności chi2. W przy-padku, gdy liczebności teoretyczne były mniejsze od 5, test niezależności wykonywano z poprawką Yatesa.

WynikiOstatecznej analizie poddano 294 ra-diogramy leczonych kanałowo zę-bów. Wśród leczonych było 35 męż-czyzn (frakcja 0,45) i 42 kobiety (frak-cja 0,55). Średni wiek badanych wy-nosił nieco powyżej 40 lat. Zęby jed-nokanałowe stanowiły frakcję: 0,30, a wielokanałowe odpowiednio: 0,70. Strukturę badanych według liczby ka-nałów przedstawia tabela I. Zmiany w tkankach okołowierzchołkowych

paste, characterised by pH totalling 12.5,

in an infected canal with inflammatory

exudates, quickly reduces pH to approxi-

mately 8 and the preparation loses its

bactericidal properties (within 2-3 weeks)

[15,16]. Therefore, some canal bacteria,

i.e. Enterococcus faecalis, commonly pres-

ent especially in the canals qualified for

a repeated endodontic treatment and re-

sistant to the action of this preparation,

can survive in the environment with pH

equal to 11 [17,18,19].

According to the literary sources, calci-

um-hydroxide-based formulae, due to

their properties and the mechanism of

action, are highly recommended during

an endodontic therapy. It is possible to

completely heal even extensive periapical

changes, which resemble periapical cysts

in size and radiographic image.

Aim

The aim of this work is to evaluate two-

visit methods of treating infected root ca-

nals and periapical tissues with the use of

calcium hydroxide. The following criteria

were taken into account – age and gen-

der of the patients, the type of treated

teeth, PAI value before treatment (PAI

0), after 6 months (PAI 6) and after 12

months (PAI 12), and the type of therapy

(primary/secondary).

Material and method

1. Selection of patients

The examination was carried out on 77

teeth in 73 patients (the same method

was used to treat two teeth in the case

of 4 patients) who reported to the Cen-

tre of Dentistry at 61 Tuwima Street in

Lodz in the years 2006-2009. The age

of the patients ranged from 18 to 69

and was just above 40 years of age on

average. The teeth treated due to root

canal perforation, after internal resorp-

tion treatments, with incomplete root

Krystyna Pietrzycka, Halina Pawlicka

blood vessel walls, they cause reduction

in the concentration of pyrophosphate

ion, which inhibits alkaline phosphatase

[6]. This way, Ca2+ ions indirectly stimu-

late alkaline phosphatase to create den-

tin and repair the inflamed bone changes

as well as affect topical inflammation re-

actions. Such conditions are conducive to

bone mineralisation and periapical tissue

regeneration processes.

The biggest advantage of calcium hy-

droxide are its antibacterial [7,8,9,10] and

anti-inflammatory properties [11,12,13].

The formula is applied inside the canals

with inflammatory exudates. Within a rel-

atively short time, it causes canal's drying

[14].

The antibacterial action of Ca(OH)2 de-

pends most of all on the constant and

high pH of the preparation. Freshly-made

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 79

PRACTICE

WstępPrzykrycie bezpośrednie miazgi wy-maga, oprócz precyzyjnego określe-nia wskazań, zastosowania materiałów zapewniających wysokie parametry szczelności w celu eliminacji przecie-ku bakteryjnego, który jest przyczyną niepowodzeń w leczeniu endodontycz-nym. Ponadto materiały obecnie stoso-wane powinny pobudzać siły obronne i reparacyjne miazgi.

MTA jest preparatem stosowanym od lat 90. w zabiegach regeneracyjnych miazgi. Jest dostępny w odmianie bia-łej (white MTA) i szarej (grey MTA). Głównym składnikiem preparatu są jony wapniowe i fosforanowe w po-

staci trójwapniowego krzemianu, gli-nianu i ich tlenków oraz dwuwodnego siarczanu, fosforanu wapnia, tlenków sodu, potasu, magnezu i żelaza w od-mianie grey preparatu. Do proszku do-dawany jest także tlenek bizmutu, aby zapewnić na zdjęciu rentgenowskim dobry kontrast (większy niż zębina). Po zarobieniu z wodą materiał zachowu-je plastyczność przez 5 minut, a wią-że w ciągu około 3 godzin [1,2]. W po-czątkowym okresie pH wynosi 10,2, po 3 godzinach od zmieszania rośnie do wartości pH=12,5 [6,7]. Z powo-du zasadowego pH (12,5) właściwo-ści biologiczne MTA można porównać do wodorotlenku wapnia (działanie

Streszczenie: W artykule przedstawiono zastosowanie preparatu MTA (Mi-neral Trioxide Aggregate) w bezpośrednim pokrywaniu miazgi zębów stałych u pacjentów w wieku rozwojowym. Wyniki obecnych badań wskazują, że cement MTA założony na obnażoną miazgę jest biokompatybilny, zapobiega przecieko-wi brzeżnemu oraz pobudza regenerację tkanek.

Abstract: The article describes clinical procedures for the application of Mineral

Trioxide Aggregate (MTA) in direct pulp capping of permanent teeth in patients at

developmental age. The results of current research studies show that MTA cement

is biocompatible, prevents micro leakage and promotes regeneration of original

tissues when placed in direct contact with exposed dental pulp.

Bezpośrednie pokrycie miazgi zębówstałych preparatem MTA

u pacjentów w wieku rozwojowympr

aca

rece

nzow

ana

Słowa kluczowe:MTA, leczenie endodontyczne,

bezpośrednie pokrycie miazgi

Key words:

MTA, endodontic treatment,

direct pulp capping

dr n. med. Aleksandra Hilt, dr n. med. Beata

Szydłowska-Walendowska


Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu

Medycznego w ŁodziKierownik Katedry:

prof. dr hab. n. med. Magdalena Wochna-Sobańska

dr n. med. Aleksandra HiltZakład Stomatologii Wieku Rozwojowego UM w Łodzi

92-213 Łódź, ul. Pomorska 251

Bezpośrednie pokrycie miazgi zębów stałych preparatem MTA u pacjentów w wieku rozwojowym


PRAKTYKA

Direct pulp capping of permanent teeth using MTA in patients of developmental age

Introduction

Except for a precise determination of

recommendations, direct pulp capping

requires the use of materials that guar-

antee high tightness parameters with

the aim of eliminating a bacterial leak-

age, which causes endodontic treatment

failure. Moreover, the materials used at

present should stimulate the defensive

properties and regenerative strength of

pulp.

MTA has been used in biological treat-

ments of pulp since 1990s. It is available

in a white (white MTA) and grey variety

(grey MTA). The main components of

the material include calcium and phos-

phate ions in the form of a three-calci-

um silicate, aluminate and their oxides

as well as sulphate dihydrate, calcium

phosphate, oxides of sodium, potassium,

magnesium and iron in the grey variety.

Bismuth oxide is also added to the pow-

der to guarantee a good contrast (big-

ger than dentin) in an X-ray image. After

mixing with water, the material is flex-

ible for 5 minutes and connects within

approximately 3 hours [1,2]. At the begin-

ning, pH totals 10.2 and then increases to

12.5 within three hours after mixing [6,7].

Because of highly alkaline pH (12.5), the

biological properties of MTA can be com-

pared to calcium hydroxide (antibacte-

rial effects). The material binds in a wet

environment and displays low solubility.

In comparison with other materials, it is

characterised by a small marginal leak-

age, low toxicity and a better bacterio-

static effect [21]. Based on favourable

Bezpośrednie pokrycie miazgi zębówstałych preparatem MTA

u pacjentów w wieku rozwojowym

antybakteryjne). Materiał wiąże w wil-gotnym środowisku i wykazuje nie-wielką rozpuszczalność.

W porównaniu z innymi materiałami charakteryzuje się niewielkim przecie-kiem brzeżnym, małą toksycznością i lepszym efektem bakteriostatycznym [21]. Dzięki korzystnym wynikom ba-dań klinicznych MTA jest materiałem chętnie stosowanym do bezpośrednie-go pokrycia miazgi w zastępstwie in-nych materiałów.

