Medical & Health Sciences...

Volume 1 Number 1 March 2015

Medical & HealthSciences Review

www.mhsr.pl

KOMITET NAUKOWY

REDAKTOR NACZELNY: dr hab. Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM

ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO:prof. dr hab. Beata Karakiewicz

KOMITET REDAKCYJNY:

prof. dr hab. n. med. Olga Fedorciv, Ukrainadr hab. Aleksandra Gaworska-Krzemińska, Polska dr Marta Giezek, Polskadr hab. Elżbieta Grochans, Polskaprof. dr hab. n. med. Janis Kisis, Łotwadr Anna Jurczak, Polska prof. dr hab. med. Kornelia Kędziora – Kornatowska, Polska prof. dr hab. n. med. Ludmila Klimackaya, Rosjaassoc prof. Jacek Kopeć MD PhD, Kanada prof. dr hab. Maria Laszczyńska, Polska dr Andrey Lukyanov, Daniaprof. dr hab. Mariusz Ratajczak, USA dr hab. Agnieszka Samochowiec, Polskaprof. dr hab. Jerzy Samochowiec, Polska dr med. Andrzej Szpakow, Białoruśprof dr hab. Ewa Stachowska, Polskaprof. dr hab. Andrzej Wojtczak, Polska O

SEKRETARZ REDAKCJI: mgr Marta Bażydło

WYDAWCA:

ProLongaVita

Instytut Rozwoju Nauk o Zdrowiu i Usług Medycznych

REDAKTORZY TECHNICZNI:dr Wojciech Garczyńskimgr Anna Karakiewiczmgr Aleksandra Radecka

Adres Redakcji: Al. Wojska Polskiego 78/17, 70-482 SzczecinAdres nadsyłania prac: [email protected]

www.mhsr.pl

Volume 1N umber 1M arch 2015


www.mhsr.pl

2015;1(1)

Szanowni Państwo

Z ogromną przyjemnością oddajemy w Państwa ręce pierwszy numer kwartalnika Medical & Health Sciences Review.Mamy nadzieję, że czasopismo swoją tematyką wpisze się trwale w interdyscyplinarny obszar badań w naukach o zdrowiu. Dołożymy wszelkich starań aby problematyka poruszana na łamach czasopisma stanowiła rzetelne źródło informacji naukowej, inspirowała do realizacji badań i prezentowania wyników, dzielenia się doświadczeniem a przede wszystkim była nieustająco intersującą lekturą.

Z wyrazami szacunku,Redakcja M&HSR

Spis Treści: Wojciech Garczyński, Beata Karakiewicz, Anna LubkowskaAktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby 3

Anna Jurczak, Małgorzata Jasińska, Anna Reczyńska,Małgorzata Szkup, Marzanna Stanisławska, Elżbieta GrochansWłoski unikalny model opieki nad pacjentem 13

Marzanna Stanisławska, Mariola Rajzer, Anna Jurczak,Katarzyna Augustyniuk, Anna Reczyńska, Elżbieta GrochansPodejmowanie działań prozdrowotnych przez pacjentów z chorobami kardiologicznymi 21

Renata Robaszkiewicz-Bouakaz, Karina Gawrońska,Anna Jurczak, Sylwia Wieder-Huszla, Małgorzata Szkup,Małgorzata Starczewska, Marzanna Stanisławska, Elżbieta GrochansOczekiwania wobec ambulatoryjnej opiekizdrowotnej wśród osób pozbawionych wolności 29

Risky behaviors in adolescents with normal intellectualdevelopment and mild intellectual disability 37

www.mhsr.pl



www.mhsr.pl

2015;1(1)

Beata Brzostek, Paulina Zabielska, Jolanta Kamola,Monika Paszkiewicz, Andrzej Klim, Beata Karakiewicz

www.mhsr.pl



www.mhsr.pl

2015;1(1): 3-11

3

Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby

Occupational activity of patients suffering from multiple sclerosis, depending on the clinical form of the disease

Wojciech Garczyński1; A-F, Beata Karakiewicz2; D,E, Anna Lubkowska1; D,E*

1. Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie2. Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * – Autor do korespondencji.

Autor do korespondencji: dr hab. Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM, Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej PUM, 71-210 Szczecin, ul. Żołnierska 54, tel.: 91 48 00 914, e-mail: [email protected]

Orig

inal

Pap

er

StreszczenieWstęp. Stwardnienie rozsiane (SM) jest to choroba o podłożu zapalno-demielinizacyjnym ośrodkowego układu nerwowego, której objawy występują w szczycie aktywności zawodowej, a więc między 20 a 40 rokiem życia. Stwardnienie rozsiane przyjmuje najczę-ściej formę kliniczną: remitująco – nawracającą (RRMS), wtórnie postępującą (SPMS) lub pierwotnie postępującą (PPMS). Cel pracy. Celem przeprowadzonych badań była ocena aktywności zawodowej chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby.Materiał i metody. Badania przeprowadzono w Centrum Rehabilitacji dla Osób Chorych na stwardnienie rozsiane w Bornem Su-linowie. Grupa badana liczyła 197 osób (140 kobiet i 57 mężczyzn). Średnia wieku grupy badanej to 49 lat ± 11. Zastosowano me-todę sondażu diagnostycznego w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety dotyczący sytuacji zawodowej chorych na stwardnienie rozsiane. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej w programie Statistica 10.0.Wyniki. Najdłużej na SM chorowali badani z formą kliniczną SPMS (19 lat), a najkrócej z formą RRMS (14 lat). Średni staż pra-cy zawodowej respondentów wynosił 23 lata dla formy klinicznej PPMS i 19 lat dla form RRMS i SPMS. Wskaźnik niewydolności ruchowej EDSS był najwyższy u badanych z formą SPMS (6,5) a najniższy u badanych z formą RRMS (5). Wykazano statystycz-nie istotną różnicę w czasie trwania choroby (p<0,05), stażu pracy zawodowej (p<0,05) poziomie niewydolności ruchowej EDSS (p<0,001) oraz motywach rezygnacji z pracy (p<0,05) między formami klinicznymi SM.Wnioski. Uzyskane wyniki wskazują, że pacjenci z formą kliniczną PPMS są najdłużej aktywni zawodowo w stosunku do pacjen-tów z pozostałymi formami klinicznymi SM. Słowa kluczowe: stwardnienie rozsiane, aktywność zawodowa, formy kliniczne SM

Summar yBackground. MS occurs between the ages so the top of the professional activity. Multiple sclerosis takes most common clinical form: relapsing - remitting (RRMS), secondary progressive (SPMS) or primary progressive (PPMS). Objectives. The aim of the study was to evaluate the occupational activity in patients with MS, depending on the clinical form of the disease.Material and methods. The study was conducted at the center for MS patients in Bornem Sulinowie Study group consisted of 197 patients. Proprietary research tool was a questionnaire on the occaputional situation of patients with MS. The results were sta-tistically analyzed in the Statistica.Results. SM longest sick subjects with SPMS clinical form (19 years), and the shortest of the form RRMS (14 years). Average length of employment was 23 years for clinical forms of PPMS and 19 years for RRMS and SPMS forms. EDSS motor failure indicator was highest in subjects with SPMS form (6.5) and the lowest in subjects with RRMS form (5). Demonstrated a statistically signifi-cant difference in the duration of the disease (p <0.05), years of work (p <0.05) level of physical failure EDSS (p <0.001) and flo-ods leaving work (p <0.05) between clinical forms of MS.Conclusions. The results indicate that patients with PPMS clinical forms are active in the longest compared to patients with other forms of clinical MS.Key words: multiple sclerosis, occupational activity, clinical forms of MS

Otrzymano: 3.03.2015, zaakceptowano: 30.03.2015.

Wojciech Garczyński i wsp.,Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby

4

WSTĘPStwardnienie rozsiane (SM) jest przewle-

kłą chorobą o podłożu zapalno-demieliniza-cyjnym ośrodkowego układu nerwowego za-czynającą się zazwyczaj u młodych dorosłych (20-40 rok życia). Jedną z przyczyn zmian de-mielinizacyjnych są uwarunkowania gene-tyczne, które powstają w warunkach niepra-widłowych reakcji immunologicznych [1, 2, 3]. Konsekwencją demielinizacji jest spowol-nienie przewodnictwa nerwowego. Zmiany zapalno – demielinizacyjne w ośrodkowym układzie nerwowym są przyczyną powstania deficytów neurologicznych o różnej progresji - prowadząc często do niepełnosprawności [1, 3]. Zmiany demielinizacyjne charaktery-zują się szybką progresją i występują głównie w istocie białej, w pniu mózgu, w móżdżku, w rdzeniu kręgowym i nerwie wzrokowym. Pojęcie rzutu choroby związane jest z poja-wianiem się nowych lub zaostrzeniem już ist-niejących objawów neurologicznych trwają-cych przynajmniej 24 godziny i niezwiązanych z infekcją. Stwardnienie rozsiane może prze-biegać w sposób bardzo zróżnicowany w za-kresie częstości rzutów oraz szybkości nara-stania niewydolności neurologicznej [4]. Do rozpoznania SM stosuje się kryteria diagno-styczne McDonalda [5]. Stwardnienie rozsiane może mieć przebieg z rzutami lub bez. Forma kliniczna pierwotnie postępująca stwardnienia rozsianego (PPMS) występuje bez rzutów, po-zostałe formy kliniczne: rzutowo – remisyjna (RRMS), wtórnie postępująca (SPMS) i postę-pująco – nawracająca (PRMS) charakteryzują się pojawianiem się rzutów choroby, a postać łagodna (BNMS) może, przebiegać z rzuta-mi. Najczęściej występująca forma klinicz-na stwardnienia rozsianego (RRMS) rozpo-czyna się od nawracających rzutów choroby. Po kilku latach trwania choroby u pacjentów z postacią rzutowo - remisyjną przechodzi ona w postać wtórnie postępującą [4]. Do-

tychczas nie opracowano w pełni skutecznych metod leczenia stwardnienia rozsianego [6].

Stwardnienie rozsiane dotyka przede wszystkim młodych dorosłych w szczycie ich aktywności zawodowej [2, 6, 7, 8], powodu-jąc tym samym zmienną zdolność chorego do pracy, lub czasami całkowite ogranicze-nie zdolności do jej wykonywania. Ponad po-łowa chorych na stwardnienie rozsiane staje się bezrobotnymi w przeciągu około 10 lat od wieku zachorowania. Za główne czynniki po-wodujące niezdolność do pracy chorych na SM uznaje się: stopień niewydolności rucho-wej wyrażony na skali EDSS (powyżej 6,5), wiek, czas trwania i przebieg kliniczny cho-roby [9]. Średni wiek zachorowania na SM w Szczecinie wynosi dla mężczyzn i kobiet odpowiednio 36 i 34 lat [10].

Biorąc pod uwagę przeciętny wiek zacho-rowania na stwardnienie rozsiane (początek wieku produkcyjnego) - choroba stanowi po-ważny problem ekonomiczny i związany jest z powtarzającymi się hospitalizacjami, któ-rych przyczynami w znacznej mierze są rzu-ty choroby oraz postępująca niepełnospraw-ność, które w konsekwencji mogą skutkować wczesną utratą zdolności do pracy [6, 11]. Ba-dania przeprowadzone w Austrii wykazały, że 75% pacjentów z SM na wczesnym etapie choroby wykazuje aktywność zawodową, na-tomiast w późniejszych stadiach choroby pra-cuje zawodowo znacznie mniejszy odsetek chorych, mniej niż 10% [12]. Zdolność zawo-dowa osób ze stwardnieniem rozsianym zale-ży od formy klinicznej choroby, jej przebie-gu i leczenia. Choroba prowadzi głównie do dysfunkcji w obrębie narządu ruchu. Pracow-nicy z deficytami neurologicznymi w obrębie kończyn dolnych mogą wykonywać wszystkie czynności manipulacyjne, pod warunkiem, że nie doszło do dysfunkcji kończyn górnych, a sprawność manualna jest wystarczająca do sprostania wymogom określonego stanowi-

Medical & Health Sciences Rewiev 2015,1(1): 3-11

5

ska pracy. Najbardziej odpowiednie są zawody o charakterze produkcyjnym stacjonarnym jak również naukowym [13]. Choroba w począt-kowej fazie może mieć skąpoobjawowy ob-raz kliniczny, łagodny przebieg i tym samym nie musi bezpośrednio ograniczać możliwości zatrudnienia [14]. Właściwa organizacja pra-cy jest szczególnie istotna dla osób chorych na stwardnienie rozsiane i aktywnych zawo-dowo. Korzystne i wskazane jest wdrożenie dodatkowych przerw w pracy oraz tworzenie specjalnych miejsc wypoczynku dla pracowni-ków niepełnosprawnych. Istotną rolę odgry-wa również dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej i likwida-cja barier architektonicznych [15].

Celem przeprowadzonych badań była ocena zróżnicowania aktywności zawodowej chorych na stwardnienie rozsiane z uwzględ-nieniem formy klinicznej choroby.

MATERIAŁ I METODYBadania przeprowadzono w Centrum Re-

habilitacji dla Osób Chorych na stwardnie-nie rozsiane w Bornem Sulinowie. Grupa ba-dana liczyła 197 osób (140 kobiet i 57 męż-czyzn). Średnia wieku grupy badanej to 49 lat ± 11. Średni czas trwania choroby wynosił 17 lat ± 9. Średni wiek zachorowania wynosił 32 lata ± 10. Zastosowano metodę sondażu dia-gnostycznego w oparciu o autorski kwestio-nariusz ankiety dotyczący sytuacji zawodowej chorych na SM. Opracowanie wyników opie-rało się na analizie statystycznej cech mierzal-nych (ilościowych) i niemierzalnych (jakościo-wych) z wykorzystaniem testu Kruskala – Wal-lisa (zmienne porządkowe), jednoczynnikowej analizy wariancji (zmienne ilościowe) oraz te-stu Chi2 Pearsona (zmienne jakościowe). Dla wszystkich parametrów mierzalnych wyzna-czono podstawowe statystyki opisowe (śred-nią, odchylenie standardowe), niemierzalnych - podstawowe statystyki opisowe (liczebność

i procent). Analizę rozkładów zmiennych przeprowadzono testem Shapiro – Wilka, a test Browna i Forsythe`a posłużył do oceny jednorodności wariancji.

WYNIKIW tabeli 1 zestawiono dane dotyczące wie-

ku zachorowania na SM, czasu trwania cho-roby, stażu pracy zawodowej, stażu pracy za-wodowej w chorobie, czasu po rezygnacji z pracy oraz poziomu niewydolności rucho-wej (EDSS) z podziałem na formę klinicz-ną SM. Stwardnienie rozsiane było diagnozo-wane najpóźniej u badanych z formą klinicz-ną PPMS (35 lat) a najwcześniej u badanych z RRMS i SPMS (30 lat). Wykazano staty-stycznie istotną różnicę między wiekiem za-chorowania a formą kliniczną SM (p<0,001). Mniejsza siła istotności różnic pomiędzy for-mami klinicznymi SM (p<0,05) wystąpiła przy ocenie czasu trwania choroby z podzia-łem na formy kliniczne. Ponadto, po przepro-wadzeniu analizy post hoc Tukeya, wykazano, że istotne różnice występowały między wie-kiem zachorowania na stwardnienie rozsiane w grupach RRMS - PPMS i SPMS – PPMS (przy poziomie istotności p<0,001), czasem trwania choroby w grupach SPMS – RRMS (przy poziomie istotności p<0,05), stażem pracy zawodowej w grupach RRMS – PPMS i SPMS – PPMS (przy poziomie istotności p<0,05) oraz wskaźnikiem niewydolności ruchowej EDSS w grupach RRMS – SPMS, RRMS – PPMS (przy poziomie istotności od-powiednio p<0,001 i p<0,01). Nie wykazano istotnych statystycznie różnic między stażem pracy zawodowej w chorobie i czasie po rezy-gnacji z pracy a formami klinicznymi SM.

W tabeli nr 2 zestawiono dane dotyczące poziomu wykształcenia, czynników utrudnia-jących wykonywanie pracy, charakteru wyko-nywanej pracy, powodu rezygnacji z pracy za-wodowej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie


6

pracownika z uwzględnieniem formy klinicz-nej stwardnienia rozsianego. Najwięcej bada-nych zadeklarowało wykształcenie wyższe (45% - RRMS, 53% - SPMS, 43% - PPMS), wykształcenie średnie deklarowało 41% bada-nych z formą kliniczną RRMS, 38% badanych z PPMS i 28% z formą SPMS. Wykształce-nie zawodowe deklarowało 12% z formą kli-niczną RRMS i SPMS i 14% z formą klinicz-ną PPMS. Wykształcenie podstawowe dekla-rowało 4% badanych z formą kliniczną SPMS i PPMS. Kolejny aspekt badań dotyczył czyn-ników ograniczających wykonywanie pracy. Zmęczenie jako czynnik utrudniający wykony-wanie pracy zgłosiło 40% badanych z formą kliniczną SPMS, 37% z formą kliniczną RRMS a najmniej, bo 29% badanych z formą klinicz-ną PPMS. Drżenie jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występował rzadko. Pro-blem ten zgłosiło 19% badanych z formą kli-niczną SPMS, 13% z PPMS i 11% z formą kli-niczną RRMS. Zaburzenia widzenia jako czyn-nik utrudniający wykonywanie pracy występo-wały najczęściej w formie klinicznej RRMS (17%), a najrzadziej w formie klinicznej PPMS (6%). Problem ten dotyczył również 11% chorych z formą kliniczną SPMS. Zaburzenia równowagi jako czynnik utrudniający wykony-wanie pracy występowały najczęściej w formie klinicznej wtórnie postępującej (40%) i rzuto-wo – remisyjnej (37%) a najrzadziej były zgła-szane u badanych z formą kliniczną pierwot-nie postępującą (27%). Trudności w porusza-niu się, jako czynnik utrudniający wykonywa-nie pracy, najczęściej występowały w formie klinicznej SPMS (43%) a najrzadziej w formie klinicznej PPMS i RRMS, odpowiednio 39% i 38%. Problem kontroli zwieraczy jako czyn-nik utrudniający wykonywanie pracy występo-wał najczęściej u badanych z formą kliniczną RRMS (21%), najrzadziej natomiast u bada-nych z formą kliniczną SPMS i PPMS (13%). Dolegliwości bólowe jako czynnik ogranicza-

jący wykonywanie pracy występował rzad-ko. Problem ten dotyczył zaledwie 9% bada-nych z formą kliniczną rzutowo – remisyjną, 7% badanych z formą kliniczną przewlekle postępującą i 6% z formą kliniczną wtórnie postępującą. Podobnie jak dolegliwości bólo-we i drżenie, zaburzenia mowy jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występował rzadko. Problem ten zgłaszało 9% badanych z formą kliniczną RRMS i SPMS i 3% bada-nych z formą kliniczną PPMS. Uczucie przy-gnębienia jako czynnik utrudniający wykony-wanie pracy najczęściej dotyczył badanych z formą kliniczną PPMS (13%), następnie z formą kliniczną SPMS (12%), a najrzadziej z formą kliniczną RRMS (11%). Poczucie niż-szej wartości jako czynnik utrudniający wyko-nywanie pracy najczęściej dotyczył badanych z formą kliniczną SPMS (10%), a najrzadziej z formą RRMS i PPMS (5%). Kolejne analizo-wane pytanie dotyczyło rodzaju pracy zawo-dowej. Na podstawie analizy wyników moż-na stwierdzić, że badani najczęściej wykony-wali pracę o charakterze umysłowym (69% z formą kliniczną RRMS, 62% z formą PPMS, – 55% z formą kliniczną SPMS). Wykonywa-nie pracy fizycznej deklarowało najmniej ba-danych: 21% z formą kliniczną SPMS, 15% z formą kliniczną PPMS, 11% z formą klinicz-ną RRMS. Ocena poziomu istotności różnic w wykształceniu, czynnikach utrudniających wykonywanie pracy, charakterze wykonywa-nej pracy z podziałem na formę kliniczną i typ stwardnienia rozsianego została przeprowa-dzona za pomocą testu Chi2 Pearsona. Wyniki analizy nie potwierdziły istotnych statystycz-nie różnic badanych zmiennych z podziałem na formą kliniczną SM. Ostatni aspekt badań dotyczył powodu rezygnacji z pracy zawodo-wej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie pra-cownika. Zdecydowana większość badanych zadeklarowało, że odeszło z pracy w związku z rozpoznaniem stwardnienia rozsianego, naj-


7

więcej w przypadku formy klinicznej SPMS - 90%, następnie formy klinicznej RRMS - 85%, a najmniej formy klinicznej PPMS- 64%. Zde-cydowana większość badanych poinformowa-ła pracodawcę o swojej chorobie: 85% bada-nych z formą kliniczną RRMS i 65% bada-nych z formą kliniczną SPMS i PPMS. Oce-na poziomu istotności różnic między forma-mi klinicznymi SM została przeprowadzona za pomocą testu Chi2 Pearsona. Wyniki ana-lizy potwierdziły istotne statystycznie różnice w motywach rezygnacji z pracy z uwzględnie-niem formy klinicznej choroby na poziomie p<0,05.

