Julia Kubicka, M3.

Cykle rozwojowe pasożytów

Pasożytnictwo to przykład związku antagonistycznego, w którym jeden organizm,

nazywany pasożytem, osiąga korzyści, podczas gdy drugi, tzw. gospodarz (żywiciel), ponosi

szkody. Pasożyt czerpie od swojego żywiciela pożywienie, rzadko zdarza się, że go zabija

aczkolwiek może go poważnie osłabić.

Ze względu na miejsce pasożytowania dzielimy je na dwie grupy:

Pasożyty zewnętrzne (ektopasożyty) – żyją one na zewnętrznej powierzchni ciała

żywiciela

Pasożyty wewnętrzne (endopasożyty) – żyją we wnętrzu ciała swoich żywicieli

Ze względu na stopień nasilenia powiązania z gospodarzem wyróżniamy pasożyty:

Bezwzględne: pasożytniczy tryb życia jest dla nich koniecznością uwarunkowana

biologicznie

-czasowe (wykorzystują żywiciela jedynie w czasie pożywiania się)

-okresowe (wykorzystują żywiciela jedynie w czasie niektórych stadiów rozwojowych)

-stałe (pasożytują przez całe swoje życie)

Względne: w zależności od warunków mogą pasożytować lub żyć wolno

Przypadkowe: gatunki, które prowadzą wolny tryb życia, a pasożytniczy tryb życia

mogą prowadzić po przypadkowym dostaniu się do organizmu gospodarza.

W cyklach rozwojowych pasożytów wewnętrznych wyróżnia się:

Żywiciela ostatecznego – jest to organizm, w którym forma dorosła pasożyta

rozmnaża się płciowo

Żywiciela pośredniego – jest to organizm, w którym przebywa forma larwalna

pasożyta.

Cykle życiowy zarodźca malarii

Etapy cyklu rozwojowego zarodźca malarii

Sporogonia – wytwarzanie sporozoitów, postaci inwazyjnych o wrzecionowatym

kształcie, które wędrując z krwią dostają się do ślinianek komara, po ukąszeniu

dostają się z ciała komara do organizmu człowieka

Schizogonia – wielokrotne podziały mitotyczne – forma inwazyjna zarodźca dostaje

się do śledziony lub wątroby i zmienia kształt na amebowaty. Schizonty dzielą się tam

wielokrotnie. Następnie atakują one erytrocyty, rozrastają się w nich i dzielą na

merozoity, atakujące następne krwinki, wszystkie zaatakowane krwinki rozpadają się

w tym samym czasie powodując atak choroby. Część z merozoitów przekształca się w

komórki macierzyste gamet - gametocyty

Gametogonia – wytwarzanie gamet, – gdy komar ponownie ukąsi człowieka wsysa on

wraz z krwią gametocyty do przewodu pokarmowego, gdzie przekształcają się one w

dojrzałe gamety. Po zapłodnieni zygota przechodzi mejozę, oraz liczne podziały

mitotyczne, tworząc sporozoity.

Droga zakażenia człowieka: ukąszenie komara

Profilaktyka zakażeń: przyjmowanie preparatów antymalarycznych, stosowanie moskitier

oraz środków służących odstraszeniu komarów.

Cykle rozwojowy motylicy wątrobowej:

Dojrzała motylica wątrobowa składa dziennie około 6000 jaj, które muszą trafić do

wody aby wykluła się z nich larwa –miracidium

Miracidium w ciągu 8-48 godzin musi znaleźć żywiciela pośredniego, którym jest

ślimak – błotniarka moczarowa, w jego trzustko-wątrobie przekształca się w

sporocystę

Sporocysta jest wypełniona komórkami rozrodczym, z których na drodze

partenogenezy powstają redie. Z redii partenogenetycznie powstają cerkarie, mają ona

przyssawkę, otwór ustny, jelito i ogonek, który umożliwia im pływanie.

Cerkarie opuszczają żywiciela pośredniego i pływają w wodzie, następnie osadzają się

na roślinach wodnych i otaczają się grubą cystą, przekształcając się w metacerkarie.

Metacerkarie dostają się do wnętrza żywiciela ostatecznego, gdy ten zje roślin lub

przypadkowo połykane wraz z wodą.

