rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

227
Uwarunkowania realizacji programu badawczo- rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL) w Polsce – komfortowe funkcjonowanie osób starszych w społeczeństwie informacyjnym Zespół opracowujący ekspertyzę: Robert Rudowski (Kierownik Zespołu) Akademia Medyczna w Warszawie Katarzyna Broczek Akademia Medyczna w Warszawie Tomasz Buczkowski Politechnika Warszawska Maria Karlińska Akademia Medyczna w Warszawie Grzegorz Maśloch Szkoła Główna Handlowa Benedykt Opałka Szkoła Główna Handlowa Radosław Rzepka Akademia Medyczna w Warszawie Katarzyna Wieczorowska-Tobis Uniwersytet Medyczny w Poznaniu Maja Zaraś- Andrzejewska Akademia Medyczna w Warszawie Warszawa, grudzień 2007 r.

Transcript of rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Page 1: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Uwarunkowania realizacji programu badawczo-

rozwojowego

Ambient Assisted Living (AAL) w Polsce –

komfortowe funkcjonowanie osób starszych w

społeczeństwie informacyjnym

Zespół opracowujący ekspertyzę:

Robert Rudowski (Kierownik Zespołu) Akademia Medyczna w Warszawie

Katarzyna Broczek Akademia Medyczna w Warszawie

Tomasz Buczkowski Politechnika Warszawska

Maria Karlińska Akademia Medyczna w Warszawie

Grzegorz Maśloch Szkoła Główna Handlowa

Benedykt Opałka Szkoła Główna Handlowa

Radosław Rzepka Akademia Medyczna w Warszawie

Katarzyna Wieczorowska-Tobis Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

Maja Zaraś- Andrzejewska Akademia Medyczna w Warszawie

Warszawa, grudzień 2007 r.

Page 2: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Spis treści str. 1. Streszczenie (prof. R. Rudowski) 4 2. Skrócony opis bieżącej sytuacji w zakresie AAL w Polsce i na świecie 6 2.1 Podstawowe informacje nt. przewidywanych trendów demograficznych 6 i związanych z tym problemów, (mgr inż. M. Karlińska) 2.2 Identyfikacja problemów w polskiej służbie zdrowia, które uzasadniałyby 22 stopniowe wprowadzanie programu AAL (dr med. K. Broczek), 2.3 Choroby i problemy zdrowotne dotyczące osób starszych, 28 (prof. K. Wieczorowska-Tobis) 2.4 Krótka charakterystyka najważniejszych potrzeb osób starszych, 53 (dr med. K. Broczek) 2.5 Problemy praktyczne w świadczeniu pomocy osobom starszym. Doświadczenia polskie i brytyjskie (lek. M. Zaraś-Andrzejewska) 60 2.6 Możliwości zastosowania technologii ICT w celu rozwiązywania problemów 67 medycznych osób starszych (usługi telemedyczne/medyczna opieka domowa w ramach AAL), (prof. R. Rudowski, lek. R. Rzepka) 2.7 Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania 78 problemów osób starszych (inne usługi w ramach AAL) (dr inż. T. Buczkowski) - środowisko pracy, dom, infrastruktura miejska, - pomoce osobiste z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności 2.8 Problemy techniczne (dr inż. T. Buczkowski), mentalne 101 (prof. K. Wieczorowska – Tobis) i finansowe (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka) związane z korzystaniem z technologii ICT przez osoby starsze. 3. Ocena potencjału badawczego, innowacyjnego w Polsce w kontekście 105 programu AAL (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch). 3.1 Ocena polskich jednostek B+R i firm innowacyjnych w kontekście AAL (ich aktywność w zakresie innowacyjnych produktów i usług ICT dla osób starszych, skala działań innowacyjnych, poziom gotowości do współpracy w ramach AAL) 4. Analiza potencjału i skutków programu AAL w Polsce pod względem 113 społeczno-ekonomicznym i naukowym (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka) 4.1 Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce 113 pod względem społeczno-ekonomicznym, 4.2 Szacunkowa ocena skutków ekonomicznych programu AAL (zyski/koszty) 145 4.3 Szacunkowa ocena skutków społecznych programu AAL w Polsce 164 4.4 Możliwe skutki programu AAL dla sektora nauki i innowacji 165 5. Skrócona analiza SWOT w zakresie AAL w Polsce 177 (silne i słabe strony, możliwości rozwoju, bariery, zagrożenia i ryzyka) 5.1 Identyfikacja barier wprowadzania AAL po stronie potencjalnych usługobiorców (lek. M. Zaraś - Andrzejewska, dr G. Maśloch, mgr B. Opałka), 5.2 Identyfikacja innych istotnych barier systemowych oraz wskazanie ewentualnych czynników ryzyka związanych z realizacją programu w Polsce (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka), 5.3 Szanse i możliwości stwarzane w wyniku realizacji programu AAL (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka),

Page 3: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

6. Wnioski i rekomendacje na temat programu AAL w Polsce 187 (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch). 6.1 Ocena szans realizacji programu AAL w Polsce (odpowiedź na pytanie, czy istnieje wystarczający potencjał dla uruchomienia AAL w Polsce, czy wskazane jest, by Ministerstwo zaangażowało się w program AAL oraz czy jest szansa uzyskania w ramach programu AAL korzyści przewyższających poniesione koszty), 6.2 Sugestie co do sposobów promocji programu wśród potencjalnych użytkowników (seniorzy), usługodawców (firmy, jednostki naukowe) i w sektorze zdrowia 6.3 Podsumowanie najważniejszych korzyści związanych z realizacją programu AAL 6.4 Główne bariery, zagrożenia i ryzyka w kontekście realizacji programu AAL w Polsce. 7.Proponowane priorytetowe obszary badań i innowacji, które powinny 194 być ujęte w programie AAL ze względu na ich potencjał i znaczenie dla Polski (w kontekście Proponowania polskich priorytetów na forum inicjatywy AAL w Unii Europejskiej). (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch). 8.Wyszczególnienie głównych potencjalnych partnerów programu AAL 197 w Polsce (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch). 8.1 Jednostki naukowe (z dziedziny medycyny oraz IT), 197 8.2 Firmy, 199 8.3 Główne organizacje pozarządowe, stowarzyszenia działające na rzecz ludzi 207 starszych, niepełnosprawnych, 8.4 Inni ważni partnerzy (np. CSIOZ, NFZ, prywatne firmy oferujące usługi 208 opieki zdrowotnej, ubezpieczyciele potencjalnie zainteresowani tematem AAL). Załączniki: Zał.1. Konkursy 7-31. Słowo kluczowe „starszych” Zał.2. Konkurs 33. Sekcja Technika w Medycynie (N518) Zał.3. Konkurs 33. Słowo kluczowe „internet” Zał.4. Konkurs 33. Słowo kluczowe „robot” Zał.5. Prace doktorskie i habilitacyjne dotyczące osób starszych.

Page 4: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

4

1. Streszczenie W niniejszej ekspertyzie omówiono wiele różnych aspektów określających

uwarunkowania realizacji programu badawczo-rozwojowego Ambient Assissted Living

(AAL). Celem programu jest wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych

(ICT) do zapewnienia komfortowego funkcjonowania w społeczeństwie osób starszych.

Poddano analizie aspekty demograficzne, medyczne, technologiczne i ekonomiczno-

społeczne. Na podstawie metryki Banku Światowego dla Polski i średniego współczynnika

obliczonego dla wkładów innych krajów oszacowano sumę , którą Polska powinna

przeznaczać rocznie na realizację programu AAL. Wynosi ona 2 mln euro rocznie. W

przypadku zastosowania wariantów współczynnika dla kraju o minimalnym (Hiszpania) i

maksymalnym (Węgry) wkładzie otrzymujemy zakres od 1 mln euro do 7 mln euro.

Z prognozy demograficznej GUS (rozdział 1) wynika stały wzrost liczby ludności w wieku

poprodukcyjnym (60 lat – kobiety, 65 lat – mężczyźni) z 5,7 mln (2002) do 9,6 mln

(2030), przy jednoczesnym spadku liczby ludności Polski z 38,2 mln (2002) do 35,7 mln

(2030). Proces starzenia się ludności Polski stawia nowe wyzwania dla systemu opieki

zdrowotnej, społecznej oraz usług i edukacji. Jest to bardzo silna przesłanka za podjęciem

programu AAL w Polsce.

Analiza aspektów medycznych wskazuje, że mamy do czynienia z 3 grupami

podstawowych problemów zdrowotnych ludzi starszych:

• Wielkie Zespoły Geriatryczne (WZG) (upadki, zaburzenia wzroku i słuchu,

nietrzymanie moczu i stolca, depresja, otępienie, niedożywienie) i delirium,

• Jatrogenny Zespół Geriatryczny (JZG) – jest to zespół objawów chorobowych

wynikających z pobieranych przez pacjenta leków,

• Najczęstsze jednostki chorobowe (choroba zwyrodnieniowa stawów, nadciśnienie

tętnicze, cukrzyca, choroba niedokrwienna serca, POChP, udary mózgu, zaparcia,

osteoporoza).

W ramach aspektów technologicznych przedstawiono urządzenia i systemy (w tym ICT),

które już istnieją lub mogą być opracowane i wdrożone w przypadku każdej z 3

podstawowych grup problemów zdrowotnych np.: systemy telemonitoringu w WZG, JZG i

najczęstszych jednostkach chorobowych, systemy edukacyjne (np. zapobieganie

upadkom).

Dla grupy JZG wskazano potrzebę opracowania systemu ostrzegającego o interakcjach

leków.

Page 5: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

5

Ze względu na brak przepływu informacji pomiędzy osobami i instytucjami sprawującymi

opiekę nad starszymi chorymi zastosowanie inicjatyw AAL powinno zostać wykorzystane

dla stworzenia jednolitej bazy danych ze szczególnym uwzględnieniem osób z grup ryzyka

(np. upadki, depresja). Baza tego rodzaju będzie istotnym źródłem informacji dla

planowania przedsięwzięć w ramach przyszłych programów AAL.

W Polsce istnieje jeden szpital ukierunkowany na pacjentów starszych – Szpital

Geriatryczny im. Jana Pawła II w Katowicach, którego rozwiązania można adaptować w

innych regionach kraju. Podobna sytuacja dotyczy zdalnej rehabilitacji pacjentów

kardiologicznych, którą prowadzi Instytut Kardiologii w Warszawie. Ponieważ zdalną

rehabilitację można wykorzystać szczególnie u pacjentów starszych, należałoby zbadać

możliwość jej adaptacji w innych regionach kraju i w innych rodzajach rehabilitacji.

Rozważając aspekt ekonomiczny należy stwierdzić, że program może przyczynić się do

zmniejszenia kosztów ponoszonych przez państwo i osoby starsze na leczenie, refundacje

leków i opiekę socjalną. Zastosowanie rozwiązań przewidzianych w programie AAL

przyczyniać się będzie do zwiększania skuteczności profilaktyki zdrowotnej, poprawy

stanu zdrowia osób starszych, co w efekcie przekładać się będzie na zmniejszenie ilości

hospitalizacji.

Odpowiedź na zasadnicze pytanie, czy Polska powinna przystąpić do unijnego

programu AAL, jest pozytywna . Program może przynieść ludziom starszym wielorakie

korzyści. Dotyczą one ułatwionego dostępu do opieki zdrowotnej i poprawę jakości tej

opieki. Program może przyczynić się do aktywizacji tej grupy społecznej w sensie

kształcenia (e-nauczania) i telepracy. Daje możliwość lepszego komunikowania się z

pozostałą częścią społeczeństwa, a tym samym zapobiega izolacji. Nie bez znaczenia jest

też wykorzystanie i ukierunkowanie potencjału badawczo-innowacyjnego, który został

oceniony jako znaczący, na rozwiązywanie palących problemów społecznych.

Program AAL jest programem złożonym i interdyscyplinarnym wymagającym współpracy

specjalistów z wielu dziedzin (medycyna, technologia (ICT), ekonomia, nauki społeczne) i

zaangażowania partnerów w różnych sektorach takich jak nauka, przemysł, samorządy

terytorialne różnych szczebli i organizacje społeczne działające na rzecz ludzi starszych.

Niniejsza ekspertyza powinna być wzięta pod uwagę zarówno w obecnym naukowo-

badawczym programie AAL, jak i w określaniu uwarunkowań przyszłych programów

wdrożeniowych. W obu etapach istotna jest współpraca z samorządami wojewódzkimi.

Szerzej wnioski i rekomendacje przedstawiono w rozdziale 6, a obszary badań i innowacji

w rozdziale 7. W ekspertyzie zaproponowano sposób promocji programu AAL.

Page 6: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

6

2. Skrócony opis bieżącej sytuacji w zakresie AAL w Polsce i na

świecie

2.1. Podstawowe informacje nt. przewidywanych trendów demograficznych i

związanych z tym problemów (mgr inż. M. Karlińska)

2.1.1. Wprowadzenie – definicje progu demograficznej starości oraz

wiekowych granic starości.

Próg demograficznej starości, zdefiniowany przez ekspertów ONZ jako osiągnięcie

odsetka 7% ludzi w wieku 65 lat i więcej w stosunku do ogółu ludności, albo też jako

frakcja 12% osób w wieku 60 lat i więcej w stosunku do populacji ( współczynnik starości

zaproponowany przez polskiego demografa Edwarda Rosseta), Polska przekroczyła w

1967 roku, zaś w roku 1980 ludzie powyżej 65 roku życia stanowili ponad 10% ogółu

społeczeństwa – pozwala to mówić o przestąpieniu „progu zaawansowanej starości

demograficznej”.

Trudno jest jednoznacznie zdefiniować starość, ponieważ ludzie wkraczający umownie

w wiek nieaktywności zawodowej pod wieloma względami nie stanowią jednolitej grupy

– dotyczy to stanu zdrowia, aktywności fizycznej, psychicznej, a także sytuacji społeczno-

ekonomicznej; można mówić o niehomogeniczności starości. Rozróżnia się: granicę

chronologiczną, czyli wiek kalendarzowy, granicę biologiczną wynikającą ze sprawności

psychofizycznej, ustalaną za pomocą testów sprawnościowych, granicę ekonomiczną –

jako wiek zaprzestania pracy zawodowej, granicę prawną, w której uprawnienia

emerytalne uzależnione są od charakteru wykonywanej pracy i związanych z nią

przywilejów skracających okres zatrudnienia.

Jako kryterium wyróżniające wiek starości demograficznej może być przyjęty wiek

60 lat, 65 lat lub też kryterium ekonomiczne, czyli wiek nabywania ogólnych uprawnień

emerytalnych (w Polsce 60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn), powszechnie przyjmowany

jako dolna granica wieku poprodukcyjnego.

wiek

0 17 60 65

wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny

wiek przedprodukcyjny

Page 7: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

7

Starość określa się czasami mianem trzeciego wieku życia, w którym wyróżniane są

wiek przejściowy (60 – 74), podeszły (po 75 r. ż.) i „bardzo podeszły” (po 90 r. ż).

Eksperci WHO wyróżnili: wiek przedstarczy (45 – 59), wiek starzenia się, określany

jako wczesna starość (60 – 74), w którym to wieku są tzw. „młodzi-starzy”, wiek

starczy, nazywany także późną starością (75 – 89), w tym wieku znajdują się tzw.

„starzy-starzy” oraz długowieczność (90 lat i powyżej, długowieczni).

Ludzie w Polsce żyją coraz dłużej, natomiast – głównie w związku z bezrobociem i

ogólnymi przeobrażeniami gospodarki – coraz krótszy jest okres aktywności zawodowej.

W ostatnich latach systematycznie obniża się średni wiek przechodzenia na emeryturę,

obecnie należy on do najniższych w Europie ( wynosi 57 lat u mężczyzn i 52 lata u kobiet).

W latach 1989 – 1997 liczba emerytów wzrosła prawie o 49%, rencistów pobierających

renty inwalidzkie

o 26%, rośnie tzw. „systemowa stopa obciążenia”, oznaczająca proporcję liczby

pobierających świadczenia emerytalno-rentowe do liczby ubezpieczonych. Wynosi ona ok.

56%, a za 30 lat być może jeden emeryt będzie przypadać na jednego pracującego. Stawia

to przed państwem ogromne wyzwania w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.

W opracowaniu jako granicę starości przyjęto wiek 65 lat dla obojga płci lub

odpowiednio 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn, a w niektóre informacje odniesiono do

grup ludności w wieku powyżej 60 lat – związane to jest z występowaniem takich granic w

różnych materiałach źródłowych. Dane liczbowe do tabel i wykresów pochodzą z

publikacji elektronicznych Głównego Urzędu Statystycznego, dostępnych na stronie

internetowej [1].

wiek

60 75 90

wiek przedstarczy

45

wczesna starość

”młodzi-starzy”

późna starość ”starzy-starzy” długowieczność

Page 8: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

8

2.1.2 Stan i struktura ludności Polski

Miasta Wieś Grupa wieku

Ogółem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety

Polska 38125479 18426775 19698704 23368878 11083770 12285108 14756601 7343005 7413596

w wieku:

przedprodukcyjnym 7660567 3925606 3734961 4237492 2170974 2066518 3423075 1754632 1668443

produkcyjnym 24481670 12567550 11914120 15425442 7746945 7678497 9056228 4820605 4235623

mobilny (18-44 M/K) 15250271 7723824 7526447 9395499 4688366 4707133 5854772 3035458 2819314

niemobilny (45-64 M/ 45-59 K) 9231399 4843726 4387673 6029943 3058579 2971364 3201456 1785147 1416309

poprodukcyjnym 5983242 1933619 4049623 3705944 1165851 2540093 2277298 767768 1509530

Tab.1. Ludność według wieku, płci i miejsca zamieszkania w 2006 r.

Ludność Polski w 2006 r. liczyła 38 125 479 osób, w tym 51,7% kobiet, większość

ludności zamieszkiwała w mieście, stanowiąc 61,3% ogólnej liczby mieszkańców naszego

kraju. W ogólnej populacji udział grupy ludności w wieku poprodukcyjnym wynosił

15,7% , na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 56 osób w wieku

nieprodukcyjnym.

Rys.1. Ludność w wieku poprodukcyjnym według regionów w 2006r.

Jak widać na rys. 1, największa liczba ludności w wieku emerytalnym zamieszkuje

województwa śląskie i małopolskie, stanowiące południowy region naszego kraju, oraz

mazowieckie i łódzkie - region centralny, można mówić o przestrzennej koncentracji

starszych grup ludności w tych regionach. Najmniej osób w wieku 60+/65+ mieszka w

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

8000000

Centralny Południow y Wschodni Północno-Zachodni

Południow o-Zachodni

Północny

regiony

Ludność w wieku poprodukcyjnym wg regionów w 2006 r.

Page 9: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

9

województwach dolnośląskim i opolskim, zatem region południowo-zachodni należy

uważać za region demograficznie młody. Świadczy to o zróżnicowaniu terytorialnym

procesu starzenia się ludności Polski.

Najczęściej stosowaną charakterystyką ogólną populacji jest mediana wieku

ludności, w Polsce wykazuje ona stałą tendencję rosnącą. W 1950 r. połowa

mieszkańców Polski miała mniej, a połowa więcej niż 25,9 lat, w 2000 r. mediana

wynosiła 35,4 lat. Średni wiek mieszkańca Polski, który obecnie wynosi 37 lat, wzrośnie

w 2030 r. do 46 lat, z tendencją do dalszego wzrostu.

Tab.2. Mediana wieku ludności

Użytecznym narzędziem, pozwalającym analizować strukturę ludności według wieku

i płci łącznie, jest wykres, nazywany piramidą wieku.

Rys.2. Piramida wieku ludności (GUS, stan w dniu 31.12. 2006 r.)

Mediana wieku2000 2004 2005 2006

Ogółem 35,4 36,5 36,7 37,0Mężczyźni 33,4 34,4 34,7 35,0Kobiety 37,4 38,6 38,9 39,1

Page 10: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

10

Obserwacja kształtu piramidy wieku pozwala na ocenę:

- przeszłości demograficznej przedstawianej na wykresie populacji, na którą

wskazują nieregularności w kształcie piramidy; wyrwy pokazują okresy niskiego poziomu

urodzeń, natomiast wybrzuszenia odnoszą się do okresów wzmożonej rozrodczości (wyż

demograficzny w latach pięćdziesiątych oraz „echo” tego wyżu w latach osiemdziesiątych)

- obecnej struktury według płci w poszczególnych grupach wieku (niższe roczniki

wieku cechuje przewaga liczby mężczyzn, natomiast im wyższa grupa wieku, tym większa

przewaga liczby kobiet ) oraz proporcji pomiędzy wyróżnionymi grupami wieku dla

każdej płci oddzielnie

- przyszłej liczebności populacji, jej struktury oraz spodziewanej w przyszłości

liczby urodzeń i zgonów, bowiem relacja pomiędzy podstawą i wierzchołkiem piramidy

pozwala przewidywać rozwój liczebny ludności [2]

Kształt dzwonu wskazuje na postępujący proces starzenia się naszego społeczeństwa.

Przy ocenie struktury ludności według płci wskaźniki struktury zastępuje się często

tzw. współczynnikiem feminizacji, który pokazuje, ile kobiet przypada średnio na 100

mężczyzn.

W 2000 r. współczynnik feminizacji dla Polski wynosił 106, natomiast w subpopulacji

osób starszych 150, przy czym w miastach osiągnął najwyższy poziom – 160, a na wsi –

144. Wartość tego współczynnika, wysoka w okresie powojennym (114 w 1946 roku)

zmniejszała się w kolejnych latach (110 w 1950 oraz 107 w 1960), od połowy lat

siedemdziesiątych ustabilizowała się na poziomie 105, a w 2000 wynosiła 106. W liczbach

bezwzględnych oznacza to, że obecnie w Polsce zamieszkuje ponad 1 mln kobiet więcej

niż mężczyzn. Jest to wynikiem działania dwóch przeciwstawnych prawidłowości

demograficznych:

- prawidłowości biologicznej, polegającej na tym, że rodzi się więcej chłopców niż

dziewczynek

- wyższej umieralności mężczyzn niż kobiet, występującej w Polsce we wszystkich

grupach

Prawidłowości te sprawiają, że przewaga mężczyzn występująca w niższych grupach

wieku wyrównuje się około 44 roku życia, aby w starszych grupach wieku zmienić się w

przewagę kobiet, tym większą, im wyższy wiek (piramida wieku).

Zmiany zachodzące w strukturze ludności według płci i wieku w subpopulacji osób

starszych znajdują wyraźne odzwierciedlenie w wartościach współczynnika feminizacji dla

poszczególnych grup wiekowych.

Page 11: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

11

Rys.3. Współczynnik feminizacji według grup wiekowych (dane GUS za 2005r.)

W strukturze ludności w wieku 65+ obserwujemy w przeciągu ostatnich 15 lat

zdecydowanie większy przyrost liczby kobiet: z 9,78% w 1970 r. do prawie 16% w 2005 r.

w stosunku do przyrostu liczby mężczyzn w tym okresie czasu: z 6,61% do 10,32%.

Tab.3. Ludność w wieku 65+ według płci

Analizując dane dotyczące osób w wieku 75 lat i więcej, zauważamy, że jej

charakterystyczną cechą jest to, że największą grupę stanowią żonaci mężczyźni – około

80%. Sędziwi mężczyźni najczęściej pozostają w związku małżeńskim, podczas gdy wśród

kobiet wskaźnik wdów znacznie się w tym wieku zwiększa. Osoby, które nigdy nie

zawarły związku małżeńskiego i rozwiedzeni stanowią niewielki odsetek starszych osób.

Współczynnik feminizacji według grup wiekowych w 2005 r.

0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00

0-4

10-14

20-24

30-34

40-44

50-54

60-64

65-69

70-74

75 i w ięcej

w sp. feminizacji 94,66 95,60 96,63 97,39 99,43 127,11 121,23 133,82 149,25 206,88

0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 65-69 70-74 75 i w ięcej

% ludności w wieku 65+Lata Ogółem Mężczyźni Kobiety

1970 8,24 6,61 9,781975 9,67 7,8 11,441980 10,11 8,01 12,111985 9,41 7,24 11,481990 10,05 7,73 12,261995 11,08 8,58 13,442000 12,16 9,53 14,642005 13,21 10,32 15,91

źródło: European healts for al. Database (HFA -DB)

Page 12: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

12

Proces starzenia się ludności Polski jest procesem naturalnym i nieodwracalnym. Należy

dodać, że wśród osób starszych nastąpią szczególnie wysokie przyrosty liczby osób w

wieku 70 –79 lat oraz 80 lat i więcej. Osoby te będą wymagały szczególnej troski ze strony

społeczeństwa. Wśród osób starszych będą dominowały kobiety, często samotne z uwagi

na wyższą umieralność mężczyzn i mniejszą liczebność rodzin.

Tab.4. Ludność w wieku 60 lat i więcej w gospodarstwach jednoosobowych w

latach 2002 – 2030

Obserwujemy stale postępujący wzrost liczby gospodarstw jednoosobowych wśród

ludności w wieku 60+.

Rys.4. Ludność w wieku starszym i ogółem w jednoosobowych gospodarstwach

domowych.

Lata Ogółem Miasta Wieś2002 1 534 804 1 066 210 468 5942003 1 562 056 1 085 053 477 0032004 1 589 678 1 104 588 485 0902005 1 619 201 1 125 331 493 8702010 1 920 279 1 350 608 569 6712015 2 279 620 1 610 395 669 2252020 2 629 923 1 832 679 797 2442025 2 895 851 1 963 988 931 8632030 3 165 531 2 079 674 1 085 857

Ludność w wieku starszym i ogółem w jednoosobowych gospodarstwach domowych

0

1 000 000

2 000 000

3 000 000

4 000 000

5 000 000

6 000 000

2002 2003 2004 2005 2010 2015 2020 2025 2030

osób starszych ogółem

Page 13: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

13

Procesy demograficzne są w dużym stopniu uzależnione od poziomu wykształcenia

ludności, natomiast w badaniu poziomu wykształcenia ludności istotne znaczenie ma wiek

badanych. Według GUS w 2004 r. 44,6% osób w wieku 60 lat i więcej miało

wykształcenie podstawowe, 21,6% średnie, 12,5% zasadnicze zawodowe, 9,7% wyższe,

9,3% poniżej podstawowego, a policealne jedynie 1,3%.

Wykształcenie w tys. w %

Ogółem 6529,8 100

wyższe 635,9 9,7

policealne 84,8 1,3

średnie 1410,1 21,6

zasadnicze zawodowe 817,8 12,5

podstawowe 2911 44,6

poniżej podstawowego 610 9,3

brak danych 60,2 0,9

Tab.5. Osoby w wieku 60 lat i więcej według wykształcenia (2004)

Rys.5. Wykształcenie osób starszych.

Wśród osób w wieku 60 lat i więcej zdecydowanie największą grupę stanowią osoby z

wykształceniem podstawowym, może to wynikać z modelu rodziny oraz roli mężczyzny i

kobiety, jaki panował w przeszłości, kiedy często kobiety zajmowały się domem i kiedy

były mniejsze możliwości kształcenia się ludności.

Wykształcenie osób starszych

10% 1%

22%

13%44%

9% 1%

w yższe policealne

średnie zasadnicze zaw odow e

podstaw ow e poniżej podstaw ow ego

brak danych

Page 14: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

14

Wiek podeszły wiąże się z częstym występowaniem różnie nasilonej

niepełnosprawności.

Rys.6. Osoby niepełnosprawne według wieku (55+) na 1000 ludności danej grupy

według województw.

Widać wyraźny wzrost z wiekiem liczby osób niepełnosprawnych, zwraca uwagę

relatywnie niski udział osób niepełnosprawnych w liczebnie dużym województwie

mazowieckim i śląskim, niekorzystnie wyróżnia się na wykresie wysokością słupków

województwo małopolskie.

Tab.5. Osoby niepełnosprawne według wieku i miejsca zamieszkania

OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE WEDŁUG WIEKU, NA 1000 LUDNOŚCI DANEJ GRUPY

ogółem miasta wieśRazem 143 136 15355-64 345 308 41665-74 385 364 417

75 lat i więcej 484 482 486

Osoby niepełnosprawne wg wieku na 1000 ludności danej grupywedług województw

0100200300400500600700800

Dol

nośląs

kie

Kuj

awsk

o-po

mor

skie

Lube

lski

e

Lubu

skie

Łódz

kie

Mał

opol

skie

Maz

owie

ckie

Opo

lski

e

Podk

arpa

ckie

Podl

aski

e

Pom

orsk

ie

Śląs

kie

Świę

tokr

zysk

ie

War

miń

sko-

maz

ursk

ie

Wie

lkop

olsk

ie

Zach

odni

opom

orsk

ie

55-64 65-74 75 lat i więcej

Page 15: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

15

2.1.3 Prognozy demograficzne

Według prognozy GUS do 2030 r. przewiduje się dalszy wzrost liczby osób starszych.

W młodszych grupach wieku 60 – 64 lata i 65 – 69 lat będą wyższe wskaźniki udziału

mężczyzn, natomiast w pozostałych wyższe odsetki kobiet. Wpływa na to nadumieralność

mężczyzn – obecnie żyją oni o 8 lat krócej niż kobiety, a w 30 – letniej perspektywie

różnica ta ma się zmniejszyć do około 5—6 lat.

W prognozowanym okresie wystąpią istotne przesunięcia w liczbie ludności w starszym

wieku w zależności od miejsca zamieszkania. W 2000 r. ludność zamieszkała na wsi

stanowiła 42,3% ogółu ludności w wieku 60 lat i więcej, natomiast w kolejnych latach

będzie postępowało pomniejszenie tego wskaźnika do prognozowanych 33,5% w roku

2030.

Z powodu założonego w prognozie bardziej dynamicznego rozwoju ludności miejskiej

udział ludności starszej w populacji miast będzie się szybciej zwiększać (z 14,8% w 2000r.

do 23,4% w 2030 r.). Proporcja udziałów ludności starszej w miastach i na wsi odwróci się

– od 2010 r. w miastach będzie wyższy odsetek osób w wieku 60 lat i więcej (obecnie

populacja wsi charakteryzuje się wyższym udziałem ludzi starszych).

Rosnący odsetek ludzi starych będzie miał wpływ nie tylko na system świadczeń

społecznych nadzorowanych przez państwo, ale też na rynek dóbr i usług zakupywanych w

celu zaspokajania rozmaitych potrzeb tej grupy ludzi. Należy się spodziewać, że w

przyszłości zwiększy się popyt na wyroby farmaceutyczne i usługi medyczne, dlatego też

już dzisiaj należy myśleć o zautomatyzowanych systemach monitorowania zdrowia i

sprawowania opieki medycznej.

Page 16: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

16

Rys.7. Prognoza ludności w wieku poprodukcyjnym według płci do roku 2030

Widać stały przyrost liczby kobiet i mężczyzn w wieku poprodukcyjnym, przy czym

dynamika wzrostu w przypadku mężczyzn jest nieco wyższa niż w przypadku kobiet.

Liczba kobiet zwiększy się od 3,9 mln w 2002 r. do 6 mln w 2030, zaś liczba mężczyzn

wzrośnie w tym samym czasie z 1,85 mln do 3,6 mln, czyli prawie dwukrotnie. Liczbę

ludności w wieku poprodukcyjnym (60/65 lat i więcej) charakteryzuje stały wzrost do

8215 tys. osób w 2020 r. oraz 9112 tys. w 2030 r. Najsilniejszy przyrost zaznaczy się w

dekadzie 2010-2020, kiedy ten wiek zaczną osiągać liczne roczniki wyżu urodzeń z lat

pięćdziesiątych XX wieku. W następnych 10 latach przyrosty liczby osób w tej grupie

wieku będą nieco mniejsze .

Prognoza ludności w wieku poprodukcyjnym według płci do 2030 r.

0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 7 000

2002

2010

2015

2020

2025

2030

(w tys.)

kobietymężczyźni

kobiety 3 914 4 475 5 113 5 654 5 889 6 024

mężczyźni 1 850 1 956 2 355 2 886 3 365 3 573

2002 2010 2015 2020 2025 2030

Page 17: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

17

Postępujące starzenie się społeczeństwa skutkuje odwracaniem się piramidy wiekowej

ludności Polski, co można zaobserwować na rys.8.

Rys.8. Zmiany w piramidzie wieku w Polsce na przestrzeni lat 2002-2030 (GUS)

Wśród wielu miar procesu starzenia się ludności warto zwrócić szczególną uwagę na

współczynnik wyrażający stosunek liczby dzieci w wieku 0-17 lat do liczby osób w wieku

60 lub 65 lat i więcej – mówi on, ilu wnuków przypada na jednego „dziadka lub babcię”,

miernik ten bardzo dobrze charakteryzuje młodość lub starość demograficzną

społeczeństwa [3].

Rozpatrując wzajemne proporcje między liczbą dzieci a liczbą osób w wieku

produkcyjnym oraz liczbą osób w wieku poprodukcyjnym, otrzymujemy syntetyczny

obraz przewidywanych zmian strukturalnych. Szczególną wymowę mają współczynniki

obrazujące liczby dzieci oraz osób starszych przypadające na 100 osób w wieku

produkcyjnym.

Page 18: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

18

Tab.6. Relacje 3 grup ludności Polski w okresie 1995 – 2030

Na podstawie danych w tabeli 6 można stwierdzić, że w Polsce liczba dzieci przypadająca

na 100 osób w wieku produkcyjnym w kolejnych latach zmniejszy się z 47 w 1995 r. do 32

w 2030 r., zaś liczba osób w wieku poprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku

produkcyjnym wzrośnie z 23 w 1995 do 41 w 2030 r. Procentowy udział osób w wieku

poprodukcyjnym w ludności ogółem systematycznie będzie wzrastać od 14,7% w 2000 r.

do 21,1% w 2020 r. i 24% w 2030 r.

2.1.4 Ruch naturalny ludności

Liczba ludności Polski zmniejsza się od 10 lat, w latach 1997 –2006 jest to wielkość

ok. 170 tys., a bezpośrednią przyczyną tego zjawiska jest notowany od 1984 r. spadek

liczby urodzeń przy prawie nieistotnych zmianach w liczbie zgonów („depresja

urodzeniowa”). Należy jednak odnotować, że w roku 2007 nastąpił znaczny wzrost liczby

urodzeń, co można wiązać z wyżem lat osiemdziesiątych.

Tab.7. Ruch ludności oraz prognoza do 2030r.

dzieci w wieku 0-17

lat

ludność w wieku

produkcyjnym 18-59/60

ludność starsza w

wieku 60/65 lat i więcej

dzieci osób starszych

dzieci i osób

starszych

1995 27,0 59,0 14,0 47 23 702000 24,1 61,2 14,7 39 24 632010 19,2 64,6 16,2 30 25 552020 19,8 59,2 21,1 33 36 692030 18,1 57,9 24,0 32 41 73

Procentowy udział Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada

Lata

urodzenia zgony napływ odpływ2000 378 348 368 028 7 331 26 9992005 344 513 361 159 7 949 28 1042010 336 144 364 950 10 158 34 2642015 342 796 379 440 10 158 32 1462020 315 519 390 457 10 158 30 0982025 269 873 400 134 10 158 27 9852030 232 693 419 113 10 158 26 259

Rok Ruch naturalny Migracje zagraniczne

(ogółem)

Page 19: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

19

Rys.9. Prognozowany ruch ludności do 2030 r.

W prognozie długoterminowej wyraźnie widać lekką tendencję wzrostową liczby zgonów

i sukcesywnie malejącą po 2015 r. liczbę urodzeń.

Zjawisko migracji w przypadku osób starszych jest procesem specyficznym, bowiem

ludzie starzy z natury niechętnie zmieniają wieloletnie miejsce zamieszkania, toteż w wielu

przypadkach akt migracji wymusza konieczność zapewnienia opieki osobie w podeszłym

wieku. W migracjach wewnętrznych na pobyt stały w 2006 r. liczba osób w wieku 60+

wyniosła 30 378 w stosunku do ogólnej liczby 473 548 osób migrujących (przewaga

kobiet). W migracjach zagranicznych obserwuje się zdecydowanie niewielką liczbę tej

grupy ludności, w roku 2006 odnotowano niecały tysiąc osób imigrantów w wieku 60+ ,

natomiast w stosunku do emigrantów liczba ta wyniosła 1654. Wracają do kraju ludzie

dobrze wykształceni, którzy opuścili nasz kraj w lach 1960-70.

Wnioski

1. Na podstawie materiałów prognozy demograficznej GUS na lata 2002 – 2030

można stwierdzić stały systematyczny wzrost liczby ludności w wieku

poprodukcyjnym z 5 765 039 do 9 596 988 przy zmniejszeniu ogólnej liczby

ludności z 38 218 531 do 35 692 989.

2. Wśród osób starszych nastąpią szczególnie wysokie przyrosty liczby osób

w wieku 70 –79 lat oraz 80 lat i więcej, wśród których będą dominować

kobiety, zamieszkujące w gospodarstwach jednoosobowych.

0

50 000

100 000

150 000

200 000

250 000

300 000

350 000

400 000

450 000

2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030

lata

Prognozowany ruch ludności do 2030 r.

urodzenia zgony

Page 20: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

20

3. Szybciej będzie się starzeć ludność miast niż ludność wsi, jako że przyrost

liczby ludności w wieku 60+/65+ w latach 2002-2030 wyniesie w miastach

74,5%, na wsi 54,3%.

4. Starzenie się ludności w Polsce będzie miało zróżnicowany terytorialnie

przebieg, przyrost liczby ludności starszej będzie uzależniony od ogólnej

liczebności populacji danego województwa, aktualnie największa liczba

ludności w wieku emerytalnym zamieszkuje w regionach południowym i

centralnym, najmniej osób wieku 60+/65+ mieszka w regionie południowo-

zachodnim.

5. Wśród populacji ludności starszej przeważają osoby z wykształceniem

podstawowym stanowiąc 44,6% ogólnej liczby, 21,6% posiada wykształcenie

średnie, 9,7% wykształcenie wyższe (według danych GUS za 2004 r.).

6. Wiek podeszły wiąże się z częstym występowaniem niepełnosprawności

z wyraźnym wzrostem z wiekiem, najbardziej niekorzystna sytuacja występuje

w województwie małopolskim.

7. Ludzie starzy z natury niechętnie zmieniają wieloletnie miejsce zamieszkania,

w migracjach wewnętrznych na pobyt stały w 2006 r. liczba osób w wieku 60+

wyniosła 30 378 (z przewagą kobiet)w stosunku do ogólnej liczby 473 548

osób migrujących, zmiana miejsca zamieszkania zapewne związana jest

z koniecznością zapewnienia opieki osobie w podeszłym wieku.

8. Proces demograficznego starzenia się ludności Polski stawia nowe wyzwania

dla systemu opieki zdrowotnej, społecznej oraz usług i edukacji, co

zdecydowanie przemawia za jak najszybszym wprowadzenie programu AAL.

Pojęcia: demografia, demografia starzenia się, demograficzne starzenie się ludności

Demografia (z greckiego: demos – lud i grapheia – opis) – jest dyscypliną z dziedziny

nauk społecznych, która zajmuje się rozmiarami, rozmieszczeniem geograficznym,

strukturą i składem populacji ludzkich, a także podstawowymi czynnikami ( urodzenia,

zgony, migracje oraz czynniki społeczne, ekonomiczne i biologiczne), które wyjaśniają

zmiany wielkości populacji i jej składu.

Analiza struktury ludności obejmuje takie cechy, jak: płeć, wiek, narodowość, miejsce

zamieszkania, stan cywilny i rodzinny, aktywność zawodowa, wykształcenie.

Badania demograficzne oparte są na materiałach ilościowych dostarczanych przez

statystykę społeczną, obejmują one zjawiska przeszłe, teraźniejsze i przyszłe i dotyczą

Page 21: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

21

pewnych zbiorowości ludzi stanowiących logiczną całość z punktu widzenia analizy, np.

ludność w wieku poprodukcyjnym.

Demografia starzenia się jest działem demografii zajmującym się stanem ludności

w podeszłym wieku, zmianami w jej liczebności, czynnikami wpływającymi na płodność,

śmiertelność, migracje i zmiany statusu związane z wiekiem oraz wpływami zmian

demograficznych na rodzinę i strukturę gospodarstwa domowego, na relacje między

generacjami, a także na politykę rozdziału środków w zakresie opieki materialnej,

społecznej i zdrowotnej wśród ludzi starszych.

Demograficzne starzenie się ludności – to proces uznawania populacji za starą wg

określonego kryterium, takiego jak: wzrost proporcji ludności starszej w całej populacji

lub zwiększenie stosunku liczby osób starszych do liczby dzieci [4].

Literatura

1. www.stat.gov.pl

2. W. Makać. Podstawy statystyki i demografii dla studentów administracji. Gdańsk 2003.

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

3. J. Z. Holzer. Demografia. Warszawa 2003. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.

4. Adam A. Zych. Słownik gerontologii społecznej. Warszawa 2001. Wydawnictwo Akademickie

„Żak”.

Page 22: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

22

2.2. Identyfikacja problemów w polskiej służbie zdrowia, które

uzasadniałyby stopniowe wprowadzanie programu AAL (Dr n. med.

Katarzyna Broczek)

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej oraz ustawy o ochronie zdrowia zapewniają

wszystkim obywatelom równość w dostępie do usług ochrony zdrowia. Specyficzne

uwarunkowania związane z wiekiem, pogorszeniem stanu zdrowia i szeroko pojętej

sprawności osób w podeszłym wieku (> 65 lat) sprawiają jednak, że osoby starsze w

Polsce są w niekorzystnej sytuacji jako klienci systemu ochrony zdrowia i nierzadko

doświadczają dyskryminacji ze względu na wiek w sprawiedliwym, z założenia, systemie

usług medycznych. Rozwiązanie tego problemu będzie możliwe, jeśli populację osób w

starszym wieku potraktuje się jako szczególnego klienta systemu ochrony zdrowia i

stworzy system świadczeń z zakresu profilaktyki i leczenia, który będzie odpowiadał

specyficznym potrzebom osób w podeszłym wieku.

Do głównych problemów w polskim systemie ochrony zdrowia, których skutkiem jest

gorsza jakość opieki zdrowotnej nad osobami w podeszłym wieku, można zaliczyć

następujące:

I. Problemy związane z organizacją Podstawowej Opieki Zdrowotnej

(POZ)

1. Brak objęcia aktywną opieką wszystkich osób w wieku podeszłym przez

zakłady POZ

2. Brak informacji o Pacjentach mieszkających w rejonie, w którym działają

poszczególne zakłady POZ

3. Brak standardów i procedur dotyczących opieki zdrowotnej nad osobami w

podeszłym wieku, które byłyby zaakceptowane na szczeblu centralnym

zarządzania systemem ochrony zdrowia

4. Niedostateczne przygotowanie członków personelu medycznego do

całościowej oceny stanu zdrowia osób w podeszłym wieku uwzględniającej

stan fizyczny, psychiczny, sprawność czynnościową i funkcjonowanie

społeczne, która umożliwiałaby planowanie i realizację świadczeń zdrowotnych

na satysfakcjonującym poziomie.

Page 23: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

23

5. Niedostateczne przygotowanie personelu medycznego i brak procedur i

środków do realizowania świadczeń dla osób ze specyficznymi rodzajami

niepełnosprawności, np. niedosłyszących, niedowidzących, z ograniczoną

możliwością samodzielnego poruszania się

6. Brak powszechnego wdrażania procedur umożliwiających wczesne

wykrywanie niepełnosprawności w grupie osób w podeszłym wieku i

kwalifikację do świadczeń rehabilitacyjnych

7. Niedostateczna liczba programów profilaktycznych i przesiewowych

uwzględniających uczestnictwo osób starszych wraz z innymi grupami

wiekowymi oraz programów skierowanych specyficznie do osób w podeszłym

wieku

8. Niedostateczne przygotowanie do standardowego udzielania świadczeń w

miejscu zamieszkania pacjenta

9. Brak systemu oddziałów dziennego pobytu dla pacjentów w podeszłym

wieku z różnego rodzaju zaburzeniami, np. otępieniem, zaburzeniami

psychicznymi, niepełnosprawnością fizyczną, niedowidzeniem.

10. Niedostateczne finansowanie procedur i świadczeń systemu ochrony

zdrowia na rzecz osób w podeszłym wieku

Realizacja projektów w zakresie programu AAL mogłaby istotnie ułatwić przełamanie

barier i trudności organizacyjnych w opiece nad osobami w podeszłym wieku, a tym

samym zwiększyć dostępność usług dla pacjentów i poprawić efektywność

funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. Przykładem projektu w zakresie AAL mogłoby

być stworzenie bazy danych osób w podeszłym wieku początkowo na poziomie lokalnym,

a następnie krajowym. Możliwość, a może nawet obowiązek korzystania z takiej bazy

ułatwiłyby proces obejmowania aktywną opieką osób w podeszłym wieku, które są

samotne, nie opuszczają domu, a dotychczas nie korzystały regularnie z opieki medycznej

ani środowiskowej (Z doświadczeń praktycznych wynika, że w wielu przypadkach okazuje

się, że objęcie takiego pacjenta opieką przez ośrodek opieki zdrowotnej nie stanowi

nadmiernego obciążenia dla systemu, a jedynym powodem niepodejmowania tej opieki

jest brak informacji o pacjencie). Baza taka, oprócz danych teleadresowych, mogłaby

zawierać zakodowane rozpoznania chorób oraz istotne informacje o stanie zdrowia.

Wdrożenie tego systemu ułatwiłoby komunikację między różnymi świadczeniodawcami

usług medycznych i środowiskowych, a w wielu przypadkach nagłych interwencji

Page 24: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

24

medycznych mogłoby ułatwić diagnostykę w warunkach oddziału ratunkowego i istotnie

zwiększyć szansę pacjenta na prawidłowe rozpoznanie i leczenie.

II. Problemy związane ze specjalistyczną opieką zdrowotną nad osobami w

podeszłym wieku

1. Niewystarczająca liczba lekarzy geriatrów

2. Niewystarczająca liczba oddziałów o profilu geriatrycznym i łóżek

geriatrycznych

3. Niewystarczająca liczba klinicznych oddziałów geriatrycznych, które

spełniają kryteria ośrodków specjalizacyjnych dla lekarzy i pielęgniarek.

4. Brak szkolenia w zakresie geriatrii dla studentów kierunków lekarskich

wyższych uczelni medycznych w większości województw w Polsce

5. Brak powszechnego systemu szkolenia w zakresie geriatrii w ramach

obowiązkowego szkolenia zawodowego lekarzy różnych specjalności,

pielęgniarek i niższego personelu medycznego.

6. Brak aktywnego systemu świadczeń rehabilitacyjnych dla osób w

podeszłym wieku

7. Zaniedbania w zakresie opieki stomatologicznej i protetycznej dla osób w

podeszłym wieku. Brak standardowych procedur i aktywnych programów w

zakresie usług stomatologicznych dla osób starszych.

8. Utrudniony dostęp osób w podeszłym wieku do konsultacji specjalistów z

innych, poza geriatrią, dziedzin medycyny

Wprowadzenie programu AAL, np. opartego na nowych technologiach do procesu

nauczania na poziomie zarówno przed-, jak i podyplomowym mogłoby przynieść bardzo

korzystne rezultaty w zakresie nauczania geriatrii. Pacjenci w podeszłym wieku stanowią

często bardzo trudny „materiał” dla studentów, a zrozumienie procesów chorobowych w

sytuacji polipatologii (wielości chorób) i zajęcia przez chorobę licznych układów

narządów stanowi ogromne wyzwanie. Wykorzystanie projektów AAL do odpowiedniego

przygotowania personelu medycznego i środowiska do sprawowania opieki nad osobami w

podeszłym wieku mogłoby istotnie wpłynąć na jakość opieki medycznej na poziomie

podstawowym i specjalistycznym oraz ułatwić lekarzom różnych specjalności

podejmowani decyzji o konieczności specjalistycznej opieki geriatrycznej nad wybranymi

pacjentami.

Page 25: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

25

Wprowadzenie nowych rozwiązań w ramach programu AAL mogłoby również przyczynić

się do poprawy dostępności specjalistycznych świadczeń rehabilitacyjnych dla osób w

podeszłym wieku. Programy wczesnego wykrywania deficytów czynnościowych i

różnorodne programy rehabilitacyjne umożliwiłyby w wielu przypadkach poprawę funkcji

(np. ruchowych) i opóźniłyby czas wystąpienia niepełnosprawności, utraty samodzielności

przez osoby w podeszłym wieku oraz odroczyłyby konieczność zapewnienia dodatkowych

świadczeń opiekuńczych.

III. Problemy związane z komunikacją między poszczególnymi

instytucjami i przedstawicielami systemu ochrony zdrowia oraz między

zakładami opieki zdrowotnej a instytucjami opieki społecznej

1. Rozproszenie opieki zdrowotnej nad osobami starszymi między różnych

świadczeniodawców, brak właściwej koordynacji tej opieki

2. Niewystarczająca komunikacja między stacjonarnymi zakładami opieki

zdrowotnej (szpitale) a POZ, utrudniająca zapewnienie ciągłości opieki nad

konkretnym pacjentem

3. Brak skutecznego przepływu informacji między zakładami POZ a

instytucjami opieki społecznej

Niedostateczna lub nieprawidłowa komunikacja między różnymi świadczeniodawcami jest

bardzo często powodem niepotrzebnych błędów leczniczych i dodatkowych obciążeń

systemu ochrony zdrowia. Rozproszenie opieki nad pacjentem między różnymi

placówkami ochrony zdrowia (lekarz pierwszego kontaktu i specjaliści w ramach

publicznej służby zdrowia; prywatna służba zdrowia) powoduje szereg problemów, z

których jednym jest brak koordynacji leczenia i nadzoru nad lekami przyjmowanymi przez

pacjenta. Problem jest nawet szerszy, gdyż dotyczy nie tylko leków przepisywanych przez

lekarzy na receptę, ale również preparatów dostępnych bez recepty (OTC). (Z praktyki

klinicznej wynika, że nierzadko pacjenci przyjmują jednocześnie podwójną dawkę tego

samego leku pod innymi nazwami albo zażywają leki stwarzające realne ryzyko groźnych

interakcji). Jednym z możliwych rozwiązań w ramach programu AAL mogłoby być

stworzenie systemu indywidualnego monitorowania farmakoterapii np. w postaci

elektronicznego rejestru leków dostępnego po rozkodowaniu dla uprawnionych lekarzy,

farmaceutów, szpitali, itp.

Odpowiedni przepływ informacji miedzy świadczeniodawcami usług medycznych mógłby

się również przyczynić do poprawy efektywności leczenia pacjentów w okresie

Page 26: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

26

bezpośrednio po wypisie ze szpitala. Obecnie zapewnienie ciągłości opieki wymaga często

wielu wysiłków zarówno ze strony personelu medycznego, jak i opiekunów pacjenta.

Automatyczny przepływ informacji o wypisie ze szpitala do odpowiedniej jednostki

podstawowej opieki zdrowotnej umożliwiłby natychmiastowe zapewnienie

zintensyfikowanej opieki medycznej w okresie poszpitalnym oraz wczesne wdrożenie

rehabilitacji. Takie podejście mogłoby zapobiec powikłaniom, wynikającym z przerwy w

leczeniu i zmniejszyć całkowite koszty leczenia. Sprawne funkcjonowanie systemu

przekazywania informacji umożliwiłoby również wcześniejsze, a jednocześnie bezpieczne,

wypisywanie chorych ze szpitala z zapewnieniem profesjonalnej domowej opieki

medycznej. Umożliwiłoby to przesunięcie środków finansowych z bardzo drogiego

leczenia szpitalnego na tańsze leczenie ambulatoryjne i świadczenia rehabilitacyjne.

IV. Problemy związane z niedostatecznym wyposażeniem w sprzęt

medyczny i rehabilitacyjny

1. Brak łatwo dostępnych źródeł umożliwiających czasowe korzystanie ze

sprzętu rehabilitacyjnego w domu w ramach finansowania przez Narodowy

Fundusz Zdrowia

2. Brak systemu monitorowania stanu zdrowia i zagrożeń dla zdrowia osób w

podeszłym wieku (szczególnie zamieszkujących samotnie) z wykorzystaniem

najnowszych zdobyczy techniki, przesyłania danych na odległość itp.

3. Ograniczony dostęp pacjentów w podeszłym wieku do świadczeń z zakresu

telemedycyny.

Projekty realizowane w ramach programu AAL mogłyby być ukierunkowane na

rehabilitację domową osób w podeszłym wieku w zakresie podstawowym z

wykorzystaniem prostego sprzętu rehabilitacyjnego. Stworzenie w ramach programu łatwo

dostępnych wypożyczalni takiego sprzętu wraz z instruktażem i sprawdzaniem sposobu

jego obsługi w domu pacjenta umożliwiłoby wdrażanie wczesnej rehabilitacji bez

nadmiernego obciążania systemu refundacji zaopatrzenia ortopedycznego. Przed decyzją o

przyznaniu sprzętu ortopedycznego na stałe można by określić realne możliwości

korzystania z tego sprzętu przez pacjenta oraz dobrać indywidualnie najbardziej

odpowiedni sprzęt (Z praktyki klinicznej wynika, że nierzadko pacjenci w ogóle nie

korzystają z posiadanego w domu sprzętu ortopedycznego zrefundowanego wg zasad NFZ,

Page 27: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

27

a, z drugiej strony, ogromna liczba pacjentów nie posiada odpowiedniego zabezpieczenia

w niezbędny sprzęt ortopedyczny).

Wprowadzenie w ramach AAL na szerszą skalę systemów monitorowania stanu zdrowia

osób w podeszłym wieku i szybkiego reagowania w sytuacjach pojawienia się problemów

zdrowotnych mogłoby poprawić poziom bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów w

podeszłym wieku i zmniejszyć koszty związane z opóźnionym leczeniem, możliwą do

uniknięcia hospitalizacją, itd. Wśród pacjentów, u których wprowadzenie takich systemów

monitorowania byłoby szczególnie uzasadnione, należy wymienić osoby zamieszkujące

samotnie, obarczone dużym ryzykiem upadku, chorych z zaburzeniami rytmu serca i

innymi chorobami układu krążenia oraz chorych z zaburzeniami neurologicznymi (np.

padaczką).

WNIOSKI

1. W Polsce mimo powszechności świadczeń ochrony zdrowia, osoby w

podeszłym wieku mają często utrudniony dostęp do opieki zdrowotnej na

odpowiednim poziomie, co wynika ze specyfiki przebiegu chorób u osób

starszych i towarzyszącej im często niepełnosprawności.

2. Do czynników utrudniających całościową opiekę nad pacjentami w

podeszłym wieku należą: trudności organizacyjne, brak odpowiedniego

szkolenia przed- i podyplomowego w zakresie geriatrii, niewystarczająca

komunikacja między świadczeniodawcami usług medycznych oraz

niewystarczające wyposażenie sprzętowe placówek ochrony zdrowia.

3. Wdrożenie projektów badawczych w zakresie programu AAL, a

następnie opracowanie rozwiązań systemowych na podstawie wyników tych

badań, pozwoliłoby na podniesienie jakości usług medycznych,

rehabilitacyjnych i socjalnych dla osób w podeszłym wieku i umożliwiłoby

bardziej ekonomiczne wykorzystanie środków przeznaczonych na ochronę

zdrowia.

Bibliografia 1. Abrams W. B., Bers M. H., Berkow R. (red.) MSD Podręcznik geriatrii. Ubran & Partner,

Wrocław, 1999.

2. Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.) Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.

Podręcznik dla lekarzy i studentów. Via Medica. Gdańsk, 2006.

3. Kowaleski J.T., Szukalski P. (red.) Starzenie się i starość jako doświadczenie jednostek i

zbiorowości ludzkich. Zakład Demografii UŁ, Łódź, 2006.

Page 28: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

28

2.3 Główne choroby i problemy zdrowotne dotyczące osób starszych - Katarzyna Wieczorowska-Tobis

Najważniejszą potrzebą osób starszych jest zachowanie sprawności funkcjonalnej.

Sprawność ta powinna być przede wszystkim rozumiana jako samodzielność, a zatem

niezależność od pomocy innych osób. Celem wszystkich działań podejmowanych w ramach

opieki geriatrycznej jest więc utrzymanie możliwie najlepszej sprawności funkcjonalnej, a

więc zminimalizowanie wpływu procesu starzenia i występujących chorób na tę sprawność.

Działania te zawsze, w dalszej perspektywie czasowej, prowadzą do zmniejszenia kosztów

opieki, między innymi ze względu na możliwość dłuższego przebywania osób starszych w ich

środowisku, a więc zmniejszenie zapotrzebowania na ich umieszczanie w instytucjach opieki.

U każdego pacjenta starszego z wielochorobowością (tzw. polipatologia - jednoczesne

występowanie znacznej liczny chorób) powinna być wykonana analiza stanu funkcjonalnego

(1) w ramach kompleksowej oceny geriatrycznej. Wykorzystuje ona, jako narzędzia

badawcze, wystandaryzowane skale. W jej skład wchodzi:

• analiza stanu fizycznego (badanie podmiotowe i przedmiotowe ze szczególnym

zwróceniem uwagi na pobierane leki; sugeruje się również ocenę hipotonii

ortostatycznej),

• analiza stanu psychicznego (ocena funkcji poznawczych - skryning w kierunku

otępienia oraz ocena nastroju - skryning w kierunku depresji. Do oceny funkcji

poznawczych używana jest najczęściej skala MMS (ang. Mini Mental Scale)

opracowana przez Folsteinów, oceniająca między innymi orientację w czasie i

przestrzeni, zapamiętywanie, liczenie, pamięć świeżą czy funkcje językowe. Do oceny

nastroju służy Geriatryczna Skala Depresji),

• analiza sprawności w zakresie czynności dnia codziennego - podstawowych (ADL-

Activity of Daily Living) i złożonych (IADL - Instrumental Activity of Daily Living).

W kontekście sprawności w zakresie podstawowych czynności dnia codziennego

rekomendowane jest użycie skali Katza lub indeksu Barthel, oceniających miedzy

innymi samodzielność w zakresie kąpieli, poruszania się, jedzenia, obecności

nietrzymania moczu, a w zakresie złożonych czynności - skali Lawtona, biorącej pod

uwagę między innymi przygotowywanie posiłków, przyjmowanie leków według

ustalonego harmonogramu czy samodzielne gospodarowanie pieniędzmi.

W razie potrzeby należy dodatkowo uwzględnić także inne elementy, takie jak:

Page 29: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

29

• ocena równowagi i chodu dla oceny ryzyka upadków (skala Tinetti lub test „wstań i

idź”)

• ocena stanu odżywiania i ryzyka niedożywienia (na przykład według skali MNA -

ang. Mini Nutritional Assessment)

Wykonanie analizy w ramach kompleksowej oceny geriatrycznej ma na celu

poszukiwanie problemów o charakterze odwracalnym dających szanse na ich rozwiązanie. U

osób starszych wiele istniejących zaburzeń jest niewyleczalnych, a jednak – w przypadku ich

zdefiniowania – dają one dobre rokowanie jeśli chodzi o poprawę sprawności funkcjonalnej.

Jak wykazano, takie postępowanie, jako forma prewencji niepełnosprawności osób starszych,

jest o wiele bardziej ekonomiczne od zapewniania opieki osobom o znacznym stopniu

niepełnosprawności (2).

Z praktycznego punktu widzenia problemy zdrowotne starszych chorych można

podzielić na 3 grupy:

2.3.1 Wielkie zespoły geriatryczne i delirium

2.3.2 Jatrogenny zespół geriatryczny

2.3.3 Najczęstsze jednostki chorobowe występujące w starości.

2.3.1 Wielkie zespoły geriatryczne

Wielkie zespoły geriatryczne (WZG; ang. geriatric giants) to przewlekle

wieloprzyczynowe zaburzenia, które stopniowo ograniczają sprawność funkcjonalną osób

starszych i negatywnie wpływają na jakość ich życia. Dokładne oszacowanie częstości

występowania WZG jest trudne ze względu na nie zgłaszanie problemu i/lub nie zawsze

właściwie przeprowadzonego wywiadu z chorym.

Ryzyko wystąpienia wszystkich WZG narasta z wiekiem, a leczenie jest często

jedynie objawowe. Znaczny stopień ograniczenia sprawności w wyniku ich obecności wynika

z tego, że obecność dowolnego WZG znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia następnych, a

ponadto WZG są elementami tzw. cykli objawowych typowych dla geriatrii (zespoły

objawów tworzące mechanizm samonapędzającego się błędnego koła).

Do WZG zalicza się przede wszystkim:

• upadki i zaburzenia lokomocji,

• zaburzenia wzroku i zaburzenia słuchu,

• nietrzymanie moczu i stolca,

Page 30: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

30

• depresję,

• otępienie,

• niedożywienie.

Upadki

Proces starzenia sprzyja upadkom (zmniejszenie masy mięśniowej, zmniejszenie

elastyczności stawów, zwolnienie odruchów warunkowych, pogorszenie funkcjonowania

narządu równowagi, zmiana postawy i schematu chodu), co powoduje, że potykająca się

osoba starsza (nawet zdrowa) upada prawie na pewno podczas gdy w tych samych warunkach

osobie młodszej udaje się utrzymać pozycję pionową. Upadek w ciągu ostatniego roku

zgłasza ok. 30% osób starszych. Ryzyko upadków jest znacznie większe w populacji osób

przebywających w instytucjach, gdzie jak się szacuje, upada co druga osoba; upadki mogą

być dla części z nich przyczyną instytucjonalizacji. Jednak nawet wśród osób po 80. roku

życia mieszkających w środowisku upada co druga osoba Szczególną skłonność do upadków

przejawiają osoby ze znacznym stopniem niesprawności oraz o niskiej aktywności fizycznej.

Kobiety upadają częściej niż mężczyźni.

Upadająca starsza osoba ma zwiększone ryzyko złamań, co wynika między innymi ze

zmniejszenia gęstości kości, towarzyszącego procesowi starzenia (nawet przebiegającemu w

nieobecności chorób - tzw. starzenie zwyczajne). U 2-6% upadających pacjentów dochodzi do

złamań w ich wyniku, przy czym u co 4-tego jest to złamanie szyjki kości udowej. Skalę

problemu pozwala sobie też uzmysłowić fakt, że prawie 90% złamań kości u pacjentów

starszych wynika z upadków. Po złamaniu pacjenci, szczególnie ci z najstarszych grup

wiekowych, stosunkowo rzadko wracają do sprawności funkcjonalnej sprzed złamania (3).

Poza złamaniami, groźną konsekwencją upadków jest tzw. zespół poupadkowy czyli

zespół zmian zachowania wynikający z lęku przed upadkiem. Występuje u 20-25% osób

starszych, które się przewróciły, jednak jeszcze częściej dotyczy osób, które same nie upadły,

ale były świadkiem upadku, zwłaszcza kiedy zakończył się on złamaniem. Osoby, u których

zespół ten występuje, zawsze ograniczają swoja aktywność. To ograniczenie aktywności i

wynikająca z niego izolacja społeczna mogą być przyczyną depresji. W skrajnych

przypadkach zespołu poupadkowego chorzy odmawiają nawet wstania z łóżka.

U osób samotnych, które upadły i ze względu na stłuczenia lub złamania leżą przez

wiele godzin oczekując na pomoc powstaje ryzyko wychłodzenia i obniżenia odporności, co

może kończyć się np. zapaleniem płuc.