DYSKUSJASytuację zawodową osób chorych na

stwardnienie rozsiane badała Lunde z zespo-łem badawczym [16]. Badania zostały prze-prowadzone w latach 2008-2010 w Norwe-gii. Grupę badaną stanowiło 213 chorych na stwardnienie rozsiane, którzy zostali zdiagno-zowani i zakwalifikowani do jednej z trzech form klinicznych stwardnienia rozsianego: RRMS, SPMS, PPMS. Badani wypełniali an-kietę dotyczącą sytuacji zawodowej obejmują-cej również informacje nt. wykształcenia, sta-nu cywilnego, objawów choroby, dolegliwości bólowych i niepełnosprawności. Badani wy-pełniali następujące kwestionariusze: FSS (Fa-tigue Severity Scale) – do oceny poziomu zmę-czenia, BDI (Beck Depression Inventory) – do oceny poziomu depresji, BAI (Beck Anxiety Inventory) – do oceny poziomu lęku. Poziom niepełnosprawności został określony na pod-stawie danych klinicznych i badania neurolo-gicznego. Średnia wieku grupy badanej w tym przypadku wynosiła 32 lata. Najmłodsi byli pacjenci z grupy SPMS (30,04 lat) a najstarsi z grupy PPMS (45,6 lat). 73% badanych żyło w związku małżeńskim lub konkubinacie, 27% było samotnych. Wykształcenie średnie i wyż-sze deklarowało 29% badanych a podstawo-

we, gimnazjalne i zawodowe 71% badanych. Zupełnie inne wyniki uzyskano w badaniach własnych, gdzie połowa badanych deklarowa-ła wykształcenie wyższe. W badaniach Lunde pracę umysłową – lekką deklarowało 50,5% badanych a ciężką – fizyczną 49,5% badanych. W badaniach własnych uzyskano porówny-walne wyniki w zakresie pracy umysłowej, ale tylko 15% badanych deklarowało pracę fizycz-ną. Objawy depresyjne występowały u 9% pa-cjentów, zaburzenia lękowe występowały aż u 81% badanych. Przewlekłe dolegliwości bó-lowe deklarowało 44% badanych. Najwięk-szy poziom zmęczenia, wyrażonego w skali FSS, występował u pacjentów z formą klinicz-ną PPMS, średni u pacjentów z formą klinicz-ną SPMS a najmniejszy u pacjentów z formą kliniczną RRMS. W przytaczanych badaniach średni poziom niepełnosprawności wyrażony w skali EDSS dla całej grupy badanej wyniósł 4, natomiast z uwzględnieniem formy SM, od-powiednio: RRMS – 3, SPMS – 6, PPMS – 5,5. Nieco odmienne wyniki uzyskano w bada-niach własnych w odniesieniu do stopnia nie-pełnosprawności, gdzie średni wynik niepeł-nosprawności ruchowej wynosił 5 dla formy klinicznej RRMS, 6,5 dla SPMS i 6 dla PPMS.

Krause wraz z zespołem badawczym [17] oceniali czynniki wpływające na aktywność zawodową osób chorych na stwardnienie roz-siane. Grupa badana liczyła 87 osób. Zgodnie z kryteriami McDonalda pacjenci zostali za-kwalifikowani do odpowiedniej formy klinicz-nej. U pacjentów zastosowano wiele kwestio-nariuszy, których wyników nie można odnieść do badań własnych. Oceniano m. in. poziom niewydolności ruchowej EDSS. Średnia war-tość dla chorych nieaktywnych i aktywnych za-wodowo wynosiła 3,5. W badaniach własnych uzyskano zbliżony wynik – 4,5 w skali EDSS. Krause dokonała również oceny zmęczenia za pomocą kwestionariusza MFIS. Średni wynik wyniósł 32.


8

Badanie przeprowadzone przez Multi-ple Sclerosis International Federation w 2010 roku w grupie 3500 osób dotyczące udogod-nień w miejscu pracy, które umożliwiają oso-bom z SM kontynuowanie aktywności zawo-dowej wykazało, że pacjenci najczęściej po-dejmują decyzję o rezygnacji z pracy w ciągu pierwszych 3 lat od rozpoznania choroby. Do-wiedziono, że elastyczne godziny pracy i wy-dzielone miejsce do odpoczynku były najważ-niejszymi adaptacjami w miejscu pracy, któ-re według ankietowanych wpływają na konty-nuowanie zatrudnienia. Jednocześnie połowa pracowników zaznaczyła, że w ich miejscach zatrudnienia wprowadzenie elastycznych go-dzin pracy nie jest możliwe, a 70% ankieto-wanych informowało o braku miejsca do od-poczynku. Wydaje się zatem, iż konieczne jest podejmowanie działań edukacyjnych skiero-wanych do pracowników uświadamiające im korzyści wynikające z kontynuowania pracy zawodowej i to, że SM nie zawsze bezwzględ-nie musi wiązać się z niepełnosprawnością. W badaniach własnych uzyskano podobne wyniki. Pacjenci chorzy na stwardnienie roz-siane, którzy byli aktywni zawodowo również wskazywali na elastyczny czas pracy jako czyn-nik warunkujący kontynuowanie pracy. Istnie-je także ogromna potrzeba działań edukacyj-nych w stosunku do pracodawców [18].

Przychodzka z zespołem badawczym [19] analizowała funkcjonowanie społeczne i zawodowe chorych na SM. Badania zosta-ły przeprowadzone w grupie 80 osób w opar-ciu o autorski kwestionariusz ankiety. Śred-nia wieku grupy badanej wynosiła 43 lata. Wy-kształcenie wyższe, średnie i zawodowe dekla-rowało po ok 30% badanych. Odmienne wy-niki uzyskano w badaniach własnych, gdzie zdecydowana większość badanych posiada-ła wykształcenie wyższe. Stwardnienie roz-siane jest chorobą, której przebieg wywołuje znaczną ilość problemów nasilających się wraz

z czasem trwania choroby. W badaniach Przy-chodzkiej najwięcej problemów dotyczyło zmęczenia, poruszania się i spastycznego na-pięcia mięśni, a najmniej zaburzeń zwieraczy i problemów emocjonalnych – co potwierdza-ją również badania własne. Niestety autorka nie dokonała analizy funkcjonowania zawodo-wego ze względu na formę kliniczną choroby.

WNIOSKIUzyskane wyniki wskazują, że pacjenci

z formą kliniczną pierwotnie postępującą SM są najdłużej aktywni zawodowo.

PIŚMIENNICTWO1. Stasiołek M, Mycko M, Selmaj K, Pa-

togeneza stwardnienia rozsianego. Pol Przegl Neurol, 2005, 1, 92-98.

2. Kazibutowska Z, Diagnostyka, rokow-anie i leczenie w stwardnieniu rozsianym w kontekście zagadnień rehabilitacji. Pol Przegl Neurol 2008; 4; 46-47.

3. Miller E, Skuteczność rehabilitacji w st-wardnieniu rozsianym. Pol Merk Lek 2009; 153:205-207.

4. Selmaj K, Kryteria diagnostyczne i natu-ralny przebieg choroby, Pol Przegl Neurol 2005, 1(3): 99-105.

5. McDonald WI, Compston A, Edan G et all. Recommended diagnostic criteria for multiple sclerosis: guidelines from the International Panel on the diagnosis of multiple sclerosis. Ann Neurol 2001; 50: 121-127.

6. Rotstein Z, Hazan R, Barak Y, et all. Per-spectives in multiple sclerosis health care: special focus on the cost of multiple scle-rosis. Autoimmun Rev 2006; 5(8): 511-516.


9

7. Sadovnick AD, Genetic epidemiology of multiple sclerosis: a survey. Ann Neurol 1994; 36(2) 194-203.

8. Amato MP, Ponziani G, Rossi F, et all. Quality of life in multiple sclerosis: the impact of depression, fatigue and disabil-ity. Mult Scler 2001; 7(5): 340–344.

9. Mc Fadden E, Horton M, Ford H, et all. Screening for the risk of job loss in mul-tiple sclerosis (MS): development of an MS-specific Work Instability Scale (MS-WIS). Mult Scler J 2012, 18(6): 862-870.

10. Potemkowski A, Stankiewicz J, Brzo-zowski S i wsp. Analiza epidemiologiczna stwardnienia rozsianego w regionie Szc-zecina w latach 1960-2004, Neurol Neu-rochir Pol 2005; 39(2): 301-302

11. Sutliff MH, Contribution of impaired mobility to patient burden in multiple sclerosis. Curr Med Res Opin 2010; 26(1): 109-119.

12. Kobelt G, Berg J, Lindgren P, et all. Costs and quality of life of multiple sclerosis in Austria. Eur J Health Econ 2006;7 (2): 14-23.

13. Górska E (red). Projektowanie stanow-isk dla osób niepełnosprawnych. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007.

14. Rybacki M, Pas-Wyroślak A, Lewańska M, i wsp. Prace wymagające pełnej sprawności organizmu [w]: Rybacki M, Wągrowska – Koski E (red). Problemy orzecznicze w badaniach profilaktycznych. Instytut Me-dycyny Pracy, Łódź 2009, ss. 19-40.

15. Messmer UM, Specchia CM, Battaglia A. Factors that influence the employment status of people with multiple sclerosis: a

multi-national study. J Neurol 2009, 256: 1989-1996.

16. Lunde H, Telstad W, Grytten N, et all. Employment among Patients with Multi-ple Sclerosis - A Population Study. PLoS One 2014; 9(7): e103317.

17. Krause I, Kern S, Horntrich A, et all. Em-ployment status in multiple sclerosis: im-pact of disease-specific and non-disease-specific factors. Mult Scler 2013; 19(13): 1792-9.

18. Polskie Towarzystwo Stwardnienia Ro-zsianego: Multiple Sclerosis et Work: an employers perspective [cytowany 16.02.2015]http://www.ms-vlaanderen.be/userfiles/files/MS_and_Work_Sur-vey_Report_2011.pdf

19. Przychodzka E, Lorencowicz R, Turowski K i wsp. Funkcjonowanie społeczne i zawodowe pacjentów z SM. Zdrowie i dobrostan 2013; 4: 213-233.


10

Legenda: A - jednoczynnikowa analiza wariancji, K-W - test Kruskala – Wallisa, RRMS – remitująco – rzutowa forma SM, SPMS – wtórnie postępująca forma SM, PPMS – pierwotnie postępująca forma SM, EDSS – skala niewydolności ruchowej.

Tabela 1. Średnie wartości i odchylenie standardowe wieku zachorowania na SM, czasu trwa-nia choroby, stażu pracy zawodowej, stażu pracy zawodowej w chorobie, czasu po rezygnacji z pracy oraz poziomu niewydolności ruchowej – EDSS z podziałem na formę kliniczną stward-nienia rozsianego.

Tabela 2. Poziomu wykształcenia, czynniki utrudniające wykonywanie pracy, charakter wyko-nywanej pracy, powód rezygnacji z pracy zawodowej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie pra-cownika z uwzględnieniem formy klinicznej SM.

Badana cecha

Formy kliniczne stwardnienia rozsianegoSkróty nazw

testówpRRMS SPMS PPMS

n x ±SD n x ±SD n x ±SD

Wiek zachorowania [lata] 59 30,49 9,84 63 30,52 8,98 72 35,37 12,27 A 0,0000

Czas trwania choroby [lata] 59 14,45 9,72 63 19,98 9,40 72 17,79 10,05 K-W 0,0116

Staż pracy [lata] 59 19,03 9,79 62 19,29 9,48 71 23,59 10,59 K-W 0,0136

Staż pracy w chorobie [lata] 50 9,04 7,91 58 9,98 7,66 64 12,17 9,98 K-W 0,1382

Czas po rezygnacji z pracy [lata] 33 8 8,01 50 11,86 7,71 58 9,32 6,63 K-W 0,0508

EDSS 59 5,11 1,60 63 6,65 1,50 72 6,25 1,68 K-W 0,0000


11

Legenda: Chi2 – test Chi2 Pearsona, RRMS – remitująco – nawracająca forma SM, SPMS – wtórnie postępująca forma SM, PPMS – przewlekle postępująca forma SM.

Badana cecha

Formy kliniczne SMSkrót

nazw te-stu

pRRMS SPMS PPMS

n % n % n %

Edu

kacj

a

podstawowe 0 0 3 5 3 4

Chi2 0,942zawodowe 8 13 8 13 10 14

średnie 26 42 18 29 27 38

wyższe 28 45 34 54 31 44

Czy

nnik

i utr

udni

ając

e w

ykon

ywan

ie p

racy

zmęczenie 33 37 41 40 32 29

Chi2 0,302

drżenie 10 11 20 19 14 13

zaburzenia widzenia 16 17 12 11 7 6

zaburzenia równowagi 34 37 42 40 30 27

trudności w poruszaniu się 35 38 45 43 44 39

problemy z kontrolą zwieraczy 19 21 14 13 14 13

dolegliwości bólowe 8 9 6 6 8 7

zaburzenia mowy 8 9 9 9 3 3

uczucie przygnębienia 10 11 12 12 14 13

poczucie niższej wartości 5 5 10 10 5 5

inne problemy 4 4 3 3 4 4

Rod

zaj p

racy

fizyczna 7 11 13 21 11 15

Chi2 0,901umysłowa 43 69 35 55 45 62

mieszana 9 15 14 22 15 20

nigdy nie pracowałem/am 3 5 1 1 2 1

Pow

ód o

dejś

cia

z pr

acy

rozpoznanie SM 28 85 44 90 37 64

Chi2 0,022przejście na emeryturę 0 0 2 4 11 19

inna choroba 2 6 1 2 2 3

inny powód 3 9 2 4 8 14

Wie

dza

prac

o-da

wcy

o c

horo

-bi

e pr

acow

nika pracodawca wiedział o SM 50 85 41 68 48 68

Chi2 0,887pracodawca nie wiedział o SM 8 14 12 20 20 28

własna działalność gospodarcza 1 2 7 12 3 4

www.mhsr.pl



www.mhsr.pl

2015;1(1): 13-19

13

Włoski unikalny model opieki nad pacjentem Unique italian model of patient care

Anna Jurczak1; A, E*, Małgorzata Jasińska2; B, Anna Reczyńska3; E, F, Małgorzata Szkup1; D, Marzanna Stanisławska1; E, Elżbieta Grochans1; A, G

1. Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie2. Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie3. Studium Doktoranckie WNoZ, Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie


Autor do korespondencji: Dr n. med. Anna Jurczak, Zakład Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, ul. Żołnierska 48 Bud. 8, 71 – 210 Szczecin, tel. (091) 48 00 910, tel./fax. 48 00 905, e-mail: [email protected]

Orig

inal

Pap

er

StreszczenieWstęp. W dobie zwiększonego zapotrzebowania na świadczenia opieki zdrowotnej, większych oczekiwań dotyczących jakości wy-konywanych usług medycznych ze strony społeczeństwa, pojawiają się coraz większe wymagania wobec opieki pielęgniarskiej. W związku z tym coraz więcej szpitali wybiera nowoczesne modele opieki nad chorym. Szpital Policlinico w Rzymie jest szpitalem na miarę XXI wieku, gdzie pacjent i jego rodzina są w centrum zainteresowania. Model Campus charakteryzuje się indywidualną opieką nad pacjentem hospitalizowanym.Cel badania. Celem pracy jest przedstawienie interesujących i godnych uwagi form opieki nad pacjentem świadczonych przez Policlinico Universitario Campus Bio - Medico w Rzymie.Materiał i metody. Artykuł ma charakter analizy przypadku PoliclinicoUniversitario CBM w Rzymie. Jest to praca oryginalna, a omawiane zagadnienia pochodzą z wielu źródeł. Do realizacji pracy zastosowano analizę informacji zgromadzonych m.in. z ana-lizy dokumentów, procedur, zdjęć oraz obserwacji zdobytej przez pielęgniarkę podczas studiów licencjackich oraz pracy w Policli-nico Universitario w Rzymie.Wnioski. Placówki medyczne powinny świadczyć usługi z których zadowoleni byliby nie tylko pacjenci, ale również pielęgniarki. Dla podniesienia poziomu jakości opieki nad pacjentem niezbędna jest zmiana sposobu organizacji pracy w ośrodkach medycz-nych. Ważne jest podjęcie odważnych kroków w celu wprowadzenia zindywidualizowanej formy opieki nad chorym. Jest to bowiem ten rodzaj opieki, którego oczekuje każdy chory człowiek.Słowa kluczowe: Campus Bio-Medico, pielęgniarstwo, model opieki

Summar yBackground. Introduction: In an era of increased demand for the provision of health care, higher ex-pectations for the quality of medical services in the community, there are growing de-mands on nursing care. Therefore, more and more hospitals are choosing modern models of patient care. Hospital Policlinico in Rome is the hospital of the XXI century, where the patient and his family are in the spotlight. Campus model is characterized by the individual care of hospitalized patients.Aim. The aim of this paper is to present interesting and remarkable forms of patient care provided by the Policlinico Universita-rio Campus Bio - Medico in Rome.Materials and methods. Item is a case study Policlinico Universitario CBM in Rome. This is a general reference work, and the is-sues discussed come from many sources. Until the work is used, inter alia, an analysis of the information collected from the analy-sis of documents, procedures, photos and observations acquired by the nurse during undergraduate studies and work in the Polic-linico Universitario in Rome.Conclusions. Health care facilities should provide the service, which would be satisfied not only patients, but also nurses. To impro-ve the quality of patient care is necessary to change the organization of work in the medical field. It is important to take bold steps to implement individualized forms of patient care. This is just the type of care that is ex-pected every sick person.Keywords: Campus Bio-Medico, nursing, care model


Małgorzata Jasińska i wsp., Włoski unikalny model opieki nad pacjentem

14

WSTĘPW dobie zwiększonego zapotrzebowania

na jakość wykonywanych usług medycznych rosną wymagania również w zakresie opie-ki pielęgniarskiej. Innowacyjne rozwiązania w opiece nad chorym wprowadzono w szpi-talu klinicznym Campus Bio-Medico w Rzy-mie, gdzie głównym mottem jest „wiedza i nauka dla człowieka”. Celem tego szpitala jest promowanie wiedzy, interdyscyplinarne-go charakteru nauki oraz rozwój badań na-ukowych we wszystkich dziedzinach, które przyczyniają się do zagwarantowania lepszej opieki pacjentom. Szpital kliniczny Campus Bio-Medico jest innowacyjną placówką me-dyczną, dla której człowiek oraz jego rodzina znajdują się w centrum zainteresowania. Pa-cjent jest w nim postrzegany wieloaspektowo, zaś działalność nie ogranicza się tylko do le-czenia, ale także do szczególnej dbałości o ca-łokształt potrzeb chorego [1].