Cel pracyCelem pracy była ocena skuteczności preparatu MTA w zabiegach bezpo-średniego pokrycia miazgi zębów sta-łych na podstawie półtorarocznych ob-serwacji wyników leczenia.

Materiał i metodaZabiegi bezpośredniego pokrycia mia-zgi wykonano w 15 zębach u 12 pa-cjentów (5 dziewcząt i 7 chłopców) zgłaszających się do Zakładu Stomato-logii Wieku Rozwojowego UM w Ło-dzi. Pacjenci byli ogólnie zdrowi, a stan zębów i przyzębia upoważniał do wy-boru tej metody leczenia. Wiek pacjen-tów zawierał się w przedziale między 9. a 18. rokiem życia. Badane osoby po-dzielono na 2 grupy: pierwszą stanowi-li pacjenci, u których badaniem jamy

ustnej stwierdzono obnażenie mia-zgi w wyniku urazu III klasy wg Elli-sa, a pacjent zgłosił się w krótkim cza-sie po wypadku – tabela I. Do drugiej grupy zaliczono osoby, u których ob-nażenie miazgi powstało przypadko-wo podczas opracowywania głębokie-go ubytku próchnicowego w zębach, które nie sprawiały dolegliwości bólo-wych przed leczeniem. W obu przy-padkach obnażenia były punktowe, nie obserwowano krwawienia z miazgi lub było ono nieznaczne i miazga nie wy-kazywała patologicznych objawów kli-nicznych. Do pokrycia obnażenia uży-to materiału white MTA, aby zapobiec ewentualnym przebarwieniom koron zębów. Zabieg wykonano w 7 sieka-czach po urazie (u pacjentów w wie-ku 9-12 lat) i 6 zębach po przypadko-wym obnażeniu miazgi (3 trzonowych – ubytki klasy I i II u pacjentów w wie-ku 10 i 14 lat, 2 siekaczach centralnych – ubytki klasy IV u pacjentów w wie-ku 12 i 18 lat, 1 pierwszym przedtrzo-nowym – ubytek klasy II u pacjenta 18-letniego).

W przykryciu bezpośrednim procedu-ra pracy przedstawiała się następująco:• leczony ząb izolowano od śliny przy

użyciu koferdamu,•w celu dezynfekcji, ubytek przepłu-

kiwano podchlorynem sodu a potem

Aleksandra Hilt, Beata Szydłowska-Walendowska

Zarówno w przypadkowym, jak i próchnicowym obnażeniu miazgi i jej częściowej amputacji, MTA okazał się materiałem optymalnym, o większej szczelności, tworzącym grubszą warstwę i jakościowo lepszą zębinę reparacyjną oraz mniejszą liczbę powikłań w postaci przekrwień i stanów zapalnych miazgi.

Both in accidental and carietic pulp denudation and its partial amputation MTA

turned out to be the optimal material, characterised by higher tightness, forming

a thicker stratum, ensuring better reparative dentin and causing a smaller number

of complications in the form of hyperaemia and pulpal inflammation.

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 87

PRACTICE

roztworem fizjologicznym soli,• zmieszany z wodą proszek MTA,

w proporcji 3:1 do konsystencji kitu, umieszczano na dnie ubytku pokry-wając miazgę,

•materiał kondensowano wilgotną kulką z waty,

• resztę ubytku wypełniano opatrun-kiem tymczasowym – Coltosol F,

• na następnej wizycie zakładano ce-ment glasjonomerowy i wypełnienie ostateczne.

Badania kontrolne obejmujące żywot-ność miazgi badaną za pomocą chlor-ku etylu, reakcję ozębnej na opukiwa-nie wykonano po 6, 12, 18 miesiącach. Po 12 i 18 miesiącach wykonywano także badanie radiologiczne.

Wyniki badańW tabeli I zestawiono materiał badaw-czy – zęby z obnażoną miazgą w wyni-ku urazu III klasy wg Ellisa wraz z cza-sem jaki upłynął od chwili wypadku i wiekiem dzieci.W tabeli II umieszczono zęby, w któ-rych wykonano przykrycie miazgi bez-pośrednio po jej obnażeniu w trakcie opracowywania ubytku próchnicowego wraz z klasą ubytku i wiekiem pacjenta.

Bezpośrednie pokrycie miazgi zębów stałych preparatem MTA u pacjentów w wieku rozwojowym

L.p.No.

Pacjent Patient

Wiek (w latach)Age (in years)

ZąbTooth

Czas zgłoszenia się po urazie (w godzinach)

Time of dental appointment after injury (in hours)

1 K.M. 12 11, 21 2

2 B.A. 9 11 3

3 K.N. 11 41 1,5

4 S.A. 12 11, 12 2,5

5 G.S. 11 11 3

L.p.No.

Pacjent Patient

Wiek (w latach)Age (in years)

ZąbTooth

Klasa ubytku (wg Blacka)Cavity classification (according to Black)

1 N.K. 14 26 I

2 G.M. 18 11 IV

3 M.K. 12 21 IV

4 K.E. 18 14 II (MOD)

5 B.E. 10 36 II (MOD)

6 Z.K. 14 46 I

Tabela I. Struktura badanego materiału – pacjenci z rozpoznaniem urazu III kla-

sy wg Ellisa Table I. The structure of examined material – patients diagnosed

with a third class injury according to Ellis

Tabela II. Struktura badanego materiału – pacjenci z przypadkowym obnaże-

niem miazgi Table II. The structure of examined material – patients with acci-

dental pulp denudation

results of clinical tests, MTA is often used

during direct pulp capping instead of

other materials.

Aim The aim of the thesis was to evalu-

ate the effectiveness of MTA in direct pulp

capping of permanent teeth based on six-

month observations of therapeutic results.

Material and method Direct pulp

capping treatments were carried out

on 15 teeth in 12 patients (5 girls and 7

boys) who visited the Department of


PRAKTYKA

a b

Ryc. 1. Pacjent Z.K., lat 14, ząb 46 – przypadkowe obnażenie miazgi a. Stan

12 miesięcy po zabiegu bezpośredniego pokrycia miazgi materiałem MTA b.

Stan 18 miesięcy po zabiegu bezpośredniego pokrycia miazgi materiałem MTA

Fig. 1. Patient Z.K., age 14, tooth 46 – accidental pulp denudation a. The condi-

tion after 12 months from direct pulp capping with the use of MTA b. The con-

dition after 18 months from direct pulp capping with the use of MTA

Wyniki badań stanu zębów po 6, 12, 18 miesią-cach przedstawia tabela III. Prawidłowa reakcja miazgi na chlorek etylu, brak reakcji na opukiwa-nie pionowe i poziome występowały we wszyst-kich zębach podczas każdego badania. Most zę-binowy był widoczny na zdjęciu radiologicznym we wszystkich zębach, których obnażona miazga została pokryta materiałem MTA do 3 godzin od urazu. W zębach pacjentów z przypadkowym ob-nażeniem miazgi most zębinowy był widoczny na zdjęciu radiologicznym wykonanym w 12 miesią-cu po zabiegu, po 6 miesiącach nie obserwowa-no mostu zębinowego u jednego pacjenta w wieku 14 lat i dwóch pacjentów w wieku 18 lat. Zęby te będą poddane dalszej kontroli klinicznej. Ryciny 1 i 2 przedstawiają radiogramy leczonych zębów.

