Deklinacje rzeczowników

Fleksja imion: deklinacja rzeczowników pospolitych

Deklinacja męska

▌Grupa deklinacyjna I

Rzeczowniki miękkotematowe właściwe (zakończone w M. lpoj. na spółgłoski fonetycznie miękkie: ć,

dź, ń, ś, ź i na p, b, m, w wymieniające się w przypadkach zależnych z p´, b´, m´, w´ oraz na l i j) i

miękkotematowe r.m. zakończone na -o.

L. Przypadek Zakończenia Przykłady

poje

dyncz

a

M. -ø (-o) kowal król gość mól pal bal

D.żyw. -a kowala króla gościa molanżyw.

-a (-u) pala balu

C. -owi (-u) kowalowi królowi gościu molowi palowi balu

B.żyw. -a kowala króla gościa molanżyw.

-ø pal bal

N. -em kowalem królem gościem molem palem balemMs. -u kowalu królu gościu molu palu baluW. -u kowalu królu gościu molu palu balu

mn

oga

M.os. -e (-owie) kowale królowie gościenos. -e mole pale bale

D. -i, -ów kowali królów1 gości molów2 pali3 bali4

C. -om kowalom królom gościom molom palom balom

B.os. -i, -ów kowali królów1 gościnos. -e mole pale bale

N. -ami (-mi) kowalami królami gośćmi molami palami balamiMs. -ach kowalach królach gościach molach palach balach

W.os. -e (-owie) kowale królowie goście molenos. -e pale bale

▌Grupa deklinacyjna II

Rzeczowniki miękkotematowe stwardniałe (zakończone w M. lpoj. na spółgłoski funkcjonalnie

miękkie: c, cz, dz, dż, rz, sz, ż).


poje

dyncz

a

M. -ø pisarz stróż chłopiec mąż plac kołnierz

D.żyw. -a pisarza stróża chłopca mężanżyw.

-a (-u) placu kołnierza

C. -owi (-u) pisarzowi stróżowi chłopcu mężu placowi kołnierzowi

B.żyw. -a pisarza stróża chłopca mężanżyw.

-ø plac kołnierz

N. -em pisarzem stróżem chłopcem mężem placem kołnierzemMs. -u pisarzu stróżu chłopcu mężu placu kołnierzuW. -u (-e) pisarzu stróżu chłopcze mężu placu kołnierzu

mn

oga

M.os. -e (-y, -

owie)pisarze stróże6 chłopcy mężowie

nos. -e place kołnierzeD. -ów, -y pisarzy5 stróżów chłopców mężów placów kołnierzyC. -om pisarzom stróżom chłopcom mężom placom kołnierzom

B.os. -ów, -y pisarzy5 stróżów chłopców mężównos. -e place kołnierze

N. -ami pisarzami stróżami chłopcami mężami placami kołnierzamiMs. -ach pisarzach stróżach chłopcach mężach placach kołnierzach

W.os. -e (-y, -

owie)pisarze stróże6 chłopcy mężowie

nos. -e place kołnierze

- 1 b | I -


▌Grupa deklinacyjna III

Rzeczowniki zakończone w M. lpoj. na spółgłoski tylnojęzykowe: k, g, ch (rzadziej h) i r.m. zakończone

na -ko.


poje

dyncz

a

M.~k-ø (~ko)~g-ø~ch-ø

robotnikpedagogmnich

dziadekmagstaruch

stołekstawonógduch

statek stógmech druh

D.

żyw.~ka~ga~cha

robotnikapedagoga mnicha

dziadkamagastarucha

stołka

nżyw.

~ka (~ku)~ga (~gu)~cha (~chu)

stawonogaducha

statkustogu mchu druha

C.~kowi~gowi~chowi

robotnikowipedagogowi mnichowi

dziadkowimagowistaruchowi

stołkowi stawonogowiduchowi

statkowi stogowi mchowi druhowi

B.

żyw.~ka~ga~cha

robotnikapedagoga mnicha

dziadkamagastarucha

stawonogaducha druha

nżyw.

~k-ø~g-ø~ch-ø

stołek statek stóg mech

N.~kiem~giem~chem

robotnikiempedagogiem mnichem

dziadkiemmagiemstaruchem

stołkiem stawonogiemduchem

statkiem stogiemmchem druhem

Ms.~ku~gu~chu

robotnikupedagogumnichu

dziadkumagustaruchu

stołku stawonoguduchu

statku stogu mchu druhu

W.~ku~gu~chu

robotnikupedagogu mnichu

dziadkumagustaruchu

stołku stawonoguduchu

statku stogu mchu druhu

mn

oga

M.

os.

~cy (~kowie)~dzy (~gowie)~si (~chowie)

robotnicypedagodzy mnisi

dziadkowiemagowiestaruchowie7 druhowie8

nos.~ki~gi~chy

stołki stawonogiduchy

statki stogi mchy

D.~ków~gów~chów

robotnikówpedagogów mnichów

dziadkówmagów staruchów

stołków stawonogówduchów

statków stogów mchów druhów

C.~kom~gom~chom

robotnikompedagogom mnichom

dziadkommagom staruchom

stołkom stawonogomduchom

statkom stogom

druhom

B.

os.~ków~gów~chów

robotnikówpedagogów mnichów

dziadkówmagów staruchów druhów

nos.~ki~gi~chy


statkistogi mchy

N.~kami~gami~chami

robotnikamipedagogami mnichami

dziadkamimagami staruchami

stołkami stawonogamiduchami

statkami stogami mchami druhami

Ms. ~kach~gach~chach

robotnikachpedagogach mnichach

dziadkach magachstaruchach

stołkach statkach stogach mchach druhach

- 1 b | II -


W.

os.

~cy (~kowie)~dzy (~gowie)~si (~chowie)

robotnicypedagodzy mnisi

dziadkowie magowiestaruchowie7 druhowie

nos.~ki~gi~chy


statki stogi mchy

▌Grupa deklinacyjna IV

Rzeczowniki twardotematowe (zakończone w M. lpoj. na spółgłoski twarde: b, d, f, ł, m, n, p, r, s, t, w,

z) i twardotematowe r.m. zakończone na -o.


poje

dyncz

a

M. -ø (-o) sąsiad chłop szef bohater krajan słup sen awans

D.żyw. -a sąsiada chłopa szefa bohatera krajananżyw.

-a (-u) słupa snu awansu

C. -owi (-u) sąsiadowi

chłopu szefowi bohaterowi

krajanowi

słupowi

snu awansowi

B.żyw. -a sąsiada chłopa szefa bohatera krajananżyw.

-ø słup sen awans

N. -em sąsiadem

chłopem szefem bohaterem

krajanem

słupem snem awansem

Ms. -e sąsiedzie chłopie szefie bohaterze krajanie słupie śnie awansieW. -e sąsiedzie chłopie szefie bohaterze krajanie słupie śnie awansie

mn

oga

M.os. -i (-y, -owie,

-e)sąsiedzi chłopi9 szefowie bohaterzy1

0krajanie

nos. -y (-e) słupy sny awanseD. -ów sąsiadów chłopów szefów bohaterów krajanów słupów snów awansów

C. -om sąsiadom

chłopom szefom bohaterom

krajanom

słupom snom awansom

B.os. -ów sąsiadów chłopów szefów bohaterów krajanównos. -y (-e) słupy sny awanse

N. -ami sąsiadami

chłopami szefami bohaterami

krajanami

słupami

snami

awansami

Ms. -ach sąsiadach

chłopach szefach bohaterach

krajanach

słupach

snach

awansach

W.os. -i (-y, -owie) sąsiedzi chłopi szefowie bohaterzy1

0krajanie

nos. -y (-e) słupy sny awanse

▌Grupa deklinacyjna V

Rzeczowniki o wydłużonym temacie, zakończone w M. lpoj. na ~anin (rdzeń w lpoj. rozszerzony o

przyrostek -in-).


poje

dyncz

a

M. ~anin-ø mieszczanin chrześcijanin republikanin dominikanin

D.żyw. ~anina mieszczanina chrześcijanina republikanina dominikaninanżyw.

–

C. ~aninowi mieszczaninowi chrześcijaninowi republikaninowi dominikaninowi

B.żyw. ~anina mieszczanina chrześcijanina republikanina dominikaninanżyw.

–

N. ~aninem mieszczaninem chrześcijaninem republikaninem dominikaninemMs. ~aninie mieszczaninie chrześcijaninie republikaninie dominikaninie

- 1 b | III -


W. ~aninie mieszczaninie chrześcijaninie republikaninie dominikaniniem

noga

M.os. ~anie mieszczanie chrześcijanie republikanie dominikanienos. –

D. ~an-ø (~anów)

mieszczan chrześcijan republikanów dominikanów

C. ~anom mieszczanom chrześcijanom republikanom dominikanom

B.os. ~an-ø

(~anów)mieszczan chrześcijan republikanów dominikanów

nos. –N. ~anami mieszczanami chrześcijanami republikanami dominikanamiMs. ~anach mieszczanach chrześcijanach republikanach dominikanach

W.os. ~anie mieszczanie chrześcijanie republikanie dominikanienos. –

Zakończenia alternatywne:

1. króli2. moli3. palów4. balów5. pisarzów

6. stróżowie7. staruchy8. druhy9. chłopy10. bohaterowie

- 1 b | IV -


Deklinacja nijaka


Rzeczowniki miękkotematowe właściwe (o temacie zakończonym na spółgłoski fonetycznie miękkie:

ć, dź, ń, ś, ź, p´, b´, f´, w´ oraz na l i j) i miękkotematowe stwardniałe (o temacie zakończonym na

spółgłoski funkcjonalnie miękkie: c, cz, dz, dż, rz, sz, ż).

L. Prz.

Zakończenia

Przykłady

poje

dyncz

a

M. -e, -o pole płuco stulecie studio wybrzeże jajoD. -a pola płuca stulecia studia wybrzeża jajaC. -u polu płucu stuleciu studiu wybrzeżu jajuB. -e, -o pole płuco stulecie studio wybrzeże jajoN. -em polem płucem stuleciem studiem wybrzeżem jajemMs. -u polu płucu stuleciu studiu wybrzeżu jajuW. -e, -o pole płuco stulecie studio wybrzeże jajo

mn

oga

M. -a pola płuca stulecia studia wybrzeża jajaD. -ø (-i, -y, -

ów)pól płuc stuleci studiów wybrzeży jaj

C. -om polom płucom stuleciom studiom wybrzeżom jajomB. -a pola płuca stulecia studia wybrzeża jajaN. -ami polami płucami stuleciami studiami wybrzeżami jajamiMs. -ach polach płucach stuleciach studiach wybrzeżach jajachW. -a pola płuca stulecia studia wybrzeża jaja


Rzeczowniki o temacie zakończonym w M. lpoj. na spółgłoski tylnojęzykowe: k, g, ch.

L. Prz.

Zakończenia Przykłady

poje

dyncz

a

M. ~ko ~go ~cho jabłko bingo lichoD. ~ka ~ga ~cha jabłka binga lichaC. ~ku ~gu ~chu jabłku bingu lichuB. ~ko ~go ~cho jabłko bingo lichoN. ~kiem ~giem ~chem jabłkiem bingiem lichemMs. ~ku ~gu ~chu jabłku bingu lichuW. ~ko ~go ~cho jabłko bingo licho

mn

oga

M. ~ka ~ga ~cha jabłka binga lichaD. ~k-ø ~g-ø ~ch-ø jabłek bing lichC. ~kom ~gom ~chom jabłkom bingom lichomB. ~ka ~ga ~cha jabłka binga lichaN. ~kami ~gami ~chami jabłkami bingami lichamiMs. ~kach ~gach ~chach jabłkach bingach lichachW. ~ka ~ga ~cha jabłka binga licha


Rzeczowniki twardotematowe (o temacie zakończonym na spółgłoski twarde: b, d, f, ł, m, n, p, r, s, t,

w, z).


Rzeczowniki o wydłużonym temacie, zakończone w M. lpoj. na ~ę, a w D. lpoj. na ~ęcia (przyrostek -

ęć-/-ęt-/-ąt-).


Rzeczowniki o wydłużonym temacie, zakończone w M. lpoj. na ~ę, a w D. lpoj. na ~enia (przyrostek -

eń-/-on-).

- 1 b | V -


▌Grupa deklinacyjna VI

Rzeczowniki zakończone w M. lpoj. na ~um.

L. Prz. Zakończenia

Przykłady Zakończenia



Przykłady

poje

dyncz

a

M. -o stado ~ę kurczę ~ę imię ~um muzeumD. -a stada ~ęcia kurczęcia ~enia imienia ~um muzeumC. -u stadu ~ęciu kurczęciu ~eniu imieniu ~um muzeumB. -o stado ~ę kurczę ~ę imię ~um muzeumN. -em stadem ~ęciem kurczęcie

m~eniem imieniem ~um muzeum

Ms. -e stadzie ~ęciu kurczęciu ~eniu imieniu ~um muzeumW. -o stado ~ę kurczę ~ę imię ~um muzeum

mn

oga

M. -a stada ~ęta kurczęta ~ona imiona ~a muzeaD. -ø stad ~ąt kurcząt ~on imion ~ów muzeówC. -om stadom ~ętom kurczęto

m~onom imionom ~om muzeom

B. -a stada ~ęta kurczęta ~ona imiona ~a muzeaN. -ami stadami ~ętami kurczęta

mi~onami imionami ~ami muzeami

Ms. -ach stadach ~ętach kurczętach

~onach imionach ~ach muzeach

W. -a stada ~ęta kurczęta ~ona imiona ~a muzea

Deklinacja żeńska


Rzeczowniki miękkotematowe właściwe (o temacie zakończonym na spółgłoski fonetycznie miękkie:

ć, dź, ń, ś, ź, p´, b´, f´, w´ oraz na l i j) oraz o temacie zakończonym na samogłoskę.

