CZARNÓW 1. Daty wzmianek o miejscowości lub obiekcie oraz stare i

obcojęzyczne nazwy używane oficjalnie.

1665 Rothenzechau, 1726 Rothen Zeche, 1782 Rothenzechau, 1799

Rotezeche, 1816 Rotenzechau, Rothenzechau, 1946 Czarnów, 1965

Czernów, Czarnów.

2. Podział administracyjny.

Do połowy XVIII w. wieś w księstwie świdnickim. Do 1925 w

powiecie jeleniogórskim. Do 1945 w powiecie kamiennogórskim.

Do 1973 w gromadzie Pisarzowice w powiecie kamiennogórskim.

Do 1975 w gminie Kamienna Góra, w powiecie kamiennogórskim.

Do 1990 w gminie Kamienna Góra, w województwie

jeleniogórskim. Od 1990 w gminie i rejonie Kamienna Góra, w

województwie jeleniogórskim. Do Czarnowa należały: Dolomity,

Grzędziny i Paczkowice.

3. Liczba mieszkańców.

1786 - 246, 1816 - 205 (łącznie z Dolomitami, Grzędzinami i

Paczkowicami), 1825 - 225, 1840- 294, 1871 - 261, 1885 - 244,

1905 - 172, 1915 - 178, 1925 - 272, 1939 - 251, 1970 - 118, 1978 -

98, 1988 - 58.

CZARNÓW. WIDOK OGÓLNY NA TLE WILKOWYI fot. M.

Staffa

4. Powierzchnia w granicach administracyjnych miejscowości (z

rozbiciem na główne kierunki użytkowania terenu).

549 ha, w tym 165 ha użytków rolnych i 356 ha lasów.

5. Położenie i charakterystyka miejscowości.

Pozostałości wsi o rozproszonej zabudowie, jednej z najwyżej

położonych w Rudawach Janowickich. Jej domy zajmują górną

część doliny potoku, prawego dopływu Żywicy, noszącego też

nieoficjalną nazwę Czarnowskiego Potoku. Wieś leży na pd.-wsch.

zboczu Skalnika, tworzącym tu amfiteatralnie ukształtowane

wgłębienie, ograniczone na pd. grzbietem biegnącym od Bobrzaka

przez Wilkowyję i Bukową, a na pn. grzbietem ciągnącym się od

Skalnika przez Szubieniczną i Jagodę, przy czym formalnie do

Czarnowa należą jeszcze Grzędziny i Dolomity w rejonie obecnej

kopalni dolomitu, leżące już za tym grzbietem. Domy Czarnowa

ciągną się na wysokości ok. 610-740 m, a jego dolne, nieliczne już

zabudowania tworzyły dawniej przysiółek Paczkowice na granicy z

Rędzinami i Pisarzowicami. Czarnów stanowi najdogodniejszy

punkt wyjścia na Skalnik i pd. część grzbietu Rudaw Janowickich.

Przy schronisku "Czartak" rosną pomnikowe buki (Fagus silvatica)

i jesion (Acer pseudoplatanus). W otoczeniu Czarnowa przeważają

górskie łąki o bogatym składzie gatunkowym. Występuje tu m.in.

arnika górska (Arnica montana), storczyk szerokolistny (Orchis

latifolia) i dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis).

CZARNÓW. WIDOK OŚRODKA HARE KRISZNA fot. M.