DyskusjaLiczne publikacje podkreślają zalety stosowania mieszaniny trójtlenków w leczeniu biologicznym miazgi. Najważniejsze z nich to zgodność tkan-kowa materiału, niska cytotoksyczność, doskona-łe właściwości uszczelniające oraz naprawcze. Do-datkowym atutem jest także brak wrażliwości na wilgoć lub płyny tkankowe, a także duża stabil-ność preparatu, dzięki czemu unika się wystąpie-nia efektu tzw. pustych przestrzeni pod wypełnie-niem [17,18,19,20,21].MTA prowadzi do szybszego tworzenia zębiny reparacyjnej bez objawów zapalnych miazgi ob-serwowanych po użyciu Dycalu. Ponadto most

Developmental Age Dentistry at the Medical Uni-

versity of Lodz. The patients were generally healthy,

whereas the condition of their teeth and periodonti-

um allowed choosing this method of treatment. The

patients were from 9 to 18 years old. The examined

patients were divided into two groups. The first one

comprised patients who had their oral cavity exam-

ined and pulp denudation caused by a third class in-

jury based on the Ellis classification was diagnosed

(patients reported to a dentist shortly after the ac-

cident – table I). The second group consisted of the

people suffering from pulp denudation developed

accidentally during deep cavity preparation of teeth

which did not cause any painful sensations before

treatment. In both cases denudation was focused,

no pulp bleeding was observed or it was small and

the pulp did not demonstrate any pathological clini-

cal symptoms. The white MTA was used to cap de-

nudation to prevent potential discolouration of the

crowns. The treatment was performed on 7 incisors

after an injury (among patients between 9-12) and

on 6 teeth after accidental pulp denudation (3 mo-

lars – first and second class cavities among patients at

the age of 10 and 14; 2 central incisors – fourth class

cavities among patients at the age of 12 and 18; and

one first pre-molar – second class cavity in an 18-year-

old patient).

In direct capping the work procedure was as follows:

• the treated tooth was isolated from saliva with

a rubber dam,

• for the purpose of disinfection the cavity was

rinsed with sodium hypochlorite and later with

physiological salt solution,

• MTA powder was mixed with water in the pro-

portion 3:1 until achieving putty consistency and

placed at the bottom of the cavity, hence capping

the pulp,

• the material was condensed with a wet cotton pel-

let,

• the rest of the cavity was filled with a temporary

material – Coltosol F,

• during the next visit, the cavity was restored with

glass-ionomer cement and filled completely.

A control examination included testing pulp's vital-

ity with the help of ethyl chloride; the reaction of

periodontal ligament to percussion was performed

after 6, 12 and 18 months. After 12 and 18 months,

a radiological examination was also conducted.

Examination results Table I presents the research

material – the teeth with denuded pulp as a result of

a third class injury based on the Ellis classification to-

gether with the time which passed from the moment

of the accident and the patient’s age.

Table III includes the teeth which were subject to di-

rect pulp capping after it was denuded during deep

cavity preparation together with the cavity's class

and the patient’s age.

Wsp

ółc

zesn

a en

do

do

ncja

w p

rakt

yce

po

d r

edak

cją

Bole

sław

y A

rab

skie

j-Pr

zed

peł

skie

j i

Hal

iny

Paw

licki

ej

www.bestom.pl

NOWOŚĆ

Nikt nie zarzuci Ci, że jesteś zielony...


EDUKACJA

Pytanie 1W technologii CAD/CAM produkcji stałych uzupełnień protetycznych na podbudowie cyrkonu skrót CAM oznacza:a) fazę komputerowo wspomaganej

produkcji podbudowyb) fazę komputerowo wspomaganego

projektowania podbudowyc) fazę komputerowej sinteryzacji

podbudowyd) fazę komputerowo sterowanego

skurczu podbudowye) żadna z powyższych odpowiedzi

nie jest prawidłowa

Pytanie 4Stopień 5 wg wskaźnika PAI to:a) nieznaczne ograniczone

uszkodzenie kości w okolicy okołowierzchołkowej

b) zaawansowane zmiany w tkankach okołowierzchołkowych

c) niepewne oznaki uszkodzenia kości w okolicy okołowierzchołkowej

d) niepewne zmiany w tkankach okołowierzchołkowych bez uszkodzenia kości

e) prawidłowe tkanki okołowierzchołkowe

Pytanie 7Do obróbki cyfrowych fotografii nie jest przeznaczony program:a) Photoshopb) InDesignc) IrfanViewd) prawidłowe są odpowiedzi a, ce) prawidłowe są odpowiedzi b, c

Pytanie 8Era endometrów rozpoczęła się w roku:a) 1910b) 1942c) 1959d) 1973e) żadna z powyższych odpowiedzi


Pytanie 2W technologii CAD/CAM produkcji stałych uzupełnień protetycznych na podbudowie cyrkonu skrót CAD oznacza:a) fazę komputerowo wspomaganej

produkcji podbudowyb) fazę komputerowo wspomaganego

projektowania podbudowyc) fazę komputerowej sinteryzacji

podbudowyd) fazę komputerowo sterowanego

skurczu podbudowye) prawidłowe są odpowiedzi a, d

Pytanie 5Który z wymienionych formatów zapisu obrazu cyfrowego jest, dzięki kompresji danych, najbardziej ekonomiczny, a zarazem pomija część szczegółów utrwalonych na fotografii?a) RAWb) TIFc) GIFd) JPEGe) PNG

Pytanie 9Biorąc pod uwagę budowę chemiczną, środki znieczulające miejscowo można podzielić na estrowe oraz amidowe. Do pochodnych estrowych zaliczamy:a) lignokainęb) bupiwakainęc) prokainęd) mepiwakainęe) prawidłowe są odpowiedzi b, c

Pytanie 3Szczelność brzeżna pracy wykonanej w technologii CAD/CAM wynosi około:a) 30 μmb) 100 μmc) 150 μmd) 300 μme) 1 mm

Pytanie 6Zalecanym stopniem do prac na podbudowie cyrkonowej jest: a) knife edgeb) chamferc) beveld) wszystkie powyższe odpowiedzi są

prawidłowee) żadna z odpowiedzi a, b, c nie jest

prawidłowa

Pytanie 10U pacjentów z nadwrażliwością na środki znieczulające miejscowo mamy do czynienia najczęściej z reakcją immunologiczną typu:a) I i IIb) IIc) IIId) III i IVe) I i IV

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 95

EDUCATION

Pytanie 11Do materiałów naturalnych i syntetycznych z których wykonywane są membrany i wypełniacze ubytków kostnych należą:a) Gore-texb) hydroksyapatytc) fosforan triwapniowy, kwas

poliglikolowyd) procesowane kości ludzkie

i zwierzęcee) wszystkie powyższe odpowiedzi

są prawidłowe

Pytanie 14Preparat MTA: a) z powodu zasadowego pH

(wykazującego po 3 godzinach od zmieszania z wodą wartość 12,5) może być porównany pod względem właściwości biologicznych do wodorotlenku wapnia

b) w porównaniu z innymi materiałami charakteryzuje się niewielkim przeciekiem brzeżnym, małą toksycznością i lepszym efektem bakteriostatycznym

c) po zarobieniu z wodą zachowuje plastyczność przez 5 minut, a wiąże w ciągu około 3 godzin

d) prawidłowe są odpowiedzi a, b, c e) żadna z powyższych odpowiedzi


Pytanie 17Wskaż nieprawdziwe stwierdzenie dotyczące wodorotlenku wapnia:a) wodorotlenek wapnia wykazuje silne

działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne

b) działanie przeciwbakteryjne wodorotlenku wapnia w znacznym stopniu zależy od stałego i wysokiego pH preparatu

c) preparaty na bazie wodorotlenku wapnia, ze względu na swoje właściwości oraz mechanizm działania, wykazują duże możliwości podczas leczenia endodontycznego

d) wodorotlenek wapnia nie ma zdolności rozpuszczania resztek organicznych w jamie zęba

e) nieprawdziwe stwierdzenia to odpowiedzi b, d

Pytanie 12Lekiem pierwszego rzutu w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego jest:a) adrenalinab) histaminac) nitroglicerynad) hydrokortyzone) dopamina

Pytanie 15Wodorotlenek wapnia w stomatologii stosowany jest od:a) 1895 r.b) 1920 r.c) 1945 r.d) 1975 r.e) żadna z powyższych odpowiedzi