Page 31: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

31

Jak wynika z badań epidemiologicznych upadki u osób starszych zdarzają się

najczęściej podczas wykonywania czynności życia codziennego czyli np. podczas wstawania,

siadania, pochylania się czy po prostu chodzenia lub podczas kąpieli (wchodzenie do wanny

lub z niej wychodzenie). Często upadki zdarzają się też w nocy podczas wstawania do

ubikacji (fizjologiczna przewaga diurezy nocnej). Największa liczba upadków występuje

między godziną 22.00 a godziną 10.00 czyli w nocy i w godzinach porannych. Najczęściej

dochodzi do nich w łazience, w sypialni i w kuchni.

Wśród przyczyn upadków, niezmiennie od wielu lat, poczesne miejsce zajmują

czynniki środowiskowe (4). Oznacza to, że ich optymalizacja może znacznie zmniejszyć

częstość upadków. Takie prozaiczne rzeczy jak nierówna podłoga czy meble utrudniające

przejście, mogą być przyczyną potknięcia. Na liście zagrożeń znajdują się też między innymi

niewłaściwie dobrane obuwie, śliskie podłoże (podłoga mokra lub wypastowana,

przesuwające się dywany), niedpowiednia wysokość łóżka (wstanie ze zbyt niskiego lub zbyt

wysokiego czy tez bardzo miękkiego łóżka może przyczynić się do zaburzeń równowagi),

niestabilne stoły i krzesła, niedostateczne oświetlenie i niedostępne włączniki czy

niewłaściwie dobrane okulary.

Upadki jednak mogą być jedyną manifestacją wielu ostrych zaburzeń (np. zawał

mięśnia sercowego czy nagłe zaburzenia wymiany gazowej w płucach). Można je wtedy

taktować jako „wierzchołek góry lodowej” – okazuje się bowiem, że pacjent upada na

przykład z powodu dekompensacji niewydolności krążenia, która jest konsekwencją

nadczynności tarczycy czy anemii. Niewdrożenie wtedy procedur diagnostycznych jest

oczywistym błędem. Ryzyko upadków jest też zwiększone w przypadku wielu chorób

przewlekłych takich jak: stany po udarach, choroba Parkinsona, depresja, otępienie, choroba

zwyrodnieniowa stawów, niedowidzenie czy hipotonia ortostatyczna, ale może też być

konsekwencją stosownych leków (w przypadku stosowania 5 i więcej leków ryzyko upadków

jest zwiększone bez względu na rodzaj stosowanych preparatów).

Aktywność fizyczna zwiększa nasilenie zagrożeń środowiskowych i jednym z

największych błędów jest unieruchamianie osób starszych z obawy przed upadkami. W

prewencji bowiem upadków (poza eliminacja zagrożeń środowiskowych) ogromne znaczenie

ma właśnie utrzymanie aktywności fizycznej (zwiększenie siły mięśniowej i wzrost

sprawności fizycznej). Wdrażając jednak zalecenia zwiększenia aktywności należy

przedsięwziąć wszelkie środki ostrożności – czyli uświadomić pacjenta i opiekunów o

ewentualnych zagrożeniach oraz nauczyć odpowiedniego postępowania.

Page 32: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

32

Zaburzenia wzroku i słuchu

Ocena częstości występowania zaburzeń wzroku i słuchu wśród osób starszych jest

trudna ponieważ według niektórych nawet 75% dolegliwości nie jest zgłaszana lekarzom, ze

względu na akceptację tych zaburzeń jako naturalnej konsekwencji starzenia.. Prowadzi to

niestety często do ich progresji i powstania zmian nieodwracalnych pomimo wcześniej

dobrego rokowania. Przykładem może być długotrwale nie leczona zaćma.

Nie ma wątpliwości, że ryzyko wystąpienia zaburzeń wzroku i słuchu narasta z

wiekiem. Według danych pochodzących z badań wykonanych na Podlasiu w populacji osób

w wieku 75 lat i starszych problemy ze słuchem i ze wzrokiem ma ok. 40% populacji. W obu

przypadkach są one jednak znacznie częściej skarżą się na problemy mieszkańcy wsi niż

miast. Może to wskazywać na trudności z oprotezowaniem u mieszkańców wsi, ale i na

gorszy dostęp do konsultacji okulistycznych czy laryngologicznych (5).

W przypadku obydwu narządów zmysłu dobrze zdefiniowane są zmiany wynikające z

samego procesu starzenia. Presbyopia czyli tzw. oko starcze to przede wszystkim

dalekowzroczność, ale również zwolnienie akomodacji i ograniczenie pola widzenia.

Prespyacusis (ucho starcze) obejmuje głównie niedosłuch w zakresie tonów wysokich. Na

zmiany wynikające z procesu starzenia w obydwu narządach nakładają się zmiany

chorobowe. W przypadku zaburzeń wzroku niedowidzenie, nawet znaczne, wynika

najczęściej z obecności jednej z następujących chorób zaćma, jaskra, degeneracja centralna

siatkówki i retinopatia cukrzycowa. Jeśli chodzi o słuch to wyraźnie podkreślić trzeba wagę

czynników środowiskowych czyli narażenie (zwłaszcza przewlekłe) na nadmierny hałas.

Przyczyną niesamodzielności w przypadku niedowidzenia i niedosłuchu u wielu osób

starszych jest brak odpowiedniego oprotezowania. Osoby starsze często używają tą sama parę

okularów przez długie lata lub w przypadku uszkodzenia wyjmują stare okulary sprzed lat z

szuflady. Nagminne jest też kupowanie okularów na rynkach czy w drogeriach ze względu na

ich niska cenę. W przypadku niedosłuchu – osoby starsze przyzwyczają się do „milknącego

świata”, co w późniejszym okresie czyni trudnym wprowadzenie aparatów słuchowych.

Aparaty te powinny być wprowadzone możliwie najwcześniej. Ważne jest też przy wyborze

oprotezowania uwzględnienie ograniczeń manualnych osób starszych (drżenie rąk, zmiany w

stawach w obrębie dłoni).

Wobec przedstawionych faktów konieczny jest skryning w kierunku występowania

zaburzeń wzroku i słuchu u osób starszych, który niestety nie jest prowadzony. Zalecenia, że

osoby starsze powinny podawać się badaniu okulistycznemu nie rzadziej niż raz na dwa lata

są powszechnie nierespektowane. Tymczasem regularne badania przesiewowe pozwoliły nie

Page 33: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

33

tylko zdefiniować częstość problemu w populacji, ale przede wszystkim wdrożyć procedury

diagnostyczne i lecznicze, co niewątpliwie poprawiłoby funkcjonowanie wielu chorych.

Zarówno bowiem zaburzenia wzroku, jak i słuchu prowadzą do zmniejszenia aktywności,

upadków, izolacji społecznej i depresji.

Nietrzymanie moczu i stolca

Częstość występowania nietrzymania moczu w całej populacji osób starszych

oceniana jest na ok. 10-20%, ale wśród pacjentów starszych hospitalizowanych – już 30%, a u

osób przebywających w instytucjach - nawet 50%. Zaburzenie to występuje z większą

częstością u kobiet niż u mężczyzn.

Występowanie nietrzymania stolca jest problemem rzadszym. Wśród osób w

podeszłym wieku ocenia się na 5-6 %, ale i w tym przypadku wśród osób starszych

przebywających w zakładach opiekuńczych częstość tego zaburzenia znacznie wzrasta.

U chorych z nietrzymaniem moczu należy pamiętać o możliwości jego związku z

ostrymi stanami patologicznymi najczęściej spoza układu moczowego. Jest to tzw.

przejściowa postać nietrzymania moczu. Istotne jest tu zdefiniowanie przyczyny, gdyż jej

usunięcie likwiduje lub znacznie zmniejsza dolegliwości. Co więcej przejściowe nietrzymanie

moczu może się utrwalić. Do przejściowego nietrzymania moczu może prowadzić: delirium

(ostra manifestacja mózgowa zaburzeń somatycznych), infekcje dróg moczowych, atroficzne

zapalenie błony śluzowej cewki moczowej i pochwy, pobierane przez chorych leki (np. leki

nasenne, psychotropowe czy moczopędne), zaburzenia psychiczne (głównie depresji i

zaburzeń lękowych), nadmierna objętość wydalanego moczu (np. w hiperglikemii i

hiperkalcemia, czy w niewydolności krążenia), ograniczenie możliwości poruszania się

(niemożność dojścia do toalety (np. stany po udarach, zaawansowana choroba

zwyrodnieniowa stawów, stany po urazach narządu ruchu, niedowidzenie, zaburzenia

równowagi) i zaleganie mas kałowych w odbytnicy w chorych z zaparciami (ucisk na pęcherz

moczowy i cewkę)(6).

Nietrzymanie moczu ze względu na powikłania znacznie ogranicza samodzielność

chorych i zwiększa koszty leczenia, zarówno te które ponosi pacjent (leki, środki

opatrunkowe przy wystąpieniu odleżyn, wkładki, pieluchy), jak i te które ponosi system

(koszt pobytu w instytucji, koszt opieki społecznej).

W jego wyniku może pojawić się bolesne podrażnienie skóry w rejonie krocza, co u

osoby unieruchomionej zwiększa ryzyko odleżyn. Nieprawidłowe postępowanie u osób z

nietrzymaniem moczu jest przyczyną nawracających zakażeń moczowych; u chorych w

Page 34: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

34

ciężkim stanie ogólnym (np. z towarzyszącym niedożywieniem) może prowadzić do sepsy.

Ponieważ zakażenia układu moczowego prowadzą do nietrzymania moczu, a niewłaściwie

leczone nietrzymanie moczu prowadzi do zakażeń powstaje tu typowy przykład mechanizmu

błędnego koła.

Z innych powikłań nietrzymanie moczu zwiększa ryzyko upadków i złamań kości.

Prowadzi również do negatywnych skutków psychospołecznych, w tym izolacji społecznej i

zwiększa ryzyko depresji. U pacjentów takich ze względu na brak motywacji nasila się

nietrzymanie moczu (mechanizma błędnego koła). Dodatkowo nietrzymanie moczu jest też

jedną z najczęstszych przyczyn umieszczania osób starszych w instytucjach (7).

Depresja

Depresje są najczęstszymi zaburzeniami psychicznymi wieku podeszłym. Dla starości

poza depresjami endogennymi czyli nawracającymi epizodami depresji często wyzwalanymi

przez sytuacje życiowe (np. śmierć bliskiej osoby czy ciężka nieuleczalna choroba) typowe są

też zaburzenia nastroju i aktywności, związane z chorobą mózgu lub inną chorobą

somatyczną czyli tzw. depresje organiczne. Stąd też częstość występowania wszystkich form

depresji określa się w populacji powyżej 65 r.ż. nawet na 30%. Depresja występuje np. u 20-

30% chorych z chorobą Alzheimera i u 30-50% - z chorobą Parkinsona. Jest też częsta u

chorych po udarach - ma ją nawet 60-70% chorych w przypadku wystąpienia udaru w lewej

okolicy czołowej (10-50% wszystkich chorych starszych z chorobami somatycznymi takimi

jak przewlekłe choroby płuc, choroby tarczycy, cukrzyca i oczywiście nowotwory). Depresję

mogą również wywoływać leki (np. propranolol, digoksyna, kodeina, indometacyna,

metoklopramid).

Do czynników środowiskowych mających największe znaczenie dla częstego

występowania depresji w starości należy izolacja społeczna zwłaszcza spotęgowana utratą

współmałżonka (10-20% wdowców ma depresję utrzymującą się nawet do dwóch lat po takiej

utracie; w grupie tej w pierwszym roku jest wybitnie zwiększone ryzyko samobójstw); a także

samotność, brak wsparcia społecznego samotność, zły stan finansowy oraz zmiana miejsca

pobytu czy wypis ze szpitala po przebytej chorobie somatycznej.

Problemem w starości jest częste nierozpoznawanie depresji. W powszechnym

przekonaniu skargi osób starszych na poczucie smutku, przygnębienia, niechęć do życia, czy

zmęczenie są częścią procesu starzenia.

Ponadto, u osób starszych częste jest występowanie depresji pod postacią tzw. masek.

Trudności w rozpoznaniu występują zwłaszcza gdy objawy choroby somatycznej (maski

Page 35: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

35

somatyczne) występują bez wyraźnie obniżonego nastroju. Pacjent koncentruje się na

dolegliwościach somatycznych częstych w starości (np. przewlekłe bóle czy zaparcia) i

depresja pozostaje nierozpoznana. Niepodjęcie leczenia depresji i podawanie jedynie leków

zwalczających objawy nie przynosi poprawy. Utwierdza natomiast pacjenta w przekonaniu o

ciężkości i nieuleczalności choroby, co pogarsza jego sprawność i nasila depresje (mechanizm

błędnego koła).

Przewlekły przebieg depresji powoduje, że sprawność pacjentów, a więc i ich jakość

życia znacznie się pogarszają się. Wynika to mi. z braku motywacji do podejmowanego

działań celowych takich jak dbałość o stan zdrowia, regularne przyjmowanie leków czy

jedzenie. Depresja zwiększa nie tylko ryzyko upadków i nietrzymania moczu, ale także może

powodować zaburzenia pamięci, które znajdują potwierdzenie w badaniu przedmiotowym. To

tzw. otępienie odwracalne (zwane też pseudo-otępieniem) ustępuje po wyleczeniu depresji.

Jednak pogorszenie funkcjo poznawczych może dodatkowo pogarszać stan chorego co nasila

depresję (mechanizm błędnego koła).

Śmiertelność w depresji ulega znacznemu zwiększeniu i to nie tylko ze względu na

zwiększone ryzyko samobójstw, ale także ze względu na pogarszający się stan somatyczny

chorych. Sprawowanie opieki jest obarczone znacznymi kosztami dodatkowymi ze względu

na liczne mechanizmy błędnego koła.

Otępienie

Częstość otępienia wyraźnie wzrasta z wiekiem. Ocenia się, że występuje ono u 1% osób

do 65 r.ż., około 10% w całej populacji geriatrycznej, a po 90 roku życia aż u 40% osób.

Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera stanowiąca 50-70% wszystkich

przypadków. Inne rzadsze przyczyny to: otępienie naczyniowe (występuje z częstością ok. 10-

15%), otępienie z ciałami Lewy´ego (ok. 13%) i otępienie czołowo-skroniowe (ok. 9%).

Rodzaj opieki, której wymagają chorzy z otępieniem uzależniony jest od

zaawansowania zmian (8). Może on być definiowany według skali GDS (ang. Global

Deterioration Scale wg Reisberga - Globalna Skala Demencji), służącą do oceny

zaawansowania otępienia w oparciu o ocenę funkcjonowania pacjenta, a także o elementy

wywiadu od rodziny i opiekunów oraz częściowo na badaniu samego chorego. Wybrane

elementy skali przedstawiono poniżej.

Na etapie umiarkowanych zaburzeń poznawczych (stopień 4) występuje wyraźny

deficyt widoczny w dokładnym badaniu. Pacjent przestaje orientować się w aktualnych

wydarzeniach. Zaburzenia dotyczą również pamięci wydarzeń z osobistej historii chorego.

Page 36: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

36

Pojawiają się zaburzenia koncentracji widoczne podczas seryjnego odejmowania, pogarsza

się umiejętność podróżowania i możliwość zarządzania własnymi finansami, występuje

niemożność wykonywania złożonych zadań. Często jeszcze na tym etapie nie stwierdza się

zaburzeń dotyczących orientacji co do czasu i osoby, rozpoznawania znanych choremu miejsc

i twarzy, podróżowania do znanych miejsc. Wypieranie stanowi podstawowy mechanizm

obronny. Obserwuje się blednący afekt i ucieczkę od wyzwań.

Głębokie zaburzenia poznawcze (stopień 6) to okres kiedy chory może już zapomnieć

imię współmałżonka, od którego, jako opiekuna, jest już w pełni uzależniony. Występuje też

dezorientacja czasowa i przestrzenna. Nie ma rozeznania co do aktualnych wydarzeń i

nabytych doświadczeń. Pozostaje śladowa pamięć przeszłości. Może potrzebować pomocy w

podstawowych czynnościach dnia codziennego. Potrzebuje opieki podczas podróży, ale

niekiedy może sam podróżować do znanych sobie miejsc. Rytm dobowy często bywa

zaburzony. Prawie zawsze chory przypomina sobie własne imię. Czasami odróżnia znane

sobie osoby ze swojego otoczenia od osób sobie nieznanych. Pojawiają się zmiany

osobowości i zaburzenia emocjonalne. Są one zmienne i obejmują: zachowania będące

skutkiem urojeń np. pacjent może oskarżać współmałżonka o oszustwo, może rozmawiać z

nieistniejącymi postaciami z otoczenia, albo z własnym odbiciem w lustrze. Pojawiają się

zachowanie obsesyjne np. ciągłe mycie rąk, objawy lęku, pobudzenie, niekiedy pojawiają się

po raz pierwszy nie występujące wcześniej zachowania agresywne, apatia i utrata napędu,

chory nie może skupić myśli wystarczająco długo by zaplanować celowe działanie.

Bardzo głębokie zaburzenia poznawcze (ciężkie otępienie – stopień 7) to okres kiedy

wszystkie zdolności werbalne znikają. Chory jest niesamodzielny w zakresie wszystkich

podstawowych czynności życiowych. Ograniczeniu ulegają możliwości ruchowe - chory

między innymi przestaje chodzić. Następuje całkowite rozprzężenie możliwości

wykonawczych mózgu. Obecne są neurologiczne objawy świadczące o uogólnionym

uszkodzeniu kory mózgowej.

Kolejne etapy otępienia stanowią coraz większe wyzwanie dla opiekunów i

organizatorów opieki. Przeciętny czas narastania objawów w chorobie Alzheimera to ok. 8-14

lat. W praktyce jednak rozpoznanie następuje dopiero w okresie wyraźnego jej zaawansowania,

co oznacza, że czas trwania dolegliwości obejmuje najczęściej około 5-7 lat. Celem opieki, tak

długo jak to jest możliwe, jest aktywizacja chorego pozwalająca mu na zachowanie choćby

nawet bardzo ograniczonej samodzielności.

Page 37: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

37

Niedożywienie

Problem niedożywienia dotyczy 5-10% osób starszych przebywających we własnym

środowisku, ale aż 30-60% przebywających w instytucjach oraz szpitalach. Pamiętać przy

tym trzeba, że starość poza niedożywieniem ilościowym (wynikającym z niedoborów

kalorycznych czy nasilonego katabolizmu) sprzyja także powszechnie występującym

niedoborom jakościowym (niedobory witamin i mikroelementów)(9).

Niedożywienie w starości może wynikać z wielu występujących chorób takich jak na

przykład przewlekłe procesy zapalne, nowotwory, choroby przewodu pokarmowego,

niewydolność krążenia, przewlekła obturacyjna choroba płuc, choroby tarczycy, depresja,

otępienie, stany po udarach mózgu. Dodatkowo niekorzystnie na stan odżywienia mogą

wpływać pobierane leki (ryzyko niedożywienia wzrasta wraz z liczbą pobieranych

preparatów), a także czynniki socjoekonomiczne takie jak osamotnienie, izolacja,

ograniczenia dietetyczne wynikające z sytuacji materialnej oraz zły stan higieny jamy ustnej

w tym braki w uzębieniu i nieodpowiednie oprotezowanie.

Wśród następstw niedożywienia wymienić należy przede wszystkim nasilenie

wynikającej z procesu starzenia sarkopenii (zmniejszenie masy mięśniowej). Wpływa to na

pogorszenie sprawności psychoruchowej i zwiększa ryzyko upadków. Upadki u osób

niedożywionych wobec współistniejących niedoborów wapnia i w konsekwencji osteoporozy

często kończą się złamaniami co w sposób oczywisty niekorzystnie wpływa na niezależność

starszych chorych.

Typową cechą niedożywienia jest też zmniejszenie syntezy białek wątrobie i

obniżenie ich stężenia w surowicy. Utrudnia to gojenie ran i sprzyja powstawaniu odleżyn, a

towarzyszące upośledzenie odporności zwiększa skłonność do infekcji. Źle gojące się zmiany

zapalne w jamie ustnej wobec utrudnienia rozdrabniania pokarmów nasilają zjawisko

niedożywienia (mechanizm błędnego koła). Zachodzące równolegle zmiany w układzie

oddechowym (zaniki mięśni oddechowych, pogorszenie wentylacji płuc) sprzyjają dodatkowo

występowaniu zapaleń płuc. Nie bez znaczenia dla występujących patologii mają również

zaburzenia funkcji układu krążenia i współistniejąca niedokrwistość upośledzające funkcje

każdej pojedynczej komórki, a więc i całego organizmu. Prowadzić to może mi. do

zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, a więc być przyczyną pogorszenia

funkcji poznawczych. Dodatkowo, u niedożywionych chorych pogarsza się funkcja wątroby i

trzustki oraz dochodzi do zwolnienia perystaltyki przez co zaburzeniu ulegają procesy

trawienia i wchłaniania. Pogłębia to istniejące niedożywienie, a zatem powoduje powstanie

kolejnego mechanizmu błędnego koła.

Page 38: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

38

Niedożywienie zawsze wiąże się z gorsza odpowiedzią na stosowane leczenie, a więc

z wydłużeniem pobytów szpitalnych, a co za tym idzie ze wzrostem kosztów leczenia.

Dodatkowo wobec wywoływanej przez nie niesprawności funkcjonalnej jest częstą przyczyną

umieszczania osób starszych w instytucjach.

Umiejętność oceny ryzyka niedożywienia ma szczególne znaczenie u pacjentów

starszych, gdyż włączenie odpowiedniego leczenia dietetycznego potencjalnie powoduje

szybką poprawę stanu chorego. Jest to niezwykle ważne wobec trudności z leczeniem innych

WZG.

Delirium

Delirium jest nagłą dysfunkcją mózgu (splątanie, majaczenie), do której dochodzi w

wyniku dowolnej choroby somatycznej (toksemia, zaburzenie metaboliczne). Jest to stan

ostry będący stanem zagrożenia życia. Jako taki nie jest więc WZG. Należy jednak koniecznie

odróżnić delirium od otępienia i depresji dlatego często omawia się je razem jako

komponenty tzw. zespołu DDD (depresja, demencja, delirium). W przeciwieństwie do

otępienia delirium jest stanem potencjalnie odwracalnym. W przypadku właściwego

zdiagnozowania problemu i usunięcia jego przyczyny chory ma szanse powrotu do stanu

sprzed epizodu (10).

Częstość występowania delirium jest duża, zwłaszcza u hospitalizowanych starszych

chorych. Według różnych danych ok. 10–15% starszych pacjentów trafia do szpitala z

objawami delirium, a u kolejnych 10-40% objawy występują w czasie hospitalizacji. Przyczyną majaczenia może być praktycznie każda choroba czy zakłócenie

homeostazy organizmu. Wśród częściej spotykanych wymienić należy: infekcje bakteryjne

(zwłaszcza zapalenia płuc i zapalenia pęcherza), hipoglekemię, nadczynność i niedoczynność

tarczycy, niewydolność nerek i niewydolność wątroby, niedokrwienie mózgu, niewydolność

krążenia, zawał serca, niewydolność oddechową, niedokrwistości, choroby naczyń mózgu,

zaburzenia elektrolitowe, zespoły abstynencyjne (odstawienie alkoholu, leków), silne bóle,

zabiegi operacyjne zwłaszcza w znieczuleniu ogólnym oraz leki (szczególnie środki

psychotropowe, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne i benzodiazepiny, ale także leki

moczopędne, przeciwhistaminowe, przeciwwymiotne, przeciwparkinsonowskie,

przeciwpadaczkowe, przeciwnadciśnieniowe, przeciwbólowe (zwłaszcza narkotyczne),

digoksyna, sterydy).

Rokowanie w delirium zależy głównie od schorzenia wywołującego, ale także od

umiejętności i doświadczenia zespołu terapeutycznego. Jednym z podstawowych warunków

Page 39: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

39

skuteczności leczenia jest jego rozpoznanie, a przede wszystkim jego odróżnienie od

otępienia. Niestety u chorych z otępieniem często objawy delirium zrzucane są na karb

progresji choroby podstawowej.

Zastosowanie projektów AAL do zmniejszenia niesprawności będącej wynikiem

występowania WZG

Celem zastosowania projektów AAL powinno być stworzenie warunków do utrzymania

możliwie największej samodzielności osób starszych. Obejmować to powinno przerywanie

mechanizmów błędnych kół, których elementami są WZG. Konieczne jest również

uwzględnienie celów edukacyjnych.

W przypadku upadków, projekty AAL mogą być zastosowane do stworzenia systemów

automatycznego „powiadamiania” o upadku. Umożliwi to skrócenie czasu oczekiwania na

pomoc, a więc poprzez zwiększenie poczucia bezpieczeństwa poprawi jakość życia osób

starszych. Jednocześnie poprzez zmniejszenie liczby powikłań w sposób znaczący wpłynie na

koszty opieki.

W prewencji upadków, w ramach projektów AAL możliwe wydaje się wdrożenie

programów edukacyjnych zarówno dla upadających osób starszych, jak i ich opiekunów.

Programy takie powinny z jednej strony zawierać instruktażowe ćwiczenia ułatwiające

zachowanie równowagi, a z drugiej - uczyć jak ma zachować się chory po upadku, tak aby

potencjalne konsekwencje były możliwie najmniejsze.

W przypadku chorych niedowidzących i niedosłyszących projekty AAL mogą nie tylko

wpłynąć na zwiększenie ich samodzielności, ale również na ułatwienie ich komunikacji z

otoczeniem co w sposób oczywisty przekłada się na jakość życia. Wdrażane rozwiązania

powinny wspierać uszkodzony zmysł poprzez uwzględnienie rozwiązań opartych na zmysłach

prawidłowo działających.

Jeśli chodzi o chorych z otępieniem to wydaje się, że wdrożenie projektów AAL może

służyć z jednej strony stworzeniu systemu pozwalającego na ich monitorowanie co powinno

być sposobem odciążenia opiekunów, a drugiej – organizacji rozwiązań pozwalających na

trening pamięci, co jest uznanym sposobem spowolnienia progresji zmian. Pierwsze z

wskazanych rozwiązań może również zaowocować zmniejszeniem występowania delirium w

grupach chorych z ryzykiem tego zaburzenia.

Wydaje się też, że przy pomocy projektów AAL możliwe będzie rozwiązanie

monitorowania diety u samotnie mieszkających osób starszych, co pozwoli na wcześniejsze

wykrywanie niedożywienia nie tylko ilościowego, ale i jakościowego. Ma to szczególne

Page 40: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

40

znacznie, gdyż wprowadzenie leczenia dietetycznego potencjalnie szybko prowadzi do

poprawy stanu ogólnego, a jego brak – przeciwnie - powoduje zwiększająca się zależność od

pomocy.

2.3.2 Jatrogenny zespół geriatryczny

Jatrogenny zespół geriatryczny (JZG) to zespół objawów chorobowych wynikających z

pobieranych przez pacjenta leków. JZG, może być traktowany jako działania niepożądane po

stosowanych preparatach farmaceutycznych, co stanowi według niektórych co trzeci problem

zdrowotny w geriatrii. Zespołem jatrogennym mogą być upadki, hipotonia czy pogorszenie

funkcji nerek wynikające z ujemnego bilansu płynów, a także pogorszenie funkcji

poznawczych czy delirium. Działania niepożądane po stosowanych lekach są nie tylko

uciążliwe dla pacjentów i stanowią zagrożenie dla ich sprawności funkcjonalnej, ale także

niosą ze sobą ogromne koszty. Uważa się na przykład, że hospitalizacje z powodu działań

niepożądanych stanowią od 4 – 16% wszystkich hospitalizacji osób starszych. Konieczność

rozwiązania problemów związanych z lekami znalazła się wśród zaleceń koniecznych do

wdrożenia wymienionych w programie „Healthy aging – a challenge for Europe” (program, którego celem było wskazanie kierunków promowania zdrowia w populacji osób w

wieku 50 i więcej lat, był realizowany w latach 2004-2007 - został zakończony w czerwcu

bieżącego roku - w 10 krajach europejskich pod egidą AGE-Platform, WHO i EuroHealthNet,

a współfinansowany przez Komisję Europejską (11).

Ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest szczególnie wysokie w starości, ale

ma związek nie z wiekiem, lecz ze znaczną liczbą pobieranych leków, niezależnie od rodzaju

stosowanych substancji. Udowodniono, że ryzyko to wzrasta wykładniczo i przy ośmiu

lekach pobieranych w systemie codziennym wynosi 100% (6) Oznacza to, że w przypadku

przyjmowania nie mniej niż 8 preparatów u każdego pacjenta występują działania

niepożądane. Z badań przeprowadzonych na reprezentatywnej grupie osób w Poznaniu i

Głogowie (12) wynika, że średnia liczna średnia liczba pobieranych w systemie codziennym

leków wynosi ponad 7, w tym ponad 5 leków wydawanych w aptekach na receptę lekarską i

niemal 2 leki wydawane bez recepty (OTC), co pozwala uzmysłowić sobie skalę zagrożenia.

Wśród przyczyn problemów związanych z pobieraniem leków w starości wymienić

należy przede wszystkim niepodatność pacjentów na zalecenia dotyczące stosowania leków

(ang. noncompliance). Ryzyko pobierania leków nie według zalecanych schematów narasta

wraz z liczbą stosowanych preparatów. Zjawisko to może odnosić się do sytuacji kiedy

Page 41: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

41

pacjent zapomina o wzięciu leków. Jest to szczególnie częste w okresach bezobjawowych u

pacjentów biorących leki przez dłuższy czas. Konsekwencje zależą oczywiście od rodzaju

leku, o którym pacjent zapomniał – jeśli jest to np. hormon tarczycy stosowany u chorego po

usunięciu gruczołu, to może to prowadzić w krótkim czasie do zgonu. Innym przykładem

zjawiska niepodatności jest omyłkowe zdwojenie dawki czy wzięcie nieprawidłowego

preparatu, co ma często miejsce w przypadku pacjentów pobierających jednocześnie kilka

różnych preparatów.

Wśród przyczyn znacznej częstości występowania działań niepożądanych w starości

wymienia się też nieoptymalne zapisywanie leków przez lekarzy. Dotyczy to nie tylko

zagrożenia interakcjami, ale także stosowania jednocześnie 2 leków o tym samym

mechanizmie działania (tzw. terapia podwojona - ang. duplicate therapy). Taka terapia może

obejmować np. stosowanie dwóch leków z grupy blokerów enzymu konwertującego (ACE-I).

Jak wykazaliśmy, co 10 pacjent leczony lekiem z tej grupy otrzymuje również drugi lek (13).

Jak wynika z przeprowadzonych badań, terapia podwójna w większości wynika z braku

przepływu informacji na drodze pacjent-lekarz lub lekarz-lekarz. Można bowiem

udokumentować, że w przypadku zduplikowanego stosowania ACE-I jeden z leków jest

najczęściej zapisywany przez lekarza rodzinnego, a drugi – przez kardiologa. Szczególnie

często pacjenci starsi pobierają dwa leki z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych

(NLPZ) czy też dwa leki należące do grupy benzodiazepin.

Jednak nieoptymalne zapisywanie leków jest zjawiskiem znacznie szerszym i

obejmuje również nieuwzględnienie interakcji lek-lek czy lek-choroba. Nieuwzględnienie

interakcji może wynikać z jednej strony z nie wzięcia ich pod uwagę, ale z drugiej wyraźnie

podkreślić trzeba możliwość ich związku z brakiem przepływu informacji. Do częstych

interakcji na poziomie lek-choroba należą: stosowanie NLPZ i sterydów u pacjentów

chorujących na chorobę wrzodową (możliwość uszkodzenia śluzówki żołądka, nasilone

ryzyko krwawienia z uszkodzonej śluzówki), stosowanie NLPZ u chorych z niewydolnością

serca (ze względu na retencję sodu i wody możliwość nasilenia niewydolności serca),

stosowanie nieselektywnych leków blokujących receptory beta-adrenergiczne u chorych na

przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (ryzyko wywołania skurczu oskrzeli, co nasila objawy

chorobowe). Wśród interakcji lek-lek wymienia się przede wszystkim interakcje NLPZ i

pochodnych kumaryny (ryzyko krwawienia – jedna z najczęstszych przyczyn hospitalizacji

polekowych osób starszych).

Wśród przyczyn znacznego ryzyka działań niepożądanych w starości wymienia się

także zapisywanie leków, które starszym chorym zapisywane być nie powinny be względu na

Page 42: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

42

udokumentowane ryzyko. Są to na przykład długodziałające benzodiazepiny (ze względu na

możliwość kumulacji w ustroju i zwolnioną eliminację) czy indometacyna (między innymi

znaczne ryzyko majaczenia).

Zastosowanie projektów AAL do zmniejszenia ryzyka wystąpienia JZG

Jeśli chodzi o jatrogenny zespół geriatryczny to realizacja projektów AAL mogłaby

wesprzeć pacjenta w prawidłowym pobieraniu leków na przykład poprzez stworzenia sytemu

ułatwiającego właściwe pobieranie leków (system głosowy przypominający o pobraniu leków

czy też łatwe w obsłudze dozowniki – obecnie dostępne na rynku przy istnieniu jakiejkolwiek

niesprawności są praktycznie nie do zastosowania). Z drugiej strony konieczne jest

przygotowanie narzędzi zawierających kryteria jakości farmakoterapii geriatrycznej celem

zwiększenia efektywności leczenia pacjentów starszych. Kryteria takie można by stworzyć w

postaci oprogramowania na użytek lekarzy leczących starszych pacjentów lub farmaceutów,

co umożliwiło by wdrożenie programu opieki farmaceutycznej w geriatrii (program opieki

farmaceutycznej działa np. w Wielkiej Brytanii). Obecnie dostępne oprogramowania

znajdujące się w ofercie firmy Kamsoft zawiera jedynie interakcje lek-lek i przewiduje tylko

sytuacje kiedy pacjent stosuje 2 leki).

2.3.3 Najczęstsze jednostki chorobowe występujące w starości.

Wielu jednostek chorobowych występujących w starości charakteryzuje się znaczną

niespecyficznością objawów. Ta odmienność kliniczna jest jednym z elementów

sprawiających znaczne trudności diagnostyczne. Z drugiej strony typowy dla geriatrii jest tzw.

efekt domino co oznacza, że pojawienie się zmian chorobowych w jednym narządzie niesie ze

sobą ryzyko szybkiego obejmowania procesem chorobowym kolejnych. Wielonarządowość

zmian po części wynika z gorszej funkcji wszystkich narządów w konsekwencji starzenia co

utrudnia utrzymanie homeostazy. Sytuacje pogarsza jeszcze typowa dla wieku podeszłego

wielochorobowość (jednoczesne występowanie kilku procesów chorobowych u tego samego

chorego) i związana z tym wielolekowość. Wszystkie wskazane powyżej zjawiska muszą być

uwzględnione w procesie diagnozowania i leczenia, tak aby w wyniku podjętych działań

osoba starsza była możliwie najbardziej niezależna od pomocy osób trzecich. W przypadku

wszystkich patologii niezwykle ważne jest uwzględnienie leczenia niefarmakologicznego

(dieta, aktywność fizyczna), co może zmniejszyć zapotrzebowania na leczenie

farmakologiczne (14). W dalszej części scharakteryzowano wybrane najczęstsze w starości

jednostki chorobowe.

Page 43: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

43

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najpowszechniejszym problemem medycznym

starości. Dolegliwości z nią związane występują u ponad 80% osób w wieku powyżej 75 lat -

dotyka dwukrotnie częściej kobiet niż mężczyzn.. Jest ona też jedną z najczęstszych przyczyn

ograniczenia ich sprawności.

Może dotyczyć jednego lub kilku stawów. Najczęściej zajęte są stawy kolanowe,

biodrowe, stawy kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego oraz stawy stóp i rak. Główne

dolegliwości to ból przewlekły w obrębie zajętych stawów nasilający się podczas zmiany

pogody i aktywności oraz ograniczenie ich ruchomości szczególnie po dłuższym okresie

nieczynności. Chorzy podają też często nieprzyjemne objawy takie jak trzeszczenie,

blokowanie czy tarcie w stawie towarzyszące ruchowi. Z czasem dochodzi do poszerzenia

obrysów stawowych, a także wtórnych zmian w obrębie mięśni (zaniki, przykurcze).

Etiologia choroby jest nieznana. Wśród czynników ryzyka – poza predyspozycja

genetyczną - wymienia się mi. przeciążenia i urazy stawów, otyłość (powoduje przeciążenia

zwłaszcza stawów biodrowych i kolanowych) oraz stany zapalne toczące się w stawach.

W miarę postępu choroby znacznie zmniejsza się stopień niesamodzielności chorych.

W wyniku ograniczenia mobilności dochodzi do upadków, a wydłużony czas dotarcia do

toalety nasila ryzyko nietrzymania moczu. Kolejnym problemem jest izolacja społeczna, która

poza upadkami i nietrzymaniem moczu może wynikać z nawracających, często trwających

przez wiele dni, dolegliwości bólowych. W zaawansowanym stadium choroby, chorzy mogą

mieć problem z podstawowymi czynnościami życiowymi – nawet samodzielne wykonanie

toalety staje się niemożliwe.

Pamiętać trzeba, że wiele dodatkowych objawów wynikać może z pobieranych przez

chorych w znacznych ilościach leków przeciwbólowych, z których część dostępna jest w

aptekach bez recepty.

Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze bez względu na wiek rozpoznaje się przy wartościach od 140

mmHg dla ciśnienia skurczowego oraz od 90 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Jest to

typowa patologia, której ryzyko wystąpienia narasta z wiekiem. U starszych chorych

problemem może być tzw. nadciśnienia białego fartucha, które oznacza wyższe wartości

ciśnienia mierzonego gabinecie niż w warunkach domowych.

Page 44: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

44

Nadciśnienie stwierdza się u 60-70% osób w wieku podeszłym. Najczęściej jest to

izolowane nadciśnienie skurczowe, które dotyczy ponad 60% przypadków. W rozwoju

nadciśnienia w podeszłym wieku podstawowe znaczenie ma wynikająca z procesu starzenia

narastająca sztywność dużych naczyń tętniczych, uszkodzeniu śródbłonka naczyniowego i

pogorszeniu funkcji nerek. Ryzyko nadciśnienia wzrasta u osób z nadmierną masa ciała, mało

aktywnych fizycznie oraz będących na diecie z wysokim spożyciem soli i spożywający`ch w

nadmiarze alkohol (15).

Z związku ze zmniejszeniem rezerwy czynnościowej w procesie starzenia ryzyko

rozwoju powikłań nadciśnienia u osób starszych jest większe niż u osób młodszych. Dotyczy

to wszystkich incydentów sercowo naczyniowych (ryzyko jest ponad 2 razy większe u

starszych mężczyzn i ponad 3 razy – u kobiet) czy udarów mózgu (odpowiednio 4 i 5,5 razy).

Zwraca się też uwagę, że u osób starszych pogorszenie funkcji poznawczych może być

konsekwencją nadciśnienia. Co więcej, poza powikłaniami wynikającymi związanymi z

wysokimi wartościami ciśnienia niebezpieczne też mogą być niskie wartości – wynikające ze

zbyt dużych dawek stosowanych leków. W ich konsekwencji może dochodzić do

niedokrwienia narządów w tym ośrodkowego układu nerwowego i w konsekwencji na

przykład do upadków. Tak więc dla uniknięcia powikłań nadciśnienia konieczne jest stałe

monitorowanie jego wartości.

Cukrzyca

Częstość występowania cukrzycy narasta z wiekiem. U osób starszych w

zdecydowanej większości przypadków występuje cukrzyca typu 2. Ma tu znaczenie fakt, że

sam proces starzenia prowadzi do pogorszeniem metabolizmu glukozy. Zmiany te są nasilane

przez brak aktywności fizycznej i dietę wysokoloryczną (16).

Wśród pacjentów starszych ponad 20% ma cukrzycę, a dalsze 20% - nietolerancję

glukozy (IGT – ang. Impaired Glucose Tolerance). Dodatkowo występuje jeszcze

nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG – ang. Impaired Fasting Glucose). IGT i IFG stanowią

czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy. W sumie więc uważa się, że w grupie pomiędzy 60 a 85

rokiem życia zaledwie co druga osoba ma prawidłowy metabolizm glukozy, a powyżej 85

roku życia - jedynie co czwarta.

Bezobjawowy przez długi czas przebieg cukrzycy typu 2, podobnie jak

niecharakterystyczne objawy oraz współistniejące choroby i pobierane przez starszych

pacjentów leki mogą znacznie utrudniać rozpoznanie. Objawy takie jak osłabienie czy złe

samopoczucie są traktowane jako konsekwencja starzenia, stąd rzadko skłaniają do

Page 45: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

45

oznaczenia glikemii. Poza tym, u osób z nierozpoznana cukrzycą zwiększona w wyniku

hiperglikemii diureza i wywołane przez nią nietrzymanie moczu skłaniają osoby starsze do

ograniczenia ilości przyjmowanych płynów. Łatwo powoduje to odwodnienie i może

prowadzić zarówno do pogorszenia sprawności fizycznej, jak i funkcji poznawczych, a dalej

do zmniejszenia samodzielności. W skrajnych przypadkach kończy się to śpiączką

hiperosmolarną. Poprzedzona ona być może wystąpieniem delirium.

Często dopiero pojawienie się powikłań (niegojące się rany, zaburzenia czucia,

zaburzenia widzenia) skłania do oznaczenia stężenia glukozy. Niestety również czasem nawet

stopniowe pogorszenie widzenia wynikające z retinopatii cukrzycowej osoby starsze tłumaczą

wiekiem.

Do szczególnie niebezpiecznych powikłań cukrzycy należy hipoglikemia. Każda

hipoglikemia może prowadzić do nieodwracalnych zmian w ośrodkowym układzie

nerwowym, ze względu na nasilenie objawów neurodegeneracji. Efektem więc kilku

epizodów może być zespół otępienny. Maskami niedocukrzenia mogą też być np. obrzęk

płuc, zawał serca, bóle zamostkowe, przejściowe niedokrwienie mózgu czy delirium.

Niezależnie do epizodów hipoglekemii, trwająca kilkanaście lat cukrzyca, szczególnie

gdy jest późno rozpoznana, sprzyja szybszemu starzeniu się mózgu przyczyniając się do

powstania zespołów otępiennych.

Przewlekłe powikłania cukrzycy obejmują mikro- i makroangiopatię (zmiany w

drobnych i dużych naczyniach). Mikroangiopatia prowadzi do neuropatii, nefropatii i

retinopatii. Wystepujące w ich przebiegu objawy kliniczne znacznie zmniejszają sprawność

pacjenta np. upośledzenie czucia położenia w przebiegu neuropatii obwodowej objawia się

niepewnym, chwiejnym chodem, co zwiększa ryzyko upadków. Makroangiopatia jest

konsekwencją miażdżycy.

Jednym z najpoważniejszych powikłań cukrzycy występującym często u starszych

pacjentów jest zespół stopy cukrzycowej, który może wynikać zarówno z neuropatii

cukrzycowej (stopa neuropatyczna – zaburzenia czucia powierzchownego i głębokiego oraz

czucia bólu), jak i makroangiopatii (stopa niedokrwienna – pogorszenie ukrwienia).

Dodatkowo ma tu znaczenie zwiększona skłonność do zakażeń bakteryjnych oraz zaburzenia

gojenia ran u pacjentów z cukrzycą, co często kończy się amputacją kończyn.

Zasadą jest, że u pacjentów z cukrzycą każde pogorszenie stanu zdrowia wymaga

oznaczenia stężenia glukozy we krwi, aby wykluczyć związek zmian z wahaniami jej

poziomu.

Page 46: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

46

Choroba niedokrwienna serca

Choroba niedokrwienna serca należy do chorób, których ryzyko narasta z wiekiem i

po 65. roku życia cierpi na nią około 30% populacji. Inaczej niż w młodszych grupach

wiekowych, gdzie czynnikiem ryzyka jest płeć męska, wśród starszych chorych mniej więcej

połowę chorujących stanowią kobiety. Do najważniejszych czynników ryzyka choroby

niedokrwiennej w starości należą nadciśnienie i cukrzyca (15).

Trudności diagnostyczne wynikają z innej niż u młodszych chorych specyfiki

objawów. Częstość występowania typowych bólów dławicowych maleje z wiekiem. Bóle o

nietypowej lokalizacji na przykład w okolicy barku mogą nie być kojarzone z deficytem tlenu

i chorobą niedokrwienną – są czasem interpretowane jako następstwo choroby

zwyrodnieniowej stawów i niewłaściwie leczone. Z wiekiem zwiększa się również częstość

występowania objawów atypowych - dyskomfort zamostkowy przypisywany być może

zmianom w przewodzie pokarmowym (choroba refluksowa). Do innych częstych u chorych

starszych objawów atypowych należą uczucie zmęczenia, osłabienia i zawroty głowy

towarzyszące wysiłkowi oraz upadki, omdlenia i zaburzenia świadomości związane z

wysiłkiem czy nawet nasilenie objawów niewydolności serca. Znaczny stopień niesprawności

chorych z chorobą niedokrwienna serca wynika przede wszystkim z nietolerancji wysiłku.

W diagnostyce choroby niedokrwiennej serca bez względu na wiek najważniejszy jest

prawidłowo zebrany wywiad. Jednak wobec dużej częstości objawów atypowych oraz

współwystępowania u tych chorych zaburzeń funkcji poznawczych szczególnego znaczenia

nabiera monitorowanie zapisu EKG.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest wynikiem obecności

zanieczyszczeń w powietrzu oddechowym aktywujących mechanizmy obronne układu

oddechowego. Podstawową jej przyczyna jest palenie tytoniu (90% przypadków), ale może

też być związana z zanieczyszczeniem powietrza czy narażeniem zawodowym.

Obturację ocenia się badaniem spirometrycznym. Badanie to wymaga współpracy

chorego. Trudno jest je wykonać u chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych. Co więcej,

wielu chorych starszych nie jest w stanie wykonać go prawidłowo pomimo braku tych

zaburzeń. Na to wszystko nakłada brak wartości referencyjnych dla najstarszych grup

wiekowych – czyli wartości określonych jako punkty odniesienia dla osób zdrowych.

Wszystko to wskazuje na często znaczne trudności diagnostyczne.

Page 47: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

47

POChP jest częstą chorobą w starości po części dlatego, że predysponują do jej

wystąpienia niektóre zmiany wynikające ze starzenia układu oddechowego (spadek

elastyczności tkanki płucnej). Szacuje się, że wśród osób po 65 roku życia dotyczy nawet

25% populacji. Choroba rozwija się niepostrzeżenie latami i nieuchronnie prowadzi do

znacznego ograniczenia sprawności (17).

POChP występuje w dwóch postaciach klinicznych; w praktyce często występuje

nakładanie się obydwu typów zmian. U chorych, u których przewagę zmian płucnych

stanowią zmiany rozedmowe (tzw. różowy dmuchacz) dochodzi do znacznego zniszczenia

tkanki płucnej, a niski stopień wydolności fizycznej wynika dodatkowo z nasilonych zaników

mięśniowych. Wiodącym problemem u tych chorych jest duszność nawet po małych

wysiłkach.

Jeśli przeważają zmiany o charakterze przewlekłego zapalenia oskrzeli to jako efekt

nadprodukcji gęstej wydzieliny w drzewie oskrzelowym dominującym objawem jest kaszel –

szczególnie rano - z odksztuszaniem (tzw. siny sapacz). U tych chorych występuję sinica i

obrzęki w konsekwencji niewydolności prawokomorowej serca (tzw. serce płucne).

Chorzy z POChP mają zwiększone ryzyko nawracających infekcji oskrzeli i płuc, w

czasie których wyraźnie nasila się duszność i kaszel. U części z nich rozwija się niewydolność

oddechowa. Pacjenci ci mogą być kwalifikowani do domowej tlenoterapii – wymaga to

monitorowania parametrów wymiany gazowej.

Udary mózgu

Udary mózgu, stanowią jeden z najpoważniejszych problemów współczesnej

medycyny. Są trzecią co do częstości przyczyną zgonów, natomiast najczęstszą przyczyną

trwałej niesprawności funkcjonalnej u osób po 65 roku życia, co stwarza znaczne obciążenie

finansowe dla systemu opieki zdrowotnej i opieki społecznej. Udar jest przede wszystkim

chorobą wieku podeszłego. Obserwuje się względnie proporcjonalny wzrost częstości udarów

w okresie od urodzenia do 65 lat, który nabiera charakteru wykładniczego powyżej 65- 70

roku życia.

Wśród czynników ryzyka udarów wyróżnia się grupę tzw. czynników

modyfikowanych, których znaczenie wynika z możliwej ich eliminacji. Są to nadciśnienie

tętnicze, miażdżycowe zwężenie tętnicy szyjnej wewnętrznej i tętnic mózgowych

doprowadzające głównie do udaru mózgu niedokrwiennego, choroby serca – prowadzące do

kardiopochodnej zatorowości mózgu przez oderwanie skrzepliny przyściennej w jamach

Page 48: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

48

serca, hiperlipidemia, cukrzyca, palenie tytoniu i nadmierne spożycie alkoholu oraz otyłość i

brak aktywności fizycznej (18).

Objawy neurologiczne zależą od lokalizacji zmian oraz wielkości niedokrwienia.

Objawami sugerującymi udar mózgu mogą być: nagłe osłabienie mięśni twarzy, połowy ciała,

kończyny górnej i/lub dolnej; nagłe problemy w mówieniu i/lub w rozumieniu mowy (afazja)

oraz artykulacji (dyzartria); nagłe zaburzenia widzenia w jednym oku, podwójne widzenie;

nagłe trudności w chodzeniu (np. niepewny chód), zaburzenia równowagi, upadki; nagły,

ostry ból głowy i zawroty głowy czy nagła utrata przytomności lub nagłe pogorszenie funkcji

poznawczych (np. zaburzenia orientacji lub amnezja).

Dynamika natężenia objawów udaru mózgu może doprowadzić do zgonu w

pierwszych trzech tygodniach choroby u 25-30% pacjentów, a pozostali pacjenci mogą

przejawiać uzależnienie od innych i ograniczenie w zakresie prowadzeniu gospodarstwa

domowego, mobilności (przemieszczanie się i chodzenie po schodach), samoobsługi (kąpiel,

toaleta, ubieranie, jedzenie, korzystanie z ubikacji), komunikowania się i kontaktach

interpersonalnych oraz nieotrzymania moczu i stolca (efektem może być izolacja społeczna i

depresja), przyswajania sobie nowych wiadomości i odtwarzania wydarzeń z przeszłości

(zaburzenia funkcji poznawczych aż do otępienia). Wymienione ograniczenia są przyczyną

znacznej niesprawności funkcjonalnej chorych po udarze.

Zaparcia

Zaparciem określa się częstość wypróżnień mniejszą niż 3 tygodniowo choć należy też

brać pod uwagę konieczność nadmiernego parcia na stolec, oddawanie twardego stolca lub

uczucie niepełnego wypróżnienia. Częstość zaparć zwiększa się wraz z wiekiem; występuje

co najmniej u 20% osób powyżej 65 roku życia i aż u 80% pensjonariuszy domów opieki.

Zaparcia występują częściej u kobiet niż u mężczyzn (9).

Sam proces starzenia sprzyja zaparciom powodując zwolnienie perystaltyki. Z

przyczyny środowiskowych czynnikami sprzyjającymi są przede wszystkim dieta

ubogokaloryczna i ubogoresztkowa, niedostateczna ilość wypijanych płynów i brak ruchu.

Zaparcia mogą też wystąpić w przebiegu wielu chorób (depresja, cukrzyca, choroba

Parkinsona, udar mózgowy, otępienie, niedoczynność tarczycy, zaburzenia elektrolitowe -

hipokalemia, hiperkalcemia, nowotwór okrężnicy) i być konsekwencją stosowanych leków

(leki przeciwcholinergiczne i spazmolityczne, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, inhibitory

zwrotnego wychwytu serotoniny, blokery kanału wapniowego, preparaty wapnia i żelaza,

diuretyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, opioidy).

Page 49: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

49

Wśród konsekwencji zaparć wymienia się wzdęcia i bóle brzucha, często

przewlekłych. Pogorszenie jakości życia wynikać może również z nietrzymania moczu

wywołanego uciskiem mas kałowych na pęcherz moczowy i cewkę, a także nietrzymania

stolca wskutek uwięźnięcia mas kałowych. Co więcej, u osób w starszym wieku parcie na

stolec może wywołać zasłabnięcie, upadek, a nawet omdlenie.

Zaparcia zwiększają również ryzyko uchyłkowatości i rozwoju raka okrężnicy, a

nawet mogą nawet prowadzić do niedrożności jelit. Z tych powodów zaparcia nie powinny

być lekceważone. Niestety osoby starsze często samodzielnie stosują leki przeczyszczające

nie zdając sobie sprawy, że ich przedawkowanie może prowadzić do groźnych dla życia

powikłań (odwodnienie, hipotonia, upadki, delirium). Dodatkowo niebezpieczeństwo wynika

z tego, że leki przeczyszczające poprzez wpływ na absorpcję wszystkich innych pobieranych

leków mogą zmieniać ich działanie.

Osteoporoza

Osteoporoza jest to metaboliczną choroba kości, charakteryzującą się obniżeniem

bezwzględnej masy kości jednak z zachowaniem procesu mineralizacji. Prowadzi to zawsze

do zmniejszenia ich odporności i złamań nawet przy fizjologicznych obciążeniach (tzw.

złamania patologiczne).

W wieku ok. 40 lat rozpoczyna się stopniowe zmniejszanie masy kostnej

uwarunkowane procesem starzenia. Wiek, w którym nastąpi zmniejszenie masy kostnej

znamionujące osteoporozę zależy od tego, jak wysoka była masa kostna, od której zaczął się

ubytek kości związany z wiekiem (tzw. szczytowa masa kostna) oraz od obecności

czynników, które mogły przyspieszyć ten proces (dieta z małą zawartością wapnia i witaminy

D3, mało aktywny tryb życia, choroby i leki nasilające metabolizm kostny np. nadczynność

tarczycy czy stosowanie sterydów). Ryzyko osteoporozy (bez względu na jej rodzaj) jest

znacznie większe u starszych kobiet niż u mężczyzn.

Głównymi objawami osteoporozy są bóle i złamania kości. Najbardziej narażone n

złamania są trzony kręgów, szyjka kości udowej i kość promieniowa. a umiejscowione są

głównie w obrębie piersiowego i lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Konsekwencją złamania

trzonu jest nagłe zmniejszenie wysokości; towarzyszy temu często ostry ból. W wyniku

złamań wielu kręgów wytwarza się tzw. wdowi garb czyli zaokrąglenie piersiowego odcinka

kręgosłupa z wtórnym zbliżeniem żeber do kości biodrowych. Jednocześnie dochodzi do

uwypuklenia brzucha z uciskiem jelit co może się objawiać zaparciami oraz zmiany kształtu

Page 50: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

50

klatki piersiowej z ewentualnymi zaburzeniami wymiany gazowej. Zmniejszenie wysokości

może sięgać nawet 15 cm (19).

Niesprawność chorych na osteoporozę wynika przede wszystkim ze zmiany postawy i

przewlekłego zespołu bólowego, które znacznie zmniejszają mobilność i zwiększają ryzyko

upadków.

Zastosowanie projektów AAL u chorych z wybranymi chorobami wieku podeszłego

Wdrożenie projektów AAL pozwala mieć nadzieje na wprowadzenie systemów

monitoringu krytycznych dla stanu zdrowia parametrów (cukrzyca – poziom glikemii,

choroba niedokrwienna – EKG, POChP – hipoksemia, nadciśnienie tętnicze – ciśnienie krwi).

Wykonanie pomiaru zakończone ocena uzyskanych wyników pozwoli – w razie konieczności –

na szybkie wdrożenie procedur interwencyjnych.

Wydaje się też, że projekty AAL mogą odegrać niebagatelna role w edukacji chorych i

ich opiekunów. Jest to niezwykle ważne wobec wagi jaką mają niedoceniane

niefarmakologiczne metody leczenia.

Wnioski

1. Celem wszystkich działań w ramach opieki geriatrycznej jest utrzymanie możliwie

najlepszej sprawności funkcjonalnej (rozumianej jako samodzielność i niezależność

osób starszych), a więc zminimalizowanie wpływu procesu starzenia i występujących

chorób na tę sprawność. Perspektywiczny efekt tych działań to obniżenie kosztów

opieki.

2. Analiza stanu zdrowia osób starszych z wielochorobowością powinna być prowadzona

w oparciu o wystandaryzowane skale kompleksowej oceny geriatrycznej, gdyż tylko

takie podejście umożliwia zdefiniowanie indywidualnych zagrożeń sprawności. Jej

celem jest identyfikacja problemów o charakterze odwracalnym, a więc dających

szanse na rozwiązanie. W ramach oceny konieczne jest zróżnicowanie zmian (na

wynikające z procesu starzenia i zmian chorobowe); będące podstawą leczenia osób

starszych.

3. Do typowych cech problemów zdrowotnych osób starszych należy wielochorobowość.

Najczęściej jej składnikami są: choroba zwyrodnieniowa stawów, cukrzyca,

nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, udary mózgu, przewlekła

obturacyjna choroba płuc, osteoporoza i zaparcia. Wielochorobowość, wraz z

Page 51: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

51

występowaniem nietypowych objawów w przebiegu wielu chorób, znacznie utrudnia

diagnostykę i leczenie starszych pacjentów.

4. Zagrożeniem dla sprawności osób starszych jest występowanie wielkich zespołów

geriatrycznych czyli przewlekłych wieloprzyczynowych zaburzeń, które negatywnie

wpływając na jakość życia. Zalicza się do nich przede wszystkim nietrzymanie moczu

i stolca, depresję i otępienie, zaburzenia lokomocji i upadki, zaburzenia wzroku i

zaburzenia słuchu oraz niedożywienie.

5. Jedną z ważnych przyczyn problemów zdrowotnych osób starszych jest nieoptymalna

farmakoterapia. Zwiększenie efektywności farmakoterapii geriatrycznej powinno być

priorytetem podejmowanych działań.

6. Wdrożenie projektów AAL pozwala mieć nadzieje na stworzenie warunków do

utrzymania możliwie największej sprawności funkcjonalnej osób starszych poprzez

uwzględnienie zasad prewencji i - w razie potrzeby - szybkiego reagowania.

Możliwym do uwzględnianie elementem w projektach AAL jest też edukacja,

zarówno osób starszych, jak i ich opiekunów, która powinna pozwolić między innymi

na szersze uwzględnienie niefarmakologicznych metod leczenia.

1 Rubinstein LV, Calkins DR, Greenfield S i wsp. Health status assessment for elderly patients. J Am Geriatr Soc 1988; 37: 562-9. 2 Rubinstein LZ, Josephson KR, Harker JO, Wieland D. The Sepulveda GEU study revisited: long term outcomes, use of services and costs. Aging: Clin Exp Res 1995; 7: 212-17. 3 Sattin RW, Lambert Hubert DA, Devito CA i wsp. The incidence of fall injury events among the elderly in a defined population. Am J Epidemiol 1990; 31: 1028-31. 4 Tinetti ME, Spechley M, Ginter SF. Risk factors for falls among elderly patients living in the community. N Engl J Med. 1988; 319: 1701-7. 5 Wojszel B, Bień B. Rozpowszechnienie wielkich zespołów geriatrycznych w populacji osób w późnej starości – wyzwanie dla podstawowej opieki zdrowotnej. Przegl Lek 2002; 59: 216-21. 6 Abrams W.B., Bers M.H., Berkow R. (red): MSD podręcznik geriatrii. Wydawnictwo Urban &Partner, Wrocław 1999. 7 Wojszel B. Nietrzymanie moczu jako jeden z wielkich problemów geriatrycznych. Gerontologia Polska 2003, 11: 9-13. 8 Leszek J (red). Choroby otępienne. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2003 9 Tallis RC, Fillit HM. Geriatric medicine and gerontology. Elsevier Science Ltd, London 2003. 10 Bilkiewicz A, Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J (red.). Psychiatria. Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2002. 11 www.healthyaging.nu

Page 52: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

52

12 Rajska-Neumann A. Leczenie farmakologiczne osób starszych – badania ankietowe. Praca doktorska, Akademia Medyczna w Poznaniu, Poznań 2004. 13 Rajska-Neumann A, Wieczorowska-Tobis K, Schulz M i wsp. Duplicate use of angiotesin-converting enzyme (ACE) inhibitors in a community-dwelling elderly population in Poland. Arch Gerontol Geriatr 2007; 44(Suppl 1): 295-301. 14 Kocemba J., Grodzicki T., Skalska A. (red): Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2006. 15 Grodzicki T., Gryglewska B., Dubiel J.S. (red): Kardiologia u osób w wieku podeszłym. Medical Press, Gdańsk 2003. 16 Strojek K (red). Diabetologia. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2007. 17 Zieliński J. Przewlekła obturacyjna choroba płuc. Górnicki - Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2004. 18 Mazur R. Książkiewicz B. Nyke W. M. Udar mózgu w praktyce lekarskiej. Gdańsk: Wydawnictwo VIA-MEDICA; 2004 19 Badurski JE (red). Choroby metaboliczne kości. Wydawnictwo Borgis, Warszawa 2005.

Page 53: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

53

2.4. Krótka charakterystyka potrzeb osób w wieku starszym (dr med. Katarzyna

Broczek)

I. Potrzeby w zakresie podstawowych czynności życia codziennego

1. Poruszanie się (przemieszczanie się)

2. Ubieranie się

3. Kąpanie się

4. Korzystanie z toalety

5. Jedzenie

6. Kontrolowane wydalanie moczu i stolca

Ocena samodzielności osoby w podeszłym wieku w zakresie podstawowych czynności

życia codziennego jest jednym z kluczowych elementów kompleksowej oceny

geriatrycznej. Wymienione powyżej czynności wchodzą w skład tzw. Skali Podstawowych

Czynności Życia Codziennego (ang. Activities of Daily Living, ADL), zwanej również

Skalą Katza (od nazwiska jej autora). Skala ta ocenia zdolność do wykonywania czynności

domowych niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania na poziomie podstawowym.

Za każdą z czynności, którą osoba badana jest w stanie wykonać samodzielnie, przyznaje

się jeden punkt, tak więc minimalny wynik w tej skali wynosi 0 punktów, a maksymalny 6

punktów. Uzyskanie 6 punktów oznacza, że osoba badana jest w pełni sprawna (w zakresie

tych podstawowych czynności), uzyskanie 4 punktów oznacza częściową zależność od

innych osób, a uzyskanie 2 punktów – całkowitą zależność od innych.

Warto zwrócić uwagę, że niezdolność do całkowicie samodzielnego wykonania danej

czynności może odpowiadać różnym stopniom niepełnosprawności. Np. osoba A, która

otrzymała 0 punktów za ubieranie się, sama wkłada ubranie, ale potrzebuje pomocy

jedynie przy zapięciu guzików, włożeniu rajstop i sznurowaniu butów, natomiast osoba B

nie jest w ogóle w stanie włożyć samodzielnie jakiejkolwiek części garderoby.

Przyczyną braku samodzielności w realizacji podstawowych czynności życia codziennego

może być niesprawność fizyczna, umysłowa/psychiczna oraz niektóre zespoły chorobowe,

które mogą powodować wybiórczą utratę np. tylko jednej funkcji. Brak prawidłowego

rozpoznania deficytów w zakresie czynności podstawowych prowadzi w konsekwencji do

niezaspokojenia tych potrzeb osoby starszej, pogłębia jej izolację społeczną, a nawet może

stanowić zagrożenie życia.

