Doktryny polityczno-prawne

Zajęcia nr 2 Antyk

dr Michał Urbańczyk

Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii

WPiA UAM Poznań

Dzieje starożytnej Grecji

2100-1900 – napływ Indoeuropejczyków

2000-1700 – rozkwit kultury minojskiej na

Krecie,

ok.1000 – początek zasiedlania wybrzeży Azji

Mniejszej,

ok. VIII wiek ukształtowanie się struktury

polis (państwo-miasto)

http://histmag.org/Pulapki-platonizmu-2546

776 – pierwsze igrzyska olimpijskie,

VIII w. – spisanie poematów Homera i

Hezjoda,

594 – początek reform Solona (zniesienie

niewoli za długi, podział obywateli na klasy

majątkowe),

508 – reformy Klejstenesa (ukształtowanie

się klasycznej demokracji ateńskiej),

490 – bitwa pod Maratonem,

443-428 – rządy Peryklesa (okres

największej świetności Aten)

431 – wybuch wojny peleponeskiej,

IV w. – Ateny czołowym ośrodkiem kultury greckiej (Sokrates, Platon, Arystoteles),

338 – bitwa pod Cheroneą zwycięstwo Macedończyków nad Grekami

336 – zburzenie Teb przez Aleksandra Wielkiego,

323 – śmierć Aleksandra W Babilonie,

III wiek – dominacja polityczna Greków na Bliskim

Wschodzie (państwa hellenistyczne)

Sofiści

Sprzedaż mądrości za pieniądze,

Mistrzowie demagogii,

Ptotagoras z Abdery, Hippiasz, Antyfon,

Gorgiasz, Trazymach.

http://inertiawins.files.wordpress.com/2010/02/protagoras.jpg

http://www.stefczyk.info/-/media/Pliki%20serwisow/RYSUNEK2013/demagog-skok.ashx?bc=White

Sofiści

Nie określali jednoznacznie, jaki ustrój jest

dobry – od pochwał dla demokracji do

aprobaty rządów arystokratycznych,

Laicyzacja pojęć politycznych: państwo

powstało z woli ludzi (a nie – jak dotychczas

– z woli bogów),

Uważali się za wychowawców i nauczycieli

Ateńczyków,

Sofiści

Ich dzieła nie zachowały się, znamy jedynie „z drugiej ręki”, tj. z dzieł Platona, który był ich zdeklarowanym przeciwnikiem;

sofizmat

1. «rozumowanie pozornie poprawne, ale w istocie zawierające rozmyślnie utajone błędy logiczne»

2. «świadome dowodzenie nieprawdy» (http://sjp.pwn.pl/slownik/2522316/sofizmat),

sofistyka

1. «ruch umysłowy stworzony przez sofistów w starożytnej Grecji»

2. «metoda argumentacji polegająca na wykorzystywaniu wieloznaczności pojęć i na stosowaniu sofizmatów»

3. «świadome posługiwanie się nieuczciwą argumentacją w celu udowodnienia fałszywej tezy»

http://4.bp.blogspot.com/-iphHhF9Q0QA/UX7-Dq_z3yI/AAAAAAAADTg/pKspqj41iGg/s320/sofizmat+to+miazmat.jpg

http://sjp.pwn.pl/szukaj/sofistyka

Protagoras z Abdery

twórca relatywizmu, społecznego (człowiek

jest miarą wszechrzeczy – człowiek jest

także miarą instytucji społecznych),

stworzył zarys teorii umowy społecznej:

Początkowo ludzie żyli w izolacji, potem zaczęli łączyć się w hordy, by w

końcu sformalizować życie w tych wspólnotach - powstało państwo)

państwo ma służyć większości, demokrata,

postulował rządy większości,

dobro społeczne jest wspólną troską całej

społeczności.

Sofiści Trazymach:

Państwo powstało na skutek porozumienia ludzi, jednak nie większości, ale mądrzejszej mniejszości – uzasadnienie rządów arystokratycznych,

Gorgiasz:

pluralizm moralności – ważniejsze od przestrzegania sztywnych reguł etycznych jest właściwe zachowanie się w zależności od okoliczności, jakie mu towarzyszą,

http://8170.pbworks.com/w/page/1115582/Thrasymachus

Demokracja ateńska

Perykles (500-429)

Podstawą demokracji jest wolność i równość wobec prawa (isonomia):

Wolność to możliwość robienia tego, co się chce i mówienia tego, co się chce, ale w granicach prawa.

Istotą wolności jest wolność słowa – na zgromadzeniu ludowym każdemu przysługuje prawo do zabierania głosu.

Współuczestnictwo w rządzeniu,

Odpowiedzialność za państwo,

Praworządność.

http://portalwiedzy.onet.pl/_i/perykles.jpg

Krytyka demokracji

Kryzys greckiej polis,

Wolność prowadzi do demoralizacji i

anarchii,

Równość jest mrzonką – ludzie z natury

są nierówni,

Demokracja to despotyzm biednych,

Syntezę krytyki demokracji stworzył

Platon.

Platon i jego państwo stróżów

doskonałych

Arystokles (427-347),

Twórca pierwszej historiozofii, opartej na zasadzie degeneracji,

Filozofia idealistyczna,

Związek filozofii i polityki,

Transcendentny* idealizm,

IDEE (FORMY) – to one są pierwotne, ich odbiciem są rzeczy i materia,

Każda zmiana to degeneracja,

* wykraczający poza zasięg doświadczenia i poznania ludzkiego

http://jagoda_niedziolka.fm.interia.pl/platon.jpg

Platon i jego państwo stróżów

doskonałych Ustrój państwa idealnego oparty jest na

idei dobra i sprawiedliwości,

Platońska teoria ma charakter

uniwersalny,

Państwo zbudowane jest na kształt

organizmu,

Państwo oparte jest na wiedzy,

Państwo jest zbudowane hierarchicznie

i w sposób stanowy,

Idealne państwo jest ascetyczne.