Pytanie 18Wzrost komórek odpowiada za stan różnicowania i może zostać sklasyfikowany jako:a) prekursory innych komórekb) niezróżnicowane komórkic) komórki niewyspecjalizowaned) prawidłowe są odpowiedzi a, b, ce) żadna z powyższych odpowiedzi nie

jest prawidłowa

Pytanie 13W składzie preparatu MTA stosowanego do pokrywania miazgi zębów stałych znajdują się:a) trójwapniowy krzemianb) fosforan wapniac) tlenki sodu, potasu, magnezu

i żelazad) prawidłowe są odpowiedzi a,

b, ce) prawidłowe są odpowiedzi b, c

Pytanie 16Regeneracja kości ma miejsce pod systemowym wpływem:a) parathormonub) kalcytoninyc) witaminy Dd) prawidłowe są odpowiedzi a, b, ce) prawidłowe są odpowiedzi a, b

Pytanie 19Jeżeli u pacjenta podejrzewa się reakcję alergiczną typu natychmiastowego, wykonywane są testy: a) płatkowyb) punktowy i śródskórny c) płatkowy i punktowy d) żadna z powyższych odpowiedzi nie

jest prawidłowa e) prawidłowe są odpowiedzi a, b

Ogólnopolski Program Edukacyjny – Repetitio est…1/11

Szkoleniowo-wystawiennicze imprezy stomatologiczne w świecie


EDUKACJA

02-04.03.2011 3RD GLOBAL DENTAL CONGRESS DENT LIFE3RD INTERNATIONAL SPECIALIZED EXHIBITION DENT LIFEKijów, Ukrainahttp://dentlife3.treex.com.ua

02-04.03.2011 THE 14TH INTERNATIONAL DENTAL CONGRESS OF THE EGYPTIAN CLINICAL DENTAL SOCIETY Kair, Egiptwww.ecds2011.com

02-05.03.201116RD DENTAL SOUTH CHINA INTERNATIONAL EXPO 2011 Guangzhou (Kanton), Chiny www.dentalsouthchina.com

03-05.03.2011ACADEMY OF OSSEOINTEGRATION ANNUAL MEETING 2011 Waszyngton, USAwww.osseo.org

04-05.03.2011 THE DENTISTRY SHOW 2011 Birmingham, Wielka Brytaniawww.thedentistryshow.co.uk

10-12.03.2011 2011 PACIFIC DENTAL CONFERENCE Vancouver, Kanadawww.pacificdentalonline.com

22-26.03.2011 IDS 201134TH INTERNATIONAL DENTAL SHOW Kolonia, Niemcywww.ids-cologne.de

30.03-02.04.20112011 NATION’S CAPITAL DENTAL MEETING & EXHIBITION Waszyngton, USAwww.dcdental.org

30.03-03.04.201134TH AUSTRALIAN DENTAL CONGRESS 2011 Brisbane, Australiawww.ada.org.au

07-09.04.2011 7TH EDITION THE FORUM DENTAL MEDITERRANEO – BIENNIAL Barcelona, Hiszpaniawww.puntex.es

07-09.04.2011 EXPOORAL 2011 Madryt, Hiszpaniawww.expoorto.com

07-09.04.2011 SCANDEFA 2011 – SCANDINAVIAN DENTAL FAIR Kopenhaga, Daniawww.scandefa.dk

13-16.04.2011 AAE 2011 – AMERICAN ASSOCIATION OF ENDODONTISTS ANNUAL SESSION San Antonio, USAwww.aae.org

25-28.04.2011 DENTAL-SALON 2011 Moskwa, Rosjawww.dental-expo.com

27-30.04.2011 STOMATOLOGY UZBEKISTAN 2011 Taszkient, Uzbekistanwww.ite-uzbekistan.uz


EDUKACJA

„Wysoki poziom higieny jamy ustnej zmniejsza ryzyko infek-

cji po usunięciu komórek nowotwo-ru kolczystokomórkowego jamy ust-nej” – donosi czasopismo „Supporti-ve Care in Cancer”. Naukowcy z Uni-wersytetu w Sapporo (Japonia) pod-dali analizie dwa z licznych czynników mogących wywołać infekcję poopera-cyjną, mianowicie transplantację tka-nek podczas operacji oraz niski po-ziom higieny jamy ustnej.

Badania przeprowadzono na 66 oso-bach, które zostały poddane operacji usunięcia komórek nowotworu kolczy-stokomórkowego jamy ustnej. Połowa uczestników została szczegółowo poin-formowana o zasadach właściwej higie-ny jamy ustnej; pozostali takich wskazó-wek nie otrzymali.

Wielogodzinne korzystanie z kom-putera może być zajęciem nie tyl-

ko męczącym, ale i niesłużącym nasze-mu zdrowiu. Poza standardowym ob-ciążeniem wzroku i kręgosłupa, zdarza-ją się także zagrożenia bardziej „specja-listyczne”. Przykładowo osoby gustujące w grach na konsole narażone są na otarcia naskórka, obciążenie dłoni i palców. Do-datkowe zagrożenie stwarza nowa kon-cepcja korzystania z konsoli interaktyw-nych (np. Wii firmy Nintendo): w przy-padku gier sportowych gracze, przy uży-ciu dzierżonego w dłoni kontrolera, na-śladują ruchy zawodników uprawiających daną dyscyplinę.

Badania nad doznanymi w ten sposób urazami prowadzone były w ostatnim czasie przez naukowców z filadelfijskie-go Szpitala Dziecięcego. Poddali oni anali-zie 696 przypadków kontuzji, których na-bawili się maniacy gier komputerowych. Wśród dolegliwości wymieniono m.in. rozcięcia skóry, urazy obręczy barkowej, głowy i kostki, a nawet złamania stopy. Wśród poszkodowanych znalazły się tak-że osoby postronne, które przypadkowo znalazły się w zasięgu kończyn graczy. Co ciekawe, wśród kontuzjowanych graczy znaleźli się nie tylko nastolatkowie: naj-młodszy miał ...1 miesiąc, najstarszy – 86 lat.

Groźne skutkiuprawiania sportu w „wirtualu„

By uniknąć infekcji po usunięciu komórek nowotworu kolczystokomórkowego...

Znalezione w sieci

U około 9% tych, którzy należycie dba-li o higienę jamy ustnej stwierdzono in-fekcję pooperacyjną. Z kolei wśród pa-cjentów, którzy nie dostali żadnych in-strukcji, aż 33% zostało dotkniętych ty-pową w tym przypadku infekcją.

Przeszczep tkanek zastępuje chore tkanki, które usunięto podczas operacji. Przeprowadzenie transplantacji zwięk-sza ryzyko infekcji 24-krotnie, zaś nie-dostateczny poziom higieny jamy ust-nej – 6-krotnie.


PERYSKOP

W niniejszym wydaniu po-stanowiłem wykorzy-stać informatyczne tło

jako pretekst, aby poprzez analogię do technologii komputerowych uka-zać rolę i znaczenie oprogramowania biologicznego komputera, jaki mamy pod czaszką. Myślą przewodnią tego artykułu jest założenie, że zarówno komputer, jak i ludzki umysł stają się użyteczne po wgraniu odpowiedniego oprogramowania. W przypadku kom-putera chodzi o ciąg algorytmów, któ-re są wytycznymi do matematycznych operacji tworzących programy o miło brzmiących nazwach: Word, Photo-shop, PowerPoint itp. Bez oprogra-mowania komputer stanowi co naj-wyżej mebel będący wyposażeniem domu. W odniesieniu do ludzkiego mózgu sytuacja wygląda nieco ina-

czej, ponieważ jego kluczowe opro-gramowanie zawiadujące naszymi re-akcjami biochemicznymi, biciem ser-ca, oddychaniem, krążeniem, chodze-niem, trawieniem, układem immuno-logicznym jest wgrane automatycznie w łonie matki. Koordynuje ono na-sze funkcje życiowe oraz pracę wszyst-kich organów, działając w nieświado-my dla nas sposób, jest szefem naszego organizmu i utrzymuje nas przy życiu. Musimy jednak zdawać sobie sprawę, że ten program, na który mamy tak mały wpływ, umożliwia nam realiza-cję zaledwie pierwszego z 5 poziomów piramidy potrzeb ludzkich określo-nych przez Abrahama Maslowa a mia-nowicie realizację potrzeb fizjolo-gicznych (ryc. 1).