L. Prz.


poje

dyncz

a

M. -a (-i) kula żmija linia stacja babcia bogini ideaD. -i (-ii) kuli żmii linii stacji babci bogini ideiC. -i (-ii) kuli żmii linii stacji babci bogini ideiB. -ę kulę żmiję linię stację babcię boginię ideęN. -ą kulą żmiją linią stacją babcią boginią ideąMs. -i (-ii) kuli żmii linii stacji babci bogini ideiW. -o (-u, -i) kulo żmijo linio stacjo babciu bogini ideo

mn

oga

M. -e kule żmije linie stacje babcie boginie ideeD. -ø (-i, -ii) [-yj,

-ij]kul żmij linii1 stacji2 babć3 bogiń idei

C. -om kulom żmijom liniom stacjom babciom boginiom ideomB. -e kule żmije linie stacje babcie boginie ideeN. -ami kulami żmijami liniami stacjami babciami boginiam

iideami

Ms. -ach kulach żmijach liniach stacjach babciach boginiach

ideach

W. -e kule żmije linie stacje babcie boginie idee


Rzeczowniki miękkotematowe stwardniałe (o temacie zakończonym na spółgłoski funkcjonalnie


L. Prz.


poje

dy M. -a ulica jędza pomarańcza msza

D. -y ulicy jędzy pomarańczy mszyC. -y ulicy jędzy pomarańczy mszyB. -ę ulicę jędzę pomarańczę mszę

- 1 b | VI -

Fleksja imion: deklinacja rzeczowników pospolitychncz

a N. -ą ulicą jędzą pomarańczą msząMs. -y ulicy jędzy pomarańczy mszyW. -o ulico jędzo pomarańczo mszo

mn

oga

M. -e ulice jędze pomarańcze mszeD. -ø (-y) ulic jędz pomarańczy mszyC. -om ulicom jędzom pomarańczom mszomB. -e ulice jędze pomarańcze mszeN. -ami ulicami jędzami pomarańczami mszamiMs. -ach ulicach jędzach pomarańczach mszachW. -e ulice jędze pomarańcze msze


Rzeczowniki o temacie zakończonym w M. lpoj. na spółgłoski tylnojęzykowe: k, g, ch (rzadziej h).

L. Prz.


poje

dyncz

a

M. ~ka ~ga ~cha matka księga mucha watahaD. ~ki ~gi ~chy matki księgi muchy watahyC. ~ce ~dze ~sze matce księdze musze wataże4

B. ~kę ~gę ~chę matkę księgę muchę watahęN. ~ką ~gą ~chą matką księgą muchą watahąMs. ~ce ~dze ~sze matce księdze musze wataże4

W. ~ko ~go ~cho matko księgo mucho wataho

mn

oga

M. ~ki ~gi ~chy matki księgi muchy watahyD. ~k-ø ~g-ø ~ch-ø matek ksiąg much watahC. ~kom ~gom ~chom matkom księgom muchom watahomB. ~ki ~gi ~chy matki księgi muchy watahyN. ~kami ~gami ~chami matkami księgami muchami watahamiMs. ~kach ~gach ~chach matkach księgach muchach watahachW. ~ki ~gi ~chy matki księgi muchy watahy


Rzeczowniki twardotematowe (o temacie zakończonym na spółgłoski twarde: b, d, f, ł, m, n, p, r, s, t,

w, z).


Rzeczowniki miękkotematowe właściwe (zakończone w M. lpoj. na spółgłoski fonetycznie miękkie: ć,

dź, ń, ś, ź i na p, b, m, w wymieniające się w przypadkach zależnych z p´, b´, m´, w´ oraz na l i j).

▌Grupa deklinacyjna VI

Rzeczowniki miękkotematowe stwardniałe (zakończone w M. lpoj. na spółgłoski funkcjonalnie


L. Prz.

Zakończenia

Przykłady

Zakończenia


Przykłady

poje

dyncz

a

M. -a kobieta -ø oś kość -ø noc myszD. -y kobiety -i osi kości -y nocy myszyC. -e kobiecie -i osi kości -y nocy myszyB. -ę kobietę -ø oś kość -ø noc myszN. -ą kobietą -ą osią kością -ą nocą mysząMs. -e kobiecie -i osi kości -y nocy myszyW. -o kobieto -i osi kości -y nocy myszy

mn

oga

M. -y kobiety -e (-i) osie kości -e (-y) noce myszyD. -ø kobiet -i osi kości -y nocy myszyC. -om kobieto

m-om osiom kościom -om nocom myszom

B. -y kobiety -e (-i) osie kości -e (-y) noce myszy

- 1 b | VII -


N. -ami kobietami

-ami (-mi) osiami kośćmi -ami nocami myszami

Ms. -ach kobietach

-ach osiach kościach -ach nocach myszach

W. -y kobiety -e (-i) osie kości -e (-y) noce myszy

Zakończenia alternatywne:

1. linij 2. stacyj3. babci4. watadze / watasze

***

Wymiany głosek w deklinacjach regularnych:

Rzeczowniki Rzeczowniki

r.m. grupy IVw M. lpoj.

zakończone na:

r.ż. grupy IV w M. lpoj.

zakończone na:

r.n. grupy IIIw M. lpoj.

zakończone na:

przybierająw Ms. (r.ż. także w C.)

lpoj. zakończenie:

r.m. grupy IVw M. lpoj.

zakończone na:

przybierają w M. lmn. zakończenie:

osobowe: nieosobowe:

Głoski Głoski~p ~pa ~po ~pie ~p ~pi ~py~b ~ba ~bo ~bie ~b ~bi ~by~f ~fa ~fo ~fie ~f ~fi ~fy~w ~wa ~wo ~wie ~w ~wi ~wy~t ~ta ~to ~cie ~t ~ci ~ty~d ~da ~do ~dzie ~d ~dzi ~dy~s ~sa ~so ~sie ~s ~si ~sy~z ~za ~zo ~zie ~z ~zi ~zy~n ~na ~no ~nie ~n ~ni ~ny~m ~ma ~mo ~mie ~m ~mi ~my~ł ~ła ~ło ~le ~ł ~li ~ły~r ~ra ~ro ~rze ~r ~rzy ~ry

Zbitki głoskowe Zbitki głoskowe~st ~sta ~sto ~ście ~st ~ści ~sty~zd ~zda ~zdo ~ździe ~zd ~ździ ~zdy~sn ~sna ~sno ~śnie ~sn ~śni ~sny~zn ~zna ~zno ~źnie ~zn ~źni ~zny~sł ~sła ~sło ~śle ~sł ~śli ~sły~zł ~zła ~zło ~źle ~zł ~źli ~zły

Deklinacja mieszana

1. Rzeczowniki rodzaju męskiego formalnie równe rodzajowi żeńskiemu zakończone na -a w M. lpoj.

odmieniają się wg deklinacji żeńskiej, natomiast w lmn. – wg deklinacji męskiej osobowej, np.

mężczyzna, wojewoda, monarcha, sługa, zdrajca, kłamca, znawca, starosta, despota, dentysta,

poeta.

L. Prz.

Przykłady Typ dekl.

poje

dyncz

a

M. mężczyzna wojewoda sługa zdrajca starosta poeta

← Deklinacja żeńska

D. mężczyzny wojewody sługi zdrajcy starosty poetyC. mężczyźnie wojewodzie słudze zdrajcy staroście poecieB. mężczyznę wojewodę sługę zdrajcę starostę poetęN. mężczyzną wojewodą sługą zdrajcą starostą poetąMs. mężczyźnie wojewodzie słudze zdrajcy staroście poecieW. mężczyzno wojewodo sługo zdrajco starosto poeto

m

M. mężczyźni wojewodowie

słudzy zdrajcy starości poeci ← Deklinacja

- 1 b | VIII -

Fleksja imion: deklinacja rzeczowników pospolitychnoga męska

osobowa

D. mężczyzn wojewodów sług zdrajców starostów poetówC. mężczyzno

mwojewodom sługom zdrajcom starostom poetom

B. mężczyzn wojewodów sług zdrajców starostów poetówN. mężczyzna

miwojewodami

sługami zdrajcami starostami poetami

Ms. mężczyznach

wojewodach sługach zdrajcach starostach poetach

W. mężczyźni wojewodowie

słudzy zdrajcy starości poeci

2. Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na -owy, -ny, -i w M. lpoj., odmieniają się wg deklinacji

przymiotnikowej, np. gajowy, woźny, krewny, bliźni. Rzeczowniki typu chorąży, łowczy, podskarbi,

podkomorzy, podczaszy, podstoli, podstarości, rabbi mają wyjątkową odmianę w M. i W. lmn. (-owie

zamiast -i/-y), z kolei wyrazy typu leśniczy, motorniczy, budowniczy mogą mieć w M. i W. lmn.

zarówno –owie, jaki i -y. Również rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na -owa, -na, w M. lpoj.

odmieniają się wg deklinacji przymiotnikowej (za wyjątkiem W. lpoj.), np. królowa, cesarzowa,

krawcowa, generałowa, teściowa, położna.

L. Prz.


poje

dyncz

a

M. woźny chorąży leśniczy królowa

← Deklinacja przymiotnik.

D. woźnego chorążego leśniczego królowejC. woźnemu chorążemu leśniczemu królowejB. woźnego chorążego leśniczego królowąN. woźnym chorążym leśniczym królowąMs. woźnym chorążym leśniczym królowejW. woźny chorąży leśniczy królowo

mn

oga

M. woźni chorążowie leśnicy / leśniczowie

królowe

D. woźnych chorążych leśniczych królowychC. woźnym chorążym leśniczym królowymB. woźnych chorążych leśniczych króloweN. woźnymi chorążymi leśniczymi królowymiMs. woźnych chorążych leśniczych królowychW. woźni chorążowie leśnicy /

leśniczowiekrólowe

3. Rzeczowniki rodzaju męskiego o odmianie przymiotnikowo-rzeczownikowej w lmn. odmieniają się

wg deklinacji przymiotnikowej, w D., C., B. lpoj. mogą przyjmować zarówno rzeczownikowe, jak i

przymiotnikowe zakończenia, natomiast w M., N., Ms. i W. lpoj. – wg deklinacji rzeczownikowej

żeńskiej, np. sędzia, hrabia, margrabia, burgrabia, wicehrabia. Odmianę przymiotnikowo-

rzeczownikową ma także rzeczownik rodzaju żeńskiego księżna, który w D., C., B. i Ms. lpoj. obok

zakończeń przymiotnikowych przyjmuje zakończenia rzeczownikowe, natomiast w lmn. przyjmuje

odmianę przymiotnikową, jednak w M., C., B. i W. lmn. zachowuje odmianę rzeczownikową.

L. Prz.


poje

dyncz

a

M. sędzia hrabia księżna ← Deklinacja przymiotn.-rzeczown.

D. sędziego / sędzi hrabiego / hrabi księżny / księżnejC. sędziemu / sędzi hrabiemu / hrabi księżnie / księżnejB. sędziego / sędzię hrabiego / hrabię księżnę / księżnąN. sędzim / sędzią hrabim / hrabią księżnąMs. sędzi hrabi księżnie / księżnejW. sędzio hrabio księżno

mn

o M. sędziowie hrabiowie księżny / księżneD. sędziów hrabiów księżnychC. sędziom hrabiom księżnom / księżnym

- 1 b | IX -

Fleksja imion: deklinacja rzeczowników pospolitychga

B. sędziów hrabiów księżny / księżneN. sędziami hrabiami księżnymi Ms. sędziach hrabiach księżnychW. sędziowie hrabiowie księżny / księżne

Deklinacja nieregularna

1. Rzeczownik książę ma dwie formy oparte na dłuższym i krótszym temacie w lpoj. Dłuższy temat

odmienia się jak IV grupa deklinacji nijakiej (tj. z tematem, rozszerzonym o przyrostek -ęci-/-ęt-/-ąt-),

jednak upowszechniła się odmiana z krótszym (skróconym) tematem, gdy wyraz książę zaczęto

traktować jak rzeczownik rodzaju męskiego, a nie nijakiego. W lmn. odmienia się jak regularny

rzeczownik IV grupy deklinacji nijakiej.

Prz.

Liczbapojedyncza mnoga

M. książę książętaD. księcia / książęcia książątC. księciu / książęciu książętomB. księcia / książęcia książęta /książątN. księciem /

książęciemksiążętami

Ms. księciu / książęciu książętachW. książę książęta

2. Rzeczowniki typu brat, ksiądz w lmn. mają formy dawnych rzeczowników zbiorowych bracia,

księża, występujących kiedyś w lpoj., ale znaczeniowo odnoszących się do zbiorowości, ogółu i

pierwotnie odmieniających się wg deklinacji żeńskiej.

Prz.


M. brat ksiądz bracia księżaD. brata księdza braci księży [(księżej)]C. bratu księdzu braciom [braci] księżom [księży

(księżej)]B. brata księdza braci [bracią] księży [księżą]N. bratem księdzem braćmi [bracią] księżmi [księżą]Ms. bracie księdzu braciach [braci] księżach [księży

(księżej)]W. bracie księże bracia [bracio] księża [księżo]

3. Rzeczownik niebo jako jedyny w lmn. zachowuje rozszerzający temat archaiczny przyrostek -os-

oraz pewne opcjonalne końcówki archaiczne. M. lmn. może też mieć postać nieba, jednakże tylko w

powiedzeniach typu: „O wielkie nieba!”

Prz.


M. niebo niebiosa / niebiosyD. nieba niebios / niebiosówC. niebu niebiosomB. niebo niebiosaN. niebem niebiosami / niebiosyMs. niebie niebiosach /

niebiesiechW. niebo niebiosy

4. Rzeczowniki oko (r.n.), ucho (r.n.) i ręka (r.ż.) mają formy nieregularne wynikające z zachowania

form liczby podwójnej. Form lpodw. oko, ucho używamy w znaczeniu dosłownym (tj. gdy mówimy o

częściach ciała), jeśli natomiast używamy tych wyrazów w znaczeniu przenośnym, przyjmują one w

lmn. regularne zakończenia III grupy deklinacji nijakiej. Formy D. lpodw.-lmn. oczów / ócz oraz uszów

- 1 b | X -


są już przestarzałe, podobnie formy N. lpodw.-lmn. oczyma oraz uszyma są częściej zastępowane

przez oczami oraz uszami odpowiednio. Forma N. lpodw.-lmn. wyrazu ręka – rękoma – używana jest

często w takich powiedzeniach jak „własnymi rękoma”, z kolei forma Ms. lpodw.-lmn. – ręku – także

znajdywana jest w stałych powiedzeniach („dziecko na ręku”) i nierzadko jest interpretowana jako

lpoj. („w moim ręku”, choć możliwe także „w moich ręku”). Szczątkowo lpodw. znajdziemy również w

przysłowiach: „Trzy baby, dwie niewieście, uczyniły jarmark w mieście”, „Mądrej głowie dość dwie

słowie” itd.

Prz.

Liczbapojedyncza podwójna-mnoga

M. oko ucho ręka

oczy oka uszy ucha ręce

D. oka ucha ręki oczu [oczów/ócz]

ok uszu [uszów] uch rąk

C. oku uchu ręce

oczom okom uszom uchom

rękom

B. oko ucho rękę


N. okiem

uchem

ręką

oczyma / oczami

okami

uszyma / uszami

uchami

rękoma / rękami

Ms. oku uchu ręce

oczach okach

uszach uchach

ręku / rękach

W. oko ucho ręko


4. Rzeczownik r.ż. statua ma wymieszaną deklinację miękko- i twardotematową.

Prz.


M. statua statuyD. statui / statuy statuiC. statui statuomB. statuę statuyN. statuą statuamiMs. statui statuachW. statuo statuy

5. Rzeczownik r.m. cudzysłów odmienia się wg deklinacji twardotematowej (a nie miękkotematowej).

Prz.