Platon i jego państwo stróżów

doskonałych Naczelne zasady istniejących faktycznie

ustrojów: istotą timokracji jest odwaga,

oligarchią rządzi chciwość, demokracja

oparta jest na anarchii, a na strachu i

zbrodni wspiera się tyrania,

Pierwsza filozofia dziejów,

Naczelną zasadą historii ustrojów jest

ich ciągła i niezmienna degeneracja.

Platon i jego państwo stróżów

doskonałych Państwo jak dusza jednostki składa się

z trzech części,

Młodzi obywatele są poddani ścisłemu

systemowi edukacyjnemu,

Stałość dla Platona była dobrem

nadrzędnym!

Platon i jego państwo stróżów

doskonałych Rola filozofa – ten, który poznał świat

idei, dlatego król-filozof mógłby

zatrzymać proces degeneracji ustroju,

Państwo idealne – kształt, dzieci i

majątek, poszczególne warstwy i ich

rola (!), hierarchia społeczna oparta na

hierarchii wiedzy, rola edukacji, drugie

idealne państwo w „Prawach”.

Arystoteles ze Stagiry (384-322)

Syn lekarza, nie miał obywatelstwa – nie

posiadał praw politycznych,

Twórca szkoły tzw. perypateckiej (inaczej

Liceum),

Wychowawca Aleksandra Wielkiego,

Dokonał podsumowania i

syntezy myśli helleńskiej,

http://img.interia.pl/encyklopedia/nimg/arystote.jpg

Archeologiczne pozostałości po

zabudowaniach Lykejonu (Liceum) – szkoły

prowadzonej przez Arystotelesa, obecnie

przy ul. Rigillis w Atenach http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/04/Athens_Lyceum_Archaeological_Site_1.jpg

Arystoteles ze Stagiry (384-322)

Empiryczna idea filozofii i odrzucenie platońskiego aprioryzmu,

Realizm i relatywizm, oparcie się na doświadczeniu, odrzucenie idealnej polis,

Państwo jest tworem natury a człowiek jest stworzony do życia we wspólnocie społecznej,

Typologia państw i ustrojów; dobre: monarchia, arystokracja i politeja, złe: tyrania, oligarchia, demokracja.,

Mistyfikowanie sytuacji społecznych („znakomici i lud”

Niejasne poglądy na temat niewolnictwa,

Prawo natury nie jest jedynie prawidłowością przyrodniczą.

Arystoteles ze Stagiry (384-322)

Metoda badawcza – oparcie się na doświadczeniu, faktach i ich analizie, kult empirii,

Państwo – samowystarczalne, suwerenne,

należy do tworów natury, człowiek jest stworzony do życia w państwie (rodzina-wspólnota-państwo),

WAŻNE: celem państwa jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka,

Arystoteles ze Stagiry (384-322)

Nie ma idealnego ustroju państwa,

Jego kształt zależy od wielu czynników: wielkości, charakteru narodu, stanu gospodarki, kształtu społeczeństwa,

Można mówić o państwach lepiej i gorzej zorganizowanych:

Dobre ustroje – kto rządzi – złe ustroje

Monarchia jednostka tyrania

Arystokracja grupa oligarchia

Politeja ogół demokracja

Arystoteles ze Stagiry (384-322)

Polityka złotego środka

Politeja – połączenie cech demokracji i

oligarchii,

Zespolenie ideałów wolności i porządku

(hierarchii)

rządy sprawuje klasa średnia (gdyby tylko

była klasą najsilniejszą lub najbardziej

liczebną),

Arystoteles ze Stagiry (384-322)

Podział społeczeństwa na znakomitych i lud,

Podstawowym kryterium – majątek,

Stan średni – wysoka ocena ich cnot

obywatelskich, (umiarkowanie, rozsądek, itp.),

niewola – wynika z praw natury,

Prawo natury – znajduje odbicie w instytucjach

społecznych,

Stróż powszechnego ładu, twórca harmonii

świata.

Epoka hellenistyczna

Stoicy greccy i rzymscy.

Zenon z Kition, Cyceron, Seneka, Marek

Aureliusz

Świat jest rozumnym ładem i harmonią,

Światem rządzi przeznaczenie,

Cnota jest wartością niepodzielną

Mądrość = wolność = fatalizm,

Współpraca z władzą jako ekspert,

Państwo musi być tworem rozumnym.

http://www.romanum.historicus.pl/Zdj/rome117.jpg

Cyceron (Marcus Tullius Cicero;

106-43)

Ludzie mają skłonność do życia w

grupie, tak powstaje państwo,

Sprawiedliwość to przestrzeganie

prawa natury jako wytworu

rozumu,

Ustrój mieszany, sympatia dla

rządów arystokracji,

W państwie ma panować zgoda

poszczególnych stanów/klas/grup

społecznych.

http://www.romanum.historicus.pl/Zdj/cicero3.jpg

Mapy ze slajdów 3, 4 i 23 pochodzą z „Atlasu historycznego świata”, pod red.

Józefa Wolskiego (wydanie IV, Warszawa 1996, s. 14, i 18).

Koniec