Do tego, aby czuć się szczęśliwym i spełnionym według tej jednej z wie-lu, lecz szeroko akceptowanej w środo-wisku psychologicznym koncepcji po-trzebujemy programów, które umożli-wią nam realizację kolejnych czterech potrzeb, czyli: poczucia bezpieczeń-stwa (brak zagrożeń, brak bólu, wol-ność od przymusu), przynależności (które zapewnia rodzina, przyjaciele, miłość), uznania (pochwały, nagrody,

Biologiczny komputer

Biologiczny komputerW biologicznym komputerze szybkość procesora i wielkość pamięci, czyli szybkość obliczeniowa mózgu nie ma znaczenia. Kluczowa jest natomiast jakość oprogramowania, to, jaką drogę do szczęścia nam wskazuje, czy w ogóle ją wskazuje, kim według niego jesteśmy, jaką rolę odgrywamy w życiu, jaki jest sens naszej egzystencji, czego potrzebujemy do poczucia bezpieczeństwa, jakie mamy przekonania na temat naszych potencjałów, możliwości i ograniczeń.

Mariusz ObodaMariusz Oboda

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 107

PERISCOPE

wyróżnienia) oraz samorealizacji (re-alizacja celów, marzeń, rozwijanie ta-lentów). Skąd je bierzemy? Od chwi-li narodzin nasz umysł poprzez zmy-sły podpatruje otaczającą go rzeczy-wistość. Uczy się jej, tworząc swoje wyobrażenie na temat tego, według jakich zasad ta funkcjonuje. Może-my powiedzieć, że program na to, jak być szczęśliwym, jak zrealizować swo-je potrzeby, inne niż tylko fizjologicz-ne, napisali nam nasi bliscy, rodzice, rodzeństwo, sąsiedzi, znajomi, przy-jaciele, bohaterowie filmowi, gwiazdy muzyki, sportu, nauczyciele, wrogo-wie, mentorzy, pracodawcy, przypad-kowi ludzie itd. Wszyscy oni mniej lub bardziej świadomie stworzyli dla nas jakiś fragment naszego własnego „WiNdOwSa”. Każdy z nas tworzy więc na drodze do szczęścia własne, amatorskie oprogramowanie.

W przypadku komputera domowe-go na poziom satysfakcji z jego użyt-kowania wpływają dwie rzeczy: wgra-ny, odpowiedni do potrzeb i celu jaki chcemy osiągnąć, rodzaj programu np. Word czy Excel oraz szybkość pro-cesora i wielkość pamięci. W biolo-gicznym komputerze natomiast szyb-kość procesora i wielkość pamięci, czyli szybkość obliczeniowa mózgu nie ma znaczenia. Kluczowa jest na-tomiast jakość oprogramowania, to, jaką drogę do szczęścia nam wskazuje, czy w ogóle ją wskazuje, kim według niego jesteśmy, jaką rolę odgrywamy w życiu, jaki jest sens naszej egzysten-cji, czego potrzebujemy do poczu-cia bezpieczeństwa, jakie mamy prze-konania na temat naszych potencja-łów, możliwości i ograniczeń itd. Nie-zliczona ilość różnych doświadczeń ukształtowała nasze wartości, przeko-nania i reguły według których funk-

cjonuje zewnętrzny świat w naszej su-biektywnej opinii. Nasz umysł stwo-rzył sobie mapę, a jej wierność od-zwierciedlenia rzeczywistości jest róż-na u różnych ludzi.

Jakie to ma dla nas znaczenie? Na-sze oprogramowanie, czyli nasza wła-sna mapa rzeczywistości determinuje naszą percepcję. Jak to się dzieje? Po-przez zmysły: wzroku, słuchu, doty-ku, węchu i smaku do mózgu dociera-ją bity neutralnych informacji. Oko, nasz receptor wzrokowy, rejestruje fo-tony, które dzięki soczewce skupia-ją się na siatkówce. Tam następuje za-miana impulsów świetlnych na elek-tryczne i w tej formie informacja, za pośrednictwem nerwu wzrokowego, przekazywana jest do mózgu. W nim następuje odkodowanie tej informa-cji. Fakt, pewne doświadczenie, któ-

re zarejestrowało oko, nabiera znacze-nia w mózgu, dopiero po tej opera-cji uświadamiamy sobie dane zdarze-nie. Widzimy obraz przetworzony przez oprogramowanie umysłu. Wi-dzi mózg, nie oko. Oko tylko reje-struje zdarzenie, przechwytuje sygna-ły i przekazuje je do centralnego pro-gramu. Uzyskane od zmysłu wzroku bity informacji mózg odnosi do posia-danej mapy rzeczywistości, własnego

Kluczowe oprogramowanie ludzkiego mózgu, zawiadujące naszymi reakcjami biochemicznymi, biciem serca, oddychaniem, krążeniem, chodzeniem, trawieniem, układem immunologicznym jest wgrane automatycznie w łonie matki.

Ryc. 1. Piramida potrzeb ludzkich

potrzebasamorealizacji

potrzebauznania

potrzebaprzynależności

potrzebabezpieczeństwa

potrzebyfizjologiczne


PERYSKOP

Media społecznościowe to gorący temat. Wszyscy o nich mówią; wydają się być

wszechobecne. Ale w jaki sposób może to wpłynąć na Twoją praktykę dentystyczną i czy Twoja aktywna, codzienna obecność w serwisach tego typu sprawi, że Twój fotel dentystyczny zawsze będzie zajęty?

Statystyki „mieszania w głowach”Liczby które padają w odniesieniu do serwisów społecz-nościowych mogą porażać. Łatwo jest popaść w przeko-nanie, że jeśli nie korzystasz z mediów społecznościowych, Twój biznes nie przetrwa. Ale jeśli zaczniesz czytać pomię-dzy wierszami, zaczniesz również zastanawiać się, czy ko-rzystanie z mediów społecznościowych rzeczywiście dzia-ła na korzyść Twoich interesów i czy faktycznie wpływa to w realny sposób na liczbę Twoich pacjentów? Co sekundę pojawia się 600 tweetów, 700 postów na Facebooku, i 35 minut filmów wideo na minutę na portalu Youtube.Czy możesz zatem, przy takiej aktywności mediów społecznościowych stwierdzić, że są one nieistotne?

Przetrwaj lub zgińOdsuńmy cały ten szum medialny na bok – niezależnie od tego, czy prowadzisz praktykę dentystyczną, czy jesteś właścicielem restauracji, czy też masz biznes hydrauliczny – jeżeli jesteś właścicielem małego przedsiębiorstwa, w zależności od rachunku zysków i strat, Twój biznes albo przetrwa, albo nie. Każdego miesiąca trzeba opłacić czynsz, wypłacić pracownikom wynagrodzenie, opłacić podatki (urząd skarbowy z pewnością nie zadowoli się kilkoma postami w serwisie społecznościowym zamiast pieniędzy!). Tylko pozyskując stałych, a tym samym najbardziej wartościowych z punktu widzenia Twojej praktyki pacjentów możesz zapewnić jej dalsze funkcjonowanie.