CElCelem pracy jest przedstawienie interesu-

jących i godnych uwagi form opieki nad pa-cjentem świadczonych przez Policlinico Uni-versitario Campus Bio-Medico w Rzymie. W pracy zaprezentowano również nowator-skie i innowacyjne rozwiązanie jakim jest mo-del CBM oraz odpowiedziano na pytania do-tyczące szerokich aspektów pielęgniarstwa m.in. organizacji, zapewnienie ciągłości opie-ki, relacji interpersonalnych, motywacji, wy-korzystaniu własnej autonomii.

MATERIAŁ ORAz METODYArtykuł ma charakter analizy przypadku

PoliclinicoUniversitario CBM w Rzymie. Jest to praca oryginalna, a omawiane zagadnienia pochodzą z wielu źródeł. Do realizacji pra-cy zastosowano analizę informacji zgroma-dzonych m.in. z analizy dokumentów, pro-cedur, zdjęć oraz obserwacji zdobytej przez

pielęgniarkę podczas studiów licencjackich oraz pracy w PoliclinicoUniversitario w Rzy-mie. Dla celów niniejszej pracy analizie pod-dano model CBM, aby móc go porównać z powszechnie znanym klasycznym modelem opieki obowiązującym w większości polskich szpitali.

HOSPITAlIzACJA PACJENTAHospitalizacja jest przyczyną wielu zmar-

twień i sytuacji stresowych nie tylko ze wzglę-du na rezultat leczenia, ale przede wszystkim ze względu na ekspozycję na często długie czy bolesne leczenie, konieczność przystosowania się do wielu nowych reguł i zasad szpitalnych, bardzo odmiennych od dotychczasowego try-bu życia oraz sytuacji, w których człowiek jest uzależniony od innych osób nawet w zaspo-kajaniu najbardziej podstawowych potrzeb. Pacjenci podczas pobytu w szpitalu oczeku-ją od personelu medycznego dyspozycyjno-ści, kompetencji, zaufania, a przede wszyst-kim indywidualnego podejścia do każdego człowieka z uwzględnieniem jego wyjątko-wości. Takim podejściem charakteryzuje się Policlinico CBM, w którym każdy chory co-dziennie doświadcza holistycznego oraz indy-widualnego podejścia do pacjenta. Model ten gwarantuje nie tylko wysoką jakość wykony-wanych usług, ale także sprawia, iż pielęgniar-ki wykonując określone czynność wynikające z planu pracy mogą właściwie wykorzystywać oraz rozwijać swoje umiejętności [2].

Opieka nad chorym jest profesjonalna, oparta na humanizmie, gdzie szczególną uwa-gę przykłada się do dobrych relacji z pacjen-tem oraz jego rodziną. Ponadto szpital kli-niczny zapewnia opiekę dbającą o godność pacjenta, równouprawnienie bez względu na rasę czy wyznanie, kondycję psychofizyczną. Każdy chory ma zapewnioną ciągłość opieki, bezstronność, prawo wyboru usług darmo-wych lub prywatnych. Istotne znaczenie przy-


15

wiązuje się także do współpracy z zespołem interdyscyplinarnym. Policlinico oferuje usłu-gi związane z profilaktyką, diagnostyką oraz nowoczesnymi metodami leczenia, wykorzy-stuje działalność badawczą oraz ściśle współ-pracuje z wydziałem inżynierii Biomedycznej.

zESPóŁ INTERDYSCYPlINARNY

Nowy model organizacyjny funkcjonu-jący w szpitalu klinicznym Policlinico doty-czy pracy zespołu interdyscyplinarnego, gdzie szczególne znaczenie odgrywa silna współ-praca między lekarzem oraz pielęgniarkami. Umożliwia to zaoferowanie pacjentom naj-lepszej opieki. Model Campus promuje cią-gły rozwój personelu medycznego, minimali-zuje czas hospitalizacji oraz bazuje na progra-mie short-stay.

Program stosowany w szpitalu klinicznym polega na zmniejszeniu do minimum niepo-trzebnego oczekiwania np. na zabieg czy ba-dania. Umożliwia to nie tylko zmniejszenie ekonomicznych kosztów pobytu w szpitalu, ale przede wszystkim osiągnięcie najlepszych rezultatów leczenia. Badania naukowe wyka-zują pozytywne wyniki polityki short-stay, np.: zmniejszenie ryzyka zakażenia, poprawę sta-nu odżywienia, stanu psychofizycznego pa-cjenta. Zwraca także uwagę na aspekt zwią-zany ze sferą socjalną oraz umożliwia szyb-ki powrót chorego do środowiska domowe-go, a tym samym do pełnienia swoich ról za-wodowych.

Model CBM promuje nowoczesne rozwią-zania w opiece nad pacjentem. W celu osią-gnięcia jak najlepszych wyników, personel medyczny swoje działania opiera na czynno-ściach potwierdzonych naukowo. Zastosowa-nie evidence based practice innowacji tech-nologicznych, pracy zespołowej oraz właści-wych środków medycznych przyczynia się do wzrostu jakości w opiece nad pacjentem [1].

Większość procedur w Policlinico Univer-sitario oparta jest na najnowszych osiągnię-ciach badań naukowych oraz na wprowadza-niu nowych wytycznych postępowania tak, aby praktyka była potwierdzona naukowo. W celu osiągnięcia pożądanego celu terapeu-tycznego podkreśla się współpracę z diete-tyczkami, fizjoterapeutami oraz personelem pomocniczym. Każdy pacjent potrzebujący wsparcia psychologa bądź psychiatry ma za-pewnioną jego opiekę.

PIElĘGNIARKICały zespół pielęgniarski pracujący na od-

dziale jest kształcony w systemie uniwersytec-kim. Minimalnym wymaganym wykształce-niem jest licencjat pielęgniarstwa. W struktu-rze organizacyjnej pielęgniarki podlegają od-działowej, brak jest natomiast podziału pielę-gniarek na: pielęgniarki odcinkowe, zabiego-we, opatrunkowe, nie ma także zastępczyni oddziałowej. Każda nowo przyjęta pielęgniar-ka podejmująca pracę w Policlinico CBM przez minimum miesiąc czasu jest pod stałą opieką wyznaczonej przez oddziałową pielę-gniarkę, której obowiązkiem jest wprowadze-nie nowej koleżanki w specyfikę pracy dane-go oddziału.

W celu obniżenia czynników stresogen-nych związanych z nowym miejscem pracy, a tym samym zagwarantowanie bezpieczeń-stwa nie tylko pacjentom, ale i samej pie-lęgniarce, nowa osoba przedstawiana jest wszystkim członkom zespołu medyczne-go. Standardem jest poznawanie z topogra-fią oddziału, sprzętem medycznym, obowią-zują-cym procedurami. Pielęgniarka pełniąca funkcję opiekunki przekazuje pewną wiedzę i wskazówki praktyczne związane z bezpie-czeństwem wykonywanej pracy na danym od-dziale.

Na dyżurach popołudniowych oraz noc-nych, podczas nieobecności oddziałowej, za-


16

wsze wyznaczona jest jedna osoba odpowie-dzialna z dyżurujących pielęgniarek. W wy-borze tej osoby uwzględniane jest przede wszystkim doświadczenia, jednak przeważnie są to różne osoby. System pracy w szpitalu kli-nicznym jest trzyzmianowy. Pierwsza zmiana pracuje od 7 do 14, druga od 14 do 21, ostat-nia natomiast od 21 do 7 rano. Grafik pracy układany jest wg określonego systemu, rów-nomiernie rozpisanego, tak aby nie obciążać pielęgniarek. W sytuacji gdy pielęgniarka wra-ca do pracy po przerwie w świadczeniu usług, rozpoczyna czterema dyżurami pod rząd w systemie: dwa dyżury ranne, jeden popołu-dniowy oraz dyżur nocny. System ten sprawia, że pielęgniarka ma przeważnie tylko 4 dyżury nocne w miesiącu.

Wszystkie pielęgniarki zatrudnione w Po-clinico Universitario posiadają umowę o pra-cę, co pozwala zapewnić bezpieczeństwo pa-cjentów oraz pielęgniarek. Każdy pracow-nik Policlinico ma poczucie stabilizacji, god-ne wynagrodzenie, bezpieczne i przyjazne wa-runki pracy dające wiele satysfakcji. Pracow-nicy są motywowani oraz doceniani. Pozytyw-nie odbierane są wszelkie podziękowania ze strony dyrekcji i innych osób zarządzających zasobami ludzkimi przekazywane w postaci pisemnej i elektronicznej na pocztę każdego pracownika. Zastosowana metoda Campus sprawiła, że szpital kliniczny jest bardzo pre-stiżowym środowiskiem medycznym. Zarów-no wysoki poziom wiedzy medycznej oraz poziom kultury, jakość świadczonych usług, jakość opieki oraz dyspozycyjność pracowni-ków sprawiają, że pacjenci postrzegają opiekę medyczną bardzo pozytywnie.

OPIEKA PIElĘGNIARSKAOpieka pielęgniarska opiera się na świad-

czeniu usług pielęgniarskich określonej gru-pie pacjentów z wykorzystaniem wszystkim dostępnych metod. Zadaniem pielęgniarek

jest podejmowanie decyzji związanych z pro-fesjonalną opieką, układanie lub kontynuowa-nie wcześniej ustalonego planu opieki, któ-ry może być modyfikowany na każdym eta-pie pobytu chorego w szpitalu. Każda zmia-na procesu pielęgnacyjnego jest odnotowy-wana w indywidualnej pielęgniarskiej karcie pacjenta oraz przekazywana werbalnie pod-czas raportów. Pielęgniarka jest rzecznikiem pacjenta na forum szpitala. Sprawuje także kompleksową opiekę od początku do końca swojego dyżuru, co umożliwia zapewnienie choremu profesjonalnej opieki oraz poczucie bezpieczeństwa. Każdy pacjent zna z imienia i nazwiska pielęgniarkę która się nim zajmu-je. Dużym ułatwieniem są także identyfikato-ry, w które wyposażony jest każdy pracownik.

Pielęgniarka w modelu CBM sprawuje opiekę nad określoną grupą chorych i przej-muje całkowitą odpowiedzialność za czyn-ności pielęgnacyjne, które wykonuje podczas swojego dyżuru. W sytuacji, gdy pielęgniarka opiekuje się chorymi wymagającymi wzmożo-nej uwagi lub opieki może poprosić o pomoc oraz współpracę pielęgniarki będące na dyżu-rze lub sanitariuszy. Liczba pacjentów na po-szczególnych oddziałach jest różna i wynosi 24-34 chorych. Liczba pielęgniarek nad dyżu-rach rannych i popołudniowych w zależności od oddziału obejmuje 3-6 pielęgniarek, zaś na dyżurach nocnych są 2-3 pielęgniarki. Każda pielęgniarka może sprawować opiekę od mi-nimum 6 pacjentów w dzień oraz do 14 pa-cjentów w nocy. Nieodpowiednia liczba per-sonelu do liczby pacjentów przyczynia się do wzrostu ryzyka popełnienia błędu medyczne-go oraz niezadowolenie zarówno pacjentów jak i samego zespołu pielęgniarskiego [2].

Szpital kliniczny docenia rolę pielęgniar-ki w procesie pielęgnacyjnym oraz odpowied-niej liczby osób kadry pielęgniarskiej na dyżu-rze. Potwierdzają to także badania przeprowa-dzone w USA, gdzie 80% satysfakcji chorych


17

ze świadczonych usług medycznych zależy od pielęgniarek, które są w bezpośrednim kon-takcie z pacjentem [3].

SŁABE I MOCNE STRONY MODElU

Model zastosowany w Policlinico CBM ma zarówno mocne jak i słabe strony.

Do wad modelu należy:• Młody wiek personelu pielęgniarskie-

go oraz krótsze doświadczenie zawodowe, mo-że przyczyniać się do trudności w braniu odpowiedzialności za opiekę nad niektórymi chorymi, zwłaszcza wymagającymi zwiększo-nej kontroli, nadzoru oraz konsultacji koor-dynatorów,

• Obecność na oddziale paru dziedzin medycznych, wymaga od pielęgniarki wyso-kich kompetencji w różnych dziedzin, ale tak-że wysokich zdolności organizacyjnych oraz kierowniczych, aby móc się skoordynować w pracy z ekipami różnych dziedzin,

• Krótki czas hospitalizacji, powodu-je skrócony czas przeznaczony na edukację chorych co utrudnia realizację planu opieki zwłaszcza przy rozwiązywaniu problemów, które wymagają dłuższego czasu i odpowied-niego podejścia.

Do zalet należy:• Lepsza komunikacja oraz współpraca

między lekarzami, pielęgniarkami, pozwala na sprawowanie opieki nad pacjentem przez tylko jedną pielęgniarkę odpowiedzialną za wszystkie czynności związane z chorym,

• Lepiej wykorzystany czas oraz środki zmniejszające tym samym czas hospitalizacji,

• Lepsza współpraca pacjenta z pielęgniar-ką dotycząca programu opiekuńczo-leczni-czego poprzez zdobycie zaufania co do kom-petencji profesjonalnych pielęgniarki,

• Praca w szpitalu motywuje do ustawicz-nej edukacji pielęgniarek, w celu osiągnięcia wyższych kompetencji w danej dziedzinie,

• Wysoka satysfakcja chorych oraz pielę-gniarek.

Przeważnie plan opieki nad pacjentem jest raportowany w formie kompletnej zawiera-jący zbiór danych, diagnozy NANDA, inter-wencje i ich ocenę, w niektórych przypadkach są wskazywane tylko zebrane dane o pacjen-cie i wykonane czynności [2].

DYSKUSJA Indywidualna opieka nad pacjentem wy-

maga odpowiedniego przygotowania zarów-no pielęgniarek jak i dostosowania ich pozio-mu wiedzy do nowego oblicza pielęgniarstwa. W Polsce pracują jeszcze pielęgniarki kształ-cone w systemie liceów oraz studiów medycz-nych, opierających się na zupełnie innej niż dzisiejsza wizji pielęgniarstwa. Istotne jest za-tem uświadomienie pielęgniarkom ogromne-go znaczenia takich aspektów jak relacje in-terpersonalne, pielęgniarstwo wielokulturo-we i innych pomijanych w starym systemie kształcenia oraz do korzystania i wdrażania w życie dorobku naukowego pielęgniarstwa i dziedzin pokrewnych.

Różnice miedzy modelem opieki nad pa-cjentem we włoskim i polskim szpitalem do-tyczą przede wszystkim organizacji pracy pie-lęgniarki, począwszy od sposobu świadczonej opieki poprzez współpracę z zespołem inter-dyscyplinarnym, sporządzaniem oraz stoso-waniem dokumentacji, wdrażaniem pracow-ników spełniających funkcje pomocnicze, kończąc na zapewnieniu ciągłości opieki pie-lęgniarskiej. Zwrócono też uwagę na aspek-ty pracy takie jak autonomia i prestiż zawodu.

Model Campus Bio-Medico stosuje zindy-widualizowane podejście do człowieka cho-rego, jest to naturalna praktyka pielęgniar-ska zgodna z założeniami Florence Nightin-gale. Model CBM charakteryzuje się wielką dbałością o pacjenta, polegają na komplekso-


18

wej opiece nad chorym, zapewnienie ciągło-ści opieki. Każdy pacjent posiada swoja pie-lęgniarkę, która jest jego rzecznikiem i repre-zentuje go na forum oddziału i całego szpita-la. Pielęgniarki sprawują opiekę nad określoną grupą chorych, same dokonując ich podziału, w zależności od kryteriów ustalonych przez dyrekcję szpitala. W proces pielęgnacyjny pa-cjenta zaangażowana jest wyłącznie jedna i ta sama pielęgniarka w trakcie swojego dyżuru. Przypisanie pielęgniarce określonej grupy pa-cjentów do opieki, wiąże się z ponoszeniem indywidualnej odpowiedzialności za świad-czone usługi. W Polsce opieka ma charakter fragmentaryczny. Pielęgniarki podzielone są na odcinkowe, zabiegowe, opatrunkowe. Nie dba się o ciągłość opieki, pielęgniarki są ano-nimowe dla pacjentów, a pacjenci dla nich. Odpowiedzialność za opiekę nad chorym jest zbiorowa, bowiem kto inny dokonuje pomia-rów parametrów życiowych, ktoś inny zajmu-je się zleceniami, inna osoba z kolei dokonuje zmiany opatrunków. Powoduje to dezorienta-cję chorego [4].

W modelu Campus Bio-Medico istotny jest sposób przekazywania sobie raportów, w którym uczestniczą wszystkie pielęgniarki. Każda indywidualnie przekazuje swoich pa-cjentów pod opiekę koleżanki zaczynającej swoją zmianę. Wszystkie pielęgniarki doko-nują podręcznych notatek. Za pomocą indy-widualnej dokumentacji pacjenta przekazywa-ne są informacje dotyczące jego stanu zdro-wia. Podczas raportów zawsze przypomina-ne są dane pacjenta, wiek, motyw przyjęcia na oddział, towarzyszące mu jednostki cho-robowe oraz ważne przebyte zabiegi chirur-giczne. W tradycyjnym modelu opieki obo-wiązuje grupowa księga raportów, nie każda pielęgniarka uczestniczy w pisaniu i przeka-zywaniu sobie raportów. Brak tu również po-działu na poszczególnych pacjentów. Raport nie uwzględnia także wszystkich chorych,

a w oddziale 30-40 łóż-kowym trudno zapa-miętać wszystkie dane związane z leczeniem. Umyka przez to wiele danych o ważnym zna-czeniu dla procesu leczenia jak np. odpowied-nia mobilizacja pacjenta ze złamanym kręgo-słupem podczas toalety czy badań diagno-stycznych.