Staffa

Wieś leży w Rudawskim Parku Krajobrazowym, na terenie o

zróżnicowanej budowie geologicznej. Kopułę Skalnika i zbocze

powyżej wsi tworzą waryscyjskie granity, przechodzące niżej w

proterozoiczne granitognejsy oczkowe i złożoną strukturę okrywy

granitu karkonoskiego, którą stanowią przeławicane i soczewkowe

dewońskie fyllity grafitowo-serycytowe i łupki łyszczykowe,

zieleńce i amfibolity oraz staropaleozoiczne łupki kwarcowo-

chlorytowe, amfibolity oraz tufity. Skały były tu bogato

okruszcowane, występuje w nich wiele minerałów, część z nich

eksploatowano. Największe znaczenie ma obecnie dolomit, ale w

XVII w. eksploatowano na niewielką skalę złoto (w arsenopirytach

CZARNÓW. WIDOK GÓRNEJ CZĘŚCI WSI fot. M. Staffa

występuje w ilości 2-4 g/t), a w kopalni "Arnold" (od strony Dziczej

Góry) wydobywano łupki łyszczykowe z hematytem, diopsydem i

błyszczem żelaza. W rejonie Bobrzaka i Rudnika występuje

hornblenda w amfibolitach z tremolitem, a w wapieniach aktynolit i

andaluzyt w łupkach grafitowych. Ponadto ankeryt w arsenie z

kalcytem, antymon rodzimy (w żyle kwarcowej) z antymonitem,

arsenopirytem, chlorytem, löllingitem, chalkopirytem, pirytem, piro-

tynem, chryzokolą, tremolitem, galeną, blendą cynkową,

kasyterytem, kordierytem, berthierytem, sfalerytem, bizmutem

rodzimym, bornitem, a także chalkozyn, chondrodyt (w marmurach),

erytryn, grafit, karneol, granaty (w dolomicie) oraz kowelin,

magnetyt, malachit, markasyt, miedź rodzima, molibden, natryt,

sepiolit, serpentyn, ortochryzotyl, pikrolit, skorodyt, hercynit,

tetraedryt, turmalin, tyrotyl, wad i wezuwian.

Szczególnie interesujący jest rejon dawnej kopalni "Evelinens

Glöck", w której od końca XVIII w. do 1928 r. wydobywano

arsenopiryt z żył mezotermalnych i obecnie kamieniołom dolomitu.

Ciągnie się tu soczewa dolomitów wapiennych o zawartości CaCO3)

do 55% i MgCO3 do 29%. Zawartość złoża szacowana jest na 5,6

mln t. W niektórych opracowaniach kopalnia dolomitu lokalizowana

jest też w sąsiednich Rędzinach, z którymi jest powiązana

komunikacyjnie. Czarnów jest wsią o złożonej funkcji. Obok

zanikającego rolnictwa i przemysłu (kopalnia dolomitu) rozwija się

funkcja turystyczna. W 1988 r. było tu tylko 15 gospodarstw

rolnych, wśród nich duże gospodarstwo ekologiczne prowadzone

przez Towarzystwo Świadomości Kryszny. Wyłącznie z pracy w

rolno utrzymywało się 24% ludności zawodowo czynnej. Część

starych domów adaptowano na domy letniskowe, wznoszone są też

nowe o tym charakterze. Wieś posiada znaczne walory krajobrazowe

i dobre warunki narciarskie, ale są one wykorzystywane jeszcze w

małym stopniu. Jest tu tylko l ośr. wczas. Powodem może być

położenie na końcu lokalnej szosy, która częściowo pokrywa się z

przebiegiem Starego Traktu Kamiennogórskiego. Czarnów nie ma

żadnego zaplecza handlowo-usługowego tylko leśniczówka i

schronisko turystyczne. Przy ośrodku wczasowym jest niewielki

wyciąg narciarski. Wieś się stopniowo wyludnia, do czego przy-

czyniają się trudne warunki glebowo-klimatyczne, ale ze względu na

rozwój funkcji letniskowych nie grozi jej zanik.