M. cudzysłów cudzysłowyD. cudzysłowu cudzysłowówC. cudzysłowowi cudzysłowomB. cudzysłów cudzysłowyN. cudzysłowem cudzysłowamiMs. cudzysłowie cudzysłowachW. cudzysłowie cudzysłowy

6. Niektóre formy fleksyjne pewnych rzeczowników mogą być tworzone od zmodyfikowanego tematu

fleksyjnego:

a. Rzeczownik r.m. tydzień ma we wszystkich przypadkach zależnych (prócz B. lpoj.) temat tygodń-

i odmienia się wg I grupy deklinacji męskiej. Dawna forma M. i B. lpoj. tygodzień została

skrócona do tydzień.

- 1 b | XI -


b. Rzeczowniki r.m. pieniądz, miesiąc, zając mają nieregularny D. lmn., a pieniądz dodatkowo N.

lmn.

c. Rzeczownik r.m. przyjaciel ma w lmn. (prócz M. i W., które dawniej miały formę przyjacioły)

zmieniony temat.

d. Rzeczownik r.m. chrzest ma we wszystkich przypadkach zależnych (prócz B. lpoj.)

skrócony temat do chrzt-/chrzć-.

L. Prz.

(a) (b) (c) (d)

poje

dyncz

a

M. tydzień pieniądz miesiąc zając przyjaciel chrzestD. tygodnia pieniądza miesiąca zająca przyjaciela chrztuC. tygodniowi pieniądzowi miesiącowi zającowi przyjacielowi chrztowiB. tydzień pieniądz miesiąc zająca przyjaciela chrzestN. tygodniem pieniądzem miesiącem zającem przyjacielem chrztemMs. tygodniu pieniądzu miesiącu zającu przyjacielu chrzcieW. tygodniu pieniądzu miesiącu zającu przyjacielu chrzcie

mn

oga

M. tygodnie pieniądze miesiące zające przyjaciele chrztyD. tygodni pieniędzy miesięcy zajęcy przyjaciół chrztówC. tygodniom pieniądzom miesiącom zającom przyjaciołom chrztomB. tygodnie pieniądze miesiące zające przyjaciół chrztyN. tygodniami pieniędzmi miesiącami zającami przyjaciółmi chrztamiMs. tygodniach pieniądzach miesiącach zającach przyjaciołach chrztachW. tygodnie pieniądze miesiące zające przyjaciele chrzty

e. Rzeczownik r.m. ojciec w przypadkach zależnych ma zredukowany temat ojc- zamiast dawnego

oćc-, natomiast w M. lpoj. zostało dodane nieetymologiczne j (w dawnej formie ociec nie zaszła

redukcja tematu z powodu obecności tam ruchomego e).

f. Rzeczownik r.m. dech w przypadkach zależnych (prócz B. lpoj.) z powodu ubezdźwięcznienia

pierwszej głoski d jest wyjątkowo pisany przez t. Nie posiada też form lmn.

g. Rzeczownik r.m. deszcz dodatkowo posiada alternatywne archaiczne formy, które mogą

występować w niektórych powiedzeniach takich jak: „Czekać / pragnąć / wyglądać jak kania

dżdżu”.

h. Rzeczownik r.ż. cześć w niektórych przypadkach zależnych ma skrócony temat do czć-. Nie

posiada też form lmn.

i. Rzeczownik r.n. dziecko ma w lmn. zmieniony temat.

j. Rzeczowniki r.n. ziele i nasienie mają w lmn. zmieniony temat.

L. Prz.

(e) (f) (g) (h) (i) (j)

poje

dyncz

a

M. ojciec dech deszcz [deżdż] cześć dziecko ziele nasienieD. ojca tchu deszczu/ dżdżu czci dziecka ziela nasieniaC. ojcu tchowi deszczowi / dżdżowi czci dziecku zielu nasieniuB. ojca dech deszcz [deżdż] cześć dziecko ziele nasienieN. ojcem tchem deszczem / dżdżem czcią dzieckiem zielem nasieniemMs. ojcu tchu deszczu / dżdżu czci dziecku zielu nasieniuW. ojcze tchu deszczu / dżdżu cześć dziecko ziele nasienie

mn

oga

M. ojcowie – deszcze – dzieci zioła nasionaD. ojców – deszczy / deszczów – dzieci ziół nasionC. ojcom – deszczom – dzieciom ziołom nasionomB. ojców – deszcze – dzieci zioła nasionaN. ojcami – deszczami – dziećmi ziołami nasionamiMs. ojcach – deszczach – dzieciach ziołach nasionach

- 1 b | XII -


W. ojcowie – deszcze – dzieci zioła nasiona

7. Rzeczowniki człowiek (także identycznie odmieniająca się forma skrócona człek) i rok obecnie

posiadają odmianę supletywną w lmn. – dawne formy człowiecy i roki zostały zastąpione przez ludzie

i lata odpowiednio.

Prz.


M. człowiek rok ludzie lataD. człowieka roku ludzi latC. człowiekowi rokowi ludziom latomB. człowieka rok ludzi lataN. człowiekiem rokiem ludźmi latami / latyMs. człowieku roku ludziach latachW. człowiecze /

człowiekuroku ludzie lata

8. Niektóre rzeczowniki przyjmują formy pojedynczych przypadków, które wychodzą poza

paradygmat:

• wół, bawół – D. i B. lpoj. wołu, bawołu (nietypowe zakończenie dla rzeczowników

męskożywotnych);

• bóg – W. lpoj. boże, B. lpoj. bóg (archaiczne zakończenie, jak w powiedzeniu „na miły Bóg”; obok

współczesnej formy boga), M. lmn. bogi (archaiczne zakończenie; obok współczesnej formy

bogowie);

• anioł – W. lpoj. aniele, M. lmn. anieli (archaiczne zakończenie; obok współczesnych form anioły /

aniołowie);

• diabeł – M. lmn. diabli (archaiczne zakończenie; obok współczesnej formy diabły);

• bór, lud, dziad – W. lpoj. boru, ludu, dziadu (obok współczesnych form borze, ludzie, dziadzie);

• grunt, koszt, akt, organ – M. lmn. grunta, koszta, akta („dokumenty prawne”), organa („urzędy”)

(obok form grunty, koszty, akty („czynności”), organy („narządy”));

• znak, dziw, cud, słowo, czas, lato, włos, skrzydło, szyk, usta – N. lmn. znaki, dziwy, cudy, słowy,

czasy, laty włosy, skrzydły, szyki, usty (archaiczne zakończenia, jak w powiedzeniach „z

wszystkimi znaki”, „dziw nad dziwy”, „cud nad cudy”, „innymi słowy”, „dawnymi czasy”,

„dawnymi laty”, „przed laty / czasy”, „z włosy białymi, ze skrzydły złotymi…”, „zbrojnymi szyki”,

„wymownymi usty”; obok współczesnych form znakami, czasami, dziwami, cudami, słowami,

czasami, latami, włosami, skrzydłami, szykami, ustami);

• dzień – Ms. lpoj. dnie (archaiczne twardotematowe zakończenie, jak w powiedzeniu „we dnie i w

nocy”; obok współczesnej formy dniu), M. i B. lmn. dni / dnie (w połączeniu z liczebnikami dwa,

trzy, cztery tylko dni);

• pan, dom, syn – Ms. lpoj. panu, domu, synu (miękkotematowe zakończenia), W. lpoj. panie

(regularne zakończenie), domu, synu (miękkotematowe zakończenia);

• mąż, koń, brat, zwierz – B. lpoj. mąż, koń, brat, zwierz (archaiczne zakończenia, jak w

powiedzeniach „wyjść za mąż”, „siąść na koń”, „być z kim za pan brat”, „postępować sobie brat

za brat”, „iść na zwierz”; obok współczesnych form męża, konia, brata, zwierza);

- 1 b | XIII -


• raz – D. lmn. razy (archaiczne zakończenie, jak w powiedzeniach „wiele razy” i innych, w których

występują liczebniki i zaimki liczebne; obok współczesnej formy razów);

• szewc – M. lmn. szewcy (nietypowe zakończenie);

• śmieć – M. lmn. śmieci (nietypowe zakończenie; obok formy śmiecie);

• brew – M., B. i W. lmn. brwi (nietypowe zakończenie);

• pani – B. lpoj. panią (nietypowe zakończenie);

• nuda, cudo – D. lmn. nudów, cudów (nietypowe zakończenia);

• szansa – M. lmn. szanse (miękkotematowe zakończenie);

• kuchnia, suknia, wiśnia – D. lmn. kuchen, sukien, wisien (zakończenie na n, a nie ń; obok form

kuchni, sukni, wiśni);

• południe – C. lpoj. południowi (nietypowe zakończenie, prawdopodobnie pod wpływem formy

dniowi);

• dobro, zło – Ms. lpoj. dobru, złu (miękkotematowe zakończenie);

• Niemcy, Węgry, Włochy – Ms. lmn. w Niemczech, na Węgrzech, we Włoszech (archaiczne

zakończenia).

- 1 b | XIV -

Fleksja imion: deklinacja rzeczowników własnych

Deklinacja rzeczowników własnych osobowych

▌Imiona rodzime (swojskie)

Wszystkie imiona polskie oraz zapożyczone, lecz spolszczone i odczuwane jako polskie, powinny być

odmieniane (jedyny wyjątek: Beatrycze). Imiona odmieniamy, korzystając z wzorca odmiany wyrazów

pospolitych o podobnie zakończonym temacie.

I. Tak jak rzeczowniki odmieniają się:

• imiona męskie zakończone na spółgłoskę lub samogłoskę -o, których deklinacja jest zgodna z

deklinacją męską rzeczowników pospolitych o tych samych zakończeniach, np. Andrzej, Karol,

Józio (zdrobnienie od Józef) (I grupa); Łukasz, Tomasz, Tadeusz (II grupa); Henryk, Stasiek

(zdrobnienie od Stanisław), Mieszko (III grupa), Adam, Jarosław, Jan (IV grupa). Formy lmn. są

rzadko używane, a M. i W. lmn. wyjątkowo może oznaczać osobę o tym imieniu i jego żonę.

L. Prz.

Przykłady

poje

dyncz

a

M. Andrzej Józio Łukasz Henryk Mieszko JarosławD. Andrzeja Józia Łukasza Henryka Mieszka JarosławaC. Andrzejowi Józiowi Łukaszowi Henrykowi Mieszkowi JarosławowiB. Andrzeja Józia Łukasza Henryka Mieszka JarosławaN. Andrzejem Józiem Łukaszem Henrykiem Mieszkiem JarosławemMs.

Andrzeju Józiu Łukaszu Henryku Mieszku Jarosławie

W. Andrzeju Józiu Łukaszu Henryku Mieszku Jarosławie

mn

oga

M. Andrzejowie Józiowie Łukaszowie Henrykowie Mieszkowie JarosławowieD. Andrzejów Józiów Łukaszów Henryków Mieszków JarosławówC. Andrzejom Józiom Łukaszom Henrykom Mieszkom JarosławomB. Andrzejów Józiów Łukaszów Henryków Mieszków JarosławówN. Andrzejami Józiami Łukaszami Henrykami Mieszkami JarosławamiMs.

Andrzejach Józiach Łukaszach Henrykach Mieszkach Jarosławach

W. Andrzejowie Józiowie Łukaszowie Henrykowie Mieszkowie Jarosławowie

• imiona żeńskie zakończone na spółgłoskę -a, których deklinacja jest zgodna z deklinacją żeńską

rzeczowników pospolitych o tych samych zakończeniach, np. Maria, Julia, Basia (zdrobnienie od

Barbara) (I grupa); Kazimierza, Świętomirza (II grupa); Monika, Zośka (zdrobnienie od Zofia),

Jadwiga (III grupa), Joanna, Mirosława (IV grupa) Formy lmn. są rzadko używane.

L. Prz.

Przykłady

poje

dyncz

a

M. Maria Basia Kazimierza Monika JoannaD. Marii Basi Kazimierzy Moniki JoannyC. Marii Basi Kazimierzy Monice JoannieB. Marię Basię Kazimierzę Monikę JoannęN. Marią Basią Kazimierzą Moniką JoannąMs.

Marii Basi Kazimierzy Monice Joannie

W. Mario Basiu Kazimierzo Moniko Joanno

mn

oga

M. Marie Basie Kazimierze Moniki JoannyD. Marii / Maryj Baś Kazimierz Monik JoannC. Mariom Basiom Kazimierzom Monikom JoannomB. Marie Basie Kazimierze Moniki JoannyN. Mariami Basiami Kazimierzami Monikami JoannamiMs.

Mariach Basiach Kazimierzach Monikach Joannach

- 1 b | I -


W. Marie Basie Kazimierze Moniki Joanny

• imiona męskie zakończone na spółgłoskę -a, których deklinacja jest zgodna z deklinacją

mieszaną rzeczowników pospolitych o tych samych zakończeniach, np. Kuba, Barnaba,

Bonawentura.

Prz.


M. Barnaba BarnabowieD. Barnaby BarnabówC. Barnabie BarnabomB. Barnabę BarnabówN. Barnabą BarnabamiMs. Barnabie BarnabachW. Barnabo Barnabowie

II. Tak jak przymiotniki odmieniają się imiona męskie zakończone na samogłoskę - i lub -y, np. Antoni,

Bazyli, Wasyli, Kali, Marceli, Jerzy, Horacy, Dionizy, Walery, Aleksy, Wincenty. Jednako w M. i W. lmn.

przyjmują zakończenie -owie). Jeśli -i występuje przed l, to w D., C., B. lpoj. i M. i W. lmn. pomijamy ją.

Formy lmn. są rzadko używane.

L. Prz.

Przykłady

poje

dyncz

a

M. Antoni Bazyli Jerzy HoracyD. Antoniego Bazylego Jerzego HoracegoC. Antoniemu Bazylemu Jerzemu HoracemuB. Antoniego Bazylego Jerzego HoracegoN. Antonim Bazylim Jerzym HoracymMs.

Antonim Bazylim Jerzym Horacym

W. Antoni Bazyli Jerzy Horacy

mn

oga

M. Antoniowie Bazylowie Jerzowie HoracowieD. Antonich Bazylich Jerzych HoracychC. Antonim Bazylim Jerzym HoracymB. Antonich Bazylich Jerzych HoracychN. Antonimi Bazylimi Jerzymi HoracymiMs.

Antonich Bazylich Jerzych Horacych

W. Antoniowie Bazylowie Jerzowie Horacowie

▌Imiona obce (cudzoziemskie)

W odniesieniu do imion obcych stosujemy następujące zasady:

a) Odmieniają się wszystkie imiona żeńskie zakończone na samogłoskę -a, np. Ornella (-lli, -llę),

Martha (-rcie, -rthę), Linda (-dzie, -dę), Cynthia (-thii, -thię), Virginia (-nii, -nię).