Page 54: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

54

Możliwość interwencji w zakresie programów AAL w odniesieniu do podstawowych

czynności życia codziennego wydaje się duża, począwszy od przystosowania mieszkania i

przedmiotów, dla osób mających trudności w realizacji tych czynności, a skończywszy na

opracowaniu projektów inteligentnego i nowatorskiego sprzętu. W odniesieniu do

przedstawionego powyżej przykładu dotyczącego czynności ubierania się, interwencja

może obejmować przystosowanie ubrań (fason, materiał, sposób zapięcia) i

zaprojektowanie sprzętu ułatwiającego ubieranie się (np. specjalne szczypce ułatwiające

zakładanie rajstop). Podobną analizę można przeprowadzić do każdej z pozostałych pięciu

czynności.

II. Potrzeby w zakresie złożonych czynności życia codziennego

1. Przygotowywanie posiłków

2. Robienie zakupów

3. Dotarcie do miejsc poza odległością spaceru: korzystanie ze

środków transportu publicznego, załatwianie spraw urzędowych

4. Korzystanie z telefonu

5. Wykonywanie lekkich prac domowych

6. Wykonywanie cięższych prac domowych, drobne naprawy

7. Pranie

8. Samodzielne przyjmowanie leków

9. Gospodarowanie pieniędzmi

Przedstawione powyżej czynności wchodzą w skład Skali Złożonych Czynności Życia

Codziennego (ang. Instrumental Activities of Daily Living, IADL), która stanowi jeden z

instrumentów kompleksowej oceny geriatrycznej. Zdolność do samodzielnego

wykonywania tych czynności ocenia się w trójstopniowej skali: 3 punkty – osoba badana

wykonuje czynność samodzielnie; 2 punkty – wykonuje z częściową pomocą; 1 punkt –

nie jest w stanie wykonać tej czynności samodzielnie. Minimalna punktacja w tej skali

wynosi 9, maksymalna 27. Zdolność do samodzielnego wykonywania tych czynności

świadczy w dużym stopniu o zdolności osoby badanej do samodzielnego, niezależnego

funkcjonowania. Precyzyjna ocena przedstawionych czynności umożliwia nie tylko ocenę

deficytów w zakresie samoopieki, ale pozwala również na określenie obszarów dobrego

funkcjonowania („mocnych stron”) osoby badanej, które następnie mogą być

wykorzystane przy planowaniu zakresu niezbędnej pomocy, rehabilitacji, terapii

Page 55: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

55

zajęciowej, itd. Przyczyną braku samodzielności w zakresie złożonych czynności życia

codziennego są najczęściej przewlekłe choroby prowadzące do niesprawności fizycznej,

umysłowej/psychicznej lub ogólnego pogorszenia poziomu funkcjonowania. Czasem

niesamodzielność potęgowana jest nadmiernym wyręczaniem osoby starszej przez osoby z

rodziny/otoczenia nieświadome roli, jaką niezależność odgrywa w każdym okresie życia,

w tym również w wieku podeszłym.

Warto zwrócić uwagę, że niezdolność do wykonywania tych czynności może też być

wynikiem barier technologicznych, np. osoba starsza nie jest w stanie posługiwać się

nowoczesnym telefonem cyfrowym, lub skomplikowanym oprogramowaniem urządzeń

domowych, co często wynika z niedostosowania sprzętu do potrzeb i możliwości tej grupy

odbiorców, np. niedowidzenie lub niedosłuch uniemożliwia poprawne posługiwanie się

konwencjonalnym telefonem komórkowym.

Konsekwencje niesamodzielności w zakresie złożonych czynności życia codziennego

obejmują: przedwczesne powstawanie zależności od innych osób, narastanie poczucia

wykluczenia społecznego i bezradności, narastanie upośledzenia funkcji ruchowych w

mechanizmie „błędnego koła”.

Możliwość interwencji w zakresie programu AAL w odniesieniu do złożonych

czynności życia codziennego jest bardzo duża. Za przykład może służyć czynność

„Samodzielne przyjmowanie leków”. Jest to problem niezwykłej wagi, gdyż zdecydowana

większość osób w podeszłym wieku przyjmuje przewlekle co najmniej jeden lek, a często

kilka leków. Interwencja mogłaby polegać na umożliwieniu bezpiecznego przyjmowania

leków osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności, jak np.: niedowidzenie,

zmniejszenie siły mięśni, niesprawność rąk, niedowłady, zaburzenia funkcji poznawczych.

Konkretne rozwiązania mogłyby polegać na: 1) opracowaniu bezpiecznych dozowników

leków uniemożliwiających przyjęcie leku w większej niż zalecana dawka dobowa, 2)

specjalnym oznakowaniu leków dla osób niedowidzących, lub opracowaniu opakowań

leków zaopatrzonych w sygnalizację dźwiękową zawierającą nazwę leku, 3)opracowaniu

systemu informującego pacjenta ile dawek leku pozostało w opakowaniu, 4) opracowaniu

systemu umożliwiającego przygotowanie dawek leków na dłuższy czas, np. tydzień przez

opiekuna osoby starszej (dostępne obecnie w Polsce tygodniowe dozowniki leków są

niefunkcjonalne, a ich poprawne stosowanie wymaga nie tylko dobrej sprawności, ale

wręcz ponadprzeciętnej zręczności.

Page 56: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

56

III. Potrzeby w zakresie funkcjonowania społecznego

1. Utrzymanie samodzielności w bezpiecznym środowisku

2. Komunikowanie się z członkami rodziny, opiekunami, instytucjami

ochrony zdrowia w planowych i nagłych przypadkach

3. Uczestnictwo w życiu społecznym: pokonanie barier

architektonicznych oraz ograniczeń wynikających z wieku, np. niedosłuchu

4. Korzystanie ze środków masowego przekazu i nowych technologii:

np. internetu

5. Uczestnictwo w życiu religijnym i duchowym

6. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób w podeszłym

wieku

7. Przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na wiek i przemocy

wobec osób starszych

8. Aktywność zawodowa osób w podeszłym wieku

9. Aktywność edukacyjna osób w podeszłym wieku – np. Uniwersytety

Trzeciego Wieku

Potrzeby w zakresie życia społecznego stanowią zbiór potrzeb o znaczeniu kardynalnym, a

możliwość ich realizacji w dużym stopniu warunkuje jakość życia osób w podeszłym

wieku. Choć realizacja tych potrzeb nie ma zwykle bezpośredniego wpływu na życie w

znaczeniu biologicznym, a więc brak ich realizacji nie powoduje stanu zagrożenia życia

(co może wystąpić przy braku realizacji potrzeb należących do grupy podstawowych i

złożonych czynności życia codziennego, przedstawionych wcześniej), to niemożność

zaspokojenia tych potrzeb sprzyja wykluczeniu społecznemu i sprzeciwia się zasadzie

solidarności społecznej. Wśród przyczyn trudności w realizacji tych potrzeb oprócz

czynników związanych z pogorszeniem sprawności fizycznej, umysłowej/psychicznej osób

w podeszłym wieku, należy szczególny nacisk położyć na brak przygotowania

społeczeństwa i infrastruktury państwowej/lokalnej na powszechną aktywność osób w

podeszłym wieku (w tym osób niepełnosprawnych i z określonymi deficytami:

niedosłyszących, niedowidzących, poruszających się z pomocą sprzętu rehabilitacyjnego).

Stworzenie osobom w podeszłym wieku jak najlepszych warunków dla realizacji tych

potrzeb jest nieodzownym wymogiem odpowiedzialnego przygotowania się na

przyspieszające tempo zmian demograficznych, które obserwuje się zarówno w krajach

rozwiniętych, jak i rozwijających się.

Page 57: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

57

Znaczenie projektów w ramach programu AAL w odniesieniu do potrzeb społecznych jest

ogromne. Projekty te mogą być ukierunkowane zarówno na indywidualną realizację tych

potrzeb, jak i na tworzenie technologii, infrastruktury, systemów informacyjnych, z

których korzystać jednocześnie mogłoby wiele osób. Przykładem potencjalnego pola

rozwoju AAL może być komunikacja między osobami mieszkającymi samodzielnie a

otoczeniem, opiekunami, placówką ochrony zdrowia, itd. Celem takich projektów byłoby

wczesne informowanie o zagrożeniach, np. czujniki ruchu, czujniki upadków, urządzenia

monitorujące itp.

IV. Potrzeby w zakresie rehabilitacji

1. Rehabilitacja fizyczna

2. Rehabilitacja psychiczna

3. Rehabilitacja społeczna: przystosowanie do pełnienia nowych ról

społecznych

4. Zapobieganie niepełnosprawności i inwalidztwu

Wczesne wykrywanie zaburzeń w zakresie funkcjonowania fizycznego, psychicznego i

społecznego umożliwia wdrożenie odpowiednich programów rehabilitacyjnych i

opóźnienie powstawania utrwalonej niepełnosprawności, a w wielu przypadkach nawet

odwrócenie spirali niekorzystnych wydarzeń i przywrócenie utraconej sprawności. Wbrew

panującym powszechnie stereotypom skuteczna rehabilitacja możliwa jest również u osób

w podeszłym wieku, jeśli programy oddziaływania będą zaplanowane dla wybranej

niepełnosprawności z uwzględnieniem indywidualnych możliwości i ograniczeń osób, do

których są kierowane. Mimo pionierskich osiągnięć tzw. Polskiej Szkoły Rehabilitacji,

sytuacja w zakresie rehabilitacji osób w podeszłym wieku jest obecnie w Polsce

niekorzystna, ze względu na niedocenianie tego zagadnienia przez tzw. decydentów,

szeroko pojętą opinię publiczną oraz ograniczoną dostępność świadczeń w zakresie

rehabilitacji na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej. O ile istnieje wiele programów

rehabilitacji społecznej i zawodowej dla osób w młodszym wieku, o tyle nie ma

wystarczającej oferty dla osób starszych, która umożliwiałaby im nabycie umiejętności

ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu i pełnienie nowych ról społecznych po

zakończeniu pracy zawodowej.

Istnieje wiele obszarów rehabilitacji, w których program AAL mógłby odegrać kluczową

rolę w odniesieniu do osób w podeszłym wieku. Projekty takie mogłyby obejmować

Page 58: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

58

tworzenie programów edukacyjnych, opracowanie sprzętu rehabilitacyjnego, tworzenie

rozwiązań i nowych standardów architektonicznych i technologicznych.

V. Potrzeby medyczne i opiekuńcze

1. Zapewnienie dostępnej i ciągłej opieki medycznej: lekarskiej,

pielęgniarskiej, rehabilitacyjnej, w tym usług w zakresie telemedycyny

2. Zapewnienie warunków do skutecznej profilaktyki chorób – np.

dostępność badań przesiewowych

3. Udział osób w podeszłym wieku w działaniach z zakresu promocji

zdrowia

4. Pomoc w wykonywaniu podstawowych i złożonych czynności życia

codziennego

5. Wsparcie psychiczne, przeciwdziałanie osamotnieniu,

przeciwdziałanie wykluczeniu osób w podeszłym wieku

Korzystanie z opieki medycznej jest obok stylu życia, wpływów środowiska i

uwarunkowań genetycznych, ważnym czynnikiem wpływającym na zdrowie i długość

życia. Wszelkie typy niepełnosprawności oraz specyficzne problemy i potrzeby zdrowotne

osób w wieku podeszłym powodują, że w systemie równego i sprawiedliwego dostępu do

ochrony zdrowia osoby w podeszłym wieku znajdują się wyjściowo w sytuacji

niekorzystnej. Sytuacja ta jest często pogłębiana przez brak świadomości ze strony

pracowników ochrony zdrowia i powszechne panowanie stereotypów na temat starości.

Prawidłowa opieka zdrowotna nad osobą w podeszłym wieku powinna opierać się na

całościowej analizie indywidualnych uwarunkowań medycznych i społecznych i

holistycznym podejściu do klienta systemu ochrony zdrowia. Organizacja opieki

medycznej nad osobami w podeszłym wieku jest jednym z największych, obok

zabezpieczenia socjalnego, problemów związanych ze starzeniem się populacji.

Rola programu AAL w odniesieniu do potrzeb medycznych może być wielokierunkowa i

dotyczyć profilaktyki, prewencji wtórnej, badań przesiewowych, monitoringu oraz

właściwego procesu leczenia. Przykładem może być zastosowanie metod telemedycyny,

np. monitorowanie stanu pacjenta znajdującego się w domu, co w istotny sposób może

zmniejszyć częstość niepotrzebnych hospitalizacji oraz wpłynąć pozytywnie na komfort

życia pacjenta i jego opiekunów. Stworzenie programów edukacyjnych kierowanych do

osób w podeszłym wieku w zakresie szczegółowych problemów zdrowotnych (np.

Page 59: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

59

cukrzycy lub chorób układu krążenia) z wykorzystaniem nowych technologii mogłoby

wpłynąć na istotne zwiększenie uczestnictwa osób starszych w tych programach i, co za

tym idzie, wpłynąć pozytywnie na prozdrowotne zachowania tej grupy wiekowej.

WNIOSKI:

1. Potrzeby osób w podeszłym wieku związane są z aktywnością fizyczną,

psychiczną i społeczną oraz obejmują wszystkie dziedziny funkcjonowania na

różnych poziomach: od podstawowego do złożonego.

2. Możliwość samodzielnej lub częściowo wspomaganej realizacji tych

potrzeb zapewnia osobom starszym niezależność i odpowiednią jakość życia, a

także może wpływać na ogólny stan zdrowia i sprawności.

3. Przewidywanie możliwości wystąpienia deficytów w zakresie

samodzielnej realizacji potrzeb oraz wczesne wykrywanie tych deficytów

pozwala na wdrożenie programów rehabilitacyjnych, umożliwiających

przywrócenie utraconej funkcji lub jak najdłuższe utrzymanie jej na

maksymalnie wysokim poziomie.

4. Wdrożenie programów AAL i opracowanie szczegółowych projektów

ukierunkowanych na specyficzne potrzeby i problemy osób w podeszłym

wieku mogłoby bez wątpienia przyczynić się do zapobiegania

niepełnosprawności i izolacji osób w podeszłym wieku, a w długoterminowej

obserwacji zmniejszyć koszty związane z usługami opiekuńczymi i nagłymi

interwencjami medycznymi u osób w podeszłym wieku.

Bibliografia 1. Abrams W. B., Bers M. H., Berkow R. (red.) MSD Podręcznik geriatrii. Ubran & Partner,

Wrocław, 1999.

2. Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.) Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.

Podręcznik dla lekarzy i studentów. Via Medica. Gdańsk, 2006.

3. Kowaleski J.T., Szukalski P. (red.) Starzenie się i starość jako doświadczenie jednostek i

zbiorowości ludzkich. Zakład Demografii UŁ, Łódź, 2006.

Page 60: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

60

2.5 Problemy praktyczne w świadczeniu pomocy osobom starszym. Doświadczenia

polskie i brytyjskie (lek. M. Zaraś-Andrzejewska)

Świadczenie pomocy osobom starszym powinno być działaniem ukierunkowanym na

realizację potrzeb, jako podstawowego aspektu znaczącego dla jakości życia seniora,

m.in.:

1. zapewnienie pomocy/opieki w zakresie czynności podstawowych i

złożonych dnia codziennego

2. bezpieczeństwa (w codziennym życiu)

3. zapewnienia dostępu do usług medycznych

4. użyteczności i uznania (udział w formach aktywności społecznej,

kontynuowanie pracy zawodowej, rozwoju intelektualnego) oraz

autonomii (niezależność bytowa i ekonomiczna)

W praktyce dnia codziennego niesienie pomocy osobom starszym napotyka wiele

problemów i barier, związanych zarówno z przyczynami leżącymi po stronie

świadczeniobiorców jak i świadczeniodawców. Poniżej próba przedstawienia

najważniejszych z nich i porównanie z rozwiązaniami zastosowanymi w Wielkiej Brytanii

– kraju będącym prekursorem zorganizowanej opieki nad osobami starszymi.

2.5.1. Zapewnienie pomocy/opieki w zakresie czynności podstawowych i

złożonych dnia codziennego.

Proste a czasami jakże trudne czynności dnia codziennego - poruszanie się, ubieranie się,

kąpanie się, korzystanie z toalety, jedzenie – dowiedziono, że brak pomocy w takich

sytuacjach naraża seniorów pozostających we własnym domu, na częstsze powikłania

prowadzące do hospitalizacji z powodu nagłych zachorowań. Rozwiązaniem

satysfakcjonującym dla obu stron – starszej osoby i świadczeniodawcy – jest instytucja

opiekuna domowego. Świadczy on usługi pomocy w w/w czynnościach i jest dostępny (

ale niekoniecznie stale obecny w domu chorego) przez 24h/dobę. Opieka taka jest tańsza,

niż pobyt seniora w domu pielęgnacyjno-opiekuńczym, bądź wynajęcie opiekuna

Page 61: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

61

zamieszkującego na stałe, a także pozostawia osobie starszej poczucie prywatności i

względnej niezależności.

W Wielkiej Brytanii opiekunami takimi, uzyskującymi wsparcie socjalne od władz

lokalnych mogą być także członkowie rodziny – domowi opiekunowie nieformalni.

Dodatkową formą opieki funkcjonującą od lat 70-tych są stowarzyszenia osób w wieku

przedemerytalnym, które świadczą usługi opiekuńcze w ramach grup samopomocy,

uzyskując w zamian gwarancję otrzymania takiej samej pomocy w przyszłości.

W warunkach polskich, funkcje podobne sprawują opiekunowie z ośrodków pomocy

społecznej (OPS) – z doświadczeń zebranych w pracy pośród starszych pacjentów wynika,

że nie są oni dostępni w takim zakresie, jak opiekunowie domowi w Wielkiej Brytanii,

określona jest maksymalna ilość godzin tygodniowo, którą mogą poświęcić

podopiecznemu, nie obejmuje ona także godzin nocnych. Pomoc jest więc doraźna i w

ograniczonym zakresie.

Brak jest także kompleksowych rozwiązań dotyczących pomocy w czynnościach

złożonych – zapewnienia dowozu posiłków, pomocy przy dotarciu do miejsc poza

odległością spaceru, form transportu dla osób starszych.

W Wielkiej Brytanii władze lokalne zapewniają pomoc w postaci dowozu posiłków – tzw.

„meals on wheels”, usług pralniczych dla osób z nietrzymaniem moczu, transportu do

instytucji publicznych (bank, urzędy administracji lokalnej).

W Polsce podobne działania podejmują głównie instytucje charytatywne: publiczne i

kościelne – mają one charakter lokalny i dotyczą ograniczonej ilości seniorów. Na

horyzoncie pojawiają się jednakże inicjatywy zmierzające ku poprawie ilości i jakości

takich usług np. pomysł aktywizacji osób bezrobotnych poprzez podniesienie ich

kwalifikacji zawodowych, nabycie nowych umiejętności umożliwiających podjęcie pracy

opiekuna domowego. Ma to prowadzić do podniesienia poziomu samooceny i wiary we

własne siły, jak także zaspokojenie popytu na usługi opiekuńcze dla osób starszych i

niepełnosprawnych.

2.5.2. Zapewnienie bezpieczeństwa w domu i w codziennym życiu.

Page 62: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

62

Upadki są jedną z częstszych przyczyn utraty sprawności przez osoby starsze i zdarza się,

że wystarczy jeden upadek, nie koniecznie powikłany złamaniem, aby jakość życia osoby

starszej oraz jej opiekunów uległa pogorszeniu. Do większości upadków dochodzi podczas

wykonywania tak prostych czynności jak np.: wstawanie, siadanie, pochylanie się, czy

chodzenie a przyczyn nie należy upatrywać jedynie w postępującej niesprawności seniora,

ale także w nieodpowiednim wyposażeniu mieszkania (np. za niskie krzesło), brak

uchwytów (np. w toalecie), itp. Niejednokrotnie wystarczy zmodernizować pomieszczenie

i sprzęty - zaopatrzyć je w poręcze, podpórki, usunąć przeszkody ( kable, wysokie progi),

by znacznie ograniczyć ryzyko upadku.

Pomoc zapewnieniu bezpieczeństwa osoby starszej, w Wielkiej Brytanii można uzyskać

np. poprzez strony internetowe udzielające rad na temat treningu równowagi

(www.balancetraining.org.uk) i tego, co zrobić w przypadku zaistnienia wypadku

(www.helptheaged.ogr.uk) oraz dostępu do firm świadczących usługi w zakresie poprawy

bezpieczeństwa – zakładania systemów alarmowych, detektorów dymu, zabezpieczeń

drzwi i okien – np. HandyVan (bezpłatny serwis dla osób powyżej 60r.ż. z ograniczonymi

środkami finansowymi, finansowany do określonej wysokości kwoty).

W Polsce dostosowywanie mieszkań do potrzeb osób starszych leży głównie w gestii ich

rodzin i nie ma odpowiednich regulacji prawnych ani podatkowych, służących ulgom w

nakładach poniesionych na ten cel. Pomoc w tego typu inwestycjach (PFRON)

przewidziana jest raczej dla osób niepełnosprawnych/młodych – odnoszących korzyści z

modernizacji, np. podejmujących dzięki temu pracę. Firmy w Polsce świadczące usługi

podobne do tych w/w w Wielkiej Brytanii, rzadko przewidują zniżki dla osób starszych,

ponieważ nie czerpią z tego tytułu również żadnych korzyści – np. ulg podatkowych.

2.5.3. Zapewnienie dostępu do usług medycznych

Wraz ze starzeniem się społeczeństwa opieka długoterminowa staje się powszechną

potrzebą osób starszych, zaś opieka krótkoterminowa (szpital) stanowi jedynie

uzupełnienie tej pierwszej. W Polsce funkcjonuje obecnie wiele form opieki

instytucjonalnej m.in. zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady opiekuńczo-pielęgnacyjne,

domy dziennego pobytu, domy pomocy społecznej dla osób sprawnych i dla przewlekle

chorych. Alternatywą dla wielu starszych pacjentów jest forma opieki medyczno-

Page 63: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

63

pielęgniarskiej domowej. To ona obejmuje nadzorem chorych po powrocie ze szpitala i

dzięki niej zapobiega się przedwczesnej hospitalizacji, jak najdłużej utrzymując człowieka

starszego w jego środowisku domowym.

W Wielkiej Brytanii opiekę nad starszymi pacjentami tak jak nad całą rodziną sprawuje

lekarz rodzinny (GP), który w ramach podstawowej opieki zdrowotnej (PCS) współpracuje

także z innymi specjalistami świadczącymi bezpłatnie usługi medyczne w domu pacjenta

(pielęgniarki, optyk, rehabilitant, dietetyk, logopeda, terapeuci).

W Polsce opiekę medyczną nad pacjentem starszym w domu sprawuje lekarz rodzinny,

brak jednoznacznych wytycznych co do roli specjalistów geriatrii.

W ramach opieki długoterminowej nad pacjentem w wieku starszym, lekarza rodzinnego

obowiązywać powinny zasady:

• powszechność opieki – dostęp pacjentów w podeszłym wieku do świadczeń ochrony

zdrowia na równych prawach;

• dostępność opieki – bezpośrednia bliskość placówek ochrony zdrowia w miejscu

zamieszkania i bezpłatne świadczenia;

• długotrwałość opieki – ciągłość opieki związana z naturalnym procesem starzenia się i z

przewlekłym charakterem chorób w wieku podeszłym;

• jakość opieki – stosowanie fachowej wiedzy ze szczególnym uwzględnieniem zasad

etyki;

• kompleksowość opieki – rozwiązywanie problemów zarówno medycznych jak i

socjalnych tzn. współpraca lekarza rodzinnego z pielęgniarkami, pracownikiem socjalnym,

zakładami pielęgnacyjno-opiekuńczymi i opiekuńczo-leczniczymi.

W praktyce powyższe zasady nie są realizowane w sposób dostateczny z powodów m.in.:

- braku dostatecznej ilości lekarzy rodzinnych, bądź częstej zmiany osób zatrudnionych

(niskie pensje w sektorze opieki medycznej, emigracja w celach zarobkowych), co

skutkuje wydłużeniem czasu oczekiwania na przyjęcie przez lekarza w przychodni

rejonowej, wydłużeniem czasu oczekiwania, bądź całkowitym brakiem możliwości

otrzymania świadczenia w postaci wizyty domowej

- braku szkoleń dla lekarzy rodzinnych w zakresie geriatrii, co pociąga za sobą

powierzchowną wiedzę o specyfice opieki nad osobami w podeszłym wieku

Page 64: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

64

- ograniczonej liczby możliwych do objęcia pielęgniarską opieką domową (POD) osób w

ramach podpisanego z NFZ kontraktu, krótki przewidywany czas objęcia opieką obłożnie

chorego, zasadniczo maksymalnie do 6 miesięcy

- braku pełnych informacji dotyczących możliwych form opieki domowej, słaba

współpraca pomiędzy lekarzem rodzinnym a pracownikami POD i opieki środowiskowej

2.5.4. Zapewnienie użyteczności i uznania (kontynuowanie pracy zawodowej,

udział w formach aktywności społecznej, rozwój intelektualny) oraz

autonomii (niezależności bytowej i ekonomicznej)

Bierność zawodowa osób starszych ma szereg negatywnych konsekwencji zarówno dla

jednostki jak i dla całego społeczeństwa. Dla osoby w starszym wieku, praca jest jednym z

podstawowych bodźców aktywności życiowej, pomaga odnaleźć sens życia i zwiększa

motywację by wyjść z domu, dbać o swoją kondycję psychiczną i fizyczną. Dla wielu osób

starszych praca jest też dodatkowym, a często głównym źródłem utrzymania, gdyż renty i

inne świadczenia nie starczają na utrzymanie.

W Wielkiej Brytanii od 2006r obowiązują przepisy prawne dotyczące ochrony przed

dyskryminacją w zatrudnieniu ze względu na starszy wiek. Obejmują one zarówno

rekrutację i selekcję pracowników, jak i zwolnienia, dostęp do szkolenia lub awans bądź

korzyści z tytułu pracy.

W Polsce często obserwowana jest dyskryminacja ze względu na wiek, brak jest

kompleksowych rozwiązań proponujących formy zatrudnienia dla chętnych temu

seniorów. Istniejący stereotyp osoby starszej, jako niesprawnej intelektualnie i fizycznie,

skutecznie odstrasza potencjalnych pracodawców od zatrudniania seniorów. Ze strony

natomiast zainteresowanych problemem jest lęk przed nowością, zmęczenie

dotychczasowym życiem. Według prof. Barbary Szatur-Jaworskiej z Instytutu Polityki

Społecznej UW, osoby starsze są istotnym zasobem rynku pracy, ponieważ dysponują

doświadczeniem, są skupione na pracy mając ograniczone już obowiązki rodzinne, są

dokładne i zdyscyplinowane, lojalne wobec pracodawcy oraz przywiązane do miejsca

pracy a także wykazują się lepszym zrozumieniem potrzeb starzejących się klientów.

Udział w formach aktywności społecznej w Wielkiej Brytanii proponują na przykład

portale internetowe, zamieszczające fora towarzyskie, proponujące formy aktywności

Page 65: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

65

intelektualnej i fizycznej, formy samokształcenia, zamieszczające informacje o kursach

tematycznych, o lokalnie planowanych imprezach. Dla osób zamieszkujących w domach

opieki organizowane są występy artystyczne, wieczorki taneczne i tematyczne, wyjazdy

przystosowanymi środkami transportu w ciekawe miejsca.

Wśród polskich seniorów niemało jest takich, którzy z przyjemnością oddają się

różnorodnym formom aktywności – począwszy od tradycyjnych Klubów Seniora, poprzez

wolontariat III Wieku - np. w hospicjach stacjonarnych, po przeżywającą obecnie wielki

rozkwit ideę Uniwersytetu III Wieku. Na uwagę zasługuje także inicjatywa wspierająca

kontakty międzypokoleniowe i pokazująca potencjał tkwiące w starszych osobach

realizowana w ramach trwającego od 2005r programu „Łączymy pokolenia” wspieranego

partnersko przez Fundację PZU i Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce.

Główne problemy stojące na drodze do aktywności społecznej i rozwoju intelektualnego,

to: paradoksalnie samotność – brak partnera w działaniu wynikający z naturalnego trendu

demograficznego (mężczyźni umierają wcześniej), brak wsparcia w dążeniach ze strony

rodziny, np. ze względu na nadmierne oczekiwanie pomocy ze strony seniora (opieka nad

wnukami w czasie pracy, prowadzenie gospodarstwa), lęk przed ośmieszeniem w oczach

mniej odważnych równolatków, strach przed nowoczesnymi technikami informacyjnymi

lub po prostu brak wiary we własne siły.

Produktywne starzenie się to idea zapewniająca osobom starszym możliwość

kontynuowania wkładu w życie społeczeństwa i utrzymania niezależności bytowej oraz

ekonomicznej tak długo jak jest to możliwe. Rozwiązania zmierzające ku temu, to

wymieniana już wcześniej możliwość kontynuowania pracy zawodowej, prewencja chorób

zawodowych, poszukiwanie nowych form zatrudnienia ale także doradztwo finansowe w

kwestii planowania budżetu domowego, uzyskiwania pomocy finansowej w określonych

sytuacjach, zaciągania kredytów np. inwestycyjnych.

Porady takie oferują w Wielkiej Brytanii nieodpłatnie portale internetowe bądź instytucje

przez nie wskazywane np. (www.helptheaged.org.uk).

Rynek usług finansowych dla osób, które już znajdują się w okresie starości jest w Polsce

wciąż ograniczona. Znalezienie akceptowalnych finansowo kredytów, doradztwo

inwestycyjne – wciąż pozostaje w sferze teoretycznej. Ze strony zaś osób starszych brak

Page 66: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

66

zaufania do wdrażanych nowych form zarządzania pieniędzmi czy też doradztwa

finansowego.

Wnioski:

Potencjalne zastosowania technologii ITC w świadczeniu pomocy osobom starszym w

znaczący sposób mogą poprawić jakość ich życia poprzez np.:

a. zaspokojenie podstawowych potrzeb (np. opieka – stały kontakt

z opiekunem domowym, nadzór kontrolowany codziennych

czynności życiowych)

b. pomoc w czynnościach złożonych (np. usługi zlecane przez

internet - związane z zapewnieniem pożywienia, utrzymaniem

czystości, zakupami, sprawami finansowymi)

c. ułatwienie dostępu do opieki medycznej w zakresie

podstawowym

d. komunikacja z rodziną i pozostałymi członkami społeczeństwa w

celu przeciwdziałania wykluczeniu poprzez systemy przystosowane

do możliwości percepcji osoby starszej

e. systemy bezpieczeństwa zapobiegające przemocy wobec

starszych osób

Bibliografia Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.) Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.

Podręcznik dla lekarzy i studentów. Via Medica. Gdańsk, 2006.

Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska M. Podstawy gerontologii społecznej

ASPRA-JR. Warszawa 2006

Help the Aged 2007. Registered Charity No. 272786 http://www.helptheaged.org.uk/en-

gb/Boilerplate/SiteMap.htm

Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce

http://filantropia.org.pl/pokolenia/data_news.php?id=01&new=87

Age Concern England. Tel: 020 8765 7200. Registered Charity No.261794

http://www.ageconcern.org.uk/AgeConcern/info_guide_22.asp

Page 67: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

67

2.6. Możliwości zastosowania technologii ICT w celu rozwiązywania problemów

medycznych osób starszych (usługi telemedyczne/medyczna opieka domowa w

ramach AAL), (prof. R. Rudowski, lek. R. Rzepka)

2.6.1. Wstęp

Na pierwszy plan współczesnych problemów osób starszych w Polsce, jak i na świecie,

wysuwają się zagadnienia zdrowotności coraz bardziej starzejącego się społeczeństwa.

Typowe problemy medyczne dla osób starszych jak niepełnosprawność ruchowa, czy

nietrzymanie moczu, mogące wystąpić w przebiegu różnych chorób, dotyczą zarówno

osób biednych jak i zamożnych. Liczne choroby dotykające osób starszych nakładają się

na siebie, a wiele metod leczenia ma często działania przeciwstawne u tej samej osoby.

Powoduje to, że leczenie osoby starszej wymaga podejścia kompleksowego i powinno być

prowadzone przez lekarza, czy ośrodek, który ma wiedzę i doświadczenie w prowadzeniu

leczenia osób starszych.

We współczesnym społeczeństwie polskim liczba ludzi w starszym wieku jest

niewspółmiernie wielka w stosunku do liczby specjalistów geriatrów, czy liczby ośrodków

mających doświadczenie w prowadzeniu osób starszych. Dane te można znaleźć w innych

częściach tej ekspertyzy, jednak wydaje się, że dostęp do tego typu specjalistów jest trudny

nie tylko dla samych osób starszych, ale także dla lekarzy stykających się zawodowo z

ludźmi starszymi. Wydaje się, że zwiększenie dostępności do lekarzy geriatrów, może być

jednym z najlepiej ukierunkowanych działań programu AAL, a technologie telemedyczne

mogą stanowić trzon takiego działania.

Wiele problemów związanych z leczeniem konkretnych chorób, jak nadciśnienie czy

cukrzyca, u osób starszych wynika z problemów z dotarciem do lekarza. Osoby starsze z

założenia mniej sprawne ruchowo, często odkładają wizytę w przychodni i uzyskanie

porady do ostatniego momentu, gdy dokuczający im problem zdrowotny uzyska natężenie

większe niż próg niechęci do pokonania długiej i męczącej drogi do ośrodka zdrowia.

Również bagatelizowanie problemu i niemożność uzyskania szybkiej i łatwej porady w

odpowiednim czasie doprowadza do eskalacji konkretnych problemów zdrowotnych. Jeśli

do tego dodamy obraz polskiej, przeciążonej pracą służby zdrowia, która nie jest w stanie

zapewnić wszystkim osobom starszym rzetelnej i ciągłej opieki w domu, to łatwo

dojdziemy do wniosku, że technologie ICT które zapewnią pacjentowi częstszy kontakt z

Page 68: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

68

lekarzem, nie zmuszając osoby starszej do nadmiernego wysiłku, znacznie poprawią ich

komfort życia.

2.6.2. Telemonitoring domowy

Zagadnienie zdalnego monitorowania stanu zdrowia osób starszych jest chyba najbardziej

intuicyjnym wykorzystaniem nowoczesnych technologii telemedycznych do poprawy

jakości życia osób starszych. Pokazują to zresztą liczne programy wdrażane w wielu

bogatszych krajach. Możliwość zdalnej oceny parametrów zdrowotności pacjenta nie

zawsze może zastąpić bezpośredni kontakt z lekarzem, ale niewątpliwie znacznie ułatwia

leczenie chorób przewlekłych, jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy przewlekła

obturacyjna choroba płuc. Dzięki regularnym pomiarom, które przesyłane są do

centralnego systemu, bez trudu można wychwycić osoby, których ciśnienie czy cukrzyca

są źle kontrolowane, bądź które spełniają kryteria wskazań do hospitalizacji dla danej

jednostki chorobowej. Ważne jest to, że w trakcie takiego monitoringu nie tylko dostajemy

sygnały alarmowe o konieczności hospitalizacji, ale też możemy odpowiednio wcześnie

zaobserwować stopniowe pogarszanie się mierzonych parametrów i odpowiednio wcześnie

zareagować modyfikując leczenie, czy rozmawiając z pacjentem na temat przyczyn

pogarszania się jego stanu.

Technicznie istnieją przynajmniej dwa sposoby telemonitoringu domowego przy

wykorzystaniu sieci informatycznych:

- telemonitoring przy wykorzystaniu zwykłych urządzeń diagnostycznych i wpisywanie

wyników pomiarów do stosownego programu komputerowego/formularza internetowego

- telemonitoring przy użyciu urządzeń diagnostycznych wykorzystujących automatyczną

transmisję danych do centralnej bazy.

Oczywista wydaje się przewaga drugiej metody, ze względu na mniejsze

prawdopodobieństwo fałszowania wyników przez pacjenta, możliwość przesyłania

sygnałów (EKG), jak też przez eliminowanie czynnika ludzkiego przy wprowadzaniu

danych do bazy, oraz prostszą naukę wykorzystania tej technologii przez osoby mniej

sprawne. Niemniej równie oczywiste jest, że koszt wspomnianych urządzeń do zdalnego

monitorowania chorych z automatyczną transmisją danych jest znacznie wyższy niż koszt

urządzeń do pierwszego typu telemonitoringu. Pierwszy sposób może być także

wykorzystany wszędzie tam, gdzie osoby starsze lub ich rodziny mają dostęp do internetu .

Rozważając możliwości wykorzystania telemonitoringu domowego do poprawy jakości

życia osób starszych wygodnie jest zrobić przegląd istniejących na rynku urządzeń. Z

Page 69: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

69

łatwo dostępnych rozwiązań w ofercie firm odnajdujemy systemy monitorujące z

dziedziny:

kardiologii (ciśnieniomierz, EKG, waga)

diabetologii (glukometr)

pulmonologii (pulsoksymetr, spirometr)

W kontekście ustalonej przez naszych ekspertów hierarchii najczęstszych chorób ludzi

starszych, a więc kolejno:

• Choroba zwyrodnieniowa stawów

• Nadciśnienie tętnicze

• Cukrzyca

• Choroba niedokrwienna serca

• Przewlekła obturacyjna choroba płuc

stosowanie telemonitoringu domowego może znakomicie pomóc w prawidłowej kontroli

wszystkich, z wyjątkiem choroby zwyrodnieniowej stawów. Należy pamiętać, że typowe

problemy osób starszych wiążą się właśnie z powikłaniami i niesprawnościami często

powstającymi na gruncie tych jednostek chorobowych, a zatem ich właściwa kontrola i

leczenie ma kluczowe znaczenie w prewencji powstawania i nasilania się niesprawności u

osób starszych. Wobec powyższego wszelkie projekty wdrażające takie rozwiązania na

mniejszą lub większą skalę, bądź też wyznaczające standardy stosowania tego typu

rozwiązań powinny być opatrzone wysokim priorytetem i uznawane za wartościowe.

Niestety większość obecnie oferowanych rozwiązań jest rozwiązaniami zamkniętymi w

obrębie jakiegoś systemu. Firmy sprzedające, czy dzierżawiące tego typu urządzenia

tworzą systemy, w których ich urządzenia łączą się tylko i wyłącznie z ich centrum

monitoringu. Zakup takiego urządzenia powoduje jednocześnie konieczność opłacania

takiej firmie abonamentu, oraz zapewnia bardzo ograniczoną funkcjonalność, chyba, że

dana oferta jest stworzona dla potrzeb jakiegoś konkretnego ZOZu. Wadą tych systemów

jest także niepełna możliwość eksportowania tych danych do innych systemów, lub wręcz

oglądania ich poza takim systemem (szczególnie dotyczy to takich parametrów jak EKG).

Nie wydaje się słuszne by w ramach projektów europejskich popierać tego typu

monopolistyczne praktyki. Stawianie na otwarte standardy danych ma znacznie lepsze

perspektywy i jest tylko kwestią czasu pojawienie się na rynku urządzeń, które będą zdolne

wysyłać dane na dowolnie zdefiniowany serwer.

Page 70: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

70

Z technicznego punktu widzenia każdy nowoczesny system monitoringu domowego musi

składać się z kilku elementów:

1. Urządzenie diagnostyczne wykorzystywane przez użytkownika końcowego

2. Łącze i urządzenie do transmisji danych (obecnie typowo urządzenia GSM)

3. Centralna baza danych

4. Oprogramowanie klienckie pozwalające na łączenie z bazą i oglądanie wyników

pomiarów używane przez lekarza zajmującego się pacjentem.

Rys1. Schemat typowej sieci telemonitoringu domowego

Przykładem polskiego systemu telemonitoringu domowego i konsultacji

telemedycznej jest projekt „MONTE” [1] realizowany przez Zakład Fizyki Medycznej

Wydziału Fizyki UAM w Poznaniu (Prof. R. Krzyminiewski) , o którym informacje można

znaleźć pod adresem: www.monte.amu.edu.pl

Page 71: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

71

MONTE pozwala na:

1. Telekonferencyjne i telemetryczne przesyłanie niektórych danych dotyczących stanu

zdrowia pacjenta znajdującego się poza szpitalem np. w domu. W tym celu

wykorzystuje się tanie i powszechnie dostępne narzędzia, takie jak zwykły komputer

PC, standardową kamerę internetową, różne typy łączy internetowych, od

najprostszych modemowych po stałe światłowodowe oraz proste i tanie urządzenia

umożliwiające cyfrowy monitoring parametrów biomedycznych np. EKG.

2. Szybkie przesyłanie informacji o pacjencie oraz danych telemetrycznych z aparatury

diagnostycznej pomiędzy ośrodkami medycznymi celem

- pogłębionej analizy danych uzyskanych z aparatury diagnostycznej przy pomocy

specjalistycznych, unikalnych i trudno dostępnych technik analitycznych ,

- konsultacji wyników ze specjalistami z innego ośrodka i postawienia lub

uściślenia diagnozy

Wydaje się, że przy obecnym poziomie rozwoju internetu i aplikacji sieciowych

niezasadne jest tworzenie dodatkowego oprogramowania klienckiego w ramach projektów,

gdy przeglądarki stron www i same aplikacje internetowe mogą doskonale spełnić to

zadanie spełniając normy bezpieczeństwa przy użyciu nowoczesnych, szyfrowanych

protokołów transmisji danych. Ze względu zarówno na skalowalność systemów

telemonitoringu, możliwość ich rozwoju i dostępność na różnorodnych platformach

sprzętowych znacznie większe poparcie władz powinny otrzymywać projekty

wykorzystujące jako oprogramowanie dostępowe do danych właśnie przeglądarkę

internetową, jak również projekty udostępniające dane zgodnie z najnowszymi otwartymi

medycznymi standardami transmisji danych, jak np. HL7.

2.6.3. Bazy danych

Sercem każdego systemu telemonitoringu domowego jest centralna baza danych wraz z

oprogramowaniem serwerowym, które zarządza dostępem do tych danych, a jednocześnie

spełnia często rolę filtra danych uruchamiając zaprogramowane alarmy o np.

przekroczeniu granic mierzonych parametrów. Niemniej baza danych medycznych osób

starszych może też być rozważana jako niezależny projekt [2], lub jego składnik, bez

związku z telemonitoringiem domowym.

W Polsce bardzo istotnym problem z punktu widzenia leczenia osób starszych są właśnie

trudności w uzyskaniu informacji nt. dotychczasowego przebiegu leczenia danego

Page 72: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

72

pacjenta. Karty informacyjne ze szpitali, czy dokumentacja z badań zlecanych przez

przychodnie, są często przez osoby starsze wyrzucane, gubione, bądź niszczone. W razie

nagłego pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, dotarcie szybko do jakiejkolwiek

dokumentacji porównawczej bywa niemożliwe. Skutkuje to przedłużaniem procesu

diagnostyczno-leczniczego w stanach nagłych, jak też podejmowaniem nietrafnych decyzji

w pierwszej chwili.

Biorąc pod uwagę ten istotny problem, wydaje się, że tworzenie baz danych, które

przechowywałyby historie chorób osób starszych i nie tylko starszych powinno mieć

znaczenie priorytetowe. Powody, które przemawiają za nadaniem wysokiego priorytetu

tworzeniu baz danych, można zebrać w kilku grupach:

− łatwiejszy i pewniejszy dostęp do rzetelnej informacji o dotychczasowym leczeniu

pacjenta,

− identyfikacja problemów trapiących określone grupy ludzi starszych, co może się

przełożyć na indywidualne planowanie profilaktyki wśród określonych grup,

− wychwytywanie osób, które wymagają stałej opieki pielęgniarskiej, opieki społecznej,

cyklicznych badań (np. oznaczanie INR), czy stałych kontroli u specjalisty.

Realizacja tych wszystkich celów może być różnie stopniowana w poszczególnych

projektach przewidujących wykorzystanie bazy danych w zależności od indywidualnych

uwarunkowań projektu. Tym bardziej istotna wydaje się podnoszona już kwestia

standaryzacji wymiany danych. Wydaje się, że na chwilę obecną w Polsce, warunkiem

progowym stawianym przed każdym projektem bazodanowym powinno być udostępnianie

danych medycznych gromadzonych w projekcie przez interfejs w standardzie HL7.

Natomiast w rekomendacjach dla projektów poczesne miejsce powinno zająć kodowanie

danych medycznych nie tylko w oparciu o klasyfikacje ICD-9 i ICD-10, ale także w

oparciu o nowoczesne systemy klasyfikacji i kodowania takie jak SNOMED, co sprawi, że

dane będą bez trudu odczytywane nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach. Tylko

takie podejście przy tworzeniu projektów może zapewnić, że dane w nich zgromadzone,

będą skarbem narodowym, który zostanie bez trudu wykorzystany przez inne tego typu

projekty tworzone w przyszłości oraz pozwoli na poważne myślenie o integracji danych z

systemami szpitalnymi i bazami innych organizacji.

Przy zachowaniu powyższych zaleceń nie wydaje się celowe dyskredytowanie w

jakikolwiek sposób projektów o zasięgu lokalnym, gdyż mogą one zostać wykorzystane w

przyszłości przez brokery danych o zasięgu ogólnokrajowym. Powody, dla których

Page 73: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

73

prawdopodobnie mniejsze projekty bazodanowe mają większe szanse na realizację, są

prozaiczne. Otóż koszt i pracochłonność bazy danych obejmującej wszelkie zagadnienia

AAL mogą być zbyt duże jak na przewidywane nakłady finansowe, zarówno przy

definiowaniu zakresu prac jak i zakresu geograficznego samego wdrożenia. Projektowanie,

realizacja i wdrożenie jako logiczny ciąg następstw, na każdym etapie może napotkać

trudności zmuszające do zawężenia zakresu prac. Ideał, do którego, jak by się wydawało

należy dążyć, czyli ogólnokrajowa ogromna baza danych przechowująca wszelkie dane

pacjentów i udostępniająca je jednostkom służby zdrowia w sposób przez nie oczekiwany,

może się okazać zbyt trudna w projektowaniu i wdrożeniu w okresie krótszym niż

dziesięciolecia, jeśli miałaby funkcjonować na zasadach takich jak szpitalne systemy

informatyczne. Dodatkowym problemem jest także stworzenie zasad, a właściwie

obowiązku umieszczania danych pacjentów w takiej bazie.

Wszystkie powyższe problemy z ew. realizacją przechowywania danych medycznych osób

starszych w bazach nie dyskredytują w żaden sposób samej idei i potrzeby

przechowywania tych danych, a powodują tylko, że należy szukać rozwiązań pośrednich.

Bez trudu można sobie np. wyobrazić powstanie firmy, która odpłatnie wpisuje i gromadzi

dane medyczne osób starszych w bazie. Osoby zamożne mogłyby same finansować

gromadzenie swoich danych np. na zasadach abonamentu, natomiast np. dla osób

niepełnosprawnych i wymagających opieki państwa mogłyby zostać stworzone

mechanizmy finansowania przez państwo i samorządy oraz organizacje pozarządowe.

Osoby takie objęte systemem mogłyby posiadać karty chipowe dające dostęp do ich

danych, bądź też dostęp ten mógłby być uzyskiwany na żądanie jednostki służby zdrowia

udzielającej w danym momencie świadczenia pacjentowi. Dokładne procedury i

mechanizmy mogą zostać bardzo różnie zorganizowane i na pewno muszą uwzględniać

uwarunkowania prawne i zgodę pacjenta na udostępnianie danych.

2.6.4. Telekonsultacje

Kolejnym bardzo istotnym problemem, który z znacznym stopniu można rozwiązać przy

użyciu zaawansowanej technologii ICT, a podnoszonym we wstępie, jest utrudniony

dostęp dla osób starszych i często niepełnosprawnych ruchowo nie tylko do specjalisty, ale

często także do lekarza rodzinnego. Częściowo w rozwiązaniu tego problemu mogą pomóc

technologie, powszechne obecnie, pozwalające na przesyłanie głosu i obrazu na odległość

przez internet. Możliwość widzenia rozmówcy może być przy udzielaniu porady

medycznej nieoceniona zarówno dla pacjenta jak i dla lekarza, który może dodatkowo

Page 74: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

74

dzięki temu zauważyć u pacjenta niepokojące objawy. Ta futurystyczna wydawałoby się

wizja, jest znakomicie funkcjonującą rzeczywistością w bogatszych krajach, gdzie

odległości do pokonania są dużo większe niż w Polsce. Podnoszony tu problem

dehumanizacji kontaktów lekarz-pacjent nie zawsze jest do końca uzasadniony.

Przedstawiona technologia jest po pierwsze znacznie lepszą alternatywą w stosunku do

samego telefonu i nie ma na celu zastąpienie osobistego kontaktu lekarza z pacjentem, a

tylko zapewnienie pacjentowi lepszej drogi do uzyskania drobnej porady, co pozwoli mu

nie narażać się niepotrzebnie na trudy podróży do ośrodka zdrowia.

Jednak samo zagadnienie telekonsultacji nie zamyka się na wykorzystaniu komputera z

kamerą i mikrofonem jako medium komunikacyjnego z lekarzem. Znaczne

powszechniejsze jest użycie tego terminu do sytuacji, w której przez internet przesyłamy

specjaliście dane medyczne pacjenta, zarówno tekstowe jak i obrazowe, celem uzyskania

konsultacji specjalistycznej, bądź kwalifikacji pacjenta do jakiejś procedury

wysokospecjalistycznej. W ramach programu AAL można rozważyć podział wyżej

wymienionych konsultacji w następujący sposób:

− telekonsultacje wykonywane przez ZOZ z różnego rodzaju specjalistami z konkretnych

dziedzin, gdzie konsultowanym pacjentem jest osoba starsza,

− telekonsultacje geriatryczne.

Specyfika tego drugiego rodzaju konsultacji polega na jej odmienności merytorycznej. W

gruncie rzeczy, w drugim wypadku nie oczekujemy, tak jak w typowych konsultacjach

specjalistycznych, odpowiedzi jak leczyć konkretną chorobę pacjenta, ale oczekujemy

całościowego spojrzenia na proces leczenia i wskazania najwłaściwszego postępowania w

konkretnych przypadkach.

Wykonanie badań w miejscu zamieszkania starszej osoby i wysłanie ich celem konsultacji,

jest pomocą nie do przecenienia dla osób starszych. Znakomita większość osób w

poradniach specjalistycznych czy to kardiologicznych, czy to chirurgii naczyniowej czy

neurologicznej, diabetologicznej i innych, to osoby starsze. Konieczność długich, często

całodniowych wypraw do takich poradni po to tylko by usłyszeć, że konieczne jest

przedłużenie stosowania jakiegoś zapisanego wcześniej leku, jest typowym obrazem

polskiej rzeczywistości. Z drugiej strony lekarze rodzinni, najczęściej stykający się z

pacjentem nie są w stanie w niektórych wypadkach samodzielnie decydować o leczeniu

takich pacjentów, wymagających konsultacji specjalistycznej. Dlatego tworzenie

projektów, które ułatwią konsultowanie osób starszych w poradniach

Page 75: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

75

wysokospecjalistycznych może mieć bardzo istotne znaczenie dla poprawy komfortu ich

życia.

2.6.5. E-nauczanie

E-nauczanie, a właściwie szeroko pojęta edukacja przez internet, może przez swą

dostępność znacznie poprawić los osób starszych. Należy tu wyróżnić przynajmniej dwie

grupy, do których może zostać skierowana treść serwisów poświęconych AAL:

− szeroko rozumiane środowisko medyczne (kształcenie lekarzy w zakresie geriatrii,

szczególnie lekarzy rodzinnych, kształcenie pielęgniarek w zakresie opieki nad

osobami starszymi)

− osoby starsze i ich środowisko (edukacja osób starszych a szczególnie ich rodzin,

umożliwienie im zdobycia szerszej wiedzy o trapiących ich problemach, pokazanie

sposobów na rozwiązanie tych problemów).

Oczywiście wykorzystanie stron edukacyjnych ma też swoje ograniczenia dotyczące po

pierwsze dostępności samego internetu, a po drugie możliwości percepcji i używania

medium jakim jest internet przez osoby z niedomogami wzroku, słuchu i percepcji.

Niemniej zarówno z niedostępnością internetu dla osób starszych, jak też z innymi

barierami odbioru treści internetowych można skutecznie walczyć popierając projekty

szerokiego dostępu do internetu i poprawiając serwisy www tak, by były łatwiejsze w

odbiorze.

Przykłady możliwych serwisów edukacyjnych można by mnożyć w nieskończoność, co

nie jest celem niniejszego opracowania, a raczej zadaniem dla autorów projektów w

ramach AAL. Jednak w kontekście opinii naszych ekspertów z dziedziny geriatrii można

wysnuć wniosek, że bardzo pożądane byłoby promowanie serwisów internetowych

adresowanych do lekarzy różnych specjalności, gdzie można by było prosto i szybko

odnaleźć niezbędne w codziennej praktyce informacje z dziedziny geriatrii i ogólnie

leczenia ludzi starszych, czy opieki nad nimi. Wydaje się, że projekt taki poprzez poprawę

wiedzy na temat leczenia osób starszych wśród lekarzy mógłby sprawić, że jakość i

skuteczność leczenia osób starszych w Polsce wyraźnie by się poprawiła, a ich rzeczywiste

problemy byłyby lepiej identyfikowane i skuteczniej leczone. Przykładem takiego serwisu

mogłaby być strona internetowa, która oprócz informacji merytorycznych pozwalałaby na

sprawdzenie, czy leczenie określonym zestawem leków osoby starszej nie jest błędem,

bądź nie powoduje jakichś istotnych interakcji. Taka strona mogłaby służyć lekarzom, jak

też samym osobom starszym, wychwytując np. przyjmowanie przez pacjenta tego samego

leku pod różnymi postaciami. Opracowanie takiego serwisu pod okiem specjalistów z

Page 76: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

76

dziedziny geriatrii jest nie do przecenienia w warunkach Polski. Od strony technicznej tego

typu projekt jest prosty w realizacji ze względu na fakt, że wymaga jedynie serwera

internetowego ustawionego w dowolnym miejscu i odpowiednio zabezpieczonego (choć

należy tu podkreślić, że nie zawierałby on żadnych informacji poufnych, a jedynie ogólnie

dostępną wiedzę).

Przykładowe zestawienie rozwiązań dla takiego serwera, opartego o wolne

oprogramowanie przedstawiamy poniżej:

System operacyjny: Linux (przykładowe dystrybucje: Debian, Ubuntu, OpenSuSE,

Gentoo, Mandriva, Fedora) lub BSD (np. FreeBSD)

Serwer WWW: Apache 1.3 lub Apache 2.0

Język programowania aplikacji: HTML i AJAX + PHP4 lub PHP5, Perl, Java

Baza danych: Postgresql 8.2, MySQL i inne.

Takie zestawienie oprogramowania zapewnia możliwość ograniczenia kosztów przy

jednoczesnym wystarczającym wsparciu technicznym i wysokim poziomie

bezpieczeństwa, które i tak będzie mocno zależało od konkretnej realizacji. Koszty

ograniczą się do zakupu sprzętu, bądź opłaty abonamentowej, gdyż tego typu serwery

sieciowe są w ofercie firm dostarczających usługi sieciowe.

Oczywiście nie wolno zapominać, że tego typu projekt nie kończy się na stworzeniu strony

informacyjnej, czy jakiejś użytecznej aplikacji w internecie. Istnieją dwa

niebezpieczeństwa, z którymi muszą się zmierzyć autorzy projektów edukacyjnych z

zakresu AAL:

brak promocji w środowisku

brak aktualizacji i wsparcia technicznego

Pierwszy z tych problemów dotyczy natłoku informacji w internecie. Strona z

zagadnieniami dotyczącymi leczenia osób starszych, po to by przyniosła wymierny efekt w

postaci lepszej jakości leczenia osób starszych, musi być szeroko propagowana w

środowisku. Sposoby i koszty takiej promocji muszą zostać przewidziane przez autorów.

W innym przypadku ich projekt pozostanie niezauważony.

Drugi problem typowy dla projektów europejskich, to brak przewidywania, że tego typu

serwisy wymagają ciągłej opieki administracyjnej i aktualizacji danych. Dobrze zrobiona

aplikacja, pozwala na aktualizację danych bez konieczności zagłębiania się w zagadnienia

programistyczne i wtedy zagadnienie aktualizacji danych może być powierzone

organizacji naukowej, samorządowej lub innej, związanej z osobami starszymi. Jednak

koszty związane z wsparciem technicznym serwisu internetowego, jakkolwiek nieduże w

Page 77: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

77

stosunku rocznym, muszą być przewidziane przez autorów w długoletniej perspektywie po

zakończeniu fazy wdrożenia.

Wnioski:

1. W kontekście wielkości środków przeznaczonych na AAL w Polsce

najefektywniejszym sposobem ich wykorzystania wydaje się być wykorzystanie

internetu jako powszechnie dostępnego medium, gdzie z jednej strony efektywnie

można w ramach różnych projektów gromadzić dane medyczne osób starszych

udostępniając je w razie potrzeby pilnej interwencji medycznej. Z drugiej strony

można wykorzystać internet jako znakomitą platformę do szerzenia wiedzy na

temat osób starszych zarówno wśród społeczeństwa jak i szeroko pojętego

środowiska medycznego. Zarówno tworzenie baz danych medycznych ludzi

starszych, jak i tworzenie różnego typu serwisów i programów edukacyjno-

eksperckich dostępnych w internecie może przynieść ogromne korzyści przy

niewielkich kosztach, o ile nie pominiemy tak istotnych aspektów projektów jak

promocja i używanie otwartych standardów. Internet można też wykorzystać jako

ułatwienie dostępu do lekarzy geriatrów.

2. Wydaje się bardzo istotne podkreślenie, że projekty z dziedziny telemedycyny

powinny korzystać z otwartych standardów danych, tak by dane w nich

gromadzone, mające na celu służyć pomocą przy leczeniu ludzi starszych i opiece

nad nimi, były dostępne dla innych projektów i systemów. Dobrą praktyką jest

wykorzystywanie w tym przypadku międzynarodowych standardów danych

medycznych oraz ich klasyfikacji i kodowania. (HL7, SNOMED, standardy WHO).

Dzięki takiemu podejściu niewielkie lokalne projekty mają szansę stać się w

przyszłości częścią większego systemu udogodnień dla ludzi starszych.

Literatura

[1] www.monte.amu.edu.pl

[2] Rzepka R, Rudowski R, Kinsner A, Śladowski D. i in. Acubase – On – Line System for

High Quality Acute Toxicity Data Acquisition and Management. Proceedings of Medetel

2007, 18-20 April, The International Educational and Networking Forum for eHealth,

Telemedicine and Health ICT, 202 – 204.

Page 78: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

78

2.7. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu

rozwiązywania problemów osób starszych (inne usługi w ramach

AAL) (dr inż. Tomasz Buczkowski)

2.7.1. Wstęp

Podstawowe trzy obszary życia osób starszych to środowisko pracy (oczekuje się

wydłużenia czasu aktywności zawodowej), środowisko domowe (zakłada się stworzenie

warunków wydłużających czas niezależnego życia w komfortowych warunkach) oraz

szeroko rozumiany udział w życiu społecznym.

Wspólnym dla wszystkich obszarów ważnym zagadnieniem jest aktywizacja i rehabilitacja

ruchowa osób starszych. Szczególnym problemem związanym z przemieszczaniem się

osób niewidomych jest zapewnienie im opartych na ICT narzędzi wspierających orientację

terenową.

2.7.2. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania

problemów osób starszych w środowisku pracy

Dostosowanie środowiska pracy do potrzeb osób starszych wymaga zarówno wielu działań

natury organizacyjnej, np. zapewnienie elastycznego czasu pracy, możliwość zmniejszenia

wymiaru godzinowego, wyodrębnienie zadań mniej obciążających fizycznie,

wykorzystujących doświadczenie oraz mających charakter syntetyczny (a nie analityczny)

jak również technicznej, a zwłaszcza przygotowania stanowisk oraz uniwersalnych

narzędzi (sprzętu i oprogramowania) dostępnych dla możliwie dużej grupy pracowników z

różnymi ograniczeniami i niesprawnościami typowymi dla starszego wieku. Ważne

ułatwienie zatrudnienia osób starszych wynika z rozwoju technik informacyjnych oraz

telekomunikacyjnych stwarzających możliwość telepracy.

Wraz z rozwojem środków informacyjnych i telekomunikacyjnych rozszerza się zakres

stosowania telepracy. Ograniczone początkowo możliwości łączności telefonicznej i

telefaksowej rozszerzyła sieć internetowa, która w wersji szerokopasmowej umożliwia

Page 79: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

79

pozostającym w domu pracownikom nawet udział w telekonferencjach. Z telepracy mogą

korzystać osoby starsze i niepełnosprawne wykonujące bardzo wiele zawodów [Lisowska].

Telepraca wnosi istotne korzyści dla pracodawcy i pracobiorcy jak też szersze korzyści

społeczne, w tym ekologiczne [Goodman].

Korzystanie w toku pracy na odległość z zaawansowanej struktury teleinformatycznej

narzuca szereg wymagań technicznych dotyczących oprogramowania oraz sprzętu

telekomunikacyjnego i informatycznego. Szczególny problem stanowi wymiana danych

poufnych pomiędzy domowym stanowiskiem pracy a siedzibą firmy/urzędu [DoJ]. Z

punktu widzenia starszego i niepełnosprawnego pracownika bardzo ważna jest ergonomia

stanowiska pracy zapewniającego efektywną pracę z komputerem (patrz rozdz. 2.8).

[Lisowska] E. Lisowska (red), Przewodnik po telepracy, Warszawa 2007; http://www.enter-telework.org/dokument.php?id=41&lang=pol [Goodman] J. Goodman, V. Alakeson, B. Jorgensen, Encouraging Green Telework, Forum for the Future for Sun Microsystems, December 2004

[DoJ] Department of Justice Telework Guide, January 2006; http://www.usdoj.gov/jmd/ps/wortelecommute.htm

2.7.3. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania

problemów osób starszych w środowisku domowym

2.7.3.1. Wprowadzenie

Przystosowanie środowiska domowego do potrzeb osób starszych wymaga ustanowienia i

przestrzegania przepisów budowlanych oraz dotyczących wyposażenia budynków i

mieszkań - likwidacji barier architektonicznych, zapewnienia fizycznej komunikacji do/z

do mieszkania, dostępnego dla wszystkich sprzętu gospodarstwa domowego,

zabezpieczenia przed dostępem osób niepowołanych, bezpieczeństwa technicznego

(kontroli mediów - wody, gazu, energii elektrycznej, czujników gazu, pożarowych itp.).

Bardzo ważne jest zapewnienie prostych i niezawodnych środków łączności z osobami

bliskimi, pomocy w zaopatrzeniu, pomocy medycznej, opieki. Szeroki asortyment

osobistych pomocy wspomagających codzienne czynności, w tym przemieszczanie się (np.

inteligentny wózek inwalidzki) oraz osobisty sprzęt medyczny, w miarę możliwości

nieinwazyjny, zapewniający m.in. obserwację czynności życiowych z automatycznym

powiadamianiem o stanach zagrożenia, organizatory (np. przypominanie i kontrola

pobierania leków), znajduje zastosowanie również w innych sferach życia osoby starszej.