Policlinico Universitario podkreśla ścisłą współpracę miedzy członkami zespołu inter-dyscyplinarnego, co obrazuje częste, wspólne, krótkie spotkania w celu wymiany obserwa-cji, informacji i planów w realizacji dalszego procesu leczenia pacjentów. Służy temu jed-no, duże pomieszczenie do wspólnej pracy dla lekarzy i pielęgniarek, w którym się nie-ustannie konsultują, wymieniają opinie oraz różne uwagi. Sprzyja to nawiązywaniu bliż-szych kontaktów zawodowych, zaciskaniu wzajemnych więzi, a przede wszystkim owoc-nej współpracy związanej z opieką nad hospi-talizowanymi pacjentami. W polskich realiach widoczna jest silna tendencja do izolowania się dwóch grup zawodowych, każda z nich ma swój odrębny raport.

Szpital Policlinico zapewnia swoim pra-cownikom bezpieczne warunki pracy: od-powiednie obuwie, ubiór oraz inne środki ochrony związane z charakterem wykonywa-nej pracy. Dyżury natomiast są krótsze oraz nie wyczerpujące dla pracowników. Dyżury poranne i popołudniowe trwają tylko 7 go-dzin, zaś nocny przypadający 4 razy w miesią-cu jest 10 godzinny. W warunkach polskich, pracownicy często samodzielnie kupują ubiór oraz obuwie do pracy. Różnorodność ubioru utrudnia rozpoznanie przedstawicieli dane-go zawodu. Długi 12 godzinny system pracy, a czasem nawet 24 godzinny, jest wyczerpu-jący i ryzykowny dla pracownika, a także dla pacjenta.

W modelu Campus każda grupa zawo-dowa ma ściśle określone kompetencje. Du-żym ułatwieniem jest personel pomocniczy -


19

czyli sanitariusze i noszowi. Są oni bardzo cenną pomocą w sprawowaniu opieki nad pa-cjentami i ułatwiają pracę zespołu interdy-scyplinarnego. Współczesne pielęgniarstwo polskie opiera się na pracy pielęgniarek, któ-re znaczną część swojego czasu poświęca-ją na różne czynności poza pielęgnacyjne. To wszystko sprawia, iż pielęgniarka polska jest do wszystkiego. Wykonuje wiele dodatko-wych zadań, które mógłby wykonać perso-nel o niższych kompetencjach, jak np. czyn-ności administracyjne, mycie łóżek, wypisy-wanie różnych skierowań, dostarczanie mate-riałów do badań laboratoryjnych, odbieranie wyników, odprowadzanie pacjentów na bada-nia. Konsekwencją tego jest ciągłe opuszcza-nie oddziału i brak zagwarantowania pozo-stałym pacjentom należytej opieki. Skutki ta-kiej organizacji pracy pielęgniarskiej dotkliwie odczuwają pacjenci. Jak wykazują przeprowa-dzone badania, największa satysfakcja z opie-ki medycznej, bo prawie w 80%, zależy wła-śnie od opieki pielęgniarskiej [2].

WNIOSKI • Placówki medyczne powinny świadczyć

usługi z których zadowoleni byliby nie tylko pacjenci, ale również pielęgniarki. Dla pod-niesienia poziomu jakości opieki nad pacjen-tem niezbędna jest zmiana sposobu organi-zacji pracy w ośrodkach medycznych. Waż-ne jest podjęcie odważnych kroków w celu wprowadzenia zindywidualizowanej formy opieki nad chorym.

• Kolejnym ważnym elementem jest dys-pozycyjność oraz odpowiednie zachowanie wobec klientów usług medycznych, szeroko rozumiane zainteresowanie problemami pa-cjentów na terenie całego szpitala, a nie tylko jednostki, w której dana osoba pracuje, daje to świadectwo pełnego profesjonalizmu oraz buduje prestiż placówki medycznej.

• Włączenie do pracy personelu pomocni-

czego (mężczyzn) pozwoliłoby odciążyć pie-lęgniarki od wielu czynności z wyłączeniem pielęgnacyjnych oraz zmniejszyć wysiłek fi-zyczny związany z mobilizacją pacjentów oraz ich transportem.

PIŚMIENNICTWO1. Matarese M., Murgese S., at el.: Un Mod-

ello di Organizzazione dell’Attivita’ As-sistenziale Infermieristica centrato sul Paziente Ricoverato: l’Esperienza del Policlinico Universitario campus Bio-Medico di Roma. MEDIC 2007;15.2: 92-97.

2. Alloni R., Gianotti L.: L’assistenza al paziente chirurgico. Dalla tradizione all’approccio interdisciplinare, EURO-MA: 1-28.

3. Aiken L.H., Clarke S.P., Slaone D.M., So-chalski J., Silber J.H.: Hospital nurse staff-ing and patient mortality, nuburnout,and job dissatisfacyion. JAMA 23-30.10.2002: 288.

4. Kapała W., Lesińska-Sawicka M.: Pasjonujący zawód. Mag Pielęg Położ 2011;3.

www.mhsr.pl



www.mhsr.pl

2015;1(1): 21-28

21

Orig

inal

Pap

er

Podejmowanie działań prozdrowotnych przez pacjentów z chorobami kardiologicznymi Adopting pro-health behaviors by cardiac patients

Marzanna Stanisławska1; A,D,E*, Mariola Rajzer2; B,F, Anna Jurczak1; C,D, Katarzyna Augustyniuk1; F, Anna Reczyńska3; B,F, Elżbieta Grochans1; A,G

1. Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie2. Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie3. Studium Doktoranckie WNoZ, Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie


Autor do korespondencji: Dr n. med. Marzanna Stanisławska, Zakład Pielęgniarstwa PUM, 71-210 Szczecin, ul. Żołnierska 48 tel: 091 4800910, e-mail: [email protected]

StreszczenieWstęp. Poznanie negatywnych nawyków w stylu życia pacjenta i ich korekta może znacznie spowolnić rozwój choroby kardiologicznej i przyspieszyć zdrowienie, a także zapobiegać kolejnym epizodom kardiologicznym. Niepodejmowanie działań prozdrowotnych powodu-je pogłębianie problemów kardiologicznych. Celem pracy była analiza wybranych czynników wpływających na podejmowanie działań proz-drowotnych przez pacjentów z chorobami kardiologicznymi.Materiał i metody. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w 2013 roku wśród 121 pacjentów oddziału rehabilitacji kardiologicznej w SPSK nr 2 w Szczecinie. Wykorzystano ankietę standaryzowaną Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ). Wyniki. Z powodu chorób układu krążenia 40% ankietowanych znalazła się w szpitalu 1 raz, 27% badanych była hospitalizowana 2-krot-nie, 13% respondentów przebywała w szpitalu 3 razy, a 4% więcej niż 10 razy. W subiektywnej ocenie wiedzy o zdrowym stylu życia łącz-nie 88% respondentów wystawiło sobie pozytywną ocenę, a 12% badanych odpowiedziało, że ich wiedza jest niewystarczająca. Wiek wpły-wa istotnie na ogólne podejmowanie działań prozdrowotnych (p=0,004), wywiera także istotny wpływ na pozytywne nastawienia psychicz-ne (p=0,003) oraz na wykonywanie praktyk zdrowotnych (p<0,001). Stan cywilny wpływa istotnie na zachowania profilaktyczne (p=0,004). Aktywność zawodowa wpływa istotnie na przestrzeganie zachowań profilaktycznych (p=0,002). Badana grupa oceniana w aspekcie podej-mowania zachowań prozdrowotnych uzyskała wyniki na poziomie 3. stenu. Daje to wynik wysoki i pozwala stwierdzić, że blisko połowa (48%) badanych podejmuje zachowania prozdrowotne na zadowalającym poziomie. Pozostałe osoby podejmują zachowania na poziomie przeciętnym i niskim.Wnioski. Głównymi czynnikami, które mogą przyczyniać się do niepodejmowania zachowań prozdrowotnych przez osoby chore kardio-logicznie było przede wszystkim wiek pacjentów, obniżony stan psychiczny pacjentów, zwiększona ilość stresów i kumulacja emocji, brak wsparcia społecznego i rodzinnego. Słowa kluczowe: zachowania zdrowotne, profilaktyka, styl życia

AbstractIntroduction. The identification and modification of patients’ bad lifestyle habits may considerably slow down the development of cardiac diseases, accelerate the recovery, and prevent further cardiac episodes. The aim of this study was to analyze selected factors contributing to adopting pro health behaviors by cardiac patients.Material and methods. The survey was conducted among 121 patients of the cardiac rehabilitation ward in the Independent Public Clini-cal Hospital No. 2 (SPSK 2) in Szczecin in 2013. The Health Behavior Inventory was employed in this study. Results. Some 40% of the surveyed were hospitalized once due to cardiovascular disease, 27% - twice, 13% - three times, and 4% - more than 10 times. In the subjective assessment of healthy lifestyle knowledge, 88% of respondents assessed themselves positively, and 12% re-garded their own knowledge as insufficient. Age has significant effects on general adoption of pro-health behaviors (p=0,004), positive at-titudes (p=0,003), and health practices (p<0,001). Marital status and professional activity significantly contribute to taking prophylactic me-asures (p=0,004 and p=0,002, respectively). The study group members assessed in terms of their pro-health behaviors obtained the results equal to 3 stens. It is a high score, showing that pro-health behaviors exhibited by almost half of the surveyed (48%) are on the satisfactory level, while pro-health behaviors exhibited by the rest of the group are on average and low levels.Conclusions. The main potential contributors to not adopting pro-health behaviors by cardiac patients included age, lower mood, stress, ac-cumulation of emotions, and the lack of social and family support. Key words: health behaviors, prophylaxis, lifestyle


Marzanna Stanisławska i wsp., Podejmowanie działań prozdrowotnych przez pacjentów z chorobami kardiologicznymi

22

WSTĘP Styl życia z przewagą zachowań zdrowot-

nych, to podejmowanie świadomych działań skoncentrowanych na powiększaniu własnych zasobów zdrowia oraz eliminację zachowania, które może zdrowiu zaszkodzić. Zachowania antyzdrowotne stwarzające ryzyko dla zdro-wia, to zachowania problemowe lub ryzykow-ne [1,2].

W literaturze przedmiotu brak uogólnione-go, ujednoliconego katalogu zachowań zdro-wotnych. Równocześnie ich znaczenie w życiu człowieka ma charakter bardzo indywidualny. Istnieje wiele różnych aspektów przez, które można postrzegać podejmowanie działań pro-filaktycznych [3].

W latach 70 XX wieku Lalonde opracował jedną z popularniejszych obecnie teorii odno-szących się do zdrowia. Według niniejszej teo-rii, zdrowie w 50% zdeterminowane jest sty-lem życia. Zgodnie z teorią Lalonde’a wpły-wając na styl życia człowieka, można wpłynąć na jego zdrowie. Wiedza ta zaimplementowała pierwsze programy dotyczące promocji zdro-wia [4].

To, czy pacjent będzie zmieniał negatyw-ne nawyki, zależy w dużej mierze od jego oso-bowości. Osoby wykazujące małą aktywność fizyczną, nie przestrzegające diety, z negatyw-nym nastawieniem do zmiany trybu życia, są najczęściej negatywnie nastawione do zmian nawyków na pozytywne. Takie zachowania będą wynikać z ogólnego nastawienia wobec zdrowia [5, 6].

Celem pracy była analiza wybranych czyn-ników wpływających na niepodejmowanie działań prozdrowotnych przez pacjentów z chorobami kardiologicznymi.

MATERIAŁ I METODY Badania ankietowe zostały przeprowadzo-

ne w 2013 roku wśród 121 pacjentów oddzia-łu rehabilitacji kardiologicznej w SPSK nr 2

w Szczecinie. Wykorzystano ankietę standa-ryzowaną Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ), która może być wykorzystana w ba-daniach zarówno u chorych, jak i zdrowych. Ankieta składała się z 24 pytań związanych ze zdrowiem, które umożliwiły ocenę zachowań prozdrowotnych u odpowiadających w czte-rech sferach: nastawienia psychicznego, za-chowań profilaktycznych, nawyków żywienio-wych i praktyk zdrowotnych.

Analizę statystyczną przeprowadzono przy zastosowaniu pakietu Stat Soft Statistica 10 PL. Analizy zależności między rozkładem odpowiedzi na pytania dotyczące zachowań zdrowotnych, a danymi socjo-demogaficzny-mi analizowano testem zależności chi2. Przy-jęto poziom istotności p = 0,05. Uznawano, iż wyliczone prawdopodobieństwo testowe p < 0,05 oznacza wyniki istotne statystycznie.

WYNIKI Z powodu chorób układu krążenia 40%

ankietowanych znalazła się w szpitalu 1 raz, 27% badanych była hospitalizowana 2-krot-nie, 13% respondentów przebywała w szpitalu 3 razy, a 4% więcej niż 10 razy (tab.1).

W subiektywnej ocenie wiedzy o zdrowym stylu życia łącznie 88% respondentów wysta-wiło sobie pozytywną ocenę, a 12% badanych odpowiedziało, że ich wiedza jest niewystar-czająca (tab.2).

Badania własne wykazały, że wiek wpły-wa istotnie na ogólne podejmowanie działań prozdrowotnych (p=0,004), na pozytywne na-stawienia psychiczne (p=0,003) oraz na wy-konywanie praktyk zdrowotnych (p<0,001) (tab.3).

Stan cywilny istotnie różnicuje zachowania profilaktyczne (p=0,004) (tab.4).

Aktywność zawodowa istotnie kształtu-je przestrzeganie zachowań profilaktycznych (p=0,002).

Badana grupa oceniana w aspekcie podej-


23

mowania zachowań prozdrowotnych uzyska-ła wyniki na poziomie 3. stenu. Daje to wynik wysoki i pozwala stwierdzić, że blisko połowa (48%) badanych podejmuje zachowania proz-drowotne na zadowalającym poziomie. Pozo-stałe osoby podejmują zachowania na pozio-mie przeciętnym i niskim (tab.5).

DYSKUSJAWedług aktualnej wiedzy leczenie pacjen-

ta przynosi równie istotne korzyści jak szero-ko pojęty styl życia pacjenta. Pomimo dużego postępu możliwości jakimi dysponuje współ-czesna medycyna może rozwiązać tylko 10-15 procent problemów zdrowotnych. Ważne sta-ją się powody, przez które pacjenci nie podej-mują działań sprzyjających swojemu zdrowiu oraz eliminacji objawów chorobowych. Zmia-na nawyków pacjentów może więc znacz-nie zminimalizować ryzyko ponownego za-chorowania, pogłębianie się objawów, czy re-dukować wskaźnik ryzyka zgonu. Istotne jest identyfikowanie deficytów wiedzy pacjentów w tym zakresie, a także szukanie powodów przez które pogłębianie świadomości pacjen-tów nie jest skuteczne.

Wyniki uzyskane w badaniu WOBASZ w latach 2003-2005 potwierdzają wybitnie ni-skie rozpowszechnienie zachowań prozdro-wotnych w populacji ogólnej. Badanie opar-to na analizie czterech wybranych wskaźników tj.: niepalenia tytoniu, podejmowania aktyw-ności fizycznej, prawidłowej masy ciała, odpo-wiedniej diety [7, 8, 9,10].

W przeprowadzonych badaniach wła-snych prawie połowa respondentów deklaro-wała przestrzeganie zachowań prozdrowot-nych. Liczba osób wykazująca takie zachowa-nia plasowała się na poziomie ok. 48%. Ponad połowa badanych (52%), nie przestrzegała za-chowań zdrowotnych lub przestrzegała na po-ziomie średnim. Kurowska i wsp. podają, że 70,6% badanych prezentowała przeciętny po-

ziom zachowań zdrowotnych [11].W badaniach Muszalik nad zachowaniami

zdrowotnymi osób starszych 80% pacjentów przestrzegało działań zdrowotnych. W bada-niach własnych było to 48%. W tym przypad-ku wyniki nie pokrywają się. Potwierdza się jednak istotność korelacji względem stanu cy-wilnego. Osoby w związkach częściej wykazy-wały zachowania zdrowotne niż osoby samot-ne [12]. W badaniach własnych współczynnik korelacji przestrzegania zachowań zdrowot-nych i stanu cywilnego wynosił p<0,004.

Według raportów Centrum Badań Opinii Społecznej tylko 1 na 10 Polaków systema-tycznie uprawia sport, a aż 6 na 10 przyzna-ło się, że nie ćwiczy w ogóle. Ten problem do-tyczy szczególnie osób z przedziału wiekowe-go 25-34 lat. W tej grupie odsetek osób ćwi-czących zmniejsza się o połowę [13]. Według badań własnych podejmowanie praktyk zdro-wotnych plasowało się na poziomie = 3,19 co potwierdzają przytoczone badania.

Według Sobańskiego, Kubickiej i Sinkie-wicza przestrzeganie zaleceń przez pacjentów chorych kardiologicznie, jest szczególnie trud-ne w aspekcie przestrzegania diety. Szczególnie widoczne jest to w przypadku diety niskosodo-wej ze względu na zmianę smaku potraw. Na-tomiast chorzy, którym zaleca się zmniejszenie podaży płynów, nie przestrzegają zaleceń na skutek nieradzenia sobie z niedogodnościami. Wśród niedogodności najczęściej wymieniano suchość w ustach. Opublikowane w 2010 roku badanie holenderskie dowiodło, że tylko 35% chorych na schorzenia kardiologiczne kontro-luje masę ciała. Przyczyną tego jest brak świa-domości zagrożenia, jaką niesie ze sobą oty-łość, wśród osób mających już problemy kar-diologiczne. Pacjenci zapominają o przestrze-ganiu zaleceń, bądź uważają, że są one bezce-lowe [14]. W badaniach własnych przestrze-ganie zaleceń dietetycznych było na jednym z niższych poziomów i wynosiło =3,32.


24

Palenie tytoniu nadal stanowi duży pro-blem u obu płci. Badania w tym aspekcie nie są jednoznaczne. Nie ma zgodnych badań dotyczących korelacji między paleniem tyto-niu a płcią. W badaniu Maliszewskiej nad wy-stępowaniem czynników ryzyka u pacjentów chorych kardiologicznie, prawie połowa ba-danych przyznała się do palenia papierosów. Wśród nich 23% to kobiety, a 26% - mężczyź-ni. Mimo to autorka nie potwierdziła istotnej korelacji pomiędzy nałogiem a płcią [15]. Na-tomiast badanie Rywika i Kwaśniewskiej wy-kazało, że to mężczyźni palą znacznie częściej niż kobiety [9]. W badaniach własnych to ko-biety wykazywały większą skłonność do od-rzucenia nawyku, jakim jest palenie tytoniu.

