Dieta w chorobie Alzheimera

www.lundbeck.pl

1

Skład diety i zasady żywienia to jedno z częściej zadawanych pytań przezopiekunów chorych na chorobę Alzheimera.W życiu codziennym chorych jestto bardzo ważne zagadnienie i dlatego wiedza opiekunów w tym zakresie po-winna być możliwie szeroka. Szczególnie istotna, a często niedostosowana dopotrzeb organizmu, jest ilość przyjmowanych w ciągu doby płynów.

Dlatego też opracowaliśmy dla opiekunów chorych na chorobę Alzheimera,znaczące z lekarskiego punktu widzenia, informacje i zasady dotyczące żywie-nia, zwracając uwagę na jego szczególnie korzystne, jak również niekorzystneformy. Ogólnie, powinna być to dieta tzw. śródziemnomorska – lekka, pożyw-na, z dużą ilością produktów zbożowych, warzyw, ryb, owoców i soków.Ten typdiety, szczególnie polecany przez dietetyków, wynika zapewne z obserwacji, żewłaśnie w tak odżywiających się narodach jest najwięcej zdrowych osób star-szych.

Ważne jest też, żeby wiedzieć, wbrew różnym poglądom, że nie istnieje spe-cjalna dieta ani zapobiegająca ani wpływająca na naturalny przebieg chorobyAlzheimera. Istnieją natomiast diety, które mogą istotnie wspomóc działaniecałego organizmu, a zatem przyczynić się do lepszego codziennego funkcjono-wania.

Mamy nadzieję, że prowadzone badania kliniczne oceniające znaczenie w die-cie m.in. wysokich dawek witamin C i E, selenu i tzw. przeciwutleniaczy, sub-stancji znajdujących się w szeregu ziół, kwasów tłuszczowych omega-3 zawar-tych w rybach, soków warzywnych i owocowych, kawy i zielonej herbaty, czyzawartej w przyprawie curry kurkuminy oraz diety i leków wpływających naobniżenie poziomu cholesterolu, przyniosą konkretne zalecenia żywieniowe.

Informacje o Autorze:Dr hab. n. med. prof. US Andrzej PotemkowskiLekarz z 30 letnią neurologiczną praktyką, od 10 lat prowadzi w SzczeciniePoradnię Diagnostyki i Leczenia Zaburzeń Pamięci. Autor poradników dlachorych z chorobą Alzheimera: „Dom chorego na chorobę Alzheimera“ i „Poradnik opiekuna chorego z chorobą Alzheimera“.

Wstęp

2

Ważne dla mózgu składniki odżywcze

Dostrzeganie w diecie chorego na chorobę Alzheimerawszystkich ważnych składników odżywczych ma pod-stawowe znaczenie, a zaliczamy do nich:- węglowodany- witaminy- tłuszcze- białka- składniki mineralne.

WĘGLOWODANYGlukoza, którą organizm uzyskuje ze spalania węglowodanów, jest podstawo-wym paliwem dla mózgu, który spala jej ok. 120 gramów na dobę. Komórkinerwowe czerpią glukozę z krwi, a intensywna praca umysłowa zwiększa na niązapotrzebowanie mózgu. Węglowodanem najwartościowszym dla mózgu jestskrobia, powoli rozkładana na glukozę. Zawarta jest ona w ziarnach zbóż, na-sionach strączkowych, ryżu, pełnoziarnistym pieczywie, ziemniakach. Dlategow codziennym posiłku chorego te składniki bezwzględnie powinny się znaleźć.

WITAMINY

Witaminy z grupy BSą one jednymi z ważniejszych dla mózgu i całego układu nerwowego. Po-tocznie mówi się, że są odżywką dla nerwów – dostarczają energii i wspierająprzemiany tłuszczów i białek. Od nich zależy też komunikacja pomiędzy ko-mórkami nerwowymi. Witaminy te są rozpuszczalne w wodzie, a przez to ła-two wypłukiwane z organizmu. Należy więc je stale uzupełniać.