Page 80: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

80

Najbardziej zaawansowane technicznie współczesne konstrukcje domów wyposażonych w

inteligentne urządzenia zwiększającej jakość życia są określane jako "inteligentne domy"

(intelligent home, smart home).

2.7.3.2. Inteligentny dom

Początkowo koncepcja "inteligentnego domu" ograniczała się do połączenia siecią

transmisji danych tylko domowych urządzeń elektrycznych w celu optymalizacji zużycia

energii. Urządzenia elektryczne komunikowały się korzystając zwykle z przewodów sieci

energetycznej "negocjując" pobór energii. Obecnie pojęcie inteligentnego domu zostało

rozszerzone na różnorodne urządzenia elektryczne i elektroniczne połączone lokalną

przewodową bądź bezprzewodową siecią transmisji danych oraz ew. połączone z

zewnętrzną siecią rozległą. Dzięki temu urządzenia zainstalowane w inteligentnym domu

realizują funkcje systemów automatyki domowej, bezpieczeństwa, informacyjno-

rozrywkowe, telekomunikacyjne. Najnowsza koncepcją jest wykorzystanie instalacji

inteligentnego domu do zbierania informacji o aktywności i stanie zdrowia mieszkańców,

zwłaszcza osób starszych i przewlekle chorych, pochodzących z rozmieszczonych w

mieszkaniu oraz osobistych czujników. Według współczesnej koncepcji inteligentny dom

zapewnia ogólnie rozumianą integrację technik i usług za pośrednictwem sieci łączności w

celu zwiększenia jakości życia [Roe]. Wyróżnia się kilka klas inteligentnych domów

[Aldrich]:

- Domy zawierające pojedyncze niezależne aplikacje i obiekty działające w sposób

inteligentny,

- Domy zawierające instalacje i obiekty działające w sposób inteligentny a ponadto

wymieniające pomiędzy sobą informacje w celu zwiększenia funkcjonalności,

- Domy wyposażone w wewnętrzne i zewnętrzne sieci komunikacyjne umożliwiające

interaktywną i zdalną kontrolę systemów oraz dostęp do usług i informacji zarówno w

obrębie domu jak też poza nim,

- Domy "uczące się" - wzorce zachowania się mieszkańców są rejestrowane, a na

podstawie zgromadzonych danych prognozowane są ich potrzeby i odpowiednio

dostosowywane sterowanie pracą urządzeń,

- Domy "rejestrujące" w sposób ciągły aktywność oraz lokalizację ludzi i obiektów; na

podstawie tych informacji odbywa się sterowanie urządzeniami dostosowane do

przewidywanych potrzeb mieszkańców.

Page 81: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

81

Szersze zastosowanie znalazło kilkanaście rozwiązań sieci domowych, głównie

firmowych, co znacznie utrudniało zestawianie i zwiększało koszty instalacji. Istotnym

problemem technicznym jest zatem standaryzacja interfejsów urządzeń składowych oraz

protokółów transmisji umożliwiająca elastyczne dobieranie elementów składowych

wyposażenia domu. Obecnie została wzmocniona, zwłaszcza na rynku europejskim, rola

standardu KNX - tab. 1.

Tab. 1. Najpopularniejsze standardy systemów lokalnych magistral w inteligentnych domach [Roe - zmodyf.]

Standard magistrali Fizyczny nośnik informacji

EIB (European Installation Bus) Sieć energetyczna, przewodowa, radiowa

KNX (EN 50090, ISO/IEC 14543-3) -

połączenie standardów Batibus, EIB, EHS

Sieć energetyczna, przewodowa, radiowa

LON (Local Operating Network) - głównie

zastosowania przemysłowe i duże budynki

Sieć energetyczna, kablowa, radiowa,

światłowodowa

X10 - głównie proste zastosowania domowe Sieć energetyczna

BACnet - głównie duże budynki Sieć przewodowa

Oprócz ułatwiania codziennych czynności życiowych inteligentny dom zapewnia

możliwości rozwiązania problemów bezpieczeństwa oraz pewnych usług medycznych dla

starszych mieszkańców [SeniorWatch]:

- Aktywne systemy alarmowe o uproszczonej obsłudze służą do wzywania pomocy.

Przykładowe rozwiązania to przycisk alarmowy przenoszący sygnał alarmowy przez

łącze radiowe krótkiego zasięgu do stacjonarnego aparatu telefonicznego

automatycznie realizującego wezwanie pomocy. Znacznie większy zasięg działania

mają uproszczone (typowo wyposażone tylko w dwa przyciski) terminale zawierające

telefon komórkowy i odbiornik nawigacyjny GPS, przesyłające w razie potrzeby

przygotowane zawczasu wezwania do określonych służb lub osób - np. My-SOS [My-

SOS]. Niezawodne funkcjonowanie systemów alarmowych (zwłaszcza wymagających

aktywności ze strony osób starszych) napotyka na duże trudności, toteż prace

badawcze koncentrują się obecnie na systemach podejmujących decyzję na podstawie

syntezy sygnałów z różnych czujników. Dodatkowe kontrolę poprawności reakcji

Page 82: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

82

systemu alarmowego zapewnia kanał łączności zwrotnej umożliwiający weryfikację

zasadności wezwania,

- Bierne systemy alarmowe - nie wymagające działania ze strony starszej osoby

- wbudowane w infrastrukturę budynku czujniki wykrywające m.in. gaz, pożar, zalanie

wodą, włamanie,

- wbudowane kamery umożliwiające zdalną obserwację wnętrza mieszkania,

- inteligentne czujniki osobiste analizujące czynności życiowe organizmu (m.in. tętno,

ciśnienie, nasycenie krwi tlenem, aktywność oraz dynamikę ruchu) i wykrywające

stany zagrożenia (np. upadek, zakłócenia przcy układu krążenia),

- Identyfikacja osób przychodzących. Sieć komunikacji wewnętrznej umożliwia

odtworzenie głosu i obrazu twarzy osoby pozostającej za drzwiami w dowolnym

punkcie mieszkania, zaś rozbudowana komunikacja zewnętrzna umożliwia przekazanie

tych sygnałów do zewnętrznej firmy ochroniarskiej

- Zdalne wsparcie dla ratowników oraz rodzin opiekujących się osobami starszymi za

pośrednictwem zewnętrznych systemów telekomunikacyjnych, w tym

multimedialnych,

- Usługi telemedyczne. Przewiduje się, iż stan zdrowia starszych i często

niepełnosprawnych mieszkańców inteligentnego domu będzie monitorowany przez

ciągły pomiar parametrów fizjologicznych przez czujniki wbudowane w infrastrukturę

mieszkania oraz w ubranie (t.zw. "inteligentna koszula") [Korhonen]. Uważa się, iż

system telemonitoringu zdrowotnego z jednej strony zwiększy komfort mieszkańców

(zwłaszcza przewlekle chorych), pozostających w warunkach domowych, zaś z drugiej

strony znacznie zmniejszy obciążenie przychodni i szpitali.

[Roe] P.R.W. Roe (ed), Towards an inclusive future, Impact and wider potential of information and

communication technologies, COST 219ter, Brussels, 2007 (zaw. bibl.)

[Aldrich] Aldrich, F.K., (2003). Smart Homes: Past Present and Future. In R. Harper (Ed.) Inside the smart

home London: Springer- Verlag UK, pp. 17- 39

[SeniorWatch] Project SeniorWatch IST-1999-29086, Older People and Information Society Technology - A

Comparative Analysis of the Current Situation in the European Union and of Future Trends, Final Report,

April 2002; http://www.seniorwatch.de/reports/D51_final.pdf

[My-SOS] http://www.my-bodyguard.eu/uk/mysos.php

[Korhonen] Korhonen, I., Parkka, J., Van Gils, M., (2003). Health monitoring in the home

of the future. IEEE Eng Med Biol Mag.22 (3): 66-73.

Page 83: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

83

2.7.4. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu zapewnienia osobom

starszym udziału w życiu społecznym

Zapewnienie osobom starszym udziału w życiu społecznym wymaga przystosowania

infrastruktury miejskiej, zwłaszcza transportowej, uniwersalnych (dostępnych dla

wszystkich) systemów informacyjnych, systemów orientacji terenowej, nawigacji i

lokalizacji. Konieczne jest przystosowanie infrastruktury administracyjnej oraz

publicznych systemów informacyjnych, a zwłaszcza zapewnienie uniwersalnej dostępności

do zasobów internetu (przestrzegania reguł tworzenia dostępnych witryn oraz dostępności

alternatywnych interfejsów - patrz rozdz. 2.8). Ważne jest wyposażenie infrastruktury

kulturalnej i oświatowej (kina, teatry, muzea, galerie, biblioteki, uniwersytety trzeciego

wieku) w środki techniczne zapewniające uniwersalną dostępność - a zwłaszcza - w

alternatywne środki przekazu.

2.7.5. Aktywizacja i rehabilitacja ruchowa

Aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych czynników zapewniających

zachowanie przez osoby w starszym wieku zdrowia fizycznego i psychicznego. Wykazano,

iż aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko otyłości, nadciśnienia, cukrzycy, osteoporozy,

zawału, depresji, raka jelita grubego i przedwczesnej śmierci. W związku z tym w krajach

o rozwiniętej cywilizacji upowszechniane są w ostatnich latach liczne programy

motywujące ludzi do chodzenia (pół godziny dziennie - w USA, 10 tysięcy kroków

dziennie - w Japonii [Tudor-Locke]).

Brak aktywności fizycznej - siedzący tryb życia - jest jedną z głównych przyczyn nadwagi

charakteryzowanej przez wskaźnik masy ciała BMI (body mass index) wynoszący

pomiędzy 25 i 30 kg/m2 oraz z otyłości - BMI>30. Światowe oraz krajowe gremia

medyczne odpowiedzialne za stan zdrowia społeczeństw zwracają uwagę na zwiększające

się zagrożenia związane z licznymi niesprawnościami organizmu oraz chronicznymi

schorzeniami, m.in. układu krążenia i cukrzycą wynikające z rosnącego odsetka osób z

nadwagą oraz otyłością. Przykładowo, dane U.S. Department of Health and Human

Services wskazują na epidemiczny wzrost odsetka osób otyłych - od 12% w roku 1991 do

17,9 % w roku 1998 oraz 19,8% w roku 2000 [Tudor-Locke]. Szacuje się, iż w USA ok.

300 tysięcy zgonów rocznie jest związanych z otyłością [Tudor-Locke]. Również w Polsce

w trakcie badań pilotażowych zrealizowanych w roku 2003 w ramach Projektu 400 Miast

Page 84: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

84

koordynowanego przez Akademię Medyczną w Gdańsku stwierdzono znaczny odsetek

badanych z nadwagą i otyłością.

Podstawowym przyrządem służącym zarówno do motywowania, jak również do kontroli

zalecanej formy aktywności fizycznej - chodu - jest krokomierz. Noszony (typowo) na

pasku przyrząd zlicza kroki w określonym przedziale czasowym oraz , często, wykonuje

pewne dodatkowe funkcje - zlicza "czas aktywności", wyznacza wydatek energetyczny

organizmu i/lub określa przebytą drogę. W Japonii programy zachęcania ludzi do

chodzenia są wdrażane od ponad 30 lat, dzięki czemu krokomierz stał się tak popularny, iż

na gospodarstwo domowe przypadają tam niemal dwie sztuki.

W przeszłości krokomierze miały konstrukcję czysto mechaniczną (czujnik ruchu oraz

licznik). Współcześnie dominują dwie podstawowe konstrukcje krokomierzy

elektronicznych. W zależności od rodzaju czujnika ruchu wyróżnia się krokomierze

popularne z zestykiem elektrycznym związanym z masą przytwierdzoną do sprężyny oraz

krokomierze badawcze - z czujnikami przyspieszenia (scalonymi akcelerometrami jedno-

dwu- lub trójosiowymi). Przyrządy badawcze są bardzo drogie i skomplikowane w

obsłudze, wymagając współpracy z komputerem w celu interpretacji wyników. Natomiast

jednym z głównych problemów związanych ze stosowaniem popularnych krokomierzy jest

ich niedostateczna dokładność, zwłaszcza częste zaniżanie wyników o ponad 25% w

trakcie wolnego chodu (<60 m/min) oraz zawyżanie wyników na skutek "zaliczania"

wstrząsów podczas korzystania ze środków komunikacyjnych [Bassett], [Hendelman].

Warto podkreślić, iż akcelerometry umożliwiają zarówno długoterminowe monitorowanie

aktywności ruchowej zapewniając wykrywanie omdleń i upadków [Mathie] jak również

ocenę parametrów chodu [Zijlstra], mającą duże znaczenie w przypadku osób po udarze

mózgu [Haeuber] oraz starszych [Sekine]. Dotychczasowe metody diagnostyki aparatu

ruchowego oparte głównie na pomiarach siły, sygnałów elektromiograficznych oraz

obserwacji przy użyciu zestawów kamer i złożonego oprogramowania były bardzo

kosztowne i pracochłonne zaś ich zastosowanie ograniczone do warunków laboratotyjnych

[Wit]. Na marginesie warto wspomnieć o ciekawym zastosowaniu akcelerometrów do

badania drżenia rąk w chorobie Parkinsona [Kornacki].

Page 85: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

85

Dzięki zaawansowanym metodom przetwarzania sygnały z akcelerometrów mogą służyć

do dynamicznej stymulacji elektrycznej sparaliżowanych mięśni. W szczególności sygnał z

akcelerometru umieszczonego na udzie może być zastosowany do określenia

najkorzystniejszej fazy przezskórnej stymulacji zapobiegającej opadaniu stopy w fazie

przenoszenia nogi u pacjentów po udarze. Przy zastosowaniu akcelerometru dwuosiowego

i sieci neuronowej osiągnięto dobre wyniki korekcji chodu u pacjentów z porażeniem

połowiczym [Shimada]. Stwierdzono, iż jest to rozwiązanie wygodniejsze dla pacjentów

niż stosowane dotychczas wyłączniki elektromechaniczne pod piętą, czujniki przechyłu,

żyroskopy, czujniki elektromiograficzne czy też elektroneurograficzne.

Ponadto, krokomierz z kompasem elektronicznym mogą tworzyć system nawigacji

zliczeniowej dla osób niewidomych, zastępujący bądź uzupełniający przyrząd nawigacyjny

wykorzystujący satelitarny system GPS (patrz 2.7.3).

Na podstawie studiów literatury można stwierdzić, iż na świecie przedstawione problemy

zdrowotne oraz techniczne są w ostatnich latach intensywnie rozwiązywane, natomiast w

kraju programy medyczne promujące aktywizację ruchową są w początkowej fazie

rozwoju, a wielostronna użyteczność akcelerometrów nie była dotychczas dostrzeżona.

Wydaje się zatem, iż w ramach programu AAL celowe jest zarówno uruchomienie

programów medycznych propagujących aktywizację fizyczną społeczeństwa, jak też

uruchomienie w kraju produkcji i popularyzacja konstrukcji autonomicznego przyrządu z

użyciem masowo produkowanych akcelerometrów oraz mikrokontrolera

jednostrukturowego, wyposażonego w inteligencję pozwalającą, w zależności od

zainstalowanego oprogramowania na:

- kwalifikację przebiegów z akcelerometrów metodą ich porównania z zawartymi w

pamięci przyrządu wzorcami przebiegów chodu oraz wstrząsów komunikacyjnych oraz

zliczanie kroków,

- ocenę parametrów chodu,

- monitorowanie aktywności ruchowej, wykrywanie upadków,

- sterowanie elektryczną stymulacją sparaliżowanych mięśni w celu korekcji chodu u

pacjentów po udarze,

- nawigację zliczeniową jako pomoc nawigacyjną dla osób niewidomych.

Page 86: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

86

Głównym celem naukowym takiego projektu byłoby opracowanie zróżnicowanych a

nawet zindywidualizowanych programów ruchowej aktywizacji ze szczególnym

uwzględnieniem osób starszych oraz nowych algorytmów przetwarzania i kwalifikacji

sygnałów z akcelerometrów.

[Tudor-Locke] Tudor-Locke C., Taking Steps Toward Increased Physical Activity: Using Pedometers to

Measure and Motivate, President's Council on Physical Fitness and Sports, Research Digest, Series 3, No. 17,

June 2002 (zawiera bibliografię)

[Bassett] Bassett, D. R., Ainsworth, B. E., Leggett, S. R., Mathien, C. A., Main, J. A., Hunter, D. C., &

Duncan, G. E. (1996). Accuracy of five electronic pedometers for measuring distance walked. Medicine and

Science in Sports and Exercise, 28(8), 1071-1077.

[Hendelman] Hendelman, D., Miller, K., Baggett, C., Debold, E., & Freedson, P. (2000). Validity of

accelerometry for the assessment of moderate intensity physical activity in the field. Medicine and Science in

Sports and Exercise, 32(9), S442-S450.

[Mathie] M. J. Mathie, A. C. F. Coster, N. H. Lovell, and B. G. Celler, “Accelerometry: providing an

integrated, practical method for long term, ambulatory monitoring of human movement,” Physiological

Measurement, vol. 25, pp. R1–R20, 2004.

[Zijlstra] W. Zijlstra and A. L. Hof, “Assessment of spatio-temporal gait parameters from trunk accelerations

during human walking,” Gait and Posture, vol. 18, pp. 1–10, 2003.

[Haeuber] E. Haeuber, M. Shaughnessy, L. W. Forrester, K. L. Coleman, and R. F. Macko, “Accelerometer

monitoring of home and community based ambulatory activity after stroke,” Arch. Phys. Medical

Rehabilitation, vol. 85, pp. 1997–2001, December 2004.

[Sekine] M. Sekine, T. Tamura, T. Fujimoto, and Y. Fukui, “Classification of the walking pattern using

acceleration waveform in elderly people,” in Proc of the 22nd Annual EMBS Int. Conf., pp. 1356–1359,

2000.

[Wit] A. Wit, Methodology of diagnostics in human movement system pathology, w: A. Wit, W.

Zmysłowski (eds), Lecture notes of the ICB seminars, Diagnostics in Motor System Pathology, Polska

Akademia Nauk, Międzynarodowe Centrum Biocybernetyki, Warsaw, October 1998, s. 56-61

[Kornacki]. W. Kornacki, Tremor data logger for patients with parkinson’s disease, Przemysłowy Instytut Elektroniki, Warszawa; www.pie.edu.pl/ (czerwiec 2002)

[Shimada] Shimada Y. et al., Clinical Application of Acceleration Sensor to Detect the Swing Phase of

Stroke Gait in Functional Electrical Stimulation, Tohoku J. Exp. Med, 2005, 207, 197-202

Page 87: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

87

2.7.6. Systemy wspomagania orientacji terenowej dla osób niewidomych

2.7.6.1. Potrzeby osób niewidomych w zakresie systemów nawigacyjno-

informacyjnych.

Podstawowe zadania

Systemy wspomagające orientację przestrzenną pełnią ważną funkcję w rehabilitacji

zawodowej i społecznej osób niewidomych. W wielu sytuacjach techniczne systemy

nawigacyjno-informacyjne umożliwiają osobom niewidomym samodzielne oraz aktywne

funkcjonowanie, bez konieczności uciekania się do pomocy osób towarzyszących lub

przechodniów. Należy podkreślić, iż omawiane systemy pełnią jedynie funkcje

wspomagające zespół umiejętności nabytych przez osoby niewidome w ramach

rehabilitacji, uzupełniając informacje o otoczeniu uzyskiwane klasycznymi metodami,

m.in. na podstawie rozpoznawania struktury podłoża, obrazu akustycznego, czy

charakterystycznych elementów wykrywanych białą laską i/lub sygnalizowanych przez psa

przewodnika. Można wyróżnić następujące podstawowe funkcje nawigacyjne systemów:

• Określenie własnej pozycji

• Znalezienie właściwej trasy i kierunku poruszania się do zadanego celu

• Wykrycie/sygnalizacja przeszkód, potencjalnych niebezpieczeństw (stała i ad

hoc)

Dwie pierwsze funkcje klasyfikowane są w specjalistycznej literaturze jako problemy

makronawigacji, zaś wykrywanie bądź sygnalizacja przeszkód w bezpośrednim otoczeniu

osoby niewidomej - jako problem mikronawigacji [1].

Istotnym uzupełnieniem funkcji nawigacyjnych są funkcje informacyjne zapewniające

możliwość planowania i sprawny przebieg podróży:

• Określenie środków komunikacyjnych zapewniających dotarcie do zadanego celu

• Rozkłady jazdy i bieżące informacje o ruchu pojazdów komunikacji miejskiej

• Identyfikacja pojazdów komunikacji miejskiej

• Informacje o godzinach czynności urzędów, sklepów, ...

• Informacje pozwalające na uniknięcie przeszkód, niebezpieczeństw (np.

planowanie alternatywnej drogi)

Page 88: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

88

Psychologiczne aspekty użytkowania systemów orientacji terenowej przez osoby

niewidome.

Usprawnienie oraz zwiększenie zasięgu samodzielnego poruszania się osób niewidomych,

uzyskane dzięki zastosowaniu systemów orientacji terenowej, stwarzają nowe możliwości

poznawcze oraz zwiększają aktywność społeczną i zawodową [2]. Zwiększenie zakresu

niezależności w poruszaniu się pozwala na integrację społeczną, zapewnia wzrost

pewności siebie, samoakceptację i kształtuje prawidłową postawę psychiczną.

Jedno z podstawowych uwarunkowań psychologicznych przyjęcia systemu przez

środowisko niewidomych polega na tym, aby przyrządy służące nawigacji - podobnie jak

wszystkie urządzenia pomocnicze dla osób niepełnosprawnych - były przyjazne dla

użytkownika. Ze względu na stosowanie przyrządów w trakcie przemieszczania się muszą

one spełniać szczególne wymagania w zakresie ergonomii - lekka, trwała i zwarta

konstrukcja zabezpieczona przed zgubieniem, cechująca się prostotą obsługi i pewnością

funkcjonowania, uzupełniająca (a nie zastępująca) posiadane zmysły i umiejętności. Jest

rzeczą nadzwyczaj istotną aby stosowanie przyrządów nawigacyjnych w miejscach

publicznych nie wprawiało użytkowników w zakłopotanie, czy nawet śmieszność,

naruszając w ten sposób ich godność.

Elektroniczne pomoce nawigacyjno-orientacyjne dla osób niewidomych

Elektroniczne pomoce wspierające nawigację w skali makro i mikro obejmują środki

służące przystosowaniu środowiska do potrzeb osób niewidomych (systemy nawigacyjno-

informacyjne) oraz środki służące przystosowaniu osób niewidomych do środowiska

(indywidualne autonomiczne pomoce nawigacyjne) [3]. Tereny miejskie, stanowiące

środowisko sztuczne, stwarzają szczególne trudności i zagrożenia dla osób niewidomych.

Jednocześnie, bogata infrastruktura techniczna terenów miejskich stwarza podstawę dla

realizacji systemów nawigacyjno-informacyjnych. Uzupełnieniem tych systemów, zaś w

warunkach wiejskich - praktycznie jedynymi środkami wspomagającymi orientację

terenową, są pomoce indywidualne.

Page 89: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

89

2.7.6.2. Przegląd znanych systemów nawigacyjno-informacyjnych.

2.7.6.2.1. Systemy wykorzystujące globalny satelitarny system nawigacyjny GPS (Global

Positioning System)

Rozpowszechnienie cywilnych zastosowań światowego satelitarnego systemu

nawigacyjnego GPS [4], a zwłaszcza spodziewane w bliskiej przyszłości wprowadzenie

odbiorników tego systemu do wyposażenia samochodów sprawia, iż miniaturowe,

doskonałe pod względem technologicznym i stosunkowo tanie odbiorniki będą mogły

stanowić podstawę dla urządzeń nawigacyjnych dla osób niewidomych [Breede],

[Ladetto].

Jednoczesny odbiór dostępnych dla użytkowników cywilnych sygnałów radiowych

przynajmniej z czterech spośród 24 satelitów systemu GPS pozwala na wyznaczenie

dokładnego czasu i położenia z dokładnością rzędu 100 metrów w dowolnym punkcie kuli

ziemskiej. W wielu zastosowaniach wymagana jest lepsza dokładność położenia, toteż

organizowane są specjalne stacje odbiorcze wyznaczające poprawki położenia

obowiązujące na obszarze o średnicy kilkuset kilometrów i rozpowszechniające je m.in. na

drodze radiowej przez nadajniki satelitarne i naziemne (tzw. system DGPS - Differential

GPS [5]). Uwzględnienie poprawek DGPS zapewnia możliwość określenia położenia z

dokładnością pojedynczych metrów, co wydaje się wystarczające dla wsparcia orientacji

terenowej osób niewidomych.

Bezpośrednia użyteczność znajomości współrzędnych geograficznych jest niewielka.

Dopiero w powiązaniu z cyfrową mapą (planem) miasta znane współrzędne aktualnego

położenia pozwalają na identyfikację konkretnych ulic, budynków i innnych obiektów.

Uzyskane w ten sposób informacje, dotyczące nawigacji w skali makro, muszą być

przekazane osobie niewidomej w sposób nie utrudniający nawigacji w skali mikro tj. nie

absorbujący w poważnym stopniu uwagi, a zwłaszcza nie blokujący obrazu akustycznego

otoczenia. Efektywne wykorzystanie systemu GPS wymaga zatem wyposażenia osoby

niewidomej w przenośny zestaw aparatury z zasilaniem akumulatorowym w skład którego

wchodzą:

• odbiornik satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS

• odbiornik poprawek różnicowych DGPS

• komputer z odpowiednim oprogramowaniem i interfejsem użytkownika

Page 90: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

90

• lokalna mapa miasta w postaci elektronicznej

• syntezator głosu lub dotykowe pole odczytowe

• ew. dodatkowe elementy: kompas elektroniczny, radiowy dostęp do baz danych,

dodatkowy przyrząd nawigacyjny (akcelerometr, krokomierz)

Niewątpliwą zaletą pomocy nawigacyjnych opartych na systemie GPS jest ich

uniwersalność. Istotne ograniczenia w ich praktycznym stosowaniu wynikają z trudności z

odbiorem sygnałów radiowych z satelitów w sytuacjach w których w linii prostej łączącej

satelitę z odbiornikiem znajdą się przeszkody - t.j. w budynkach lub w pobliżu wysokich

budowli, w przejściach podziemnych, pojazdach. Podobne ograniczenia mogą wystąpić w

wyniku trudności z odbiorem sygnału DGPS. Ponadto, cyfrowe mapy (plany) miast są

obecnie dopiero tworzone, zaś ich standardy, zasady aktualizacji i udostępniania nie są

ustalone, co utrudnia zaprojektowanie i odpowiednie oprogramowanie urządzeń. Spośród

znanych eksperymentalnych konstrukcji pomocy nawigacyjnych wykorzystujących

sygnały GPS (tab. 2) należy wymienić systemy MoODS/MoBIC, Strider oraz ciekawą

koncepcję przedstawienia informacji nawigacyjnych w postaci wirtualnego środowiska

akustycznego.

Tab. 2 Ważniejsze opracowania pomocy nawigacyjnych GPS dla osób niewidomych PNM (Pedestrian Navigation Module) Swiss Federal Institute of Technology (Szwajcaria) PGS (Personal Guidance System) University of California (USA) Drishti University of Florida (USA) Trekker VisuAid (Kanada) MoBIC (Mobility of Blind and Elderly People Interacting

with Computers) Royal National Institute for the Blind (UK)

TUGS (Tactile User Guidance System) Brunel University (UK) SWAN (System for Wearable Audio Navigation) Georgia Institute of Technology (USA) NOPPA VTT Industrial Systems (Finlandia) BrailleNote GPS Sendero Group, LLC (Austria) TRINETRA Carnegie Mellon University Tormes ESA, ONCE (Hiszpania) NavTalk Garmin Nawigator Politechnika Gdańska, Migraf

System MoBIC [6]

MoBIC (Mobility of Blind and Elderly People Interacting with Computers) był brytyjsko -

Page 91: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

91

niemiecko - szwedzkim projektem finansowanym od 1994 roku przez Unię Europejską w

ramach programu TIDE (Technology Initiative for Disabled and Elderly People). Sprzęt

stanowiący wyposażenie osoby niewidomej składa się z dwóch elementów: pomocy w

planowaniu podróży MoPS (MoBIC Pre-journey System) oraz pomocy nawigacyjnej

ułatwiającej przebycie zaplanowanej trasy MoODS (MoBIC Outdoor System).

Pomoc w planowaniu podróży zapewnia komputer osobisty zawierający w pamięci

cyfrową mapę terenu oraz wyciągi danych pochodzących z cyfrowych map

komunikacyjnych, planów zagospodarowania przestrzennego, informacje o strukturze

nawierzchni, o trasach bez barier architektonicznych, obiektach użyteczności publicznej,

trasach i rozkładach jazdy publicznych środków transportu, znanych zagrożeniach (oraz

ew. aktualne informacje o ograniczeniach ruchu, robotach remontowych itp.). Użytkownik

komunikuje się z komputerem przy użyciu klawiszy kursora, zaś plan udostępniany jest za

pomocą tablicy dotykowej i słownego opisu położenia oraz otoczenia z syntezatora mowy

lub brajlowskiego pola odczytowego.

Przenośny moduł MoODS składa się z używanego do planowania podróży komputera

osobistego z niezbędną bazą danych i oprogramowaniem, odbiornika GPS, telefonu

komórkowego zapewniającego dostęp do poprawek DGPS, kompasu, małej klawiatury i

syntezatora mowy ze słuchawką. W celu uproszczenia obsługi najważniejsze funkcje

systemu wywoływane są indywidualnymi klawiszami.

System Strider [7]

Opracowane w firmie Arkenstone (USA) przenośne urządzenie nawigacyjne informuje za

pomocą syntetycznej mowy o aktualnym położeniu użytkownika. Urządzenie zawiera

odpowiednio oprogramowany komputer z numeryczną mapą miasta sporządzoną w

technice GIS (Geographical Information System - System Informacji o Terenie) i

syntezatorem mowy, odbiornik sygnałów satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS,

odbiornik poprawek różnicowych DGPS oraz dodatkowy system nawigacji zliczeniowej

używany w przypadkach niedostępności sygnałów GPS. Alternatywny system nawigacji

zliczeniowej zawiera krokomierz (do określania odległości) oraz cyfrowy kompas (do

określania kierunku).

Urządzenie Strider, podobnie jak MoBIC, umożliwia zaplanowanie drogi. Podczas marszu

Strider podaje użytkownikowi informację o różnicy między drogą przebytą i zaplanowaną

Page 92: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

92

w ustalonych punktach kontrolnych. Przeprowadzone testy systemu wykazały, że w

warunkach dobrego odbioru sygnałów GPS i DGPS dokładność wyznaczenia pozycji jest

rzędu 4 m, zaś w przypadku konieczności stosowania alternatywnego systemu nawigacji

(np. w pobliżu wysokich budynków) błąd może narastać do 18 m na odcinku 100 m.

Technika "wirtualnej rzeczywistości" [8]

Rozwijana w Uniwersytecie Kalifornijskim koncepcja wykorzystania dla celów

nawigacyjnych techniki wirtualnej rzeczywistości, podobnie, jak MoODS/MoBIC, opiera

się na wykorzystaniu sygnałów satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS oraz cyfrowych

map i baz danych zawierających informacje o nazwach ulic, adresach, położeniu

ważniejszych obiektów itp. System kładzie nacisk na interfejs akustyczny użytkownika.

Polecenia wydawane są słownie do mikrofonu, np. żądanie opisu drogi do zadanego celu.

System wytwarza sztuczny obraz akustyczny otoczenia prowadząc osobę niewidomą do

wskazanego celu przy użyciu odbieranych obuusznie słownych instrukcji, które wydają się

pochodzić z kierunku położenia okolicznych obiektów.

2.7.6.2.2. Systemy wykorzystujące łącza radiowe o zasięgu lokalnym

Rozwój technik radiowych wysokiej częstotliwości i masowa produkcja miniaturowych

podzespołów sprawiają, iż łącza radiowe małej mocy o lokalnym zasięgu stają się bardzo

atrakcyjnym pod względem technicznym, ekonomicznym i ergonomicznym środkiem

dostarczania informacji nawigacyjnych.

Systemy radiowe realizowane są jako aktywne lub bierne. W systemach aktywnych

użytkownik obok odbiornika posiada nadajnik, którym uruchamia transmisję z okolicznego

urządzenia nadającego informacje na drodze radiowej lub akustycznej. W systemach

biernych nadajniki informacji pracują stale a użytkownik posiada jedynie odbiornik.

Ciekawymi rozwiązaniami są systemy RNIB REACT wykorzystujący radiową

identyfikację specjalnej karty noszonej przez osobę niewidomą oraz opracowany w kraju

bierny system bojek radiowych ESOT.

RNIB REACT [9]

Opracowany przez firmę GEC-Marconi oraz Królewski Narodowy Instytut Niewidomych

(RNIB) system składa się z rozmieszczonych w ważnych punktach urządzeń głośnikowych

z zarejestrowanymi zestawami komunikatów głosowych oraz nadajników wysyłających

Page 93: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

93

wiązkę fal radiowych. Po wykryciu na drodze radiowej wnoszonego przez osobę

niewidomą w obszar wiązki fal radiowych identyfikatora mającego postać karty

kredytowej następuje uruchomienie urządzenia i odczytanie komunikatu przez głośniki.

Przykładowe rozwiązanie aparatury umożliwia wybór jednego z ośmiu 20-sekundowych

komunikatów przez odpowiednie zakodowanie identyfikatora.

Komunikaty głosowe umożliwiają słuchową lokalizację urządzenia a zatem efektywne

wykorzystanie podawanych informacji o położeniu interesujących obiektów, wskazówek

dotyczących poruszania się itp. Radiowy identyfikator samoczynnie wyzwalający

komunikaty może być schowany np. w kieszeni, dzięki czemu źródło wyzwolenia

pozostaje anonimowe, co zmniejsza stres użytkownika.

System bojek radiowych ESOT [16]

Koncepcja radiolatarni systemu ESOT

Opracowany w IBIB PAN z udziałem Instytutu Radioelektroniki PW Elektroniczny

System Orientacji Terenowej (ESOT) jest w pierwszej fazie systemem osobistym i składa

się w podstawowej wersji z zestawu sześciu mikro-nadajników radiowych oraz jednego

odbiornika. System jest przeznaczony do oznakowania terenu, w którym osoba niewidoma

ma kłopoty z orientacją. System umożliwia:

• oznakowanie za pomocą nadajników maksymalnie sześciu miejsc w terenie miejskim

• sygnalizację dźwiękową lub komentarz słowny o oznakowanym miejscu

• lokalizację oznakowanego miejsca na podstawie odbieranych sygnałów

System pracuje w paśmie 443,92 MHz z kluczowaniem amplitudy fali nośnej.

Maksymalna liczba użytkowników systemu ESOT wynosi 50 tysięcy, przy czym jeden

użytkownik ma do dyspozycji 6 mikro-nadajników. Nadajniki są wytwarzane w różnych

obudowach przydatnych w różnych miejscach instalacji. Odbiorniki są wytwarzane w

dwóch wersjach: podstawowej oraz rozbudowanej. Odbiornik w wersji rozbudowanej

posiada pamięć z możliwością zapisu i odczytu przez użytkownika informacji głosowej

dotyczącej obiektów na trasie.

Page 94: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

94

System ESOT ma za zadanie nieść pomoc konkretnej osobie niewidomej w zakresie

orientacji w terenie. Samodzielne poruszanie się osób niewidomych zwykle ogranicza się

do ściśle określonego terenu, który jest przez nie dobrze poznany. W terenie spotykają się

oni z miejscami szczególnie trudnymi, w których zawsze mają kłopoty z orientacją.

Oznakowanie terenu przy pomocy systemu ESOT umożliwi niewidomym uniknięcie

pomylenia drogi oraz ominięcie miejsc szczególnie niebezpiecznych. Podejście osobiste

wielokrotnie obniża koszty i daje gwarancję umieszczenia oznakowania tam, gdzie ono jest

naprawdę niezbędne.

Zasada działania systemu ESOT

Użytkownik rozmieszcza sześć nadajników na swojej drodze, w miejscach

niebezpiecznych lub w których ma kłopoty z orientacją. Każdy nadajnik wysyła ciąg

powtarzających się sygnałów, które zawierają informację o kategorii i numerze nadajnika

oraz numerze użytkownika. Przewiduje się trzy kategorie nadajników:

• kategoria A - nadajniki osobiste (w pierwszej fazie stosowania systemu)

• kategoria B - nadajniki do oznakowania sklepów

• kategoria C - nadajniki do oznakowania pojazdów komunikacji miejskiej

Użytkownik porusza się na trasie z włączonym odbiornikiem. Odbiornik może trzymać w

ręku, w kieszeni kurtki (koszuli) lub w pokrowcu zawieszonym na szyi. W momencie

wejścia użytkownika w obszar zasięgu danego nadajnika, z głośnika odbiornika jest

emitowany ciąg impulsów akustycznych o częstotliwości zależnej od kategorii nadajnika.

W przypadku nadajników osobistych (kategoria A) jest emitowany ciąg impulsów

akustycznych o częstotliwości 1000 Hz określający numer nadajnika. Użytkownik

powinien nauczyć się rozpoznawać numery nadajników po usłyszeniu takich

charakterystycznych ciągów impulsów. Ponadto powinien pamiętać rozmieszczenie

nadajników w terenie. Od tej chwili użytkownik powinien poruszać się ze zwiększoną

uwagą, aby dojść do oznaczonego obiektu lub przejść obok. Użytkownik powinien

wiedzieć co ma dalej zrobić po rozpoznaniu numeru nadajnika np. skręcić w prawo lub

pójść prosto trzy kroki.

Jeżeli użytkownik posiada odbiornik w wersji rozbudowanej, to po wciśnięciu przycisku

funkcyjnego w odbiorniku usłyszy wypowiedziany słownie numer nadającego nadajnika.

Page 95: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

95

Dla swojej wygody w miejsce nagranego numeru użytkownik może nagrać swój

komentarz słowny, np. skręć w prawo lub idź prosto trzy kroki.

Podsumowanie prac nad systemem ESOT

System został z sukcesem zrealizowany i przetestowany w ograniczonym zakresie na

terenie PW oraz Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych w Laskach.

Najważniejsze zalety systemu można sformułować następująco:

• Zastosowanie uniwersalne - jako pomoc indywidualna lub systemowa

• System bierny: prosty, bezobsługowy nadajnik oraz prosty (podstawowy) odbiornik

• Transmisja radiowa odporna na zasłonięcie nadajnika przez przechodniów i inne

obiekty

• Dyskrecja: przekazywanie informacji bezpośrednio do odbiorcy

• Dane w postaci zakodowanej umożliwiają dostarczenie komunikatów głosowych w

dowolnym języku przy użyciu odbiornika z magnetofonem cyfrowym lub

syntezatorem.

Możliwości rozszerzenia zastosowań systemu ESOT we współpracy z organizacjami,

instytucjami i służbami miejskimi

• Miejski System Informacji ("kopia" systemu dostępna dla osób niewidomych)

• System komunikacyjny

Szlaki piesze - oznakowanie wybranych ulic i kierunków (przejścia dla pieszych,

skrzyżowania, stopnie, schody, przejścia nad- i podziemne ...)

Komunikacja autobusowa - oznakowanie przystanków i autobusów, informacja o

ruchu autobusowym

Komunikacja tramwajowa - oznakowanie przystanków i tramwajów, informacja o

ruchu tramwajowym

Metro - oznakowanie stacji (wejścia, wyjścia, windy, kasy, toalety, perony,

kierunek jazdy)

PKP - oznakowanie stacji (wejścia, wyjścia, windy, kasy, toalety, perony, kierunek

jazdy)

• Przedsiębiorstwa i służby prowadzące prace instalacyjne, remontowe i naprawcze

• Obiekty handlowe, usługowe i inne obiekty użyteczności publicznej

Page 96: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

96

2.7.6.2.3. Systemy wykorzystujące łącza optyczne

Ważną zaletą optycznych systemów pracujących w zakresie podczerwieni jest brak

problemów formalnych i technicznych związanych z wykorzystaniem fal radiowych

(przydział częstotliwości, homologacja sprzętu, zakłócenia elektromagnetyczne).

Pewną wadą systemów jest konieczność istnienia bezpośredniej widoczności nadajnika i

odbiornika, co wymaga umieszczenia odbiornika wysoko z przodu osoby niewidomej.

Systemy te są z reguły bierne, t.j. nadajniki pracują stale powtarzając zestaw informacji.

Reprezentatywnymi dla licznych rozwiązań tego typu są systemy Talking Signs i I.R.I.S.

oraz koncepcja systemu wspierającego podróżnych w sieci metra - projekt OPEN.

Talking Signs [10]

Opracowany przez Firmę Talking Signs Inc. (USA) system składa się z nadajników i

przenośnych odbiorników pracujących w zakresie podczerwieni. Wiązka światła

modulowana jest analogowo sygnałem mowy. Odbiornik znajdujący się w zasięgu wiązki

światła dekoduje sygnał i udostępnia komunikat przez głośnik lub słuchawkę. Dostępny

handlowo sprzęt nadaje komunikaty słowne o czasie trwania od 2 do 30 sekund.

I.R.I.S. [11]

Opracowany w Politechnice Wiedeńskiej system I.R.I.S. (Infrared Information and

Orientation System) składa się z nadajników pracujących w zakresie podczerwieni

nadających zakodowane zestawy informacji oraz noszonych przez użytkowników

odbiorników wyposażonych w układy syntezy mowy. Zakodowane informacje zawierają

bity identyfikujące typ każdej informacji zawartej w zestawie (np. nazwa ulicy, informacja

o publicznych środkach transportu). Przy użyciu umieszczonego w odbiorniku

przełącznika użytkownik może wybrać pożądany typ informacji, która zostaje odczytana

przez syntezator mowy. Dzięki przesyłaniu kodów odpowiadających różnym

standardowym informacjom (zamiast komunikatów głosowych) odpowiednio

przystosowany odbiornik może zsyntezować komunikaty w różnych językach.

Projekt OPEN [12]

OPEN (Orientation by Personal Electronic Navigation) jest europejskim projektem

finansowanym w ramach programu TIDE, prowadzącym do opracowania systemu

nawigacyjno-informacyjnego w sieciach kolei podziemnej europejskich metropolii. System

składa się z połączonych siecią komunikacyjną nadajników podczerwieni emitujących

Page 97: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

97

głosowe informacje stałe dotyczące rozmieszczenia obiektów na stacjach i sposobach

dotarcia do peronów właściwych dla wybranych kierunków podróży, przesiadek itp. oraz

informacje zmienne - np. komunikatów o ruchu pociągów. Wybór typu informacji i

jednego z czterech języków następuje w odbiorniku.

2.7.6.2.4. Systemy alarmowe z lokalizacją osoby wzywającej

Głównym celem prowadzonych na świecie prac nad systemami alarmowymi z lokalizacją

osoby wzywającej jest usprawnienie mechanizmów niesienia pomocy w nagłych

wypadkach osobom niewidomym i starszym, które w momencie wzywania pomocy często

nie są w stanie określić miejsca swojego położenia. Typowe kierunki prac ilustrują

systemy MoSA, MORE i SAFE 21.

System MoSA [6]

System MoSA (Mobile Social Alarm) jest pochodną przedstawionego wyżej systemu

MoBIC. Pozwala on na zlokalizowanie użytkownika wzywającego przez telefon

komórkowy pomocy. Wezwanie uruchamiane jest przyciskiem alarmowym, który

inicjalizuje połączenie głosowe z centralą. Dane o położeniu uzyskane w oparciu o sygnały

systemów GPS i DGPS zostają przesłane do centrali i naniesione na mapę w konsoli

operatora systemu. W początkowej wersji urządzenia dane o położeniu były przesyłane

przez analogową sieć komórkową w postaci sygnałów tonowych DTMF.

System MORE [13]

MORE-Phone (Mobile Rescue Phone) jest projektem finansowanym przez Komisję

Europejską. Celem prac było przekonstruowanie telefonu komórkowego GSM w taki

sposób, aby umożliwić (lub ułatwić) korzystanie z niego osobom niepełnosprawnym oraz

wbudowanie do telefonu odbiornika systemu nawigacyjnego GPS, co zapewnia precyzyjną

lokalizację osoby wzywającej pomocy, a zatem w znacznym stopniu usprawnia obsługę

wezwań przez służby ratownicze. Realizacja podobnych funkcji, rozszerzonych o

możliwości wynikające z osiągnięć telemedycyny i technik multimedialnych, była

założeniem projektu SAFE 21 [14].

2.7.6.2.5. Specjalizowane systemy wspierające mikro-nawigację

Istotnym uzupełnieniem uniwersalnych systemów nawigacyjno-informacyjnych

Page 98: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

98

funkcjonujących w skali makro są systemy ułatwiające nawigację w skali mikro.

Najpopularniejsze z nich to:

• systemy ostrzegające o przeszkodach/niebezpieczeństwach (bojki)

• systemy informacji o ruchu ulicznym

• systemy magnetycznego znakowania tras.

2.7.6.2.6. Indywidualne autonomiczne pomoce nawigacyjno-informacyjne.

Liczne rozwiązania osobistych pomocy nawigacyjno-informacyjnych obejmują m.in. [17]

• Pomoce przetwarzające na obraz dotykowy lub akustyczny informacje z:

kamery - informacja graficzna (kształty, jasność)

- informacja tekstowa (przetworzenie bezpośrednie np. OPTACON)

- informacja tekstowa (OCR)

radaru ultradźwiękowego (przykłady: "Latarka ultradźwiękowa", Sonicguide)

• Autonomiczny przyrząd do nawigacji bezwładnościowej oparty o akcelerometry i

kompas

• Autonomiczne przyrządy wspomagające nawigację:

- określanie kierunków świata (przykład: mówiący kompas - Columbus, Audible

Compass)

- określanie czasu (przykład: mówiący zegarek)

- określanie odległości (przykład: krokomierz)

- planowanie podróży - mówiąca mapa (przykłady: Atlas Speaks, MoPS)

• Autonomiczne roboty-przewodników (przykłady: Robot Guide, PAM-AID)

• Inne elektroniczne pomoce do mikro-nawigacji:

- laska laserowa (przykład: Laser Cane)

- dystansofon ultradźwiękowy (przykłady:Mowat Sensor, Nottingham Obstacle

Detector)

- radar optyczny (podczerwień)

- wózek z czujnikami ultradźwiękowymi (przykład: GuideCane)

System PAM-AID [15]

Ciekawym projektem projektem finansowanym przez Komisję Europejską był PAM-AID

(Personal Adaptive Mobility Aid). Celem prac było skonstruowanie urządzenia

wykrywającego stacjonarne i ruchome przeszkody zagrażające poruszającej się osobie

Page 99: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

99

niewidomej. Do wykrywania i sygnalizacji niebezpieczeństw w celu minimalizacji ryzyka

kolizji z przeszkodami wykorzystano czujniki i techniki sterowania rozwinięte w

dziedzinie autonomicznych ruchomych robotów przemysłowych.

Wnioski:

1. Warunkiem sukcesu we wprowadzeniu technologii AAL, w tym ICT, jest uwzględnienie

w programach nauczania uczelni technicznych wszystkich szczebli wykładów z zakresu

projektowania uniwersalnego (Universal Design, DfA - Design for All)

2. Warunkiem sukcesu we wprowadzaniu technologii AAL jest przezwyciężenie obecnej

wirtualizacja i obniżenia poziomu studiów technicznych (skutek długoletniej negatywnej

selekcja kadry, braku współpracy z przemysłem), co powoduje brak doświadczenia

polskich inżynierów w zakresie tworzenia, patentowania i wdrażania opracowanych

projektów

3. Należy spopularyzować zagadnienia AAL w środkach masowego przekazu, a zwłaszcza

w Internecie (publikacje, konkursy na praktyczne rozwiązania)

4. Z uwagi na dotychczasowe przygotowanie merytoryczne i osiągnięcia krajowych

ośrodków celowe wydaje się rozwijanie medycznych zastosowań akcelerometrów oraz

radiowych systemów wspierających nawigację i orientacje terenową osób z

niesprawnością wzroku.

Literatura [Breede] G.E.F.J. Van den Breede, J. Engelen, The meaning of GPS for visually impaired people, April

2004; http://forte.fh-hagenberg.at/Project-

Homepages/Blindenhund/conferences/granada/papers/VANDENBREEDE/VandenBreede-

latestpapers.htm

[Ladetto] Q. Ladetto, B. Merminod, Navigation for the Blind, Tracking Emergency Crews, GPS World,

Oct 1, 2002 http://www.gpsworld.com/gpsworld/article/articleDetail.jsp?id=34954&pageID=1

[1] H.L. Petrie, User requirements for a GPS-based travel aid for blind people, in: J.M. Gill and H. Petrie

(Ed.), Proceedings of the Conference on Orientation and Navigation Systems for Blind Persons,

University of Hertfordshire, 1995

[2] U. Szczepkowska, Badania literaturowe w zakresie psychologicznych aspektów użytkowania systemów

orientacji terenowej przez niewidomych, oprac. dla IBIB PAN, Warszawa, styczeń 1999

Page 100: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

100

[3] J.L. Kulikowski, Zadania i perspektywy inżynierii rehabilitacyjnej, Seria wydawnicza Ośrodka

Informacji i Promocji Postępu Naukowo-Technicznego Polskiego Związku Niewidomych, Warszawa,

październik 1995

[4] B.W. Parkinson, J.J. Spilker, Global Positioning System: Theory and applications, American Institute of

Aeronautics, Inc., Washington, 1996

[5] RTCM Recommended Standards for Differential Navstar GPS Service, Version 2.1, RTCM Paper 194-

94/SC104-STD, January 1, 1994

[6] British Telecommunications plc, Whitepaper: MoBIC and MoSA, 1998

[7] J. Fruchterman, Arkenstone's orientation tools: Atlas Speaks and Strider, in: J.M. Gill and H. Petrie (Ed.),

Proceedings of the Conference on Orientation and Navigation Systems for Blind Persons, Hatfield, UK,

1-2 Feb. 1995. London: Royal National Institute for the Blind.

[8] J.M. Loomis et al., Personal guidance system for the visually impaired, Proceedings of ASSETS '94:

First Annual ACM Conference on Assistive Technologies, Los Angeles, Oct. 31 - Nov. 1. New York:

ACM Press

[9] Royal National Institute for the Blind, Joint Mobility Unit, RNIB REACT system (abstract)

[10] L.A. Brabyn, J.A. Brabyn, An evaluation of "Talking Signs" for the blind, In: Human Factors, Vol. 25,

No.1, pp. 49-53, 1983

[11] P. Mayer, M. Busboom, W.L. Zagler, I.R.I.S. - An Infrared System for for the Visually Impaired,

Precision Machinery, Vol. 3, pp.93-97, 1991

[12] C. Gallon, R. Stephens, G. Whitney, The wayfinding requirements of blind or partially sighted people in

metropolitan underground railways, In: The European Context for Assistive Technology, Proceedings

of the 2nd TIDE Congress, 26-28 April 1995, Paris, p. 362-365

[13] European Commission, DG XIII C/E, Telematics Applications Programme, Telematics for disabled and

elderly people, MORE Project Fact Sheet

[14] European Commission, DG XIII C/E, Telematics Applications Programme, Telematics for disabled and

elderly people, SAFE 21 Project Fact Sheet

[15] European Commission, DG XIII C/E, Telematics Applications Programme, Telematics for disabled and

elderly people, PAM-AID Project Fact Sheet

[16] J.L. Kulikowski, T. Buczkowski, W. Kazubski, K. Łukaszewicz, K. Radecki, Elektroniczny system

wspomagania orientacji terenowej w środowisku miejskim dla osób niewidomych - ESOT,

Dokumentacja Projektu PHARE PL9611/98/03-02.10, IBIB PAN, Warszawa, listopad 1999

[17] T. Buczkowski, Systemy nawigacyjno-informacyjne dla osób niewidomych, Mat. Kursu, Instytut

Radioelektroniki PW, Warszawa, 2000 (zaw. bibliogr.)

Page 101: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

101

2.8. Problemy techniczne (dr inż. T. Buczkowski), mentalne (prof. K.

Wieczorowska – Tobis) i finansowe (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka)

związane z korzystaniem z technologii ICT przez osoby starsze.

Problemy techniczne:

Głównym czynnikiem utrudniającym osobom starszym korzystanie ze współczesnych

zdobyczy informatyki i telekomunikacji jest nieumiejętność posługiwania się

nowoczesnymi urządzeniami elektronicznymi które często wymagają złożenia i połączenia

z sobą wielu różnych usług i narzędzi w sposób, który przekracza możliwości większości

użytkowników [Inicjatywa i2000]. Dochodzi do tego obawa kompromitacji przy

korzystaniu z publicznych automatów, terminali itp., co w wielu przypadkach prowadzi do

swoistej technofobii. Równie ważny problem stanowią różnorodne niesprawności

funkcjonalne związane z wiekiem.

Już wczesne prace zwracają uwagę na potrzebę zapewnienia osobom starszym i

niepełnosprawnym specjalnych rozwiązań sprzętu telekomunikacyjnego [Smythe].

Współcześnie kluczowa rola komputera oraz internetu sprawia, iż prace badawcze i

rozwojowe koncentrują się na tworzeniu przyjaznych witryn internetowych oraz

zapewnieniu starszemu i często niepełnosprawnemu odbiorcy zarówno do biernego jak

również do aktywnego korzystania z zasobów internetu. W wielu ośrodkach prowadzone

są prace nad udoskonalaniem istniejących oraz opracowywaniem nowych alternatywnych

interfejsów sprzętu komputerowego (HCI - Human - Computer Interface) zapewniających

dostęp osobom z niepełnosprawnościami ruchowymi, manualnymi, słuchu, wzroku oraz

intelektualnymi.

Jednym z głównych problemów technicznych jest niedostosowanie witryn internetowych

do możliwości percepcyjnych osób starszych i niepełnosprawnych. Rozwiązaniem tego

problemu mogą być narzędzia softwareowe weryfikujące dostępność tworzonych witryn, a

także alternatywne sposoby prezentacji informacji

[Inicjatywa i2000] Komunikat Komisji Europejskiej, Komfortowe funkcjonowanie osób starszych w

społeczeństwie informacyjnym, Inicjatywa i2010, Plan działania w sprawie technologii teleinformatycznych

Page 102: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

102

i starzenia się społeczeństwa, KOM(2007) 332 wersja ostateczna, Bruksela, dnia 14.6.2007

[Smythe] P. Smythe, Uses of Networked VR to Assist People With Special Needs, 1993 Virtual Reality

Conference Proceedings; http://www.csun.edu/cod/conf/1993/proceedings/UNVR~1.htm

Problemy mentalne:

W przypadku użycia nowych technologii – jak wynika z doświadczeń wielu krajów Unii

Europejskiej – osoby starsze są początkowo niechętne wobec wszelkich urządzeń

monitorujących, gdyż czują się obserwowane. Jednak wykazanie korzyści z monitoringu

diametralnie zmienia sytuacje i powoduje pełną akceptację podejmowanych działań.

Jedną z nieodłącznych cech procesu starzenia jest spowolnienie odbioru, zrozumienia i

przetwarzania informacji czego efektem jest wolniejsze zapamiętywanie. Jednocześnie

trudniejsze staje się skoncentrowanie uwagi na dłuższy czas na nowym zagadnieniu.

Zjawiska te, które uważa się na element normalnego starzenia (a więc dotyczą

wszystkich!) powodują, że osoby starsze stają się mniej otwarte na wprowadzane do ich

życia zdobycze nowych technologii. Obawiają się bowiem, że sobie nie poradzą. U osób z

zaburzeniami funkcji poznawczych jest to wręcz zdecydowana niechęć, gdyż

nieumiejętność przyswojenia sobie nowych wiadomości wyraźnie definiuje stopień

ograniczenia, który starają się ukryć przed otoczeniem.

Niezależnie rozpatrywać trzeba brak odpowiedniej motywacji osób starszych do

stosowania nowych technologii nasilany przez zjawisko autodyskryminacji (jestem za

stary; to już nie dla mnie). Powoduje to, że część z nich nawet nie próbuje zainteresować

się zdobyczami nowych technologii. Problem jest potęgowany przez obecność depresji.

Jednak pokazanie osobie starzej, że sobie poradzi, a przede wszystkim, że będzie miała

korzyści z użycia jakiegokolwiek sprzętu zmienia sytuację. Na tej zasadzie część osób

starszych używa telefonów komórkowych jako „urządzeń powiadamiania”, czyli ogranicza

się na przykład do użycia przycisku „1” w przypadku potrzeby kontaktu z córką, przycisku

„2” - z synem i „3” – z pogotowiem ratunkowym, w razie pogorszenia stanu zdrowia.

Należy przy tym brać pod uwagę, że powyższe problemy dotyczą obecnego pokolenia

osób starszych, gdyż wydaje się, że codzienny kontakt ze zdobyczami nowych technologii

powinien ułatwić ich akceptację przez kolejne starzejące się pokolenia.

Page 103: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

103

Reasumując można stwierdzić, że:

1. Wynikające z procesu starzenia pogorszenie funkcji poznawczych, obejmujące

między innymi wolniejsze przyswajanie nowych umiejętności i trudniejsze

zapamiętywanie, powoduje, że osoby starsze są mniej otwarte na korzystanie z

technologii ICT. Musi to być uwzględnione przy wdrażaniu nowych rozwiązań.

2. Ograniczeniem dla korzystania z technologii ICT przez osoby starsze może być

zjawisko autodyskryminacji i brak motywacji, nasilany przez obecność depresji.

Dla badań efektywności wsparcia opieki przez technologie ICT konieczne jest

wybranie grupy osób pozytywnie zmotywowanych lub wprowadzenie nowych

rozwiązań z uwzględnieniem koniecznej poprawy motywacji.

3. Jak wynika z doświadczeń innych krajów, tworzenie systemów wspomagających

opiekę nad osobami starszymi korzystających z technologii ICT jest często na

etapie wstępnym trudne do zaakceptowania przez osoby starsze, ze względu na

poczucie „bycia obserwowanym”. Ich akceptacja wymaga wykazania

poszczególnym chorym indywidualnych korzyści. Zrozumienie przez nich tych

korzyści prowadzić będzie do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa i w końcowym

etapie przyczyni się do wzrostu chęci wykorzystania proponowanych rozwiązań.

4. Niechęć osób starszych wobec wdrażanych rozwiązań w oparciu o technologie ICT

może wynikać z obawy przed dehumanizacją opieki. Jest więc ważne zrozumienie

przez osoby starsze, że celem podejmowanych działań jest jedynie wsparcie

sprawujących opiekę osób, a nie ich zastąpienie.

Problemy finansowe

Problemy finansowe są następujące:

• Niewystarczające środki finansowe są przekazywane przez instytucje centralne i

samorządy terytorialne na pomoc i znoszenie barier funkcjonowania osób starszych

w społeczeństwie. Polska jest wciąż krajem rozwijającym się, w którym nakłady na

wszystkie sfery życia można oceniać jako nieadekwatne do zgłaszanych potrzeb

publicznych;

• Brak środków finansowych na odpowiednią infrastrukturę, umożliwiającą

funkcjonowanie osób starszych. Budynki i infrastruktura w Polsce są wciąż w

dużym stopniu nieprzystosowane do potrzeb osób starszych oraz

niepełnosprawnych. Podejmowane działania dostosowawcze należy ocenić jako

niewystarczające w stosunku do zgłaszanych potrzeb i problemów. Problem ten

Page 104: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

104

dotyczy w znacznym stopniu infrastruktury użyteczności publicznej, ale w

szczególności dotkliwy jest w przypadku mieszkalnictwa, w tym starszych zasobów

mieszkaniowych, gdzie lokatorami są głównie osoby starsze;

• Niski poziom dochodów osób starszych. System emerytalny zapewnia dużej części

emerytów dochody na niskim poziomie, wystarczającym zaledwie na zaspokajanie

ich podstawowych potrzeb bytowych;

• Brak zgromadzonych środków i oszczędności u potencjalnych odbiorców programu

(osób starszych). Osoby te nie dysponują z reguły oszczędnościami, które

gromadziliby przez swoje życie na zabezpieczenie potrzeb starości. W

społeczeństwie funkcjonuje ustalony wzorzec postępowania, według którego osoby

starsze przekazują swoje oszczędności jako wsparcie materialne dla wchodzących w

dorosłość dzieci czy wnuków;

• Niski poziom kapitału własnego polskich przedsiębiorstw, szczególnie w sektorze

małych i średnich przedsiębiorstw. Polskie przedsiębiorstwa działające w sektorze

produkującym na potrzeby osób starszych są z reguły podmiotami małymi,

działającymi na arenie lokalnej. Często są to przedsiębiorstwa jednoosobowe lub

rodzinne, opierające swą działalność na kapitale ich właścicieli. Nie dysponują więc

z reguły odpowiednio dużym wolumenem środków finansowych, niezbędnym do

promocji czy podejmowania badań i wdrażania nowych rozwiązań.”

Reasumując:

• Niewystarczające środki finansowe przekazywane przez instytucje centralne i

samorządy terytorialne na pomoc i znoszenie barier funkcjonowania osób starszych

w społeczeństwie;

• Brak środków finansowych na odpowiednią infrastrukturę, umożliwiającą

funkcjonowanie osób starszych;

• Niski poziom dochodów osób starszych;

• Brak zgromadzonych środków i oszczędności u potencjalnych odbiorców programu

(osób starszych);

• Niski poziom kapitału własnego polskich przedsiębiorstw, szczególnie w sektorze

małych i średnich przedsiębiorstw.

Page 105: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

105

3. Ocena potencjału badawczego, innowacyjnego w Polsce w kontekście

programu AAL (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż.

T. Buczkowski, dr G. Maśloch).

3.1. Ocena polskich jednostek B+R i firm innowacyjnych w kontekście AAL (ich

aktywność w zakresie innowacyjnych produktów i usług ICT dla osób starszych,

skala działań innowacyjnych, poziom gotowości do współpracy w ramach AAL)

3.1.1. Uczelnie, instytuty naukowo-badawcze

Głównym źródłem informacji o jednostkach mogących wziąć udział w programie AAL

jest katalog polskich organizacji związanych z działaniami eZdrowie (eHealth) i

eWłączanie (eInclusion) [1]. Katalog ten zawiera listę 39 organizacji (uczelni wyższych,

instytutów naukowo-badawczych, centrów informacyjnych i firm).