Pozostałe imiona żeńskie nie odmieniają się, np. Sally, Alice, Jacqueline, Catherine, Margaret,

Michelle, Shirley, Sarah, Alexis, Abigail, Noemi, Nel.

b) Odmieniają się imiona męskie zakończone w wymowie:

• na spółgłoskę, np. Francis (-sa, -sie), John (-na, -nie), Jacques (-cques’a, -cques’u), Helmut

(-uta, -ucie), Joseph (-pha, -fie), Max (Maksa, Maksie), Felix (-iksa, -iksie), Gustav (-va, -

wie), Hector (-ra, -rze), Agamemnon (-na, -nie), Ezop (-pa, -pie), Teodozjusz (-sza, -szu),

Xenofont / Ksenofont (Ksenofonta, Ksenofoncie), Xerxes / Kserkses (Kserksesa,

Kserksesie);

• na samogłoskę -a, np. Sasza (-szy, -szę), Wołodia (-dii, -dię), Seneka (-ki, -kę);

- 1 b | II -


• na samogłoskę -o, np. Benito (-ita, -icie), Claudio (-dia, -diu), Paavo (-va, -wie), Romeo (-

ea, -eu);

• na samogłoskę -y, np. Zachary (-ry’ego, -rym), Henry (-ry’ego, -rym);

• na samogłoskę -i, np. Luigi (-giego, -gim), Giovanni (-nniego, -nnim);

• na samogłoskę -e (nieakcentowane), np. Jozue (-ego, -em), Noe (-ego, -em), Dante (-tego,

-tem).

Można też odmieniać imiona zakończone na -e oraz akcentowane na ostatniej sylabie, np. Cesare

[Czezare] (-rego, -rem a. ndm), André (-régo, -rém a. ndm), René (-négo, -ném a. ndm), Louis (-isa, -

isie a. ndm). Jednak imię François nie jest odmieniane.

Niektóre imiona zakończone na -o (najczęściej łacińskiego pochodzenia) przyjmują w przypadkach

zależnych rozszerzający temat przyrostek -n-, np. Hugo (Hugona, Hugonie), Bruno (Brunona,

Brunonie), Gwido (Gwidona, Gwidonie), Iwo (Iwona, Iwonie), Otto (Ottona, Ottonie). Niektóre z tych

imion także i w M. i W. lp. mogą mieć rozszerzające -n-, np. Cycero / Cyceron, Scypio / Scypion, Nero /

Neron. Osobliwą odmianę ma imię Apollo / Apollon:

Prz.


M. Apollo / Apollon Apollonowie / ApollinowieD. Apolla / Apollona / Apollina Apollonów / ApollinówC. Apollowi / Apollonowi / Apollinowi Apollonom / ApollinomB. Apolla / Apollona / Apollina Apollonów / ApollinówN. Apollem / Apollonem / Apollinem Apollonami / ApollinamiMs. Apollu / Apollonie / Apollonie Apollonach / ApollinachW. Apollo / Apollonie / Apollinie Apollonowie / Apollinowie

Pozostałe imiona męskie nie odmieniają się (zakończone na –u w piśmie i/lub wymowie), np. Matthew

[Metju], Andrew [Endrju], Radu, Jehu.

▌Nazwiska rodzime (swojskie)

Ogólne zalecenie dotyczące odmiany nazwisk polskich i obcych jest następujące: jeśli tylko jest

możliwe przyporządkowanie nazwiska jakiemuś wzorcowi odmiany, należy je odmieniać.

Wybór odpowiedniego wzorca odmiany zależy głównie od: 1) płci właściciela, 2) jego narodowości, 3)

zakończenia nazwiska (może chodzić albo o zakończenie fonetycznej formy nazwiska, albo o

zakończenie tematu).

I. Tak jak przymiotniki odmieniają się:

• nazwiska męskie zakończone na -ski, -cki, -dzki oraz nazwiska żeńskie zakończone na -ska, -cka,

-dzka:

L. Prz.

Przykłady

poje

dyncz

a

M. Sobieski Sobieska Potocki Potocka Zawadzki ZawadzkaD. Sobieskiego Sobieskiej Potockiego Potockiej Zawadzkiego ZawadzkiejC. Sobieskiemu Sobieskiej Potockiemu Potockiej Zawadzkiem

uZawadzkiej

B. Sobieskiego Sobieską Potockiego Potocką Zawadzkiego ZawadzkąN. Sobieskim Sobieską Potockim Potocką Zawadzkim ZawadzkąMs.

Sobieskim Sobieskiej Potockim Potockiej Zawadzkim Zawadzkiej

- 1 b | III -


W. Sobieski Sobieska Potocki Potocka Zawadzki Zawadzkam

noga

M. Sobiescy Sobieskie Potoccy Potockie Zawadzcy ZawadzkieD. Sobieskich Sobieskich Potockich Potockich Zawadzkich ZawadzkichC. Sobieskim Sobieskim Potockim Potockim Zawadzkim ZawadzkimB. Sobieskich Sobieskie Potockich Potockie Zawadzkich ZawadzkieN. Sobieskimi Sobieskimi Potockimi Potockimi Zawadzkimi ZawadzkimiMs.

Sobieskich Sobieskich Potockich Potockich Zawadzkich Zawadzkich

W. Sobiescy Sobieskie Potoccy Potockie Zawadzcy Zawadzkie

• nazwiska męskie i żeńskie, utworzone na podstawie przymiotników pospolitych (jednako w M. i

W. lmn. maja tendencję do przyjmowania zakończenia -owie; z kolei nazwiska żeńskie mogą być

nieodmienne, jeśli przyjmują formę męską):

Prz.


M. Mały Mała/Mały Małowie/Mali Małe/MałyD. Małego Małej/Mały Małych Małych/MałyC. Małemu Małej/Mały Małym Małym/MałyB. Małego Małą/Mały Małych Małe/MałyN. Małym Małą/Mały Małymi Małymi/MałyMs. Małym Małej/Mały Małych Małych/MałyW. Mały Mała/Mały Małowie/Mali Małe/Mały

• nazwiska męskie zakończone na -i, -y (jednako w M. i W. lmn. przyjmują zakończenie -owie;

żeńskie wersje dodają zakończenia -owa/-ówna bądź się nie odmieniają):

Prz.


M. Rakoczy RakoczowieD. Rakoczego RakoczychC. Rakoczemu RakoczymB. Rakoczego RakoczychN. Rakoczym RakoczymiMs. Rakoczym RakoczychW. Rakoczy Rakoczowie

• nazwiska żeńskie zakończone na -owa (przyrostek do tworzenia nazwisk żon):

Prz.


M. Orzeszkowa OrzeszkoweD. Orzeszkowej OrzeszkowychC. Orzeszkowej OrzeszkowymB. Orzeszkową OrzeszkoweN. Orzeszkową OrzeszkowymiMs. Orzeszkowej OrzeszkowychW. Orzeszkowa Orzeszkowe

II. Tak jak rzeczowniki odmieniają się:

• nazwiska męskie zakończone na -ik, -yk, -czyk, -ek, -ak, -ec, -icz, -owicz, -ewicz (jednako W. lpoj.

jest równy M. lpoj.; żeńskie wersje dodają zakończenia -owa/-ówna bądź się nie odmieniają):

L. Prz.

Przykłady

poje

dy M. Jędrusik Szewczyk Kaczmarek Nowak

D. Jędrusika Szewczyka Kaczmarka NowakaC. Jędrusikowi Szewczykowi Kaczmarkowi NowakowiB. Jędrusika Szewczyka Kaczmarka Nowaka

- 1 b | IV -


ncz

aN. Jędrusikiem Szewczykiem Kaczmarkiem NowakiemMs.

Jędrusiku Szewczyku Kaczmarku Nowaku

W. Jędrusik Szewczyk Kaczmarek Nowak

mn

oga

M. Jędrusikowie Szewczykowie Kaczmarkowie NowakowieD. Jędrusików Szewczyków Kaczmarków NowakówC. Jędrusikom Szewczykom Kaczmarkom NowakomB. Jędrusików Szewczyków Kaczmarków NowakówN. Jędrusikami Szewczykami Kaczmarkami NowakamiMs.

Jędrusikach Szewczykach Kaczmarkach Nowakach

W. Jędrusikowie Szewczykowie Kaczmarkowie Nowakowie

L. Prz.

Przykłady

poje

dyncz

a

M. Adamiec Dubicz Józefowicz MickiewiczD. Adamca Dubicza Józefowicza MickiewiczaC. Adamcowi Dubiczowi Józefowiczowi MickiewiczowiB. Adamca Dubicza Józefowicza MickiewiczaN. Adamcem Dubiczem Józefowiczem MickiewiczemMs.

Adamcu Dubiczu Józefowiczu Mickiewiczu

W. Adamiec Dubicz Józefowicz Mickiewicz

mn

oga

M. Adamcowie Dubiczowie Józefowiczowie MickiewiczowieD. Adamców Dubiczów Józefowiczów MickiewiczówC. Adamcom Dubiczom Józefowiczom MickiewiczomB. Adamców Dubiczów Józefowiczów MickiewiczówN. Adamcami Dubiczami Józefowiczami MickiewiczamiMs.

Adamcach Dubiczach Józefowiczach Mickiewiczach

W. Adamcowie Dubiczowie Józefowiczowie Mickiewiczowie

• nazwiska męskie zakończone na spółgłoskę i utworzone na podstawie rzeczowników pospolitych

(często w takich nazwiskach, zależnie od woli je noszącego, nie wypadają głoski ruchome ani nie

zachodzą oboczności w przypadkach zależnych; żeńskie wersje dodają zakończenia -owa/-ówna

bądź się nie odmieniają):

L. Prz.

Przykłady

poje

dyncz

a

M. Kozioł Grudzień Cukier Niemen DąbD. Koz(io)ła Grud(zie)nia Cuk(ie)ra/Cukru Niem(e)na Dąba/DębaC. Koz(io)łowi Grud(zie)niowi Cuk(ie)rowi Niem(e)nowi Dąbowi/DębowiB. Koz(io)ła Grud(zia)nia Cukiera/Cukru Niem(e)na Dąba/DębaN. Koz(io)łem Grud(zie)niem Cuk(ie)rem Niem(e)nem Dąbem/DębemMs.

Koziole/Koźle Grud(zie)niu Cuk(ie)rze Niem(e)nie Dąbie/Dębie

W. Kozioł Grudzień Cukier Niemen Dąb

mn

oga

M. Koz(io)łowie Grud(zie)niowie Cukierowie Niemenowie Dąbowie/Dębowie

D. Koz(io)łów Grud(zie)niów Cukierów Niemenów Dąbów/DębówC. Koz(io)łom Grud(zie)niom Cukierom Niemenom Dąbom/DębomB. Koz(io)łów Grud(zie)niów Cukierów Niemenów Dąbów/DębówN. Koz(io)łami Grud(zie)niami Cukierami Niemenami Dąbami/DębamiMs.

Koz(io)łach Grud(zie)niach Cukierach Niemenach Dąbach/Dębach

W. Koz(io)łowie Grud(zie)niowie Cukierowie Niemenowie Dąbowie/Debowie

- 1 b | V -


• nazwiska żeńskie zakończone na -ina, -yna (przyrostki do tworzenia nazwisk żon), -anka, -ówna

(przyrostki do tworzenia nazwisk córek):

L. Prz.

Przykłady

poje

dyncz

a

M. Puzynina Ważyna Zarębianka NowakównaD. Puzininy Ważyny Zarębianki NowakównyC. Puzininie Ważynie Zarębiance NowakównieB. Puzininę Ważynę Zarębiankę NowakównęN. Puzininą Ważyną Zarębianką NowakównąMs.

Puzininie Ważynie Zarębiance Nowakównej

W. Puzinina Ważyna Zarębianka Nowakówna

mn

oga

M. Puzyniny Ważyny Zarębianki NowakównyD. Puzynin Ważyn Zarębianek NowakówienC. Puzyninom Ważynom Zarębiankom NowakównomB. Puzyniny Ważyny Zarębianki NowakównyN. Puzyninami Ważynami Zarębiankami NowakównamiMs.

Puzyninach Ważynach Zarębiankach Nowakównach

W. Puzyniny Ważyny Zarębianki Nowakówny

• nazwiska męskie zakończone na -a (w lpoj. odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie, w lmn. – jak

męskoosobowe; żeńskie wersje dodają zakończenia -owa/-ina/-yna/-ówna/-anka bądź się nie

odmieniają):

Prz.


M. Sapieha SapiehowieD. Sapiehy Sapiehów C. Sapiehy SapiehomB. Sapiehę SapiehówN. Sapiehą SapiehamiMs. Sapieże SapiehachW. Sapieha Sapiehowie

• nazwiska męskie zakończone na -o:

a) jeśli przed końcówką -o występuje spółgłoska twarda, to w lpoj. odmieniają się jak

rzeczowniki żeńskie, a w lmn. – jak męskoosobowe:

b) jeśli przed końcówką -o występuje spółgłoska miękka, to i w lpoj., i w lmn. odmieniają się jak

rzeczowniki męskie:

Prz.


M. Moniuszko Dyzio Moniuszkowie DyziowieD. Moniuszki Dyzia Moniuszków DyziówC. Moniuszce Dyziowi Moniuszkom DyziomB. Moniuszkę Dyzia Moniuszków DyziówN. Moniuszką Dyziem Moniuszkami DyziamiMs. Moniuszce Dyziu Moniuszkach DyziachW. Moniuszko Dyzio Moniuszkowie Dyziowie

III. Częściowo jak rzeczowniki, a częściowo jak przymiotniki odmieniają się nazwiska męskie

zakończone na -e (w lpoj. odmieniają się jak przymiotniki, a w lmn. – jak rzeczowniki):

Prz.


M. Linde Lindowie

- 1 b | VI -


D. Lindego LindówC. Lindemu LindomB. Lindego LindówN. Lindem LindamiMs. Lindem LindachW. Linde Linde

IV. Odmiana nazwisk dwuczłonowych:

• jeśli pierwszy człon w nazwisku męskim czy żeńskim jest herbem lub przydomkiem, to pierwszy

człon nie jest odmienny, natomiast drugi – odmienny:

Korwin-Mikke, Korwin-Mikkego, z Korwin-Mikkem, o Korwin-Mikkem;

Rymwid-Mickiewiczowa, Rymwid-Mickiewiczowej, z Rymwid-Mickiewiczową, o Rymwid-

Mickiewiczowej;

• jeśli pierwszy człon w nazwisku męskim samodzielnym nazwiskiem lub pseudonimem, to oba

człony odmieniamy:

Boy-Żeleński, Boya-Żelenskiego, z Boyem-Żeleńskim, o Boyu-Żeleńskim;

• jeśli pierwszy człon w nazwisku żeńskim jest nazwiskiem rodowym o postaci rzeczownika, to

pierwszy człon nie jest odmienny, natomiast drugi – odmienny:

Kossak-Szczucka, Kossak-Szczuckiej, z Kossak-Szczucką, o Kossak-Szczuckiej;

• jeśli pierwszy człon w nazwisku żeńskim jest nazwiskiem rodowym o postaci przymiotnika, to

oba człony odmieniamy:

Pawlikowska-Jasnorzewska, Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, z Pawikowską-Jasnorzewską, o

Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.