Witamina B1 – tiamina.Jej niedobór wywołuje zaburzenia koncentracji, zmęczenie, nerwowość, brakapetytu, zaburzenia snu. Zapobiega ona rozpadowi choliny, składnika acetylo-choliny związanej bezpośrednio z procesami pamięciowymi.Występuje w pro-duktach zbożowych, nasionach strączkowych, orzechach, ziarnach słoneczni-ka, drożdżach, rybach, wątrobie i szynce wieprzowej, owocach i warzywach,zwłaszcza w zielonym groszku i ziemniakach.

3

Witamina B2 – ryboflawina.Jej niedobór wywołuje zaburzenia koncentracji, snu, nastroje depresyjne i pro-blemy z widzeniem w postaci nadwrażliwości na światło i zmęczenia wzroku.Znajduje się w mleku, serach, jajach, wątrobie, grzybach, rybach, a przedewszystkim w łososiu, pstrągu, śledziu, roślinach strączkowych – grochu i faso-li, sezamie i słoneczniku, szpinaku.

Witamina B5 – kwas pantotenowy.Jej niedobór zmniejsza odporność na stres i witalność oraz zakłóca koncentra-cję. Źródłem tej witaminy są wątroba, ryby – pstrąg, śledź, makrela, ziarnazbóż i słonecznika, mleko, chude mięso wołowe, żółtka jaj.

Witamina B6 – pirydoksyna.Jej niedobór prowadzi do przewlekłego zmęczenia, lęku, zmniejszenia koncen-tracji.Witamina ta uczestnicząc w regulacji poziomu cukru we krwi wpływa nazaopatrzenie komórek nerwowych w glukozę. Znajduje się w orzechach wło-skich, rybach, mięsie – wątroba, drobiu, szpinaku, owocach – banany, awoka-do, ziarnach zbóż i drożdżach.

Witamina B12 – kobalamina.Jej zmniejszony poziom wybitnie odbija się na sprawności pamięci, nastroju,odporności na stres. Występuje w wątrobie, jajach, mleku, rybach – węgorzu,pstrągu, makreli i sardynkach, kaszach i drobiu.

Witamina PP – niacyna.Jej braki powodują zaburzenia snu, osłabienie koncentracji, lęki, objawy nerwi-cowe. Jest w drożdżach, orzechach, wątrobie, drobiu, migdałach, grzybach, zie-

lonym groszku, soi.

Witamina H – biotyna.Wpływa na przemiany energetycznew mózgu i nerwach obwodowych. Jej źró-dłem może być wątroba, jaja, orzechywłoskie i ziemne, migdały, szpinak, warzy-wa – marchew, pomidory, sery – oscypek.

Cholina.Jej braki bardzo znacząco wpływają na za-burzenia pamięci i koncentracji, zmniej-szają napęd, wywołują rozdrażnienie, za-burzenia snu oraz problemy z krążeniem.Jest przede wszystkim w liściastych wa-rzywach, jajkach i wątrobie, drożdżach,otrębach pszennych.

Inne witaminy są też nie mniej ważne. Pełnią one szereg istotnych zadań.

Witamina E – tokoferol.Często określana jako witamina młodości. Zwalcza niekorzystnie wpływającena organizm człowieka tzw. wolne rodniki, reguluje oddychanie komórkowe,dba o prawidłowe krążenie.Występuje w olejach - sojowym i słonecznikowym,orzechach włoskich i ziemnych, maśle, mleku, jajach, pestkach słonecznika, wa-rzywach zielonych, kaszach. Zalecana dawka dzienna tej witaminy to 12,0 mg.

Witamina C – kwas askorbinowy.Reguluje procesy psychiczne wpływając na przysadkę mózgową, przygotowującw człowieku dobre warunki do odpowiedzi na stres. Chroni też mitochondria,ważne dla energetycznych funkcji komórek. Szczególnie duże ilości znajdują sięw czarnych porzeczkach, cytrynach, owocach kiwi i dzikiej róży. Ponadto w bro-kułach, kapuście, papryce, ziemniakach, natce pietruszki, cebuli, kalarepie, rzepie,szparagach, zielonym groszku, truskawkach. Dawka dzienna - 75,0 mg.