Poniżej lista jednostek naukowo-badawczych (27):

UCZELNIE i INSTYTUTY deklarujące zainteresowanie programami eHealth,

eInclusion

1. AGH University of Science and Technology, Department of Telecommunications

– Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Katedra Telekomunikacji

2. Association of Polish Geriatricians – Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w

Polsce

3. Children’s Memorial Health Institute – Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia

Dziecka”

4. Children’s Memorial Health Institute, Medical Genetic Department – Instytut

„Pomnik- Centrum Zdrowia Dziecka”, Zakład Genetyki Medycznej

5. “Cities on Internet” Association – Stowarzyszenie „Miasta w Internecie”

6. Innovation Centre of The Information Society Association – Centrum Innowacji

Społeczeństwa Informacyjnego, Stowarzyszenie

7. Institute of Industrial Design – Instytut Wzornictwa Przemysłowego

8. Institute of Pharmacology Polish Academy of Sciences – Instytut Farmakologii

Polskiej Akademii Nauk

Page 106: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

106

9. Institute of Physiology and Pathology of Hearing – Instytut Fizjologii i Patologii

Słuchu

10. Institute of Technology and Business Development – Instytut Rozwoju Technologii i

Biznesu

11. John Paul II Hospital – Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II

12. Karol Marcinkowski University of Medical Science, Laboratory for Gerontology

and Geriatric Medicine, Patophysiology Department, Poznan – Akademia Medyczna,

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Zakład Gerontologii i Geriatrii, Katedry

Patofizjologii

13. Ludwik Hirszfeld Institute of Immunology & Exp. Therapy, Polish Academy of

Sciences– Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. L. Hirszfelda, PAN

14. Maria Curie-Skłodowska University – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

15. National Institute of Public Health – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego

16. National Veterinary Research Institute – Państwowy Instytut Weterynaryjny –

Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

17. Research Institute of Medicinal Plants – Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich

18. Silesian University of Technology Gliwice, Faculty of Architecture, Department of

Design and New Technology in Architecture – Politechnika Śląska, Wydział

Architektury, Katedra Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze

19. Silesian University of Technology, Computer Science Department – Politechnika

Śląska, Instytut Informatyki

20. Technical University of Lodz, Department of Production Management, Faculty of

Management & Organization – Politechnika Łódzka, Katedra Zarządzania Produkcją,

Wydział Organizacji i Zarządzania

21. Technical University of Silesia, Engineering of the Work Environment Group,

Faculty of Organization and Management, Department of Fundamentals of Technical

Systems– Politechnika Śląska, Zakład Inżynierii Środowiska Pracy, Wydział Organizacji i

Zarządzania, Katedra Podstaw Systemów Technicznych

22. University Hospital in Cracow – Szpital Uniwersytecki w Krakowie

23. University of Silesia in Katowice, Institute of Education – Uniwersytet Śląski w

Katowicach, Instytut Pedagogiki

24. University of Silesia, Institute of Materials Science – Uniwersytet Śląski, Instytut

Nauki o Materiałach

25. Warsaw University of Technology, Faculty of Chemical and Process Engineering

Page 107: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

107

– Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej

26. Wroclaw Medical University, Institute of Forensic Medicine, Unit of Molecular

Techniques – Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Katedra

Medycyny Sądowej, Zakład Technik Molekularnych

27. Wroclaw University of Technology, Lower Silesian Centre for Advanced

Technologies – Politechnika Wrocławska, Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych

Technologii

Inne uczelnie i instytuty nie uwzględnione w katalogu

Medical University of Warsaw - Akademia Medyczna w Warszawie, Zakład Informatyki

Medycznej i Telemedycyny , Zakład Geriatrii Klinicznej

Medical University of Poznań – Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Geriatrii

Institute of Cardiology – Instytut Kardiologii w Warszawie

Medical University of Białystok – Akademia Medyczna w Białymstoku

Adam Mickiewicz University – Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział

Fizyki, Zakład Fizyki Medycznej

Warsaw University of Technology – Wydział Elektroniki, Instytut Radioelektroniki,

Wydział Mechatroniki

Gdańsk University of Technology – Politechnika Gdańska, Wydział Elektroniki

Telekomunikacji i Informatyki, Katedra Inżynierii Biomedycznej

Warsaw School of Economics – Szkoła Główna Handlowa

Institute of Biocybernetics and Biomedical Engineering PAS – Instytut Biocybernetyki

I Inżynierii Biomedycznej PAN

Do oceny potencjału badawczego możliwego do wykorzystania w programie AAL

wykonano przeszukiwanie baz Ośrodka Przetwarzania Informacji (OPI) zawierających

różnego rodzaju projekty (własne, promotorskie, rozwojowe, celowe, zamawiane).

http://nauka.opi.org.pl/granty/granty_inf_f_nauka.htm

Poszukiwania prowadzono stosując następujące słowa kluczowe: ludzie starsi, starszych,

technologie informacyjne, internet, komputer, robot, inteligentny dom.

Celem było wyszukiwanie projektów związanych z ludźmi starszymi, a także

technologiami ICT dla osób starszych oraz instytucji badawczych prowadzących badania

dotyczące tej tematyki.

Page 108: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

108

Dla słowa kluczowego „starszych” odnaleziono w bazie obejmującej Konkursy 7-31 KBN,

MNiI, 29 projektów w których słowo to występuje (Zał.1). W grupie instytucji w których

projekty te są wykonywane znajdują się uniwersytety, akademie medyczne, SGH, SGGW,

AGH, politechniki, akademie wychowania fizycznego.

Znaleziono 2 projekty ze słowami kluczowymi „technologie informacyjne”, ale nie

związane z ludźmi starszymi.

Dalszy ciąg poszukiwań skoncentrowano na projektach zgłoszonych do 33 Konkursu

MNiSW we wszystkich sekcjach oraz w sekcji „Technika w Medycynie” (N518).

Poszukiwana we wszystkich sekcjach dały następujące wyniki:

– słowo kluczowe „starszych” - 7 projektów (Zał. 2),

- słowo kluczowe „komputer” – 50 projektów, brak projektów związanych z ludźmi

starszymi,

- słowo kluczowe „internet” – 18 projektów, w tym 2 dotyczące ludzi starszych (Zał.3),

- słowo kluczowe „robot” - 16 projektów, w tym 3 w kategorii, robot usługowy” (Zał.4);

Poszukiwanie w tej kategorii miało na celu wyszukanie jednostek B+R zajmujących się

robotyką, jako potencjalnym zapleczem badawczym dla programu AAL. Wiadomo, że np.

w Japonii wykorzystuje się roboty do pomocy ludziom starszym,

- słowo kluczowe ”inteligentny dom” - nie znaleziono projektów naukowych.

Wyszukiwanie w wyszukiwarce „Google” w tej kategorii dało 1 823 000 trafień.

Przeszukanie 33 konkursu projektów badawczych w Sekcji Technika w Medycynie (N518)

dało 50 prac z których 3 mają potencjalne zastosowanie u ludzi starszych. Są to:

Numer wniosku: N N518 1926 33

Tytuł: Metody oceny zaburzeń funkcji lokomocyjnych człowieka

Kierownik: dr hab. inż. Jasińska-Choromańska Danuta

Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Mechatroniki

Typ projektu: Promotorski

Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N518 3018 33

Tytuł: Opracowanie przestrzennego modelu gęstości tkanki kostnej

Page 109: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

109

umożliwiającego komputerową analizę własności mechanicznych

kości

Kierownik: dr hab. inż. Wróbel Zygmunt Zdzisław

Instytucja realizująca: Uniwersytet Śląski w Katowicach ; Wydział Informatyki i Nauki o

Materiałach

Typ projektu: Własny

Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N518 4219 33

Tytuł: Elementy optyczne do korekcji starczowzroczności

Kierownik: dr inż. Sypek Maciej

Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska; Wydział Fizyki

Typ projektu: Własny

Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie

Komisja: nierekomendowany

Przeszukano również bazę prac doktorskich i habilitacyjnych w której znaleziono 22 prace

dotyczące osób starszych (Zał.5).

http://nauka-polska.pl/dhtml/raportyWyszukiwanie/wyszukiwaniePraceBadawcze.fs?lang=pl

Tematyka projektów dotyczących ludzi starszych jest bardzo zróżnicowana. Obejmuje

badania społeczne, ekonomiczne, psychologiczne i medyczne. W Konkursach 7-31 nie

występuje tematyka związana z technologiami, w tym (ICT), dla ludzi starszych. Pojawia

się ona w 33 Konkursie.

3.1.2. Firmy innowacyjne

Głównym źródłem informacji o firmach innowacyjnych mogących wziąć udział w

programie AAL jest także katalog polskich organizacji związanych z działaniami eZdrowie

(eHealtH) i eWłączanie (eInclusion) [1] .

Z katalogu wybrano 12 firm. Są to :COMARCH, ComputerLand SA, ENTE Sp. zo.o.

GridWiseTech, ITTI Sp. z o.o. , Centrum Mechanizacji Górnictwa KOMAG – Laboratoria

Page 110: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

110

Metod Modelowania i Ergonomii, Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o., Prokom Software

SA, Rodan Systems SA, Speed Sp. zo.o., Textus Virtualis Sp. z o.o., Kardiofon Sp. z o.o.

Krótka charakterystyka tych firm w obszarach eZdrowie, eWłączanie jest następująca:

1. COMARCH-firma zajmująca się oprogramowaniem i integracja systemów, w obszarze

eWłączanie COMARCH jest partnerem w projekcie ASK-IT (Integrator Projekt)

rozwijającym narzędzia ICT dla osób o upośledzonej zdolności poruszania.

2. Computerland SA-dostarcza oprogramowania i narzędzi IT dla wielu dziedzin

gospodarki. Jest jednym z największych dostawców dla sektora opieki zdrowotnej.

Firma wdrożyła system START dla Śląskiej Kasy Chorych w latach 1999-2001.

3. ENTE Sp. z o.o.

Firma jest producentem wyspecjalizowanych systemów elektronicznych, IT oraz urządzeń

kontrolno-pomiarowych. Firma jest zainteresowana obszarem eZdrowia.

4. GridwiseTech.

Jest to międzynarodowa firma specjalizująca się w rozwiązaniach gridowych oraz w

budowie oprogramowania rozproszonego. Firma bierze udział w projekcie Virolab, który

polega na budowie Wirtualnego Laboratorium dla wspomagania decyzji w leczeniu chorób

wirusowych (np.HIV) opartego na rozwiązaniu gridowym.

5. ITTI SP. z.o.o.

Jest to firma konsultacyjna w której zainteresowaniach mieszczą się rozwiązania ICT dla

służby zdrowia, a także systemy i zastosowania AAL.

6. KOMAG

Zajmuje się modelowaniem komputerowym i wizualizacją złożonych systemów

medialnych i antropotechnicznych w przemyśle i opiece zdrowotnej. Z punktu widzenia

AAL interesującymi punktami są:modelowanie ciała ludzkiego, ergonomika i analiza

biomechaniczna. Także oprogramowanie do Augumented Reality (AR) w terapii osób

niepełnosprawnych.

7. PTC Sp. z o.o.

Operator sieci ERA i Heyah telefonii komórkowej. Jest to największy operator w Polsce z

liczbą 10 mln użytkowników sieci. Znaczenie firmy polega na możliwości wykorzystania

sieci przez nią obsługiwanych w nowych zastosowaniach, np. AAL.

8. PROKOM Sofware SA.

Jeden z największych dostawców dedykowanych rozwiązań IT w Polsce, w tym rozwiązań

dla sektora opieki zdrowotnej. Zainteresowanych systemem Rejestru Usług Medycznych

Page 111: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

111

(RUM) oraz rozwiązaniami dla telemedycyny oraz ekartami związanymi z rejestrowaniem

monitorowaniem i obliczeniami kosztów usług zdrowotnych.

9.Rodan Systems SA

Innowacyjny firma IT specjalizująca się w budowie i implementacji oprogramowania

opartego na platformie Office Objects. Firma proponuje rozwiązania dla sektora usług

zdrowotnych.

10. Speed Sp. z o.o.

Firma specjalizuje się w szpitalnych systemach informatycznych (HIS), a także systemach

radiologicznych (RIS/PACS). Firma wdrożyła system Computerland Infomedica w 24

szpitalach w północnej Polsce.

11. Textus Virtualis

Mała firma produkująca oprogramowanie dla jednostek ochrony zdrowia. Główny

produkt-to szpitalny system informatyczny ARGUS wdrożony w szeregu szpitali.

12. Centrum Nadzoru Kardiologicznego Kardiofon Sp. z o.o.

Inne firmy nie uwzględnione w katalogu:

13. Silicon and Software Systems (S3)

Firma zajmuje się projektowaniem, architekturą oraz wykonaniem systemów zdalnego

monitoringu pacjentów oraz tzw. Heath & Wellness. Firma dostarcza także systemy

łączności bezprzewodowej. Jest aktywnym członkiem Continua Alliance –

międzynarodowej organizacji standaryzującej rynek Consumer Healthcare.

14. Constrade Sp. z o.o.

Firma dostarcza systemy monitoringu i opieki domowej w oparciu o produkty

amerykańskiej firmy Card Guard.

15. E.C.E. Konrad Łukaszewicz.

Firma zajmuje się dystrybucją elektronicznego sprzętu dla osób niepełnosprawnych, w tym

w dużej mierze dla osób starszych. E.C.E. produkuje również urządzenia elektroniczne

wspomagające osoby niewidome i słabo widzące. Jest w tej grupie dużo osób starszych.

Firma współpracuje z Instytutem Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN.

Page 112: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

112

Wnioski

Polska dysponuje dość znaczącym potencjałem jednostek B+R oraz firm innowacyjnych,

które może być wykorzystany w programie AAL. Badania na rzecz poprawy warunków

życia, opieki medycznej ludzi starszych podejmują uniwersytety, akademie medyczne,

politechniki, SGGW, SGH oraz instytuty PAN.

Warto wspomnieć, że niektóre urządzenia opracowane na polskich uczelniach, które

znalazłyby zastosowanie w programie AAL, nie doczekały się wdrożenia przemysłowego

(np. akcelerometr sygnalizujący upadek opracowany w Instytucie Radioelektroniki

Politechniki Warszawskiej, system telemonitoringu Monte opracowany w Zakładzie Fizyki

Medycznej Wydziału Fizyki UAM w Poznaniu). Wiąże się to z ogólnym problemem

wdrażania opracowań/wynalazków dokonywanych na uczelniach do produkcji

przemysłowej. Problem ten wykracza oczywiście poza ramy programu AAL.

Na liście firm innowacyjnych, które mogą wziąć udział w programie AAL znajdują się

firmy wiodące w zakresie IT i telekomunikacji: Computerland, Prokom, Polska Telefonia

Cyfrowa i inne. Część z firm produkuje systemy monitoringu domowego na eksport np.

Silicon Software Systems (S3). W opinii firm rynek polski znajduje się w początkowej

fazie rozwoju. Uruchomienie programu AAL w Polsce mogłoby pobudzić jego rozwój i

spowodować, że działalność firm zostałaby ukierunkowana na rynek polski. Rozwinięcie

tematyki innowacyjności zostało przedstawione w rozdziałach 6 i 7 niniejszej ekspertyzy.

Literatura:

1. http://www.kpk.gov.pl/pliki/6300/eHealth_and_Inclusion_for-net.pdf

Page 113: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

113

4. Analiza potencjału i skutków programu AAL w Polsce pod względem

społeczno-ekonomicznym i naukowym

4.1. Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce pod

względem społeczno-ekonomicznym

W pierwszej części rozdziału zaproponowano wyliczenia wkładu Polski do

programu w oparciu o analizę porównawczą środków jakie będą przeznaczane przez inne

państwa (zróżnicowanie nakładów). Przedstawienie problemu w skali regionalnej i

lokalnej ma natomiast na celu ocenę różnego zakresu kompetencji i podejścia jednostek

samorządu terytorialnego do problematyki organizowania i finansowania opieki

zdrowotnej. Ujęcie problemu w kontekście samorządowym służy także podkreśleniu

zróżnicowania regionalnego polskiego społeczeństwa w zakresie dostępności i jakości

świadczeń realizowanych przez publiczną służbę zdrowia. Może to mieć zasadnicze

znaczenie dla podmiotów decydujących o wprowadzaniu projektów w ramach programu

AAL, które będą musiały określić czy projekt zastosują na obszarze całego kraju czy też w

węższym zakresie terytorialnym, w wybranych regionach oraz w jakim zakresie możliwa

będzie współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego. Przedstawiona analiza odnosi

się w większym stopniu do określania głównych uwarunkowań wdrażania przyszłych

projektów w ramach AAL. Należy jednak wskazać, że wybrane jednostki samorządu

terytorialnego na poziomie województw powinny być również włączone w początkowy

naukowo-badawczy etap programu AAL, a zachodzące w nich procesy społeczno-

gospodarcze mogą stanowić istotny obszar do przeprowadzenia oceny przygotowania

instytucjonalnego Polski do wprowadzania rozwiązań z zakresu AAL.

Uwarunkowania finansowania programu AAL w Polsce z budżetu państwa i ze środków

UE

Ważnym instrumentem możliwym do wykorzystania dla celów analizy ogólnej

sytuacji Polski w zakresie zdolności finansowania zadań ochronnych zdrowia na tle innych

krajów europejskich może być system rachunków zdrowia, opracowany i opublikowany

przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w 2000 roku. Podstawą

rachunku jest wielowymiarowa międzynarodowa klasyfikacja wydatków, która pozwala

na zestawienie wydatków na ochronę zdrowia według źródeł finansowania, dostawców

Page 114: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

114

dóbr i usług, funkcji tychże usług i dóbr, co oznacza, że tak przedstawiony rachunek

odpowiada na pytanie: kto płaci za usługi i dobra opieki zdrowotnej (źródła

finansowania), komu płaci się (dostawcy) i jaką funkcję w systemie opieki zdrowotnej

spełniają usługi i dobra, za które płacimy. W Polsce pierwszy pilotażowy rachunek

zdrowia zrealizowano w latach 2000–2001, a także w następnych okresach.

Przeprowadzane w krajach OECD według jednakowej metodologii rachunki zdrowia

pozwalają na zestawienie wydatków na ochronę zdrowia zasobów opieki zdrowotnej itp. w

Polsce w porównaniu z innymi państwami europejskimi. Analiza przeprowadzona przez

E. Krakowińską na podstawie danych OECD Health Data 2005, wskazuje, że

średnioroczne tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia w latach 1998–2003

najwyższe było w Irlandii (11,4%) i Wielkiej Brytanii (5,7%), natomiast najniższe

odnotowały w analizowanym okresie Austria i Niemcy (1,8%), W tym czasie w Polsce

dokonany szacunek na podstawie dostępnych cząstkowych danych wskazywał na poziom

3%, co lokowało nasz kraj w końcówce listy badanych krajów (OECD 2005). W zakresie

wielkości wydatków na ochronę zdrowia w przeliczeniu na jednego mieszkańca w

dolarach USD według parytetu siły nabywczej, spośród analizowanych krajów w latach

1999–2003 można wskazać, że Luksemburg, będący najbogatszym krajem w badanej

grupie, miał wydatki na ochronę zdrowia na jednego mieszkańca 5 razy większe niż

Polska, natomiast Portugalia, w której wydatki na ochronę zdrowia na jednego mieszkańca

były najniższe spośród ówczesnych 15 członków UE miała 2,5 razy większe wydatki od

Polski.

Jako podstawa do próby oszacowania poziomu wkładu finansowego, jaki powinna

zagwarantować Polska przystępując do programu AAL, zaproponowane zostało

wykorzystanie metody obliczania składki (opłaty) za użytkowanie licencji SNOMED CT®

(Systematized Nomenclature of Medicine-Clinical Terms), tj. systemu przetwarzania

informacji medycznych utworzonego i zarządzanego przez międzynarodową organizację

rozwoju standardów terminologii zdrowotnej International Health Terminology Standards

Development Organisation (IHTSDO)1.

Składka powyższa wyliczana jest indywidualnie dla każdego z krajów w oparciu o

jego uwarunkowania ekonomiczne. Wysokość składki indywidualnej wynika z sumy

składki rocznej i ewentualnej składki specjalnej ustalanej przez IHTSDO, skorygowanej

następnie wskaźnikiem MGNI/AGNI. MGNI oznacza w tym przypadku wartość dochodu

1 http://www.ihtsdo.org

Page 115: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

115

narodowego brutto kraju, dla którego wyliczana jest składka, natomiast AGNI jest

zagregowaną wartością dla wszystkich krajów uwzględnianych przez IHTSDO. Powyższa

metodyka może być uznawana za opartą na obiektywnych czynnikach, a wysokość składki

wyznaczonej dla każdego z krajów stanowi w znacznym stopniu wiarygodną ocenę

zasobności danego kraju i jego zdolności do ponoszenia nakładów na określone działania,

w tym przypadku związane z wprowadzaniem standardów medycznych SNOMED CT®.

Stąd też na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto wysokość składki określanej przez

IHTSDO jako punkt odniesienia wskazujący zdolność poszczególnych krajów

europejskich stowarzyszonych w ramach programu AAL do przekazania wkładu własnego

do budżetu programu. Przyjęto, że wyższa wartość składki wyznaczona dla danego kraju

przez IHTSDO powinna oznaczać możliwości przekazania przez ten kraj odpowiednio

większego wkładu na rzecz programu AAL.

Przedstawione w poniższej tabeli zestawienie obejmuje deklarowaną wartość

wkładu do budżetu programu AAL przez 9 krajów stowarzyszonych. Dla powyższych

krajów przedstawiono ponadto wartości indywidualnej składki wyznaczanej według

metodyki IHTSDO oraz wyliczono wskaźnik obrazujący relację dwóch wyżej

wymienionych kategorii wartości. Interpretacja uzyskanego wskaźnika pozwala ocenić

stopień deklarowanego zaangażowania finansowego każdego z krajów odniesieniu do jego

zdolności do ponoszenia nakładów finansowych opartej na wielkości dochodu narodowego

brutto. Obliczono również wartość średnią powyższego wskaźnika dla badanej grupy 9

krajów, wykorzystaną następnie do dalszych obliczeń dotyczących Polski.

Tabela 1. Deklarowany roczny wkład wybranych krajów do budżetu programu AAL

a wartość składki SNOMED CT®

Kraj Deklarowany wkład do AAL (EUR)2

Wysokość składki SNOMED CT®

(USD)3

Wskaźnik (AAL/SNOMED)

1 Austria 2 500 000 118658 21,069

2 Dania 500 000 99319 5,034

3 Finlandia 2 500 000 77 412 32,295

2 G. Finking, Ambient Assisted Living. Preparing an article 169 initiative, materiały konferencyjne: Information Meeting on the Ambient Assisted Living Art. 169 Initiative, 21 March 2007, Brusselss 2007, http://www.aal-europe.eu/Published/aal2103.pdf z dnia 19.11.2007 r. 3 World Bank GNI atlas based fees for 2007, http://www.ihtsdo.org/about-us/governance/world-bank-gni-atlas-values/ z dnia 19.11.2007 r.

Page 116: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

116

4 Niemcy 5 000 000 1 126 610 4,438

5 Węgry 2 500 000 37 712 66,292

6 Izrael 750 000 53 467 14,027

7 Holandia 1 900 000 233 177 8,148

8 Hiszpania 4 000 000 396 430 10,090

9 Szwajcaria 2 000 000 161 163 12,410

Średnia 2 405 556 255 994 19,311 Szacunkowy wkład Polski

Kraj Proponowany wkład do AAL (EUR)

Wysokość składki SNOMED CT®

(USD)

Wskaźnik (AAL/SNOMED)

a) według wskaźnika średniego Polska 2 031 434 105 193 19,311 b) według wskaźnika dla Węgier Polska 6 973 443 105 193 66,292 c) według wskaźnika dla Hiszpanii Polska 1 061 403 105 193 10,090

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych International Health Terminology Standards Development Organisation oraz AAL International Association.

Polska zaliczana jest do grupy C w ocenie stosowanej przez IHTSDO, natomiast

składka wyliczona dla naszego kraju wynosi 105 193 USD. Z przedstawionej grupy

państw tylko Węgry należą do grupy C, a Izrael do grupy B. Pozostałe kraje znajdują w

grupie A, czyli państw najlepiej rozwiniętych, a tym samym najbardziej zamożnych4.

Należy zauważyć, że wyraźnym liderem jeśli chodzi o deklarowany wkład do AAL są

Węgry - jak przedstawia powyższy wskaźnik (AAL/SNOMED), jednak bez szczegółowej

wiedzy na temat warunków do zapewnienia tak znacznych środków finansowych przez

rząd węgierski, nie wydaje się uzasadnione przyjmowanie tego kraju jako głównego

punktu odniesienia do prognozy. W przypadku zastosowania wskaźnika obliczonego na

przykładzie Węgier, wysokość wkładu przekazywanego przez Polskę powinna wynieść

niemal 7 mln euro.

4 Affilate License Banding for non member countries, http://www.ihtsdo.org/about-us/governance/world-bank-gni-atlas-values/ z dnia 19.11.2007 r.

Page 117: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

117

W analizie ujęto również porównanie Polski do Hiszpanii, czyli kraju zbliżonego

pod względem liczby ludności. Według danych Banku Światowego dochód narodowy

brutto Hiszpanii jest jednak ponad 3,7-krotnie wyższy niż w przypadku Polski. Przy

zastosowaniu wskaźnika AAL/SNOMED wyznaczonego dla Hiszpanii można oszacować,

że Polska powinna wnosić do budżetu programu AAL kwotę 1 061 403 euro.

Jako najbardziej uzasadniony metodycznie czynnik oceny skali planowanego

zaangażowania Polski w program AAL powinna zostać przyjęta średnia wartość

wskaźnika AAL/SNOMED dla 9 krajów ujętych w analizie. W takim podejściu, z uwagi

na metodykę obliczania składki SNOMED, uwzględnione zostają czynniki demograficzne

i ekonomiczne znacznej części krajów europejskich, a ponadto punktem odniesienia jest

średnia wartość wskaźnika, obrazująca zatem zobiektywizowany poziom deklarowanego

zaangażowania krajów o zróżnicowanym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, jak

też potrzeb i możliwości w zakresie finansowania usług medycznych. Należy przy tym

przypomnieć, że na potrzeby analizy wykorzystane zostały dane dotyczące krajów ogólnie

o wyższym poziomie rozwoju (mierzonym np. poziomem dochodu narodowego brutto per

capita) niż Polska, stąd też prognoza w tym przypadku może być oceniana jako dążenie do

osiągnięcia tempa wdrażania nowoczesnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych

charakterystycznego dla krajów wysokorozwiniętych.

W podsumowaniu można zatem wskazać, że rekomendowanym poziomem

zaangażowania finansowego Polski w program AAL powinno być docelowo zapewnienie

środków na poziomie ok. 2 mln euro rocznie. Warto również zauważyć, że w

początkowym okresie wdrażania programu w Polsce problematyczna może być ocena

stopnia zainteresowania i możliwości zaangażowania finansowego ze strony jednostek

badawczo-rozwojowych oraz sektora prywatnego, dlatego też należy brać pod uwagę

mniejszy zakres wydatkowania środków finansowych na poziomie krajowym niż

wskazany powyżej. Warto jednocześnie przypomnieć, że według prognoz

opracowywanych na potrzeby Komisji Europejskiej, zawartych w dokumencie pt.

„eHealth– making healthcare better for citizens; an Action plan for European eHealth

Area”, opublikowanym w kwietniu 2004 roku, prognozuje się wzrost wydatków na

eZdrowie w UE z 2-3% do 5% całkowitych wydatków na opiekę zdrowotną w roku 2010.

Działalność gospodarcza w zakresie eZdrowia w krajach członkowskich UE jest w

znacznej części domeną małych i średnich przedsiębiorstw i tworzy obecnie w ujęciu

rocznym wartość 11 mld euro, co lokuje ją na trzecim miejscu w sektorze zdrowotnym,

Page 118: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

118

natomiast w perspektywie 2010 roku przewidywany jest dalszy wzrost wartości do

poziomu ok. 50 mld Euro.

Uwarunkowania finansowania programu ze środków jednostek samorządu terytorialnego

Przemiany administracyjne, jakie nastąpiły w wyniku procesu transformacji

systemowej, spowodowały przeniesienie znacznej części odpowiedzialności za zadania

publiczne na samorządy terytorialne. Jednym z obszarów objętych procesem przenoszenia

obowiązków na poziom lokalny jest promocja zdrowia. W rozwiązaniach stosowanych na

gruncie ustawodawstwa krajowego, odnoszącego się do samorządów terytorialnych,

promocja zdrowia funkcjonuje jako kategoria ogólna, gdzie pozostawiono znaczną

swobodę podmiotom realizującym zadania z tego obszaru, jak również jako kategoria

odnosząca się do określonych problemów oddziałujących na sferę zdrowia publicznego -

alkoholizmu, narkomanii i palenia wyrobów tytoniowych.

W kontekście wdrażania programu AAL przedstawiono aktualną sytuację, jaką w

zakresie promocji zdrowia tworzy polski system administracyjno-prawny. Przeglądowi

poddano główne ustawy odnoszące się do samorządów terytorialnych w zakresie zadań i

podziału odpowiedzialności pomiędzy gminami, powiatami i województwami.

Poddając analizie krajowe ustawodawstwo, warto podkreślić fakt, że możliwe jest

wielosektorowe działanie w zakresie promocji zdrowia. Oznacza to, że w

przedsięwzięciach mających na celu promocję zdrowia może uczestniczyć wiele

podmiotów - organy państwowe, samorząd terytorialny, organizacje pozarządowe. Jest to o

tyle cenne, że trans-formacja ustrojowa stała się przyczyną wielu zjawisk parazdrowotnych

(takich jak chociażby bezrobocie, patologie społeczne), które wymagają współpracy nie

tylko ze strony instytucji realizujących politykę zdrowotną, ale także kręgów maksymalnie

zbliżonych do członków społeczności lokalnych. Od ich zaangażowania w dużym stopniu

zależy efektywność prowadzonych działań. Należy podkreślić, że najsilniejszy wpływ na

zachowania i postawy jednostek związane ze zdrowiem mają właśnie wspólnoty lokalne.

Biorąc pod uwagę zarówno organizację opieki zdrowotnej, jak i obecne

uprawnienia samorządów, można wyróżnić kilka funkcji, jakie w ramach systemu ochrony

zdrowia pełnią określone jednostki samorządu terytorialnego. Mogą to być role zarówno

organizatora systemu i w ograniczonym stopniu także płatnika, rola właściciela

publicznych zakładów opieki zdrowotnej, funkcja nadzorcy publicznych zakładów opieki

zdrowotnej oraz w określonych przypadkach zarządcy publicznych zakładów opieki

Page 119: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

119

zdrowotnej. Niezależnie od szczebla podstawowym zadaniem, jakie spoczywa na

samorządzie jest przygotowanie odpowiedniego do lokalnych potrzeb planu zapewnienia

ambulatoryjnej i specjalistycznej obsługi medycznej. Poprawna realizacja planu będzie

zależeć od tego, czy samorząd dobrze wypełnia swoje role, do których należy zaliczyć

role:

• właściciela i twórcy zakładów opieki zdrowotnej;

• instytucji oddziałującej na niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej;

• promotora zdrowia;

• instytucji oddziałującej na pozostałe czynniki warunkujące zdrowie członków

społeczności lokalnej

Z uwagi na przejęcie przez samorząd terytorialny części zobowiązań, które

uprzednio wypełniało państwo, można w ramach ogólnego zakresu zadań wyodrębnić

zadania własne - ujęte zbiorczo jako działania mające na celu zaspokojenie potrzeb

wspólnoty oraz zadania zlecone -zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane

przez gminy, a wynikające z innych ustaw lub uzgodnień z organami państwa.

Szczegółowa analiza stanu prawnego prowadzi ponadto do wniosków stwierdzających

brak jednoznaczności rozdziału kompetencyjnego między poszczególne jednostki

administracji samorządowej. W wielu miejscach można zauważyć zapisy, zgodnie z

którymi jednostki równego szczebla wskazane mają w zakresie swoich działań bardzo

zbliżone merytorycznie obszary zadań publicznych. Rozwiązanie takie pozwala na

tworzenie elastycznego systemu, wchodzącego w interakcje z otoczeniem. W ten sposób

społeczność lokalna otrzymuje możliwość skoncentrowania się na rozwiązywaniu

problemów rzeczywiście w niej występujących przy wykorzystaniu najlepszych metod w

danych warunkach. Jednocześnie rezygnuje się z obowiązku realizowania programów

narzuconych odgórnie, całkowicie oderwanych od potrzeb lokalnych.

Do zakresu działań gminy jako podstawowej jednostki samorządu terytorialnego

należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na

rzecz innych podmiotów. Jest to zgodne z konstytucyjną zasadą pomocniczości, którą w

tym kontekście należy rozumieć jako kryterium podziału zadań między organami władz

publicznych, jeżeli rozwiązywanie danej kwestii jest zadaniem publicznym, jest to zadanie

najniżej usytuowanego organu władzy publicznej, który jest w stanie kwestię

rozwiązywać. Nie ma więc zamkniętego katalogu zadań gminy.

Page 120: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

120

Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 2001 nr

142, poz. 1591) do zadań własnych gminy należą w szczególności sprawy ładu

przestrzennego i ochrony środowiska, gminnych dróg i ulic, wodociągów i kanalizacji,

lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, oświaty, kultury,

targowisk i hal targowych, zieleni, porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej, a

także polityki prozdrowotnej, w tym zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej,

medycznej i prawnej. Jak wskazuje m. in. J. Karski, w szerokim ujęciu można uznać, że

praktycznie wszystkie wymienione zadania wiążą się w mniejszym lub większym stopniu

z problematyką zdrowotną, gdyż stanowią przykłady uwarunkowań zdrowia, a więc

czynników pozwalających na zmniejszenie lub usunięcie zagrożeń zdrowia mieszkańców

wspólnoty. Gmina może również wykonywać zadania zlecone z zakresu administracji

rządowej oraz zadania powierzone - na mocy indywidualnie podpisanego porozumienia z

właściwą jednostką samorządu terytorialnego lub właściwym organem administracji

rządowej.

W zakresie ochrony zdrowia gmina działając na podstawie odpowiednich ustaw,

np. w odniesieniu do zwalczania chorób zakaźnych jest zobowiązana do zgłaszania

organom Inspekcji Sanitarnej, a także odnośnym zakładom służby zdrowia przypadków

zachorowania i zgonów z powodu chorób zakaźnych, jak również do pokrywania kosztów

przewozu osób podlegających przymusowej hospitalizacji lub izolacji oraz kosztów

przejazdu do publicznego zakładu opieki zdrowotnej osób podlegających przymusowemu

leczeniu lub przymusowym badaniom stanu zdrowia; w zakresie wychowania w

trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi jest zobowiązana do uchwalenia gminnego

programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych; w zakresie ochrony

zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych rada gminy

podejmuje odpowiednie uchwały chroniące obywateli przed szkodliwym wpływem palenia

tworząc strefy wolne od dymu; czy w zakresie zapobieganiu narkomanii jest zobowiązana

do wydawania zezwoleń na uprawę maku i konopi; wydanie nakazu zniszczenia upraw

wobec uprawiających je bez zezwolenia na koszt prowadzących uprawę.

Powiat, jako pośrednia jednostka zasadniczego podziału administracyjnego na

szczeblu lokalnym, wykonuje wskazane w ustawie zadania publiczne o charakterze

„ponadgminnym”. Do zadań własnych powiatu należą sprawy dotyczące: edukacji

publicznej, ochrony i promocji zdrowia, pomocy społecznej, transportu i dróg publicznych,

kultury, geodezji i kartografii, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej,

ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa, porządku publicznego oraz przeciwdziałania

Page 121: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

121

bezrobociu. W odróżnieniu od gminy, powiat może wykonywać tylko zadania wyraźnie

przyporządkowane mu przez ustawodawstwo. Powiat może także wykonywać zadania

zlecone i powierzone.

Do zadań powiatu, oprócz działań określonych w ustawach wymienionych jako

obowiązujących dla gminy, należy np. prawo i obowiązek umieszczania chorych na

gruźlicę w zakładach do tego przeznaczonych, głównie na podstawie wniosku poradni

przeciwgruźliczej; w zakresie ochrony zdrowia psychicznego prowadzi działalność w

zakresie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym, a także

organizuje i zapewnia świadczenia lecznicze w tym zakresie; w zakresie rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych powołuje przy

powiatowym centrum pomocy rodzinie powiatowy zespół ds. orzekania o stopniu

niepełnosprawności i prowadzi działania prowadzące do ograniczenia występowania

niepełnosprawności.

Na poziomie województwa głównym zadaniem regionalnego samorządu

terytorialnego, jest określanie strategii rozwoju oraz prowadzenie polityki służącej wizji

przyszłościowej województwa. Do zadań własnych samorządu województwa należy m.in.

ochrona i promocja zdrowia, a więc podejmowanie działań w istotny sposób wpływających

na właściwy rozwój regionu. Działalność samorządu województwa nie może naruszać

samodzielności powiatu czy gminy. Organy samorządu województwa nie są wobec

powiatu i gminy organami kontroli ani organami wyższego stopnia w ramach

postępowania administracyjnego.

Na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw

określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z wdrożeniem

reformy administracyjnej państwa (Dz. U. 1998 nr 106, poz. 668 z późn. zm.) oraz

późniejszych rozporządzeń samorządy województwa przejęły rolę organów

założycielskich wobec m.in. ośrodków medycyny pracy, kolumn transportu sanitarnego,

publicznych wysoko specjalistycznych szpitali wojewódzkich. Wszystkie jednostki

samorządu terytorialnego, jako organizatorzy ochrony zdrowia, przejęły funkcję

organizatorską i przyjęły status organów założycielskich dla większości publicznych

zakładów opieki zdrowotnej, natomiast funkcję płatnika przejęły od 1999 r. kasy chorych,

a następnie od 2003 r. Narodowy Fundusz Zdrowia. Aktem prawnym, dzięki któremu

jednostki samorządu terytorialnego uzyskały wpływ na publiczne zakłady opieki

zdrowotnej, jest ustawa z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawę

reformujące administrację publiczną (Dz. U. 1998 nr 133, poz. 872 z późn. zm.). W

Page 122: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

122

wyniku przeprowadzonych działań organizacyjno-prawnych, samodzielne zakłady opieki

zdrowotnej stały się samorządowymi osobami prawnymi, jednostkami organizacyjnymi -

odpowiednio gminy, powiatu albo samorządu województwa. Istotnym elementem

uprawnień zakładów opieki zdrowotnej na terenie samorządu wobec organu

założycielskiego jest postulowanie, m.in. np. o dotacje na działalność w zakresie

zapobiegania chorobom i urazom poprzez realizację określonych programów promocji

zdrowia. Sposób i zakres sprawowania kontroli i nadzoru nad samodzielnymi publicznymi

zakładami opieki zdrowotnej określone zostały ustawowo oraz uszczegółowione

odpowiednimi rozporządzeniami Ministra Zdrowia.

Jak wskazuje powyższa analiza, jednostki samorządu terytorialnego wszystkich

szczebli stanowią grupę ważnych podmiotów funkcjonujących w systemie ochrony

zdrowia. Należy spodziewać się zatem, że stanowić one będą potencjalnego partnera

instytucjonalnego dla wdrażania programu AAL w Polsce. Zaangażowanie w program ze

strony jednostek samorządu terytorialnego powinno obejmować zarówno wymiar

organizacyjny – przy tworzeniu struktury organizacyjnej programu, jak też wymiar

ekonomiczny, poprzez opracowywanie, promowanie i współfinansowanie projektów z

zakresu AAL. Szacunkowa ocena potencjału ekonomicznego w zakresie wykonywania

zadań szeroko rozumianej opieki zdrowotnej przez jednostki samorządu terytorialnego

może opierać się na określeniu wolumenu wydatków budżetowych na ochronę zdrowia.

W tabeli 2 wskazano zestawienie wydatków zrealizowanych przez samorząd

terytorialny województw oraz powiatów i gmin funkcjonujących w granicach

terytorialnych poszczególnych województw. Istotnym czynnikiem jest jednak określenie

skuteczności wydatkowania środków publicznych przeznaczonych na ochronę zdrowia w

budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Odniesienie wydatków w kwotach

bezwzględnych do liczby osób zamieszkujących dany obszar, pozwala uzyskać

syntetyczny wskaźnik charakteryzujący urealnione możliwości finansowania działań z

zakresu ochrony zdrowia oraz podjąć ich analizę w ujęciu dynamiki i zróżnicowania

terytorialnego.

Page 123: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

123

Tabela 2. Wydatki na ochronę zdrowia ogółem w budżetach jednostek samorządu

terytorialnego w układzie województw w 2006 r.

Wyszczególnienie Wydatki na ochronę zdrowia z budżetów

gmin (zł)

Wydatki na ochronę zdrowia z budżetów

powiatów (zł)

Wydatki na ochronę zdrowia z

budżetu województwa (zł)

Dolnośląskie 85 702 405,78 75 573 652,71 177 156 163,60Kujawsko-pomorskie 72 580 064,43 43 886 893,00 77 638 290,99Lubelskie 32 952 127,47 41 155 760,39 50 546 759,73Lubuskie 24 503 101,72 27 340 934,79 13 745 718,28Łódzkie 74 122 662,92 51 950 704,42 38 508 094,49Małopolskie 89 507 889,27 41 344 673,89 59 352 963,28Mazowieckie 255 844 040,45 139 184 542,18 296 240 511,57Opolskie 20 477 141,73 27 625 936,39 21 519 507,60Podkarpackie 36 918 258,52 50 989 306,96 32 294 496,06Podlaskie 19 647 938,41 17 559 278,53 20 360 988,28Pomorskie 76 468 743,59 24 757 887,52 65 076 799,72Śląskie 238 144 198,95 53 061 575,57 66 876 540,13Świętokrzyskie 30 098 303,84 36 313 658,45 21 751 368,04Warmińsko-mazurskie 30 843 650,63 39 062 875,79 11 950 591,73Wielkopolskie 84 730 793,57 93 337 340,97 42 922 923,48Zachodniopomorskie 54 919 706,90 41 372 050,25 38 229 235,01

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl

Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego na poszczególnych

poziomach obrazują zakres zadań jakie wykonują wyodrębnione grupy jednostek w ujęciu

terytorialnym poszczególnych regionów. Na poziomie pojedynczego województwa

wiodącą rolą odgrywa budżet samorządu wojewódzkiego, jednak pod względem wielkości

wydatków budżetowych w większości przypadków to nie samorząd wojewódzki, ale

jednostki samorządu terytorialnego stopnia podstawowego, a wiec gminy w sumie

wydatkują najwięcej środków na ochronę zdrowia. Należy jednak zauważyć, że nie jest to

sytuacja występująca powszechnie, lecz istnieje znaczne zróżnicowanie w układzie 16

województw, gdzie największe wydatki (w przypadku danych dla roku 2006) poniesione

zostały w grupie powiatów (lubuskie, opolskie, podkarpackie, świętokrzyskie, warmińsko-

mazurskie, wielkopolskie) lub z budżetu samorządu województwa (dolnośląskie,

kujawsko-pomorskie, lubelskie, mazowieckie). Za szczególny przypadek należy uznać

województwo śląskie, w którym wydatki na promocję i ochronę zdrowia poniesione przez

Page 124: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

124

budżety gmin razem były ponad dwukrotnie wyższe niż wydatki budżetów powiatowych i

budżetu województwa łącznie w roku 2006.

W początkowej fazie wdrażania projektu AAL szczególną uwagę należałoby

jednak zwracać na możliwości udziału finansowego, jak też pewnego wkładu

instytucjonalnego w zakresie opracowywania projektów badawczych i promocyjnych na

rzecz poprawy warunków funkcjonowania osób starszych. Dlatego też niezbędne jest w

pierwszej kolejności pozyskiwanie do współpracy podmiotów dysponujących większym

budżetem, większymi zasobami ludzkimi i potencjałem intelektualnym oraz znaczną

możliwością oddziaływania na postawy innych podmiotów i instytucji na danym obszarze

(np. administracyjnym). W aktualnej strukturze samorządu terytorialnego powyższe

kryteria spełnia samorząd województwa.

Jako ważny czynnik oceny zdolności jednostek samorządu terytorialnego do

skutecznego prowadzenia działań z zakresu promocji i ochrony zdrowia można

przyjmować wskaźnik wydatków budżetowych na ochronę zdrowia w odniesieniu do

liczby mieszkańców danej jednostki administracyjnej. Wskaźnik powyższy obrazuje

finansowe możliwości administracji publicznej określonej jednostki terytorialnej w

zakresie zaspokojenia potrzeb zdrowotnych pojedynczego mieszkańca tejże jednostki.

Zapewnia on w szczególności w ujęciu analitycznym znacznie wyższy stopień

porównywalności pomiędzy poszczególnymi regionami w zakresie stanu finansowego

publicznych jednostek ochrony zdrowia podlegających samorządowi terytorialnemu

województwa, powiatu i gminy. Dane finansowe w ujęciu lat 2001-2006 przedstawione

zostały w poniższych tabelach oraz zinterpretowane w formie graficznej.

Na podstawie analizy danych dotyczących wydatków budżetowych gmin na

jednego mieszkańca w omawianym zakresie, można stwierdzić, że w latach 2001-2006

zarysowały się zbliżone tendencje w zakresie wydatkowania środków budżetowych w

układzie terytorialnym poszczególnych regionów. Po dość wysokim poziomie wydatków

odnotowanych w roku 2001, w latach kolejnych w przypadku wszystkich gmin nastąpił

znaczny spadek wartości badanego wskaźnika, oznaczający również znaczne zmniejszenie

zakresu działań realizowanych przez samorząd gminny. Od roku 2004 obserwuje się

jednak stabilny wzrost wskaźnika praktycznie we wszystkich gminach, za wyjątkiem gmin

położonych na obszarze województwa lubelskiego, gdzie w roku 2006 pojawił się kolejny

bardzo znaczny spadek wydatków na ochronę zdrowia w ujęciu na jednego mieszkańca.

Wyraźnie najkorzystniejsza sytuacja zarysowała się w badanym okresie w

przypadku gmin z województwa śląskiego, gdzie wskaźnik utrzymuje się na zdecydowanie

Page 125: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

125

najwyższym poziomie, jak również województwa kujawsko-pomorskiego, choć na

poziomie nieco niższym. Należy również zwrócić uwagę na sytuację w województwie

mazowieckim, gdzie od roku 2004 następował bardzo dynamiczny wzrost wydatków na

jednego mieszkańca, osiągając w 2006 wartości zbliżone do wskaźnika wydatków w

województwie śląskim.

Tabela 3. Wskaźnik wydatków budżetowych gmin na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w układzie wg. województw w latach 2001-2006 (w zł na osobę)

Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Dolnośląskie 25,58 24,29 21,48 24,93 27,76 29,73Kujawsko-pomorskie 43,70 25,96 28,17 30,62 28,58 35,12Lubelskie 21,35 15,26 14,85 23,31 25,97 15,17Lubuskie 21,79 16,11 15,86 17,28 22,49 24,30Łódzkie 25,42 21,81 19,45 21,94 22,25 28,88Małopolskie 23,04 25,93 19,04 20,03 22,65 27,36Mazowieckie 19,45 21,00 20,50 30,39 37,80 49,47Opolskie 22,26 17,88 15,24 16,24 17,64 19,65Podkarpackie 16,49 12,51 12,44 15,78 16,43 17,60Podlaskie 14,84 12,09 13,04 22,93 15,87 16,43Pomorskie 27,92 18,31 17,77 26,85 28,87 34,70Śląskie 57,33 41,52 37,43 42,75 48,20 51,00Świętokrzyskie 15,13 14,61 17,53 18,18 20,58 23,52Warmińsko-mazurskie 29,29 25,33 17,88 18,34 19,54 21,62Wielkopolskie 19,81 16,56 16,15 18,78 19,68 25,08Zachodniopomorskie 32,39 21,44 22,11 28,53 28,07 32,44 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS

Tabela 4. Wskaźnik wydatków budżetowych powiatów na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w układzie wg województw w latach 2001-2006 (w zł na osobę) Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Dolnośląskie 57,14 22,98 31,02 24,96 33,31 26,22Kujawsko-pomorskie 38,30 9,43 10,66 10,98 16,55 21,24Lubelskie 39,44 13,23 12,41 17,44 18,93 18,94Lubuskie 60,04 18,14 12,55 31,44 19,86 27,11Łódzkie 42,84 12,90 15,53 14,58 16,07 20,24Małopolskie 34,78 14,76 14,76 8,70 9,59 12,64Mazowieckie 52,44 16,72 15,08 17,37 17,91 26,91Opolskie 35,46 15,65 15,50 21,93 22,79 26,51Podkarpackie 60,42 17,88 20,49 21,05 16,20 24,31Podlaskie 42,93 15,77 16,73 8,42 12,00 14,68Pomorskie 45,70 24,83 10,12 9,30 10,28 11,24Śląskie 13,15 7,52 7,63 7,54 8,63 11,36Świętokrzyskie 79,81 32,05 33,43 27,32 23,39 28,37Warmińsko-mazurskie 64,70 29,26 21,44 15,65 16,70 27,38Wielkopolskie 36,33 14,03 10,16 10,56 14,92 27,63Zachodniopomorskie 67,74 23,63 26,51 34,77 26,14 24,44

Page 126: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

126

Rysunek 1. Wskaźnik wydatków budżetowych gmin na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w układzie wg. województw

w latach 2001-2006

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

2001 2002 2003 2004 2005 2006

lata

zł/osobę

Dolnośląskie Kujaw sko-pomorskie Lubelskie LubuskieŁódzkie Małopolskie Mazow ieckie OpolskiePodkarpackie Podlaskie Pomorskie ŚląskieŚw iętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS

Page 127: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

127

Rysunek 2. Wskaźnik wydatków budżetowych powiatów na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w układzie wg województw

w latach 2001-2006

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

80,00

90,00

2001 2002 2003 2004 2005 2006

lata

zł/osobę

Dolnośląskie Kujaw sko-pomorskie Lubelskie Lubuskie

Łódzkie Małopolskie Mazow ieckie Opolskie

Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie

Św iętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS

Page 128: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

128

Rysunek 3. Wskaźnik wydatków budżetowych województw na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w latach 2001-2006 (w zł na

osobę)

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

2001 2002 2003 2004 2005 2006

lata

zł/osobę

Dolnośląskie Kujaw sko-pomorskie Lubelskie Lubuskie

Łódzkie Małopolskie Mazow ieckie Opolskie

Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie

Św iętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS

Page 129: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

129

Podobna sytuacja jak w przypadku gmin występowała w zakresie wydatków

budżetów powiatów analizowanych przy użycia wyżej wymienionego wskaźnika. W latach

2001-2002 nastąpiło zmniejszenie wielkości wydatków na ochronę zdrowia, znacznie

bardziej gwałtowne niż w przypadku gmin ogółem. W dalszych latach kształtowała się

tendencja wzrostowa, jednak o dość ograniczonej dynamice. Może to świadczyć zatem o

słabnącej roli powiatów w procesie kształtowania promocji i ochrony zdrowia.

Tabela 5. Wskaźnik wydatków budżetowych województw na ochronę zdrowia ogółem

na 1 mieszkańca w latach 2001-2006 (w zł na osobę)

Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Dolnośląskie 13,01 9,64 13,61 22,00 23,71 61,46Kujawsko-pomorskie 13,75 10,49 12,61 17,59 21,86 37,57Lubelskie 21,23 11,58 15,76 15,33 14,27 23,26Lubuskie 14,35 6,81 8,41 11,34 14,87 13,63Łódzkie 10,88 8,36 8,80 6,88 18,62 15,01Małopolskie 8,51 7,02 7,98 8,20 12,71 18,14Mazowieckie 25,89 15,19 15,41 16,65 49,38 57,28Opolskie 8,77 7,75 12,36 11,04 23,12 20,65Podkarpackie 20,40 11,21 5,92 8,91 12,05 15,40Podlaskie 20,39 22,44 15,98 14,64 9,95 17,02Pomorskie 20,48 12,99 12,49 15,42 19,58 29,53Śląskie 23,43 13,40 12,73 11,56 27,16 14,32Świętokrzyskie 45,68 31,29 30,78 12,85 11,87 17,00Warmińsko-mazurskie 13,26 7,43 17,92 13,80 14,16 8,38Wielkopolskie 16,79 15,34 14,28 15,74 16,60 12,70Zachodniopomorskie 15,39 9,59 11,70 11,91 23,03 22,58 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS

W przypadku wydatków na promocję i ochronę zdrowia realizowanych z budżetów

województw, wskaźnik wydatków na jednego mieszkańca w latach 2001-2005 utrzymywał

się w przypadku większości badanych jednostek na bardzo stabilnym poziomie, z

niewielkim spadkiem zauważalnym w roku 2002. w przypadku niektórych województw

występowały jednak bardziej dynamiczne zmiany. W szczególności województwo

świętokrzyskie wyróżniało się znacznie wyższą wartością badanego wskaźnika na tle

pozostałych jednostek, a jednocześnie spadek wartości wydatków na jednego mieszkańca

w latach 2001-2004 odbywał się w najszybszym tempie w porównaniu z innymi

województwami. Poprawę sytuacji w zakresie nakładów na ochronę zdrowia odnotowano

w szczególności w województwie mazowieckim (już od 2005 r.) oraz województwie

Page 130: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

130

dolnośląskim oraz w dalszej kolejności województwie kujawsko-pomorskim (w roku

2006). W przypadku województwa lubelskiego wzrost odnotowany w 2005 zatrzymał się

gwałtownie w roku kolejnym. Podobna sytuacja, chociaż przy znacznie mniejszym spadku

wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2005 a 2006 wystąpiła w województwach:

warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i łódzkim.

Przedstawiona powyżej analiza danych statystycznych prowadzi do wniosku, że

wysokość wydatków na ochronę zdrowia, zarówno w ujęciu bezwzględnym, jak też w

przeliczeniu na mieszkańca w przypadku wszystkich szczebli samorządu terytorialnego

ulega podobnym wahaniom, wynikającym z systemu finansowania zdań samorządu. Wiąże

się to ze znacznym zakresem zadań w badanej dziedzinie wykonywanych przez jednostki

samorządu terytorialnego w formie zadań zleconych, finansowanych poprzez dotacje z

budżetu państwa. Ponadto na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić

występowania bardzo wyraźnych różnic w zakresie finansowym a jak należy przypuszczać

również rzeczowym, wydatkowania środków z budżetów poszczególnych rodzajów

jednostek samorządowych. Wynika to z istotnych zróżnicowań względem lokalnych i

regionalnych warunków społeczno-gospodarczych, typu oraz liczby jednostek o danych

cechach (np. przewaga gmin wiejskich o profilu typowo rolniczym lub występowanie

skupisk jednostek o wysokim poziomie rozwoju sektora przemysłowego lub usługowego),

stanu wyposażenia w infrastrukturę społeczną, co nie pozostaje bez wpływu zarówno na

zakres potrzeb społecznych, jak też możliwości podejmowania zadań dotyczących ochrony

zdrowia przez poszczególne jednostki i finansowania ich z dostępnych środków

budżetowych lub źródeł zewnętrznych.

Należy podkreślić, iż cały proces przekształceń przeprowadzonych zarówno w

obszarze administracji, jak i ochrony zdrowia w Polsce, znacząco wzmocnił

organizacyjno-prawną pozycję samorządów terytorialnych. W myśl aktualnych przepisów

samorząd terytorialny stał się aktywnym elementem systemu, mogącym prowadzić do

pewnego stopnia autonomiczną politykę zdrowotną. Może to być odbierane jako

pojawienie się istotnych szans , jak i pewnych obaw. Z jednej strony istniejące rozwiązania

tworzą możliwości powstawania lokalnych strategii i programów promocji zdrowia, co

pozwala na uzyskiwanie znacznie wyższego stopnia efektywności wydawania środków

publicznych przeznaczonych na doraźne lub długofalowe interwencje. Z drugiej strony

istnieje zagrożenie, że jednostki samorządu terytorialnego wobec znacznego stopnia

obciążania finansowego nie będą wykazywały woli realizowania tego typu zadań lub też

nie będą w stanie się ich podjąć.

Page 131: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

131

Elementem, na który warto zwrócić szczególną uwagę jest pominięcie promocji zdrowia w

zapisach bezpośrednio dotyczących gmin. Można przypuszczać, iż uzasadnieniem takiego

stanu są względy praktyczne, wynikające z ograniczonych możliwości gmin pod

względem dysponowanych środków, jak też zaplecza organizacyjno-kadrowego

odpowiedniego dla realizacji tego typu projektów. W związku z powyższym obarczanie

ich dodatkowo odpowiedzialnością w tym zakresie byłoby tworzeniem zapisów, trudnych

lub wręcz niemożliwych do zrealizowania w działalności praktycznej. Warto jednak

zauważyć również, ze sytuacja taka prowadzi do pominięcia w znacznej części potencjału,

jaki gmina jako zwarta społeczność posiada w zakresie oddziaływania na zachowania

swoich członków poprzez mechanizmy wyznaczania norm i kontroli społecznej.

Niepodważalną zaletą obecnych uregulowań ustawowych jest możliwość

budowania nowych rozwiązań we współpracy ze społecznością lokalną. Skrócenie

dystansu pomiędzy instytucją realizującą promocję zdrowia a bezpośrednimi odbiorcami

prowadzi do osiągnięcia korzystnych efektów. Podstawową sprawą jest zdolność do

zapewnienia lepszego przepływu informacji od beneficjentów interwencji do jej

realizatorów i planistów, a w konsekwencji również lepszego rozpoznania lokalnych

potrzeb. Pozwala mieć także nadzieję na szersze uwzględnienie lokalnych uwarunkowań

społeczno-kulturowych w celu zwiększania efektywności podejmowanych działań.

Realizacja tych założeń w dużym stopniu zależy, jak wspomniano wcześniej, od potencjału

kadrowego poszczególnych samorządów, stopnia rozwoju infrastruktury społecznej na

podlegającym im obszarze oraz kapitału społecznego, jakim dysponuje dana wspólnota.

Warunkiem skutecznej promocji zdrowia na poziomie lokalnym jest także właściwe

przepływ środków pieniężnych pomiędzy administracją państwową a samorządową w

zakresie przyjętych relacji administracyjno-prawnych oraz zobowiązań finansowych.

Zobowiązania te są wynikiem realizowania przez samorząd zadań publicznych, często

zadań zleconych przez państwo. Ukształtowanie powyższej relacji w oparciu o stabilne

zasady i jasne procedury z pewnością będzie rozszerzało możliwości projektowania przez

lokalne wspólnoty, na bazie krajowych programów promocji i profilaktyki, własnych

narzędzi oddziaływania na zachowania zdrowotne wszystkich grup społecznych, w tym

również osób starszych funkcjonujący w danych wspólnotach.

Page 132: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

132

Uwarunkowania udziału osób starszych w programie oraz ich sytuacja materialna

Problemy finansowe związane z wprowadzeniem programu AAL 65+ można

rozpatrywać z wielu perspektyw. Jednym z podstawowych obszarów zainteresowań musi

być rozpatrzenie sytuacji finansowej i majątkowej osób starszych w Polsce.

W 2006 r. w gospodarstwach domowych ogółem przeciętny miesięczny nominalny

dochód rozporządzalny na osobę wyniósł około 835 zł. i był realnie wyższy o 8,5% od

dochodu z roku 2005. Wzrost realnego poziomu dochodów odnotowano we wszystkich

grupach społeczno-ekonomicznych, w tym także emerytów i rencistów. W latach 2007-

2010 można spodziewać się dalszego, stałego wzrostu dochodów Polaków. Przeciętny

miesięczny dochód rozporządzalny w gospodarstwach domowych według grup społeczno-

ekonomicznych w 2006 r. zaprezentowano w tabeli 6. Wyróżniono w niej grupę emerytów

i rencistów, jako osoby będące potencjalnymi klientami programu AAL+.

Tabela 6. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny w 2006 r. (w zł)

Emeryci i renciści WYSZCZEGÓLNIENIE

Ogółem wszystkie

grupy RAZEM EMERYTÓW RENCISTÓWDochód rozporządzalny 834,68 872,86 943,89 684,95 Dochód do dyspozycji 802,43 825,86 890,50 654,87 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,

www.stat.gov.pl

Analizując sytuacje finansową pod kontem możliwości wprowadzenia programu AAL w Polsce należy mieć na uwadze, problemy z jakimi spotykają się potencjalni odbiorcy programu. Ważna jest w tym momencie struktura i wielkość wydatków.

W ostatnich latach w Polsce w coraz większym stopniu zarysowywały się różnice

w udziale wydatków na kluczowe, z punktu widzenia warunków życia, grupy potrzeb w

odniesieniu do poszczególnych grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych,

w tym głównie emerytów i rencistów.

Znacząco obniża się udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe,

natomiast wzrasta udział wydatków na nośniki energii w wydatkach ogółem, zwłaszcza w

gospodarstwach rencistów i emerytów. Sytuacja dochodowa osób starszych jest

czynnikiem wyraźnie różnicującymi poziom i strukturę wydatków. Wyraża się to m. in.

większym obciążeniem budżetów najuboższych na zaspokojenie podstawowych potrzeb tj.

wydatkami na żywność napoje bezalkoholowe oraz na stałe opłaty mieszkaniowe (opłaty

na rzecz właścicieli, zaopatrywanie w wodę i inne usługi związane z zamieszkanie, nośniki

Page 133: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

133

energii. W 2006 r. w budżetach 20% osób o najniższych dochodach w gospodarstwach

emerytów i rencistów stanowiły łącznie 58,8% (zobacz tabela 7).

Tabela 7. Przeciętne miesięczne wydatki w 2006 r.

Emeryci i renciści WYSZCZEGÓLNIENIE

Ogółem wszystkie

grupy RAZEM EMERYTÓW RENCISTÓW Wydatki gospodarstwa domowego (w zł na osobę) 744,81 800,36 853,53 659,70

w odsetkach Towary i usługi konsumpcyjne w tym:

95,7 94,1 94,7 95,4

żywność i napoje bezalkoholowe 27,1 29,9 28,9 31,8

napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 2,7 2,4 2,3 2,7

Towary nieżywnościowe i usługi 64,7 61,3 61,6 60,1

Mieszkania i nośniki energii w tym: 19,7 23,3 23,0 24,3

nośniki energii (energia elektryczna, cieplna, gaz i opał)

11,6 14,8 14,6 15,5

Zdrowie w tym: 4,9 8,1 8,3 7,4

artykuły farmaceutyczne 3,1 6,1 6,1 5,9 usługi ambulatoryjne i medycyny niekonwencjonalnej

1,4 1,4 1,5 1,1

Transport 8,8 5,2 5,5 4,2 Łączność 5,2 4,8 4,7 5,0 Rekreacja i kultura 7,1 5,6 5,8 5,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,

www.stat.gov.pl

Analizując konsumpcje i dostęp do podstawowych dóbr i usług, istotne z punktu

rozpatrywania funkcjonowania ludzi w starszym wieku jako odbiorców programu AAL

jest sposób i jakość odżywienia. Jak potwierdzają badania, to właśnie od jakości, ilości i od

sposobów odżywiania w dużej mierze zależy zdrowie i kondycja ludzi starszych. Niestety,

w ostatnich latach mamy do czynienia z ciągłym obniżeniu spożycia większości

podstawowych artykułów żywnościowych. Głównie zmalało spożycie warzyw, pieczywa i

produktów zbożowych, mleka, jaj, owoców (poza cytrusami). Przeciętne miesięczne

spożycie niektórych artykułów żywnościowych na 1 osobę według grup społecznych w

2006 r. zaprezentowano w tabeli 8.

Page 134: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

134

Tabela 8. Przeciętne miesięczne spożycie niektórych artykułów żywnościowych na 1

osobę według grup społecznych w 2006 r.