▌Nazwiska obce (cudzoziemskie)

I. ODMIANA NAZWISK ANGIELSKICH I FRANCUSKICH

1. Nazwiska zakończone w piśmie:

a) na spółgłoskę wymawianą, np. Bush, Eliot, Eisenhower, Pasteur, Auber;

b) na spółgłoskę niewymawianą, np. Mitterrand, Villon, Diderot, Jouvet, Anouilh; wyjątkiem są

niewymawiane spółgłoski -s, -x;

c) na -y po samogłosce, np. Shelley, Disney, Macaulay;

otrzymują końcówki polskie bez apostrofu, np.

Auber, Aubera, z Auberem, o Auberze;

Bush, Busha, z Bushem, o Bushu;

Mitterrand, Mitterranda, z Mitterrandem, o Mitterrandzie;

Anouilh, Anouilha, z Anouilhem, o Anouilhu;

Disney, Disneya, z Disneyem, o Disneyu.

- 1 b | VII -


2. Nazwiska zakończone na -e nieme (tzn. niewymawiane) otrzymują polskie końcówki po apostrofie,

np.

Larousse, Larousse’a, Larousse’owi, z Larousse’em;

Montaigne, Montaigne’a, Montaigne’owi, z Montaigne’em;

Malebranche, Malebranche’a, Malebranche’owi, z Malebranche’em;

Donne, Donne’a, Donne’owi, z Donne’em;

Moore, Moore’a, Moore’owi, z Moore’em;

Wallace, Wallace’a, Wallace’owi, z Wallace’em.

Dotyczy to także nazwisk, w których po -e niemym pojawia się spółgłoska, np.

Descartes, Descartes’a, Descartes’owi, z Descartes’em;

Combes, Combes’a, Combes’owi, z Combes’em.

3. Jeśli w którymś przypadku gramatycznym brzmienie głoski kończącej temat nazwiska jest w języku

polskim inne niż w języku oryginalnym, wówczas zakończenie tego nazwiska piszemy zgodnie z

pisownią polską, a -e nieme i apostrof — jeśli występują — pomijamy:

Grant [Grant], z Grantem, o Grancie.

Joyce [Dżojs], z Joyce’em, o Joysie;

Barthes [Bart], z Barthes’em, o Barcie;

Ingres [Ęgr], z Ingres’em, o Ingrze;

Mauriac [Moriak], z Mauriakiem, o Mauriacu;

Proust [Prust], z Proustem, o Prouście;

Remarque [Remark], z Remarkiem, o Remarque’u;

Robespierre [Robespier], z Robespierre’em, o Robespierze;

Ronsard [Ronsar], z Ronsardem, o Ronsardzie;

Inne przykłady: Descartes — o Descarcie, Combes — o Combie, Manet — o Manecie.

UWAGA 1: Powyższe zalecenie odnosi się również do nazwisk typu Ustinov, Sainte-Beuve, które

jakkolwiek nie zmieniają w Ms. lpoj. brzmienia tematycznej spółgłoski, to jednak – zgodnie z ogólnymi

zasadami pisowni głosek zmiękczonych w języku polskim – przyjmują odmianę następującą: Ustinov –

o Ustinowie, Sainte-Beuve – o Sainte-Beuwie. Jednak szanując przyzwyczajenia użytkowników

polszczyzny, dopuszcza się w tym przypadku gramatycznym również wersję pisaną przez -vi-.

UWAGA 2: Nazwiska odmienne, które mają w zakończeniu tematu literę x, także przyjmują w

deklinacji polskie końcówki, bez apostrofu, np. Halifax – Halifaksa, z Halifaksem, o Halifaksie; Hendrix

– Hendriksa, z Hendriksem, o Hendriksie.

4. Nazwiska zakończone na -a (dotyczy to nie tylko nazwisk angielskich i francuskich, ale również

wszystkich innych) odmieniają się tak samo jak polskie nazwiska zakończone na -a, np. Głowala,

Kudera, Lasota:

- 1 b | VIII -


Zola, Zoli, Zolę, Zolą;

O’Hara, O’Harze, O’Harę, O’Harą;

Gambetta, Gambetcie, Gambettę, Gambettą.

W lmn. nazwiska wymienione w punktach 1.–4. również otrzymują polskie końcówki (odmieniają się

tak, jak polskie nazwiska zakończone na spółgłoskę, np. Kurek, Gołąb):

Mitterrandowie, o Mitterrandach (możliwe też państwo Mitterrand, o państwu Mitterrand);

Lumière’owie, o Lumière’ach (możliwe też bracia Lumière, o braciach Lumière).

5. Nazwiska kończące się w wymowie na -e (zapisywane w postaci liter: -é, -ée, -ai, -eu, po których

mogą następować niewymawiane litery spółgłoskowe -s lub -x) odmieniamy w lpoj. jak przymiotniki,

przy czym odcinamy początkowe samogłoski z końcówek przymiotnikowych -ego, -emu, -im (-ym),

np.

Debré, Debrégo, Debrém;

Mérimée, Mériméego, Mériméem;

Montesquieu, Montesquieugo, Montesquieum.

a) Po niewymawianej literze spółgłoskowej -s lub -x stawiamy apostrof, np.

Marais, Marais’go, o Marais’m;

Rabelais, Rabelais’go, o Rabelais’m;

Beaumarchais, Beaumarchais’go, o Beaumarchais’m.

UWAGA: W niektórych opracowaniach zaleca się nieodmienność nazwisk Beaumarchais, Resnais,

Marais, ale zalecenie to nie wydaje się uzasadnione; oczywiście gdy te nazwiska wystąpią wraz z

imieniem, mogą pozostawać w formie nieodmiennej.

b) W lmn. nazwiska zakończone w wymowie na -e zwykle występują z imionami, nazwami,

tytułami — są więc nieodmienne, np. państwu Debré.

6. Nazwiska kończące się w wymowie na -y lub -i po spółgłosce (pisane przez -y, -ie) odmieniają się w

lpoj. jak przymiotniki. Nazwiska na -y w D., C. i B. piszemy z apostrofem, gdyż głoska ta w tych

przypadkach nie jest wymawiana; nazwiska zakończone na -i, -ie — bez apostrofu, np.

O’Kelly, O’Kelly’ego, O’Kelly’emu, z O’Kellym, o O’Kellym;

Murphy, Murphy’ego, Murphy’emu, z Murphym, o Murphym;

Lully, Lully’ego, Lully’emu, z Lullym, o Lullym;

Valéry, Valéry’ego, Valéry’emu, z Valérym, o Valérym;

Christie, Christiego, Christiemu, z Christiem, o Christiem;

Muskie, Muskiego, Muskiemu, z Muskiem, o Muskiem.

Nazwa własna Piotr Curie tradycyjnie pozostaje w postaci nieodmienianej (jednakże przede wszystkim

ze względu na zwyczaj użycia tego nazwiska z imieniem, gdyby nazwisko Curie oznaczające

mężczyznę wystąpiło samodzielnie, należałoby je odmieniać według powyższego wzoru).

- 1 b | IX -


a) Nazwiska Francuzów i Anglików zakończone na -i są z reguły pochodzenia włoskiego i

odmieniają się tak jak podobne nazwiska włoskie.

b) W lmn. nazwiska zakończone na -y, -i, -ie występują zwykle z imionami, nazwami, tytułami —

toteż nie są odmieniane, np. bracia Kennedy (ale też wyjątkowo: o Kennedych), o państwu

Murphy.

7. Nazwiska kończące się w wymowie -i po samogłosce (pisane przez -ais) odmieniają się w lpoj. jak

przymiotniki i w przypadkach zależnych piszemy z apostrofem, ale bez dodatkowej litery e, tzn.

Rabelais, Rabelais'go, Rabelais'mu, z Rabelais'm, o Rabelais'm.

8. Nazwiska na -o, -oi, -au, -ou, również wtedy, gdy po tych samogłoskach następują niewymawiane -

s, -x, są nieodmienne, np. Hugo, Dubois, Despiau, Clemenceau, Pompidou, Cocteau, Giraudoux,

Delacroix, Laclos.

Wyjątkiem jest tylko spolszczona forma nazwiska Rousseau: Russo, Russa, z Russem, o Russie.

II. ODMIANA NAZWISK NIEMIECKICH

Zasady dotyczące nazwisk angielskich i francuskich stosują się też do nazwisk niemieckich. Przede

wszystkim zachowujemy oryginalną pisownię nazwisk, których właścicielami są Niemcy; spolszczeń

typu Szyler (Schiller), Gete (Goethe) nie należy współcześnie stosować. Dodatkowo trzeba uwzględnić

następujące reguły:

1. W zakończeniu -er pozostawiamy w przypadkach zależnych samogłoskę e:

Schiller, Schillera, o Schillerze;

Grillparzer, Grillparzera, o Grillparzerze;

Beckenbauer, Beckenbauera, o Beckenbauerze.

Jedynie w nazwiskach, w których nie utrudnia to wymowy, a które zostały już dawno przyswojone,

może wystąpić e ruchome, np.

Luter, Lutra, o Lutrze;

Schneider, Schneidra, o Schneidrze.

2. Zakończenie -el zawiera e ruchome:

Wackernagel, Wackernagla, o Wackernaglu;

Diesel, Diesla, o Dieslu;

Weigel, Weigla, o Weiglu.

3. Nazwiska zakończone na -e, -i odmieniają się jak przymiotniki — apostrofu nie stosujemy; końcowe

-i zostaje zachowane, np.

Goethe, Goethego, Goethemu, z Goethem, o Goethem;

Boehme, Boehmego, Boehmemu, z Boehmem, o Boehmem;

Zwingli, Zwingliego, Zwingliemu, z Zwinglim, o Zwinglim;

Tschudi, Tschudiego, Tschudiemu, z Tschudim, o Tschudim.

- 1 b | X -


4. Nazwiska zakończone na -au odmieniają się jak rzeczowniki męskie (np. admirał); w Ms. nie

odmieniają się, więc zalecamy użycie imienia, aby uniknąć wątpliwości co do płci właściciela oraz co

do przypadka gramatycznego, np.

Lenau, Lenaua, Lenauowi, z Lenauem, o (Nikolausie) Lenau;

Murnau, Murnaua, Murnauowi, z Murnauem, o (Friedrichu) Murnau.

III. ODMIANA NAZWISK WŁOSKICH

1. Nazwiska zakończone na -i odmieniają się jak przymiotniki; apostrofu w przypadkach zależnych nie

stosujemy, np.

Paganini, Paganiniego, Paganiniemu, z Paganinim, o Paganinim;

Craxi, Craxiego, Craxiemu, z Craxim, o Craxim;

Pavarotti, Pavarottiego, Pavarottiemu, z Pavarottim, o Pavarottim.

W nazwiskach zakończonych na -li opuszczamy niewymawianą literę -i przed końcówkami -ego, -emu,

np.

Torricelli, Torricellego, Torricellemu, z Torricellim, o Torricellim;

Botticelli, Botticellego, Botticellemu, z Botticellim, o Botticellim.

2. Podobnie jak przymiotniki odmieniają się nazwiska zakończone na -e, np.

Dante, Dantego, Dantemu, z Dantem, o Dantem;

Malaparte, Malapartego, Malapartemu, z Malapartem, o Malapartem.

3. Nazwiska zakończone na -o odmieniają się tak, jak polskie nazwiska typu Puzio; różnice mogą

wystąpić jedynie w Ms.: o Tassie, Canaletcie, Tintoretcie (ale: o Puziu), np.

Boccaccio, Boccaccia, Boccacciowi, z Boccacciem, o Boccacciu;

Leoncavallo, Leoncavalla, Leoncavallowi, z Leoncavallem, o Leoncavallu;

Vico, Vica, Vicowi, z Vikiem, o Vicu.

IV. ODMIANA NAZWISK WĘGIERSKICH

1. Nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniamy tak samo jak podobne rzeczowniki polskie, np.

Molnár, Molnára, Molnárowi, z Molnárem, o Molnárze;

Liszt, Liszta, Lisztowi, z Lisztem, o Liszcie.

2. Nazwiska kończące się na -i oraz -y otrzymują końcówki przymiotnikowe, przy czym przed

końcówkami -ego, -emu literę -i lub -y zachowujemy, natomiast przed -im, -ym (i przed końcówkami

lmn.: -ich, -ych; -im, -ym; -imi, -ymi) pomijamy ją, np.

Kosztolányi, Kosztolányiego, Kosztolányiemu, z Kosztolányim, o Kosztolányim;

Gömöri, Gömöriego, Gömöriemu, z Gömörim, o Gömörim;

Ady, Adyego, Adyemu, z Adym, o Adym;

Ormandy, Ormandyego, Ormandyemu, z Ormandym, o Ormandym.

- 1 b | XI -


a) Nazwiska spolszczone nie zachowują -i, -y:

Batory, Batorego, Batoremu, z Batorym, o Batorym;

Rakoczy, Rakoczego, Rakoczemu, z Rakoczym, o Rakoczym.

b) Słowiańskie nazwiska Węgrów zakończone na -szky, -czky zachowujemy w oryginalnej postaci

tylko w M., zaś w pozostałych przypadkach stosujemy polską ortografię w zakończeniach

nazwisk (tzn. -szky, -czky zamieniamy na -ski, -cki), np.

Rakovszky, Rakovskiego, Rakovskiemu, z Rakovskim, o Rakovskim;

Medveczky, Medveckiego, Medveckiemu, z Medveckim, o Medveckim.

c) Nazwiska o zakończeniach -gy, -ly, -ny (w wymowie: -d’, -j, -ń) odmieniają się jak rzeczowniki

typu łabędź, dobrodziej, kamień:

Nagy [Nod´], Nagya [Nodá], Nagyowi [Nodówi], z Nagyem [Nodém], o Nagyu [Nodú];

Kodály [Kodaj], Kodálya [Kodaja], Kodályowi [Kodajowi], z Kodályem [Kodajem], o Kodályu

[Kodaju];

Arany [Arań], Aranya [Arańa], Aranyowi [Arańowi], z Aranyem [Arańem], o Aranyu

[Arańu].

Nazwisko Jókai [Jokaj] może być odmieniane jak rzeczownik lub jak przymiotnik:

Jókai, Jókaia, Jókaiowi, z Jókaiem, o Jókaiu;

Jókai, Jókaiego, Jókaiemu, z Jókaim, o Jókaim.

W odmianie nazwisk węgierskich — jak pokazują powyższe przykłady — nigdy nie stosujemy

apostrofu.

V. UWAGI KOŃCOWE

Nie odmieniają się nazwiska obce nie dające się podciągnąć pod polski wzorzec deklinacyjny:

• nazwiska zakończone na -u: Ceausescu, Kimbangu, Nehru.

