„Wszyscy gramy w szachy!”Doświadczenia i opinie realizatorów projektu

Edukacja przez Szachy w Szkole

Alicja Baum

Mirosław Baum

Joanna Łukasiewicz-Wieleba

Akademia Pedagogiki Specjalnejim. Marii Grzegorzewskiej

PLAN WYSTĄPIENIA

Wprowadzenie

Założenia metodologiczne

Charakterystyka respondentów

Wybrane wyniki badań:

Przesłanki przystąpienie do projektu

Nauczyciele i uczniowie realizujący projekt

Aktywności i działania szkół w ramach projektu

Korzyści związane z realizacją projektu

Współpraca z rodzicami

Najlepsze doświadczenia i sukcesy

Identyfikacja i rozwijanie potencjału szachowego uczniów

Dobre praktyki

Rozwiązania metodyczne i organizacyjne

Rodzaje oczekiwanego wsparcia

Ocena działań PZSzach

"Szachy mają dziwną przypadłość - dzieci je lubią,

pomimo, że są dla nich dobre."

ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE

CEL BADAŃ poznanie opinii osób podejmujących decyzję

o wdrożeniu i odpowiedzialnych za realizację projektu Edukacja

przez Szachy w Szkole na temat ich najważniejszych doświadczeń

w tym zakresie.

CEL PRAKTYCZNY zebranie wskazówek i dobrych praktyk dla

przyszłych realizatorów edukacji szachowej w szkole.

METODA I TECHNIKA BADAWCZA sondaż diagnostyczny; ankieta

„Szachy okazały się grą nie tylko rozwojową, ale i niezwykle egalitarną.

Frekwencja na zajęciach była prawie 100%.”

PROBLEMY BADAWCZE

Jakie przesłanki i warunki towarzyszyły realizacji projektu

w badanych placówkach?

Jakie korzyści i pozytywne doświadczenia były wynikiem realizacji

projektu?

Na jakie trudności i ograniczenia natrafiali realizatorzy?

W jaki sposób badani nauczyciele rozpoznają i rozwijają

szczególne predyspozycje szachowe swoich uczniów?

Jakie działania towarzyszące realizacji projektu można uznać za

dobre praktyki?

Jakie są plany dotyczące kontynuowania projektu?

„Zajęcia dały okazję nauczenia się gry w szachy dzieciom pochodzącym

z różnych środowisk. Niektóre dzieci nigdy nie poznałyby tajemnic tej

wspaniałej gry „królewskiej”, gdyby nie uczestnictwo w projekcie.”

ORGANIZACJA BADAŃ

Badania prowadzono w październiku i listopadzie 2016 roku.

Badaniem objęto 632 szkoły, które przystąpiły do projektu w latach 2013-2015.

Kwestionariusze ankiet skierowano do wszystkich:- dyrektorów szkół,- nauczycieli przeszkolonych w ramach

projektu.

„Szachy motywują, uczniowie

nieśmiali stają się odważniejsi,

sukcesy dodają im skrzydeł."

CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓWKwestionariusz ankiety wypełniło:

127 dyrektorów (w tym ośmiu wicedyrektorów),

236 nauczycieli.

Dyrektorzy- 78% kobiety;

- średni staż pracy 27 lat (od 8 do 40);

- środowisko miejskie 55,1%, wiejskie 44,9%;

- 67,7% bez doświadczeń szachowych.

Nauczyciele- 83,1% kobiety;

- średni staż pracy 19,7 lat (od 1 do 44);

- środowisko miejskie 62,3%, wiejskie 37,7%;

- 60% edukacja wczesnoszkolna;

- 66,5% bez doświadczeń szachowych;

- 52,8% bez kategorii szachowej.

„Szachy mają pozytywny wpływ na psychikę dziecka, dzięki czemu uczą się

one radzić sobie ze stresem i porażką. Gra w szachy uczy kultury rywalizacji

i szacunku dla drugiego człowieka.”