Emeryci i renciści ARTYKUŁY ŻYWNOŚCIOWE Miara

Ogółem wszystkie

grupy RAZEM EMERYCI RENCIŚĆIPieczywo Kg 5,57 6,30 6,19 6,58 Makaron Kg 0,37 0,47 0,47 0,47 Mąka Kg 1,00 1,35 1,37 1,29 Kasze, ryż, płatki, Kg 0,45 0,66 0,68 0,60 Mięso w tym: Kg 5,40 6,43 6,60 5,99

Mięso surowe (w tym drób) Kg 3,08(1,52)

3,69(1,92)

3,78 (1,95)

3,42 (1,86)

Przetwory mięsne i inne produkty zawierające mięso (w tym wędliny wysokogatunkowe i kiełbasy trwale)

Kg 2,19(0,57)

2,56(0,64)

2,62 (0,70)

2,41 (0,49)

Ryby Kg 0,42 0,57 0,61 0,46 Mleko świeże L 4,12 5,14 5,23 4,90 Sery Kg 0,89 1,01 1,06 0,90 Śmietana L 0,41 0,55 0,57 0,50 Jaja Szt 14,02 17,09 17,41 16,24 Tłuszcze w tym Kg 1,46 1,86 1,88 1,82

tłuszcze zwierzęce Kg 0,50 0,68 0,71 0,60 tłuszcze roślinne Kg 0,97 1,18 1,17 1,21 Owoce Kg 3,55 4,39 4,67 3,65 Warzywa Kg 11,06 14,30 14,62 13,45 Cukier Kg 1,51 1,98 2,02 1,87 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,

www.stat.gov.pl

Korzystne sygnały i uwarunkowania dla wprowadzenia nowych rozwiązań

technicznych kształtują się natomiast w sferze wyposażenia osób starszych przedmioty

trwałego użytkowania. Poprawa następuje zarówno w wyposażeniu w sprzęt

audiowizualny i multimedialny a także artykuły AGD (zobacz tabelę 9).

Dochód ludzi starszych są zróżnicowane terytorialnie. Związane jest to bardzo

często z branżami działającymi na danym terenie. Ma również bezpośrednie przełożenie na

choroby, schorzenia wśród osób starszych a także generuje poziom konsumpcji.

Page 135: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

135

Tabela 9. Wyposażenie w przedmioty trwałego użytkowania (w % gospodarstw wyposażonych w dane dobro)

Emeryci i renciści PRZEDMIOTY TRWAŁEGO

UŻYTKOWANIA

Ogółem wszystkie grupy RAZEM EMERYTÓW RENCISTÓW

Odbiornik telewizyjny 98,5 98,5 98,6 98,2 Urządzenie do odbioru TV satelitarnej lub kablowej 48,9 42,5 44,5 37,1

Zestaw kina domowego 11,2 3,7 3,7 3,5 Wieża 44,1 21,3 20,7 23,2 Radiomagnetofon z odtwarzaczem płyt CD 25,8 14,1 14,2 13,6

Odtwarzacz MP3 12,5 3,3 3,1 3,7 Odtwarzacz płyt kompaktowych 12,4 5,2 5,2 5,2

Odbiornik radiowy 59,4 69,6 71,1 65,6 Magnetowid, odtwarzacz 43,1 31,7 32,4 29,7 Odtwarzacz DVD 31,4 13,9 14,0 13,7 Kamera wideo 6,3 2,3 2,4 1,8 Aparat fotograficzny cyfrowy 18,4 6,1 6,5 4,9

Komputer osobisty w tym 43,7 17,3 17,2 17,6

Z dostępem do Internetu 28,4 10,4 10,9 8,9 Bez dostępu do Internetu 15,9 7,1 6,4 8,8 Drukarka 29,5 11,1 11,3 10,4 Telefon komórkowy 73,1 44,9 43,9 47,6 Pralka 96,8 96,4 96,9 95,9 Chłodziarka lub zamrażarka 98,6 98,7 98,9 97,9

Kuchenka mikrofalowa 38,0 23,4 24,2 21,2 Rower 62,5 49,5 49,8 48,6 Motocykl, skuter, motorower 3,7 2,1 2,1 2,2

Samochód osobowy 49,5 29,2 32,0 21,8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,

Uwarunkowania udziału przedsiębiorstw w programie oraz ich sytuacja materialna

W Polsce działa wiele podmiotów gospodarczych świadczących usługi i

produkujących na potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych. Poza silnymi

przedsiębiorstwami wyspecjalizowanymi w produkcji specjalistycznych systemów

informatycznych (np. Prokom, Telekomunikacja Polska SA i inne), na rynku tym

obecnych jest wiele małych i średnich przedsiębiorstw, które proponują swym klientom

wiele ciekawych i często nowatorskich rozwiązań. Wydaje się, że największym

problemem tych firm jest niski poziom kapitału własnego oraz często regionalny zasięg

działania. Przykłady takich firm oraz adresy zamieszczone zostały w zestawieniu nr 1.

Page 136: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

136

Zestawienie 1. Przykłady firm polskich produkujących i świadczących usługi na potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych

Miasto Ulica Kontakt Nazwa Więcej... Będzin Żeromskiego 30 (32) 267-67-25 Przystosowanie samochodu. (501) 937-223 Białystok Wołyńska 20 (85) 743-12-79 PRO-ORTO Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i

rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.) Białystok Sobieskiego 13 (85) 732-94-49 PRO-ORTO Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i

rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.) Białystok Wołyńska 20 tel./fax: (85)

7431279 Zakłady Ortopedyczne w Białymstoku

Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Bielsko Biała Sarnia 17a (33) 144-843 Autoserwis K. Szyndler

Przystosowanie samochodu.

Bolesławiec Grunwaldzka 7 (75) 7342245 P.H.U. PROVITA Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych. Bydgoszcz Wieśniacza 7 (52) 3797499 Firma Handlowa BET

E. Grzybowski Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Chorzów Katowicka 77 (32) 41-14-69 Wypożyczalnia Sprzętu Ortopedycznego i Rehabilitacyjnego

Chorzów Katowicka 16 tel./fax: (32) 41-19-14

"ERA" Spółdzielnia Inwalidów

pełen asortyment wózków i siedzisk dla osób niepełnosprawnych dorosłych i dzieci, balkoniki, podpórki itp. Pełen asortyment wyposażenia WC i kuchni

Częstochowa św. Augustyna 42

tel./fax (34) 3680-614

Zakład Ortopedyczny S.C.

Produkcja sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego. Protezy kończyn dolnych i górnych. Aparaty, gorsety, łuski itd.

Dobroń Szczerki 14 "MEDORT" Zakład Opieki Zdrowotnej

Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/

Gdańsk - Wrzeszcz Partyzantów 8/12 tel. (58) 761-28-45, fax: 761-28-46

"Pawex" Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych. http://www.pawex.com.pl/start.html

Gliwice Andersa 66 (32) 237-94-40601) 86-28-28

Auto Elektro Service Przystosowanie samochodu.

Gliwice Gen. Sowińskiego 5

(032) 38-07-24, 38-02-37, fax 38-04-95, 31-69-33

"CDK" Sp. z o.o. Polski wózek elektryczny. Masa - 95 kg. Zdolność pokonywania pochyłości do 15%, krawężników do 8 cm. Prędkość max. do 6 km/h. Zasięg ok. 30 km. Wózek zgodny jest z wymogami Światowej Komisji Zdrowia.

Gliwice Toszecka 21 tel./fax (32) 279-15-80

TC - Tadeusz Cymbryłowski

Produkcja wózków elektrycznych.

Gorzów Wlkp. Podmiejska 18a (95) 732-52-82 Daewoo-FSO Przystosowanie samochodu. Grodzisk Maz. Sienkiewicza 51 55-57-57 ECE Oferuje: syntezator mowy polskiej współpracujący z klawiaturą brajlowską;

Page 137: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

137

urządzenie i oprogramowanie do telegazety; oprogramowanie edukacyjne z zastosowaniem mowy syntetycznej

Katowice Ziołowa 47 2025322 AKSON www.akson.pl 202-53-33 Sprzedaż sprzętu rehabilitacyjnego z możliwością sprowadzenia go na

zamówienie. Katowice Ustrońska 8 2526756 INNOW Jan Wyciślik wyposażenie WC i łazienek, łóżka przeciwodleżynowe, balkoniki, wnioski z NFZ,

etc Katowice Boh. Monte

Cassino 5 (61) 8523297 Protetyka Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Katowice Piaskowa 8 186-46-61, Zakłady Sprzętu Ortopedycznego

Konstancin Wierzejewskiego 12

Zakłady Ortopedyczne przy Stołecznym Zespole Rehabilitacji

Konstancin - Jeziorna

Moniuszki 10 (róg Deotymy)

tel./fax (22) 754-12-73

Mark-Protetick protezy kończyn dolnych

Konstancin - Jeziorna

(22) 754-04-38 Andrzej Kwiatkowski Przystosowanie samochodu.

Korfantów Wyzwolenia 11 tel./fax (77) 431-90-23

"KORFANTÓW" Sp. z o.o.

Produkcja i pełne zaopatrzenie ortopedyczne i rehabilitacyjne (protezy kończyn, obuwie ortopedyczne, gorsety, wózki inwalidzkie, balkoniki, podpórki, wyposażenie sal rehabilitacyjnych i inne) refundowane przez Kasy Chorych

Kraków Ładna 2 (12) 413-50-87 MASTER-MED S.C. Producent aparatu do zewnętrznej stabilizaji kończyn. Przedstawiciel firmy BLATCHFORD, producenta modułowych protez kończyn dolnych ttp://www.master-med.com.pl/.

Kraków Wielicka 265 (12) 6573719, Dział Rehabilitacji I.P.C.M.U.J. w Krakowie

Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Kraków Balicka 100 (12) 37-17-77 Auto Detal Service T. Dobrowolski

Przystosowanie samochodu.

Kraków Prądnicka 1 (12) 33-96-29 Zakłady Sprzętu Ortopedycznego

poręcze do WC i łazienek, krzesełka wannowe

Krynica Kraszewskiego 142

tel./fax: 0135/51-97

"MEDDOM" P.H.U.P. Sp. z o.o.

sprzęt rehabilitacyjny i ortopedyczny renomowanych producentów USA

Lublin Spadochroniarzy 8

tel./fax: (81)5330666, (506)087289

Ortometria s.c. Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy kończyn górnych i dolnych na elementach firm Otto Bock, gorsety, wózki inwalidzkie itp.)

Lublin Cisowa 11 (81) 533-32-51 S.I. Ogniwo Przystosowanie samochodu. Lublin Junoszy 49 (81) 7413819, INTERMED Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Page 138: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

138

7421122 Lublin Chodźki 6 (81) 72-51-55 Zakłady Sprzętu

Ortopedycznego wykonuje usługi: przystosowania mieszkań i różnego rodzaju przedmioty dla osób niepełnosprawnych

Lublin Jaczewskiego 8 Zakłady Sprzętu Ortopedycznego AM

Lublin Tetmajera 21 (81) 416-47; fax 458-15

Międzywojewódzka Usługowa Spółdzielnia Inwalidów

wózki inwalidzkie najnowszej generacji balkoniki i podpórki do nauki chodzenia, uchwyty i ławeczki WC i łazienkowe

Łódź Lipowa 71 (502)478524 [email protected]

Emm-bud Usuwanie barier architektonicznych. Kompleksowe wykonawstwo prac budowlanych i instalacyjnych, montaż sprzętu rehabilitacyjnego oraz pomoc w załatwieniu formalności z dofinansowaniem z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Współpracujemy z firmami dystrybuującymi sprzęt rehabilitacyjny oraz atestowane wyposażenie łazienek.

Łódź Familijna 12 (42) 84-69-59 Mechanika Pojazdowa P. Sztajnert

Przystosowanie samochodu.

Łódź Andrzeja Struga 20

tel.: (42) 373-364,

"MEDORT" Zakład Opieki Zdrowotnej

Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/

Łódź ul. Kilińskiego 169

tel./fax: (042) 674-14-23

PPHU REHAMOBIL Bogata oferta http://www.rehamobil.pl/ Wózki elektryczne, wózki inwalidzkie, kule, laski, balkoniki, ortezy, podnośniki, schodołazy, znoszenie barier architektonicznych w domu i budynkach użyteczności publicznej. Import-Export sprzętu rehabilitacyjnego. Sprzedaż hurt i detal.

Michałowice k. Warszawy

Słowackiego 1 (22) 723-80-66 telefaks

MEYRA Polska Sp. z o.o.

Wózki inwalidzkie i sprzęt rehabilitacyjny. Doradztwo, serwis, sprzedaż.

Namysłów Fabryczna 2 "METALOWIEC" Spółdzielnia Inwalidów

balkoniki trójkołowe

Olsztyn Żołnierska 18e tel./fax (89) 533-1001

Zakład Ortopedyczny Kozakiewicz

Zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny i rehabilitacyjny.

Opole Głogowska 25 (77) 455-33-26, (77) 441-71-17

"KORFANTÓW" Sp. z o.o.

Produkcja i pełne zaopatrzenie ortopedyczne i rehabilitacyjne (protezy kończyn, obuwie ortopedyczne, gorsety, wózki inwalidzkie, balkoniki, podpórki, wyposażenie sal rehabilitacyjnych i inne) refundowane przez Kasy Chorych sprzedaż sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego refundowanego przez Kasy Chorych

Opole Katowicka 24 ZPHU Omega Przystosowanie samochodu. Opole Kępska 2 (77) 456-51-90

tel./fax 456-51-91

OPIW Sp. z o.o., Opolskie Przedsiębiorstwo

wózki inwalidzkie, kule itp. http://www.opiw.pl

Page 139: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

139

Innowacyjno-Wdrożeniowe

Opole Ozimska 183A (77) 455-97-53; tel./fax: 458-11-00

FORPOL Spółka z o.o.

Kompleksowe rozwiązywanie problemów związanych z usuwaniem barier architektonicznych dla ON. Jest wyłącznym przedstwicielem firm włoskich CETECO i T.G.R. http://www.forpol.com.pl/

Otwock Konarskiego 13 Warsztaty Ortopedyczne przy Szpitalu Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej

Poznań Czarnkowska 14 (61) 417-017 Auto Jóźwiak Team s.c.

Przystosowanie samochodu (do wyrobów koncernu VW).

478-179 Poznań Dmowskiego 113 (61) 66-28-62 Warsztat Elektromech.

M. Lenger Przystosowanie samochodu.

Poznań - Baranowo Wiosenna 61 (61) 142-165 W. Bońkowski Sp. z o.o.

Przystosowanie samochodu.

Poznań Półwiejska 35/11 (61) 8523297, tel./fax: 8533677

Protetyka mgr. inż. Antoni Siński

Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Poznań Kościelna 21 tel.: (61) 845-59-19, fax: 843-46-61

PRO REHA Sp. z o.o. windy schodowe i pionowe dla osób niepełnosprawnych, podnośniki sufitowe, pojazdy gąsienicowe, podpory i uchwyty

Poznań Osiedle Kosmonautów 110

tel./fax (61) 820-05-12

Poradnia Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących

http://poradnia.topnet.pl

Poznań Przemysłowa 15/17

Zakłady Sprzętu Ortopedycznego

Poznań Dąbrowskiego 79 (61) 47-22-32, 47-34-45

Fundacja Akademii Medycznej

wózki z napędem ręcznym typu ACTIV dla dorosłych i dla dzieci

Poznań Ratajczaka 39/11 tel./fax: (61) 851-85-04

P.P.H. ALKON Artykuły przeciwodleżynowe, wyposażenie gabinetów i sal rehabilitacyjnych, wyposażenie łazienek i WC, sprzęt sportowo - rehabilitacyjny, zaopatrzenie ortopedyczne. Fachowo organizuje "sale doświadczania świata". Konsultacje i terapie z zakresu leczenia schorzeń kręgosłupa, oraz rehabilitacja dzieci głównie z uszkodzeniami układu nerwowego. http://www.alkon.pl/

Poznań 27 Grudnia 7 (61) 8531425, fax: 8531419

Harpo Zp. z o.o. Pomoce komputerowe dla niepełnosprawnych http://www.man.poznan.pl/`harpo

Poznań 28 Czerwca 1956 r. Nr 135

Zakłady Sprzętu Ortopedycznego AM

Page 140: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

140

Radom Grunwaldzka 20 (48) 313-661 "REWA" (firma ATO-Form)

pełne wyposażenie łazienek i WC, nadstawki, fotele WC i łazienkowe oraz pomoce różne do mieszkania

Radom Małopolska 16 tel./fax (48) 344-26-92, 344-26-93

Wytwórnia Artykułow z Metalu i Tworzyw Sztucznych

kule i laski

Siemianowice Śl. Dworcowa 3/1 (32) 2287-151, 601) 536-863

SENSOR Firma SENSOR podjęła się wytwarzania urządzeń do terapii z zakresu integracji wielozmysłowej oraz projektowaniem sal mobilnych (SI). Sale projektowane są w zgodzie z ogólnie przyjętymi zasadami. Wystrój podłogi oraz ścian stanowi zestaw materacy o odpowiedniej sprężystości oraz bogatej kolorystyce. Gwarantuje to całkowite bezpieczeństwo w trakcie różnych form terapii. Zachowujemy pełną elastyczność w dostosowaniu się do różnorodnych indywidualnych potrzeb zamawiającego. http://www.polbox.com/s/sensor1/

Słupsk Kopernika 2 (59) 8400576 Specjalistyczny Sklep Zaopatrzenia Medycznego "Pod Słowikiem"

Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Sopot Niepodległości 783

(58) 550-36-66, fax: 555-8-997 e-mail: [email protected]

AUTOPOL-SERWIS Przystosowujemy do potrzeb ON samochody wszystkich marek.

Starowa Góra Centralna 29 tel. (42) 214 29 11/12/13 fax 214 14 05 [email protected]

"Alu Mobilex" Rehabilitacja Estetyka Komfort

Szczecin Obrońców Stalingradu 2-3

(91) 4334117 Zakład Usług Ortopedycznych PROTMED

Wykonujemy: protezy, gorsety, sznurówki, aparaty Oferujemy również: obuwie ortopedyczne i profilaktyczne, wkładki, kule, laski, balkoniki, materace p/odleżynowe, ortezy, stabilizatory, wózki inwalidzkie http://www.protmed.com/

Szczecin Jedności Narodowej 36

(91) 433-83-18 SPONDYLUS Poradnia Wad Postawy, Poradnia Rehabilitacyjna (szkoła pleców. Kolorowy sprzęt zamieni ćwiczenia korekcyjne dla dzieci w przyjemną zabawę.)

Szczecin Jedności Narodowej 36

(91) 434-22-97 SPONDYLUS Sprzęt Rehabilitacyjny (m.in. laski, stołek zdrowotny, podpórki lędźwiowe)

Szczecin Jagiellońska 92 (91) 433-97-61 SPONDYLUS Obuwie Ortopedyczne (kolorowe buciki od początku muszą prawidłowo kształtować delikatne stopy dziecka)

Szczerców Rynek 18 Zakłady Obuwia Zdrowotnego

Tarnów J. Matejki 16 tel./fax (14) 22-40-82, 601-480-

F.H.U. "ARS MEDICA"

Przedstawiciel INVACARE i SONEN. Wykonuje sprzęty indywidualnego zaopatrzenia ortopedycznego - buty ortopedyczne, wkładki, protezy kończyn i

Page 141: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

141

265 inne. http://www.tarnow.pl/firmy/arcmedica Tychy Zwierzyniecka 1 tel./fax (32) 227-

08-62 Zakład Sprzętu Rehabilitacyjnego

Polski producent sprzętu rehabilitacyjnego m.in. chodziki, pionizatory oraz szeroka oferta rowerów dla dzieci niepełnosprawnych. Serwis sprzętu rehabilitacyjnego różnych producentów (rowery, wózki inwalidzkie i inne). Atrakcyjne ceny! http://www.rehabilitacja.pl

Warszawa ul. Broniewskiego 21

(22) 663-08-73 kom.: (509) 04-97-10

ORTO-TECH Maciej Borowski

Sprzedaż i wypożyczalnia sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego http://www.orto-tech.com.pl/ [email protected]

Warszawa ul. Bartycka 175 +48 (22) 840-49-61

B.H. Akcjum Sp z o.o. wyposażenie łazienek dla ON http://www.akcjum.pl/

Warszawa Bohaterów Września 9

(22) 822-46-81 do 86

Warszawskie Zakłady Sprzętu Ortopedycznego

wózki, chodziki, balkoniki, kule, laski, sprzęt rehabilitacyjny, półfabrykaty ortopedyczne, gorsety, pasy, szelki, wkładki, obuwie, protezy, aparaty

Warszawa Konwiktorska 7/9

(22) 31-85-06 Polski Związek Niewidomych, Zakład Nagrań i Wydawnictw

Oferuje: książki i podręczniki brajlowskie oraz drukowane pismem powiększonym dla osób słabowidzących; literaturę na kasetach

Warszawa Chlubna 88 tel.: (022) 635-83-04

ALTIX Sp. z.o.o. Oferuje: syntezator mowy polskiej wraz z oprogramowaniem; mówiący edytor tekstów; technologię do adaptacji i druku podręczników dla niewidomych wraz z programem redagującym i sterującym drukarkami brajlowskimi; wydawnictwa z zakresu literatury pięknej i podręczników informatycznych dla niewidomych; oprogramowanie edukacyjne; szkolenie w korzystaniu z komputerów i obsłudze komputerowych urządzeń rehabilitacyjnych dla inwalidów wzroku.

Warszawa Al. Jerozolimskie 146B

(22) 608-1-888, fax 608-1-874

Roche Polska Inforamcja o lekach oraz zestawie ćwiczeń gimnastycznych dla osób chorych na Parkinsona.

Warszawa Grochowska 109 (22) 612-11-15 NEURON Sprowadzanie używanego sprzętu rehabilitacyjnego ze Szwecji, jego regeneracja i sprzedaż (wózki, chodziki itp.)

Warszawa Sapiżyńskiego 10 (22) 635-67-33, 635-39-93 w. 21

Polski Związek Niewidomych, Centralna Przychodnia Rehabilitacyjno - Lecznicza

Oferuje: sprzęt rehabilitacyjny dla niewidomych; pomoce optyczne; poradnictwo medyczne

Warszawa E. Plater 55 m.101

tel./fax: (22) 620-98-48, (501) 12-44-34

ECO-POWER PPHU odnawialne żródła energii

Naprawa, opracowanie i produkcja: - sterowniki elektroniczne wózków inwalidzkich- prostowniki do ładowania akumulatorów- skuterki elektryczne- systemy sterowania urządzeniami domowymi

Warszawa Rokosowskiego 1 Herbsta 1

tel./fax: (22) 8225370

P.U.P.H. "ORMEX" S.C.

Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Warszawa Wawelska 5 tel./fax: (22) 25-59-71, tel. 25-62-

VICO - sprzęt medyczny

m.in. wózki sportowe TOP END

Page 142: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

142

20, Warszawa Czarnieckiego 57 tel. (22) 639-936-

0 fax: 39-90-21 Ma-Je-R Sp. Z o.o. Przedsiębiorstwo zajmujące się importem sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego i

laboratoryjnego. Warszawa Czarnocińska 3 (22) 6768182

fax: 6766563 EMICO Sp. z o.o. Sprzedaż hurtowa i detaliczna, serwis,naprawy, modernizacja i przeróbki

(dostosowywanie indywidualne) wózków inwalidzkich wszelkich typów. Sprzedaż sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego różnego typu (podnośniki, balkoniki, pionizatory, wózki inwalidzkie nowe i regenerowane, drobne pomoce). Przedstawiciel SWEDE na Polskę (wózki inwalidzkie oraz podstawowe przyrządy niezbędne w łazience, toalecie, przy jedzeniu i ubieraniu. Projektujemy i produkujemy indywidualne rozwiązania urządzeń dla niepełnosprawnych. http://free.polbox.pl/e/emico1/

Warszawa Pawińskiego 3 Zakłady Techniki Medycznej - Wydział Ortopedii

Warszawa Marszałkowska 68/70 m 31

(22) 621-84-32; fax 621-84-32

A NEW THERAPY CO LTD

pełen asortyment wózków inwalidzkich

Warszawa Włókiennicza 76 (22) 15-05-25 RENOMED, Nienałtowski Roman

Kompleksowy serwis wózków i sprzętu rehab. Autoryzacja WZSO, MEYRA.

Warszawa Wilcza 50/52 (22) 623-05-00; fax. 21-85-19

VARIMEX Polskie Towarzystwo Handlu Zagranicznego

wózki, balkoniki itp.

Warszawa Prymasa 1000-lecia 145/147

(22) 36-29-73 Serwis Sprzętu Rehabilitacyjnego i Szpitalnego

Naprawa i konserwacje: wózków, rowerów rehabilitacyjnych, wózków wieloczynnościowych, podpórek do chodzenia

Warszawa Schillera 4 (22) 831-42-04, Poradnia Rehabilitacji Zawodowej

Warszawa Borowskiego 2 (22) 618-24-42 w.007

CEBRON Warsztat oprzyrządowań samochodów inwalidzkich

Warszawa Okrąg 3 tel./fax: (22) 622-82-50

"MEDORT" Zakład Opieki Zdrowotnej

Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/

Warszawa Surowieckiego 12

(22) 644-00-75 AJA BAKUS Wózki inw.

Warszawa Jana Pawła II 52/54

tel./fax (22) 636-11-74

Sklep ze sprzętem rehabilitacyjnym

Niwelator Bólu SON-3, Magnetostumulator M-1, e-mail: [email protected]

Warszawa Gwiażdzista 77 tel./fax (22) 33-48-53

"FELIKS SERVICE AB"

podnośniki szpitalne i mieszkaniowe

Warszawa Twarda 56 tel./fax (22) 620-75-10 tel. 654-

Salon medyczny e-mail: [email protected]

Page 143: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

143

90-69 Warszawa Spacerowa 20A

m 19 (22) 48-11-92, fax 628-58-61

ASKLEPIOS wózki , balkoniki itp. Krzesłka toaletowe i uchwyty

Warszawa Bagno 7 m 2 (22) 624-99-41, 602-644-474

CYFROMAKS Oferuje: syntezator mowy polskiej; edytor tekstów; Norton dla niewidomych; Window Eyes; telegazetę przystosowaną dla niewidomych; mówiący termometr. E-mail: [email protected]

Warszawa Obrzeżna 20/22 (22) 43-38-55, fax 47-27-71

VOX Sp. z o.o. Oferuje: sygnalizację mówiącą do wind; mówiące wizytówki; urządzenia ostrzegające niewidomych przed przeszkodami; głosową sygnalizację alarmową do mieszkań i samochodów.

Warszawa Mickiewicza 70 m 61

(22) 39-87-69 OSTRYS Oferuje: ultradźwiękowy wykrywacz przeszkód dla niewidomych.

Warszawa Żurawia 45 (22) 19-15-91 Specjalistyczna Spółdzielnia Pracy "STOPA"

Warszawa Baśniowa 3 (22) 658-44-60 PRO-ORTO - sklep Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.)

Warszawa - Międzylesie

Jeżynowa 8 (22) 615-20-42 RENOMED, Nienałtowski Roman

Kompleksowy serwis wózków i sprzętu rehab. Autoryzacja WZSO, MEYRA.

Włocławek Pl. Kolanowszczyzna 16/50

[email protected]

Zakład Odzieżowy Aquila

Odzież dla ON

Wrocław Działoszyńska (71) 353-45-84 (dom)

Jędrzejowski Przystosowanie samochodu.

Wrocław Drzewieckiego 24/52

(71) 3521012, 602) 357169

Habitus dr Karol Bibrowicz

Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Wrocław Opatowicka 85 (71) 44-53-78 "REHATECH" ADWIZA Sp. z o.o.

pełen asortyment sprzętu lokomocyjnego, sprzęt ortopedyczny i inny

Wrocław Moniuszki 39 ARMATRONIC cewka indukcyjna do aparatu słuchowego umożliwiającego odbiór telewizji Wrocław Kazimierza

Wielkiego 7 "PAMOS" krzesełka wannowe

Wrocław Trzebnicka 82 tel./fax (71) 21-60-81

"REVITA" Sp. z o.o. kompletne wyposażenie łazienek, pomoce w kuchni i inny sprzęt rehab.-ortoped.

Wrocław Orla 24/1a (71) 332-33-39, Fax - (71) 332-33-44

Neurosoft Sp. z o.o. Producent SynTalk - oprogramowania do generowania mowy syntetycznej. Synteza mowy polega na zamianie tekstu zadanego w postaci znakowej na wypowiedź w postaci dźwiękowej. http://www.neurosoft.pl

Wrocław Zdrowa 2/2 (71) 57-40-91, 44-34-13

"HYDRO" Sp. z o.o wyposażenie WC i łazienek

Wrocław Kościuszki 173 tel./fax: (71) 341- "MEDORT" Zakład Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz

Page 144: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

144

47-50 Opieki Zdrowotnej obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/ Wrocław Powstańców Śl.

95 (71) 60-50-64, 60-50-68

"MEDYTEX" Sprzedaż Sprzętu Medycznego firmy VERMEIREN

Wózki dla dorosłych i dzieci, balkoniki, rowerki, krzesełka toaletowe i WC, nadstawki WC

Wrocław Poświęcka 8 Specjalistyczny Zespół Rehabilitacji, Zakłady Sprzętu Ortopedycznego

Zakopane Chyców Potok 8 Spółdzielnia Inwalidów "Zawrot"

Zielona Góra Wyszyńskiego 99 (pok. 108)

(68) 3264729 w. 228, (601) 326057

Gabinet Rehabilitacji mgr. Magdalena Zgoła

Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

Page 145: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

145

4.2. Szacunkowa ocena skutków ekonomicznych programu AAL (zyski/koszty)

Przykłady korzyści z realizowanych programów w zakresie ułatwiania życia osobom

starszym oraz promocji zdrowia

W oparciu o doświadczenia zagraniczne można wskazać przykłady mechanizmów

oszczędnościowych oraz pewne szacunkowe wartości spodziewanych korzyści związanych

z wprowadzaniem systemów zdalnego monitorowania stanu zdrowia. Na obecnym etapie

oceny nie wydaje się jednak możliwe przeprowadzenie szacunku korzyści z wdrożenia

programu AAL w skali makroekonomicznej tj. całej gospodarki Polski.

W przypadku Niemiec oceniono, że przy wykorzystaniu zdalnego monitoringu

stanu zdrowia, wzrosną możliwości wcześniejszego wypisywania pacjentów szpitali, co

pozwoli na osiągnięcie redukcji kosztów związanych z leczeniem szpitalnym na poziomie

1,5 mld euro w ujęciu rocznym.

Doświadczenia Wielkiej Brytanii z kolei wskazują na istotne różnice w zakresie

kosztów opieki zdrowotnej stacjonarnej, gdzie koszty pojedynczego miejsca w placówce

kształtują się na poziomie £21.840, a kosztami związanymi z zastosowaniem rozwiązań

telemedycyny, w przypadku których pewien ustalony moduł opieki (obejmujący

całodobowy monitoring zdalny oraz 10 godzin opieki medycznej) generuje koszty w

wysokości £7.121. Powyższe wartości wskazują, że stosowanie rozwiązań telemedycznych

przewidzianych w proponowanym zakresie działań programu AAL może generować

koszty ok. 3-krotnie niższe niż stosowanie standardowej opieki szpitalnej wobec osób

starszych.

Dostępność do powszechnej służby zdrowia i koszty opieki

W 2006 r. funkcjonowało 742 szpitali ogólnych, w tym 153 prywatnych, co

stanowi 95,13% liczby szpitali w roku2005. Był to kolejny rok spadku ogólnej liczby

szpitali w Polsce. W stosunku do roku 2004 liczba szpitali ogólnych zmniejszyła się o

ponad 6%.W 2006 roku w stosunku do roku 2005 spadła także o 8,38% liczba szpitali

niepublicznych, które stanowiły 20,6% wszystkich ogólnych placówek szpitalnych.

Page 146: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

146

Tabela 10. Szpitale ogólne z podziałem na województwa

Liczba szpitali Województwo 2005 r. 2006 r.**

Zmiana 2006/2005 [%]

Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Łącznie

7035412363729822292637

10123386933

780

6834372159619020302737

10620346434

742

- 2,86 -2,86 -9,76 -8,70 -6,35

-15,28 -8,16 -9,09 3,45 3,85 0,00 4,95

-13,04 -10,53 -7,25 3,03

-4,87

* Dane nie obejmują szpitali psychiatrycznych i resortowych. ** Dane nie obejmują filii szpitali.

Tabela 11. Liczba placówek POZ w latach 2005–2006

Liczba placówek POZ Województwo 2005 r.* 2006 r. Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Łącznie

631325514216623594981181274255274858290278526341

7 161

638 327 523 217 640 597 995 183 286 244 277 859 290 282 526 364

7 248

* Dane za 2005 rok zostały zaktualizowane w oparciu o informacje statystyczne CSIOZ

Rozpatrując koszty leczenia szpitalnego w zakresie osób starszych, jak wykazują

doświadczenia oddziału geriatrycznego w Katowicach, koszty leczenia w oddziałach tego

Page 147: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

147

typu są znacznie niższe niż w oddziałach chorób wewnętrznych. Jest natomiast sprawą

istotną, iż wydział geriatryczny w Katowicach jest jedynym tego typu w Polsce.

Podstawowe charakterystyki zamieszczono w poniższych tabelach.

Tabela 12. Placówki POZ na 10 000 mieszkańców – Liczba placówek POZ na 10 000

mieszkańców w latach 2005–2006

Liczba placówek POZ Województwo 2005 r.* 2006 r.

Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Łącznie kraj

2,181,572,352,142,411,821,911,721,312,121,251,832,251,951,562,01

1,88

2,19 1,58 2,38 2,15 2,45 1,85 1,94 1,72 1,36 2,02 1,27 1,81 2,24 1,97 1,57 2,14

1,90

* Dane za 2005 rok zostały zaktualizowane w oparciu o informacje statystyczne CSIOZ

Tabela 13. Liczba hospitalizacji i odsetek zgonów na trzech wybranych oddziałach

chorób wewnętrznych i na oddziałach geriatrycznych wg danych SO NFZ w

Katowicach

Oddział chorób wewnętrznych

Grupa wiekowa Liczba hospitalizacji w 2005r.

Liczba zgonów wśród pacjentów

hospitalizowanych w 2005 r.

Odsetek zgonów w stosunku do liczby

hospitalizacji w 2005 r.

60-75 lat 1316 308 23,4% 76-85 lat 664 186 28,0% pow. 85 lat 163 73 44,8% Suma 2143 567 26,5% Źródło: Prezentacja dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowana dla potrzeb Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia

Page 148: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

148

Liczba hospitalizacji i odsetek zgonów na trzech wybranych oddziałach chorób wewnętrznych i na oddziałach geriatrycznych wg danych SO NFZ w Katowicach (cd.)

Oddział geriatryczny

Grupa wiekowa Liczba hospitalizacji w 2005r.

Liczba zgonów wśród pacjentów

hospitalizowanych w 2005 r.

Odsetek zgonów w stosunku do liczby

hospitalizacji w 2005 r.

60-75 lat 929 149 16,9% 76-85 lat 924 236 25,5% pow. 85 lat 226 96 42,5% Suma 2079 481 23,1% Źródło: Prezentację dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowaną dla potrzeb Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia

Tabela 14. Koszt świadczeń szpitalnych w okresie roku po wypisie z trzech wybranych oddziałów chorób wewnętrznych i oddziałów geriatrycznych wg danych

SO NFZ w Katowicach*

Oddział chorób wewnętrznych Grupa wiekowa Koszt ogólny Liczba hospitalizacji

w 2005 r. Średni koszt na 1

hospitalizację 60-75 9 780 243 zł 1316 7 432 zł76-85 4 077 267 zł 664 6 140 złpow. 85 lat 946 836 zł 163 5 809 złSuma 14 804 346 zł 2143 6 908 zł

Oddział geriatryczny Grupa wiekowa Koszt ogólny Liczba hospitalizacji

w 2005 r. Średni koszt na 1

hospitalizację 60-75 4 882 110 zł 929 5 255 zł 76-85 4 740 863 zł 924 5 131 zł pow. 85 lat 1 106 926zł 226 4 898 zł Suma 10 729 899zł 2079 5 161 zł Źródło: Prezentacja dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowana dla potrzeb Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia *Oceniane nośniki kosztów: Leczenie szpitalne, świadczenia współfinansowane, rehabilitacja lecznicza, stomatologia, wyjazd karetki pogotowia, psychiatria, opieka długoterminowa i świadczenia odrębnie kontraktowane, jest to liczba osobodni, porad, zabiegów, hospitalizacji (są to dane sprawozdawane w Pakiecie Świadczeniodawcy za lata 2004 -2006). Średni koszt to wartość wszystkich świadczeń podzielony przez liczbę świadczeń (dane nie uwzględniają środków ortopedycznych i leków przepisywanych na receptę).

Koszty związane z refundowaniem leków

Poważnym obciążeniem finansowym w służbie zdrowia są dopłaty do refundacji

leków. Problem wydaje się istotny, zwłaszcza w kontekście wprowadzania programów

Page 149: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

149

AAL dla osób starszych. Nadmierne czy nieodpowiednie przyjmowanie leków jest nie

tylko przyczyną wielu chorób ale także przeróżnych powikłań. Problem ten stanowić może

pole działania dla programów związanych z ograniczaniem nadmiernego i

nieodpowiedniego przyjmowania leków, czy wręcz wprowadzania rozwiązań

uaktywniających osoby starsze w celu eliminowania nadwyżki leków przez nich

przyjmowanych.

Istotą refundacji leków są nakłady poniesione przez państwo. Można postawić tezę,

że zniwelowanie tych kosztów jest możliwe poprzez racjonalizację przyjmowania leków

przez pacjentów, a także zwiększenie poziomu koordynacji w przepisywaniu leków

pacjentom (wielu lekarzy przepisuje temu samemu pacjentowi podobne leki, przez co

pacjenci przyjmują lekarstwa w złych proporcjach). Przeprowadzona analiza nawiązuje

zatem do problematyki tzw. terapii podwojonej, scharakteryzowanej w ramach rozdziału

2.3. i ma na celu przedstawienie skali problemu w ujęciu ekonomicznym oraz zwrócenie

uwagi na skierowanie części działań podejmowanych w przyszłości w ramach AAL na

redukcję kosztów ponoszonych przez państwo jak i samych pacjentów, m. in. poprzez

eliminowanie zbędnych wydatków na wiele rodzajów lekarstw.

79,22% refundowanych w roku 2006 leków było wypisywanych na receptach

białych, blisko 20,61% na drukach książeczek rejestru usług medycznych. Na receptach

różowych wypisano 0,16% leków. Analiza została sporządzona na podstawie 99,56%

danych szczegółowych przekazanych przez OW NFZ.

Grupy ATC

Największe wydatki pociągnęła za sobą refundacja leków:

• stosowanych w leczeniu schorzeń centralnego układu nerwowego (grupa ATC – N)

– ponad16,49% ogólnej kwoty refundacji,

• leków stosowanych w leczeniu schorzeń przewodu pokarmowego (grupa ATC – A)

– ponad 15,71% ogólnej kwoty refundacji,

• leków z grupy ATC-C – układ sercowo – naczyniowy – ponad 15,04% ogólnej

kwoty refundacji.

Udział procentowy wydatków z tytułu refundacji leków w podziale na

poszczególne grupy ATC (anatomiczno – terapeutyczno – chemiczne) przedstawiono na

poniższym wykresie.

Page 150: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

150

Odpłatności

Analiza struktury wydatków na refundacje leków w 2006 r. w podziale na

odpłatności wykazała, że blisko 53% ogólnej kwoty refundacji wydatkowano na leki

dostępne dla pacjentów po wniesieniu opłaty ryczałtowej (leki z listy leków podstawowych

oraz z listy leków stosownych w chorobach przewlekłych wydawanych po wniesieniu

opłaty ryczałtowej do wysokości ustalonego limitu ceny). Przeznaczono na ich refundacją

blisko 3,562 mld zł.

Kolejne grupy co do wartości wydatkowanych środków stanowią :

a) leki wydawane za 30% odpłatnością – blisko 20% (w tym leki z listy leków

uzupełniających wydawanych za 30% odpłatnością i leki z listy chorób

przewlekłych wydawanych za 30% odpłatnością) – kwota refundacji ponad 1 304

mld zł,

b) leki wydawane za odpłatnością 50% ceny leku – blisko 15% (w tym leki z listy

leków uzupełniających wydawanych za 50% odpłatnością i leki z listy chorób

przewlekłych wydawanych za 50% odpłatnością) – kwota refundacji blisko 983

mln zł,

c) leki wydawane bezpłatnie – ponad 12% (z listy chorób przewlekłych, dla

inwalidów wojennych, inwalidów wojskowych) – kwota refundacji ponad 810 mln

zł.

Page 151: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

151

Szczegółowe dane przedstawiono na poniższym wykresie.

Biorąc pod uwagę liczbę opakowań leków objętych refundacją największy udział

mają:

1. leki wydawane za opłatą ryczałtową (41,80% ogólnej liczby opakowań),

2. leki wydawane za odpłatnością 50% ceny leku do wysokości ustalonego limitu

(30,32% ogólnej liczby

opakowań),

3. leki wydawane za odpłatnością 30% ceny leku do wysokości ustalonego limitu

(17,69%),

4. leki wydawane bezpłatnie do wysokości ustalonego limitu (10,19%).

Jak wynika z powyższych danych:

• blisko 52% ogólnej kwoty refundacji w roku 2006 wydatkowano na leki

refundowane pacjentom cierpiącym na choroby przewlekłe (wydatkowano na ten cel

ponad 3 462 mld złotych). Dla tej grupy uprawnionych wypisano łącznie blisko 98 mln

opakowań leków o łącznej wartości ponad 4 110 mld złotych.

• drugą co do wartości refundacji grupą leków stanowiły leki refundowane z listy

leków podstawowych i uzupełniających (dostępne dla „zwykłych”

ubezpieczonych). Wydatkowano na nie ponad 2 797 mld złotych (42,01% ogólnej

Page 152: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

152

kwoty refundacji). Refundacją objęto ponad 289 mln opakowań leków o łącznej

wartości ponad 5,484 mld złotych.

• 5,25% ogólnej kwoty refundacji (ponad 349 mln złotych) wydatkowano na

refundację leków dla inwalidów wojennych. Refundacją objęto dla tej grupy

uprawnionych blisko 11 700 mln opakowań leków o łącznej wartości 348 mln

złotych.

• blisko 0,7% ogólnej kwoty refundacji (ponad 44 mln złotych) przeznaczono na

refundację leków dla zasłużonych honorowych dawców krwi. Refundacją objęto

dla tej grupy uprawnionych ponad 2,77 mln opakowań leków o łącznej wartości 51

907 mln złotych).

Produkty handlowe

Analizując refundacje poszczególnych produktów leczniczych, największe wydatki

na refundację przeznaczone są na refundację:

• Flixotide Dysk (fluticasonum) – lek stosowany w leczeniu astmy – (2,49% ogólnej

kwoty refundacji, blisko 1,9 mln opakowań),

• Clexane (Enoxaparinum) – lek p/zakrzepowy – (2,20% ogólnej kwoty refundacji,

ponad 3,90 mln opakowań);

• Zolafrenu (olanzapinum) – leku stosownego w leczeniu schizofrenii opornej na

leczenie – (1,94% ogólnej kwoty refundacji, ponad 570 tys. opakowań),

• Serevent Dysk (Salmeterolum) – lek stosowny w leczeniu astmy – (1,36% ogólnej

kwoty refundacji, ponad 1,3 mln opakowań;

• Ins. Mixtard 30HM Penfill (Insulinum) – lek p/cukrzycowy – (1,21% ogólnej

kwoty refundacji, ponad 824 tys. opakowań),

Refundacja tych 5 produktów pociąga za sobą blisko 9,20% ogólnej kwoty

refundacji. Na produkty lecznicze sprawozdane bez informacji o nazwie handlowej leku,

czy też nazwie międzynarodowej, w 2006 r. wydatkowano 7,62% ogólnej kwoty refundacji

(blisko 507 mln).

Analiza refundacji poszczególnych produktów leczniczych pod względem liczby

refundowanych opakowań przedstawia się następująco:

• Enarenal (Enalaprilum) – lek kardiologiczny – (ponad 8,65 mln opakowań, 0,44%

ogólnej kwotyrefundacji);

Page 153: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

153

• Ketonal Forte (Ketoprofenum) – lek p/bólowy – (ponad 6,56 mln opakowań, 0,72%

ogólnej kwoty refundacji);

• Tertensif SR (Indapamidum) – lek kardiologiczny – (ponad 6,4 mln opakowań,

0,51% ogólnej kwoty refundacji);

• Bisocard (bisoprololum) – lek kardiologiczny – (ponad 5,4 mln opakowań, 0,02%

ogólnej kwoty refundacji);

• Kalipoz prolongatum (Kalii chloridum) – lek kardiologiczny – (ponad 4,8 mln

opakowań, 0,16% ogólnej kwoty refundacji).

Podmioty odpowiedzialne generujące największe koszty refundacji

32,36% ogólnej kwoty refundacji wydano na produkty lecznicze poniżej

wymienionych podmiotów odpowiedzialnych:

Tabela 15. Podmioty generujące największe koszty refundacji

Przykłady programów pomocowych realizowanych przez jednostki samorządu

terytorialnego:

A. Realizowane przez m. Poznań

Page 154: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

154

W Poznaniu w ramach wieloletniego Miejskiego Programu „Seniorzy” (lata 2005-

2010) - podejmowane są – w ramach 5 projektów - następujące działania na rzecz osób

starszych:

Projekt „AKTYWIZACJA FIZYCZNA I PSYCHICZNA” – umożliwienie osobom

starszym zachowanie sprawności, samodzielności i niezależności poprzez udział w

spartakiadach dla seniorów) oraz umożliwienie bezpłatnego korzystania z pływalni

miejskiej, a także uczestniczenie w wydarzeniach kulturalnych ( np. „Jesienne róże”

zorganizowanym w Teatrze Muzycznym).

Projekt „ZDROWIE” – stworzenie dostępności systemu opieki geriatryczno-

gerontologicznej, w ramach którego realizują swoje zadania 3 organizacje pozarządowe:

Wielkopolskie Stowarzyszenie Alzheimerowskie, Wielkopolskie Stowarzyszenie Opieki

Paliatywnej „Hospicjum Domowe” i Stowarzyszenie Ludzi III Wieku „Świerczewski

Krąg”. (Z dwiema pierwszymi organizacjami Miasto podpisało wieloletnie umowy na

świadczenie usług osobom starszym).

Projekt ”POMOC SOCJALNO-BYTOWA” – przeznaczono w TBS mieszkania dla

seniorów (miasto pokrywa koszty partycypacji) i powstanie Klubu Seniora. 2007r. –

oddanie do użytku 40 mieszkań. Uruchomienie prac nad nową formą pomocy – powstanie

mieszkań chronionych dla seniorów, c.d. prac nad utworzeniem filii dps z ul. Konarskiego

(na ul. Zamenhoffa). Miasto realizuje zadanie "Mieszkanie w TBS". W 2006 r., na

podstawie umowy z TBS Wielkopolska, Miasto pozyskało 39 lokali w zasobie TBS przy

ul. Grabowej 22a. Z 33 osobami starszymi zawarto umowy najmu. Ponieważ osoby te

zamieszkują również z innymi osobami starszymi - łącznie udzielono pomocy 43

seniorom. W ramach programu pomocy dla osób starszych w 2006 r. przewidziano także

lokale w budynku przy ul. Dąbrowskiego 84 w Poznaniu, gdzie po kapitalnym remoncie

powstały 23 lokale socjalne, z czego 10 przeznaczono dla osób starszych .

Grupa osób, która zamieszkała w ww. budynku to osoby starsze, renciści i emeryci,

którzy zostali objęci listą osób i rodzin spełniających przesłanki do udzielenia pomocy

mieszkaniowej lub zamieszkujący w dużych lokalach komunalnych, których nie mogli

utrzymać z uwagi na zakończoną aktywność zawodową albo też legitymujące się umową

najmu lokalu socjalnego w budynkach wspólnot mieszkaniowych lub w budynkach

objętych Programem renowacji kamienic. Powodzenie programu i ogromne nim

zainteresowanie ze strony osób starszych były powodem, dla którego uruchomiono w 2007

roku II etap zasiedlania budynków przy ul. Grabowej 22 A i B. W ramach rozstrzygnięcia

Page 155: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

155

przetargu wybrana została koncepcja zabudowy uwzględniająca wybudowanie dwóch

budynków A i B z następującą strukturą: 58 lokali dwupokojowych i 20 lokali

jednopokojowych. Integralną częścią realizowanej inwestycji jest pomieszczenie klubu

seniora zlokalizowane w parterze budynku B. Obydwa budynki wyposażone będą w

windę i halę garażową w podpiwniczeniu budynku. Przystosowane będą również dla osób

niepełnosprawnych.

Przewidywany koszt partycypacji wyniesie 1000 zł/m˛ pow. lokalu mieszkalnego.

Przewidywany termin zakończenia budowy określono na grudzień 2008 r. Zasiedlanie

budynków planowane jest na I kwartał 2009 r. W ramach uzgodnień z Biurem Nadzoru

Właścicielskiego UMP ustalono, iż Miasto Poznań będzie partycypować w kosztach

budowy wszystkich lokali w zaplanowanych budynkach przedmiotowej inwestycji.

Projekt „BEZPIECZEŃSTWO OSOBISTE” – przeprowadzono 24 szkolenia nt. .

zwiększenia bezpieczeństwa ludzi starszych w środowisku zamieszkania, możliwych

zagrożeń oraz sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Blisko 100 seniorów

skorzysta do końca 2007 r. z TELEFONU ZAUFANIA (0-61 847 00 38) prowadzonego

przez Fundację Familijny Poznań. Uruchomiono Punkt Informacyjno-Zgłoszeniowy (przy

wspomnianym TELEFONIE ZAUFANIA) o nadużyciach i przemocy wobec osób

starszych. Dwie organizacje pozarządowe: Polski Komitet Pomocy Społecznej oraz

Stowarzyszenie „Solidarność z Bezrobotnymi” realizują szkolenia dla wolontariuszy i

zawodowych opiekunów osób starszych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa

osobistego seniorom (szkoleniami objętych zostanie kilkaset osób.

Projekt „EDUKACJA SPOŁECZNA” – zorganizowano wykłady otwarte dla

seniorów i dla seniorów i młodzieży oraz warsztaty artystyczne dla seniorów. W ramach

międzypokoleniowej integracji seniorów z dziećmi i młodzieżą zorganizowano wspólne

zajęcia z rękodzieła artystycznego oraz uruchomiono proces wspierania dzieci z

problemami w nauce przez emerytowanych nauczycieli. Organizowano wspólne występy

w związku z różnymi świętami i wydarzeniami (np. jasełka i wspólne kolędowanie,

obchody Konstytucji 3 Maja i Dnia Niepodległości, spotkania noworoczne i wigilijne,

warsztat plastyczny „Jesienny pejzaż”, koncerty). Kontynuowały swoja działalność

KAWIARENKI INTERNETOWE (6 kawiarenek z 75 miejscami) DLA SENIORÓW

(korzysta z nich tygodniowo do 81 osób starszych współpracujących z 8 nauczycielami i

52 uczniami). W realizacji projektu zwraca się uwagę na przełamywanie stereotypów nt.

starości oraz niekorzystnych dla seniorów zachowań społecznych dzieci i młodzieży. W

Page 156: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

156

wyniku podejmowanych działań równie seniorzy stają się otwarci na problemy ludzi

młodych, co sprzyja integracji wielopokoleniowej.

Ludzie starsi korzystają również z bogatej oferty spędzania wolnego czasu w ponad

40 osiedlowych KLUBACH SENIORA i propozycji parafialnych. W Poznaniu działa 6

ośrodków wsparcia dla osób starszych i samotnych (5 prowadzonych przez Miasto i 1

przez PKPS) – są to Dzienne Domy Pomocy Społecznej. 2 Oddziały DDPS funkcjonują

przy całodobowych DPS. W pierwszej połowie 2007r. – 413 osób, skierowanych przez

MOPR, skorzystało z oferty DDPS, zaspokajając niezbędne potrzeby socjalno-bytowe, jak

i społeczno-kulturalne w środowisku zamieszkania. (po 65. roku życia) – 97.345, co

stanowi ponad 17% ludności Poznania. Według prognoz demograficznych, ta grupa

ludności będzie zwiększała swój udział w ogólnej liczbie mieszkańców Poznania. Seniorzy

korzystający ze świadczeń pomocy społecznej stanowią blisko 15% ogółu osób

korzystających z pomocy materialnej w pierwszym półroczu 2007 r. Program SENIORZY

jest integralną częścią „PLANU ROZWOJU MIASTA POZNANIA W LATACH 2005-

2010 w ramach priorytetu „OBYWATELSKI POZNAŃ”.

B. Realizowane przez gminę Śniadowo

Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych gminy Śniadowo na lata

2006-2010 nakreśla długofalowe działania mające na celu umożliwienie osobom i

rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie

pokonać sami.

W celu operacyjnym nr 6 zawarto kierunki pomocy dla ludzi starych. W kręgu

szczególnego zainteresowania i troski przez nasz Ośrodek pozostają ludzie starsi, które są

samotni, nie posiadający bliskiej rodziny ani osób stale troszczących się o ich codzienny

byt. Takim osobom należy świadczyć pomoc w formie usług opiekuńczych, pomocy

finansowej i rzeczowej np. opał na zimę. W przypadku niewystarczających usług

opiekuńczych zwłaszcza osób samotnych wymagających całodobowej opieki i pielęgnacji

zachodzi konieczność umieszczenia w domach pomocy społecznej.

Część osób starszych utrzymuje się z niskich świadczeń emerytalnych lub

rentowych i duże wydatki na leki powodują, iż nie są w stanie zabezpieczyć innych

wydatków dnia codziennego. Zły stan zdrowia w połączeniu z kłopotami finansowymi

nasilają problem osamotnienia i izolacji w środowisku.

Page 157: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

157

Cele strategiczne:

1. Zapewnienie usług opiekuńczych osobom starym i samotnym.

2. Zwiększenie aktywności życiowych ludzi starszych będących jeszcze w pełni sił

poprzez stworzenie warunków do aktywności społecznej.

Zadania do zrealizowania:

1. Zapewnienie środków w budżecie gminy na sfinansowanie pobytu osób

starszych w domach pomocy społecznej,

2. Zapewnienie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób

wymagających tej formy pomocy.

Czas realizacji: Praca ciągła.

Przewidziane środki: 22.000 zł

Realizatorzy programu i instytucje współpracujące: Ośrodek Pomocy Społecznej,

Urząd Gminy Śniadowo, Powiatowy Urząd Pracy, Szkoły, Policja, Kościół, Sądy i

Kuratorzy sądowi, Pedagodzy, Służba zdrowia.

Źródła finansowania: budżet gminy, budżet państwa, fundusze pomocowe

Programy promocji zdrowia realizowane przez wojewódzki oddział NFZ:

W 2006 r. Lubelski OW NFZ na terenie województwa lubelskiego oddział

przeprowadził akcję informacyjną na temat profilaktycznych programów zdrowotnych

poprzez:

• Włączenie mediów lokalnych. TV 3 informacje w Panoramie Lubelskiej, TV 3

wywiad w programie Gość Dnia, Program „Dbaj o Zdrowie” promujący

profilaktykę i zdrowie oraz zobowiązując świadczeniodawców do większego

zaangażowania w rozpropagowaniu idei programów profilaktycznych.

• Oddział na spotkaniach ze świadczeniodawcami oraz organizacjach Białej Niedzieli

(Karczmiska 11czerwca 2006r.) przekazywał ulotki informacyjne na temat

programów profilaktycznych realizowanych w 2006 r. w celu rozpowszechnienia

ich wśród świadczeniobiorców. Ulotki są także dostępne w Oddziale i

Delegaturach oraz na stronie internetowej –„Cztery Pory Roku” www.nfz-lublin.pl.

• Oddział zaangażował w akcję informacyjną przedstawicieli organów samorządu

terytorialnego (24 maja 2006roku wysłano 71 pism) oraz przedstawicieli diecezji

Page 158: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

158

(w czerwcu 2006 roku wysyłano 30 pism) z prośbą o pomoc w rozpropagowaniu

akcji.

• W dniu 13 lutego 2006 roku Lubelski OW NFZ ogłosił konkursu ofert w zakresie

programu profilaktyki gruźlicy oraz programu wczesnej, wielospecjalistycznej,

kompleksowej, skoordynowanej i ciągłej pomocy dziecku zagrożonemu

niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie na terenie

województwa lubelskiego. Zgłosiło się 37 oferentów, umowę podpisało 31

świadczeniodawców. W dniu 25 kwietnia 2006 roku.

• Lubelski OW NFZ ogłosił dodatkowy konkursu ofert w zakresie: programu

profilaktyki raka szyjki macicy – etap podstawowy, etap diagnostyczny i etap

pogłębionej diagnostyki (na terenach niezabezpieczonych tzw. białych plam).

Zgłosiło się 3 oferentów, umowę podpisało 2.

• Z uwagi na brak zabezpieczenia możliwości wykonania badania

mammograficznego 24 kwietnia 2006 roku 12 powiatach zaproponowano 6

świadczeniodawcom mającym podpisane umowy w zakresie programu profilaktyki

raka piersi – etap podstawowy, posiadającym na wyposażeniu mammobusy,

realizację umowy na terenie tzw. białych plam. Zaproponowano poszczególnym

świadczeniodawcom przydział konkretnych powiatów. Świadczeniodawcy wyrazili

zgodę i obsługiwali wyznaczone powiaty.

• W dniu 17 maja 2006 roku Lubelski OW NFZ ogłosił konkurs ofert w zakresie

programu profilaktyki chorób odtytoniowych na terenie województwa lubelskiego.

Zgłosiło się 249 oferentów. Wszyscy podpisali umowy.

• W dniu 6 lipca 2006 roku Lubelski OW NFZ ogłosił konkurs ofert na zawieranie

umów w zakresie programu wczesnej diagnostyki i leczenia jaskry na terenie

województwa lubelskiego. Zgłosiło się 12 oferentów. Do zawarcia umów wybrano

11 świadczeniodawców.

• Koordynacyjnym w zakresie organizacji wdrożenia Systemu Informatycznego

Monitorowania Profilaktyki (SIMP) i dalszej współpracy w ramach projektu. Na

bieżąco prowadzona jest korespondencja z WOK –mi w sprawie comiesięcznych

raportów ze stanu realizacji programów profilaktyki raka szyjki macicy i raka

piersi.

• Przeprowadzono we współpracy z WOK-mi 2 szkolenia w zakresie obsługi

systemu SIMP oraz standardów jakości badań mammograficznych.

Page 159: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

159

• Rozdysponowano ulotki informacyjne oraz plakaty dotyczące bezpłatnych badań

cytologicznych dla każdej Polki – Ogólnopolski Program Aktywnej Profilaktyki

Raka Szyjki Macicy. Ośmiu Świadczeniodawców zadeklarowało sprawozdawać w

nowym systemie, pozostali Świadczeniodawcy od 2007 roku.

• We współpracy z WOK-mi dnia 7 października 2006 roku Oddział

współorganizował „Marsz Różowej Wstążeczki”. Zabezpieczył mammobus oraz

punkt informacyjny z ulotkami dotyczącymi wszystkich programów

profilaktycznych realizowanych przez Lubelski OW NFZ.

• Lubelski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w celu

upowszechnienia wiedzy na temat profilaktycznych programów zdrowotnych

prowadził również kampanię medialną „4 pory roku”. W dniach 2-3 marca 2006

roku odbyło się w centrali NFZ spotkanie rzeczników prasowych OW w sprawie

harmonogramu działań promocyjnych. Opracowano podstawowe założenia

strategii medialnej (media regionalne)– upowszechnianie wiedzy na temat

programów profilaktycznych finansowanych przez NFZ. W dniu 31 marca 2006 r.

Oddział otrzymał drogą elektroniczną plany medialne dla wszystkich oddziałów

wojewódzkich. Przyjęto harmonogram działań promocyjnych w kampanii „4 pory

roku dla zdrowia” dla Oddziału Lubelskiego, w którym wiosna obejmowała

profilaktykę raka piersi i profilaktykę raka szyjki macicy. Jesień to czas promocji

programu chorób układu krążenia i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. W

zimie promowane będą programy: pomocy dziecku niepełnosprawnemu i jego

rodzinie oraz program badań prenatalnych. Wyemitowano radiowe spoty

reklamujące programy profilaktyczne w liczbie:

• 29 emisji w lipcu 2006 – radio eR (koszt netto – 1135,35 zł);

• 20 emisji we wrześniu 2006 – radio eR (koszt netto – 783 zł);

• 24 emisji w październiku 2006 – radio eR (koszt netto łącznie z XII 2006 –

1606,02 zł);

• 17 emisji w grudniu 2006 – radio eR;

• 62 emisje w październiku 2006 – radio Złote Przeboje (koszt netto – 2790 zł);

• 46 emisji w listopadzie 2006 – radio Złote Przeboje (koszt netto – 2070 zł);

• 18 emisji w grudniu 2006 – radio Złote Przeboje (koszt netto – 810 zł);

• Zrealizowano telewizyjne programy pt. „Dbaj o zdrowie”, poświęcone

zagadnieniom promocji zdrowia. W dniach 21 oraz 28 czerwca o godzinie 18.30

Page 160: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

160

wyemitowano wyprodukowane przez TVP Lublin dwa odcinki programu (tematy

to profilaktyka raka piersi, profilaktyka raka szyjki macicy). Koszt jednego odcinka

to 5 tys. zł. W dniu 22 i 29 czerwca o godzinie 8.00 odbyły się powtórki tych

audycji. Kolejne emisje audycji to 19 i 20 października (tematy to profilaktyka

POCHP i CHUK). Udział w programie wziął Krzysztof Cugowski. Koszt jednego

odcinka to 5 tys. zł. Oddział zaplanował realizację audycji nt. pomocy dziecku

niepełnosprawnemu i jego rodzinie oraz programu badań prenatalnych.

• Zaprojektowano ulotki – druk w firmie Mulitdruk 2000 sztuk ulotek w czerwcu

2006 roku (ulotka dot. Wszystkich programów zakontraktowanych przez NFZ –

1000 szt., ulotka dotycząca programu raka piersi i raka szyjki macicy wraz z

wykazem świadczeniodawców realizujących programy na terenie województwa

Lubelskiego – 1000 szt.). Łączny koszt 1200 zł. brutto. Dodruk tych ulotek nastąpił

w październiku 2006 roku w ilości 1000 szt. (po 500 szt. każda) – koszt 1000 zł

netto. We wrześniu br. opracowano ulotki informacyjne – programy profilaktyczne

POCHP i CHUK – druk własnym sumptem po 1000 szt. każda.

• Wyprodukowano spot telewizyjny – zrealizowany na podstawie programu „Dbaj o

zdrowie”, spoty pojawiały się przed Panoramą Lubelską o godzinie 18.00.

• Ukazały się informacje prasowe – publikowane od początku 2006 roku w ilości:

• Gazeta Wyborcza – 10 artykułów;

• Kurier Lubelski – 9 artykułów;

• Dziennik Wschodni – 11 artykułów.

Przykłady programu pomocowego realizowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki

Społecznej

W Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej przygotowany został Poakcesyjny

Program Wsparcia Obszarów Wiejskich (PPWOW). Przedsięwzięcie ma służyć

zmniejszeniu w nich skali problemów społecznych. Przeciętnie gmina kwalifikująca się do

Programu może liczyć na wsparcie rzędu 20 tysięcy euro rocznie. Pieniądze będzie można

wydać na pomoc dla potrzebujących oraz na przygotowanie projektów wsparcia dla

potrzebujących. Przygotowanie PPWOW zostało sfinansowane ze środków tzw. Grantu

Japońskiego, przyznanych rządowi. Natomiast sam program finansowany będzie głównie z

pożyczki Banku Światowy na kwotę 84,04 mln dolarów. Natomiast 10 proc. wartości

całego przedsięwzięcia zostanie sfinansowana ze środków publicznych. Program będzie

Page 161: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

161

realizowany w latach 2006-2009. Za realizację przedsięwzięcia odpowiedzialne będzie

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.