Literatura tematu podkreśla zwiększenie ryzyka chorób kardiologicznych wraz ze wzro-stem wieku. Negatywne zachowania kształtu-ją się już w dzieciństwie, jednak ich odzwier-ciedlenie zauważyć można szczególnie po 60 roku życia. Wtedy też najtrudniej modyfiko-wać ich wieloletni charakter. Sam wiek nie może stanowić jedynego determinantu prze-strzegania zaleceń. Harton przeprowadzała badania nad dostosowywaniem się do zbilan-sowanej diety. Wyniki badań wskazują, że oso-by starsze częściej stosują się do zaleceń zwią-zanych z odpowiednim spożywaniem nabia-łu, natomiast młodsze mięsa, wędlin i drobiu. Może to wynikać bezpośrednio z czynników ekonomicznych. Osoby starsze mają najczę-ściej niższy dochód i mniejszą świadomość. Natomiast osoby młodsze posiadają większą wiedzę i status materialny, a co za tym idzie mogą pozwolić sobie na bardziej zróżnicowa-ną dietę [16]. W badaniach nad przestrzega-niem diety u osób starszych Zielińska stwier-dziła, że 80% respondentów miało problemy z utrzymaniem zrównoważonej diety. Wiek sil-nie korelował z nieprzeprowadzaniem regular-nych pomiarów ciśnienia tętniczego oraz sa-mokontroli. Należy dodać, że w tym kontek-

ście większość pacjentów posiadała dużą wie-dzę, a mimo to nie zmieniła swoich nawyków. W badaniu populacji osób starszych Zieliń-ska oceniała pacjentów geriatrycznych. Wśród 100 badanych połowa paliła tytoń, natomiast reszta w jednej czwartej to byli palacze bierni. Około 60% nie przestrzega zdrowych nawy-ków żywieniowych mimo odpowiednich zale-ceń lekarskich. Duży wpływ ma również bier-ny tryb życia, który w pewnych przypadkach wynika z upośledzenia układu ruchu, w innych zaś - z braku chęci. Ponad połowa pacjentów nie wykazywała motywacji do wprowadzenia zmian w swoich codziennych nawykach [17]. Również w badaniach własnych wiek silnie koreluje z wykazywaniem zachowań prozdro-wotnych p<0,004, szczególnie na nastawie-nie psychiczne oraz na praktyki zdrowotne. Im osoby starsze tym większy problem z prze-strzeganiem zachowań zdrowotnych.

Według badań Maliszewskiej wiek korelu-je istotnie statystycznie z przestrzeganiem za-chowań zdrowotnych. Autorka potwierdza, że najwięcej osób deklarujących palenie papiero-sów to respondenci w przedziale wiekowym od 41 do 60 lat. Maliszewska potwierdza wy-niki badań Harton, że wiek wpływa na prze-strzeganie zaleceń żywieniowych [15].

Z doniesień naukowych wynika znaczny wzrost ryzyka występowania depresji i lęku u pacjentów kardiologicznych, szczególnie w chorobie niedokrwiennej serca [18, 19, 20].

W tym kontekście Vollman i wsp. zasuge-rowali, że pacjenci z dużym poczuciem sen-su życia mają możliwość powiększania kontro-li nad niewydolnością serca, co poprawia ich stan fizyczny [1]. Natomiast Holahan i wsp. podkreślają wpływ poczucia sensu życia na motywację zmieniającą codzienne zachowania pacjentów kardiologicznych. Stan ten wpływa między innymi na podejmowanie wzmożonej aktywności fizycznej, zmiany w diecie czy re-zygnację z używek [21]. Te tendencje potwier-


25

dzają się w badaniach własnych. W zakresie działań prozdrowotnych, pozytywne nasta-wienie psychiczne jest cechą najczęściej wy-stępującą =3,64. Także w tym obszarze pa-cjenci najchętniej podejmują działania proz-drowotne.

WNIOSKI1. Czynnikami, które mogą przyczyniać się

do niepodejmowania zachowań prozdrow-otnych przez osoby chore kardiologicznie jest przede wszystkim wiek pacjentów, obniżony stan psychiczny pacjentów, zwiększona ilość stresów i kumulac-ja emocji, brak wsparcia społecznego i rodzinnego.

2. Podczas opracowywania programów edu-kacyjnych dla pacjentów należy pamiętać, że największą aktywność przejawiają oni w zakresie pozytywnego nastawienia psy-chicznego, a najmniejszą w zakresie prak-tyk zdrowotnych i nawyków żywieniowych i na te ostatnie należy skoncentrować największą uwagę.

PIŚMIENNICTWO 1. Wardzała – Kordyś J.: Styl życia młodzieży

z chorobą przewlekłą na przykładzie cukrzycy I typu. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania. T. 3. 2012, s. 55 – 69.

2. Wojciechowska M., Suda K.: Promocja zdrowego stylu życia nie tylko zadaniem zawodowym pielęgniarki, ale także odpowiedzią na współczesne zagrożenia zdrowia. Problemy Pielęgniarstwa. T. 16. (1, 2). 2008, s. 60–65.

3. Nosko J.: Zachowania zdrowotne i zdrow-ie publiczne – aspekty historyczno-kul-

turowe. Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2005, s. 12–13.

4. Sidorowicz W., Maroszek J., Kiedik D.: Analiza społeczna w polityce zdrowotnej. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „VESALIUS”. Kraków 2002, s. 134.

5. Ślusarska B., Nowicki G.: Zachowania zdrowotne w profilaktyce chorób układu krążenia wśród osób pracujących. Prob-lemy Higieny i Epidemiologii. T.91. 2010, s. 34 -40.

6. Sietkiewicz A., Goch A., Adamiak G., Borkowska A.: Cechy temperamentu, depresja oraz funkcje poznawcze u cho-rych na chorobę niedokrwienną serca. Polski Merkuriusz Lekarski. T. 25. 2008, s. 523 – 527.

7. Brzostek T., Malinowska – Lipień I., Kulig – Fedko M, Wilczek – Różyczka E., Ma-ciejewicz T.: Typ osobowości i poziom stresu a inne czynniki ryzyka w zaostrzeniu choroby wieńcowej. Pielęgniarstwo XXI wieku. T.13. 2005, s. 32-34.

8. Kaleta D., Makowiec-Dąbrowska T., Polańska K., Dziankowska-Zaborszc-zyk E., Drygas W.: Palenie tytoniu i inne negatywne zachowania zdrowotne wśród osób czynnych zawodowo. Medycyna Pracy. T. 60. 2009, s. 7 – 14.

9. Kwaśniewska M. Kaczmarczyk – Chałas K., Drygas W.: Zachowania zdrow-otne związane z paleniem tytoniu i odżywianiem w reprezentatywnej próbie mieszkańców Łodzi. Czynniki Ryzyka. T. 1,2. 2001, s. 68 – 72.

10. Kwaśniewska M., Kaczmarczyk – Chałas K., Dziankowska – Zaborszczyk E., Ku-


26

charczyk K., Drygas W.: Zachowania zdrowotne, wskaźniki stylu życia, oraz ryzyko kardiometaboliczne. Wyniki bada-nia WOBASZ 2003-2005. Polski Przegląd Kardiologiczny. T. 12. 2010, s. 103 – 108.

11. Kurowska K., Kudas A.: Wpływ zachowań zdrowotnych na jakość życia osób z niewydolnością serca. Folia Cardiologica Excerpta. T. 8. (1). 2013, 1: s. 1 – 8.

12. Muszalik M., Zielińska-Więczkowska H., Kędziora-Kornatowska K., Kor-natowski T.: Ocena wybranych zachowań sprzyjających zdrowiu wśród osób star-szych w oparciu o Inwentarz Zachowań Zdrowotnych Juczyńskiego w aspekcie czynników socjo-demograficznych. Prob-lemy Higieny i Epidemiologii. T.94(3). 2013, s. 509 - 513.

13. Wrońska I., Kurowska K.: Przewlekła choroba a zmiana zachowań zdrowot-nych. Pielęgniarstwo XXI wieku. T. I (9). 2005, s. 37 – 41.

14. Sobański P., Kubica A., Sinkiewicz W.: Przestrzeganie zaleceń jako element po-prawy rokowania u chorych z przewlekłą niewydolnością serca. Folia Cardiologica Excerpta. T.5. 2010, s. 70 – 73.

15. Maliszewska D.: Występowanie czyn-ników ryzyka chorób układu krążenia, wśród pacjentów przychodni specjalistyc-znej przy instytucie kardiologii w Aninie. Pielęgniarstwo XXI wieku. T. 12. 2005, s. 66 – 69.

16. Harton A., Solik-Tomassi A., Narojek L., Myszkowska - Ryciak J., Gajewska D.: Re-alizacja zaleceń racji pokarmowej przez mężczyzn z niedokrwienną chorobą serca. Problemy Higieny i Epidemiologii. T. 92.

2011, s. 557 - 560.17. Wysocka – Pleczyk M., Słowik P.: Poc-

zucie sensu życia i style radzenia sobie u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca. Problemy Higieny i Epidemiologii. T.93. 2012, s. 771 - 778.

18. Kwaśniewska M., Bielecki W., Kaczmarc-zyk – Chałas K., Pikala M., Drygas W.: Ocena rozpowszechnienia zdrowego sty-lu życia wśród mieszkańców wojewódz-twa łódzkiego i lubelskiego. Projekt WO-BASZ. Przegląd Lekarski. T. 64. 2007, s. 4 – 7.

19. Kubica A., Pufal J., Moczulska B.: Skuteczność edukacji zdrowotnej u osób hospitalizowanych w klinice kariologii. Psychiatria w Praktyce Klinicznej. T. 5. 2005, s. 61-68.

20. Kurowska M., Figiel O.: Poczucie ko-herencji a zachowania zdrowotne u osób z rozpoznaną cukrzycą typu 2. Nowiny Lekarskie. T. 78. 2009, 197–205.

21. Pietras T.: Umiejętności porozumie-wania się z pacjentem. W: Przewodnik do ćwiczeń z praktycznego nauczania medycyny klinicznej. Red. W. Grabski, D. Nowak, Wyd. Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Łódź 2007, s. 7–10


27

Hospitalizacje z powodu chorób układu

krążenia

liczba badanych n=121

Kobiety n=37

Mężczyźni n=84

n % n % n %

1 raz 48 40 16 42 32 38

2 razy 33 27 8 22 25 30

3 razy 16 13 7 19 9 11

4 razy 8 7 2 5 6 7

5 razy 3 2 1 3 2 2

6 razy 4 3 1 3 3 4

7 razy 2 2 1 3 1 1

9 razy 1 1 0 0 1 1

10 razy 1 1 0 0 1 1

Więcej niż 10 razy 4 4 1 3 4 5

Ocena wiedzy o stylu życia


Kobiety n=37

Mężczyźni n=84

n % n % n %

Bardzo dobry 5 4 4 11 1 1

Wystarczający 63 53 20 54 43 52

Dobry 38 31 10 27 28 33

Niewystarczający 15 12 3 8 12 14

Tabela 1. Liczba hospitalizacji respondentów z powodu chorób układu krążenia

Tabela 2. Ocena własnej wiedzy o zdorwym stylu życia osób ankietowanych

Wpływ wieku na zachowania zdrowotne

Ogólny wskaźnik zacho-wań zdrowotnych vs wiek

n r p

121 0,25 0,004

Prawidłowe nawyki żywie-niowe vs wiek

121 0,11 0,230

zachowania profilaktycz-ne vs wiek

121 0,09 0,326

Pozytywne nastawienia psychiczne vs wiek

121 0,27 0,003

Praktyki zdrowotne vs wiek

121 0,40 p<0,001

Legenda: n – liczba przypadków, r – współczynnik korelacji r-Pearsona, p – wyliczone prawdopodobieństwo testowe

Tabela 3. Wpływ wieku na zachowania zdrowotne


28

Wpływ stanu cywilnego na zachowania zdrowotne

Ogólny wskaźnik zachowań zdrowotnych

vs stan cywilny

n r p

121 0,163 0,074

Prawidłowe nawyki żywie-niowe vs stan cywilny

121 0,150 0,101

zachowania profilaktyczne vs stan cywilny

121 0,180 0,004

Pozytywne nastawienia psychiczne vs stan cywilny

121 0,113 0,217

Legenda: n – liczba przypadków, r – współczynnik korelacji r-Pearsona, p – wyliczone prawdopodobieństwo testowe

Tabela 4. Wpływ stanu cywilnego na zachowania zdrowotne

Izz


Kobiety n=37

Mężczyźni n=84

n % n % n %

Sten 1 26 21,5 7 5,8 19 15,7

Sten 2 36 29,7 9 7,4 27 22,3

Sten 3 59 48,8 21 17,4 38 31,4

Razem 121 100 37 30,6 84 69,4

Tabela 5. Inwentarz Zachowań Zdrowotnych, wyniki grup wg stenów

www.mhsr.pl



www.mhsr.pl

2015;1(1): 29-35

29

Orig

inal

Pap

er

Oczekiwania wobec ambulatoryjnej opieki zdrowotnej wśród osób pozbawionych wolności

The demant of prisoners for care

Renata Robaszkiewicz-BouakazA, D, E, F, 1, *, Karina GawrońskaA, B, C, 2, Anna JurczakA, F, 1, Sylwia Wieder-HuszlaA, 1, Małgorzata SzkupB, 1,

Małgorzata StarczewskaB, 1, Marzanna StanisławskaF, 1, Elżbieta GrochansG, 1

1. Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie2. Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie


Autor do korespondencji: Dr n. zdr. Renata Robaszkiewicz-Bouakaz, zakład Pielęgniarstwa PUM, 71-210 Szczecin, ul. Żołnierska 48, tel: 091 4800910, e-mail: [email protected]

StreszczenieWstęp. Więzienne Zakłady Opieki Zdrowotnej pełnią funkcję ochrony zdrowia osób pozbawionych wolności. Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych regulują akty prawne, między innymi Kodeks Karny Wykonawczy oraz Rozporządzenie Ministra Sprawie-dliwości w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności. Cel pracy. Celem pracy było uzyskanie wiedzy na temat oczekiwań osób przebywających w zakładzie karnym wobec ambulatoryj-nej opieki medycznej oraz poznanie najważniejszych powodów, dla których więźniowie szukają pomocy u lekarza.Materiał i metody. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w 2012 roku wśród 200 osób pozbawionych wolności, przeby-wających w Zakładzie Karnym w Nowogardzie. Objęto nimi mężczyzn w wieku od 18 do 72 lat. Wykorzystano ankietę standary-zowaną PRF (lista oczekiwań pacjentów). Wyniki. Pacjenci przebywający w Zakładzie Karnym w największym stopniu oczekiwali wyjaśnień dotyczących choroby oraz infor-macji na temat leczenia. Wsparcie emocjonalne było znacząco mniej istotnym elementem opieki. Oczekiwania wyjaśnienia stosow-nego leczenia formułowało 88,5% ankietowanych, w niewiele mniejszym odsetku pacjenci chcieli wyjaśnienia co oznaczają objawy, które posiadają (87,5%) oraz stwierdzenia przyczyn ich stanu zdrowia (86,5%). Uzyskania wsparcia emocjonalnego, w tym porady na temat stanu psychicznego i zaburzeń układu neurologicznego, oczekuje 58% badanych, aż 39% nie potwierdziło, że czułoby się lepiej gdyby mogło porozmawiać o swoich odczuciach. Uzyskania informacji na temat przeprowadzonych badań oczekiwało 88%, omówienia tych wyników 86,5%, a 81% chciało wiedzieć o możliwych skutkach ubocznych swojej choroby. Wnioski. Respondenci oczekiwali szczegółowego wyjaśnienia wszystkich aspektów związanych z chorobą oraz udzielenia informa-cji na temat badań i leczenia, w mniejszym stopniu poszukiwali wsparcia emocjonalnego. Słowa kluczowe: ambulatoryjna opieka zdrowotna, więziennictwo

Summar yBackground. Prison health-care services are provided for people in penal institutions. Rules of providing health services are go-verned by legal acts, inter alia, the Executive Penal Code and the Regulation of the Minister of Justice on providing health services to persons in custody by medical institutions. Objectives. The aim of this study was to obtain information about expectations of prisoners towards outpatient medical care, and find the most important reasons why prisoners look for a physician’s help.Material and methods. This survey-based study was conducted in 2012 in the prison in Nowogard. It involved 200 male prisoners aged 18-72 years. The authors used a standardized questionnaire, the Patient Request Form (PRF). Results. Patients in custody required mainly information on their disease and possible treatment. Emotional support was a signi-ficantly less important element of care. Some 88.5% of respondents expected information about the therapy applied, 87.5% — explanation of their symptoms, and 86.5% — causes of their health status. The demand for emotional support, including advice on nervous state, was noted in 58% of respondents; 39% did not think that they would feel better having a possibility of talking about their problems. As many as 88% wanted to know the details of their medical examination, 86.5% needed explanation of their exa-mination results, and 81% wanted to be informed about potential side effects of the disease. Conclusions. Respondents expected a detailed explanation of all aspects of the disease and information about medical examination and treatment. Some of them required also emotional support. Key words: outpatient health care, the prison system


Renata Robaszkiewicz-Bouakaz i wsp., Oczekiwania wobec ambulatoryjnej opieki zdrowotnej wśród osób pozbawionych wolności

30

WSTĘP Więzienne Zakłady Opieki Zdrowotnej

pełnią funkcję ochrony zdrowia osób pozba-wionych wolności. Zasady udzielania świad-czeń zdrowotnych regulują akty prawne, mię-dzy innymi Kodeks Karny Wykonawczy oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawio-nych wolności. Do zakresu działalności wię-ziennej opieki zdrowotnej należy w szczegól-ności: badanie i porada lekarska, leczenie, ba-danie i terapia psychologiczna, rehabilitacja lecznicza, badanie diagnostyczne, w tym anali-tyka medyczna, pielęgnacja chorych, pielęgna-cja niepełnosprawnych i opieka nad nimi, le-czenie stomatologiczne, orzekanie i opinio-wanie o stanie zdrowia, prowadzenie nadzoru nad warunkami sanitarnymi oraz żywieniem w jednostkach penitencjarnych, promocja zdro-wia i szerzenie oświaty zdrowotnej, zaopatrze-nie w przedmioty ortopedyczne i środki po-mocnicze [1].