Witamina A – retinol.Wspomagając układ odpornościowy utrzymuje zdrowie komórek, a szczegól-nie wpływa na dobry stan skóry, śluzówek i oczu. Źródłem tej witaminy jestwątroba cielęca, marchew, szpinak, dynia, pomidory, brokuły, melon, zielonygroszek i fasola, brzoskwinie, morele, mleko, masło, jaja i morskie ryby. Zalecasię dzienną dawkę 1,0 mg.

Kwas foliowy.Witamina ta wybitnie wpływa na pracę mózgu. Uczestniczy w przemianachzwiązanych z powstawaniem w mózgu bardzo ważnych substancji: serotoniny,

4

5

od której zależy spokój i wyciszenie oraz noradrenaliny, która wpływa na aktyw-ność i nastrój człowieka. Jej niedobór wywołuje zmęczenie, niepokój, zaburzeniapamięci i brak radości. Witamina ta występuje w wątrobie, żółtkach, fasoli, dy-ni, morelach, brokułach, kalafiorze, szpinaku, zielonej sałacie, ziarnach zbóż.

Chory na chorobę Alzheimera musi mieć w swojej diecie pełen dobór wi-tamin. Stąd w jego menu muszą znajdować się codziennie owoce i warzy-wa. Mogą one być w postaci przetartej, zmiksowanej czy w postaci suró-wek i deserów owocowych. Warzywa i owoce raczej nie powinny być go-towane, szczególnie długo, ponieważ tracą zawartość witamin. Chlebciemny z ziarnami jest lepszy niż jasne pieczywo.

MINERAŁYZnaczący wpływ na funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego mająminerały.

Ponieważ organizm ich nie produkuje, muszą być dostarczane wraz z pożywie-niem. Najważniejsze z nich to:

Magnez.Wpływa na właściwą pracę nerwów i mięśni, łagodzi uczucie zmęczenia. Nie-dobór wywołuje nadpobudliwość, rozdrażnienie, pogorszenie pamięci, zabu-rzenia snu. Występuje w roślinach strączkowych, kaszach, orzechach i migda-łach, zielonych warzywach, ziemniakach, kakao, bananach.

Wapń.Od jego poziomu zależą prawidłowe przemiany takich substancji jak dopami-na (jej niedobór prowadzi m.in. do choroby Parkinsona) oraz noradrenaliny.

Źródłem wapnia jest mleko i jego prze-twory, orzechy i nasiona słonecznika, ba-nany, fasola, szpinak i brokuły, ryby.

Cynk.Powiedzenie „daj mi cynk“ trafnie odzwier-ciedla jego znaczenie. Od jego poziomu za-leży bowiem aktywność ok. 200 substancji

ważnych do prawidłowego funkcjonowa-nia mózgu. Brak cynku powoduje zakłóce-nia pamięci, koncentracji i ogólnej spraw-ności umysłowej. Cynk występuje w ry-bach morskich, kaszach, fasoli, ziarnachzbóż i pestkach dyni. Ciekawostką jest, żeszczególnie dużo jest go w ostrygach.

Selen.Wraz z witaminami C i E, pełni ważną rolę w walce z niebezpiecznymi dla or-ganizmu wolnymi rodnikami. Znajduje się w chlebie, otrębach, cebuli, pomi-dorach, brokułach, rybach (śledź, makrela), owocach cytrusowych.

TŁUSZCZEW diecie nie może brakować ważnych dla mózgu tłuszczów.

Za szczególnie ważne, z wielu lat obserwacji żywienia człowieka, uważane są kwa-sy omega – 3. Mimo tego, że długo prowadzone badanie kliniczne na Uniwersyte-cie Karola w Szwecji nie udowodniło ich istotnego znaczenia, to dieta, w skład któ-rej wchodzą tłuste ryby morskie - łosoś, śledź, makrela oraz oleje - rzepakowy, so-jowy, z wiesiołka i orzechów włoskich, uznana jest za szczególnie dobrą dla mózgu.