Największym komponentem Projektu jest Program Integracji Społecznej

koncentrujący się na przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu i mobilizacji kapitału

społecznego. PPWOW wesprze najsłabsze i najbiedniejsze gminy wiejskie i wiejsko-

miejskie w prowadzeniu polityki społecznej. W trakcie trwania Programu samorządy gmin

będą przygotowywać projekty, finansowane ze środków programu. Warunkiem uzyskania

wsparcia będzie przygotowanie odpowiedniej jakości projektu. Jednocześnie eksperci

regionalni będą wspierać samorządy gmin w przygotowywaniu projektów. Pozwoli to w

przyszłości tym samorządom wykorzystywać środki z funduszy strukturalnych, do których

obecnie nie mają dostępu ze względu na brak umiejętności przygotowywania wniosków o

ich przyznanie.

Program pomoże wprowadzić nowe standardy i instrumenty zarządzania w

gminach w sferze pomocy społecznej. Adaptacja nowych standardów i instrumentów

otworzy gminom drogę do korzystania z funduszy Unii Europejskiej przeznaczonych na

rozwiązywanie problemów społecznych.

Beneficjenci Programu

Program stworzy możliwość sfinansowania projektów dla trzech grup beneficjentów:

• ludzi starszych,

• dzieci i młodzieży,

• rodzin z dziećmi.

Pomoc dla osób starszych obejmie m.in.: usługi opiekuńcze o różnym zakresie i

charakterze; środowiskowe formy opieki nad osobami w podeszłym wieku, rozwój usług

wspomagających, ułatwiających codzienne funkcjonowanie /dostęp do informacji,

gastronomia, transport, kształcenie ustawiczne/; rozwój form pomocy w okresowym

wyręczaniu opiekunów rodzinnych; mieszkania chronione dające możliwość maksymalnie

długiej samodzielności; wspieranie różnych form samopomocy.

Programy realizowane przez konsorcja międzynarodowe

1. CHI. Bringing the energy of the social life force into the home of the elderly

using innovative ICT. Projekt realizowany przez konsorcjum międzynarodowe składające

się z 13 podmiotów. Uczestnikiem projektu ze strony polskiej jest Akademia Górniczo-

Page 162: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

162

Hutnicza w Krakowie, zapewniająca wkład finansowy do projektu w wysokości 250.560

euro.

Całkowity budżet projektu wynosi 4.485.237 euro, w tym wkład AGH stanowi

5.59%. Udział w projekcie pozostałych członków konsorcjum kształtuje się w granicach od

4,17% do 14,21%. Dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej kształtuje się na poziomie

3.078.961 euro.

Celem projektu jest aktywizacja społeczna osób starszych, odwołując się do znaczenia

elementu „chi” definiowanego w tradycyjnej kulturze chińskiej jako „siła życia”. W ramach

proponowanych działań przewiduje się rozwijanie zastosowań innowacyjnych zastosowań

ICT w otoczeniu domowym osób starszych. Rozwiązania powyższe obejmować mają

wykorzystanie urządzeń telekomunikacyjnych i multimedialnych nie tylko do rozwijania

możliwości kontaktu o charakterze opiekuńczym, w szczególności do monitorowania stanu

zdrowia, lecz również o charakterze podtrzymywania przez osoby starsze więzi społecznych i

towarzyskich z krewnymi, opiekunami czy lokalnymi społecznościami i organizacjami

skupiającymi seniorów.

2. ICTOBEO. ICT fo Ageing Well. Overcoming the barriers and Exploiting the

Opportunities. Projekt realizowany przez konsorcjum międzynarodowe składające się z 6

podmiotów. Uczestnikiem projektu ze strony polskiej jest Uniwersytet Jagielloński,

zapewniający wkład finansowy do projektu na poziomie 79.180 euro.

Całkowity budżet projektu wynosi 1.084.276 euro, w tym wkład UJ stanowi 7,3%.

Udział w projekcie pozostałych członków konsorcjum kształtuje się w granicach od 7,38% do

31,13%. Dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej zaplanowano w zakresie 100%

wartości projektu, tj. 1.084.276 euro.

W projekcie postawiono sobie za cel zainicjowanie procesu tworzenia podstaw

instytucjonalnych i budowania porozumienia społecznego oraz aktywizacji partnerów

społecznych wokół idei podnoszenia jakości życia osób starszych. Przewiduje się

uczestnictwo w powyższych procesach samych osób starszych, producentów i

dystrybutorów urządzeń teleinformatycznych, środowisk naukowych, przedstawicieli

sektora ubezpieczeń i usług finansowych, organizacji społecznych oraz politycznych.

Założenia wspólnego działania powyższych środowisk koncentrują się na badaniu i

promowaniu potrzeb osób starszych w zakresie różnorodnych usług, w tym szczególności

korzystania z usług teleinformatycznych.

Page 163: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

163

3. PRO-Life. Integrated scalable user-centred adaptive system towards active aging

and PROlonging autonomous LIFE. Projekt jest zgłoszony do realizacji przez konsorcjum

międzynarodowe składające się z 9 podmiotów. Uczestnikiem projektu ze strony polskiej

jest Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o, zapewniająca wkład finansowy do projektu

wynoszący 124,250 euro.

Całkowity budżet projektu wynosi 2.745.467 euro, w tym wkład PTC Sp. z o.o.

stanowi 4,91%. Udział w projekcie pozostałych członków konsorcjum jest zróżnicowany od

2,33% do wysokości 24,23%. Dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej zaplanowano w

wysokości 1.852.556 mln euro.

Założenia projektu skoncentrowane są na rozwoju metod i technologii możliwych

do zastosowania w środowisku osób starszych w celu poprawy warunków i

bezpieczeństwa zdrowotnego tychże osób. Szczególny nacisk położony jest na stosowanie

urządzeń monitorujących prawidłowość przebiegu podstawowych funkcji życiowych osób

starszych (odżywiania, zachowania aktywności fizycznej itp.) w celu przedłużenia ich

funkcjonowania w społeczeństwie, zwiększania komfortu życia i redukcji zagrożenia

nagłym pogorszeniem stanu zdrowia a co za tym idzie – przyczyniających się do redukcji

kosztów ewentualnego leczenia osób starszych lub spadku stopnia ich samodzielności.

Rozwijane rozwiązania technologiczne dotyczyć będą systemów wielofunkcyjnych

urządzeń multimedialnych i teleinformatycznych, kontrolujących możliwie szeroki zakres

czynności życiowych osób starszych.

Zasygnalizowane programy i projekty pokazują próby wprowadzania pewnych

rozwiązań i inwestycji o zróżnicowanym zasięgu oddziaływania, mających poprawić

funkcjonowanie osób starszych w społeczeństwie. Należy mieć jednak na uwadze fakt, iż

jest to tematyka nowa, zarówno w Europie jak i w Polsce. Tym bardziej istotne jest

zaangażowanie i śledzenie potrzeb osób starszych przez różnego rodzaju instytucje:

administrację publiczną, NGO, jednostki naukowo-badawcze czy przedsiębiorstwa, w celu

dokonania trwałych zmian w podejściu do starości jako ważnego i aktywnego etapu w

życiu coraz większej części społeczeństwa. Analiza powyższych przypadków pozwala

wnioskować, iż programy mające na celu ułatwianie życia osobom starszym, będą cieszyły

się dużym zainteresowaniem i poparciem społecznym. Przykłady te ukazują także istnienie

pewnego zauważalnego potencjału w Polsce w zakresie aktywnych partnerów

instytucjonalnych, dysponujących doświadczeniem praktycznym odnośnie do

programowania promocji zdrowia i opieki społecznej, którzy mogą być pozyskiwani do

rozwijania i wdrażania programu AAL.

Page 164: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

164

4.3. Szacunkowa ocena skutków społecznych programu AAL w Polsce

Polska podobnie jak wiele innych państw Europy, jest krajem starzejącym się, co

przejawia się w stałym wzroście liczby ludzi starych w populacji. Do 2020 r. 25 %

społeczeństwa UE będzie w wieku przekraczającym 65 lat. Oczekuje się, że w

nadchodzących latach wydatki na emerytury, zdrowie i długoterminową opiekę wzrosną o

4-8 % PKB, zaś do roku 2050 całkowita suma wydatków wzrośnie trzykrotnie. Tendencja

ta ulegnie przyspieszeniu w drugiej dekadzie XXI wieku, kiedy to odsetek ludzi starszych

w naszym społeczeństwie wyniesie około 35 proc. (2050 r.)

Pomimo tych zmian demograficznych Polska nie wypracowała strategii budowania

społeczeństwa, w którym ludzie starsi zajmą należne im miejsce. Starość w naszej kulturze

traktowana jest jak problem, jako coś z czym wstydliwie musimy sobie radzić. Ludzie

starzy, znajdują się u nas w wyjątkowo trudnej sytuacji. Okres transformacji

gospodarczych, rewolucja technologiczna z komputerami, telefonami komórkowymi,

kartami kredytowymi, chaos związany z reformą zdrowia, wszystko to sprawia, że czują

się oni coraz bardziej zagubieni. Odsyłani z miejsca na miejsce w poszukiwaniu

potrzebnych im informacji, specjalistów, lekceważeni ze względu na swoje dolegliwości i

niemożność dotrzymania szybkiego tempa, które jest znakiem naszych czasów, stają się

problemem dla urzędów, instytucji, organizacji. Nie zadbani należycie ani od strony

fizycznej (bariery architektoniczne) ani psychologicznej przez urzędników, pracowników

instytucji pomocowych, służby zdrowia itp. starzy ludzie spychani są coraz bardziej na

margines tak zwanych "nieprzystosowanych" do współczesnego świata. Ponadto ze

względu na brak pozytywnego wzorca starego człowieka, ludzie ci często czują się

niepotrzebni i nie wykorzystują swego doświadczenia i możliwości.

W naszym kraju brakuje placówek na wzór poradni dla dzieci, młodzieży, kobiet,

nastawionych na wspieranie starszych osób, które napotkały na trudności w różnego typu

instytucjach, gdzie mogliby otrzymać zintegrowaną pomoc od specjalistów z różnych

dziedzin (prawnik, psycholog, terapeuta), gdzie mieliby dostęp do banku informacji na

temat organizacji wspierających seniorów. Brakuje miejsc, w których zatrudnione byłyby

osoby przeszkolone do pracy ze starszymi ludźmi, posiadające wiedzę na temat

specyficznych aspektów ich funkcjonowania, takich jak wolniejsze tempo, niedosłyszenie,

zwiększona wrażliwość na silne bodźce, traktujące starszych klientów z należnym im

szacunkiem i rangą.

Page 165: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

165

4.4. Możliwe skutki programu AAL dla sektora nauki i innowacji

Polska jest krajem o bardzo wysokiej i wciąż narastającej licznie osób starszych i

niepełnosprawnych. Problem funkcjonowania tych osób w rodzinie i środowisku nabiera

coraz większej rangi wśród problemów społecznych ostatnich lat. Prawidłowości procesów

demograficznych wskazują, że przyszłych emerytów czeka długa i samotna starość.

Analizując sytuacje i trendy w demografii Polski, należy mieć na uwadze, że proces

demograficznego starzenia się ulegnie pogłębieniu. Istotnego znaczenia nabiera również

fakt, iż średnia liczba osób w polskich gospodarstwach domowych maleje. Wraz z tymi

procesami współwystępują zmiany mentalne, które modyfikują tradycyjny model rodziny,

transformując go w szereg różnorodnych form, takich jak rodziny niepełne, jedynie

związki partnerskie bez potomstwa. Coraz częściej następuje też świadomy wybór

samotnej drogi życiowej.

Polska zatem będzie stawała wobec problemów zwielokrotnionych potrzeb w

zakresie świadczeń emerytalnych oraz znacznego obciążenia systemu świadczeń

społecznych kosztami opieki medycznej i pomocy społecznej. Wobec powyższych

uwarunkowań podstawą postulowanych zmian o charakterze strategicznym powinno stać

się wypracowanie nowego podejścia do problematyki opieki zdrowotnej i traktowanie jej

nie jako czynnika kosztów, lecz jako sektora gospodarki. Należy spodziewać się

jednocześnie, że coraz bardziej znaczącą rolę w poprawie jakości świadczeń i zwiększeniu

efektywności systemu opieki zdrowotnej odgrywają rozwiązania eZdrowia. Jednakże

zastosowanie innowacyjnych rozwiązań ICT bez reformy instytucjonalno-finansowej

skutkującej wprowadzeniem nowych modeli biznesowych, które zapewnią korzyści dla

wszystkich partnerów systemu, bez intensywnych szkoleń dla kadr systemu zdrowia

publicznego i zapewnienia standardów interoperacyjności oraz bez początkowego i

zwiększania nakładów na badania i rozwój, będzie zdaniem wielu ekspertów działaniem

mało efektywnym.

W oparciu o wyniki badania European Innovation Scoreboard 2006 można wskazać,

że poziom innowacyjności polskiej gospodarki ulegał wzrostowi. Polska awansowała z

grupy krajów „tracących grunt” (loosing ground) do „doganiających” (catching up), w

której znajdują się m.in. Czechy, Litwa, Łotwa, Portugalia, Grecja, Słowenia i Bułgaria.

Wyżej wymienioną grupę charakteryzuje szczególnie wysoka dynamika zagregowanego

wskaźnika obrazującego poziom innowacyjności - Sumary Innovation Index (SII). W

Page 166: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

166

przypadku Polski wartości aż 16 spośród 25 wskaźników cząstkowych SII wykazały

wzrost, m.in.:

• ponad 3-krotny wzrost wskaźnika „Liczba stałych łączy internetowych (z

przepustowością co najmniej 144 Kbit/s) na 100 mieszkańców”: z 0,5 do 1,9;

• ponad 4-krotny wzrost wskaźnika „Udział (%) przedsiębiorstw otrzymujących pomoc

publiczną na innowacje w liczbie przedsiębiorstw ogółem”: z 0,7 do 3,1;

• ponad 2-krotny wzrost wskaźnika „Udział (%) sprzedaży nowych lub

zmodernizowanych wyrobów dla rynku w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem”: z 3,4 do

8,1;

• 3-krotny wzrost wskaźnika „Liczba udzielonych patentów przez US PTO na milion

mieszkańców”: z 0,4 do 1,2;

• 5-krotny wzrost wskaźnika „Liczba nowych wspólnotowych wzorów przemysłowych

na milion mieszkańców”: z 5,2 do 25.

Pomimo że w odniesieniu do innych krajów „UE-15” polska gospodarka rozwijała się

szybko, to i tak zajmuje pod względem wskaźnika SII przedostatnie miejsce wśród krajów

objętych badaniem. Na dość istotną rozbieżność pomiędzy poziomami innowacyjności

gospodarki Polski i krajów rozwiniętych wskazują badania statystyczne Banku Światowego.

Metodologia Banku Światowego dotycząca pomiaru poziomu innowacyjności gospodarek w

Europie i Azji Centralnej oparta jest o Knowledge Assessment Methodology. Oceny Banku

Światowego pokrywają się w dużej mierze z wynikami otrzymanymi w badaniu

przeprowadzonym przez OECD. Zgodnie z Knowledge Assessment Methodology, Polska

zajmuje 26 miejsce na 31 krajów objętych badaniem

W 2005 r. Polska awansowała w rankingu firmy konsultingowej A. T. Kearney wg

indeksu zaufania inwestorów zagranicznych z 12 miejsca na 5, a zatem wśród gospodarek,

które znalazły się w czołówce tego rankingu, nasz kraj zanotował najwyraźniejszą poprawę

pozycji. Oprócz Polski, do państw Europy Środkowej i Wschodniej, które cieszą się

największym potencjalnym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych, należą: Rosja,

Węgry i Czechy. Analizując pierwszą szóstkę rankingu można wnioskować, że Polska

znajduje się w otoczeniu gospodarek albo wysoko rozwiniętych i silnych, albo najbardziej na

świecie zasobnych w ludność, albo bogatych w surowce energetyczne, chociaż w

rzeczywistości nasz kraj nie może się wyróżnić żadną z tych cech. Tym bardziej

optymistyczny wydaje się fakt, iż Polska, została zauważona i doceniona przez inwestorów

Page 167: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

167

zagranicznych, którzy dostrzegli inne zalety naszej gospodarki z punktu widzenia swoich

interesów. Polskie władze powinny jak najlepiej wykorzystać tę dobrą reputację również do

przyciągania firm, które mogłyby zainwestować w naszym kraju w badania i rozwój. Dla

rozwoju w Polsce gospodarki opartej na wiedzy należałoby wykorzystać ponadto fakt, że

państwa naszego regionu (oprócz Polski także Węgry i Czechy) cieszą się dobrą opinią wśród

inwestorów z branży telekomunikacyjnej, która odgrywa kluczową rolę w gospodarce opartej

na wiedzy. Jak zwraca uwagę K. Kuźniar, może to być kolejna z szans dla naszego kraju,

bowiem właśnie działania związane z technologiami informacyjnymi oraz telefoniczną

obsługą klienta zyskują obecnie najwyższe priorytety inwestycyjne. Odpowiednio 67% i 50%

światowych inwestorów chce przenieść te działania do regionów atrakcyjnych inwestycyjnie.

40% inwestorów wyraża chęć przeniesienia działalności badawczo-rozwojowej co jest

następnym pozytywnym sygnałem dla Polski i powodem, dla którego przyciąganie inwestycji

w B+R będzie w ciągu najbliższych lat właściwym kierunkiem, jaki powinna wyznaczać

strategia wprowadzania w Polsce koncepcji gospodarki opartej na wiedzy.

Wśród zagranicznych inwestorów, którzy obecnie prowadzą w Polsce działalność

badawczo-rozwojową lub innowacyjną są m.in.: Intel, Motorola, IBM, Samsung Electronics,

Delphi Automotive System, Siemens, ABB, ADB, Avon, General Electric Aircraft Engines,

TRW Automotive, Lucent Technologies, LG Electronics, Alstom, Bombardier,

GlaxoSmithKline, Microsoft, Philips, Ontrack4. Większość z nich należy do grupy 50

przedsiębiorstw, które w 2004 r. zainwestowały najwięcej na świecie w B+R. W naszym kraju

niektóre z tych firm w swoich centrach B+R w 2004 r. dały pracę w sumie około 3600

osobom. Niektóre spośród zagranicznych firm deklarują rozszerzenie działalności badawczo-

rozwojowej w Polsce. Zagraniczne korporacje ulokowały swoje centra B+R przeważnie w

dużych miastach będących prężnymi ośrodkami akademickimi. Na mapie lokalizacji tych

centrów w Polsce dominują: Kraków (m.in. ABB, Delphi Automotive System, IBM,

Motorola) oraz Warszawa (m.in. General Electric Aircraft Engines, Microsoft, Samsung

Electronics). Liczące się na świecie zagraniczne firmy ulokowały swoją działalność badawczo-

rozwojową ponadto w takich dużych polskich miastach, jak: Wrocław (Siemens), Gdańsk

(Intel), Poznań (GlaxoSmithKline), Katowice (Bombardier, Ontrack). Na mapie lokalizacji

centrów B+R w Polsce znajdują się jednak również mniejsze miasta: Bydgoszcz (Lucent

Technologies), Zielona Góra (ADB), Częstochowa (TRW Automotive), Garwolin (Avon).

Page 168: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

168

Innowacyjność1 polskich przedsiębiorstw stale się poprawia. Udział

przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje produktowe lub procesowe (nowe lub

istotnie ulepszone produkty lub procesy) w gospodarce polskiej w latach 2004-2006 był

nieco większy niż w poprzednich okresach i wynosił: w przemyśle 42,5% wobec 41,5% w

latach 2003-2005, a w sektorze usług 37,7% wobec 37,4% w latach 2001-2003. Bardziej

dynamiczny wzrost w latach 2004-2006 zaobserwowano w przypadku innowacji

organizacyjnych i marketingowych. W przemyśle takie innowacje wprowadziło 44,8%

przedsiębiorstw wobec 40,0% w latach 2002-2004, a w sektorze usług 49,9% wobec

42,9% w latach 2001-2003.

Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle wyniosły w 2006 r. 16,6 mld zł i

były wyższe o 12,9% w stosunku do roku 2005 i o 6,4% w stosunku do roku 2004.

Szybszy wzrost nakładów na działalność innowacyjną odnotowano w sektorze usług. W

2006 roku wyniosły one 7,2 mld zł i były o 18,0% wyższe niż w roku 2003.

Tabela 16. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych

według województw w latach 2004-2006 (ceny bieżące)

2004 2005 2006 Wyszczególnienie

w mln zł w odsetkach w mln zł w

odsetkach w mln zł w odsetkach

Polska 15 628,1 100,0 14669,9 100,0 16 558,1 100,0 Dolnośląskie 1 030, 1 6,6 1153,2 7,9 1117,9 6,8 Kujawsko-pomorskie 655,3 4,2 834,7 5,7 864,3 5,2

1 Prezentowane wyniki dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekraczała 49 osób a działalność gospodarcza zaklasyfikowana była do następujących rodzajów działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD): przemysł (sekcja C- górnictwo, sekcja D-przetwórstwo przemysłowe, sekcja E- wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczną, gaz, wodę), sektor usług (dział 51 – handel hurtowy i komisowy z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi i motocyklami, sekcja I – transport, gospodarka magazynowa i łączność, sekcja J- pośrednictwo finansowe, dział 72-informatyka, grupa 74.2- działalność w zakresie architektury i inżynierii, grupa 74.3- badania i analizy techniczne). Działalność innowacyjna to szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, przy czym produkty te i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwem innowacyjnym jest przedsiębiorstwo, które w badanym okresie (najczęściej trzyletnim) wprowadziło na rynek nowy lub istotnie ulepszony produkt, bądź nowy lub istotnie ulepszony proces.

Page 169: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

169

Lubelskie 355,2 2,3 528,3 3,6 533,0 3,2 Lubuskie 365,5 2,3 130,4 0,9 227,4 1,4 Łódzkie 527,7 3,4 351,6 2,4 426,1 2,6 Małopolskie 1 121, 2 7,2 869,4 5,9 1247,5 7,5 Mazowieckie 4 233, 5 27,1 3679,2 25,1 3678,2 22,2 Opolskie 398, 7 2,6 279,5 1,9 285,7 1,7 Podkarpackie 707, 5 4,5 678,0 4,6 817,7 4,9 Podlaskie 248,0 1,6 304,5 2,1 425,1 2,6 Pomorskie 715,4 4,6 788,9 5,4 901,8 5,4 Śląskie 2 645,3 16,9 2542,3 17,3 3569,2 21,6 Świętokrzyskie 324,9 2,1 422,8 2,9 281,7 1,7 Warmińsko-mazurskie 210,2 1,3 257,9 1,8 275,8 1,7 Wielkopolskie 1450,4 9,3 1476,4 10,1 1602,8 9,7 Zachodniopomorskie 639,4 4,1 372,9 2,5 303,9 1,8

Systematycznie maleje w ostatnich latach udział województwa mazowieckiego w

ogólnej wartości nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle. Spada także udział

województwa opolskiego i zachodniopomorskiego. Rośnie natomiast województwa

śląskiego (w stosunku do roku 2005 nakłady wzrosły o 40,4%) oraz podkarpackiego i

podlaskiego.

Największe udziały w nakładach na działalność innowacyjną w przemyśle w 2006

r. odnotowano w działach PKD:

• produkcja artykułów spożywczych i napojów – 15,7% (13,6% w 2005 r.);

• produkcja koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych – 10,8%

(11,4% w 2005 r.);

• produkcja metali – 8,7% (3,6% w 2005 r.);

• produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep – 8,6%. (9,4% w 2005 r.).

Tabela 17. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach z sektora usług

według rodzajów działalności w 2006 roku (ceny bieżące)

2006 Wyszczególnienie w mln zł w odsetkach Ogółem Handel hurtowy i komisowy Transport, Działalność wspomagająca transport oraz działalność związana z turystyką Poczta i telekomunikacja Pośrednictwo finansowe Informatyka, Działalność w zakresie architektury i inżynierii oraz Badania i analizy techniczne

7231,5 1006,6

1199,4 3227,4 1327,5

470,6

100,0 13,9

16,6 44,6 18,4

6,5

Page 170: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

170

Na uwagę zasługują badania prowadzone przez Sekretariat Polskiej Platformy

Technologii Mobilnych i Komunikacji Bezprzewodowej przy Fundacji Mobile Open Society

through wireless Technology. W trakcie analizy zaobserwowano stosunkowo małą liczbę

projektów z dziedziny technologii mobilnych i bezprzewodowych, które były bądź są

realizowane na uczelniach. Spośród 10 uczelni, które wykazały chęć wzięcia udziału w

kwerendzie tylko na połowie z nich prowadzone już były projekty z wyżej wymienionej

dziedzinie, na które pozyskano współfinansowane ze środków międzynarodowych programów

B+R lub innych programów, np. narodowych, finansowanych ze środków budżetowych oraz

pozabudżetowych. Zauważono również stosunkowo mała współpracę między

przedsiębiorstwami, a uczelniami wyższymi.

Tabela 18. Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie w przemyśle i w sektorze usług,

które w latach 2004-2006 współpracowały2 z innymi przedsiębiorstwami lub

instytucjami w zakresie działalności innowacyjnej według rodzajów działalności

Wyszczególnienie Jako % wszystkich przedsiębiorstw

Ogółem przemysł Górnictwo Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczną, gaz, wodę Ogółem sektor usług Handel hurtowy i komisowy Transport Działalność wspomagająca transport oraz działalność związana z turystyką Poczta i telekomunikacja Pośrednictwo finansowe Informatyka, Działalność w zakresie architektury i inżynierii oraz Badania i analizy techniczne

23,9 28,7 23,4 31,4 23,6 18,5

16,0 47,2 49,8

29,1

Wnioskiem z przedstawionego powyżej badania jest wskazanie potrzeby usprawniania

inwestycji w jednostki badawczo-rozwojowe, poprzez tworzenie korzystnych warunków do

tworzenia interdyscyplinarnych i międzywydziałowych zespołów badawczych, zarówno w

ramach jednej uczelni, w skali całego kraju jak i w ramach całej Unii Europejskiej. Potrzebne

jest również opracowanie modeli współpracy i wymiany kadr między przedsiębiorstwami i

uczelniami, a także rozwijanie nowych systemów stypendialnych dla młodych naukowców

realizujących przedsięwzięcia badawczo-rozwojowe, m.in. w ramach prac dyplomowych,

magisterskich i doktorskich i inwestycje w laboratoria. Technologie telekomunikacji

2 Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej z innymi jednostkami oznacza aktywny udział we wspólnych projektach dotyczących działalności B+R i innych rodzajów działalności innowacyjnej.

Page 171: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

171

mobilnej i bezprzewodowej znajdują szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach życia,

m.in. w medycynie i ochronie zdrowia, edukacji, zarządzaniu i prowadzeniu działalności

gospodarczej czy rozrywce. Dlatego postęp w tych dziedzinach w dużym stopniu zależy od

rozwoju telekomunikacji mobilnej i bezprzewodowej, a ta znowu wymaga inwestycji

infrastrukturalnych, aby mogła się rozwijać. Odpowiednia infrastruktura stanowić będzie

solidną podstawę do przyszłego dynamicznego rozwoju polskich instytucji sektora

telekomunikacyjnego oraz polskiej gospodarki. Będzie ona wykorzystywana w celu

prowadzenia prac badawczo-rozwojowych w sposób ciągły i zwiększy szansę na uczestnictwo

polskich instytucji w dużych przedsięwzięciach B+R finansowanych ze środków

międzynarodowych programów B+R (m.in. EUREKA, Program Ramowy UE) oraz

programów narodowych (finansowanych ze środków budżetowych, pozabudżetowych oraz

prywatnych) dając tym samym szanse na udział w rezultatach tych projektów.

Ocenia się, że szczególnie poważne problemy dotyczą w Polsce stanu

infrastruktury transportowej, ale również teleinformatycznej, która ma szczególne

znaczenie dla działalności w sektorach wysokich technologii. Jest to w znacznym stopniu

wynik opóźnienia procesu deregulacji i liberalizacji rynku telekomunikacyjnego w

ubiegłych latach, oraz zbyt długiego utrzymywania monopolu TP SA. Zagraniczne centra

B+R nierzadko doświadczają trudności z pozyskaniem wyspecjalizowanych partnerów w

Polsce. Nawiązanie współpracy utrudnia dodatkowo ich rozproszenie. Jednym z

proponowanych rozwiązań może być działanie służące zachęcaniu i upowszechnianiu

skupiania się firm i placówek naukowo-badawczych w parkach naukowo-

technologicznych. Z punktu widzenia wzmacniania zdolności konkurowania polskich firm

w globalnej gospodarce korzystne byłoby bardziej powszechne powstawanie klastrów,

szczególnie innowacyjnych, które z czasem mogłyby stać się motorami rozwoju Polski.

Dzięki działaniom na rzecz stopniowego eliminowania polskich słabych stron nie tylko

zwiększymy szanse przyciągnięcia kolejnych inwestorów zagranicznych z sektorów

zaawansowanych technologicznie, ale również poprawiać się będą warunki dla krajowych

przedsiębiorstw, które w sprzyjającym otoczeniu miałyby możliwość kształtowania i

rozwijania swojej innowacyjności, a przez to także konkurencyjności.

Jak wskazują badania FDI Confidence Index prowadzone w 2005 r. przez A. T.

Kearney, Inc Polska została wskazana wśród najbardziej atrakcyjnych spodziewanych

lokalizacji działalności B+R do roku 2009. Znajduje się jednak na odległej pozycji względem

gospodarek, na które wskazało najwięcej pytanych. Celem numer 1 są Chiny, do których, jeśli

zostaną urzeczywistnione deklaracje, wręcz lawinowo napłyną w ciągu najbliższych lat

Page 172: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

172

inwestycje zagraniczne w B+R, wspierając tworzenie i rozwój gospodarki opartej na wiedzy.

Spośród krajów rozwijających się ważnym celem będą też Indie. Jeśli natomiast chodzi o nasz

kraj, to konkurencją dla nas w walce o zagraniczne inwestycje w B+R z grona najbliżej

położonych krajów będą Rosja, Niemcy oraz Czechy. W kontekście wzmacniania

skuteczności pozyskiwania zagranicznych inwestycji w B+R, K. Kuźniar wskazała na

wyniki najnowszych badań, gdzie największe znaczenie mają: koszty działalności B+R,

dostępność wysoko wykwalifikowanych specjalistów oraz ochrona własności intelektualnej.

Ponad 40% pytanych inwestorów wskazało ponadto na obecność znakomitych uczelni i

ośrodków badawczych oraz dostępność technologii informacyjnych i jakość lokalnej

infrastruktury.

Wnioski 4.1. Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce pod

względem społeczno-ekonomicznym

• Proponowany minimalny wkład Polski do programu 2 mln EURO rocznie;

• W przypadku Polski tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia jest na

poziomie zbliżonym do średniego UE, natomiast poziom wydatków jest relatywnie

niski,

• Zwiększający się udział osób starszych w społeczeństwie, które jako potencjalni

usługobiorcy programu coraz częściej korzystają z nowych technologii i rozwiązań

technicznych (Spodziewany wzrost popytu na usługi i produkty z zakresu opieki

nad osobami starszymi).

• Brak inwestycji w rozwiązania infrastrukturalne i architektoniczne sprzyjające

funkcjonowaniu osób starszych;

• W segmencie rynku występuje duży potencjał małych i średnich przedsiębiorstw

świadczących usługi i produkujących na potrzeby ludzi starszych

• Potrzeba zaangażowania partnerów publicznych do uczestnictwa w programie, w

szczególności jednostek samorząd terytorialnego. Analiza potencjału

instytucjonalnego i finansowego poszczególnych poziomów samorządu

terytorialnego wskazuje, że w początkowej fazie wdrażania programu AAL należy

nawiązać współpracę z samorządem województwa.

Page 173: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

173

4.2. Szacunkowa ocena skutków ekonomicznych programu AAL (zyski/koszty)

• Lepsze funkcjonowanie, lepsza jakość życia osób starszych dzięki korzystania z

rozwiązań ICT;

• Rozwój branż i nowych technologii produkujących na potrzeby programu;

• Szansa na aktywizacje zawodową osób starszych, poprzez włączenie do działania

na rzecz programu;

• Stworzenie nowych produktów, usług i systemów opartych o technologie ICT,

mających za zadanie pomoc starszym Europejczykom;

• Wzrost zatrudnienia w gospodarce, poprzez wzrost produkcji, usług i sprzętu na

potrzeby programu;

• Zmniejszenie kosztów ponoszonych przez państwo i osoby starsze na leczenie,

refundacje leków i opiekę socjalną. Zastosowanie rozwiązań przewidzianych w

programie AAL przyczyniać się będzie do zwiększania skuteczności profilaktyki

zdrowotnej, poprawy stanu zdrowia osób starszych co w efekcie przekładać się

będzie na zmniejszenie ilości hospitalizowanych osób i poprawności (ogólnej

ilości) przyjmowania lekarstw;

• Możliwość wykorzystania dodatkowej pomocy ze środków Unii Europejskiej na

rzecz dofinansowania działań służących poprawie warunków funkcjonowania osób

starszych w społeczeństwie;

4.3. Szacunkowa ocena skutków społecznych programu AAL w Polsce

• Zapoczątkowanie korzystnych zmian w kierunku uznania starości jako

pełnoprawnego okresu w życiu każdego człowieka, w którym może w pełni

wykorzystywać i dzielić się zdobytym doświadczeniem wraz z należnym mu

szacunkiem i rangą - poszerzenie świadomości dotyczącej starości i starzenia się;

• Podniesienie kwalifikacji osób zawodowo zajmujących się starymi ludźmi

(pielęgniarki, pracownicy socjalni, terapeuci) oraz pracowników, których klientami

są seniorzy (lepsza komunikacja z ludźmi starymi, lepsze zrozumienie ich potrzeb,

zapobieganie nadużyciom wobec ludzi w podeszłym wieku).

• Zmiana postaw wśród osób starszych tak by z biernych odbiorców pomocy zmienili

się w aktywnych uczestników oferowanych im programów;

Page 174: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

174

4.4. Możliwe skutki programu AAL dla sektora nauki i innowacji

• Rozwój badań i wzrost innowacyjności poprzez natychmiastowe wsparcie

wspólnego publiczno-prywatnego programu badań w zakresie życia wspieranego

przez otoczenie;

• Rozwój nowych produktów, technologii i usług opartych o technologie ICT,

• Rozwój nowych dziedzin nauki zorientowanych na potrzeby osób starszych.

• Zwiększone możliwości wymiany doświadczeń między jednostkami badawczymi,

w szczególności w ramach krajów UE

• Większe możliwości przełamywania barier współpracy pomiędzy jednostkami

naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami zajmującymi się produkcją i

świadczeniem usług na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych

Page 175: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

175

Literatura/źródła:

1. Błędowski P., Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych, Wydawnictwo

SGH, Warszawa 2002.

2. Cabrera M., The future of eHealth research, V Economic Forum, Krynica 2005.

3. eHealth – making healthcare better for citizens; an Action plan for European

eHealth Area, Commission of European Communities, Communication from the

Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and

Social Committee and the Committee of Regions, Bruxelles 2004.

4. Finking G., Ambient Assisted Living. Preparing an article 169 initiative, materiały

konferencyjne: Information Meeting on the Ambient Assisted Living Art. 169

Initiative, 21 March 2007, Brusselss 2007.

5. Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery, pr.

zb. pod red. E. Okoń-Horodyńskiej i A. Zachorowskiej-Mazurkiewicz, Instytut

Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007.

6. Karski J. B., Polityka zdrowotna samorządu terytorialnego w UE, CeDeWu,

Warszawa 2005.

7. Krajewski-Siuda K., Kaczmarek K., Promocja zdrowia w zadaniach samorządów

terytorialnych - analiza obowiązującego ustawodawstwa, Annnales Academiae

Medicae Silesiensis 2006, 60, 3.

8. Krakowińska E., Analiza wydatków na ochronę zdrowia w Polsce i w wybranych

krajach Unii Europejskiej, Studia i Materiały nr 1/2006, Wydział Zarządzania UW,

Warszawa 2006.

9. Kuźniar K., Kształtowanie gospodarki opartej na wiedzy w Polsce - dotychczasowe

osiągnięcia i rekomendowane kierunki dalszego rozwoju, Uniwersytet Rzeszowski,

Rzeszów 2006.

10. Leowski J., Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, CeDeWu, Warszawa 2004.

11. Polska starość, red. B. Synaka B., Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego,

Gdańsk 2003.

12. Potencjał polskich jednostek badawczo-rozwojowych z dziedziny technologii

mobilnych i bezprzewodowych, pr. zb., Sekretariat Polskiej Platformy Technologii

Mobilnych i Komunikacji Bezprzewodowej przy Fundacji Mobile Open Society

through wireless Technology, Warszawa 2007.

Page 176: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

176

13. Promoting Innovative Healthcare for European Citizens, Workshop with regions in

Europe, OPEN DAYS, Brusselss 2006.

14. Strategia eZdrowia Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013, Województwo

Łódzkie, Łódź 2007.

15. http://www.europa.eu.int

16. http://www.ihtsdo.org

17. http:// www.nfz-lublin.pl

18. http://www.stat.gov.pl

19. http://www.mps.gov.pl

20. http://www.sniadowo.powiatlomzynski.

Page 177: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

177

5. Skrócona analiza SWOT w zakresie AAL w Polsce (silne słabe strony,

możliwości rozwoju, bariery, zagrożenia i ryzyka)

Przedstawione poniżej opracowanie obejmuje w zakresie merytorycznym łącznie

zagadnienia punktów: 5.1. Identyfikacja barier wprowadzenia AAL po stronie

potencjalnych usługobiorców, 5.2. Identyfikacja innych istotnych barier systemowych oraz

wskazanie ewentualnych czynników ryzyka związanych z realizacją programu w Polsce

oraz 5.3. Szanse i możliwości stwarzane w wyniku realizacji programu AAL.

Proces demograficznego starzenia się społeczeństwa polskiego, wywołany

spadkiem liczby urodzeń oraz systematycznym wydłużeniem się czasu trwania życia,

dodatkowo wzmocniony obecnie przez emigracje tysięcy młodych Polaków przynosi

poważne konsekwencje dla polityki socjalnej, ekonomicznej i naukowej.

Proces starzenia się społeczeństwa, wprowadzanie nowych technologii, zmiana

podejścia do opieki nad ludźmi w różnych okresach ich życia a także większa dbałość o

jakość życia pacjentów i osób potrzebujących opieki stwarza przed współczesnymi

społeczeństwami nowe wymagania i obowiązki. Przed Polską stają zatem nowe problemy,

które dotychczas nie występowały w społeczeństwie.

Współczesne oczekiwania wobec systemu ochrony zdrowia, opieki społecznej a

także społeczeństwa obywatelskiego obejmują m.in.: dostęp do świadczeń, zapewnienie

ciągłości i kompleksowości opieki, szczególniej ochrony osób z grup ryzyka oraz

skuteczne działania z zakresu promocji zdrowia.

Dlatego też, aby sprostać wyzwaniom czasu oraz realizować potrzeby społeczne,

Polska będzie musiała pokonać wiele barier, wśród których najistotniejsze to:

• Bariery demograficzne - wynikające z naturalnego uzależnienia funkcjonowania osób

starszych od osób trzecich, przy kurczącym się „potencjale pielęgnacyjnym”,

spowodowanym spadkiem urodzin i wydłużaniem się długości życia;

• Bariery ekonomiczne - wynikające z pauperyzacji znacznych grup społecznych i

kształtowania się poziomu dochodów emerytów poniżej poziomu pozwalającego na

zaspokojenie potrzeb. Sytuacja ta będzie postępować w najbliższych latach, w których

można spodziewać się postępującego zubożenia ludzi w wieku starszym i coraz

większe rozwarstwienie ekonomiczne tej grupy społeczeństwa. Szczególne zagrożeni

będą ludzie, którzy przez wiele lat przebywali na bezrobociu, lub pracowali w „szarej

strefie”, co znacząco wpłynie na wysokość otrzymywanych świadczeń;

Page 178: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

178

• Bariery społeczne – związane z rozwojem gospodarki rynkowej – wzrostem

aktywności ekonomicznej, nierzadko współwystępują z mobilnością przestrzenną

potomstwa, co powoduje ograniczenie możliwości sprawowania opieki nad starszymi

rodzicami przy nierozwiniętej sieci samopomocy i inicjatyw obywatelskich;

• Bariery techniczne – główne produkty i usługi ICT rzadko uwzględniają potrzeby

populacji osób starszych, np. dotyczące różnorodnych postępujących upośledzeń

związanych z wiekiem. Rynki na ogół nie dostrzegają potrzeb starszych

użytkowników: istnieje niewiele wytycznych, dobrowolnych lub obowiązkowych norm

i związanych z nimi ram regulacyjnych. Rozwiązania technologiczne dla końcowych

użytkowników często wymagają złożenia i połączenia z sobą wielu różnych usług i

narzędzi w sposób, który przekracza możliwości większości użytkowników

końcowych. Jednakże same rynki nie posiadają niezbędnych zachęt do

zagwarantowania interoperacyjności i modułowości pomiędzy różnymi urządzeniami i

usługami, stad rosnące koszty dla użytkowników końcowych, brak ekonomii skali oraz

utrudnianie rynku ICT i populacji osób starszych;

• Bariery dostępu i brak odpowiednich rozwiązań – ludzie starsi narażeni są na

szczególne ryzyko niewykorzystania korzyści wynikających ze społeczeństwa

informacyjnego, ponieważ wielu z nich nie ma podstawowego dostępu do sieci

komunikacyjnych, np. technologii szerokopasmowych i informacyjnych;

• Bariery kulturowe – stereotyp „starości” utożsamiający ten okres z fazą

marginalizacji i wyłączenia z szeroko rozumianego życia;

• Bariery etyczno-psychologiczne – brak określonego punktu odniesienia dla etyki w

dziedzinie ICT dla potrzeb osób starszych (np. w ochronie ludzkiej godności i

niezależności tam, gdzie rozwiązania wymagają pewnego stopnia monitorowania i

interwencji);

• Bariery widoczności i przejrzystości rynku – brak znajomości problemu wśród

polskiego przemysłu ICT, pośredników i końcowych użytkowników. Starsi

użytkownicy mają często ograniczona wiedzę na temat możliwych rozwiązań. Prawie

w ogóle nie ma systematycznych i porównawczych ocen technologii z myślą o

informowaniu użytkowników. Ponadto przemysł nadal w ograniczonym stopniu

rozumie porównawcze wymagania dotyczące użytkowników, takie jak czynniki

socjoekonomiczne, potrzeby płci oraz poziomy dochodów, które mogą utrudniać

dostęp do ICT, osobiste nastawienia i wyczulenia na ICT, a nawet style życia.

Page 179: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

179

Przedsiębiorstwa i lokalne władze działają więc na zasadzie prób i błędów Brak

systematycznego podejścia do rozwoju rynku prowadzi do wysokich kosztów badań i

testowania rynku. Brak przejrzystości obowiązujących zasad i przepisów, w tym

programów wsparcia dla innowacyjnych rozwiązań, hamuje zarówno użytkowników,

jak i przemysł i prowadzi do drogich rozwiązań. Poważnym ograniczeniem rozwoju

rynku jest również brak wymiany praktycznych doświadczeń.

• Bariery instytucjonalno-polityczne – ogniskowanie dotychczasowej polityki

społecznej na funkcjonowaniu rodziny we wcześniejszych jej fazach i brak rozwiązań

systemowych dla społeczeństwa starzejącego się;

Przełamanie barier związanych z funkcjonowaniem ludzi powyżej sześćdziesiątego

piątego roku życia i wymaga zmiany sposobu patrzenia na zakres cyklu życia. Różne

sposoby stosowania przez państwa członkowskie przepisów odnoszących się do

niepełnosprawności zawartych w dyrektywach dotyczących ram regulacyjnych dla

komunikacji elektronicznej stanowią barierę dla osób niepełnosprawnych, z których

wiele to osoby starsze, w odniesieniu do dostępu i korzystania z usług

komunikacyjnych, a także prowadzą do fragmentaryzacji rynku dostępnych

technologii.

Wśród zaprezentowanych barier, szczególnie istotne są te, które dotyczą wymiaru

samodzielności ekonomicznej i fizycznej, gdyż dotyczą takich rozwiązań systemowych,

które skierowane być muszą do pokoleń będących jeszcze w okresie przedemerytalnym, by

zaowocowały pozytywnymi skutkami w fazie starości. Działania te powinny wywołać

wśród generacji przedemerytalnych orientację na starość, ujawniającą się w zachowaniach

przygotowujących do fazy starości. Chodzi tu zarówno o zachowania ekonomiczne,

pozwalające zgromadzić odpowiednie zasoby finansowe, by wesprzeć konsumpcję w

okresie emerytury, a także zachowania prozdrowotne, których istota sprowadza się do

zachowania zdrowia funkcjonalnego w późniejszym okresie życia.

Realizacja potrzeb, celów i zadań rehabilitacji społecznej i zdrowotnej osób

starszych jest współcześnie jednym z głównych i wciąż nierozwiązanych zadań polityki

społecznej.

Społeczeństwo informacyjne może umożliwić ludziom starszym – gdy i gdzie tego

pragną – pełne uczestnictwo w społeczeństwie i gospodarce oraz aktywność jako

pełnoprawnych obywateli, a jednocześnie może stwarzać korzyści dla przedsiębiorstw i

gospodarki oraz ogółu społeczeństwa.

Page 180: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

180

Rola państwa w gwarantowaniu ciągłości oraz zachowania wartości świadczeń

społecznych będzie musiała wzrosnąć. Dotyczy to przede wszystkim wzrastających

wydatków na świadczenia emerytalne, opiekę medyczną osób starszych oraz coraz

większego ich udziału w wydatkach państwa.

By spowolnić wzrost obciążenia finansowego państwa należałoby wprowadzić

udogodnienia finansowe dla osób dodatkowo inwestujących we własną emeryturę.

Konieczne jest precyzyjne sformułowanie i konsekwentne przestrzeganie w długim okresie

założeń polityki emerytalnej państwa. Ustalenie takich założeń wymaga ponadpartyjnego

porozumienia i odejścia od traktowania polityki społecznej jako pola przetargów i licytacji

między partiami. Konieczna również staje się edukacja ekonomiczna społeczeństwa.

Wśród czynników, które mają decydujący wpływ na społeczno-demograficzne

zmiany strukturalne wyróżnić można: stymulowany rozwojem gospodarki wzrost

mobilności przestrzennej, awans społeczny potomstwa, rozwój e-technologii, przenoszenia

zadań opieki nad starszymi pokoleniami na instytucje wyspecjalizowane.

Dostępność i jakość usług medycznych, opiekuńczych i ułatwiających życie

osobom starszym jest na bardzo niskim poziomie. Ubożenie społeczeństwa szczególnie

dotyka warstwy społecznie marginalizowane. Taką warstwą społeczną są właśnie osoby

starsze, które bardzo często nie są w stanie sprostać oczekiwaniom społecznym. Analizując

sytuację wprowadzenia programu AAL w Polsce, należy przeanalizować sytuacje i skutki

wprowadzenia programu dla:

− Usługobiorców;

− Usługodawców;

− Gospodarki i społeczeństwa.

Analiza SWOT wprowadzenia AAL po stronie usługobiorców (osób 65+):

Słabe strony Mocne strony

• Słaba pozycja ludzi starszych wobec

produktów i usług dla potrzeb AAL

(dochody, wykształcenie, położenie

geograficzne, zdrowie, upośledzenia);

• Ograniczona wiedza wśród osób

starszych na temat dostępnych

rozwiązań;

• U wielu potencjalnych

usługobiorców istnieje silna

motywacja do bycia aktywnym

uczestnikiem życia

publicznego;

Page 181: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

181

• Zamkniecie w sobie, kompleksy,

poczucie wykluczenia ze społeczeństwa;

• Małe zasoby finansowe, często

niewystarczające na pokrycie

podstawowych kosztów utrzymania

(ubóstwo);

• Niewystarczające zasoby finansowe

zaoszczędzone przez okres aktywnego

życia zawodowego;

• Technofobia;

• Większość starszych osób nie korzysta

jeszcze z ułatwień ery cyfrowej takich

jak tania komunikacja i usługi

internetowe, które mogłyby zaspokoić

niektóre z ich potrzeb,

• Poważne problemy ze wzrokiem i

słuchem oraz zaburzenia ruchu (21 %

osób w wieku powyżej 50 lat).

• Niewystarczająca wiedza i informacja o

możliwościach pomocy;

• Strach przed dehumanizacją;

Szanse Zagrożenia

• Zwiększenie długości, poziomu i wygody

życia wśród osób starszych, korzystanie

dłużej ze zdrowszego życia lepszej

jakości dzięki pomocy technologii, przy

niezależności, autonomii i godności;

• Pozostawanie aktywnymi i twórczymi

poprzez rozwiązania ICT

wykorzystywane dla potrzeb tworzenia

kontaktów społecznych przez sieć, jak

również dostęp do usług publicznych i

handlowych;

• Wybiórcze zastosowanie

programu, lub objecie nielicznej

grupy osób może pogłębić

różnice w poziomie życia i

funkcjonowania osób starszych

(pogłębiająca się polaryzacja);

Page 182: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

182

• Zmniejszenie społecznej izolacji

(jednego z głównych problemów ludzi

starszych na wiejskich, rzadko

zaludnionych obszarach, jak również na

obszarach miejskich przy ograniczonym

wsparciu rodziny);

• Możliwość dofinansowania pomocy ze

strony rodziny i znajomych;

Analiza SWOT wprowadzenia AAL po stronie usługodawców:

Słabe strony Mocne strony

• Brak rozwiniętego rynku usług i

przedsiębiorstw świadczącego usługi i

produkujących produkty dla osób

powyżej 65+

• Słaba pozycja finansowa polskich

przedsiębiorstw i innych podmiotów

świadczących usługi dla osób starszych i

niepełnosprawnych;

• Niewystarczająca wiedza

przedsiębiorców na temat możliwości

funkcjonowania na rynku usług

społecznych i produkujących sprzęt na

potrzeby osób starszych;

• Brak współpracy między nauką a

biznesem (przeniesienie i

urzeczywistnienie wynalazków w

praktyce);

• Znaczne rozproszenie przestrzenne i brak

integracji oraz ustalonych zasad

interoperacyjności systemów ICT

funkcjonujących w różnych placówkach

• Małe przedsiębiorstwa

działające na rynku mają szanse

szybko reagować na zmiany i

zapotrzebowanie;

• Możliwość funkcjonowania

podmiotów w mikroskali co

umożliwia kontakt z klientem i

dostosowaniem produktu/usługi

do indywidualnych

zapotrzebowań;

• Dogodne warunki do

prowadzenia analiz i predykcji

przyszłych zmian;

• Rozwój strategicznych

programów w zakresie ochrony

zdrowia w różnych jednostkach

sektora publicznego;

• Wzrost kompetencji i wiedzy w

zakresie wykorzystywania

systemów ICT w profilaktyce i

opiece zdrowotnej;

Page 183: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

183

opieki zdrowotnej;

• Niska sprawność zarządzania systemami

informatycznymi (i teleinformatycznymi)

w placówkach opieki zdrowotnej mogąca

powodować wzrost nakładów pracy

związanych z wdrażaniem i

administrowaniem nowymi projektami;

• Nieufność i opór części kadry wobec

wprowadzania nowych rozwiązań

technicznych i konieczności podnoszenia

własnych kwalifikacji w tym zakresie;

• Bardzo mała innowacyjność w

szkolnictwie wyższym, placówkach

badawczych oraz przemyśle

• Korzyści skali wynikające z

produkcji sprzętu na potrzeby

osób starszych;

• Pewny dorobek w zakresie

systemów informatycznych

funkcjonujących w wybranych

obszarach kraju i UE;

• Wzrastający poziom

wyposażenia większości

placówek opieki zdrowotnej w

sprzęt i oprogramowanie

komputerowe;

• Bazy danych o pacjentach

funkcjonujące w formie

elektronicznej;

Szanse Zagrożenia

• Zapotrzebowanie na usługi zdrowotne i

socjalne wzrasta i będzie wzrastać wraz

ze wzrostem liczby ludzi starych i bardzo

słabych, co stwarza szanse rozwoju dla

wielu nowych firm obsługujących

segment ludzi starszych;

• Brak konkurencji i silnych „graczy na

rynku” stwarza szanse i możliwości

pojawienia się na rynku nowych

podmiotów;

• Szansa na zaspokojenie potrzeb

niszowych stwarza szanse

wyspecjalizowanie się w wąskich

segmentach produkcji i usług,

umożliwiających długookresowe

planowanie i realizacje celów

długookresowych przez

• Brak korzystnych rozwiązań

ustawowych i systemowych dla

przedsiębiorstw działających w

sektorze usług i produkcji dla

osób 65+;

• Brak planów długookresowych

dotyczących funkcjonowania

sektora usług osób

niepełnosprawnych i starszych

• Brak doświadczonych

pracowników znających

problematykę osób w wieku

starszym i chcących

współpracować z osobami 65+;

• Brak przyjaznego otoczenia

biznesowego;

• Brak interoperacyjności oraz

Page 184: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

184

wyspecjalizowane przedsiębiorstwa;

• Postęp innowacyjny i technologiczny

przyczyniający się do rozwoju nowych

rozwiązań wspomagających i

ułatwiających życie osób starszych;

• Moda na działalność charytatywną i

pomocową;

• Udział w AAL zapewni większą

dostępność informacji, zaawansowanych

technologii, podzespołów, a zwłaszcza

czujników i narzędzi sprzyjających

opracowywaniu urządzeń pomocniczych

dla osób starszych, co poprawi

innowacyjność polskich przedsiębiorstw

• Rosnąca rola oprogramowania we

współczesnym sprzęcie ułatwiająca w

wielu przypadkach jego adaptację do

potrzeb osób starszych i

niepełnosprawnych bez znaczących

nakładów i modyfikacji układowych,

stworzy szansę rozwoju dla młodych

programistów

• Szanse eksportowe dla MŚP, zwłaszcza

tych, stosujących zaawansowane

technologie (w tym niskie koszty

kwalifikowanej robocizny)

wysokie koszty rozwoju i

testowania rynku;

Page 185: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

185

Analiza SWOT wprowadzenia AAL dla społeczeństwa i gospodarki polskiej:

Słabe strony Mocne strony

• Niewystarczające zasoby materialne i

finansowe;

• Brak wykwalifikowanych kadr –

ograniczona liczba kadry specjalistycznej

wspierającej osoby starsze;

• Niedostateczna diagnoza potrzeb osób

starszych w ujęciu regionalnym i

lokalnym;

• Brak poradnictwa dla osób starszych;

• Brak partnerstwa lokalnego na rzecz

wspierania osób starszych;

• Brak lokalnych zespołów

interdyscyplinarnych wspierających

osoby starsze (lekarz, pielęgniarka

socjalna, psycholog);

• Nieliczne fundacje i organizacje

pomagające osobom starszym;

• Trudności w zakresie koordynacji

zarządzania systemami ochrony zdrowia

w ujęciu ogólnokrajowym i regionalnym;

• Obecna wirtualizacja i obniżenie

poziomu studiów technicznych

(długoletnia negatywna selekcja kadry,

brak współpracy z przemysłem)

powodują brak doświadczenia polskich

inżynierów w zakresie tworzenia,

patentowania i wdrażania opracowanych

projektów

• Brak w programach nauczania szkół

technicznych wszystkich szczebli

zagadnień projektowania uniwersalnego

• Coraz bardziej popularny

wolontariat;

• Rosnąca rola sektora usług w

gospodarce;

• Rozwój infrastruktury

technicznej, drogowej i

społecznej;

• Polepszająca się sytuacja

materialna społeczeństwa;

• Wzrastająca świadomość

społeczna;

• Wzrost zainteresowania wśród

personelu medycznego

rozwijaniem systemów ICT i

indywidualnych kompetencji

informatycznych oraz

zastosowaniem w praktyce;

• Wykorzystanie umiejętności

dużej grupy dobrze

wykształconej informatycznie

młodzieży

• Wniesienie do AAL elementów

indywidualizmu krajowego -

cech narodowych korzystnych

w kontekście kierunków

rozwoju AAL (różnorodność i

zindywidualizowanie

rozwiązań, zadania głównie dla

MŚP)

• Wniesienie do AAL polskich

czynników kulturowych

Page 186: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

186

(Universal Design, Design for All),

niezbędnego dla efektywnej realizacji

AAL

• Mały zasięg szerokopasmowego

internetu

(utrzymującego się znaczącego

obszaru funkcjonowania

modelu rodziny

wielopokoleniowej wykazującej

dbałość o osoby starsze,

solidaryzmu społecznego).

Szanse Zagrożenia

• Stworzenie politycznej i przemysłowej

zachęty do podjęcia znacznego wysiłku

przy wdrażaniu narzędzi i usług ICT;

• Możliwość dofinansowania programu ze

środków UE;

• Szansa przywrócenia osób starszych do

funkcjonowania w społeczeństwie;

• Zwiększenie stopnia świadomości

społeczeństwa obywatelskiego i

zmniejszenie stopnia znieczulicy

społecznej;

• Integracja społeczeństwa poprzez

uwidocznienie problemów osób

starszych;

• Szanse rozwoju przedsiębiorczości w

mało rozwiniętych dotychczas sektorach

przemysłu i usług jakimi jest produkcja

specjalistycznego sprzętu dla osób w

wieku starszym i świadczenia dla nich

usług;

• Obniżka kosztów opieki zdrowotnej;

• Prywatyzacja sektora usług medycznych;

• Postępujące prace nad wprowadzaniem

systemów informatycznych w różnych

sektorach działalności publicznej;

• Brak akceptacji ze strony

podmiotów gospodarczych do

akceptacji nowych rozwiązań i

problemów;

• Brak interoperacyjności;

• Mała determinacja wśród osób

wprowadzających i

koordynujących program;

• Wybiórcze stosowanie

programu powiększy

polaryzacje wśród osób

starszych;

Page 187: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

187

6. Wnioski i rekomendacje na temat programu AAL w Polsce (prof. R.

Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G.

Maśloch).

6. Wnioski i rekomendacje na temat programu AAL w Polsce

6.1 Ocena szans realizacji programu AAL w Polsce (odpowiedź na pytanie, czy

istnieje wystarczający potencjał dla uruchomienia AAL w Polsce, czy wskazane jest,

by Ministerstwo zaangażowało się w program AAL oraz czy jest szansa uzyskania w

ramach programu AAL korzyści przewyższających poniesione koszty),

Z prognozy demograficznej GUS (rozdział 1) wynika stały wzrost liczby ludności w wieku

poprodukcyjnym (60 lat – kobiety, 65 lat – mężczyźni) z 5,7 mln (2002) do 9,6 mln

(2030), przy jednoczesnym spadku liczby ludności Polski z 38,2 mln (2002) do 35,7 mln

(2030). Proces starzenia się ludności Polski stawia nowe wyzwania dla systemu opieki

zdrowotnej, społecznej oraz usług i edukacji. Jest to bardzo silna przesłanka za podjęciem

programu AAL w Polsce.

Istnieją duże szanse jego realizacji w Polsce. Istnieje wystarczający potencjał naukowy i

innowacyjny, co zostało szeroko wykazane w rozdziale 3 oraz 4 niniejszej ekspertyzy. Jest

zatem wskazane by Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zaangażowało się w

realizację tego programu. W niniejszej ekspertyzie oszacowano wkład finansowy Polski w

program AAL (rozdział 3). Najlepszym sposobem wykorzystania tych środków byłaby

realizacja projektów pilotażowych w wybranych regionach kraju.

6.2 Sugestie co do sposobów promocji programu wśród potencjalnych użytkowników

(seniorzy), usługodawców (firmy, jednostki naukowe) i w sektorze zdrowia

Celem promocji Programu AAL skierowanej bezpośrednio do osób starszych będzie

zapewnienie szerokiego i pełnego dostępu do informacji na temat możliwości

samodzielnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku oraz zapewnienie poprawy

stanu zdrowia oraz odpowiedniej jakości życia. Osiągnięcie celu jakim jest

upowszechnienie Programu wymaga działań zakrojonych na bardzo szeroką skalę, przy

współpracy z jednostkami opieki medycznej oraz instytucjami odpowiedzialnymi za

prowadzenie polityki zdrowotnej na szczeblu krajowym oraz w ujęciu regionalnym i

Page 188: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

188

lokalnym. W przypadku gdy ich adresatami są ludzie starsi, kierunki działań

promocyjnych, powinny zostać określone według następującego podziału:

• działania w zakresie zachowania i poprawy samokontroli zdrowia (w sensie

dbałości o własne zdrowie),

• działania ukierunkowane na tworzenie się więzi społecznych,

• działania dotyczące zachowania i zwiększenia ogólnej sprawności fizycznej i

psychicznej (wydolności funkcjonalnej)

W ramach promocji Programu AAL powinny być przyjęte szczegółowe założenia

odnośnie do możliwości i sposobów pozyskiwania uczestników instytucjonalnych do

współpracy w ramach Programu, poprzez których przekazywane będą szczegółowe

informacje dla osób starszych, tj. potencjalnych usługobiorców Programu. W

szczególności działania informacyjne i promocyjne powinny obejmować:

• Pozyskanie do współpracy w ramach Programu organizacji społecznych pełniących

role promotorów zdrowia oraz wolontariuszy (studenci dietetyki, promocji zdrowia,

edukacji zdrowotnej, kierunku lekarskiego itp.);

• Zorganizowanie kampanii informacyjnej o projekcie w mediach ogólnokrajowych,

regionalnych i lokalnych skierowanej do osób starszych jak też do instytucji

publicznych i sektora przedsiębiorstw w zakresie możliwości współpracy w

realizacji Programu i spodziewanych korzyści;

• Pozyskiwanie dla potrzeb promocji Programu udziału osób znaczących, znanych,

cieszących się powszechnym szacunkiem lub popularnością w środowisku

lokalnym, którzy mogliby zachęcać seniorów do dbania o zdrowie lub być

przykładam zdrowego stylu życia;

• Włączenie w promocję Programu przychodni lekarza rodzinnego poprzez

przygotowanie gabloty z informacjami o projekcie, informowanie i motywowanie

pacjentów do udziału w Programie. Przychodnie mogłyby również koordynować

zgłaszanie do instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie Programu osób starszych,

które nie mają możliwości uczestniczenia w akcjach (np. ze względu na stan

zdrowia), a są zainteresowane uzyskaniem porady, czy badaniami profilaktycznymi;

• Zaangażowanie lekarzy rodzinnych w proces edukowania starszych pacjentów w

sposób dla nich zrozumiały i pełny odnośnie schorzeń, możliwości leczenia i

Page 189: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

189

zapobiegania. Lekarze mogliby pełnić istotną rolę w informowaniu pacjentów o

Programie i możliwości uczestnictwa w nim lub przynajmniej udostępnianiu

materiałów edukacyjnych i informacyjnych przygotowanych przez instytucje

uczestniczące w Programie;

• Informowanie pacjentów o Programie i zachęcanie do regularnych badań

profilaktycznych przez pielęgniarki środowiskowo-rodzinne;

• Nawiązywanie ścisłej współpracy z Klubami Seniora w szczególności poprzez

zapewnienie pomocy organizacyjnej w zakresie wspólnych wyjść na wykłady,

prelekcje, zajęcia sportowe. dla członków Klubów, utworzenie kanałów przepływu

aktualnej informacji o przebiegu Programu, aktualnościach;

• Zorganizowanie i obsługa bezpłatnej informacyjnej linii telefonicznej dla seniorów;

• Spotkania organizowane w szkołach i uczelniach obejmujące prelekcje i pogadanki

na temat fizjologii starzenia się organizmu oraz znaczenia działań przewidzianych w

Programie AAL;

• Nawiązywanie ścisłej współpracy z parafiami katolickimi, włączenie w działania

aktywnych przedstawicieli organizacji parafialnych, którzy uczestniczyliby w

zachęcaniu seniorów do uczestnictwa w Programie oraz aktywnej dbałości o swój

potencjał zdrowotny.