Moim zdaniem, istnieją 4 fundamentalne czynniki, które

każdy lekarz dentysta powinien brać pod uwagę:

• Budowanie relacji – z pacjentami i personelem• Polecenia, rekomendacje – przewidywalna i przy-

spieszona „poczta pantoflowa”

Praktyka dentystyczna a media społecznościowe:

Klucz do sukcesu czy gwóźdź do trumny Twojego sukcesu zawodowego?

www.DENTOWIZJA.pl

Działająca od kilku miesięcy Dentowizja.pl jest jedy-nym polskim serwisem wideo przeznaczonym dla

osób zawodowo związanych ze stomatologią.

Platforma pozwala na oglądanie, o dowolnej, wygodnej dla Państwa porze, materiałów przygotowywanych każ-dego dnia przez redakcję serwisu (m.in. newsów ze świa-ta stomatologii, wideo relacji z zabiegów, wywiadów, sond ulicznych). Co więcej, będąc interaktywną platformą Dentowizja.pl umożliwia zarejestrowanym użytkownikom całkowicie bezpłatne publikowanie własnych filmów z prze-prowadzonych zabiegów (np. w celu konsultacji z kolegami po fachu). Filmy te mogą być następnie oglądane przez innych użytkowników serwisu, a także komentowane. Zamieszczo-ne materiały wideo zostały pogrupowane, zgodnie z prze-znaczeniem, dla trzech grup odbiorców – lekarzy stomato-logów, studentów oraz pacjentów. Nie zwlekaj, odwiedź serwis Dentowizja.pl już dziś!

Uwaga: Dentomax pilnie potrzebuje pomocy :)Zapraszamy do udziału w konkursie. Pomóż znaleźć imię dla naszej firmowej maskotki! Odwiedź stronę www.dentomax.pl i włącz się do zabawy! Na zwycięzcę czeka nagroda – super niespodzianka! Kon-kurs trwa od 1 do 31 marca 2011 r.Odwiedź stronę www.dentomax.pl i pobierz z niej specjal-ny kupon konkursowy.Wydrukuj go i wypełnij. Wpisz swoją propozycję i nie zapo-mnij się podpisać!Kupon przekaż nam do 31 marca!Dentuś? Dento-Maksio...? a może... no właśnie! Rusz gło-wą i zaproponuj coś wyjątkowego, za co będziemy mogli dać Ci nagrodę!

e-dentyfikacja

Regulamin na www.dentomax.plSzczegóły na facebook.com (Dentomax – razem dbamy o uśmiechy) i blogu (www.dentomax.blogspot.com)

WWW.DENTOMAX.PL


PORADNIA

Poleca produkty:

SmartOPTIC jest mikroskopem zaliczającym się do produktów wyższej klasy. Jego parametry optyczne odpowiadają wysokim normom światowym.

Zastosowane w mikroskopie SmartOPTIC rozwiązania optyczne i mechanicz-ne sprawiają, iż ergonomia, jak i komfort pracy są niezwykle przyjazne użytkowni-kom. Cechą charakterystyczną mikroskopów SmartOPTIC jest wyśmienita jakość oraz estetyka ich wykonania. Możliwość wyposażania mikroskopów SmartOPTIC w dodatkowe akcesoria w trakcie ich eksploatacji jest niepodważalną zaletą. Niewątpli-wą atrakcyjność mikroskopu SmartOPTIC stanowi także jego stosunkowo niska cena, a dostępność wersji jezdnej, ściennej oraz sufitowej pozwala wybrać najbardziej opty-malne rozwiązanie do gabinetu.

Seliga Microscopes Sp. z o.o.Polska, Łódź 91-230, ul. Lechicka 23, tel. (+48 42) 611 28 22, mobile: 503 033 305, www.seliga.pl, [email protected]

Używanie lup Keeler w codziennej praktyce poprawia pozycję podczas pracy, zapobiega przemęczeniu wzroku, a dzięki nowemu światłu LED czyni pole ro-

bocze jeszcze bardziej przejrzystym.Angielska firma Keeler oferuje znakomitej jakości narzędzia do pracy w powiększe-niu. Szeroka gama lup z różnymi rodzajami powiększeń i odległości robo-czych pozwala dobrać optymalny dla użytkownika produkt. Rewelacyjny układ optycz-ny połączony z lekką, wygodną ramką zapewniają komfort i wygodę podczas pracy.Lupy dostępne są w powiększeniach 2.0, 2.5, 3.0, 3.5, 4.5, 5.5. Ramki – w kolorze czerwonym, niebieskim, szarym i czarnym. Alternatywą do ramek jest praktyczny czepiec z indywidualną regulacją.Zapraszamy do bezpłatnych testów lup Keeler!

Endometr Precise to urządzenie, które lokalizuje zwężenie wierzchołka i wykrywa wszelkie pęknięcia oraz perforacje w kanale korzeniowym zęba. Umożliwia ustale-

nie wierzchołka bez użycia radiografii. Metoda pomiaru uwzględnia błędy powodowa-ne przez charakter kanałów zębowych, np. substancje płynne znajdujące się wewnątrz, odpadki powstałe podczas opracowywania kanału zęba, pozostałości miazgi zębowej. Urządzenie jest świetną alternatywą dla drogich urządzeń tego typu.

SmartOPTIC

Zalety Endometru Precise:• określa zwężenie wierzchołkowe z dokładnością do 0,1 mm • dostarcza precyzyjne odczyty zarówno dla mokrych, jak i suchych kanałów• ułatwia całkowite wypełnienie kanałów korzeniowych• jest całkowicie bezpieczny• może być umieszczony w każdej pozycji • umożliwia podłączenia do komputera i poprzez oprogramowanie opisywanie

i zapisywanie danychEndometr Precise

Lupy Keeler

Polecane produkty PORADNIA

114

DIRECT VENEAR & COMPOSITE

Polecane produkty

Pilniki eS5 Endostar stanowią kontynuację linii pilników S5. Mają wszyst-

kie właściwości systemu S5 i są jeszcze bardziej efektywne. Do zesta-

wu wprowadzającego systemu eS5 Endostar, składającego się – tak samo

jak S5 – z 5 narzędzi niklowo-tytanowych, ponumerowanych: 1, 2, 3, 4, 5

i oznaczonych niebieskimi paskami na uchwycie, dodany został jeden pilnik

K rozmiar15 jako narzędzie ręczne, którym należy wstępnie udrożnić kanał.

Bezprzewodowy system EQ Master do wypełniania kanału gutaperką na ciepło firmy Meta Biomed. EQ Master firmy Meta Biomed to bezprzewo-

dowy system wypełniania kanałów korzeniowych gutaperką, z którego pomocą

wypełnianie jest prostsze, szybsze i bardziej bezpieczne. EQ Master jest łatwy

w obsłudze – pracy nie utrudnia poplątany kabel ani konieczność przeniesienia się

do innego fotela dentystycznego. System EQ Master umożliwia trójwymiaro-

we, dokładne wypełnianie kanału korzeniowego, co znacząco zwiększa wydajność

pracy stomatologa. Dwa rodzaje końcówek (gorący plugger i pistolet dopełniają-

cy) można stosować oddzielnie lub jako wzajemnie uzupełniające się urządzenia

w zależności od specyficznej sytuacji klinicznej.

Bezpośredni System DIRECT VENEAR & COMPOSITE firmy EDELWE-

ISS to nowoczesne, nieinwazyjne rozwiązanie w stomatologii estetycznej. Daje

możliwość bezpośredniej pracy z gotowymi licówkami wyprodukowanymi z opaten-

towanego kompozytu nanohybrydowego.

Anatomiczny kształt licówki, wytworzony laserowo z nanohybrydowego kompozy-

tu, zwiększa jej twardość w stosunku do innych kompozytów i pozwala na bezpo-

średnie odtworzenie pojedynczych lub złożonych odcinków zębów przednich z za-

chowaniem pełnej estetyki i funkcjonalności odbudowy podczas jednej wizyty w ga-

binecie! System rekonstruuje zęby używając przy tym dwóch mas niemal idealnie od-

wzorowujących naturalną zębinę i szkliwo, gwarantując naturalny wygląd odbudowy.