6. Historia miejscowości.

Nie wiadomo kiedy powstała tu pierwsza osada, ale można przyjąć,

że mogło to nastąpić po zakończeniu wojny 30-letniej. Nie należy

zatem do najstarszych wsi w Rudawach Janowickich. Z 1655 r.

pochodzi niezbyt wiarygodna wzmianka, iż istniejąca już wieś

należała do Miedzianki. Wynikało to z górniczej przeszłości osady,

która swój rozwój zawdzięczała wielokrotnie ponawianym próbom

wydobycia złota, rud arsenu, żelaza i miedzi. W 1680 r. doszło w

Czarnowie i sąsiednich Rędzinach do buntu chłopów, po którym

zawarto ugodę z właścicielem, baronem von Fürstem o zapłatę za

trzymanie bydła dworskiego.

W XVIII w. istniały tu już sztolnie wykute w zboczach Skalnika i

jego bocznych ramion. Nie była to jednak wówczas duża wieś, o

czym świadczy fakt, że w 1727 r. pobierano z niej tylko 40 talarów

podatku. Ciekawostką było, że bardzo długo, bo aż do 1925 r.,

Czarnów należał do powiatu jeleniogórskiego, a leżał w naturalnych

granicach powiatu kamiennogórskiego.

Rozwój wsi nastąpił dopiero w 1. poł. XVIII w. i wiązał się z

prowadzeniem większych robót górniczych przy eksploatacji żył rud

arsenowych, którym towarzyszył piryt, błyszcz ołowiany i blenda

cynkowa. Złoże było jednak niezbyt wydajne i w 1769 r.

zawieszono wydobycie. Wieś w tym czasie wchodziła w obręb

posiadłości hr. von Nimptscha, mającego rezydencję w

Pisarzowicach. W 1765 r. jego majątek w Czarnowie szacowano na

2.843 talary, a mieszkało tu 3 kmieci, 22 zagrodników i 22

chałupników, wśród nich 5 rzemieślników. Nie jest wykluczone, że

eksploatacja złóż w Czarnowie zadecydowała, iż w 1778 r. właśnie

przez tę wieś poprowadzono Stary Trakt Kamiennogórski. Czarnów

był powiązany administracyjnie z Miedzianką. W 1780 przeszedł,

wraz z nią, z rąk hrabiny von Schlabrendorf w ręce von Kölichena.

W 1786 r. był tu folwark, zwany Jägerhaus, mieszkało 3 kmieci, 17

zagrodników i chałupnik, a w obu koloniach mieszkało po 11

zagrodników. Dopiero w 1799 r. wznowiono eksploatację, gdy

Kölichen (mający kopalnie w Miedziance) założył kopalnię

"Rotezeche". Przy kopalni wzniósł płuczkarnię i hutę, ale już w

1803 r. cały obiekt zamknięto, a wieś utraciła prawa górnicze.

Roboty górnicze próbowano wznowić w 1820 r., ale bez skutku.

Dopiero w 1838 r. wrocłwski kupiec Luschwitz, właściciel kopalni

w Radzimowicach, przy jakimś udziale hrabiego Matuschki,

ówczesnego właściciela kopalni w Miedziance oraz gruntu i praw

górniczych w Czarnowie, podjął prace na terenie Grzędzin, w starej

kopalni, przemianowanej na "Evelinensglöck" i nowo założonej

"Arnold". Nastąpił największy rozkwit robót górniczych w

Czarnowie. W 1867 i 1874 r. znacznie powiększono pola górnicze.

Oprócz arsenu wydobywano też towarzyszące im rudy ołowiu,

miedzi oraz piryty. W 1880 r. utworzono w Czarnowie gwarectwo,

które eksploatowało złoża i prowadziło roboty. Potem jego udziały

wykupił niejaki Conrad. Czarnów należał wówczas do Rędzin,

stanowiąc własność hr. zu Stolberg-Wernigerode, nadprezydenta

Śląska.