• kilkuczłonowe nazwiska wschodnie zakończone samogłoską: Kuo Mo-żo (Guo Mo-ruo), Li Taj-

czao (Li Tai-chao).

Deklinacja rzeczowników własnych miejscowych

▌Nazwy miejscowe rodzime (swojskie)

I. Tak jak rzeczowniki odmieniają się:

• nazwy miejscowe występujące wyłącznie w lmn. zakończone na -owy, -y, -i, -ice, -yce, -owice, -

owicze, -ęta, -ątki, -ki, -ówki (pochodzenia rzeczownikowego, przymiotnikowego lub

imiesłowowego), np. Makoszowy, Narkowy, Subkowy, Muszkowy, Rydułtowy, Lichnowy, Tychy,

Grądy, Siedlce, Racławice, Katowice, Niemierzyce, Wilkowice, Baranowicze, Mościce,

Pawłowięta, Staniątki, Świątniki, Jędrzejówki:

Prz.

Przykłady

M. Makoszowy Tychy Baranowicze Jędrzejówki Pawłowięta

- 1 b | XII -


D. Makoszów Tych / Tychów Baranowicz Jędrzejówek PawłowiątC. Makoszowom Tychom Baranowiczom Jędrzejówkom PawłowiętomB. Makoszowy Tychy Baranowicze Jędrzejówki PawłowiętaN. Makoszowami Tychami Baranowiczami Jędrzejówkami PawłowiętamiMs.

Makoszowach Tychach Baranowiczach Jędrzejówkach Pawłowiętach

W. Makoszowy Tychy Baranowicze Jędrzejówki Pawłowięta

• nazwy miejscowe zakończone na -na, -ina, -yna, -inia, -ynia, -owa, -ówka (pochodzenia

przymiotnikowego lub imiesłowowego, nie mające jednak odpowiedników pospolitych), np.

Częstochowa, Dąbrowa, Kudowa, Milówka, Cisna, Jabłonna, Jeziorna, Dębowina, Olszyna,

Trzebinia, Gdynia:

Prz.

Przykłady

M. Częstochowa

Milówka Cisna Dębowina Olszyna Trzebinia Gdynia

D. Częstochowy

Milówki Cisny Dębowiny Olszyny Trzebini Gdyni

C. Częstochowie

Milówce Ciśnie Dębowinie Olszynie Trzebinie Gdyni

B. Częstochowę

Milówkę Cisnę Dębowinę Olszynę Trzebinię Gdynię

N. Częstochową

Milówką Cisną Dębowiną Olszyną Trzebinią Gdynią

Ms.

Częstochowie

Milówce Ciśnie Dębowinie Olszynie Trzebinie Gdyni

W. Częstochowo

Milówko Cisno Dębowino Olszyno Trzebinio Gdynio

• nazwy miejscowe zakończone na -o, -owo, -ewo, -ino (pochodzenia rzeczownikowego,

przymiotnikowego lub imiesłowowego), np. Wilno, Grodno, Bardo Śląskie, Rytro, Redło,

Chomętowo, Grajewo, Jelenino:

Prz.

Przykłady

M. Wilno Chomętowo Grajewo JeleninoD. Wilna Chomętowa Grajewa JeleninaC. Wilnu Chomętowu Grajewu JeleninuB. Wilno Chomętowo Grajewo JeleninoN. Wilnem Chomętowem Grajewem JeleninemMs.

Wilnie Chomętowie Grajewie Jeleninie

W. Wilno Chomętowo Grajewo Jelenino

• nazwy miejscowe zakończone na -e (pochodzenia rzeczownikowego), np. Międzywodzie,

Międzylesie, Międzyzdroje, Zagłębie:

Prz.

Przykład

M. MiędzywodzieD. MiędzywodziaC. MiędzywodziuB. MiędzywodzieN. MiędzywodziemMs. MiędzywodziuW. Międzywodzie

• nazwy miejscowe zakończone na spółgłoskę:

- 1 b | XIII -


a) twardą (pochodzenia rzeczownikowego, przymiotnikowego lub imiesłowowego (zakończone

na -ew, -ów, -in, -yn)), np. Kraków, Lwów, Łuków, Skoczów, Sochaczew, Tczew, Lublin,

Szczecin, Cieszyn, Olsztyn, Sopot:

Prz.

Przykłady

M. Kraków Tczew Lublin Cieszyn SopotD. Krakowa Tczewa Lublina Cieszyna SopotuC. Krakowowi Tczewowi Lublinowi Cieszynowi SopotowiB. Kraków Tczew Lublin Cieszyn SopotN. Krakowem Tczewem Lublinem Cieszynem SopotemMs.

Krakowie Tczewie Lublinie Cieszynie Sopocie

W. Krakowie Tczewie Lublinie Cieszynie Sopocie

b) miękką lub stwardniałą (pochodzenia rzeczownikowego, przymiotnikowego lub

imiesłowowego (zakończone na -im, -om, -iniec, -yniec, -owiec)), np. Oświęcim, Okocim,

Radom, Bytom, Wrocław, Przemyśl, Jarosław, Sieradz, Poznań, Toruń, Baginiec, Zwierzyniec,

Sosnowiec:

Prz.

Przykłady

M. Oświęcim Radom Wrocław Poznań Zwierzyniec SosnowiecD. Oświęcimia Radomia Wrocławia Poznania Zwierzyńca SosnowcaC. Oświęcimiu Radomiu Wrocławiu Poznaniu Zwierzyńcu SosnowcuB. Oświęcim Radom Wrocław Poznań Zwierzyniec SosnowiecN. Oświęcimiem Radomiem Wrocławiem Poznaniem Zwierzyńcem SosnowcemMs.

Oświęcimiu Radomiu Wrocławiu Poznaniu Zwierzyńcu Sosnowcu

W. Oświęcimiu Radomiu Wrocławiu Poznaniu Zwierzyńcu Sosnowcu

UWAGA: Zdarza się, iż nazwy zakończone na spółgłoskę, nawet o podobnym brzmieniu, mają inny rodzaj

gramatyczny. Wówczas odmieniają się wg różnych wzorców deklinacyjnych, np.:

Prz.

Przykłady

M. Ostrów Wielkopolski Ostrów MazowieckaD. Ostrowu Wielkopolskiego Ostrowi MazowieckiejC. Ostrowowi Wielkopolskiemu Ostrowi MazowieckiejB. Ostrów Wielkopolski Ostrów MazowieckąN. Ostrowem Wielkopolskim Ostrowią MazowieckąMs.

Ostrowie Wielkopolskim Ostrowi Mazowieckiej

W. Ostrowie Wielkopolski Ostrów Mazowiecka

II. Tak jak przymiotniki odmieniają się:

• nazwy miejscowe zakończone na -a, -na, -owa (pochodzenia przymiotnikowego lub

imiesłowowego, mające odpowiedniki pospolite), np. Biała, Czarna, Mokra, Wysoka, Sucha,

Kamienna, Piwniczna, Jodłowa, Limanowa:

Prz.

Przykłady

M. Biała Kamienna JodłowaD. Białej Kamiennej Jodłowej

- 1 b | XIV -


C. Białej Kamiennej JodłowejB. Białą Kamienną JodłowąN. Białą Kamienną JodłowąMs.

Białej Kamiennej Jodłowej

W. Biała Kamienna Jodłowa

• nazwy miejscowe zakończone na -e (pochodzenia przymiotnikowego lub imiesłowowego, mające

odpowiedniki pospolite), np.: Zakopane, Mokre (w N. i Ms. przybierają archaiczne końcówki -em

(miast -ym)):

Prz.

Przykład

M. ZakopaneD. ZakopanegoC. ZakopanemuB. ZakopaneN. ZakopanemMs. ZakopanemW. Zakopane

Podobnie zachowują się nazwy dzielnic kraju, np. (woj.) Krakowskie, (woj.) Warszawskie, (woj.)

Poznańskie, (woj.) Kieleckie, ale jeśli przy tej nazwie występuje rzeczownik określający typ dzielnicy,

występują już końcówki –ym., np. Krakowskiem / województwem Krakowskim, w Krakowskiem / w

województwie Krakowskim

IV. Odmiana nazwisk dwuczłonowych: W nazwach dwuwyrazowych (zrostach i zestawieniach)

odmieniają się obydwa człony, np.:

Biała Podlaska, Białej Podlaskiej, Białej Podlaskiej, Białą Podlaską, Białą Podlaską, w Białej

Podlaskiej;

Białystok, Białegostoku, Białemustokowi, Białystok, Białymstokiem, w Białymstoku;

Bielsko-Biała, Bielska-Białej, Bielsku-Białej, Bielsko-Białą, Bielskiem-Białą, w Bielsku-Białej.

▌Nazwy miejscowe obce (cudzoziemskie)

Nazwy geograficzne mogą funkcjonować w postaci spolszczonej bądź oryginalnej. Jednak — inaczej

niż w przypadku niektórych nazwisk — nie ma zwyczaju stosowania pisowni wariantywnej. Pisownia

Paris, Madrid, Roma zamiast Paryż, Madryt, Rzym nie jest akceptowana przez normy języka

polskiego. Pisownię spolszczoną stosujemy tylko w odniesieniu do nazw państw, kilkudziesięciu

dużych lub ważnych miast i sporadycznie do innych nazw geograficznych; w odniesieniu do

pozostałych stosujemy pisownię oryginalną.

Odmiana nazw geograficznych spolszczonych opiera się na tych samych zasadach co odmiana

rzeczowników pospolitych oraz rodzimych nazw własnych, chociaż w wielu wypadkach trudno ustalić,

do którego wzorca odmiany należałoby włączyć określoną nazwę. Znacznie trudniejsza jest natomiast

odmiana nazw niespolszczonych. Również w tym wypadku obowiązuje zasada odmieniania nazwy,

jeśli tylko da się ją włączyć do określonego wzorca odmiany. Mimo to jednak liczne nazwy miejscowe

pozostają nieodmienne, choć można by dla nich taki wzorzec łatwo znaleźć. Ustalenia szczegółowe są

następujące:

- 1 b | XV -


1. Nieodmienne nazwy geograficzne

Nie odmieniają się:

a) nazwy, dla których nie można ustalić wzoru odmiany, w tym zakończone na - i, -u, -au czy -os, np.

Capri, Bari, Haiti, Soczi, Hanoi, Honolulu, Turku, Baku, Peru, Fidżi, Dhaulagiri, Dachau, Hanau,

Lesbos, Rodos;

b) nazwy akcentowane na ostatniej sylabie, np. Bordeaux, Basançon, Calais, Verdun, Clermont–

Ferrand;

c) nazwy rodzaju nijakiego zakończone na -um, np. Bochum, również spolszczone: Bizancjum,

Monachium, Herkulanum, Dyrrachium, Lacjum, Akcjum.

UWAGA: Nazwy własne rodzaju męskiego zakończone na -um odmieniamy, np. Chartum (-mu, -mie).

Nie odmieniamy zwyczajowo również wielu innych nazw miast, np. Bonn, Nottingham, Los Angeles.

2. Odmienne nazwy geograficzne

Powinniśmy odmieniać następujące nazwy geograficzne:

a) zakończone na -a, np. Atlanta (-ncie, -ntę), Parma (-mie, -mę), Casablanca (-nce, -ncę — można też

pisać Casablanka);

b) nazwy słowiańskie, np. Hradec (-dca), Burgas (-su).

3. Nazwy zakończone na -o

Nazwy zakończone na -o mogą się odmieniać, jednak większość z nich zwyczajowo nie jest

odmieniana, np. Oslo, Chicago, Palermo, Orinoko, Ohio, Sorrento.

4. Nazwy zakończone na -e

Wśród nazw zakończonych na -e odmieniają się tylko słowiańskie, np. Pardubice (-bic), Skopie (-pia),

ale w tym wypadku jest też możliwa nieodmienność; niesłowiańskie, zarówno te, które mają -e w

wymowie, jak i te, które mają -e tylko w zapisie, pozostają nieodmienne, np. Halle, Westerplatte,

Karlsruhe, Udine, Newcastle.

- 1 b | XVI -

Fleksja imion: deklinacja rzeczowników – końcówki

Zestawienie końcówek

Prz.

Rodzajmęski

nijaki żeńskiosobowy nieosobowyżywotny nieżywotny

Liczba pojedynczaM. -ø, -o -ø -o, -e, -ę -um -a, -i -øD. -a -a, -u -u, -a -a -um -y (-i), -i (-y)C. -owi, -u -u, -owi -um -e, -i (-y) -i (-y)B. -a -a, -u -ø -o, -e, -ę -um -ę -øN. -em -um -ąMs. -e, -u -um -e, -i (-y) -i (-y)W. -e, -u -o, -e, -ę -um -o, -u, -i -i (-y) Liczba mnoga

M. -i (-y), -e, -owie -y (-i), -e -a -y (-i), -e

D. -ów, -i (-y), -ø -i (-y), -ii, -ø [-ij, -yj]

C. -omB. -ów, -i (-y), -ø -y (-i), -e -a -y (-i), -eN. -ami, -mi -ami -ami, -miMs. -achW. -i (-y), -e, -owie, -a -y (-i), -e -a -y (-i), -e

Uwagi:

1. Zapis -y (-i) oznacza:

• -i po k, g,

• -y poza tym.

2. Zapis -i (-y) oznacza:

• -y po c, dz, cz, dż, sz, ż, rz,

• -i poza tym.

Dystrybucja końcówek

DEKLINACJA MĘSKA

Mianownik liczby pojedynczej rodzaju męskiego:

-ø • u większości rzecz. (np. sąsiad, kot, gość);

-o • u niektórych rzecz. r. m-os., w tym zdrobniałych i obcego pochodzenia (np. maestro,

mafioso / mafiozo, mikado, figaro, żigolo, gaucho / gauczo, dziadzio, wujcio, stryjko,

tatulo, księżulko, mężunio, syncio, tatuleńko).