BIAŁKANiezwykle ważne dla mózgu są też białka.

Z białek produkowane są w mózgu liczne substancje tzw. neuroprzekaźniki. Todzięki nim następuje łączność pomiędzy komórkami w mózgu.

ZIOŁAW diecie chorego z chorobą Alzheimera powinny znaleźć się też zioła.

Do uznanych ziół korzystnie wpływających na pamięć i koncentrację należą:

Barwinek pospolity Zawarta w nim substancja – winkamina poprawia krążenie mózgowe. Produ-kuje się z niej wiele leków.

6

7

Bazylia Poprawia pracę mózgu, uspokaja.

Czarna jagoda Szczególnie wpływa na wzrok.

Dziurawiec pospolity Obniża objawy depresji i zmęczenia psychicznego.

Mięta pieprzowaUspokaja i poprawia sen.

Melisa lekarska Łagodzi bezsenność, niepokój, dobrze wpływa na przewód pokarmowy.

Rozmaryn Poprawia utlenienie mózgu, wzmaga dobry nastrój i napęd.

Szałwia lekarska Zmniejsza nadpobudliwość, dobrze wpływa na pamięć.

Są to tylko niektóre zioła, znane w polskiej medycynie ludowej, lubiane i czę-sto stosowane z korzyścią dla chorego. Pamiętać należy, że nie mogą być sto-sowane w nadmiarze.

PŁYNYNiezwykle ważna dla prawidłowego działania mózgu jest odpowiedniapodaż płynów.Wraz z wiekiem maleje uczucie pragnienia. Chory z choro-

bą Alzheimera traci często całkowiciepoczucie pragnienia. Może nie mówićw ogóle, że chce mu się pić. Ponieważw ciągu doby organizm traci z moczem,stolcem, potem ok. 1,5 litra wody,a w lecie o wiele więcej – woda musibyć bezwzględnie uzupełniana. Należy

więc zadbać o podanie choremu co naj-mniej 1,5 litra płynów, tj. ok. 6 szklanekpłynu na dobę. Zdarza się, że choryprotestuje, twierdzi, że „nie chce musię pić“ - należy wtedy poszukać sposo-bu, żeby jednak wypił podaną ilość pły-nów. Wybór płynów zależy od upodo-bań chorego. Nie powinny to być jed-nak płyny wysoko słodzone i mocno gazowane, jak również mocna kawaczy herbata.

Propozycja podawania płynów w chorobie Alzheimera:

Ok. 8. oo – na śniadanie: 300 ml – do wyboru: albo 2 filiżanki słabej kawylub herbaty, albo 2 szklanki mleka chudego lub soku, albo 1 szklanka mlekachudego i 1 filiżanka kawy lub herbaty.

Ok. 1o. oo – przed południem: 400 ml – 2 szklanki do wyboru: albo mleka,maślanki, koktajlu mlecznego, albo soku warzywnego lub owocowego rozcień-czonego wodą mineralną.

Ok. 13-14. oo – na obiad: 200-250 ml płynów albo zupa, a gdy jej nie maw jadłospisie, do drugiego dania lub po obiedzie 1 szklanka rozcieńczonego so-ku lub samej wody mineralnej (niegazowana lub lekko gazowana).

Ok. 15-17. oo – po południu: 150 ml – do wyboru: 1 filiżanka słabej kawy,herbaty lub kakao.

Ok. 18-19. oo – na kolację – 300 ml – do wyboru: 1,5 szklanki soku owoco-wego (może być nektar), maślanki lub piwa słodowego, albo 2 filiżanki herba-ty ziołowej (np. z mięty, melisy, szałwii czy dziurawca), owocowej lub kakao.

Ok. 20-22. oo – przed snem: 200 ml – do wyboru: albo wody mineralnej nie-gazowanej, albo herbaty owocowej lub ziołowej, albo piwa lub rozcieńczone-go wina.