PRZESŁANKI PRZYSTĄPIENIA DO PROJEKTU OPINIE DYREKTORÓW

• przekonanie o korzystnym wpływie zajęć szachowych na

rozwój uczniów (91,3% );

• chęć aktywizowania uczniów (81,1%);

• zwiększenie atrakcyjności szkoły na rynku edukacyjnym

(77,2%);

• przekonanie o atrakcyjności projektu (64,6%);

• chęć aktywizowania nauczycieli (42,5%);

• dotychczasowe doświadczenia szkoły związane z zajęciami

szachowymi (27,6%);

• osobiste doświadczenia inicjatora związane z grą w szachy

(26,8%);

• brak wcześniejszych doświadczeń szkoły w zakresie zajęć

szachowych (22,8%).

Inicjatorem przystąpienia do projektu Edukacja przez Szachy w Szkole był najczęściej dyrektor (50%) lub dyrektor z nauczycielem szachów (16,5%).

PRZESŁANKI PRZYSTĄPIENIA DO PROJEKTU OPINIE NAUCZYCIELI

• przekonanie o korzystnym wpływie zajęć szachowych na

rozwój uczniów (76,3%);

• chęć rozwoju własnego (70,3%);

• przekonanie o atrakcyjności projektu (49,2%);

• osobiste doświadczenia związane z grą w szachy (30,1%);

• wytypowanie przez dyrektora (34,7%);

• inne (3,4%).

Dyrektorzy najczęściej deklarowali (72,4%), że do projektu przystąpili ci nauczyciele, którzy wyrazili taką chęć.

NAUCZYCIELE I UCZNIOWE REALIZUJĄCY PROJEKT

• przeszkolono od 1 do 24 nauczycieli (najczęściej 2);

• zajęcia realizuje obecnie od 0 do 8 (najczęściej 1);

• w 67,7% badanych szkół zajęcia projektowe prowadzą wszyscy

przeszkoleni nauczyciele;

• średnio w szkołach zajęcia prowadzi 82,1% nauczycieli, którzy

zostali przeszkoleni w ramach projektu;

• w ramach jednej placówki projektem objęto od 10 do 500

uczniów (średnio 70) i od 1 do 29 oddziałów klasowych;

• na jednego przeszkolonego nauczyciela przypada średnio 36

uczniów którzy zostali objęci projektem, zaś na jednego

realizującego – 43;

„Dzieci potrafią przewidywać skutki własnych decyzji i posunięć.

Wiedzą, że nie zawsze można cofnąć raz podjętą decyzję.”

AKTYWNOŚCI I DZIAŁANIA SZKÓŁ W RAMACH PROJEKTU(oferta PZSzach)

7,9

40,2

57,5

22,0

26,0

6,3

40,9

41,7

18,9

nauczyciele i uczniowie nie podejmują żadnych

aktywności proponowanych przez PZSzach

udział uczniów w Turnieju Finałowym

udział uczniów w Igrzyskach Szkolnych

udział uczniów kończących projekt (klasy IV) w

dodatkowych zajęciach dla zainteresowanych szachami

udział nauczycieli w turniejach szachowych

udział nauczycieli w Mistrzostwach Polski projektu

Edukacja przez Szachy w Szkole

udział nauczycieli w Konferencjach Metodycznych

udział nauczycieli w kursach doszkalających

korzystanie z pomocy doradcy metodycznego

Na zajęciach nauczyciele najczęściej (71,6%) wykorzystują Autorski program nauczania gry w szachy (w klasach 1-4

szkoły podstawowej) Magdaleny Zielińskiej.

DZIAŁANIA WŁASNE SZKÓŁ W RAMACH PROJEKTU

• organizacja turniejów szachowych (77,2%);

• współpraca z klubami szachowymi (44,1%);

• organizacja szkolnych pikników szachowych (17,3%);

• inne (18,1%) – np. prowadzenie dodatkowych zajęć

szachowych dla zainteresowanych uczniów, udział uczniów

w turniejach szachowych poza szkołą, organizacja symultan;

• doświadczenia najczęściej wymieniają ze szkołami (48,8%)

i klubami szachowymi (5,5%)

6,3% szkół nie podejmuje działań własnych w ramach projektu.