OKOLICE CZARNOWA (litografia F.G. Endlera z pocz. XIX w.)

repr. M. Staffa

Pomimo znacznego rozwoju w Czarnowie nigdy nie powstał kościół

i wieś zawsze należała do parafii (katolickiej i ewangelickiej) w

Rędzinach i Leszczyńcu. Do Czarnowa należały obszerne lasy,

dlatego też istniało tu starostwo leśne, potem leśnictwo z domkiem

myśliwskim wykorzystującym pozostałości starego folwarku. W

1825 r. właścicielem wsi był hrabia Gustav Matuschka. Czarnów

liczył 50 domów. Była tu kopalnia rud miedzi i wapiennik, ale

głównym zajęciem mieszkańców było tkactwo chałupnicze, praco-

wało 27 warsztatów. W 1840 r. właścicielem był już hrabia zu

Stolberg-Wernigerode. W 1842 r. w Czarnowie utworzono szkołę

ewangelicką z nauczycielem. Działał nadal wapiennik, kopalnia rud

miedzi i kopalnia arszeniku "Evelinens Glöck", która w 1840 r. dała

1.313 cetnarów oczyszczonej rudy. Ponadto była gospoda, garbarnia

oraz pracowało 20 krosien bawełnianych i 6 wełnianych. W 1903 r.

właścicielem kopalni i huty została firma Jöthe, eksploatująca

kopalnie w Radzimowicach. W 1908 r. zamknęła hutę, a kopalnię

CZARNÓW. SCHRONISKO CZARTAK fot. Marek Staffa

wydzierżawiła spółce ze Złotego Stoku. Wówczas to powstała

kopalniana kolejka linowa do stacji kolejowej w Pisarzowicach.

Stamtąd wzbogaconą rudę transportowano do huty arszeniku w

Złotym Stoku. W 1910 r. kopalnię połączono z kamieniołomem

marmurów, cieszących się znacznym powodzeniem, m.in.

wzniesiono z nich mauzoleum Charlottenburg w Berlinie. Spółka

prowadziła kopalnię w Czarnowie na niespotykaną wcześniej skalę,

przystąpiła nawet do rozbudowy, m.in. w 1921 r. otworzono

kopalnię rud antymonu "Hoffnung", a w 1925 r. kopalnię złota

"Ernste Zeit", ale okazały się one nieopłacalne i w tym samym roku

zakończono eksploatację wszystkich złóż w Czarnowie. Przy okazji

wydobycia rud pozyskiwano niewielkie ilości minerałów i kamieni

ozdobnych. Nigdy jednak ich eksploatacja nie odgrywała znaczącej

roli. Także pomimo pięknego i atrakcyjnego położenia Czarnów

nigdy nie stał się letniskiem, w przeciwieństwie do wielu

okolicznych wsi.

Po wojnie Czarnów znacznie wyludnił się. Część mieszkańców

pracowała w lasach oraz w znacznie rozbudowanych okolicznych

kamieniołomach dolomitu sąsiednich Grzędzinach, stanowiących

nominalnie część Czarnowa. Proces wyludniania nasilił się w

szczególnie po 1960 r. Spowodowany był trudnymi warunkami

glebowo-klimatycznymi, trudnościami komunikacyjnymi i

oddaleniem od większych ośrodków. Zlikwidowano we wsi szkołę,

a sporą część domów opuszczono.

Sytuacja zmieniła się dopiero od pocz. lat 80-tych. W 1981 r. 50 ha

ziemi nabyło Towarzystwo Świadomości Kryszny, które założyło w

Czarnowie gospodarstwo ekologiczne i zgromadzenie religijne. Jest

to jeden z pięciu ośrodków tej sekty w kraju. W miejscowej

komunie żyje stale ok. 40-50 osób kultywujących zwyczaje i kulturę

indyjską związaną z wedyzmem. Na określenie członków własnej

CZARNÓW. SCHRONISKO CZARTAK fot. Marek Staffa

społeczności używają też nazwy Bhaktowie. Wyznawcy Kryszny są

wegetarianami i charakteryzuje ich ściśle określony tryb życia. W

ostatnich latach ośrodek znacznie rozrósł się, tworząc właściwie

odrębną osadą. Być może ze względu na swoistą egzotykę stał się

atrakcją turystyczną przyciągającą turystów, szczególnie młodzież.