Na temat składu i ilości planowanego płynu należy porozmawiać z leka-rzem rodzinnym lub prowadzącym neurologiem, bądź psychiatrą, czy niema jakichkolwiek przeciwwskazań. Towarzyszące schorzenia mogą bo-wiem ograniczać powyższe zalecenia. Dotyczy to zwłaszcza nadciśnienia

8

9

tętniczego, chorób nerek czy serca oraz przewodu pokarmowego, jakrównież i innych chorób.

Szczególnym zagadnieniem jest zawartość alkoholu w dziennym składzie pły-nów. Jest to często stawiane przez opiekunów pytanie i nie powinien to byćtemat tabu. Jeśli wcześniej nie było nigdy nadmiernego spożywania alkoholu,ani jego złej tendencji lub gdy podaż alkoholu pozostaje w pełnej kontroliopiekuna, nie ma medycznych przeciwskazań. W uzgodnieniu z lekarzem,w odniesieniu do wszystkich przyjmowanych leków, okresowe spożywanieniewielkich porcji alkoholu, tj. szklanki piwa, kieliszka wina czy małego kielisz-ka mocniejszego alkoholu jest dopuszczalne.

Rady i wskazówkiOpiekun chorego z chorobą Alzheimera powinien dbać nie tylko o skład die-ty, ale również o to, żeby była to dieta różnorodna.Wcale nie musi ona zawie-rać drogich i wyszukanych produktów. Dobrze przemyśleć sobie jadłospis nacały tydzień, a wtedy uda się z pewnością uwzględnić w diecie wszystkie waż-ne i lubiane przez chorego produkty.

Gdy opiekunem jest mężczyzna, często bez doświadczenia w kuchni, powinienposzukać pomocy w kręgu rodziny lub przyjaciół, bądź szukać pomocy w gru-pach wsparcia Stowarzyszeń Chorych na Chorobę Alzheimera.

Ważny jest też sposób przygotowywania posiłków dla chorych mającychewentualne problemy z żuciem lub połykaniem. Z zasady powinno się unikaćprzygotowywania dużych porcji, dobierać raczej miękkie pokarmy, nie spra-wiające trudności w pogryzieniu. Pamiętać należy o możliwych kłopotach,które mogą sprawiać protezy zębowe i higienie jamy ustnej po każdym posił-

ku. Jeżeli chory nie ma takich nawykówpowinno się Go tego nauczyć we wcze-snym etapie choroby.

Pamiętać należy o tym jak często choryoddaje stolec. Dieta zapierająca może tylkopogłębić ten problem. Przemyślana powin-na też być z grubsza kaloryczność posiłków,mniej więcej podobna każdego dnia.

10

Niewskazane jest też uleganie, „dla świę-tego spokoju“ niedobrym upodobaniomchorego: objadaniu się słodyczami, nad-miernym słodzeniem płynów, tłustemujedzeniu, spożywaniu tylko pieczywa bia-łego, czy też nieregularnemu jedzeniu,o różnych dziwnych porach. Pod kontrolą,w przypadku tendencji do niekontrolowa-nego spożywania posiłków, powinna być zawartość lodówki.

Niektórzy chorzy mają tendencję do przetrzymywania pokarmów w jamieustnej, na co też opiekun powinien zwrócić szczególną uwagę. Problememmoże być „chomikowanie“ pokarmów w różnych dziwnych miejscach. Należysię do tego też odnieść ze spokojem. Chory nie robi tego bowiem „na złość“opiekunowi.

Osobnym zagadnieniem jest sytuacja, w której chory nie jest w stanie sampołknąć treści stałych czy płynnych. Może to doprowadzić do wyniszczeniaorganizmu. Należy taki problem bezwzględnie zgłosić lekarzowi prowadzące-mu, który podejmie odpowiednie (gastrochirurgiczne) działania do zapewnie-nia właściwego odżywiania.