Ogółem w Polsce działa 157 ambulato-riów wraz z izbami chorych, o łącznej licz-bie 863 łóżek. Są to publiczne ZOZ-y, które nie mają samodzielności, nie posiadają własnej administracji i księgowości, a także w całości podlegają jednostce penitencjarnej, przy któ-rej się znajdują. Specyfika działań więzienne-go ambulatorium różni się od funkcjonowa-nia innych placówek podstawowej opieki me-dycznej. Osoby pozbawione wolności, trakto-wane są jako nieubezpieczone, a udzielane im świadczenia zdrowotne finansowane są z bu-dżetu Ministra Sprawiedliwości. Ilość udziela-nych świadczeń zdrowotnych jest nieograni-czona. Czas oczekiwania na wizytę do specjali-sty lub badanie wysoko specjalistyczne, wyno-si od kilku do kilkunastu dni [2,3]. Celem pra-cy było uzyskanie wiedzy na temat oczekiwań osób przebywających w zakładzie karnym wo-bec ambulatoryjnej opieki medycznej oraz po-

znanie najważniejszych powodów, dla których więźniowie szukają pomocy u lekarza.

MATERIAŁ I METODY Badania ankietowe zostały przeprowadzo-

ne wśród 200 osób pozbawionych wolności, przebywających w Zakładzie Karnym w No-wogardzie. Objęto nimi mężczyzn w wieku od 18 do 72 lat. Udział w badaniach był dobro-wolny i anonimowy.

Narzędziem badawczym była ankieta stan-daryzowana PRF (lista oczekiwań pacjenta) autorstwa P. Salamon i J. Quine. Ankieta skła-dała się z 18 stwierdzeń dotyczących różnych powodów aktualnego zgłaszania się do leka-rza ogólnego. Stwierdzenia wchodzą w skład trzech czynników związanych z wyjaśnieniem choroby, poszukiwaniem wsparcia

oraz nabyciem informacji na temat badań i leczenia. Ankieta składała się z pytań doty-czących m.in. uzyskania porady na temat sta-nu psychicznego i zaburzeń układu neurolo-gicznego, otrzymania skierowania do specja-listy, poznania i omówienia wyników prze-prowadzonych badań, potwierdzenia diagno-zy, wyjaśnienia, co oznaczają występujące ob-jawy oraz uzyskania wsparcia i otuchy od leka-rza ogólnego.

Analizę statystyczną przeprowadzono przy zastosowaniu pakietu StatSoftStatistica 10 PL.

WYNIKI

Pacjenci przebywający w Zakładzie Kar-nym, w największym stopniu oczekiwali wy-jaśnień dotyczących choroby oraz informa-cji na temat leczenia. Wsparcie emocjonal-ne było znacząco mniej istotnym elementem opieki. Oczekiwania wyjaśnienia stosowanego leczenia formułowało 88,5% ankietowanych, w niewiele mniejszym odsetku pacjenci chcie-li objaśnienia, co oznaczają objawy, które po-siadają (87,5%) oraz stwierdzenia przyczyn ich stanu zdrowia (86,5%) (tab.1).


31

Uzyskania wsparcia emocjonalnego, w tym porady na temat stanu psychicznego, oczeku-je 58% badanych, aż 49% nie potwierdziło, że czułoby się lepiej, gdyby mogło porozmawiać o swoich odczuciach (tab.2).

Osoby osadzone w przedziale wiekowym od 18 do 21 lat uzyskały średnią punktów 12 ± 0 dla informacji na temat badań i leczenia. Dla wsparcia emocjonalnego ta grupa wieko-wa uzyskała średnią 2,67 ± 3,06. Natomiast dla wyjaśnienia choroby, średnia w tej gru-pie wiekowej wynosi 11,33 ± 1,15. Drugą co do wielkości grupą wiekową stanowiły osoby od 22 do 30 lat. Średnia wynosiła 10,24±2,92. Dla wsparcia emocjonalnego w tej grupie wie-kowej średnia wyniosła 6,47 ± 4,33. Dla in-formacji na temat badań i leczenia w tej gru-pie średnia wyniosła 10,01 ± 3,19. Najliczniej-szą grupę wiekową stanowiły osoby od 31 do 50 lat. Średnia dla porównania z wyjaśnieniem choroby wyniosła 9,19± 3,87. Dla wsparcia emocjonalnego średnia to 5,38± 4,3. Nato-miast dla informacji na temat badań i lecze-nia średnia wyniosła 9,08 ± 3,88. W przypad-ku więźniów w przedziale wiekowym ponad 50 lat; średnia dla porównania z wyjaśnieniem choroby wyniosła 10,58 ± 2,57. Dla wsparcia emocjonalnego w tej grupie średnia wyniosła 6,09 ± 4,96. Dla informacji na temat badań i leczenia średnia wyniosła 10,42± 2,7 (tab.3).

DYSKUSJAOpinie pacjentów dotyczące organiza-

cji procesu leczenia są ważnym wskaźnikiem usług medycznych. Są one wyrazem stop-nia spełnienia oczekiwań osoby mającej kon-takt ze świadczeniodawcą medycznym. Pozna-jąc oczekiwania pacjenta, dajemy mu do zro-zumienia, że chcemy się o niego troszczyć, to sprawia, że pacjent jest zadowolony, a wspar-cie społeczne, którego w ten sposób doświad-cza, w istotny sposób ogranicza konsekwen-cje choroby [4,5]. Zdecydowana większość pa-

cjentów do lekarza zgłasza się z powodu na-rastających dolegliwości lub poczucia dys-komfortu. Bardzo rzadko powodem są bada-nia profilaktyczne. Osoba chora narażona jest na stres, dlatego potrzebuje wsparcia emocjo-nalnego i oczekuje od personelu medyczne-go informacji na temat swojego stanu zdro-wia. Pacjenci potrzebują świadomości, że mają wpływ na to, co się dzieje z ich ciałem. Niedo-informowanie pacjenta oraz utrzymujący się brak zaufania sprawiają, że pacjent przekona-ny jest o dużym zagrożeniu swojego zdrowia i życia. Personel medyczny przywiązuje ogromną wagę do czynności instrumental-nych, bo to od nich często zależy życie pacjen-ta, a znaczenie czynności ekspresywnych (po-prawa stanu psychicznego i emocjonalnego) jest często minimalizowane, bądź marginalizo-wane [6-8].

Osobie odbywającej karę pozbawienia wol-ności nie przysługuje prawo wyboru lekarza i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej. Więźniowie stanowią wrażliwą grupę w odnie-sieniu do udziału badań nie tylko z powodu słabych punktów opieki zdrowotnej, ale także z powodu ograniczenia ich wolności, autono-mii i prywatności [9].

Lekarz zatrudniony w jednostce peniten-cjarnej sprawuje całościową opiekę lekarską nad pacjentami pozbawionymi wolności. To on decyduje o sposobie leczenia, konieczno-ści konsultacji specjalistycznych, czy potrze-bie wykonania badań diagnostycznych. Ska-zani przebywający w zakładach penitencjar-nych mają ograniczone możliwości troszcze-nia się o swoje zdrowie. Podczas pobytu w ZK są zależni od państwa, które bierze odpowie-dzialność za zapewnienie im odpowiednich warunków służących ochronie zdrowia, stwo-rzeniu opieki medycznej, która zapewnia za-chowanie zdrowia, a w przypadku jego utra-ty leczenie. Oczekiwania i spełnianie ich po-strzega się jako element warunkujący poziom


32

zadowolenia z opieki uzależniony od szeregu czynników, m.in.: rodzaju stosowanego lecze-nia, ogólnej wiedzy medycznej pacjenta, w tym znajomość praw przysługujących mu w proce-sie pielęgnacji, rehabilitacji, leczenia oraz dia-gnostyki [10-12].

Podstawowe oczekiwania pacjenta wobec lekarza to przede wszystkim wiedza medycz-na, umiejętność postawienia trafnej diagnozy i leczenia, udział chorego w procesie diagno-stycznym, poprawna komunikacja i informacja przekazywanej w zrozumiały sposób. Oczeki-wania odnoszące się do przebiegu wizyty u le-karza są w różnym stopniu zróżnicowane po-przez indywidualne cechy pacjenta, wiek, od-mienne wzorce zachowań. Oczekiwania pa-cjentów wobec uzyskiwania informacji są nie-zbędnym elementem w holistycznym podej-ściu do pacjenta. Właściwe przekazanie wie-dzy o chorobie, procesie diagnostycznym po-zwala na świadome uzyskanie zgody pacjenta na wykonanie czynności medycznych [13,14].

Dotychczas przeprowadzone badania przy pomocy PRF (listy oczekiwań pacjenta) są skromne i nie uprawniają do uogólnień na te-mat oczekiwań pacjentów ambulatoryjnych. Brak jest danych literaturowych odnoszących się do oczekiwań osób przebywających w jed-nostkach penitencjarnych [15].

Z badań własnych wynika, że wizyta u le-karza jest sposobem i środkiem zaspokoje-nia potrzeby zdrowotnej. Skazany wiąże istot-ne oczekiwania odnoszące się do profesjona-lizmu lekarza i jego postawy etycznej. Zde-cydowana większość pacjentów zgłasza się do lekarza z powodu odczuwalnych dolegliwości oraz poczucia, że z ich ciałem dzieje się coś niedobrego. Oczekują od lekarza szerokiej wiedzy specjalistycznej, informacji dotyczące dalszego przebiegu choroby, objawów i lecze-nia. Każdy pacjent ma swoje oczekiwania od-nośnie różnych komponentów usługi medycz-nej, w tym opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.

Podobne wyniki otrzymał Kapała i wsp., w badaniach nad pacjentami hospitalizowany-mi. Istotne, że pacjenci mają jednak problem ze sprecyzowaniem, czego dokładnie oczekują od pielęgniarki [16].

Z badań przeprowadzonych przez Rybską D. i Rogowską –Bąk A. w zakładzie karnym w Tarnowie wynika, że dostępność do opie-ki zdrowotnej jest zadawalająca. Odbywający karę pozbawienia wolności korzystają z opieki lekarskiej i pielęgniarskiej, kiedy mają taką po-trzebę,13% badanych korzysta ze świadczeń codziennie, 17% jeden raz w tygodniu, 12% raz w miesiącu, pozostałych 58% badanych korzysta wówczas, kiedy jest to niezbędne (choroba, dolegliwości bólowe, porada) [17].

Z ustaleń raportu NIK wynika, że każda osoba przebywająca w więzieniu korzystała z porad u lekarza ogólnego 17 razy w 2010 roku i 21 razy w 2011 roku. Zestawiając te dane z badaniami GUS o ,,Zdrowiu i ochronie zdrowia w 2011 roku” [18].

W 2012 roku zostały przeprowadzone ba-dania przez Gugałę i wsp. w Zakładzie Opie-kuńczo- Leczniczym. Badaniami objęto 100 osób będących członkami rodzin pacjentów. Odnosząc się do kwestii udzielania informa-cji, aż 72% oczekiwało ich w zakresie stanu zdrowia [19].

W badaniach przeprowadzonych na tere-nie Brzeskiego Centrum Medycznego wśród 204 pacjentów, 78,9% określiło, iż lekarz przekazuje im informacje na temat choroby, a 67,6% ankietowanych potwierdza uzyskanie wyjaśnienia celu badań dodatkowych [20]. Pod wpływem zmian systemowych dokonanych w Polsce nastąpiła zmiana w sposobie postrze-gania pacjenta. Zmieniła się postawa pacjen-ta z biernego, który obserwował działania me-dyczne na pacjenta aktywnego, zdolnego do podejmowania działań dotyczących własne-go zdrowia. Współczesny pacjent oczekuje in-formacji o tym, co się z nim dzieje, w jakim


33

jest stanie, jaki wpływ ma na niego leczenie. Poznając oczekiwania osób przebywających w zakładach karnych można poprawić jakość świadczonych usług medycznych i satysfakcję osadzonych pacjentów. Tego samego zdania jest Jaka B. prowadząca badania wśród więź-niów w Albanii, podkreślając istotność postę-pu w zakresie świadczenia usług zdrowotnych dla więźniów, ponieważ stanowią szczególnie wrażliwą grupę populacji. Zespół z Francji ak-centuje także znaczenie systemowego monito-rowania zdrowia więźniów na poziomie euro-pejskim [21- 23].

Przyszłość ambulatoryjnej opieki zdrowot-nej dla osób przebywających w jednostkach penitencjarnych w dużej mierze zależy od wie-dzy i kompetencji kadry medycznej.

WNIOSKIOsoby osadzone w jednostkach peniten-

cjarnych oczekiwały szczegółowego wyjaśnie-nia wszystkich aspektów związanych z choro-bą oraz udzielenia informacji na temat badań

i leczenia.Osoby odbywające karę pozbawienia wol-

ności i korzystające tym czasie z usług me-dycznych w mniejszym stopniu oczekiwa-li wsparcia emocjonalnego od personelu me-dycznego.

PIŚMIENNICTWO1. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości

z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzie-lania świadczeń zdrowotnych przez pod-mioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności – Dziennik Ustaw 2012, poz. 738, tom 1.

2. Ksel M, Strzelecka H, Rudalski W. Zdrow-ie w więzieniu - badanie postaw, zachowań i wiedzy personelu więziennego oraz ludzi pozbawionych wolności na temat chorób zakaźnych w wytypowanych polskich

jednostkach penitencjarnych, Raport Krajowego Centrum ds. AIDS [online]. Europejska Sieć Współpracy na Rzecz Przeciwdziałania Narkomanii I Infekc-jom w Więzieniach (ENDiPP), Warszawa 2007. [dostęp: 2013-02-10]. Dostępny w Internecie: http: //www.aids.gov.pl/ files/badania/ Zdrowie_w_ wiezieniu_-III.pdf>

3. Palczewska A. Jakość usług medyc-znych w opiece paliatywnej. Probl Pielęg 2008;16: 186-191.

4. Tobiasz-Adamczyk B, Szafraniec K, Bajka J. Zachowania w chorobie. Opis choroby z perspektywy pacjenta. Kraków; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1999.

5. Zieniuk AM. Oczekiwania pacjenta onko-logicznego wobec personelu medycznego. Psychoonkol 2009;1-2: 17-27.

6. Stangierski I, Horst – Sikorska W. Ogólne zasady komunikacji między pacjentem a lekarzem. Forum Med Rodz 2007;1: 58-68.

7. Lelental S. Kodeks karny wykonawczy. Komentarz. Warszawa; Wydawnictwo C.H. Beck 2010.

8. Andersen HS. Mental health in prison populations. A review with special em-phasis on a study of Danish prisoners on remand. Acta Psychiatr Scand Suppl. 2004;(424): 5-59.

9. Christopher PP, Candilis PJ, Rich JD, Lidz CW. An Empirical Ethics Agenda for Psychiatric Research Involving Prisoners. AJOB Prim Res 2011;2(4): 18-25.

10. 1Ksel M. Modele więziennej służby zdrowia. W: Więzienna służba zdrowia.


34

Obecny stan dyskusji i reform [online]. Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Warszawa 2013. [dostęp: 2013.03.03]. Dostępny w Internecie: <http: //www.hfhrpol.waw.pl/ zdrowie wwiezieniu/images/stories/file/OpiekaZdrowotna.pdf>

11. Ksel M, Strzelecka H, Rudalski W. Zdrowie w więzieniu – badanie postaw, zachowań i wiedzy personelu więziennego oraz ludzi pozbawionych wolności na te-mat chorób zakaźnych w wytypowanych polskich jednostkach penitencjarnych, Warszawa 2007.[dostęp: 23.05.2013].Dostępny w Internecie: <http: //WWW .aids. gov. pl/ files/badania/Zdrowie_w_wiezieniu_-III.pdf

12. Wilper AP, Woolhandler S, Boyd JW, Lasser KE, McCormick D, Bor DH, Him-melstein DU. The health and health care of US prisoners: results of a nationwide survey. Am J Public Health 2009;99(4): 666-72.

13. Galińska - Skok B. Oczekiwania pacjentów i członków ich rodzin dotyczące terapii na dziennym oddziale psychiatrycznym. Pol Merkuriusz Lek 2013;(34)200: 91-94.

14. Steciwko A, Barański J. Porozumiewanie się lekarza z pacjentem i jego rodziną. Wrocław; Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, 2012.

15. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w pro-mocji i psychologii zdrowia. Warszawa; Pracownia Testów Psychologicznych PTP, 2009.

16. Kapała W, Chudziński S, Hyrcza S. Oc-zekiwania pacjentów hospitalizowanych na oddziałach zabiegowych wobec per-

sonelu pielęgniarskiego. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2008;1: 12-18.

17. Rybska D, Rogowska –Bąk A. Satysfak-cja klientów/ pacjentów pozbawionych wolności jako jeden z elementów oceny jakości pielęgniarstwa. Ann UMCS Lublin 2005, LX, Suppl. XVI(46): 57-60.

18. Http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki19. Gugała B, Iwanicka – Maciura A, Mry-

czko E. Oczekiwania rodzin pacjentów przewlekle chorych w zakresie op-ieki pielęgniarskiej. Med Og Nauk Zdr 2012;18(3): 225-228.

20. Kurpas D, Ciąglewicz J, Hans-Wytry-chowska A, Drobnik J, Steciwko A. Jakość opieki w opinii pacjentów z przewlekłymi schorzeniami układu krążenia. Fam Med Primary Care Rev 2010;12(3): 701-708

21. Jaka D, Roshi E, Burazeri G. Prison health in transitional Albania. Med Arh 2014;68(3): 188-90.

22. Verdot C, Godin-Blandeau E, Grémy I, Develay AE. Monitoring systems and na-tional surveys on prison health in France and abroad. Eur J Public Health 2014 Sep 9.

23. Watson R, Stimpson A, Hostick T. Prison health care: a review of the literature. Int J Nurs Stud 2004;41(2): 119-28.


35

Tabela 1. Oczekiwania wyjaśnienia choroby pacjentów

Tabela 3. Zestawienie oczekiwań pacjentów z uwzględnieniem ich wieku

TAK NIE JESTEM PEWIEN NIE

Oczekiwania wobec lekarza n % n % n %

Chcę porozmawiać z lekarzem o swoim problemie 119 59,5 17 8,5 64 32

Chcę, aby lekarz przedstawił mi prawdopodobny dalszy przebieg

choroby162 81 6 3 32 16

Chcę wiedzieć, czy najprawdo-podobniej będę miał problemy

w przyszłości156 78 14 7 30 15

Chcę, aby podczas badania stwierdzono przyczynę mojego

stanu zdrowia173 86,5 5 2,5 22 11

Chciałbym, aby lekarz powiedział mi, co oznaczają

objawy, które mam175 87,5 4 2 21 0,5

Chcę, aby lekarz wyjaśnił mi na czym polega stosowane leczenie 177 88,5 2 1 21 10,5

Tabela 2. Posukiwanie wsparcia emocjonalnegoTAK NIE JESTEM PEWIEN NIE

Oczekiwania wobec lekarza n % n % n %

Chcę porady na temat mojego stanu psychicznego 116 58 4 2 80 32

Czułbym się lepiej, gdybym mógł porozmawiać o moich

odczuciach98 49 24 12 78 16

Mam problemy emocjonalne, z powodu których

potrzebuję pomocy67 33,5 19 9,5 114 15

Chcę, aby lekarz wyjaśnił moje problemy emocjonalne 88 44 14 7 98 11

Przechodzę trudne chwile, więc chciałbym wsparcia 84 42 15 7,5 101 0,5

Chcę, aby ktoś dodał mi otuchy w tej trudnej chwili 89 44,5 17 8,5 94 10,5

Wiek

Wyjaśnieniechoroby

Wsparcieemocjonalne

Informacje nt. badań i leczenia

n%

n%

n%

18 - 21 lat 11,33 ± 1,15 2,67 ± 3,06 12 ± 0

22 - 30 lat 10,24 ± 2,92 6,47 ± 4,33 10,01 ± 3,19

31 - 50 lat 9,19 ± 3,87 5,38 ± 4,3 9,08 ± 3,88

Ponad 50 lat 10,58 ± 2,57 6,09 ± 4,96 10,42 ± 2,07

www.mhsr.pl



www.mhsr.pl

2015;1(1): 37-45

37

Risky behaviors in adolescents with normal intellectual development and mild intellectual disability

Zachowania ryzykowne u młodzieży w normie intelektualnej i z lekką niepełnosprawnością intelektualną

Beata Brzostek1; A, B, C, Paulina Zabielska1; D, E, F, *, Jolanta Kamola1; E, F, Monika Paszkiewicz1; E, F Andrzej Klim2; E, F, Beata Karakiewicz1; A, G

1. Department and Sub-Department of Public Health, Pomeranian Medical University in Szczecin, Poland2. The Institute of Health Sciences Development and Medical Services ProLongaVita


Corresponding author: Paulina Zabielska, Department and Sub-Department of Public Health, Pomeranian Medical University in Szczecin, Żołnierska 48, 71-210 Szczecin, +48 91 48 00 972, e-mail: [email protected]

Summar yIntroduction. Young people use drugs, alcohol, and cigarettes for pleasure and a fleeting sense of freedom. Taking risk behaviors is often associated with treating substances as a means of compensating for negative relationships in the family and inability to cope with difficult life situations. Aim of study. The purpose of this study was to compare the tendency to take a risk by youths with mild intellectual disability and those with normal intellectual development with regard to psychological factors (relationships in the family). Material and Methods. The study involved 400 subjects aged between 14 and 20. The authors employed an interview questionnaire of their own design, and a standardized instrument — the Multifactor Risky Behaviour Scale by R. Studenski. Results. As many as 60% of the study group members whose parents were not interested in their affairs, claimed that they took a risk ‘very seldom’, while in the control group such an answer was only given by 8.3% of the surveyed. As far as testing their luck is concerned, the quality of relationships in the family had no influence on taking a risk by the study group members. Conclusions.1. There are differences in the tendency to take a risk between teenagers with intellectual disability and those with normal intellectual development. 2. There is a connection between relationships in the family and taking a risk by teenagers from the control group.3. There is an association between the parents-child relationship in the family and taking a risk to improve the sense of well-being.Key words: risky behavior, youths, intellectual disability, normal intellectual development

StreszczenieWstęp. Młodzi ludzie ryzykują sięgając po narkotyki, alkohol, papierosy, aby dostarczyć sobie przyjemności czy ulotnej wolności. Podejmowanie tego typu zachowań ryzykownych wiąże się z traktowaniem używek jako środków zastępczych w negatywnych rela-cjach z rodziną i nie radzeniem sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Cel pracy. Celem pracy było porównanie skłonności do ryzyka u młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie w stopniu lekkim i młodzieży w normie intelektualnej z uwzględnieniem kontekstu psychologicznego (jakości relacji w rodzinie). Materiał i metody. Badaniami objęto 400 osób w wieku 14 – 20. W badaniu wykorzystano narzędzie własne – Kwestionariusz Wywiadu i narzędzie standaryzowane – Test Zachowań Ryzykownych Studenskiego. Wyniki. Młodzież z grupy badanej, gdzie rodzice nie są zainteresowani ich sprawami aż w 60% opowiadała się za „bardzo rzad-kim” podejmowaniem ryzyka, gdzie w grupie kontrolnej tej samej odpowiedzi udzieliło zaledwie 8,3% ankietowanych. Anali-za materiału zebranego dla grupy badanej wskazuje, że jakość relacji w rodzinie nie ma wpływu na podejmowanie przez nich ryzyka dla określenia swojego „farta”. Osoby deklarujące swoje relacje z rodzicami jako „dobre”, „brak” „złe” odpowiednio w 55,5%; 53,4%; 50% wybierały odpowiedź: „bardzo rzadko lub nigdy”, a odpowiedź „bardzo często” najrzadziej lub wcale. Wnioski.1. Wykazano różnice w skłonnościach do ryzykowania w grupie osób niepełnosprawnych intelektualnie i w grupie osób w normie intelektualnej.2. Wykazano istnienie związku pomiędzy relacjami panującymi w rodzinie, a podejmowaniem ryzyka przez młodzież z grupy kontrolnej.3. Wykazano istnienie związku pomiędzy podejmowaniem ryzyka dla poprawy samopoczucia, a stosunkami panującymi w relacjach rodzic-dziecko w rodzinie.Słowa kluczowe: zachowania ryzykowne, młodzież, niepełnosprawność intelektualna, norma intelektualna


Orig

inal

Pap

er

Beata Brzostek i wsp., Risky behaviors in adolescents with normal intellectual development and mild intellectual disability

38

INTRODUCTIONRisk is a key concept of modern science. It

is an element which has profound impact on human health and life, the way of coping with difficult situations, making decisions, and con-sequently, lifestyle [1].

The end of the twentieth century brought new threats associated with lifestyle and indi-vidual preferences, among them the human immunodeficiency virus (HIV), a higher ac-cessibility of psychoactive substances, an in-creasing interest in extreme sports and gam-bling, the growth of delinquency and, at the same time, a decreasing motivation for healthy behaviors. This situation leads to questions about the causes of risky behaviors, individual tendencies to take a risk, and risk factors.

According to Jessor’s theory, risky beha-viors are those which threaten youths’ health and normal development. They include:

• the use of psychoactive substances,• too early sexual activity,• aggressive behaviors, violence, bullying peers, • petty crimes, offences, acts of hooliganism or vandalism,• neglecting school duties, truancy, non-completion of school,• lies and flights from home, • other behaviors suggesting the disturbed

development (ex. a failure to fulfill social ro-les properly, suicidal attempts and other beha-viors resulting from depressive disorders) [2].

Risk factors, on the other hand, are ‘cha-racteristic variables or hazards, whose pre-sence causes that the probability of disorders in certain people is higher than in a random-ly chosen person from the general population’ [3]. Lewicki believes that “human behavior runs according to certain laws, and depends on a set of conditions at the particular mo-ment. The latter include ‘situations’ i.e. chan-geable factors, and ‘determinants’ i.e. factors

which are relatively stable and ‘are a part of ’ one’s personality” [4].

The aim of this study was to compare the tendency to risk seeking behavior among te-enagers and young adults with mild intellectu-al disability and those with normal intellectu-al development, taking into consideration psy-chological factors (the quality of relationships in the family).

MATERIAl AND METHODSThe study involved 400 students of secon-

dary schools in Szczecin and Police, aged be-tween 14 and 20 years. The respondents were divided into two groups: a study group A – youths with mild intellectual disability (200 subjects) and a control group B – youths with normal intellectual development (200 sub-jects). The study was conducted using an au-ditorium questionnaire completed by the re-spondents during classes in autumn 2011. The participants were guaranteed anonymity and absolute confidentiality of their data (inclu-ding information concerning their classes and schools).

This survey-based study was carried out using the author’s questionnaire. It included 35 multiple-choice and multiple-response qu-estions, concerning the lifestyle that is most popular with respondents, and their general socio-environmental and economic situation. In the second part of the study, a standardized instrument, the Multifactor Risky Behaviour Scale by R. Studenski was used. It consisted of 25 general statements concerning motives for risky behaviors or risky activities. The re-spondents self-reported the frequency of the-ir motivation to take a risk or the frequency of risky behaviors.

The results were processed with MS Excel 2007 and, then, subjected to statistical analy-sis. The distribution of categorical variables was described by variable categories, the num-


39

ber of participants (n, and percentage values. The frequencies of specific variable categories were compared using a nonparametric test – the chi-square test of independence with the Yates correction. The level of significance was set at 0.05 (p=0.05). Statistical analysis was performed using Statistica PL version 9 [5].

RESUlTS Analysis of the results suggests that the-

re is a difference in a tendency to risk seeking behavior between the control and the study groups in the context of relationships in the family. As many as 60% of the youths from the study group whose parents were not inte-rested in their affairs, claimed that they took a risk ‘very seldom’. In the control group such an answer was only given by 8.3% of the re-spondents.

At the same time, respondents from both groups who described their relationships with parents as ‘good’ and (extremely!) ‘bad’ chose the answer ‘very seldom’ most often, and the answer ‘very often’ most rarely.

The above statistical analysis shows that youths with normal intellectual development, growing up in families uninterested in their af-fairs, took a risk to improve their well-being significantly more often than their peers ha-ving either ‘good’ or ‘bad’ relationships with their parents.

Quite a different situation was observed in the case of individuals with intellectual disa-bility. In this group, respondents who mainta-ined that their parents were not interested in their affairs, took a risk to improve their wel-l-being considerably rarer than their peers ha-ving either ‘good’ or ‘bad’ relationships with their parents (tab.1).

Furthermore, it was found that the control group members, having good relationships with their parents, considerably rarer took a risk to show that they ‘were in luck’ than the-

ir peers describing such relationships as bad.In the study group, the quality of relation-

ships in the family had no influence on taking a risk by youths to show that ‘they were in luck’. The answer ‘very seldom or never’ was chosen by 55.5%, 53.4%, and 50% of respon-dents describing their relationships with their parents as ‘good’, ‘none’, or ‘bad’, respectively. The answer ‘very often’ was the rarest or was not given at all (tab. 2).

Another aspect analyzed in this study was the connection between taking a risk to im-prove the sense of well-being and the parent-s-child relationship in the family. As table 3 shows, both youths with intellectual disabili-ty and those with normal intellectual develop-ment who could not rely on their parents in difficult situations, chose the answer: ‘someti-mes’ twice as often as their peers, who could rely on their parents in difficult life situations (in group B – 66.7% and 31.3%, and in group A 30.8% and 16.5%, respectively).

Thus, it was concluded that both youths from the control group and the study group who could count on their parents in difficult life situations, took a risk to improve their wel-l-being rarer (tab. 3).

Next, we analyzed the relationship betwe-en being happy/unhappy in the family and ta-king a risk to improve the sense of well-be-ing. As table 4 shows, there are differences be-tween the two groups. Group B respondents who felt happy in their families chose the an-swer ‘very seldom or never’ more often than their peers who felt unhappy (36.4% - 30.8%).

The situation in group A was quite oppo-site. In this group, most respondents who felt unhappy in their families chose the answer: ‘very seldom or never’. To sum up, intellectu-ally disabled respondents, living in happy fa-milies, took a risk to improve their well-being rarer than their counterparts with normal in-tellectual development (tab. 4).


40

Taking into consideration essential diffe-rences between psychological profiles of wo-men and men, we analyzed the influence of gender on taking a risk to improve the sen-se of well-being, and compared the results in both groups. The results shown in table 5 are as follows: in group B the answer: ‘very seldom’ was given by 41.3% of females and 29.7% of males, and in group A - 54.1% of fe-males and 41.7% of males, respectively. Both females with normal intellectual development and those with intellectual disability took a risk to improve their well-being rarer than males (tab. 5).

DISCUSSIONThe literature describes many potential risk

factors associated with family environment [6]. The study conducted by Mazur et al. [7] shows that bad relationships in the family con-tribute to risky behaviors among teenagers. In our study, we focused on the quality of rela-tionships in the family as one of risk factors.

Similarly to Mazur et al., we found that there is a connection between taking a risk by young people and relationships in their fa-milies. Statistical analysis demonstrated that youths who described their relationships in the family as bad, more often took a risk in or-der to improve their sense of well-being. The lack of parental interest in their children’s affa-irs forces the latter to look for understanding and acceptance among other people, which, in turn, puts them at a risk of undesirable and dangerous behavior [8].

This situation, however, described both in the literature and in our study, refers exclusive-ly to individuals with normal intellectual deve-lopment. Those intellectually disabled, having bad relationships with their parents, are not more likely to engage in hazardous actions. In this group, the quality of relationships in the family does not contribute to taking risky

behaviors. It results from the fact that people with mild intellectual disability are less critical, especially of themselves and their closest envi-ronment [9,10]. Therefore, even if their rela-tionships in the family are not satisfactory, in-tellectually disabled children do not look for potentially risky solutions - they simply do not feel such a need, even though they are able to describe the reality they live in.

A particularly important contributor to in-dividual differences in a tendency to risk se-eking behavior is gender [11]. Many studies show that men are more inclined to take a risk than women and more frequently fall victim to accidents associated with taking a risk [12,13]. They more often practice extreme sports [14] and smoke cigarettes[15].

In her study, Stawiarska-Lietzau [16] analy-zed 590 subjects aged between 19-25 years, in-cluding 300 women and 290 men. Using the Multifactor Risky Behaviour Scale as one of research instruments, she confirmed that men are more inclined to risk than women, and ta-king a risk is a part of the male genotype. The study of Studenski [17] demonstrated that ta-king a risk is a part of the male lifestyle, and the risk-takers are higher in the hierarchy. His findings confirm that there is a connection be-tween the man’s readiness to take a risk and his attraction to women. Sex differences in risk seeking behavior are also determined by con-genital factors. Men are evolutionarily equip-ped with psychological mechanisms predispo-sing them to risky behavior [17].

The results of our study coincide with tho-se described in the literature. We found that males took a risk to improve their well-being significantly more often than females. What is important, there were no differences between the study and the control groups. Mental abili-ties of females and males had no influence on their inclination to take a risk. Hence, it may be said that risk seeking behavior is culturally


41

assigned to the masculine role, and carefulness to the feminine role, regardless of the level of intellectual development of a person.

CONClUSIONS1. There were differences in the tendency to risk seeking behavior between youths with mild intellectual disability and those with nor-mal intellectual development. The disabled showed a lower tendency to take a risk. 2. There was a connection between taking a risk by the control group members and the relationships in their families. Such a relation-ship was not observed in the study group.3. There was a relationship between taking a risk to improve the sense of well-being and the parents-child relationship in the family.

REFERENCES1. Ratajczak Z.: Kontrowersje wokół pojęcia

ryzyka. Źródła i konsekwencje [W:] Stu-denski R.: Zachowanie się w sytuacji ryzyka. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego; 2004: 13-19. ISBN 83-226-1409-8.

2. Ostaszewski K.: Podstawy teoretyczne profilaktyki zachowań problemowych młodzieży. [W:] Deptuła M. (red.): Diag-nostyka, profilaktyka, socjoterapia w te-orii i praktyce pedagogicznej. Bydgoszcz: Wydaw. Uniwersytetu Kazimierza Wielk-iego; 2005: 111-137. ISBN 8370965717.

3. Arthur M.W., Hawkins J.D., Pollard J.A., Catalano R.F.: Measuring risk and protec-tive factors for substance use, delinquence and other adolescent problem behaviors The Communities That Care Youth Sur-vey. Evaluation Reviev Vol 26 No. 6, De-cember, Sage Publications; 2002: 576-601.

4. Bilikiewicz A., Strzyżewski W.: Psy-

chiatria. Podręcznik dla studentów me-dycyny. Warszawa: Państwowy zakład Wydawnictw Lekarskich; 1992: 34. ISBN 83-200-1688-6.

5. Mikulski T.: Statystyka medyczna. Szc-zecin: Dział Wydawnictw PAM; 1994. ISBN 8386342072.

6. Fergus S., Zimmerman M.A.: Adoles-cence resilience: a framework for under-standing healthy development in the face of risk. Annu Rev Public Health 2005; 26:399-550.

7. Mazur J., Tabaka I., Kołoło H.: Czynniki ryzyka i ochronne wśród uwarunkowań subiektywnych dolegliwości młodzieży 15 – letniej. Przegl. Epidemiol 2008; 62:633-641.

8. Zuckerman M.: Behavioral Expresions and Biosocial Bases of Sensation Seeking. New York: Cambridge University Press; 1994. ISBN 0-521-43770-9.

9. Cibor T.: Kształtowanie poczucia tożsamości u osób niepełnosprawnych intelektualnie. [W:] Klinik A., Rotter-mund J., Gajdzica Z. (red.): Edukacja- socjalizacja-autonomia w życiu osoby niepełnosprawnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls; 2005: 39-44. ISBN 83-7308-515-7.

10. Clarke A.M., Clarke A.D.B.: Upośledzenie umysłowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe; 1971.

11. Stawiarska-Lietzau M.: Uwarunkow-ania różnic płciowych w podejmowaniu zachowań ryzykownych. Prace nau-kowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Seria: Psychologia 2003, z .X, 247-256. ISSN 0860-0872.


42

12. Daly M., Wilson M.: Darwinism and the Roots of Machismo. Scientific American 1999: 8-14.

13. Daly M., Wilson M.: Risk – taking, Intra-sexual Competition and Homicide. Ne-braska Symposium on Motivation 2001; 47: 1-36.

14. Kerr J.H., Vlaminkx J.: Gender differences in the experience of risk. Personality and Individual Differences 1997; 2: 293-295.

15. Hersch J., Viscusi W.K.: Smoking and oth-er risky behaviors. Journal of Drug Issues 1998; 28 (3): 645-661.

16. Stawiarska-Lietzau M.: Wybrane pod-miotowe uwarunkowania skłonności do ryzyka u kobiet i mężczyzn. [W:] Goszczyńska M., Studenski R. (red.): Psychologia zachowań ryzykownych. Koncepcje-badania-praktyka. Warszawa: Wydaw. Akademickie ŻAK 2006: 171-192. ISBN 8389501627.

17. Studenski R.: Temperament i osobowość, a skłonność do ryzyka. [W:] Ryzyko i ryzykowanie. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego: 129-139. ISBN 83-226-1394-6.


43

I take a risk to feel better

How would you describe your relationships with your parents?

A B

good

my pa-rents are

not intere-sted in my

affairs

badTotal

good

my pa-rents are


affairs

badTotal

n % n % n % n % n % n %

very seldom or never 80 46.2 9 60 5 41.7 94 68 37.8 1 8.3 3 37.5 72

seldom 31 17.9 2 13.3 2 16.7 35 34 18.9 2 16.7 2 25 38

sometimes 33 19.1 3 20 3 25 39 57 31.7 5 41.7 2 25 64

often 16 9.2 1 6.7 1 8.3 18 15 8.3 1 8.3 1 12.5 17

very often 13 7.5 - - 1 8.3 14 6 3.3 3 25 - - 9

Total 173 100 15 100 12 100 200 180 100 12 100 8 100 200

Table 1. Relationships in the family vs. taking a risk to improve the sense of well-being in groups A and B

I take a risk to show that‘I am in luck’

How would you describe your relationships with your parents?