Równocześnie Czarnów stał się modnym i atrakcyjnym letniskiem.

Większość istniejących jeszcze domów wykupili mieszkańcy

Wrocławia i innych miast (nawet z Warszawy) adaptując je na domy

letniskowe. Budowane są też nowe, a wśród sezonowych ich

mieszkańców spotyka się osobistości znane z kręgów nauki, sztuki i

businessu, m.in. były bas opery w Linzu Andrzej Kowalczyk i

znakomity malarz Franciszek Starowieyski. Aktualnie Czarnów

pełni głównie funkcję letniskową i religijną, natomiast rolnictwo

zanika. Ostatnio pewne nadzieje, ale i zagrożenia wynikają z prób

reaktywowania eksploatacji danego kamieniołomu dolomitu poniżej

wsi.

7. Zabytki archeologiczne, architektury i budownictwa.

Czarnów nie posiada określonego układu przestrzennego. Nieliczne

zabudowania rozrzucone są na zboczach.

1. Schronisko "Czartak" (dawna szkoła) - nr 13 - drewniany z ok.

1920 r. Jest to okazały budynek piętrowy z poddaszem

mieszkalnym, na kamiennej podmurówce, podpiwniczony. Od pd.-

wsch. na całej długości ciągnie się przeszklona weranda. Ściany

oszalowane są deskami. Dach dwuspadowy. Szkołę w Czarnowie

zlikwidowano w 1970 r. i Oddział PTTK z Kamiennej Góry

uruchomił w niej stację turystyczną. Budynek remontowano w

latach 1970-72, a potem uruchomiono w nim schronisko PTTK,

które od 3 lat stanowi własność prywatną. W jadalni na ścianie

znajduje się drewniana tablica umieszczona w 1987 r. przez KTG

PTTK, poświęcona W.E. Radzikowskiemu w stulecie znakowania

szlaków turystycznych w Polsce. Na zewnętrznej ścianie schroniska

jest metalowa plakietka upamiętniająca XXV-lecie Klubu TG

"Grań" w Poznaniu, umieszczona w 1995 r.

2. Spośród domów na uwagę zasługują m.in.: nr 4 - mieszkalno-

gospodarczy, murowany-kamienny. z 4. ćw. XIX w.; nr 7 -

mieszkalno-gospodarczy. z 4. ćw. XIX w.; nr 12 - mieszkalno-

gospodarczy, murowany z XIX/XX w.; nr 27 i 30 - mieszkalno-

gospodarcze, murowane. z 3. ćw. XIX w.; nr 31 - mieszkalno-

gospodarczy, murowany z ok. 1910 r.

3. Mur. transformator wieżowy z ok. 1920 r.

8. Turystyka, sport.

W górze Czarnowa znajduje się prywatne schronisko turystyczne

„Czartak", tel. Kamienna Góra 12877 (Pisarzowice 18 77), 40

miejsc. W dole wsi, przy ośrodku wczasowym jest narciarski wyciąg

talerzykowy o długości ok. 550 m i różnicy wzniesień ok. 80 m.

Przy schronisku "Czartak" jest węzeł szlaków. Prowadzi tędy

niebieski E 3 z Kamiennej Góry przez Pisarzowice na Skalnik i

czarny z Pisarzowic i Leszczyńca.

CZARNÓW. STARY DOM fot. M. Staffa

Dochodzi zielony szlak z Marciszowa przez Wielką Koper na

Skalnik. Na pd. krańcu Czarnowa, na bocznym ramieniu Skalnika

pomiędzy Bobrzakiem i Wilkowyją jest drugi węzeł szlaków.

Oprócz niebieskiego E 3 i czarnego, przechodzi tamtędy czerwony

GSS z Szarocina na Skalnik.