KORZYŚCI DLA UCZNIÓW – OPINIE DYREKTORÓW

42,5%

28,3%

25,2%

24,4%

23,6%

16,5%

15,0%

15,0%

12,6%

11,8%

11,8%

3,9%

2,4%

rodzaje myślenia

inne apsekty poznawcze

cechy i zachowania

kompetencje społeczne

kształtowanie postaw

ogólny rozwój

zainteresowania

kompetencje matematyczne

nauka szkolna

sposób spędzania wolnego czasu

kompetencje szachowe

emocje

samoocena

„Dzieci podczas przerw mogą grać w szachy w bibliotece; szachy je

wyciszają, powodują, że nie biegają bezmyślnie po korytarzu.”

KORZYŚCI DLA UCZNIÓW – OPINIE NAUCZYCIELI

52,5%

42,8%

36,9%

30,9%

28,0%

25,4%

18,6%

17,8%

10,2%

9,3%

8,9%

7,6%

5,5%

2,5%

2,1%

myślenie

inne aspekty poznawcze

kompetencje społeczne

pożądane postawy

pożadane cechy i zachowania

korzyści związane z szachami

kompetencje matematyczne

rozwój ogólny

spędzanie czasu wolnego

emocje

zainteresowania

postawa twórcza

samoocena

łączność międzypokoleniowa

inne

„Pożyteczne spędzanie czasu wolnego w domu, gdy uczniowie grają

w szachy z rodzicami lub rodzeństwem i uczą ich tego, czego się sami

nauczyli w szkole.”

INNE KORZYŚCI - OPINIE DYREKTORÓW

SZKOŁA - kształtowanie pozytywnego wizerunku placówki i jej promocja

w środowisku lokalnym, poszerzenie oferty i zwiększenie jakości

bezpłatnych zajęć pozalekcyjnych dla dzieci, rozszerzenie metod pracy na

świetlicy – 24,4%;

RODZICE - wzrost świadomości związanej z edukacją, zaangażowanie w

pomoc dzieciom, wspólne spędzanie czasu i integracja, wsparcie

organizacyjne (np. przewóz na turniej), zadowolenie z pracy szkoły –

11,8%;

NAUCZYCIELE - aktywizacja i wzrost kompetencji nauczycieli – 5,5%

popularyzacja gry w szachy – 8,7%;

współpraca ze środowiskiem lokalnym – 3,1%;

wzrost jakości edukacji – 1,6%;

„Szkoła jest postrzegana w środowisku jako miejsce ciekawych

działań dla dzieci, rozwijających ich uzdolnienia i zainteresowania.”

INNE KORZYŚCI – OPINIE NAUCZYCIELI

• wzrost jakości edukacji – 55,9%;

• zmiana pozycji szkoły w środowisku lokalnym – 30,1%;

• zmiana postaw i umiejętności uczniów – 27,5%;

• doposażenie szkoły – 16,1%;

• popularyzacja gry w szachy – 15,1%;

• zmiana nastawienia rodziców – 10,6%;

• umiejętne gospodarowanie wolnym czasem – 6, 4%;

„Szkoła otrzymała tablicę demonstracyjną oraz 15 kompletów szachów,

specjalistyczne szkolenia dla nauczycieli, materiały edukacyjne

i informacje, gdzie szukać innych materiałów szkoleniowych oraz bardzo

duże wsparcie."

WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI

3,4%

12,3%

26,7%

36,4%

21,2%

0,8%

2,4%

12,6%

39,4%

44,9%

bardzo nisko

nisko

przeciętnie

wysoko

bardzo wysoko

dyrektorzy

nauczyciele

„Wzrosła świadomość rodziców, dotycząca znaczenia nauki gry w szachy; rodzice

widzą pozytywne efekty zwłaszcza u uczniów nieśmiałych, wolno pracujących.”

„Rodzice akcentowali, że szachy kształcą u ich dzieci cechy charakteru, które są

nieodzowne zarówno do zwycięstwa w grze, jak i w codziennym życiu.”

NAJLEPSZE DOŚWIADCZENIA NAUCZYCIELI

64,8%

56,8%

25,8%

11,9%

10,2%

7,2%

6,4%

4,7%

udział w turniejach

stosunek dzieci do szachów

kompetencje pozaszachowe

postawy rodziców

aspekty organizacyjne

subiektywne sukcesy nauczycieli

popularyzacja szachów i działań szkoły

metodyka pracy

„Dzieci jechały 6 godzin w nocy, by zagrać. Były niewyspane i przerażone

wielkością sali i liczbą grających. Nie wierzyły w swoje umiejętności. Mówiły

"i tak przegramy". Po pierwszej rundzie okazało się, że umieją grać, że

wygrywają tak samo, jak dzieci z Warszawy, Poznania, Krakowa.”