11

NOTATKI

12

NOTATKI

Lundbeck Poland Sp. z o.o.ul. Krzywickiego 3402-078 Warszawa

tel. (0-22) 626 93 00fax (0-22) 626 93 01

www.lundbeck.pl

EBX

8/2

008/

1

www. lundbeck .p l

Postać farmaceutyczna: Ebixa tabletki 10 mg, krople doustne. Jedna tabletkai 1 g roztworu zawierają 10 mg memantyny chlorowodorku, (ekwiwalent 8,31 mgmemantyny). Wskazanie: choroba Alzheimera o nasileniu umiarkowanym dociężkiego. Dawkowanie: dorośli: maksymalna dawka wynosi 20 mg na dobę.Tabletki i krople: w pierwszych trzech tygodniach dawkę należy zwiększaćstopniowo, o 5 mg co tydzień do 20 mg: pierwszy tydzień 5 mg (pół tabletkilub 10 kropli raz na dobę), drugi tydzień 10 mg (jedna tabletka 10 mg lub 20 kropli raz na dobę), trzeci tydzień 15 mg (półtorej tabletki lub 30 kropli razna dobę), czwarty tydzień 20 mg (dwie tabletki lub 40 kropli raz na dobę). Lekmożna przyjmować z posiłkiem lub niezależnie od posiłków. Osoby w podeszłym wieku: Powyżej 65. roku życia, dawka dobowa 20 mg. Dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia: bezpieczeństwo i skuteczność nie zostałyustalone. Pacjenci z niewydolnością wątroby: nie zaleca się podawania leku u pacjentów z ciężkim zaburzeniem czynności wątroby. Upośledzenieczynności nerek: przy klirensie kreatyniny 50 - 80 ml/min, modyfikacjadawkowania nie jest konieczna. Przy klirensie kreatyniny 30 - 49 ml/min,dawkę zmniejszyć do 10 mg. Jeżeli leczenie jest dobrze tolerowane przez 7 dnito można zwiększyć dawkę do 20 mg. Przy klirensie kreatyniny 5 - 29 ml/mindawka powinna wynosić 10 mg. Przeciwwskazania: nadwrażliwość nasubstancję czynną lub pomocniczą. Ciąża i laktacja: Ciąża: Brak danychdotyczących ekspozycji u kobiet w ciąży. Nie stosować u kobiet w ciąży, chyba

że jest to absolutnie konieczne. Laktacja: Kobiety przyjmujące lek Ebixa niepowinny karmić piersią. Szczególne ostrzeżenia oraz środki ostrożności:Zaleca się zachowanie ostrożności u pacjentów chorych na padaczkę. Unikaćrównoczesnego stosowania antagonistów NMDA: amantadyna, ketamina,dekstrometorfan. Należy monitorować pacjentów, u których występujączynniki mogące prowadzić do wzrostu pH moczu, ze świeżo przebytymzawałem serca, z niewyrównaną zastoinową niewydolnością krążenia, źlekontrolowanym nadciśnieniem tętniczym. Interakcje z lekami: Leki z grupyantagonistów NMDA (patrz Przeciwwskazania) oraz cymetydyna, ranitydyna,prokainamid, chinidyna, chinina, nikotyna. Ebixa in vitro nie hamujeaktywności enzymów cytochromu P-450. Działania niepożądane:Najczęściej: zaparcia, zawroty głowy, ból głowy, nadciśnienie tętnicze, senność.Zdarzenia niepożądane mają łagodne lub umiarkowane nasilenie.Przedawkowanie: w opisanym przypadku przedawkowania, pacjent przeżył do400 mg memantyny. Objawy ze strony CUN (m.in. niepokój, omamywzrokowe, senność, stupor, psychoza) ustąpiły nie pozostawiając trwałychnastępstw. Zaleca się leczenie objawowe. Podmiot odpowiedzialnyposiadający pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: H. Lundbeck A/S,Ottiliavej 9, DK - 2500 Valby, Dania. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu NR 10058 (tabletki) i NR 10059 (krople doustne) wydane przez MinistraZdrowia. Data opracowania: 05.2008

Skrócona informacja o leku: