CZWARTOKLASIŚCI

Mariola Bogucka

Wszyscy wiemy, że w edukacji każde nowe ustalenie wywołuje efekt domina, który tym

razem dotyka uczniów na poziomie klasy czwartej. Skoro już klasy pierwsze będą

złożone z sześcio- i siedmiolatków, to również w klasach czwartych będzie się

trzeba liczyć z uczniami w zróżnicowanym wieku. Co więcej, trudno się też

spodziewać, że wszyscy, którzy ukończyli klasę trzecią, opanowali w takim samym stopniu

umiejętność pisania i czytania w języku ojczystym oraz poznali dokładnie te same słowa,

struktury lub piosenki, ucząc się języka angielskiego. Dla przejrzystości podziału na szkolne

klasy sztywne granice wieku byłyby dużym ułatwieniem. Niestety, rok życia dziecka w skali

dwunastu lat jest bardzo długim i znaczącym okresem, a istotne indywidualne różnice w

rozwoju powodują, że proponowane przez system edukacji przedziały są w dużej mierze

umowne. Z jednej strony te płynne granice stanowią utrudnienie, z drugiej są ochroną

przed zaszufladkowaniem i zaproszeniem do dokładnej obserwacji dzieci, a także procesu

ich rozwoju.

Wiele zadań rozwojowych może być realizowanych przez różne jednostki w innym

przedziale czasu, w zależności od wielu czynników, zarówno wewnętrznych (biologicznych),

jak i zewnętrznych (środowiskowych, społecznych). Tym samym „przekształcenie się

struktury psychicznej i zachowania człowieka nie jest prostą funkcją wieku życia i ma

charakter indywidualny” (Trempała 2000, w: Śliwerski 2006:25).

Stąd istnieje w pełni uzasadnione pytanie: jak poradzić sobie z takim zróżnicowaniem

w nauczaniu, skoro dojrzałość szkolna i tempo rozwoju dziecka nie są dokładnie

skorelowane z wiekiem (Brzezińska 2005, Ilg, Ames, Baker 2006)?

Specyfika nauczania w klasie czwartej

W dzieciństwie mali uczniowie muszą stawić czoła wielu istotnym zmianom, z których

pierwszą jest zamiana przedszkola na szkołę. Chociaż różnice w rozwoju emocjonalnym i

dojrzałości dzieci z dwóch następujących po sobie roczników z czasem stopniowo się

zacierają, to moment przejścia z klasy trzeciej do czwartej jest źródłem wielkiego

stresu, dlatego też uczniowie potrzebują wsparcia swoich nauczycieli. Z dnia na

dzień czwartoklasiści muszą dostosować się

do kolejnych, zapowiadanych wprawdzie, ale

wprowadzanych lawinowo zmian: nowych

nauczycieli i form nauczania, podręczników,

kryteriów oceny oraz sal dydaktycznych bez

wygodnego dywanika. Niemal natychmiast

muszą wykształcić kompetencje, które

wymagają sprawnego czytania i pisania,

ponieważ omawiane teksty są dłuższe i

bardziej skomplikowane niż dotychczas, a

kryteria ocen już nie opisowe, ale wyrażane

precyzyjnie liczbą zdobytych punktów i

cyfrą. Według Anny Brzezińskiej „jakość

dopasowania” ucznia do wymagań nowego

otoczenia jest głównym czynnikiem jego

rozwoju, a „wymagania i oczekiwania

nieadekwatne do możliwości dziecka”,

zarówno te zbyt wysokie, jak i te zbyt niskie, stanowią czynnik ryzyka

niepowodzeń szkolnych (Brzezińska 2005:325). Okres przejściowy, jakim niewątpliwie

jest klasa czwarta, wymaga wprowadzania stopniowo nowych sposobów nauczania w

oparciu o techniki, które są uczniom znane i przez nich lubiane. Dotyczy to

szczególnie gier i zabaw, które w swojej pierwotnej postaci stanowią bezpieczną bazę, a

dopiero następnie powinny być rozszerzane o coraz bardziej skomplikowany przekaz

tekstowy.

Doskonale sprawdzą się tu gry językowe,

takie jak I-Spy, Chinese Whispers czy Shark

(nowa wersja tradycyjnej gry Hangman). Nie

wymagają one żadnego przygotowania ze

strony nauczyciela, ponieważ jedynie bazują

na wiedzy, inwencji i skupieniu ucznia. Inne

gry, takie jak Bingo, Noughts and Crosses

oraz Battleships powszechnie znane są

uczniom z zabaw w języku polskim, więc

narysowanie odpowiedniej tabeli nie zabierze

im zbyt dużo cennego czasu na lekcji, a

korzyści z ich zastosowania będą nieocenione.

Dodatkowo karty obrazkowe umożliwią przeprowadzenie całego zestawu gier utrwalających

słownictwo, np. Pelmanism, Happy Families lub Snap. Pomocna z pewnością okaże się gra

planszowa Snakes and Ladders, która może być wykorzystana wielokrotnie, aby powtarzać

struktury gramatyczne lub utrwalać w pytaniach i odpowiedziach treść czytanek oraz

opowiadań. Jeszcze więcej propozycji gier, a także zabaw ułatwiających pracę z dziewięcio-

i dziesięciolatkami w jednej klasie dostępnych jest w książkach nauczyciela do kursu

Discover English.

Lekcje oparte na analizie tekstu w klasie czwartej powinny zawierać nie tylko odpowiedzi na

pytania dotyczące zrozumienia danego fragmentu, a także rozwiązania gramatycznych

problemów, ale ponadto oferować zadania ‘lekkie’ i mające w sobie element

zabawowego przerywnika.

Przyjazne współzawodnictwo, które w naturalny sposób będzie miało miejsce na lekcji,

wprowadzi pozytywną energię i zmianę dynamiki w klasie. W końcu nie tylko dzieci łatwiej

przyswajają wiedzę, kiedy ta kojarzy im się z wykonaniem zadania pobudzającego

intelektualnie oraz dającego poczucie przyjemności i radości.

Kształtowanie poczucia kompetencji

Według psychologów rozwojowych szkoła powinna wykształcić w dzieciach poczucie

kompetencji w pięciu różnych obszarach:

fachowości (to co robię, lubię robić dobrze),

własnej wartości,

realistycznej samooceny,

umiejętności współpracy,

przekonania, że praca (choć ważna) nie jest jedynym kryterium wartości.

„Aby dziecko miało możliwość wykorzystania

wszystkich szans rozwojowych, które niesie

za sobą okres szkolny, niezbędne jest

odpowiednie organizowanie procesu

nauczania, aby edukacja stała się ważnym

czynnikiem wspomagania rozwoju we

wszystkich obszarach” (Appelt 2005:301).

Wskazane jest, aby czwartoklasista,

który pogłębia swoją znajomość języka

angielskiego, doskonaląc umiejętność jego zastosowania, miał również możliwość

zabawy z językiem i poczucie, że szkolny wysiłek jest przyjemnym wyzwaniem. Przede

wszystkim jednak ważne jest, aby uczeń rozumiał cel zadań językowych i znał

zakres materiału, który powinien opanować. Czwartoklasista powinien ćwiczyć domyślanie

się znaczenia słów z kontekstu/gestu oraz krytyczną ocenę poprawności swoich odpowiedzi.

Wskazane jest, aby czwartoklasista rozumiał cel samooceny i potrafił ocenić swoje postępy,

a następnie sam podejmował próby rozwiązywania nowych zadań. Aby w pełni zrealizować

takie zamierzenia, stosowane zadania powinny jednocześnie stanowić dla dziecka wyzwanie

intelektualne oraz kształcić umiejętności myślenia, czyli obserwacji, porównywania,

klasyfikowania, analizowania, interpretowania oraz wyciągania wniosków.

Czwartoklasiści powinni również mieć

możliwość sprawdzenia swojej wiedzy, a

więc ocenienia wartości własnej pracy, oraz

realistycznego spojrzenia na siebie. Aby

opisywane założenia teoretyczne wprowadzić

praktycznie na lekcjach języków obcych,

wskazane jest wdrożenie dzieci do rozmowy

o uczeniu się. Realizacja tego postulatu

polega na zaangażowaniu uczniów w zadania, których celem jest refleksja na tematy

związane z umiejętnością interpretacji materiału językowego (czego się uczymy), następnie

oceny własnego zaangażowania i zainteresowania lekcją (jak się uczymy) oraz oceny

własnych postępów, (co już potrafię, czyli 'can do' statements).

Różnorodność form pracy z czwartoklasistami w znacznym stopniu wpływa na

efektywność zajęć. Jednak warunkiem powodzenia lekcji, która wykorzystuje rożne formy

interakcji, jest systematyczna praca nad rozwojem zachowań społecznych uczniów, tak aby

nie doprowadzić do nieporozumień i chaosu. Praca z kolegą/koleżanką w parach, grupach

oraz klasie jako całości wymaga ze strony nauczyciela przygotowania spójnych i

przemyślanych instrukcji, a następnie strategii sprawnego monitorowania. Natomiast ze

strony uczniów niezbędna jest znajomość i pełna akceptacja społeczno-kulturowych zasad

zachowania, np. nieprzerywania, gdy mówi inny uczeń, nieprzeszkadzania nauczycielowi.

Kształtowanie wrażliwości na drugiego

człowieka wymaga przede wszystkim

umiejętności aktywnego słuchania. W czasie

lekcji języka obcego zdolność ta jest

rozwijana poprzez zadania językowe oparte

na uzupełnianiu luki informacyjnej

(information gap activities), techniki

dramowe (np. pantomimę i odgrywanie

scenek) oraz przede wszystkim pracę

projektową. Nauczanie poprzez gry, zabawy

i projekty pozwala uczniom doskonalić umiejętność współpracy z kolegami i koleżankami.

Różnorodność (wiek, dojrzałość,

zdolności, osobowość), jaką

uczniowie sobą reprezentują, warto

jest przekuć na korzyści z niej

płynące. Przede wszystkim dzieci

uwielbiają uczyć siebie nawzajem,

pomagać słabszym i wspólnie

rozwiązywać zadania w drużynach.

Wierzę, że dzięki atmosferze

wzajemnej współpracy i szacunku

wykreowanej przez nauczyciela oraz

właściwemu doborowi materiałów i

zadań wszyscy czwartoklasiści mogą

przejść okres dopasowania do nowych wymagań bezboleśnie.

Przykłady wykorzystane w artykule pochodzą z podręcznika Discover English Starter.

Mariola Bogucka jest nauczycielem i metodykiem z ponad

20-letnim stażem, wykłada obecnie na Uniwersytecie

Gdańskim. Mariola od wielu lat pełni aktywną rolę w

programie INSETT, będąc jego regionalną koordynatorką

oraz współorganizatorką ogólnopolskich konferencji.

Zajmuje się także pisaniem kursów do nauki języka

angielskiego dla najmłodszych. Jest współautorką

podręczników, takich jak Friends, English Adventure i

Discover English oraz autorką materiałów dydaktycznych

dla nauczycieli języka angielskiego.