NAJWIĘKSZE SUKCESY NAUCZYCIELI

64,4%

28,4%

10,6%

6,4%

6,4%

szachy w życiu uczniów

obiektywne sukcesy uczniów

organizacyjne

dotyczące własnych kompetencji

postawy rodziców związane z edukacją

szachową

„Projekt stanowi znakomite dopełnienie moich różnorodnych, wieloletnich

działań zmierzających do popularyzowania w środowisku szkolnym

szachów, jako sportu, sztuki, nauki i rozrywki.”

Cechy i zachowania świadczące o szachowym potencjale:• aspekty poznawcze (55,5%);

• postawa wobec gry w szachy (49,5%);

• styl gry (49,5%);

• postawy i zachowania (29,7%);

• sukcesy szachowe (7,7%);

• nauka szkolna (3,3%);

• 96,2% możliwe jest wyławianie szachowych talentów;

• 77,1% deklaracja zidentyfikowania ucznia o potencjale szachowym;

IDENTYFIKACJA POTENCJAŁU SZACHOWEGO

„Częste nawiązywanie przez uczniów rozmów o tematyce szachowej,

relacje uczniów z oglądanych turniejów, znajomość nazwisk arcymistrzów

szachowych - żywe zainteresowanie szachami.”

65,5

27,0

21,3

10,9

9,8

9,2

5,2

4,6

4,0

3,4

8,0

motywowanie/inspirowanie

wzbogacanie treści w ramach zajęć projektowych

rozmowa z rodzicami

organizowanie turniejów i rozgrywek w szkole

utworzenie koła szachowego w szkole

skierowanie do osoby bardziej doświadczonej

wspólne uczestniczenie w turniejach poza szkołą

zgłoszenie do udziału w turnieju

praca indywidualna z uczniem

nagradzanie

inne

DZIAŁANIA NAUCZYCIELI NA RZECZ ROZWOJU SZCZEGÓLNYCH PREDYSPOZYCJI SZACHOWYCH UCZNIÓW

„Dopiero drugi rok uczę gry w szachy. Rozdzieliłam uczniów na 2 grupy:

zaawansowaną, która uczy się nowych rzeczy oraz taką, która jeszcze utrwala

podstawowe pojęcia szachowe i ruchy bierek szachowych. Proponuję

dodatkowe zadania, podaję adresy stron internetowych, z których mogą

korzystać. Rozmawiam z rodzicami o ich osiągnięciach.”

KARIERY SZACHOWE UCZNIÓW O SZCZEGÓLNYM POTENCJALE

• udział w turniejach i zdobywanie kolejnych kategorii

szachowych (36,8%);

• uczestniczenie w profesjonalnych zajęciach szachowych poza

szkołą (23,1%);

• zajęcia szkolne i samodzielna praca w domu (9,9%);

• brak wskaźników (6,6%);

• brak wiedzy (4,4%);

• zbyt wcześnie, na mównie o karierze (16,5%);

„Chłopiec obecnie jest członkiem Klubu Sportowego Polonia, bierze udział

w turniejach o zasięgu ogólnopolskim. Został też po raz drugi zaproszony na

tygodniowe warsztaty szkoleniowe organizowane przez PZSzach dla

najzdolniejszych młodych szachistów.”

PRZYCZYNY NIEROZWIJANIA POTENCJAŁU SZACHOWEGO

Uczniowie, u których dostrzeżono predyspozycje do gry

w szachy nie podjęli wysiłku, aby je rozwijać (7,7%).

Przyczyny:• bariera finansowa;

• brak czasu ze strony rodziców;

• brak chęci ze strony ucznia, mimo namowy nauczyciela;

• rodzicielski nakaz podjęcia innych aktywności;

• zakończenie projektu;

„Uczeń zaangażował się bardziej w innego typu działalność. Obecnie

nauka gry w szachy na wyższym poziomie przerasta możliwości

finansowe wielu rodzin.”