EQ MASTER

System eS5 Endostar

e-Dentico nr 1 (29) / 2011 115

PORADNIA

Poldent Sp. z o.o. Al. Jana Pawła II 80, lokal VI, 00-175 WarszawaTel.: 22 351 7 650 do 655, Fax: 22 351 7 679

[email protected], www.poldent.pl

W bezpieczeństwie nie ma kompromisów. Sprawdź linię produktów do sterylizacji od lidera branży – włoskiej, cenionej na rynku firmy Tecno-Gaz.

• Autoklaw z drukarką EUROPA B EVO: najczęściej wybierany przez włoskich dentystów!• Multisteril: obowiązkowy w każdym gabinecie!• System osmozy PURA i destylarka Tecno-Gaz: stały dopływ czystej wody do autoklawu.• Zgrzewarka DEA: zapomnij o nietrwałych pakietach.• System identyfikacji instrumentów medycznych TRACCIA (R): zminimalizuj ryzyko!• Inkubator do ampułkowych testów biologicznych B TEST: Twój autoklaw chce B Test.

Promocja Krakdent 2011! Zamów autoklaw i inny produkt Tecno-Gaz, a otrzymasz wyjątkowe rabaty! Szczegóły u przedstawicieli firmy.

Panda Ergonomic Premium – tylko teraz, sprawdź! Prosty, nowoczesny i nieza-wodny unit z 3-letnią gwarancją. To profesjonalny produkt, który sprawdza się

w większości gabinetów. To przykład na zbalansowany kompromis między ceną a jakością. • panel lekarza na ramieniu pantomograficznym z pulpitem sterującym, 5 rękawa-

mi od góry, hamulcem pneumatycznym, z trójdrożną dmuchawką, negatoskopem i dużą tacką na narzędzia

• ergonomiczny fotel, z 5 pamięciami, możliwością sterowania z panelu lekarza, blo-ku asysty lub sterownikiem nożnym

• obrotowy panel asysty• nowy blok spluwaczki z obrotową miską ceramiczną• bezcieniowa lampa halogenowa• możliwość pracy z wózkiem inwalidzkim

TECNO-GAZ

Panda Ergonomic Premium

Polecane produkty

Rewolucja w stomatologii estetycznej! Podbudowy Lava 3M na bazie tlen-ku cyrkonu w laboratorium protetycznym – Lab Estetic.

Tlenek cyrkonu przebojem zdobywa serca protetyków. Liczy się jego jakość i sposób wytwarzania – detale, którymi różnią się dostępne na rynku systemy. To pierwsze podbudowy pełnoceramiczne tak bliskie naturze. Nowoczesna technologia, sprzęt, procedury, detale, kontrola. To wszystko wpływa na efekt. Lava to najwyższa czystość i bezkompromisowa estetyka. To niespoty-kana odporność i trwałość potwierdzona certyfikatem i 15-letnią gwarancją.

LAVA 3M

Pytaj o podbudowy Lava 3M w certyfikowanym Centrum Projektowania Lava 3M – laboratorium Lab Estetic w Białymstoku. Sprawdź nas. Zadzwoń już dziś: 85 742 34 29 lub 668 356 338. Szukaj nas na www.facebook.com – „Lab estetic”.

ul. Nowowarszawska 32/2, 15-206 Białystoke-mail: [email protected] tel.: 85 740-36-90 do 95, 741-33-77

Poleca:


PORADNIA


PORADNIA

Firma Edge EHR zaprezentowała swoje najnowsze dziecko – edgeDMS dental EHR. Jest to aplikacja

na iPady (dostępna w iTunes App Store), która daje le-karzom dostęp do dokumentacji medycznej pacjentów. Przeglądając kartę danego pacjenta, edgeDMS wyświe-tla informacje na jego temat, szczegółową kartę stanu zdrowia pacjenta oraz jego radiogramy.

Szczegóły badania dentystycznego, włączając obserwa-cje, diagnozy oraz zalecenia dotyczące dalszego postę-powania są zapisywanie przy każdorazowej wizycie pa-cjenta na iPadzie, z lub bez klawiatury bluetooth. Aplika-cja edgeDMS na iPady wyposażona jest w przeglądarkę zdjęć, pozwalającą użytkownikom na dodawanie, prze-glądanie oraz dzielenie się zdjęciami oraz cyfrowymi ob-razami rtg. Korzystanie z edgeDMS możliwe jest nie tyl-ko w gabinecie, ale także poza nim.

Na odbywającej się w Las Vegas w styczniu 2011 r. wystawie Consumer Electronics Show firma Ali-

vecor z Seattle zaprezentowała swój najnowszy pro-dukt: iPhonECG. Aplikacja współpracująca z iPhonem umożliwia wykonywanie w dowolnej chwili i praktycznie w każdym miejscu badania ECG (cały zestaw to niewiele więcej niż aplikacja wgrana na iPhone’a i dwie elektro-dy). Przy stworzeniu programu naukowcy z firmy Ali-vecor współpracowali ze znanym producentem sprzętu elektronicznego – koncernem Oregon Scientific. Tuż po wystawie system iPhonECG trafił do sprzedaży w cenie poniżej 100 USD.

Wszyscy Twoi pacjenci w edgeDMS Dental EHR

Na kłopoty sercowe ...iPhone?

Trendy

Zaprenumeruj swoją edukację!Do każdej prenumeraty upominek

faxem 42 676 28 27, telefonicznie 42 676 28 25, sms 0 603 399 099

www.e-dentico.pl

ROCZNACena prenumeraty rocznej z 25% rabatemwynosi 158,00 zł brutto

Do prenumeraty rocznejKalendarz Lekarza Stomatologa Praktyka w prezencie+ możliwość uzyskania 30 punktów edukacyjnych

w Ogólnopolskim Programie Edukacyjnym Repetitio est...

Do prenumeraty dwuletniejKalendarz Lekarza Stomatologa Praktyka w prezencie+ możliwość uzyskania 60 punktów edukacyjnych

w Ogólnopolskim Programie Edukacyjnym Repetitio est...+ Książka „Problemy stomatologiczne uprawiających sport”

LETNIACena prenumeraty dwuletniej z 35% rabatemwynosi 178,00 zł brutto

2(22)/2009 KWARTALN

IK STOM

ATOLO

GA PRAKTYKA POLISH&EN

GLISH JOURN

ALFO

RD

ENTISTS

KWARTALNIK STOMATOLOGA PRAKTYKA POLISH&ENGLISH JOURNAL FOR DENTISTS2( 22) / 0 9The Quarterly Journal for Dental Professionals

I.C. 2,91 Punkty MNiSW 2,00 ISSN: 1732-4084

36 P

LN, 1

5 EU

R, 2

5 US

D, 1

2 GB

P, 25

CHF

AUTORYTETYRÓWNOWAGA OKSYDOREDUKCYJNAOXIDOREDUCTION BALANCEPATOLOGICZNA RESORPCJA KORZENI ZĘBÓWPATHOLOGICAL RESORPTION OF A TOOTH ROOTSTOSOWANIE WODOROTLENKU WAPNIAAPPLICATION OF CALCIUM HYDROXIDE

PRAKTYKAMetody leczenia chorych z torbielamiczęści twarzowej czaszkiTreatment methods of patients with the cystis of the skull facial partObrazowanie wolumetryczneCone Beam ComputedTomography

PERYSKOPNiewerbalne zachowanie lekarza w trakcie rozmowy o cenachDoctor’s nonverbal behaviour during a conversation about pricesW drodze do usatysfakcjonowania pacjentów (cz. II)En route to patients’ satisfaction (Part II)

JAK WYKONAĆ PROFESJONALNE ZDJĘCIE DENTYSTYCZNE? • MAMY ZDJĘCIE ...I CO DALEJ?

WHAT MAKES A PROFESSIONAL DENTAL PICTURE? • WE’VE GOT A PHOTO ...AND THEN WHAT?