Dopełniacz liczby pojedynczej rodzaju męskiego:

-a • u wszystkich rzecz. r. m-żyw. (np. brata, murarza, dziadka, mędrca, chłopca, pilota, lwa,

kota, rysia, słonia, smoka, anioła, diabła, potwora, upiora, demona, amorka, krasnoludka,

robota, bałwana, manekina, chochoła);

• u rzecz. r. m-nżyw.:

nazwy miesięcy (np. marca, czerwca, września, grudnia),

większość nazw roślin, kwiatów, warzyw, owoców, jagód, orzechów, grzybów,

zwłaszcza egzotycznych (np. irysa, tulipana, narcyza, fiołka, modrzewia, świerka,

buraka, kartofla, owsa, pomidora, banana, rodzynka, ogórka, orzecha, ananasa,

arbuza, daktyla, maślaka, borowika, rydza, muchomora),

większość nazw słodyczy, wypieków, bakalii, kawałków mięsa (np. cukierka, miodynka,

- 1 c | I -


batonika, lizaka, sera, gofra, herbatnika, hamburgera, hotdoga, klopsa, kołacza,

pączka, chleba, wafla, pieroga, sękacza, naleśnika, chipsa, krokieta, kotleta,

befsztyka, sznycla),

większość nazw naczyń, urządzeń, narzędzi pracy i innych artykułów gospodarstwa

domowego (np. pędzla, młota, bata, ćwieka, gwoździa, kija, kabla, śrubokręta, cyrkla,

noża, widelca, koła, pieca, klawisza, fotela, dzbana, kielicha, garnka, słoika, rondla,

kosza, klucza, komina, żyrandola),

większość nazw artykułów odzieżowych i galanteryjnych, obuwia oraz ich części (np.

swetra, kożucha, surduta, fartucha, cylindra, kapelusza, parasola, kaftana, szalika,

paska, buta, drewniaka, kalosza, pantofla, trzewika, sandała, kaptura, rękawa,

kołnierza, guzika, klipsa),

większość nazw części ciała oraz uszkodzeń i patologii skóry itp. (np. włosa, wąsa,

nosa, zęba, kła, pazura, paznokcia, kciuka, palca, łokcia, brzucha, języka, dzioba, ryja,

ogona, piega, siniaka, sińca, strupa, guza, bąbla, liszaja, wągra, pryszcza, pieprzyka,

zeza, platfusa),

nazwy miar i wag (np. metra, kilograma, litra, ampera, wata, volta, oma, cala, morga,

węzła),

nazwy pieniędzy (np. grosza, dolara, sterlinga, jena, juana, dukata, tynfa, talara, rubla,

lira, lita, łata),

nazwy dziedzin sportowych, gier, tańców i terminy z nimi związane (np. walca,

fokstrota, oberka, swinga, tenisa, golfa, hokeja, palanta, wista, brydża, pokera,

totalizatora, asa, kiera, pika, seta, gola),

nazwy marek fabrycznych i dóbr konsumpcyjnych (np. papierosa, pilznera, żywca,

drinka, vermuta, szampana, mercedesa, fiata, volkswagena, opla, samsunga),

terminy gramatyczne, nazywające części mowy, zdania i przypadki (np. czasownika,

zaimka, przysłówka, okolicznika, mianownika, dopełniacza, biernika, wołacza),

wyrazy na ~ak, ~ek, ~ik, ~yk, często zdrobniałe (np. durszlaka, krzaka, wiatraka,

straszaka, składaka, ogródka, ogryzka, kłębka, wózka, słownika, pojemnika,

dziennika, pomnika, stolika, haczyka, patyka),

wyrazy na ~ec (np. gościńca, odrzutowca, brukowca, korkowca),

większość wyrazów na ~ar, ~er, ~or, zwłaszcza nazywających wyposażenie (np.

bojlera, kanistra, tornistra, kaloryfera, tranzystora, komputera, telewizora, skutera,

helikoptera, traktora),

inne bez wyraźnych reguł (np. kęsa, łyka, całusa, kleksa, kaca, pecha, bzika, śmiecia,

kościoła, młyna, pioruna, owsa, jęczmienia, knota, bandaża, węgla, afisza, wiersza,

latawca, longplaya, świata, zwiastuna);

-u • u rzecz. r. m-nżyw.:

nazwy zbiorowe (np. ludu, narodu, tłumu, motłochu, lasu, drobiu, gminu, kraju,

oceanu, raju, wyraju),

nazwy materialne (np. materiału, gazu, płynu, kryształu, glinu, tlenu, uranu, popiołu,

papieru, ryżu, cukru, grochu, miodu, piasku, alkoholu, dziegciu, lnu),

nazwy abstrakcyjne (np. tematu, fachu, rozumu, bólu, śmiechu, gniewu, fałszu, daru,

- 1 c | II -


pokoju, wyrazu, symbolizmu, idealizmu, totalitaryzmu, sceptycyzmu),

nazwy dni tygodnia (np. poniedziałku, wtorku, czwartku, piątku),

niektóre nazwy budowli i innych podobnych obiektów (np. domu, gmachu, hotelu,

seraju, pałacu, sadu, placu),

niektóre wyrazy obcego pochodzenia (np. uniwersytetu, teatru, kauczuku, komiksu,

weekendu, biznesu, instytutu, makijażu, oboju, beretu, gorsetu, żakietu, mankietu,

tortu),

rzecz. utworzone od rdzeni czasownikowych, często zakończone na ~j (np. utworu,

przelotu, urodzaju, napoju, zwoju, łoju, boju, przeboju, skraju, pożytku, słuchu),

skrótowce (np. PAN-u, PWN-u, BUW-u, LOT-u, PKS-u),

inne bez wyraźnych reguł (np. buku, dębu, cedru, bławatu, wozu, stołu, oszczepu,

korkociągu, zeszytu, rogu, karku, kminku, soku, kompotu, gulaszu, bigosu, rosołu);

/ • u niektórych rzecz. końcówka -a konkuruje z -u jako całkowicie synonimiczna (np.

żonkila / żonkilu, jawora / jaworu, bambusa / bambusu, anyżka / anyżku, konara / konaru,

befsztyka / befsztyku, fileta / filetu, zraza / zrazu, bunkra / bunkru, szpitala / szpitalu,

chlewa / chlewu, daszka / daszku, przystanka / przystanku, procenta / procentu, dywana /

dywanu, abażura / abażuru, fotela / fotelu, pługa / pługu, samowara / samowaru,

adaptera / adapteru, wieczora / wieczoru, poranka / poranku, łachmana / łachmanu,

krawata / krawatu, portfela / portfelu, balona / balonu, bilarda / bilardu) bądź związana z

różnicami znaczeniowymi (np. zamka („budowla mieszkalno-obronna”) / zamku

(„urządzenie do zamykania”), przypadka („kategoria gramatyczna określająca

składniową funkcję imion”) / przypadku („zdarzenie”), stracha („kukła do odstraszania

ptactwa”) / strachu („niepokój”), geniusza („człowiek utalentowany; duch miejsca”) /

geniuszu („wybitna umiejętność”), oryginała („dziwak”) / oryginału („pierwowzór”), bala

(„kloc”) / balu („impreza”), szacha („władca Persji”) / szachu („posunięcie w szachach”),

kasztana („nazwa drzewa”) / kasztanu („nazwa koloru”), cymbała („głupek”) / cymbału

(„nazwa instrumentu muzycznego”), środka („punkt środkowy”) / środku („sposób”),

druta („pręt do robienia art. dziewiarskich”) / drutu („metalowy pręt”), ducha („dusza”) /

duchu („oddech, powietrze”), ładunka („nabój”) / ładunku („towar do przewożenia”), lipca

(„7. miesiąc”) / lipcu („miód”), maja („5. miesiąc”) / maju („zieloność”), mola („mały

motyl”) / molu („gatunek sukna”), sztokfisza („ryba jako całość”) / sztokfiszu („ryba jako

część do jedzenia”), zbiega („uciekinier”) / zbiegu („miejsce zetknięcia się”));

Celownik liczby pojedynczej rodzaju męskiego:

-owi • u większości rzecz. (np. sąsiadowi, gadowi, sadowi);

-u • u niektórych rzecz. (np. panu, bratu, ojcu, chłopcu, chłopu, bogu, księdzu, diabłu, psu,

lwu, wołu, bawołu, mrówkolwu, kotu, snu, światu);

/ • u niektórych rzecz. końcówka -owi konkuruje z historycznie uzasadnioną -u (np. orłu /

orłowi, osłu / osłowi, człeku / człekowi, praojcu / praojcowi, popu / popowi, czartu /

czartowi, katu / katowi, kpu / kpowi, łbu / łbowi, kwiatu / kwiatowi);

• u niektórych rzecz. przed przyimkiem ku (np. ku końcu / ku końcowi, ku Krakowu / ku

Krakowowi).

- 1 c | III -


Biernik liczby pojedynczej rodzaju męskiego:

{=D.

}

• u rzecz. r. m-żyw.;

{=M.

}

• u rzecz. r. m-nżyw.

Narzędnik liczby pojedynczej rodzaju męskiego:

-em • u wszystkich rzecz. (np. sąsiadem, mężem, synem, wilkiem, kotem, sadem).

Miejscownik liczby pojedynczej rodzaju męskiego:

-e • z reguły u rzecz. twardotematowych (np. sąsiedzie, liderze, kocie, koźle, wole, murze,

miodzie, dziobie, stanie, świecie, czynie, kościele, popiele, aniele, obiedzie, wietrze,

wjeździe);

-u • u rzecz. miękkotematowych (np. królu, wodzu, tchórzu, starcu, ojcu, mężu, gołębiu,

śledziu, koniu, głuszcu, kamieniu, ulu);

• u rzecz. twardotematowych na ~k, ~g, ~ch (np. wilku, grzechu, brzegu, duchu).

Wołacz liczby pojedynczej rodzaju męskiego:

-e • z reguły u rzecz. twardotematowych (np. sąsiedzie, liderze, kocie, koźle, wole, murze,

miodzie, dziobie, stanie, świecie, czynie, kościele, popiele, aniele, obiedzie, wietrze,

wjeździe);

• u wielu rzecz. miękkotematowych na ~ec (np. ojcze, starcze, chłopcze, młodzieńcze,

mędrcze, pobratymcze, gończe, tubylcze, cudzoziemcze, powstańcze, siostrzeńcze);

-u • z reguły u rzecz. miękkotematowych (np. królu, wodzu, tchórzu, mężu, gołębiu, śledziu,

koniu, głuszcu, kamieniu, ulu);

• u rzecz. twardotematowych na ~k, ~g, ~ch (np. wilku, grzechu, brzegu, duchu).

-o • u niektórych rzecz. r. m-os., obcego pochodzenia (np. maestro, mafioso / mafiozo,

mikado, figaro, żigolo, gaucho / gauczo).

/ • u rzecz. miękkotematowych na ~ec i twardotematowych na ~k, ~g, ~ch końcówka -e

konkuruje z -u (np. człowiecze / człowieku, człecze / człeku, kupcze / kupcu, krawcze /

krawcu, jeźdźcze / jeźdźcu, wdowcze / wdowcu, głupcze / głupku, Niemcze / Niemcu,

Kozacze / Kozaku);

Mianownik liczby mnogiej rodzaju męskiego:

-i • z reguły u rzecz. twardotematowych r. m-os. (np. mnisi, sąsiedzi, kuzyni, chłopi, prymasi,

prezydenci, detektywi, intruzi, Litwini, Włosi);

• u rzecz. twardotematowych r. m-nos. na ~k, ~g (np. ptaki, banki, rogi, biegi);

+ u rzecz. twardotematowych r. m-os. na ~k, ~g jako forma deprecjatywna (obraźliwa) /

archaizująca (z dawnego B. lmn.) (np. rzemieślniki, chirugi) lub jedyna możliwa (np.

nieuki, gagatki);

-y • u rzecz. twardotematowych r. m-os. na ~k, ~ik, ~g, ~r (np. strażnicy, chirurdzy,

premierzy, Grecy);

• u rzecz. miękkotematowych r. m-os. na ~ec, ~iec, ~niec (np. chłopcy, mędrcy, malcy,

- 1 c | IV -


ulubieńcy, powstańcy, kupcy, naukowcy, Niemcy);

• z reguły u rzecz. twardotematowych r. m-nos. (np. psy, baty, mchy, duchy, popioły,

tłumy, sekstansy);

+ z reguły u rzecz. twardotematowych r. m-os. jako forma deprecjatywna / archaizująca

(np. syny, posły, doktory, bohatery, senatory, chłopy, biskupy, artysty) lub jedyna

możliwa (np. chamy, śpiochy, pastuchy, karły, nieroby, darmozjady), przy tym u rzecz. na

~r nie zachodzi palatalizacja do ~rzy;

-

owie

• u rzecz. twardotematowych r. m-os. na ~ek, ~f, ~ł, ~m, ~ch, ~h (np. świadkowie,

członkowie, potomkowie, marszałkowie, fotografowie, radykałowie, astronomowie,

druhowie);

• u wielu rzecz. twardo- i miękkotematowych, oznaczających władców, godność, tytuł,

zawód, stanowisko (np. królowie, szejkowie, szachowie, profesorowie, senatorowie,

ministrowie, generałowie, posłowie, wieszczowie, mistrzowie), stopień pokrewieństwa

(np. ojcowie, synowie, mężowie, wujowie, teściowie), narodowość, plemię (np. Belgowie,

Arabowie, Wikingowie, Hunowie, Bałtowie) tudzież zwyczajowo u niektórych innych (np.

panowie, wrogowie, więźniowie, uczniowie, pasażerowie, widzowie, staruchowie);

-e • z reguły u rzecz. miękkotematowych r. m-os. (np. goście, rodzice, zbieracze, pisarze,

żołnierze, końce, właściciele, listonosze);

• u rzecz. r. m-os. na ~anin (np. muzułmanie, dworzanie, Słowianie, Amerykanie, Rosjanie,

Indianie);

• u rzecz. twardotematowych r. m-os. na ~an (np. zakrystianie, krajanie, młodzianie,

Cyganie, Hiszpanie);

• u rzecz. miękkotematowych r. m-nos. (np. szkice, czynsze, pokoje, żale);

• u rzecz. twardotematowych r. m-nos. na ~ans i ~ons (np. kwadranse, fajanse, niuanse,

romanse, seanse);

+ u rzecz. miękkotematowych r. m-os. jako forma deprecjatywna / archaizująca (np. króle,

ojce, panicze, chłopce, więźnie, kupce) lub jedyna możliwa (równa formie zwyczajnej) (np.

mazgaje, gamonie, lenie);

/ • -owie niekiedy występuje obok regularnego -i, -y lub -e, tworząc formy bardziej dostojne,

formalne, uroczyste (np. bogi / bogowie, anioły / anieli / aniołowie, stróże / stróżowie,

geolodzy / geologowie, doktorzy / doktorowie, reżyserzy / reżyserowie).

• u niektórych rzecz. twardotematowych r. m-nos. na ~ans i ~ons końcówka -e konkuruje z

-y, (np. dyliżanse / dyliżansy, ambulanse / ambulansy, dystanse / dystansy, bilanse /

bilansy, anonse / anonsy).