W jelicie młoda przywra uwalnia się z cysty, przebija się do naczyń krwionośnych i

dociera do wątroby, gdzie osiąga dojrzałość płciową.

Jaja wydostają się z kałem żywiciela ostatecznego

Droga zakażenia człowieka: zjedzenie roślin wodnych z metacerkariami lub picie

nieprzygotowane wody.

Profilaktyka zakażeń: gotowanie wody, przestrzeganie zasad higieny

Cykl rozwojowy przywry krwi:

Dorosłe osobniki przywry krwi żyją w splotach żylnych pęcherza moczowego i

miednicy małej, samica składa jaja zaopatrzone w kolec, dzięki czemu mogą one

przebić ściane pęcherza moczowego lubjelita i wydostać się z moczem do środowiska

zewnętrznego.

W wodzie wykluwa się miracidium, które wnika aktywnie do ciała ślimaka i

przekształca się w sporocyste.

Sporocysta w wyniku partenogenezy daje początek cerkariom.

Cerkarie opuszczają ciało ślimaka i pływając w wodzie szukają żywiciela

ostatecznego, którym jest człowiek, wwiercają się w skórę, przedostają się z krwią

żylną do płuc, tam przekształcają się w schistosomule, dobierają się parami i

naczyniami wędrują do splotów żylnych.

Droga zakażenia człowieka: przywry wwiercają się w skórę ludzi brodzących w wodzie

Cykl rozwojowy tasiemca bąblowca

Postać dorosła tasiemca bąblowca pasożytuje w jelicie cienkim psowatych i

kotowatych

Żywicielem pośrednim mogą być np. króliki, świnie, małpy a także człowiek,

który zaraża się np. podczas zabawy z zakażonym zwierzęciem.

Z jaj w żołądku wydobywa się onkosfera, która przebija się przez ścianki jelita,

wędruje z krwią, umiejscawia się w wątrobie, następnie w płucach. Niektóre

onkosfer może dotrzeć do innych narządów np. mózgu lub nerek.

Gdy onkosfera się osadzi powstaje bąbel, wypełniony płynem i otoczony dwiema

błonami – wewnętrzna wytwarza warstwę twórczą – która drogą rozmnażania

wegetatywnego daje początek torebkom lęgowym pierwszego pokolenia, w nich

powstają protoskoleksy drugiego pokolenia.

Po zjedzeniu protoskoleksów przez żywiciela ostatecznego główki wągrów

wynicowują się w jelicie cienkim, przytwierdzają do jego ścian za pomocą

haczyków i po ok. dwóch miesiącach osiągają dojrzałość płciową.

Droga zakażenia człowieka: zabawa z psami, kotami

Profilaktyka zakażeń: przestrzeganie zasad higieny

Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego

Dojrzałe człony tasiemca uzbrojonego, które zawierają macicę z zapłodnionym

jajami dostają się do środowiska zewnętrznego

Larwa zostaje zjedzona przez żywiciela pośredniego, jakim może być świnia, w jej

jelicie rozwija się onkosfera. Przebija się ona przez ściany jelita i wraz z prądem

krwi trafia do mięśni.

W mięśniach larwa przekształca się w wągier (błoniasty pęcherzyk)

Żywiciel ostateczny, czyli człowiek zjada mięso, które zawiera wągry, w układzie

pokarmowym człowieka osłonka wągra ulega strawieniu i główka wągra

przyczepia się do ściany jelita.

Droga zakażenia człowieka: spożycie niedogotowanego zakażonego mięsa

Profilaktyka zakażeń: obróbka termiczna mięsa, kontrole weterynaryjne

Cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego

Cykl tego pasożyta jest związany z wodą, w wodzie z zapłodnionego jaja rozwija się

swobodnie pływająca larwa, koracidium

Pierwszym żywicielem pośrednim bruzdogłowca jest skorupiak, który połyka wraz

pokarmem koracidium. W jelicie tego skorupiaka(najczęściej jest oczlik), powstaje

onkosfera, która przebija następnie przy pomocy haczyków ścianę jelita i trafia do

jamy ciała, gdzie przekształca się w formę larwalną – procerkoid.

Drugim żywiciele pośrednim jest ryba np. szczupak lub okoń, który zjada zakażonego

skorupiaka. Procerkoid przenika z jelita do jamy ciała, a potem do mięśni. Tam

przekształca się w kolejną formę larwalną zwaną plerocerkoidem.