TEMAT NA CZASIE

JAK WYKONAĆ PROFESJONALNE ZDJĘCIE DENTYSTYCZNE? • MAMY ZDJĘCIE ...I CO DALEJ?

WHAT MAKES A PROFESSIONAL DENTAL PICTURE? • WE’VE GOT A PHOTO AND THEN WHAT?

FOTOGRAFIA W STOMATOLOGII

24REPETITIO

EST...PKT. EDUKACYJNE

HOT TOPIC

DENTISTS

UTORYTETYNOWAGA OKSYDOREDUKCYJOXIDOREDUCTION BALAA RESORPCJA KORZENI ZĘCAL RESORPTION OF A TOOTHWANIE WODOROTLENKU WALICATION OF CALCIUM HYD

PRAKTYMetody leczenia chorych z części twarzowatment methods of patien

cystis of the skuObrazowanie wo

Cone Bea

PEwerbalne zachow trakcie rozm

Doctor’s nonveg a conversatio

kcjonowania patients’ sat

O ...A

MY ZDJO A

ATO

222242444444242424REPETITIO


3(23)/2009 KWARTALNIK STOM

ATOLOGA PRAKTYKA POLISH&ENGLISH JOURNAL FOR DENTISTS

KWARTALNIK STOMATOLOGA PRAKTYKA POLISH&ENGLISH JOURNAL FOR DENTISTS

3( 23) / 0 9The Quarterly Journal for Dental ProfessionalsI.C. 2,91 Punkty MNiSW 2,00 ISSN: 1732-4084

36 P

LN, 1

5 EU

R, 2

5 US

D, 1

2 GB

P, 25

CHF

AUTORYTETYZmiany w jamie ustnej towarzyszące łuszczycy

Symptoms of psoriasis in the oral cavity

Jednowizytowe leczenie kanałowe zębów

Single-visit canal treatment of teeth Mięsaki tkanek miękkich

jamy ustnej i kości szczękThe sarcomas of oral

cavity and jawbonesPRAKTYKASzybkie i skuteczne opracowanie kanałów korzeniowych

Fast and effi cient root canal preparationZespół van der Woude

Van der Woude SyndromePERYSKOP

Bajkoterapia przed wizytą

w gabinecie stomatologicznymFairy tales therapy before a visit to a dental office

Public Relations w stomatologii

Public Relations in dentistry

WYCISKI W BEZZĘBIU • HIGIENA UZUPEŁNIEŃ PROTETYCZNYCH • STABILNOŚĆ PROTEZ CAŁKOWITYCH

COMPLETE DENTURE IMPRESSIONS • DENTURE HYGIENE • COMPLETE DENTURE STABILITY

TEMAT NA CZASIE

WYCISKI W BEZZĘBIU • HIGIENA UZUPEŁNIEŃ PROTETYCZNYCH • STABILNOŚĆ PROTEZ CAŁKOWITYCH

COMPLETE DENTURE IMPRESSIONS • DENTURE HYGIENE • COMPLETE DENTURE STABILITY

PROTEZY RUCHOME

24REPETITIO


HOT TOPIC

12

AUTORYTETYZmiany w jamie ustnej towarzyszące łuszczycy

SymSymSymS mptmptSymympSyympptSymSympmptptototoptpttototomomomSymmpttotoomSy tommsmstoomommmsy p ommpptomp momomp mmm of psor

oiasis in the oral cavity

Jednowizytowe leczenie kanałowe zębówbów w

SiSiSingSiSinSinnngnngggleggglegleggllele-lee-e-ngg -vee--vvvengggle-g -leg isit canal treatment of teeth Mięsaki tkanek miękkkkickichch

jamy ustnej i kości szszczzczczęękękThe sarcomas of s oofo oral

cacavavity acaa

nd jawbond jawbojawbobonesnnesnesPRAKTKTYKTYTYYKKASzybkie i skutecznezne opopracocowanie

kanałówów kokorzenzeniowych

Fast anFast andnddddddndndnddnddndddndndndndnddndnddddddd eeffieffieffieffififififififiefficieffi cieficieeffffifiefficficiffi cieffi cieffi ciee ee ef eeffiffi ficieefficieficiec eeeennt root ntnt nt root nt root t root nt root ntnt roott root nt root nn ot canacancanacancanaalcanaal pnal pcanall prl pprprrrrcana rnal prprrprrpreeeeparatio

eparatioeeeeeeeeeeeee

nnZespóspół vł van dn der Woude

VanVan dVanVanVan derVanVanVV n derVan derVan derVan dan derV der n derdedeeer WoWouWoudWoWWWoudWoudWouddeoude oude dde Syde Sdede Syde Sye SyySyySyySyyyyyySyyyyyyyynnnndromennnnnnnnn

PEPERYSKOPereraapiaia przed wizytą

Bajkotkoteee stomomatologicznym

w gabineneccie ie aaatataatataataaaales therles therles therles thlesles therles therles therlesles theles thers thles theles ths tl tthl theles ts tle thts ts hs s ererapy bef

apy befapy beapy befpy beapy befapy beapyapy bbefobeefopy

re re

FaFFaaiFFaFaairy taairyFaFaFaairyairy tairy tiry taFFaFaaairy taairy taairy taFaairyairy taF y try ty tFaairyiry ty tatiry tay y tttaFFFaFaaai y taaaaaa

ititititit sit it ittisitsit to a dto a dento a deto a dento a dento a dto a dto a dento a dento a dooto aoto a do a dendenat denda dental oftttal offital ftal otal offiftatal offital offial offioffifficficffificof eee

aaa visvisvisvisivisivisiaa vvi iaaaaaaaa visviaaa aaaa vvvisivisiaaa visivisiaa visiisioions w stomatologii

Public Rc Relelatiotions w stom ologi

Public RPubPubPublic RublPuublicublic RPublic Rblic RReeeeelations

elationselationselationselationselationsationstitiotiitiat in d in dent

in dent in dent in denti de in dent

in dentististryiistristryryyryry

Y

OMPLLEETETE DEDENTURE STABILITY

CH • STATABILBILNONOŚŚĆ PROTEZ CAŁKOWITYCH

OMPLLEETTE DDENTURE STABILITY

MEEEEEMEEEMEMEMEE

222242424244444444424REPETITIO


3(27)/2010 KWARTALNIK STOM

ATOLOGA PRAKTYKA POLISH&ENGLISH JOURNAL FOR DENTISTS

KWARTALNIK STOMATOLOGA PRAKTYKA POLISH&ENGLISH JOURNAL FOR DENTISTS

3( 27) / 10The Quarterly Journal

for Dental Professionals

36 PL

N, 15

EUR,

25 U

SD, 1

2 GBP,

25 CH

FI.C. 3,85 Punkty MNiSW 6,00

ISSN: 1732-4084

NAJWIĘKSZE ZAGROŻENIA W STOMATOLOGII • ANALIZA FORM AGRESJI PACJENTÓW • WYPALENIE ZAWODOWE

THE GREATEST THREATS IN DENTISTRY • THE ANALYSIS OF PATIENT AGGRESSION • BURNOUT SYMPTOMPS

TEMAT NA CZASIE

STOMATOLOG W ZAGROŻENIU

HOT TOPIC

24REPETITIO

EST...

PKT. EDUKACYJNEAUTORYTETYToksyna, która leczy

A healing toxin

Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej

w przebiegu radio- i chemioterapii

Radiotherapy and chemotherapy

induced oral mucositis

PRAKTYKA

Jednoseansowe leczenie zębów

z zakażonymi kanałami z zastosowaniem ozonu

Single-session treatment of teeth

with infected root canals

with the application of ozone

Postępowanie niechirurgiczne u pacjentów

z zapaleniami przyzębia

Non-surgical proceedings

in the case of patients with periodontitisPERYSKOPTeoria Atrybucji

Informowanie pacjenta

o stanie jegozdrowia

e_dentico 29

Documents

Transcript of e_dentico 29