Dopełniacz liczby mnogiej rodzaju męskiego:

-ów • z reguły u rzecz. twardotematowych (np. panów, domów, stołów, haków, kłopotów,

krajanów, bernardynów, Cyganów, Hiszpanów);

• u wielu rzecz. miękkotematowych bez wyraźnych reguł (np. szewców, chłopców, kloców,

celów, pałaców, wodzów, rydzów, więźniów, wujów, mężów, krajów, dziejów, gajów,

teleturniejów, strojów, fałszów, nabojów, dorobkiewiczów, karierowiczów, mistrzów,

burmistrzów, Niemców);

- 1 c | V -


• u wielu rzecz. r. m-os. na ~anin bez wyraźnych reguł (np. muzułmanów, luteranów,

anglikanów, purytanów, pretorianów, franciszkanów, dominikanów, wegetarianów,

republikanów, Amerykanów, Afrykanów, Meksykanów, Germanów);

-i • z reguły u rzecz. miękkotematowych właściwych (np. gości, wielbicieli, słoni, koni, żółwi,

pawi, trzmieli, śledzi, karpi, pni, żonkili, modrzewi, mięśni, dni, szczebli, paznokci);

-y • z reguły u rzecz. miękkotematowych stwardniałych (np. żołnierzy, fałszerzy, lekarzy,

talerzy, tancerzy, kopaczy, dopalaczy, listonoszy, groszy, papieży, sondaży, noży);

-ø • z reguły u rzecz. r. m-os. na ~anin (np. dworzan, mieszczan, pogan, ziemian, chrześcijan,

mahometan, parafian, samarytan, katowiczan, wilnian, paryżan, Wielkopolan, Indian,

Egipcjan, Rosjan);

/ • u wielu rzecz. miękkotematowych końcówka -ów konkuruje z historycznie uzasadnionymi

-i lub -y (np. króli / królów, medali / medalów, hoteli / hotelów, moli / molów, motyli /

motylów, hydrofili / hydrofilów, złodziei / złodziejów, pokoi / pokojów, olei / olejów, słoi /

słojów, napoi / napojów, ogni / ogniów, kocy / koców, słuchaczy / słuchaczów, badaczy /

badaczów, palaczy / palaczów, tłumaczy / tłumaczów, meczy / meczów, płaszczy /

płaszczów, cesarzy / cesarzów, dalmierzy / dalmierzów, czasomierzy / czasomierzów,

węgorzy / węgorzów, koszy / koszów, węży / wężów, bagaży / bagażów, leni /leniów, cieni

/ cieniów, uczni / uczniów, durni / durniów, strusi / strusiów, pejzaży / pejzażów, szczawi /

szczawiów).

Celownik liczby mnogiej rodzaju męskiego:

-om • u wszystkich rzecz. (np. sąsiadom, stołom).

Biernik liczby mnogiej rodzaju męskiego:

{=D.

}

• u rzecz. r. m-os.;

{=M.

}

• u rzecz. r. m-nos.

Narzędnik liczby mnogiej rodzaju męskiego:

-ami • u większości rzecz. (np. sąsiadami, kotami);

-mi • u niektórych rzecz. miękkotematowych (np. gośćmi, ludźmi, końmi, liśćmi);

/ • u niektórych rzecz. końcówka -ami konkuruje z historycznie uzasadnioną -mi (np.

gwoźdźmi / gwoździami, żołędźmi / żołędziami).

Miejscownik liczby mnogiej rodzaju męskiego:

-ach • u wszystkich rzecz. (np. sąsiadach, kotach).

Wołacz liczby mnogiej rodzaju męskiego:

{=M.

}

• u wszystkich rzecz.

DEKLINACJA NIJAKA

- 1 c | VI -


Mianownik liczby pojedynczej rodzaju nijakiego:

-o • u rzecz. twardotematowych (np. słowo, drzewo, niebo, cudo, światło, mleko, licho, lato);

• u niektórych rzecz. miękkotematowych (np. płuco, jajo);

-e • u większości rzecz. miękkotematowych (np. pole, danie, ślepie, wesele, kazanie, zboże,

morze);

-ę • u rzecz. o temacie rozszerzonym (np. imię, znamię, wymię, dziecię, zwierzę, cielę,

prosię);

-um • u pewnych rzecz. łacińskiego pochodzenia (np. akwarium, votum, muzeum, gimnazjum,

liceum).

Dopełniacz liczby pojedynczej rodzaju nijakiego:

-a • u wszystkich rzecz. na -o, -e i -ę (np. słowa, lata, pola, wesela, morza, imienia,

zwierzęcia);


liceum).

Celownik liczby pojedynczej rodzaju nijakiego:

-u • u wszystkich rzecz. na -o, -e i -ę (np. słowu, latu, polu, weselu, morzu, imieniu,

zwierzęciu);


liceum).

Biernik liczby pojedynczej rodzaju nijakiego:

{=M.

}


Narzędnik liczby pojedynczej rodzaju nijakiego:

-em • u wszystkich rzecz. na -o, -e i -ę (np. słowem, latem, polem, weselem, morzem, imieniem,

zwierzęciem);


liceum).

Miejscownik liczby pojedynczej rodzaju nijakiego:

-e • z reguły u rzecz. twardotematowych (np. słowie, lecie, świetle);

-u • u rzecz. miękkotematowych (np. polu, morzu, zbożu, weselu, jaju, płucu, znamieniu,

cielęciu);

• u rzecz. twardotematowych na ~k, ~g, ~ch (np. jabłku, echu, imagu);


liceum).

Wołacz liczby pojedynczej rodzaju nijakiego:

{=M. • u wszystkich rzecz.

- 1 c | VII -


}

Mianownik liczby mnogiej rodzaju nijakiego:

-a • u wszystkich rzecz. (np. pola, zboża, lata, jaja, jabłka, licha, imiona, cielęta, muzea).

Dopełniacz liczby mnogiej rodzaju nijakiego:

-i • u rzecz. miękkotematowych właściwych bez wyraźnych reguł (np. stuleci, osiedli,

narzędzi, popołudni, przedszkoli, zarośli, skrzeli, ślepi, badziewi, bezrybi);

-y • u rzecz. miękkotematowych stwardniałych bez wyraźnych reguł (np. wybrzeży, podwórzy,

ostrzy, naręczy, pojezierzy, zboczy, nozdrzy, obliczy, rozdroży, zapleczy);

-ø • u rzecz. twardotematowych (np. lat, jajek, lich, imag, stad, bractw, piętn, drzew);

• u rzecz. miękkotematowych właściwych i stwardniałych bez wyraźnych reguł (np. pól,

życzeń, mórz, płuc);

• u rzecz. o temacie rozszerzonym (np. kurcząt, wymion);

-ów • u pewnych rzecz. łacińskiego pochodzenia na -o i –um (np. radiów, studiów, akwariów,

votów, muzeów, gimnazjów, liceów);

/ • u rzecz. (żyw. zgrubiałych na ~isko i innych) końcówka -ów konkuruje z -ø (np. chłopisk /

chłopisków, wilczysk / wilczysków, dziadzisk / dziadzisków, przedmieść / przedmieści,

przyszłów / przysłowi).

Celownik liczby mnogiej rodzaju nijakiego:

-om • u wszystkich rzecz. (np. polom, zbożom, latom, jajom, jabłkom, lichom, imionom,

cielętom, muzeom).

Biernik liczby mnogiej rodzaju nijakiego:

{=M.

}


Narzędnik liczby mnogiej rodzaju nijakiego:

-ami • u wszystkich rzecz. (np. polami, zbożami, latami, jajami, jabłkami, lichami, imionami,

cielętami, muzeami).

Miejscownik liczby mnogiej rodzaju nijakiego:

-ach • u wszystkich rzecz. (np. polach, zbożach, latach, jajach, jabłkach, lichach, imionach,

cielętach, muzeach).

Wołacz liczby mnogiej rodzaju nijakiego:

{=M.

}


DEKLINACJA ŻEŃSKA

Mianownik liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego:

-a • u większości rzecz. (np. kobieta, noga, małpa, kasza, ziemia, idea);

- 1 c | VIII -


-i • u niektórych rzecz. miękkotematowych na ~n (np. pani, bogini, gospodyni);

-ø • u niektórych rzecz. miękkotematowych (np. krew, mysz, kość, dłoń, kolej, sól, macierz).

Dopełniacz liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego:

-y • z reguły u rzecz. twardotematowych (np. kobiety, siły, siostry, muchy);

• u rzecz. miękkotematowych stwardniałych (np. nędzy, myszy, pracy, ulicy);

-i • u rzecz. miękkotematowych właściwych (np. bogini, cerkwi, świni, szyi, opcji, melodii,

ziemi, żmii, fali);

• u rzecz. twardotematowych na ~k, ~g (np. matki, łąki, drogi, nogi, księgi);

• u rzecz. o temacie samogłoskowym (np. idei, trachei, orchidei).

Celownik liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego:

-i • u rzecz. miękkotematowych właściwych (np. babci, gospodyni, intencji, świni, osi, lilii,

opcji, ziemi);

• u rzecz. o temacie samogłoskowym (np. idei, trachei, orchidei);

-y • u rzecz. miękkotematowych stwardniałych (np. jędzy, kaszy, duszy, macierzy);

-e • u rzecz. twardotematowych (np. kobiecie, babie, sile, siostrze, gwieździe, łące, wadze,

nodze, musze).

Biernik liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego:

-ę • u rzecz. na samogłoskę (-a, -i) (np. małpę, ziemię, kaszę, gospodynię, ideę);

-ø • u rzecz. na spółgłoskę (np. krew, cerkiew, mysz, kość, macierz).

Narzędnik liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego:

-ą • u wszystkich rzecz. (np. gospodynią, babą, kaszą, kością, myszą, macierzą, nicią,

orchideą).

Miejscownik liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego:

{=C.

}


Wołacz liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego:

-o • u rzecz. twardotematowych (np. kobieto, siostro, matko, księgo, mucho);

• u rzecz. miękkotematowych na samogłoskę -a (np. ulico, duszo, wiedzo, nędzo,

pomarańczo);

• u rzecz. o temacie samogłoskowym (np. ideo, tracheo, orchideo);

-u • u rzecz. miękkotematowych zdrobniałych (np. babciu, mamusiu);

-i • u rzecz. miękkotematowych na samogłoskę -i (np. pani, bogini, gospodyni);

• u rzecz. miękkotematowych właściwych na spółgłoskę (np. krwi, kości, osi, kolei, głębi,

soli);

-y • u rzecz. miękkotematowych stwardniałych na spółgłoskę (np. myszy, rzeczy, nocy,

macierzy).

Mianownik liczby mnogiej rodzaju żeńskiego:

- 1 c | IX -


-e • u rzecz. miękkotematowych na samogłoskę (-a, -i) (np. boginie, szanse, ulice, dusze,

wiedze, jędze, idee);

• u niektórych rzecz. miękkotematowych na spółgłoskę bez wyraźnych reguł (np. twarze,

cerkwie, łodzie, dłonie, macierze, płcie, konwie, sole);

-i • u niektórych rzecz. miękkotematowych właściwych (na ~ość i innych) na spółgłoskę bez

wyraźnych reguł (np. sieci, brwi, ości, myśli, kości, własności, części, odpowiedzi,

powieści, przykrości);

• u rzecz. twardotematowych na ~k, ~g (np. matki, łąki, drogi, nogi, księgi);

-y • z reguły u rzecz. twardotematowych (np. kobiety, baby, żony, małpy);

• u niektórych rzecz. miękkotematowych stwardniałych na spółgłoskę bez wyraźnych reguł

(np. myszy, wszy, rzeczy);

/ • u niektórych rzecz. końcówka -e konkuruje z historycznie uzasadnioną -i (np. nocy / noce,

postaci / postacie, gęsi / gęsie, wsi / wsie, mocy / moce, napaści / napaście).

Dopełniacz liczby mnogiej rodzaju żeńskiego:

-i • u rzecz. miękkotematowych właściwych na samogłoskę -a bez wyraźnych reguł (np.

nadziei, zawiei, zbroi, głębi, szatni, uczelni, pracowni, butli);

• u rzecz. miękkotematowych właściwych na spółgłoskę (np. osi, ości, kości, nici);

• u rzecz. o temacie samogłoskowym (np. idei, trachei, orchidei);

-y • u rzecz. miękkotematowych stwardniałych na samogłoskę bez wyraźnych reguł (np.

pomarańczy, mszy);

• u rzecz. miękkotematowych stwardniałych na spółgłoskę (np. myszy, rzeczy, nocy);

-ø • u rzecz. twardotematowych na samogłoskę (np. kobiet, żon, matek, sosen, ksiąg, much,

małp, szaf, aptek);

• u rzecz. miękkotematowych właściwych na samogłoskę -a bez wyraźnych reguł (np. świń,

zgraj, kniej, szyj, ziem);

• u rzecz. miękkotematowych właściwych na samogłoskę -i (np. bogiń, gospodyń);

• u rzecz. miękkotematowych stwardniałych na samogłoskę bez wyraźnych reguł (np. ulic,

jędz, owiec);

-ij • opcjonalnie u rzecz. miękkotematowych na ~ia po spółgłosce (np. linij, lilij, armij,

hierarchij);

-yj • opcjonalnie u rzecz. miękkotematowych na ~ja po spółgłosce (np. stacyj, lekcyj, opcyj,

teoryj);

/ • u niektórych rzecz. końcówki -i, -y konkurują z -ø (np. kropel / kropli, babć / babci, gospoś

/ gosposi, kuchen / kuchni, sukien / sukni, studzien / studni, wisien / wiśni, muszel /

muszli, szabel / szabli, grobel / grobli, cukierń / cukierni, księgarń / księgarni, piekarń /

piekarni, latarń / latarni, sadz / sadzy).

Celownik liczby mnogiej rodzaju żeńskiego:

-om • u wszystkich rzecz. (np. kobietom, boginiom, ościom, jędzom, macierzom, żonom,

- 1 c | X -


duszom, brwiom).

Biernik liczby mnogiej rodzaju żeńskiego:

{=M.

}


Narzędnik liczby mnogiej rodzaju żeńskiego:

-ami • u większości rzecz. (np. kobietami, boginiami, matkami, kaszami, małpami, kulami,

ulicami, nocami, osiami);

-mi • u niektórych rzecz. miękkotematowych właściwych na spółgłoskę (np. nićmi, dłońmi,

kośćmi, skrońmi);

/ • u niektórych rzecz. końcówka -ami konkuruje z historycznie uzasadnioną -mi (np. ośćmi /

ościami, gałęźmi / gałęziami, gęśmi / gęsiami, sańmi / saniami, pięśćmi / pięściami).

Miejscownik liczby mnogiej rodzaju żeńskiego:

-ach • u wszystkich rzecz. (np. boginiach, małpach, łąkach, księgach, muchach, niciach,

kościach, ideach).

Wołacz liczby mnogiej rodzaju żeńskiego:

{=M.

}


***

Oznaczenia:

• -x – końcówka

• ~x – zakończenie (końcówka z końcowymi głoskami

tematu)

• (-x) – mniej typowa końcówka w danym paradygmacie

• (~x) – mniej typowe zakończenie w danym paradygmacie

• -ø – brak końcówki (tzw. końcówka zerowa)

• [] – forma przestarzała

• / – forma alternatywna

• n – odsyłacz do form alternatywnych, gdzie n = 1, 2, 3…

• – – brak formy

• {} – synkretyzm przypadków

- 1 c | XI -

Deklinacje rzeczowników

Documents

Transcript of Deklinacje rzeczowników