Plerocerkoid może przetrwać w mięśniach nawet kilkanaście lat i jest on formą

inwazyjną dla żywiciela ostatecznego ( człowiek, ptaki rybożerne).

Droga zakażenia człowieka: spożycie niedogotowanego zakażonego mięsa ryb

Profilaktyka zakażeń: obróbka termiczna ryb

Cykl rozwojowy tęgoryjca dwunastniczego

Dorosła postać pasożytuje w dwunastnicy człowieka, składane przez postać

dojrzałą jaja wydostają się z kałem do gleby.

Z jaj wylęgają się larwy, tzw. larwy rabditopodobne, które po kilku wylinkach

przekształcają się w larwy filariopodobne i wędrują na powierzchnie ziemi

Larwy dostają się do układu pokarmowego człowieka np. wraz z zanieczyszczoną

glebą żywnością.

Droga zakażenia człowieka: połknięcie jaj znajdujących się w zakażonej wodzie, lub na

niedomytych owocach i warzywach

Cykl rozwojowy glisty ludzkiej

Glista ludzka należy do pasożytów monoksenicznych, tzn. że jej cykl jest

jednożywicielski.

Z jaj, które znalazły się organizmie człowieka rozwijają się larwy, które wędrują wraz

z krwią do płuc, gdzie w warunkach dużego dostępu tlenu linieją i rosną.

Następnie larwy dostają się drogami oddechowymi do gardła i zostają powtórnie

połknięte.

W jelicie larwy osiągają dojrzałość płciową

Droga zakażenia człowieka: spożycie pokarmu lub wypicie wody zanieczyszczonej fekaliami

Profilaktyka zakażeń: unikanie nawożenia roślin fekaliami

Cykl życiowy włośnia spiralnego

Cykl życiowy tego pasożyta przebiega w organizmie tylko jednego żywiciela jednak

jest on typowym pasożytem poliksenicznym, bowiem atakuje różne gatunki zwierząt.

Formą inwazyjną jest larwa, która tkwi w mięśniach zarażonego żywiciela.

Larwy uwolnione w jelicie ze strawionego mięsa rozwijają się w postacie dorosłe.

Po kopulacji samce giną, a samica rodzi ok. 1500 larw.

Larwy wędrują wraz z krwią do mięśni poprzecznie prążkowanych i zwykle osiedlają

się we włóknach mięśni, do których dopływa najwięcej krwi, np. mięśni przepony,

języka szyi.

Tkanki żywiciela wytwarzają wokół larwy cystę. Spoczynkowa faza pasożyta może

trwać nawet wiele lat, dalszy rozwój jest możliwy tylko w organizmie nowego

żywiciela.

Droga zakażenia człowieka: spożycie mięsa, które zawiera otorbione larwy włośnia

Profilaktyka zakażeń: kontrola weterynaryjna mięsa

Cykl rozwojowy filarii słoniowacizny

Osobniki dojrzałe filarii słoniowacizny pasożytują w naczyniach limfatycznych

człowieka, pasożyt produkuje znaczne ilości jaj, które wędrują z krwią po ciele

Po ukłuci zakażonego człowieka przez komara w jego przewodzie pokarmowym

uwalniają się mikrofilarie, które kolejny etap rozwojowy przechodzą w mięśniach

owada, następnie trafiają do jego narządów gębowych

W trakcie ssania krwi przez komara larwy dostają się do naczyń krwionośnych i

limfatycznych człowieka.

Droga zakażenia człowieka: ukąszenie komara

Profilaktyka zakażeń: stosowanie moskitier oraz środków służących odstraszeniu komarów.

Bibliografia:

1. B.Bakuła, „Biologia, protisty zwierzęce i bezkręgowce”, Wydawnictwo Szkolne

OMEGA

2. A.Czubaj „Biologia, część 1, tom drugi kształcenie w zakresie rozszerzonym”,

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna.

3. E.P.Solomon, L.R.Berg, D.W.Martin, BIOLOGY, Seventh edition, MULTICO

Oficyna Wydawnicza

4. Żelazny, „Biologia, zagadnienia maturalne” Wydawnictwo Szkolne OMEGA