A B

good

my pa-rents are


affairs

badTotal

good

my pa-rents are


affairs

badTotal

n % n % n % n % n % n %

very seldom or never 96 55.5 8 53.4 6 50 110 91 50.6 5 41.7 2 25 98

seldom 24 13.9 1 6.7 2 16.7 27 44 24.4 4 33.4 4 50 52

sometimes 30 17.3 3 20 3 25 36 28 15.5 - - 1 12.5 29

often 12 6.9 3 20 - - 15 12 6.7 2 16.7 - - 14

very often 11 6.3 - - 1 8.3 12 5 2.8 1 8.2 1 12.5 7

Total 173 100 15 100 12 100 200 180 100 12 100 8 100 200

Table 2. Relationships in the family vs. taking a risk to show that ‘I am in luck’ in groups A and B


44

I take a risk to

feel better

Can you rely on your parents in difficult situations?

A B

always often seldom neverTotal

always often seldom neverTotal

n % n % n % n % n % n % n % n %

very seldom

or never

69 49.7 8 32 12 52.1 5 38.5 94 47 39.9 18 28.6 6 37.5 1 33.3 72

seldom 26 18.8 5 20 1 4.3 3 23.1 35 22 18.7 14 22.2 2 12.5 - - 38

someti-mes

23 16.5 6 24 6 26.1 4 30.8 39 37 31.3 22 34.9 3 18.8 2 66.7 64

often 12 8.7 4 16 2 8.7 - - 18 8 6.8 7 11.1 2 12.5 - - 17

very often

9 6.5 2 8 2 8.7 1 7.7 14 4 3.4 2 3.2 3 18.8 - - 9

TOTAl 139 100 25 100 23 100 13 100 200 118 100 63 100 16 100 3 100 200

Table 3. The parents-child relationship vs. taking a risk to improve the sense of well-being in groups A and B


How do you feel in your family?

A B

happy unhappyTotal

happy unhappyTotal

n % n % n % n %

very seldom or never 84 46.2 10 55.6 94 68 36.4 4 30.8 72

seldom 31 17 4 22.2 35 35 18.7 3 23.1 38

sometimes 36 19.8 3 16.7 39 59 31.6 5 38.5 64

often 18 9.9 - - 18 16 8.6 1 7.7 17

very often 13 7.1 1 5.6 14 9 4.8 - - 9

TOTAl 182 100 18 100 200 187 100 13 100 200

Table 4. Feeling happy/unhappy in the family vs. taking a risk to improve the sense of well-being in groups A and B


45


A B

Men WomenTotal P

Men WomenTotal P

n % n % n % n %

very seldom 48 41.7 46 54.1 94 0.11 27 29.7 45 41.3 72 0.12

seldom 22 19.1 13 15.3 35 0.6 21 23.1 17 15.6 38 0.25

sometimes 26 22.6 13 15.3 39 0.27 28 30.8 36 33 64 0.85

often 11 9.6 7 8.2 18 0.94 9 9.9 8 7.3 17 0.7

very often 8 7 6 7.1 14 0.8 6 6.6 3 2.8 9 0.34

Total 115 100 85 100 200 X 91 100 109 100 200 X

Table 5. Gender vs. taking a risk to improve the sense of well-being in groups A and B

ZASADY PUBLIKACJI PRAC w M&HSR Medical and Health Sciences Review

46

zASADY PUBlIKACJI PRAC w M&HSR Medical and Health Sciences Review

Czasopismo MEDICAL & HEALTH SCIENCES REWIEV jest recenzowanym czasopismem naukowym, kwartalnikiem wydawanym przez Instytut Rozwoju Nauk o Zdrowiu i Usług Me-dycznych – ProLongaVita. Misją czasopisma jest interdyscyplinarna współpraca oraz wymiana informacji naukowej pomiędzy osobami i Instytucjami działającymi na rzecz zdrowia.W czasopiśmie publikowane są prace oryginalne oraz poglądowe z zakresu nauk medycznych oraz nauk o zdrowiu, w tym szeroko rozumianego zdrowia publicznego, rehabilitacji , wysiłku fizycznego, epidemiologii, zdrowia środowiskowego, medycyny społecznej, organizacji i ekono-mii ochrony zdrowia, polityki prozdrowotnej. INSTRUKCJA DlA AUTORóWRedakcja przyjmuje do druku prace w języku polskim i/lub angielskim (UK English).

RODzAJE I OBJĘTOŚĆ MANUSKRYPTóW• Artykuły redakcyjne • Prace oryginalna (max.12 stron, 15 stron z piśmiennictwem, tabelami i rycinami)• Prace poglądowa (max.20 stron z piśmiennictwem, tabelami i rycinami)• Prace kazuistyczne (6 stron wraz z piśmiennictwem)Pozostałe prace nie powinny przekraczać 2 stron.• List do redakcji lub komentarze (letters to the Editor) • Kształcenie przed-/podyplomowe (Under-/postgraduate education) lub ustawiczne (CME) – m.in. programy• Kształcenia, specjalne opracowania dla celów dydaktycznych (np. programy edukacyjne)• Streszczenia z czasopism zagranicznych, sprawozdania ze zjazdów i kongresów naukowych, posiedzeń towarzystw medycznych, szkoleń tematycznych, stażów• Recenzje książek i przeglądy piśmiennictwa (Book/literature reviews)• Komunikaty o zjazdach naukowych i sympozjach (Announcements)• Prace sponsorowane

Priorytet w druku mają prace oryginalne. Nadesłany manuskrypt powinien spełniać stan-dardy i wymagania określone przez International Committee of Medical Journal Editors (zob. Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals [editorial]. N Engl J Med 1997; 336:309–915; uaktualniona wersja z października 2004 roku dostępna jest na stronie WWW -http://www.icmje.org/icmje.pdf). Obowiązują również zasady Dobrej Praktyki Edytorskiej („Consensus Statement on Good Editorial Practice 2004”), sformułowane przez Index Copernicus International Scientific Committee.


47

PRzYGOTOWANIE MANUSKRYPTU

FORMAT• Format A4, zalecane oprogramowanie Word for Windows, czcionka Times New Roman, 12 pkt., interlinia: 2,0, marginesy: 2,5cm, bez podziałów słów na końcu wiersza. Strony należy numerować w prawym dolnym rogu, tekst wyjustowany

STRONA TYTUŁOWA• Tytuł pracy w języku polskim i angielskim (do 100 znaków), bez wyróżnienia wielkimi litera-mi. Imiona i nazwiska Autorów, nazwa zakładu, instytutu lub placówki którą afiliują Autorzy, adres Autora korespondencyjnego (adres, adres e-mailowy, telefon, fax)• Autorstwo pracy- wyraźnie zdefiniowane w postaci określenia wkładu poszczególnych współ-autorów w przygotowanie pracy: A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykona-nie analiz diagnoztycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * - Autor do korespondencji.

STRESzCzENIE • Strukturalne, zawierające od 200 do 250 słów (nie więcej niż 150 słów w krótkich komunika-tach, opisach przypadków), w języku polskim i angielskim, bez stosowania skrótów.• 3–6 słowa kluczowe, należy używać terminologii z Nagłówków Tematów Medycz-nych (Medical Subject Headings, MeSH), zamieszczanych w listach w Index Medicus www.nlm.nih.gov/mesh . W przypadku braku odpowiednich terminów z MeSH dla nazw ostatnio wprowadzonych, moż-na użyć obecnych terminów.• Tekst streszczenia strukturalnego winien być podzielony na: Wstęp, Cel Pracy, Materiał i Me-tody, Wyniki, Wnioski.• W przypadku sprawozdań, recenzji oraz listów do Redakcji dopuszcza się odstępstwa w ukła-dzie tekstu głównego (m.in. nie dołącza się streszczeń).

TEKST MANUSKRYPTU• Tekst podzielony na: Wstęp, Materiał i Metody, Wyniki, Dyskusja, Wnioski, Piśmiennictwo.• Część Wstęp, stanowić powinien wprowadzenie w tematykę badań i pracy oraz zawierać zało-żenia/hipotezy i cel pracy.• W części Materiał i Metody należy w sposób syntetyczny i jednoznaczny opisać metody sto-sowane podczas badań oraz metody statystyczne stosowane w analizie wyników danych.• W pracy należy używać jednostek metrycznych (SI). Można stosować standardowe skróty, któ-re należy jednak zdefiniować przy pierwszej wzmiance w tekście. Skróty stosuje się tylko wte-


48

dy, gdy dany termin jest stosowany wielokrotnie, a jego skrót stanowi dla Czytelnika ułatwienie.• Tabele, ryciny, fotografie, wykresy należy umieścić w tekście publikacji (na końcu, po spisie pi-śmiennictwa) i dodatkowo przesłać w oddzielnych plikach, poza tekstem, wraz z tytułami , ko-lejno numerowane. W tabelach należy zastosować interlinię 1,5. Wszystkie użyte skróty powin-ny być wyjaśnione w legendzie pod ryciną lub tabelą. Tytuły rubryk w tabelach, poza pierwszą literą, należy pisać małymi literami. W teksie pracy, w odpowiednich miejscach, winny znaleźć się odniesienia do załączonych tabeli/rycin. • Materiał ilustracyjny powinien być przygotowany w wysokiej rozdzielczości: zdjęcia – w for-macie „jpg”, grafika wektorowa– pliki Adobe Ilustrator, wykresy i diagramy – pliki MS Excel.• Źródła wsparcia finansowego – informacje o nazwie sponsora lub instytucji i numer grantu umieścić należy przed Piśmiennictwem.

PIŚMIENNICTWO • Piśmiennictwo należy ograniczyć do niezbędnego minimum, wybierając najnowsze pozycje. Zalecane jest korzystanie z publikacji spełniających wymogi „medycyny opartej na dowodach” (evidence-based medicine). • Należy unikać cytowania abstraktów zjazdowych, a informacje niepublikowane (tzw. informa-cje własne, doniesienia ustne itp.) nie mogą służyć jako źródło cytatu.• Należy bezwzględnie przestrzegać zasad bibliograficznych znanych jako System Vancouverski (Vancouver System of Bibliographic Referencing).• Piśmiennictwo powinno zawierać wyłącznie pozycje cytowane w tekście pracy, w którym ozna-cza się je kolejnymi numerami, według kolejności występowania w tekście.• Cytowane prace w tekście oraz w tabelach i opisach rycin należy oznaczyć kolejnymi cyframi arabskimi w nawiasach klamrowych, np. [1], [6, 13]. • Spis piśmiennictwa należy umieścić na końcu pracy, w kolejności cytowanych pozycji zgodnej z pojawianiem się prac w tekście. Każdą pozycję w spisie piśmiennictwa należy oznaczyć kolej-nym numerem porządkowym, oznaczonym liczbą arabską zakończoną kropką. • W spisie publikacji należy wymienić wyłącznie 3 pierwszych Autorów, podając ich nazwiska oraz inicjały (bez kropek miedzy inicjałami). Jeśli Autorów jest więcej, po wymienionych pierw-szych 3 Autorach należy zamieścić skrót „i wsp.” lub „et al.” (zależnie od języka publikacji)• Podawane skróty tytułów czasopism muszą być zgodne ze skrótami podawanym w Index Me-dicus; należy je wyróżnić kursywą, bez kropek.• Po tytule czasopisma i podaniu rocznika należy postawić średnik, po podaniu tomu – dwukro-pek, po podaniu stron – kropkę (np.: 1992; 34(6): 91–8).

Przykłady:Artkuł w czasopiśmie:1. Bednarowska A., Bińkowska M., Dębski R.: Leczenie endometriozy – stan obecny i nowe


49

trendy w terapii. Ginekol Dypl 2006;8: 22-6.2. Kuusniemi AM., Merenmies J., Lahdenkari AT. et al.: Glomerular sclerosis in kidneys with congenital nephrotic syndrome (NPHS1). Kidney Int 2006;70: 1423-31.

Artykuł, w którym organizacja występuje jako autor 1. Diabetes Prevention Program Research Group: Hypertension, insulin and proinsulin in par-ticipants with impaired glucose tolerance. Hypertension 2002;40: 679-86.

Artykuł bez autora Cancer in South Africa. S Afr Med J 1994;84: 15.

Artykuł w suplemencie do czasopisma 1. Shen HM., Zhang QF.: Risk assessment of nickel carcinogenity and occupational lung cancer. Environ Health Perspect 1994;102(Suppl 1): 275-82.

Artykuł w suplemencie do numeru czasopisma 1. Payne DK., Sullivan MD., Massie MJ.: Women’s psychological reactions to breast cancer. Se-min Oncol 1996;23(1 Suppl 2): 89-97.

Artykuł w czasopiśmie elektronicznym 1. Tutaj M., Szczepanik M.: Mechanisms involved in the regulation of immune response in experimental autoimmune encephalomyelitis in mice. Post Hig [online]. 2006;60: 571-83.[prze-glądany: 12 lutego 2014]. Dostępny w : http://www.phmd.pl/pdf/vol_60/9821.pdf.

Książka drukowana 1. Fleischer M., Bober-Gheek B.: Podstawy pielęgniarstwa epidemiologicznego. Wyd. 2 popr. i uzup. Wrocław: Wydaw. Medyczne Urban i Partner; 2006. ISBN 978-83-602-9041-5.

Książka pod redakcją 1. Traczyk W. Z., red.: Diagnostyka czynnościowa człowieka: fizjologia stosowana. Warszawa: Wydaw. Lekarskie PZWL; 1999. ISBN 83-200-2342-4.

Książka będąca częścią serii 1. Birch K., MacLaren D., George K.: Fizjologia sportu. Krótkie wykłady. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN; 2008. ISBN 978-83-01-15460-8.

Książka w wersji elektronicznej pod redakcją 1. Cybulski M., Strzelecki W., red.: Psychologia w naukach medycznych. [CD]. Poznań: Uni-


50

wersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; 2010. ISBN 978-83-7597-071-5.

Książka dostępna online 1. Mauss S. ed., et al.: Hepatology 2014: a clinical textbook. [online]. 5th ed. Flying Publisher; 2014 [przeglądany 14 lutego 2014]. ISBN 978-3-924774-91-2. Dostępny w: http://pdf.flyingpublisher.com/Hepatology2014.pdf.

Książka pod redakcją dostępna online 1. Foley KM., Gelband H., eds.: Improving palliative care for cancer. [online]. Washington: National Academy Press; 2001. [przeglądany 14 lutego 2014]. ISBN 0-309-07402-9. Dostępny w: http://www.nap.edu/books/0309074029/html/.

SPOSóB DOSTARCzENIA MANUSKRYPTU

Manuskrypt publikacji zgłaszanej do druku należy wysłać jako załącznik, drogą mailowa na ad-res/ Manuscript should be submitted electronically, as attachment(s) to an e-mail to the Editor: [email protected] wraz ze skanem podpisanego formularza zgłoszeniowego pracy.

Pliki powinny być przygotowane w programie MS Word – format „doc” lub „docx”.

RECENzJA PRACKażda praca jest recenzowana przez dwóch wybranych przez Redakcję recenzentów, przy czym recenzenci nie znają nazwisk autorów, ani też ośrodka, z którego praca pochodzi. Nie ujawnia-my także nazwisk recenzentów autorom prac. Redakcja zapoznaje Autorów z tekstem recenzji.

Recenzent kwalifikuje prace jako• nadającą się do druku bez dokonywania poprawek,• nadającą się do druku po dokonaniu poprawek według wskazówek Recenzenta, bez koniecz-ności ponownej recenzji,• nadającą się do druku po jej przeredagowaniu zgodnie z uwagami Recenzenta i po ponownej recenzji pracy,• nie nadającą się do druku.

Zmiany w pracy naniesione po recenzji należy oznaczyć czerwonym kolorem.

Praca może być również odesłana Autorom z prośbą o dostosowanie do wymogów redakcyj-nych.


51

Korekty należy zwrócić w ciągu 7 dni od daty wysłania z redakcji.

Autor ma obowiązek wykazania (w ramach Piśmiennictwa przesyłanej pracy), że zna dorobek czasopisma, do którego kieruje swój artykuł.

Próbny wydruk pracy („szczotka”) będzie wysłany do Autora korespondencyjnego, celem do-konania ostatecznej korekty, z prośbą o odesłanie go do Redakcji w ciągu pięciu dni. Uwzględ-niane będą tylko minimalne korekty dotyczące głównie błędów drukarskich.

Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania zmian dotyczących stylistyki, mianownictwa i skrótów – bez uzgodnienia z Autorem.

PRAWA AUTORSKIE (COPYRIGHT)• Praca zakwalifikowana do druku w kwartalniku staje się własnością MEDICAL& HEALTH SCIENCES REWIEV. Autorskie prawa majątkowe zostają przeniesione na Wydawcę. Prze-druk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części artykułu bez pisemnej zgody wy-dawcy są zabronione.• Za wydrukowane prace nie przewiduje się honorariów autorskich.

zASADY ETYKI• Autorzy prac powinni zaznaczyć w piśmie przewodnim do Redakcji, że nadesłana praca nie była nigdzie publikowana, ani nie jest wysłana do innej Redakcji.• Autor korespondencyjny musi dołączyć odpowiednią zgodę na przedruk uzyskaną od wydaw-cy, jeśli w swojej pracy używa rycin, tabel lub innych ilustracji (swoich lub cudzych) gdzieś już wcześniej opublikowanych.• Publikowane prace nie mogą ujawniać danych osobowych pacjentów, chyba że wyrazili oni na to pisemną zgodę (wówczas należy dołączyć ją do manuskryptu). • Prace dotyczące badań wykonywanych na ludziach muszą być zaakceptowane przez odpo-wiednią komisję etyczną, co należy zaznaczyć w tekście, w części Materiał i metody.• Również publikacje dotyczące badań doświadczalnych na zwierzętach muszą zawierać oświad-czenie, że badania były zaakceptowane przez odpowiednią komisję. Fakt akceptacji powinien być zaznaczony w pracy w opisie metodyki badań.• Każda osoba, która wniosła znaczny wkład w powstanie artykułu jest współautorem i powin-na określić swój wkład.

ŹRóDŁA FINANSOWANIA PRACY I SPRzECzNOŚĆ INTERESóW• Autor/autorzy powinni podać źródła wsparcia finansowego – nazwę sponsora lub instytucji i numer grantu – jeśli z takiego korzystali. Autor/autorzy muszą ponadto ujawnić swoje związki


52

ze sponsorem, wymienionym w pracy innym podmiotem (osobą, instytucją, firmą) lub produk-tem, które mogą wywołać sprzeczność interesów.

ODPOWIEDzIAlNOŚĆ• Wydawca i redakcja nie ponoszą odpowiedzialności za treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń.• Reklamy leków sprzedawanych na receptę skierowane są tylko do lekarzy, którzy mają nie-zbędne uprawnienia do ich przepisywania. Wydawca ma prawo odmówić zamieszczenia reklam i ogłoszeń, jeżeli ich treść lub forma są sprzeczne z charakterem pisma lub interesem wydawcy.

Kontakt: [email protected]

Medical & Health Sciences...

Documents

Transcript of Medical & Health Sciences...