DOBRE PRAKTYKI – WYPOWIEDZI NAUCZYCIELI

Za przykład dobrej praktyki respondenci uznają sam projekt Edukacja przez

Szachy w Szkole, wskazując liczne zalety oraz korzyści płynące z jego realizacji dla uczniów i całej społeczności szkolnej.

„Program jest świetny, szkolenia wspaniałe, ludzie którzy tam

wykładają i organizatorzy bardzo kompetentni!”

„Bardzo pozytywny oddźwięk w środowisku lokalnym: wśród uczniów,

nauczycieli, rodziców i władz.”

„Były to zajęcia, na których w mojej bardzo żywej klasie, panowała

cisza i skupienie. Projekt stworzył uczniom nieograniczone możliwości

wykazywania się inicjatywą(…)”

„W pierwszym roku realizacji projektu przeprowadziłam zajęcia

otwarte dla rodziców, w czasie których rodzice aktywnie uczestniczyli.

Był bardzo pozytywny odzew i rodzice również zaczęli grać w szachy.”

ROZWIĄZANIA METODYCZNE

• Wprowadzenie szachów w grupach przedszkolnych;

• Dostosowanie form i tempa pracy;

• Tworzenie scenek dramowych dotyczących szachów;

• Wykorzystanie baśni i opowieści o tematyce szachowej;

• Stosowanie gier i zabaw o tematyce szachowej jako

przerywników w nauce szachów lub w czasie innych lekcji;

• Tworzenie prac plastycznych o tematyce szachowej, w tym

także własnej szachownicy i figur szachowych.

„W pierwszym etapie nauki realizuję zabawową formę zajęć. Dzieci

chętnie naśladują figury szachowe, poznają świat baśni i legend

szachowych, są autorami ciekawych prac plastycznych. Uczniowie

zachęceni tematem szybko uczą się podstaw i cieszą się każdym

dokonaniem na szachownicy(…)”

ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNE

• Turnieje, festyny, pikniki, apele szachowe;

• Dodatkowe zajęcia szachowe (w ramach innego programu, na

świetlicy);

• Przedstawienia, konkursy plastyczne, pokazy mody, gry

terenowe, gra w plenerze;

• Książki z bajkami szachowymi , utwory o tematyce szachowej;

• Zapraszanie do szkoły wybitnych szachistów, trenerów,

sędziów;

• Zakup dodatkowego sprzętu (tablic demonstracyjnych,

szachów plenerowych);

• Inspirowanie i zachęcanie innych szkół do udziału w projekcie.

„Dla mnie najpiękniejsze jest doświadczenie, gdy uczniowie sami proszą

o szachy i zaczynają grać jednocześnie przy wielu stolikach, szanując

siebie wzajemnie i czerpiąc radość z tej gry (…)”

RODZAJE OCZEKIWANEGO WSPARCIA

45,7%

29,1%

18,9%

10,2%

9,4%

2,4%

finansowe

metodyczne

rzeczowe

organizacyjne

rozwiązania prawne i systemowe

wsparcie władz

„Największą bolączka jest brak wynagrodzenia dla nauczycieli. W 2015

uczyli w ramach godzin karcianych. W obecnym roku robią to społecznie.”

„W przyszłym roku szkolnym niestety nie będzie już kontynuowany, mimo iż

rodzice chcieliby, aby ich dzieci miały ten przedmiot. Przyczyna – brak finansów.”

OCENA DZIAŁAŃ PZSZACH W RAMACH PROJEKTU

78,8% dyrektorów pozytywnie ocenia współpracę z inicjatorem

projektu (wysoko, bądź bardzo wysoko).

Szczególnie docenione zostało:

• prowadzenie szkoleń dla nauczycieli (oraz wysokie

kompetencje osób prowadzących);

• wyposażenie szkół w sprzęt i materiały dydaktyczne;

• możliwość wnioskowania o nagrodę dla prowadzących zajęcia.

„Zorganizowany przez PZSzach kurs, w którym uczestniczyłam, bardzo

pozytywnie mnie zaskoczył; miałam możliwość poznać mądrych,

wartościowych ludzi, którzy z szacunkiem podchodzą do dzieci i dorosłych.

Te zajęcia będą miały dalszy wpływ na moje życie.”

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!

Zachęcam do sięgnięcia po książkę poświęconą projektowi!