Dodatkowe sugestie dotyczące promocji programu są następujące:

- wśród potencjalnych uczestników (seniorzy)

o prezentacja korzyści płynących z zastosowanych rozwiązań:

organizacjom pozarządowym w tym Forum 50+ Seniorzy Xxi wieku i

Fundacja „Samaritanus”

na spotkaniach Klubów Seniora i Uniwersytetów Trzeciego Wieku.

na spotkaniach organizowanych dla dyrektorów Domów Pomocy

Społecznej celem możliwości wdrożenia rozwiązań w instytucjach

zainteresowanie rozwiązaniami opiekunów społecznych

o włączenie do realizacji programów samorządów lokalnych współfinansujących

opiekę społeczną MOPRi ochronę zdrowia

o zainteresowanie rozwiązaniami pielęgniarki środowiskowe

- w sektorze zdrowia

Page 190: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

190

o włączenie chorych objętych opieką istniejących jednostek geriatrycznych w

Polsce, w tym przede wszystkim przez jedynego w Polsce szpital o tym profilu

(Szpital Geriatryczny im. Jana Pawła II w Katowicach – dyr. Dr J. Derejczyk -

Morawa 31; 40-353 Katowice, tel.: 32 2568149) oraz Poradni Geriatrycznej

przy Wojewódzkim Stowarzyszeniu Wolontariuszy Opieki Paliatywnej

„Hospicjum Domowe” w Poznaniu (poradnia posiada jedyny w Polsce zespół

wyjazdowy sprawujący holistyczna opiekę nad chorymi, którzy ze względu na

stopień niesamodzielności nie są w stanie dotrzeć do poradni)

o włączenie do wdrażania rozwiązań Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w

Polsce – stowarzyszenia skupiające lekarzy geriatrów (Prezes KLSGwP – prof.

K. Wieczorowska-Tobis; tel. 0600 596333)

o prezentacja rozwiązań (płynących z ich zastosowania korzyści) na

konferencjach i spotkaniach szkoleniowych lekarzy rodzinnych dla

zakwalifikowania do udziału w programie lekarzy zainteresowanych

wdrażaniem rozwiązań

6.3. Podsumowanie najważniejszych korzyści związanych z realizacją programu AAL

Główna korzyść finansowa z udziału w programie AAL polega na tym, że Polska uzyska z

Unii Europejskiej równowartość własnego wkładu. Korzyści w postaci poprawy opieki

medycznej nad ludźmi starszymi oraz społeczne, w postaci aktywizacji tej grupy

społecznej i polepszenie jej warunków życia są trudne do oszacowania w kategoriach

finansowych bez dokładnej znajomości projektów w które zaangażowane byłyby środki.

Można jednak podać przykłady takich korzyści oszacowanych w innych krajach (Niemcy,

Anglia – rozdział 3). Nie bez znaczenia są również korzyści naukowe polegające na

zaangażowaniu potencjału naukowego w rozwiązywanie pilnych problemów społecznych.

Warunkiem realizacji programu AAL jest dobra promocja oraz wykorzystywanie

standardów w celu zapewnienia interoperacyjności urządzeń i oprogramowania mającego

służyć ludziom starszym.

Najważniejsze korzyści z realizacji programu AAL są następujące:

• Lepsze funkcjonowanie, lepsza jakość życia osób starszych dzięki korzystania z

rozwiązań ICT;

• Rozwój branż i nowych technologii produkujących na potrzeby programu;

Page 191: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

191

• Szansa na aktywizacje zawodową osób starszych, poprzez włączenie do działania

na rzecz programu;

• Stworzenie nowych produktów, usług i systemów opartych o technologie ICT,

mających za zadanie pomoc starszym Europejczykom;

• Wzrost zatrudnienia w gospodarce, poprzez wzrost produkcji, usług i sprzętu na

potrzeby programu;

• Zmniejszenie kosztów ponoszonych przez państwo i osoby starsze na leczenie,

refundacje leków i opiekę socjalną. Zastosowanie rozwiązań przewidzianych w

programie AAL przyczyniać się będzie do zwiększania skuteczności profilaktyki

zdrowotnej, poprawy stanu zdrowia osób starszych co w efekcie przekładać się

będzie na zmniejszenie ilości hospitalizacji.

• Możliwość wykorzystania dodatkowej pomocy ze środków Unii Europejskiej na

rzecz dofinansowania działań służących poprawie warunków funkcjonowania osób

starszych w społeczeństwie;

• Zapoczątkowanie korzystnych zmian w kierunku uznania starości jako

pełnoprawnego okresu w życiu każdego człowieka, w którym może on w pełni

wykorzystywać i dzielić się zdobytym doświadczeniem. Korzystne zmiany

następują również w zakresie poszerzenia świadomości dotyczącej starości i

starzenia się;

• Podniesienie kwalifikacji osób zawodowo zajmujących się starymi ludźmi

(pielęgniarki, pracownicy socjalni, terapeuci) oraz pracowników, których klientami

są seniorzy (lepsza komunikacja z ludźmi starymi, lepsze zrozumienie ich potrzeb,

zapobieganie nadużyciom wobec ludzi w podeszłym wieku).

• Dzięki ICT istnieje możliwość sprawnego funkcjonowania osób starszych przy

kurczącym się „potencjale pielęgnacyjnym”, spowodowanym spadkiem urodzin i

wydłużaniem się długości życia;

• Rozwój gospodarki rynkowej, wzrost aktywności ekonomicznej, nierzadko

współwystępują z mobilnością przestrzenną potomstwa, co powoduje ograniczenie

możliwości sprawowania opieki nad starszymi rodzicami przy nierozwiniętej sieci

samopomocy i inicjatyw obywatelskich. Technologie ICT mogą w pewnym stopniu

rozwiązać ten problem.

Page 192: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

192

• Zmiana postaw wśród osób starszych tak, by z biernych odbiorców pomocy

zmienili się w aktywnych uczestników oferowanych im programów;

• Rozwój badań i wzrost innowacyjności poprzez natychmiastowe wsparcie

wspólnego publiczno-prywatnego programu badań w zakresie AAL.

• Rozwój nowych produktów, technologii i usług opartych o technologie ICT,

• Rozwój nowych dziedzin nauki zorientowanych na potrzeby osób starszych.

• Zwiększone możliwości wymiany doświadczeń między jednostkami badawczymi,

w szczególności w ramach krajów UE

• Większe możliwości przełamywania barier współpracy pomiędzy jednostkami

naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami zajmującymi się produkcją i

świadczeniem usług na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych

6.4. Główne bariery, zagrożenia, ryzyka w kontekście realizacji programu AAL w

Polsce.

• Bariery ekonomiczne - wynikające z pauperyzacji znacznych grup społecznych i

kształtowania się poziomu dochodów emerytów poniżej poziomu pozwalającego na

zaspokojenie potrzeb. Sytuacja ta będzie postępować w najbliższych latach, w których

można spodziewać się postępującego zubożenia ludzi w wieku starszym i coraz

większe rozwarstwienie ekonomiczne tej grupy społeczeństwa. Szczególne zagrożeni

będą ludzie, którzy przez wiele lat przebywali na bezrobociu, lub pracowali w „szarej

strefie”, co znacząco wpłynie na wysokość otrzymywanych świadczeń;

• Bariery techniczne – główne produkty i usługi ICT rzadko uwzględniają potrzeby

populacji osób starszych, np. dotyczące różnorodnych postępujących upośledzeń

związanych z wiekiem. Rynki na ogół nie dostrzegają potrzeb starszych

użytkowników: istnieje niewiele wytycznych, dobrowolnych lub obowiązkowych norm

i związanych z nimi ram regulacyjnych. Rozwiązania technologiczne dla końcowych

użytkowników często wymagają złożenia i połączenia z sobą wielu różnych usług i

narzędzi w sposób, który przekracza ich możliwości. Jednakże same rynki nie

posiadają niezbędnych zachęt do zagwarantowania interoperacyjności i modułowości

pomiędzy różnymi urządzeniami i usługami, stad rosnące koszty dla użytkowników

końcowych, oraz ograniczenie rynku ICT dla populacji osób starszych;

Page 193: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

193

• Bariery dostępu i brak odpowiednich rozwiązań – ludzie starsi narażeni są na

szczególne ryzyko wykluczenia ze społeczeństwa informacyjnego, ponieważ wielu z

nich nie ma podstawowego dostępu do sieci komunikacyjnych, np. technologii

szerokopasmowych i informacyjnych;

• Bariery kulturowe – stereotyp „starości” utożsamiający ten okres z fazą

marginalizacji i wyłączenia z szeroko rozumianego życia;

• Bariery etyczno-psychologiczne – brak określonych zasad etyki w dziedzinie ICT

dla potrzeb osób starszych (np. w ochronie ludzkiej godności i niezależności tam, gdzie

rozwiązania wymagają monitorowania i interwencji);

• Bariery widoczności i przejrzystości rynku – brak znajomości problemu wśród

polskiego przemysłu ICT, pośredników i końcowych użytkowników. Starsi

użytkownicy mają często ograniczona wiedzę na temat możliwych rozwiązań. Prawie

w ogóle nie ma systematycznych i porównawczych ocen technologii z myślą o

informowaniu użytkowników. Ponadto przemysł nadal w ograniczonym stopniu

rozumie porównawcze wymagania dotyczące użytkowników, takie jak czynniki

socjoekonomiczne, potrzeby płci oraz poziomy dochodów, które mogą utrudniać

dostęp do ICT, osobiste nastawienia i wyczulenia na ICT, a nawet style życia.

Przedsiębiorstwa i lokalne władze działają więc na zasadzie prób i błędów. Brak

systematycznego podejścia do rozwoju rynku prowadzi do wysokich kosztów badań i

testowania rynku. Brak przejrzystości obowiązujących zasad i przepisów, w tym

programów wsparcia dla innowacyjnych rozwiązań, hamuje zarówno użytkowników,

jak i przemysł i prowadzi do drogich rozwiązań. Poważnym ograniczeniem rozwoju

rynku jest również brak wymiany praktycznych doświadczeń.

• Bariery instytucjonalno-polityczne – ogniskowanie dotychczasowej polityki

społecznej na funkcjonowaniu rodziny we wcześniejszych jej fazach i brak rozwiązań

systemowych dla społeczeństwa starzejącego się.

Przełamanie barier związanych z funkcjonowaniem ludzi powyżej sześćdziesiątego

piątego roku życia wymaga zmiany sposobu patrzenia na zakres cyklu życia.

Page 194: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

194

7. Proponowane priorytetowe obszary badań i innowacji, które powinny

być ujęte w programie AAL ze względu na ich potencjał i znaczenie dla

Polski (w kontekście proponowania polskich priorytetów na forum

inicjatywy AAL w Unii Europejskiej) (prof. R. Rudowski, prof. K.

Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch).

Obszary badań i innowacji można podzielić na trzy części:

a) badania i innowacje medyczne,

b) badania i innowacje technologiczne,

c) badania i innowacje ekonomiczne i społeczne.

Ze względu na to, że co trzeci problem kliniczny u starszych chorych ma związek z

nieoptymalnym leczeniem farmakologicznego priorytetem powinna być jego

optymalizacja. Korzystnie wpłynie to na sprawność osób starszych i przyczyni się do

zmniejszenia kosztów opieki.

Konieczne jest wdrożenie systemów bieżącego monitorowanie krytycznych dla

sprawności osób starszych parametrów (cukrzyca – poziom glikemii, choroba

niedokrwienna – EKG, POChP – hipoksemia, nadciśnienie tętnicze – ciśnienie krwi)

oraz czynników ryzyka niesamodzielności (upadki). Nowatorskie rozwiązania w tym

zakresie tworzone są od lat w Polsce w ramach programów naukowych prowadzonych

przez uczelnie i instytuty badawcze, ale nie są wdrażane do powszechnego użytku ze

względu na ograniczenia organizacyjne i finansowe. Są to jednak rozwiązania, w

przypadku których uczyniona na wstępie inwestycja finansowa przyniesie

perspektywiczne zmniejszenie kosztów opieki czego przy prowadzonych rozważaniach

nie bierze się pod uwagę.

Ze względu na brak przepływu informacji pomiędzy osobami i instytucjami

sprawującymi opiekę nad starszymi chorymi zastosowanie inicjatyw AAL powinno

zostać wykorzystane dla stworzenia jednolitej bazy danych ze szczególnym

uwzględnieniem osób z grup ryzyka (np. upadki, depresja). Redukcja kosztów opieki

wiązać się tu będzie ze zmniejszeniem działań podejmowanych podwójnie (lekarz

rodzinny i specjalista; pielęgniarka środowiskowa i opiekun społeczny), a z drugiej – z

wdrożenia prewencji (np. coroczne wizyty domowe u chorych po 75 roku życia dla

Page 195: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

195

oceny ryzyka ich niesprawności i wdrażania działań zapobiegawczych; wizyty

domowe u chorych po zakończeniu hospitalizacji dla oceny ich potrzeb, aby zapobiec

szybkiej progresji niesamodzielności).

W Polsce brak rozwiązań służących edukacji chorych i ich opiekunów. Takie

rozwiązania przede wszystkim pozwalają na utrzymanie sprawności osób starszych ze

względu na szersze wykorzystanie niefarmakologicznych metod leczenia (ruch, dieta,

trening pamięci u chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych). Są też wsparciem dla

opiekunów nieformalnych niepobierających wynagrodzenia za swoją pracę.

Reasumując, priorytetowe obszary działań w zakresie medycyny i technologii (a,b) są

następujące:

1. Monitorowanie działań niepożądanych leków u osób w podeszłym wieku (np.

poprzez dokładną analizę hospitalizacji, porad w ośrodkach pomocy doraźnej lub

wizyt lekarskich w trybie ostrym związanych z działaniami niepożądanymi leków.

Przykład: leki przeciwzakrzepowe)

2. Zapobieganie działaniom niepożądanym leków i interakcjom leków (poprzez np.

wprowadzenie elektronicznego systemu rejestracji leków przyjmowanych przez

pacjenta, łatwy w obsłudze system informacyjny dla lekarzy o najczęściej

występujących interakcjach leków, itd.)

3. Zdalne monitorowanie parametrów życiowych pacjentów starszych i opieka

domowa. W tej chwili systemy telemonitoringu są dość kosztowne. Poszukiwanie

tanich rozwiązań może wpłynąć na znacznie szersze ich stosowanie.

4. Zdalna rehabilitacja pacjentów starszych. W niektórych dziedzinach medycyny

(kardiologia ) jest ona realizowana. W innych może być realizowana przez podjęcie

opracowania i produkcji robotów rehabilitacyjnych. W Polsce istnieje szereg

ośrodków badawczych zajmujących się robotyką.

5. Zapobieganie upadkom i ich konsekwencjom (złamaniom) – szerokie

wielokierunkowe możliwości dla programów AAL (wdrożenie akcelerometrów

wykrywających upadki do produkcji przemysłowej).

6. Wspieranie nawigacji i orientacji przestrzennej osób z niesprawnością wzroku

poprzez systemy radiowe.

Page 196: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

196

7. Edukacja osób w podeszłym wieku, czyli włączenie odbiorców programu do

projektów (programy promocji zdrowia, programy badań przesiewowych,

programy monitorowania stanu zdrowia w chorobach przewlekłych, programy

edukacyjne dla pacjentów z wybranymi jednostkami chorobowymi).

8. Wprowadzanie systemów klasyfikacji funkcjonowania osób starszych.

9. Budowa baz danych o osobach/pacjentach starszych, które umożliwiłyby analizę

chorobowości oraz warunków życia tej populacji. Wyniki tej analizy mogą być

punktem wyjścia do realizacji programów AAL w przyszłości.

Badania ekonomiczne i społeczne (c) są także obszarami szczególnie dobrze nadającymi

się do podjęcia w programie AAL. Można przedstawić propozycję badań oceny na

reprezentatywnej grupie osób starszych sumarycznych kosztów sprawowanej nad osobami

starszymi opieki w dłuższym okresie czasu (co najmniej rok) dla podgrupy kontrolnej (bez

interwencji) i podgrupy, u której zostaną wdrożone rozwiązania zawierające nowe

technologie. Analizy takie w naszym kraju nigdy dotychczas nie były prowadzone, a

specyfiką Polski jest całkowite oddzielenie finansowania opieki zdrowotnej i społecznej.

Page 197: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

197

8. Wyszczególnienie głównych potencjalnych partnerów programu AAL

w Polsce oraz osób kontaktowych reprezentujących te organizcje (prof.

R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G.

Maśloch).

8.1. Jednostki naukowe (z dziedziny medycyny oraz IT)

Medical University of Warsaw - Akademia Medyczna w Warszawie, Zakład Informatyki

Medycznej i Telemedycyny , Zakład Geriatrii Klinicznej

Medical University of Poznań – Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Geriatrii

Institute of Cardiology – Instytut Kardiologii w Warszawie

Medical University of Białystok – Akademia Medyczna w Białymstoku

Adam Mickiewicz University – Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział

Fizyki, Zakład Fizyki Medycznej

Warsaw University of Technology – Wydział Elektroniki, Instytut Radioelektroniki,

Wydział Mechatroniki

Gdańsk University of Technology – Politechnika Gdańska, Wydział Elektroniki

Telekomunikacji i Informatyki, Katedra Inżynierii Biomedycznej

Warsaw School of Economics – Szkoła Główna Handlowa

Institute of Biocybernetics and Biomedical Engineering PAS – Instytut Biocybernetyki

I Inżynierii Biomedycznej PAN

UCZELNIE i INSTYTUTY deklarujące zainteresowanie programami eHealth,

eInclusion

1. AGH University of Science and Technology, Department of Telecommunications

– Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Katedra Telekomunikacji

2. Association of Polish Geriatricians – Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w

Polsce

3. Children’s Memorial Health Institute – Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia

Dziecka”

4. Children’s Memorial Health Institute, Medical Genetic Department – Instytut

„Pomnik- Centrum Zdrowia Dziecka”, Zakład Genetyki Medycznej

5. “Cities on Internet” Association – Stowarzyszenie „Miasta w Internecie”

6. Innovation Centre of The Information Society Association – Centrum Innowacji

Page 198: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

198

Społeczeństwa Informacyjnego, Stowarzyszenie

7. Institute of Industrial Design – Instytut Wzornictwa Przemysłowego

8. Institute of Pharmacology Polish Academy of Sciences – Instytut Farmakologii

Polskiej Akademii Nauk

9. Institute of Physiology and Pathology of Hearing – Instytut Fizjologii i Patologii

Słuchu

10. Institute of Technology and Business Development – Instytut Rozwoju Technologii i

Biznesu

11. John Paul II Hospital – Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II

12. Karol Marcinkowski University of Medical Science, Laboratory for Gerontology

and Geriatric Medicine, Patophysiology Department, Poznan – Akademia Medyczna,

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Zakład Gerontologii i Geriatrii, Katedry

Patofizjologii

13. Ludwik Hirszfeld Institute of Immunology & Exp. Therapy, Polish Academy of

Sciences– Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. L. Hirszfelda, PAN

14. Maria Curie-Skłodowska University – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

15. National Institute of Public Health – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego

16. National Veterinary Research Institute – Państwowy Instytut Weterynaryjny –

Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

17. Research Institute of Medicinal Plants – Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich

18. Silesian University of Technology Gliwice, Faculty of Architecture, Department of

Design and New Technology in Architecture – Politechnika Śląska, Wydział

Architektury, Katedra Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze

19. Silesian University of Technology, Computer Science Department – Politechnika

Śląska, Instytut Informatyki

20. Technical University of Lodz, Department of Production Management, Faculty of

Management & Organization – Politechnika Łódzka, Katedra Zarządzania Produkcją,

Wydział Organizacji i Zarządzania

21. Technical University of Silesia, Engineering of the Work Environment Group,

Faculty of Organization and Management, Department of Fundamentals of Technical

Systems– Politechnika Śląska, Zakład Inżynierii Środowiska Pracy, Wydział Organizacji i

Zarządzania, Katedra Podstaw Systemów Technicznych

22. University Hospital in Cracow – Szpital Uniwersytecki w Krakowie

Page 199: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

199

23. University of Silesia in Katowice, Institute of Education – Uniwersytet Śląski w

Katowicach, Instytut Pedagogiki

24. University of Silesia, Institute of Materials Science – Uniwersytet Śląski, Instytut

Nauki o Materiałach

25. Warsaw University of Technology, Faculty of Chemical and Process Engineering

– Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej

26. Wroclaw Medical University, Institute of Forensic Medicine, Unit of Molecular

Techniques – Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Katedra

Medycyny Sądowej, Zakład Technik Molekularnych

27. Wroclaw University of Technology, Lower Silesian Centre for Advanced

Technologies – Politechnika Wrocławska, Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych

Technologii

8.2. Firmy

Placówki zajmujące się zaopatrzeniem w sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny i pomocniczy - wykaz

1. http://rehabilitacja.pl rehabilitacja.pl, Bardzo dobry serwis poświęcony polskim produktom (m.in. rowery, chodziki, foteliki, pionizatory, wózki i inne). Zobacz koniecznie!

2. http://www.fizjoterapia.pl, Portal Polskiej Fizjoterapii rehabilitacja w internecie 3. http://www.bit-info.pl, BIT - Budowlany Informator Techniczny. W dziale

"Urządzenia dla Niepełnosprawnych" znajduje się wiele linków 4. http://www.pfron.org.pl, PFRON Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób

Niepełnosprawnych 5. http://www.mrkch.pl/index/lekarz/sp, Prawo do sprzętu Przedmioty ortopedyczne,

środki pomocnicze i lecznicze środki techniczne na przykładzie Mazowieckiej Regionalnej Kasy Chorych.

6. http://www.bopaw.bielbit.com.pl, Poznajmy się Bezpłatne biuro kontaktowo-matrymonialne dla ON

7. http://www.soswdnr.republika.pl, SOSW Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach

8. http://www.meden.com.pl, MEDEN-INMED Profesjonalna inżynieria medyczna 9. http://www.euromed.bptnet.pl/e_pol.htm, EUROMED- centrum rehabilitacji w

Mielnie. Wyłączny właściciel licencji w Europie na stosowanie adaptowanego skafandra kosmicznego LK 92 "Adeli" oferuje: 28-dniowe turnusy rehabilitacyjne z zastosowaniem - oprócz kombinezonu "Adeli" - znanych i sprawdzonych metod: kinezyterapii, fizykoterapii, masażu, terapii zajęciowej, muzykoterapii. Odbywają

Page 200: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

200

się również zajęcia psychologiczne, logopedyczne i pedagogiczne. Najważniejszym celem osób z mózgowym porażeniem dziecięcym jak i ich najbliższych jest nabycie przez pacjenta umiejętności samodzielnego chodzenia, a tym samym uniezależnienia się od pomocy innych.

10. http://www.idn.org.pl/celestyn/index.html, Stowarzyszenie św. Celestyna. Centrum Rehabilitacji Dzieci z Porażeniem Mózgowym.

11. http://www.victoria.com.pl, Centrum Rehabilitacyjno-Szkoleniowe "Victoria" 12. http://www.swron.internet.pl, Stowarzyszenie Wspierania Rehabilitacji Osób

Niepełnosprawnych w Koszalinie. Organizacja turnusów rehabilitacyjno-wypoczynkowych dla środowisk niepełnosprawnych z terenu całej Polski oraz tworzenie i inicjowanie punktów edukacyjno-rehabilitacyjnych dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z całego kraju. Pomoce dydaktyczne polecane do wykorzystania na turnusie rehabilitacyjnym oraz do terapii domowej. Tworzenie komputerowej bazy danych o instytucjach zajmujących się niepełnosprawnymi.

13. http://www.ibib.waw.pl/%7Esiskos/pwn, Pracownia Wspomagania Narządów Wzroku Mowy i Słuchu. Prowadzone są tu prace nad sprzętem elektronicznym pomagającym inwalidom wzroku, mowy i słuchu. Rozwiązania umożliwiające niewidomemu pracę z komputerem. System pozwalający osobom głuchoniemym porozumiewanie się przez telefon.

14. http://www.eyegaze.com, The Eyegaze System Makers (USA) Gunter Schlosser Kommunikationstechnologie, (D) Osobom sparaliżowanym szybką komunikację, syntetyczną mowę, sterowanie elektronicznymi narzędziami i wiele innych czynności wykonywanych tylko przez spojrzenie na ekran komputera oferuje system EYEGAZE.

15. http://republika.pl/poradnia, Poradnia Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących w Poznaniu

16. http://lo13.univ.szczecin.pl/sosw, Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczy dla Dzieci Słabosłyszących w Szczecinie

17. http://www.provita.pl, ProVita! Strona poświęcona zagadnieniom, które służą poprawie i utrzymaniu dobrego zdrowia, samopoczucia, kondycji i w znaczący sposób poprawiają jakość życia i umożliwiają pełniejsze z niego korzystanie.

18. http://www.hornwellness.pl. Horn Wellness Group Medyczny Sklep Internetowy

Dom: 19. http://sprzet-rehabilitacyjny.pl, ORTOPlus. Sprzedaż urządzeń do przystosowania

budynków i pomieszczeń do potrzeb osób z problemami ruchowymi. 20. http://inwestycje.kolo.com.pl/lazienka-bez-barier.php, Koło - Łazienka Bez Barier

Koło - Łazienka Bez Barier. Prawidłowe urządzenie i rozplanowanie wyposażenia w łazience, która ma być dostępna dla osób o ograniczonej sprawności ruchowej.

Page 201: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

201

21. http://www.polsl.gliwice.pl/alma.mater/technologie/rar8.html, Wydział Architektury Politechniki Śląskiej. Budownictwo mieszkaniowe dla specjalnych potrzeb a adaptacja środowiska miejskiego dla ON.

22. http://www.aura.gda.pl, AURA Poręcze, uchwyty, wyposażenie łazienek; materace przeciwodleżynowe, sala doświadczeń świata; rampy, podjazdy, pochylnie; fizykoterapia, hydroterapia; rehabilitacja ruchowa; wózki inwalidzkie; podnośniki

23. http://www.ecopolis.org.pl/projekty/niep.html, Dom dla osoby niepełnosprawnej 24. http://www.murator.com.pl/nsp.htm, Dom Bez Barier 25. http://www.murator.com.pl/dd.htm, Dom Dostępny 26. http://www.proreha.com.pl, ProReha. Windy dla osób niepełnosprawnych,

krzesełka łazienkowe, uchwyty i podpory, podnośniki sufitowe 27. http://www.damper.com.pl/damper/winda.html, Winda dla osób

niepełnosprawnych 28. http://www.fast.pl, FaSt. Meble dla niepełnosprawnych. 29. http://stolrad.detekt.pl, STOLRAD. Meble dla niepełnosprawnych. 30. http://www.forpol.com.pl, FORPOL Sp. z o.o. Kompleksowe rozwiązywanie

problemów związanych z usuwaniem barier architektonicznych dla ON. Jest wyłącznym przedstawicielem firm włoskich CETECO i T.G.R.

31. http://www.akcjum.pl, AKCJUM. Wyposażenie pomieszczeń dla osób niepełnosprawnych.

32. http://www.conrad.pl, Conrad Electronic – Polska. Nowoczesny system otwierania okien. Nawet podczas nieobecności domowników, okna otwierane są zgodnie z ich życzeniem. Dzięki specjalnym czujnikom podczas deszczu, wiatru, zmian temperatury, urządzenie automatycznie zamyka lub uchyla okno. Inne akcesoria umożliwiające automatyzacje urządzeń domowych.

33. http://www.idn.org.pl/users/kzubik/wanny/index.htm, Wanny z drzwiami 34. http://www.materace.pl, Relaks. Materace, łóżka, stelaże (regulowane i zdalnie

sterowane), kołdry i poduszki. 35. http://www.lozkawodne.com.pl, en vogue. Materace wodne. 36. http://www.wielspin.pl/i.htm, WielSpin. Fotele i leżanki wodne. 37. http://www.idn.org.pl/users/mleszcz/sprzetml, Sprzęt rehabilitacyjny dla osób z

niedowładem kończyn dolnych. Podnośnik łazienkowy, wyciągarka na schody, pionizator, przenośnik (z wózka na łóżko i odwrotnie).

Rehabilitacja: 38. http://sprzet-rehabilitacyjny.pl, ORTOPlus. Sprzedaż urządzeń do przystosowania

budynków i pomieszczeń do potrzeb osób z problemami ruchowymi.

Page 202: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

202

39. http://www.ortmedical.com.pl, ORT-MEDICAL Producent i dystrybutor przedmiotów ortopedyczno-rehabilitacyjnych. Między innymi obuwia i wkładek ortopedycznych.

40. http://www.protmed.com, Protmed Protezy, gorsety, sznurówki, aparaty. Obuwie ortopedyczne i profilaktyczne, wkładki, kule, laski, balkoniki, materace p/odleżynowe, ortezy, stabilizatory, wózki inwalidzkie

41. http://www.orto-tech.com.pl, Orto-tech Sprzedaż i wypożyczalnia sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego.

42. http://www.orto-res.com.pl, ORTO-RES Centrum Zaopatrzenia Rehabilitacyjnego i Ortopedycznego.

43. http://www.art-reh.pl, ART-REH Dziecięce ortezy stawu kolanowego. Ortezy stawu kolanowego. Tutory unieruchamiające kończyny dolnej. Aparat modułowy kończyny dolnej. Aparat redresujący stawu łokciowego. Szyna nadgarstkowa...

44. http://www.opiw.pl, OPIW Producent sprzętu rehabilitacyjnego. 45. http://www.draisin.pl, Draisin PL Projektowanie, produkcja i sprzedaż rowerów

terapeutycznych dla osób niepełnosprawnych i starszych 46. http://www.kbn.gov.pl/pub/kbn/eureka/0104/54.html, KBN - komitet badań

naukowych Mechaniczny konik dla dzieci z porażeniem mózgowym 47. http://www.zpc.swidnik.com.pl/mainpl.htm, ZPC Sp. z o.o. Świdnik Sprzęt

rehabilitacyjny: wózki, chodziki, podnośniki wannowe, poręcze łazienkowe. 48. http://topfitness.com.pl, TopFitness - Witryna dla zdrowia Profilaktyka zdrowotna.

Terapie chorób przewlekłych i niepoddających się leczeniu tradycyjnemu. Terapie dolegliwości i zaburzeń.

49. http://www.arsmedica.com.pl, ARS MEDICA INVACARE - autoryzowany przedstawiciel EHOB - przedmioty przeciwodleżynowe

50. http://www.hydromasaz.pl, P.H.U. "Costa" Dystrybutor firmy Dr Frenkel GmbH. Hydromasaż jest naturalną terapią. Zalecany: bóle mięśni i kręgosłupa, artretyzm bóle reumatyczne, stany pourazowe po złamanych i zwichnięciach, problemy z oddychaniem, niedociśnienie i nadciśnienie tętnicze, dolegliwości ginekologiczne, bezsenność, napięcia nerwowe, stres, otyłość, problemy z cerą.

51. http://www.alkon.pl, P.P.H. ALKON Artykuły przeciwodleżynowe, wyposażenie gabinetów i sal rehabilitacyjnych, wyposażenie łazienek i WC, sprzęt sportowo - rehabilitacyjny, zaopatrzenie ortopedyczne. Fachowo organizuje "sale doświadczania świata". Konsultacje i terapie z zakresu leczenia schorzeń kręgosłupa, oraz rehabilitacja dzieci głównie z uszkodzeniami układu nerwowego.

52. http://www.abcnsystem.com.pl/abcnsystem, ABC-N System Rehabilitacyjny Kompres Rozgrzewający

53. http://www.parapodium.pl/index.htm, Doktor Perner sp. z o.o. Parapodium dynamiczne.

Page 203: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

203

54. http://www.bialystok.org.pl/on/proorto.html, PROORTO Białystok. Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.).

55. http://www.perfect-sport.com.pl, PERFECT S.C. Ortopedyczne artykuły sportowe i rehabilitacyjne. Firma McDavid jest producentem stabilizatorów stawów, ochraniaczy neoprenowych, artykułów do terapii zimnej/gorącej, artykułów do "tapingu" oraz przeciwpotnych strojów sportowych.

56. http://www.pawex.com.pl/start.html, Pawex Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.

57. http://strony.wp.pl/wp/zowiola, Ubrania dla niepełnosprawnych Aquila Firma oferuje ubrania damskie i męskie szyte dla ON poruszających się na wózkach.

58. http://www.nov-el.cnet.pl PPUH "NOVEL" Mechaniczne stoły do rehabilitacji, ćwiczeń i relaksu.

59. http://www.biomexim.prv.pl, BIOMEXIM Sp. z o.o. Firma zajmuje się dziedziną Biomechaniki w zakresie projektowania oraz produkcji stabilizatorów kręgosłupa. Dystrybucja endoprotez stawów.

60. http://www.master-med.com.pl, MASTER-MED S.C. Producent aparatu do zewnętrznej stabilizacji kończyn. Przedstawiciel firmy BLATCHFORD, producenta modułowych protez kończyn dolnych.

61. http://www.med-orth.wroc.pl, Med Orth Specjalistyczna Firma Ortopedyczna 62. http://medort.com.pl, MEDORT Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn

dolnych i górnych, protez oraz obuwia ortopedycznego. 63. http://www.um.tarnow.pl/firmy/arcmedica, ARS MEDICA Przedstawiciel

INVACARE i SONEN. Wykonuje sprzęty indywidualnego zaopatrzenia ortopedycznego - buty ortopedyczne, wkładki, protezy kończyn i inne.

64. http://www.kaleb.com.pl, Kaleb Produkcja i serwis wózków do aktywnej rehabilitacji i sportowych.

65. http://www.alurehab.com.pl, Alu Rehab Poland Polsko-norweski producent wózków inwalidzkich.

66. http://www.karelma.com.pl/wozki.htm, Karelma S.A. - wózki transportowe Wózek uniwersalny o napędzie elektrycznym jest stylowym i eleganckim pojazdem przeznaczonym do poruszania się po chodnikach, parkach, terenach sportowych, szpitalnych, w miejscach użyteczności publicznej a także w domu...

67. http://www.mf.com.pl/jarel, JAREL przedstawiciel firmy MEYRA Wózki inwalidzkie i sprzęt rehabilitacyjny dla dorosłych i dla dzieci - sprzedaż, dystrybucja

68. http://www.rehamobil.ultra.pl, PPHU REHAMOBIL Świat Bez Granic 69. http://www.emico.w.pl, EMICO Sp. z o.o. Sprzedaż hurtowa i detaliczna, serwis,

naprawy, modernizacja i przeróbki (dostosowywanie indywidualne) wózków

Page 204: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

204

inwalidzkich wszelkich typów. Sprzedaż sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego różnego typu (podnośniki, balkoniki, pionizatory, wózki inwalidzkie nowe i regenerowane, drobne pomoce). Przedstawiciel SWEDE na Polskę (wózki inwalidzkie oraz podstawowe przyrządy niezbędne w łazience, toalecie, przy jedzeniu i ubieraniu. Projektujemy i produkujemy indywidualne rozwiązania urządzeń dla niepełnosprawnych.

70. http://www.emu.com.pl, EMU Sp. z o.o. Akumulatory bezołowiowe. 71. http://www.majer.com.pl, Ma-Je-R Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo zajmujące się

importem sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego i laboratoryjnego. 72. http://www.inspol.com.pl, Serwis Sprzętu Rehabilitacyjnego i Szpitalnego -

Warszawa Naprawa i konserwacje: wózków, rowerów rehabilitacyjnych, wózków wieloczynnościowych, podpórek do chodzenia

73. http://www.hbz.com.pl/sklep/index_zdrowie.htm, Wirtualny Sklep HBZ m.in. Autopunkter (elektroakupunktura)

74. http://www.sklep-med.alpha.pl/index.html, Internetowy Sklep Paramedyczny Aparaty do pomiaru ciśnienia, termometry elektroniczne, inhalatory...

75. http://www.polbox.com/s/sensor\1, SENSOR Firma SENSOR podjęła się wytwarzania urządzeń do terapii z zakresu integracji wielozmysłowej oraz projektowaniem sal mobilnych (SI). Sale projektowane są w zgodzie z ogólnie przyjętymi zasadami. Wystrój podłogi oraz ścian stanowi zestaw materacy o odpowiedniej sprężystości oraz bogatej kolorystyce. Gwarantuje to całkowite bezpieczeństwo w trakcie różnych form terapii.

76. http://www.vitalife.com.pl, Med&Life Polska Sp. z o.o. Rehabilitacja i wspomaganie leczenia "Magnetostymulacją".

Komputer: 77. http://www.idn.org.pl/techno/wykorzys.htm, Wykorzystanie Internetu dla potrzeb

osób niepełnosprawnych 78. http://www.pcbezbarier.idn.org.pl, PC bez B@rier 79. http://www.idn.org.pl/techno/infoanpn.htm, Informatyka a niepełnosprawni

Niedostatek informacji jest jednym z najpoważniejszych problemów przed jakimi stają niepełnosprawni. Większość osób niepełnosprawnych nie uzyskuje należytego wykształcenia z powodu barier fizycznych i społecznych uprzedzeń, a to z kolei jest dodatkową przyczyną ich ubóstwa i zepchnięcia na margines. Coraz wiekszy zasięg i rozwój technik informacyjnych może oznaczać wyzwolenie dla wielotysięcznych rzesz ludzi niepełnosprawnych. (...) systemy komunikacji zbiorowej mogą położyć kres niedoinformowaniu i izolacji wielu osób niepełnosprawnych.

80. http://leb.net/blinux, Blind + Linux = BLINUX

Page 205: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

205

81. http://www.idn.org.pl/techno/comp_npn.htm, Komputer w pracy z osobą niesprawną ruchowo

82. http://www.gumny.com.pl, NET Zakład TeleelektrONiczny Urządzenia elektroniczne służące osobom niepełnosprawnym.

83. http://www.wiedzaizycie.pl/99061100.htm, Skaner dla dyslektyków Artykuł z "Wiedzy i Życia" nr 6/99

Dla niewidomych i niedowidzących: 84. http://www.tyflopol.istore.pl, TYFLOpol Sklep internetowy z oprogramowaniem,

sprzętem i akcesoriami nie tylko dla osób z dysfunkcją narządu wzroku. 85. http://www.1010.com.pl, 1010 Sklep internetowy, zajmujący się sprzedażą

urządzeń codziennego użytku dla osób niewidomych i słabo widzących, od białych lasek i zegarków po najnowocześniejszą elektronikę i oprogramowanie.

86. http://www.migraf.pl, MiGRAF Producent Nawigatora, polskiego urządzenia GPS przeznaczonego dla osób niewidomych.

87. http://www.atkomp.com.pl, ATKOMP Kalendarz wydrukowany brajlem, ilustrowany (grafika wypukła). Utwory literackie wydrukowane systemem brajla. Książki mówione do odtwarzania na magnetofonie, CD, lub komputerze (wave, mp3). Klawiatura komputerowa z systemem pisma punktowego... Gotowe zestawy komputerowe, podzespoły i akcesoria komputerowe... Konwersja tekstu na mowę do formatów wave, mp3, audio CD i do odtwarzania na magnetofonie. Grafika - wypukłe rysunki, wykresy, tabele, diagramy schematy itp. Ksero. Pomoce naukowe w postaci wypukłej lub drukowanej systemem braille'a.

88. http://www.rp.pl/gazeta/wydanie_020611/nauka/nauka_a_3.html, Niewidomy za kierownicą Materiał z gazety RZECZPOSPOLITA

89. http://www.idn.org.pl/psrp/komputer, Komputer dla niewidomych Serwis komputerowy

90. http://www.cnin.uw.edu.pl, Centrum Komputerowe dla Studentów Niewidomych i Niedowidzących Polecamy! M.in. oprogramowanie.

91. http://www.idn.org.pl/techno/informator.htm, Informator PFRON Informator zawierający m.in. opis sprzętu i oprogramowania specjalistycznego, o zakup którego można będzie wnioskować w ramach programu celowego "Komputer dla Homera". Do ściągnięcia brail-informator2000-4.txt

92. http://www.pcworld.com.pl/ftp/pc/programy/0650.html, Talking Browser Aplikacja wzbogacająca przeglądarkę o możliwość czytania tekstowej zawartości stron HTML.

93. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/pdn.htm, PDN - system dla osób z upośledzeniem wzroku System PDN umożliwia osobom niewidomym lub słabowidzącym pracę z komputerem wyposażonym w oprogramowanie użytkowe

Page 206: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

206

pracujące pod kontrolą systemu operacyjnego Windows 95. Dotyczy to zwłaszcza edytorów tekstowych, arkuszy kalkulacyjnych, baz danych i komunikacji z siecią Internet. Praca ta jest w pełnym zakresie samodzielna i nie wymaga pomocy innych osób. Jest to możliwe dzięki przetwarzaniu informacji wyświetlanej na ekranie komputera w postać mówioną z wykorzystaniem syntezera mowy.

94. http://www.neurosoft.pl, Neurosoft SynTalk. Oprogramowanie do generowania mowy syntetycznej pracujące w środowisku Microsoft(r) Windows(tm). Synteza mowy polega na zamianie tekstu zadanego w postaci znakowej na wypowiedź w postaci dźwiękowej. Wypowiedź odtwarzana jest przez dowolne urządzenie dźwiękowe pracujące pod MS Windows (karta dźwiękowa, modem).

95. http://www.man.poznan.pl/%7Eharpo/niemy.htm, Pomoce dla niewidomych z poznańskiej firmy HARPO Syntezator mowy polskiej "Kubuś", zestawy lektorskie, programy umożliwiające niewidomym pracę w systemie Windows. Łatwy dostęp do internetu. Oferta handlowa firmy stale się poszerza. Aktualnie Harpo może zrealizować każde zamówienie na dostępny na rynku światowym sprzęt czy oprogramowanie.

96. http://polbox.com/w/wcagara, CYFROMAX Urządzenia mówiące i oprogramowanie dla niewidomych.

97. http://www.idn.org.pl/altix/index.htm, ALTIX Systemy informatyczne, technika i poradnictwo dla niepełnosprawnych... Polski producent syntezatora mowy Readbord. W specjalnej ofercie są mówiące termometry i testery kolorów.

98. http://www.emtron.com.pl, Emtron Spółka z o.o. M.in. produkty dla niewidomych (m.in. wypukły papier, ekran dotykowy, syntezator mowy SMP3).

99. http://www.ece.com.pl, E.C.E. Konrad Łukaszewicz. Sprzęt udostępniający niewidomemu komputer. Syntezator mowy wykorzystujący algorytmy syntezy mowy opracowane w Instytucie Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN. Polska wersja Windows Eyes. Produkcja Ekranu Dotykowego. Komputerowy zestaw rehabilitacyjny. Również urządzenia wspomagające osoby niewidome i8 słabowidzące.

100. http://www.idn.org.pl/techno/www_blind.htm, IBM - Home Page Reader Informacje o przeglądarce internetowej dla niewidomych.

W Świecie Ciszy: 101. http://www.nieslyszacy.pl, Wirtu@lny Niesłyszący Organizacja

Niesłyszących Internautów 102. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/kuba.htm, Kuba - Badania

przesiewowe słuchu za pomoą potencjałów wywołanych pnia mózgu Kuba umożliwia ocenę progu słyszenia oraz podstawowych parametrów czasowych

Page 207: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

207

odpowiedzi ABR niezbędnym przy różnicowaniu ślimakowych i pozaślimakowych ubytków słuchu.

103. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/marta.htm, Marta - Urządzenie do rejestracji słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu Marta jest urządzeniem przeznaczonym do rejestracji słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu (ABR). Badania te są stosowane do oceny progu słyszenia oraz stanu drogi słuchowej - od nerwu słuchowego do pnia mózgu.

104. http://www.idn.org.pl/sluch/index.html, Słuch i hałas - Aparaty do ucha Aparaty słuchowe, których roczna produkcja na świecie przekracza 3 mln szt stosuje się przede wszystkim jako wzmocnienie osłabionego słuchu. Chociaż pełnią funkcję protezy nie są nią w istocie. Są dla człowieka tym samym czym są okulary. Dobrze dobrany aparat słuchowy nie tylko przywraca słuch, ale umożliwia odbieranie dźwięków nigdy dotychczas niesłyszanych, a czasem niedostępnych dla innych. Osoba nosząca dobrany nowoczesny aparat znajduje się w w zupełnie innym świecie akustycznym. Aparaty słuchowe stosuje się nie tylko dla wzmocnienia osłabionego słuchu, ale (szczególnie u dzieci) do leczenia słuchu i mowy i do rehabilitacji po operacjach.

105. http://www.gapp.pl/forum/rehabilitacja/glusi.htm, Co słychać w świecie ciszy Interesujące linki dotyczące niesłyszących.

106. http://www.idn.org.pl/techno/wideotelefon.zip, Wideotelefon

8.3. Główne organizacje pozarządowe, stowarzyszenia działające na rzecz ludzi

starszych, niepełnosprawnych,

Organizacje pozarządowe:

1. Forum50+ www.forum.senior.info.pl

FORUM 50+ SENIORZY XXI WIEKU - platforma skupiająca 24 organizacje działające na rzecz poprawy jakości życia ludzi starszych w Polsce (www.forum.senior.info.pl) Osoba kontaktowa reprezentująca organizację: Hanna Nowakowska (prezes organizacji Ja- Kobieta) Ul Kopcińska 6/10 07-777 Warszawa Tel: +48 22 641 5053 lub 0694 451 604 Email : [email protected]

2. Fundacja „Emeryt” www.bazy.ngo.pl/search/info.asp?id=7229

Page 208: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

208

2. Uniwersytet Trzeciego Wieku Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie

www.sgh.waw.pl/ksztalcenie/u3w/

4. Fundacja "Samaritanus" - organizacja udziela pomocy w zakresie zdrowia i opieki społecznej osobom potrzebującym

Osoby kontaktowe reprezentujące organizację: Jan Zaborowski/Ewa Kominek Ul. Ogrodowa 37 p. 34 00-873 Warszawa Tel/fax: +48 22 817 1009 Email : [email protected] Organizacja jest członkiem AGE-Platform (The Euroepan Older People's Organization) Bruksela, Belgia: www.age-platform.org Kontakt: Isabel Mota Borges, Policy Officer AGE- The European Older People's Platform Rue Froissart 111 B-1040 Brussels Belgium Tel: +32 2 280 14 70 Fax:+32 2 280 15 22 E-mail: [email protected] 5. Wielkopolskie Stowarzyszenie Wolontariuszy Opieki Paliatywnej "Hospicjum Domowe" - stowarzyszenie zajmuje się opieką nad chorymi, u których zakończono leczenie przyczynowe. Zdecydowaną większość podopiecznych stanowią osoby starsze ze schorzeniami nienowotworowymi (zaawansowane postaci otepienia, depresji, choroby Parkinsona, stany po złamaniach, stany po udarach). Przy WSWOP „Hospicjum domowe” działa Poradnia Geriatryczna, Poradnia Leczenia Bólu i Poradnia Medycyny Paliatywnej, a także Centrum Seniora (www.hospicjum-domowe.poznan.pl)Osoba kontaktowa reprezentująca organizację: Anna Jakrzewska-Sawińska Ul. 27 Grudnia 3 61-737 Poznań tel: 061 6590140 [email protected]

Page 209: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

209

8.4. Inni ważni partnerzy (np. CSIOZ, NFZ, prywatne firmy oferujące usługi opieki

zdrowotnej, ubezpieczyciele potencjalnie zainteresowani tematem AAL).

Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia

Narodowy Fundusz Zdrowia

Kardiofon Sp z o.o.

Szpital Geriatryczny im. Jana Pawła II w Katowicach - jedyny szpital o tym profilu w

kraju; dysponuje poranią geriatryczną i hospitalizuje starszych chorych zapewniając im

ciągłość opieki)

Osoba kontaktowa reprezentująca organizację:

Jarosław Derejczyk (wicedyrektor szpitala) Ul. Morawa 31 40-353 Katowice tel.: 32 2568149

Page 210: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Zał.1. Konkursy 7-31. Słowo kluczowe „starszych”

1 H02E 001 18

Poczucie tożsamości ludzi starszych w środowisku dużego miasta (PROMOTORSKI),dr

hab. Stanisław Wawryniuk, UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI WYDZIAŁ

HUMANISTYCZNY, 01/03/2000 - 30/06/2003, 25000 PLN

1 H02F 001 16

Mieszkania dla starszych ludzi w Polsce. Sytuacja i perspektywy zmian,prof. dr hab. Inga

Ogonowska, INSTYTUT GOSPODARKI MIESZKANIOWEJ, 01/05/1999 - 31/05/2001,

120000 PLN

1 H02F 003 19

Warunki życia ludzi starszych i ich zachowania na rynku,prof. dr hab. Alicja Kusińska,

INSTYTUT RYNKU WEWNĘTRZNEGO I KONSUMPCJI, 01/07/2000 - 30/06/2002,

120000 PLN

1 H02F 007 16

Warunki życia i potrzeby ludzi starszych w Polsce - stan aktualny, kierunki zmian oraz

zadania polityki społecznej,prof. dr hab. Brunon Synak, AKADEMIA MEDYCZNA W

BIAŁYMSTOKU WYDZIAŁ LEKARSKI, 19/04/1999 - 31/12/2001, 270000 PLN

1 H02F 008 16

Satysfakcja życiowa osób starszych w świetle badań jakościowych,dr Małgorzata Halicka,

AKADEMIA MEDYCZNA W BIAŁYMSTOKU WYDZIAŁ LEKARSKI, 01/01/1999 -

31/12/2001, 29970 PLN

2 H01F 008 25

Funkcjonowanie pamięci operacyjnej u osób depresyjnych i starszych: podejście

psychofizyczne(PROMOTORSKI),dr hab. Grzegorz Sędek, SZKOŁA WYŻSZA

PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ W WARSZAWIE, 30/10/2003 - 29/04/2005, 30000 PLN

2 H02E 019 25

Opieka długoterminowa i świadczenia opiekuńcze dla osób starszych - diagnoza i

możliwości zaspokojenia potrzeb,dr hab. Piotr Błędowski, SZKOŁA GŁÓWNA

HANDLOWA W WARSZAWIE KOLEGIUM EKONOMICZNO-SPOŁECZNE,

Page 211: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

17/11/2003 - 16/07/2005, 150000 PLN

2 H02E 046 24

Instytucje zabezpieczenia społecznego dla osób starszych. Diagnoza i wyzwania.,dr Zofia

Czepulis-Rutkowska, INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH, 05/05/2003 -

04/05/2006, 80000 PLN

2 H02E 074 22

System emerytalno-rentowy rolników i usługi opiekuńczo - lecznicze dla ludzi starszych na

wsi w opiniach dwóch pokoleń,dr Beata Pięcek, INSTYTUT ROZWOJU WSI I

ROLNICTWA PAN, 01/05/2002 - 31/03/2004, 100000 PLN

2 P05D 069 27

Zaburzenia kontroli motorycznej determinujące niestabilność postawy u osób starszych,dr

hab. Janusz Błaszczyk, AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W

KATOWICACH WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO, 11/10/2004 - 10/10/2007,

118600 PLN

2 P06T 027 26

Badanie współzależności pomiędzy sposobem żywienia a długowiecznością osób starszych

z regionu olsztyńskiego,dr inż. Małgorzata Anna Słowińska, UNIWERSYTET

WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE WYDZIAŁ NAUKI O ŹYWNOŚCI,

29/03/2004 - 28/02/2007, 120000 PLN

2 P06T 040 26

Wpływ intensyfikatorów smaku na występowanie zjawiska sytości sensorycznie

specyficznej u ludzi w zależności od płci i wieku,dr inż. Grzegorz Galiński, AKADEMIA

ROLNICZA IM. AUGUSTA CIESZKOWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ NAUK O

ŹYWNOŚCI I ŹYWIENIU, 29/03/2004 - 28/03/2006, 64600 PLN

4 P05B 015 18

Fizjo-pataologiczne zmiany w układzie krążenia ludzi starszych. Nowe możliwości analizy

biomechanicznych parametrów tętnic (PROMOTORSKI),prof. dr hab. Józef Kocemba,

COLLEGIUM MEDICUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO WYDZIAŁ

LEKARSKI, 02/01/2000 - 31/12/2002, 40200 PLN

Page 212: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

4 P05B 025 14

Wpływ wydolności fizycznej na funkcję śródbłonka (PROMOTORSKI),prof. dr hab. Jerzy

Korewicki, INSTYTUT KARDIOLOGII, 01/03/1998 - 31/12/1999, 40000 PLN

4 P05B 071 14

Genetycznie uwarunkowana trombofilia w zatorze tętnicy płucnej,prof. dr hab. Ewa

Niżankowska, COLLEGIUM MEDICUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO

WYDZIAŁ LEKARSKI, 02/01/1998 - 30/06/2001, 200000 PLN

4 P05C 001 18

Ekspresja koneksyny w komórkach mięśnia serca u chorych z tetralogią Fallota

(PROMOTORSKI),dr hab. Edward Malec, COLLEGIUM MEDICUM UNIWERSYTETU

JAGIELLOŃSKIEGO WYDZIAŁ LEKARSKI, 31/01/2000 - 31/12/2001, 50000 PLN

4 P05C 004 16

Wybrane czynniki fibrynolizy w przebiegu zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń

(PROMOTORSKI),prof. zw. dr hab. Jerzy Michalak, AKADEMIA MEDYCZNA W

LUBLINIE IM. PROFESORA FELIKSA SKUBISZEWSKIEGO WYDZIAŁ

LEKARSKI, 01/01/1999 - 01/10/2000, 28498 PLN

4 P05D 017 13

Uwarunkowania sposobu żywienia i stanu odżywienia ludzi starszych rejonu

warszawskiego i olsztyńskiego,prof dr hab Wojciech Roszkowski, SZKOŁA GŁÓWNA

GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE WYDZIAŁ NAUK O ŹYWIENIU

CZŁOWIEKA I KONSUMPCJI, 01/12/1997 - 30/11/2000, 410000 PLN

4 P05D 024 09

Wpływ aktywności ruchowej na sprawność fizyczną ludzi długowiecznych

(PROMOTORSKI),dr hab. Tadeusz Łobożewicz, AKADEMIA WYCHOWANIA

FIZYCZNEGO JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO W WARSZAWIE, 01/05/1995 - 31/10/1998,

21520 PLN

4 P05D 027 10

Analiza preferencji pokarmowych i ich związku ze sprawnością zmysłów

chemorecepcyjnych oraz zmysłu wzroku u osób starszych żywionych w domach pomocy

społecznej,mgr inż. Małgorzata Zielke, AKADEMIA ROLNICZA IM. AUGUSTA

Page 213: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

CIESZKOWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ TECHNOLOGII ŹYWNOŚCI,

02/01/1996 - 31/12/1996, 9680 PLN

4 P05D 031 08

Badania korelacji między stanem zdrowia i sprawnością psycho-fizyczną ludzi starych a

ich zaangażowanie w działalność samopomocową (PROMOTORSKI),prof. dr hab.

Wojciech Pędich, AKADEMIA MEDYCZNA W BIAŁYMSTOKU, 01/01/1995 -

31/12/1996, 25100 PLN

4 P05D 058 15

Opiekunowie niesprawnych ludzi starych w Polsce na przykladzie podopiecznych Poradni

Rejonowej w centrum m. Bialegostoku,dr hab. Barbara Bień, AKADEMIA MEDYCZNA

W BIAŁYMSTOKU WYDZIAŁ LEKARSKI, 15/07/1998 - 30/06/2001, 185700 PLN

4 P05D 076 17

Opracowanie biomechanicznej metody oceny stanu funkcjonalnego stawu biodrowego w

procesie leczenia i rehabilitacji,prof. dr hab. Andrzej Wit, AKADEMIA WYCHOWANIA

FIZYCZNEGO JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO W WARSZAWIE WYDZIAŁ

REHABILITACJI RUCHOWEJ, 01/10/1999 - 30/09/2002, 219500 PLN

6 P05D 020 20

Upadki u starszych mężczyzn a parametry równowagi statycznej ciała, cechy somatyczne,

markery obrotu kostnego oraz poziom aktywności fizycznej,prof. dr hab. Wiesław Osiński,

AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO IM. EUGENIUSZA PIASECKIEGO W

POZNANIU WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO, 15/02/2001 - 31/12/2002,

45400 PLN

7 T11E 005 20

Dekompozycja falkowa w analizie wybranych struktur kostnych w rentgenogramach

ręki(PROMOTORSKI),dr hab. inż. prof. Ewa Piętka, POLITECHNIKA ŚLĄSKA W

GLIWICACH WYDZIAŁ AUTOMATYKI, ELEKTRONIKI I INFORMATYKI,

01/03/2001 - 30/06/2002, 19825 PLN

8 S506 005 07

Ocena elastyczności tętnicy szyjnej wspólnej w kolejnych stadiach rozwoju miażdżycy,prof.

Walerian Staszkiewicz, AKADEMIA MEDYCZNA W WARSZAWIE, 01/11/1994 -

Page 214: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

30/10/1997, 132200 PLN

8 T11E 012 09

Wysokorozdzielcza czasowo-częstotliwościowa analiza wrzecion snu i identyfikacja ich

generatorów,prof.dr hab. Katarzyna Cieślak-Blinowska, UNIWERSYTET

WARSZAWSKI WYDZIAŁ FIZYKI, 01/07/1995 - 30/06/1998, 131150 PLN

N404 036 31/2082

Badanie możliwości funkcjonalnych ręki osób starszych - opracowanie danych i

wskazówek do projektowania i modernizacji uchwytów,prof. dr hab. Ewa Nowak,

INSTYTUT WZORNICTWA PRZEMYSŁOWEGO, 09/10/2006 - 08/10/2008, 240000

PLN

N404 040 31/2187

Percepcja przemocy wobec osób starszych wiekiem. Czynniki warunkujące, grupy

podwyższonego ryzyka. Ocena zjawiska z perspektywy zawodów włączonych w opiekę nad

osobami starszymi wiekiem,prof. dr hab. Beata Tobiasz-Adamczyk, UNIWERSYTET

JAGIELLOŃSKI COLLEGIUM MEDICUM WYDZIAŁ LEKARSKI, 29/09/2006 -

28/09/2009, 147700 PLN

Page 215: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Zał. 2 Konkurs 33. Sekcja Technika w Medycynie (N 518)

Numer wniosku: N N518 1926 33

Tytuł: Metody oceny zaburzeń funkcji lokomocyjnych człowieka

Kierownik: dr hab. inż. Jasińska-Choromańska Danuta

Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Mechatroniki

Typ projektu: Promotorski

Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N518 3018 33

Tytuł: Opracowanie przestrzennego modelu gęstości tkanki kostnej

umożliwiającego komputerową analizę własności mechanicznych

kości

Kierownik: dr hab. inż. Wróbel Zygmunt Zdzisław

Instytucja realizująca: Uniwersytet Śląski w Katowicach ; Wydział Informatyki i Nauki o

Materiałach

Typ projektu: Własny

Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N518 4219 33

Tytuł: Elementy optyczne do korekcji starczowzroczności

Kierownik: dr inż. Sypek Maciej

Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska; Wydział Fizyki

Typ projektu: Własny

Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie

Komisja: nierekomendowany

Page 216: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Zał.3. Konkurs 33. Słowo kluczowe „internet”.

Page 217: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Numer wniosku: N N115 0386 33

Tytuł: Ergonomiczność interfejsów aplikacji i serwisów

internetowych przeznaczonych dla osób starszych i

niepełnosprawnych - opracowanie zasad budowy i narzędzi

walidacji

Kierownik: dr inż. Wiśniewski Zbigniew

Instytucja realizująca: Politechnika Łódzka ; Wydział Organizacji i Zarządzania

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Nauki o Zarządzaniu

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N526 2294 33

Tytuł: Metody przekazu informacji czasowo - przestrzennych dla

odbiorców dorosłych, odbiorców w starszym wieku i dzieci

za pomocą animacji kartograficznych przystosowanych do

prezentacji w środowisku sieci internetowej i urządzeń

przenośnych

Kierownik: dr Dukaczewski Dariusz Ryszard

Instytucja realizująca: Instytut Geodezji i Kartografii

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Geodezja i Kartografia

Komisja: nierekomendowany

Numer wniosku: N N106 4554 33

Tytuł: Wpływ Internetu na psychologiczne funkcjonowanie

człowieka. Osobowość użytkowników Internetu

Kierownik: dr Błachnio Agata

Instytucja realizująca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II ; Wydział

Nauk Społecznych

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Psychologia i Pedagogika

Page 218: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Zał.4. Konkurs 33. Słowo kluczowe „robot”

Page 219: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Numer wniosku: N N514 1283 33

Tytuł: Analiza metod koordynacji sensometrycznej między okiem a

ręką robota usługowego

Kierownik: prof. dr hab. inż. Zieliński Cezary Mariusz

Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Elektroniki i Technik

Informacyjnych

Typ projektu: promotorski

Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N508 3833 33

Tytuł: Badanie wpływu parametrów i zakłóceń procesu spawania na

promieniowanie plazmy indukowanej przy spawaniu wiązką

laserową Nd:YAG na stanowisku zrobotyzowanym.

Kierownik: dr inż. Łomozik Mirosław

Instytucja realizująca: Instytut Spawalnictwa

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Technologie Materiałowe

Komisja: nierekomendowany

Numer wniosku: N N514 3155 33

Tytuł: Kołowe roboty mobilne z poślizgami: modele, sterowanie i

miary jakości

Kierownik: prof. dr hab. inż. Tchoń Krzysztof Antoni

Instytucja realizująca: Politechnika Wrocławska ; Wydział Elektroniki

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka

Komisja: nierekomendowany

Numer wniosku: N N501 0108 33

Tytuł: Mechatroniczne projektowanie robotów inspekcyjnych

Kierownik: prof. dr hab. inż. Giergiel Józef

Page 220: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Instytucja realizująca: Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica ; Wydział

Inżynierii Mechanicznej i Robotyki

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Mechanika

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N514 1278 33

Tytuł: Metoda sterowania pozycyjno-silnikowego do zastosowania w

robotach usługowych

Kierownik: prof. dr hab. inż. Zieliński Cezary Mariusz

Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Elektroniki i Technik

Informacyjnych

Typ projektu: promotorski

Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N519 2358 33

Tytuł: Metody wizji komputerowej i robotyki w dokowaniu

molekularnym

Kierownik: prof. dr hab. inż. Kimmel Marek

Instytucja realizująca: Politechnika Śląska ; Wydział Automatyki, Elektroniki i

Informatyki

Typ projektu: promotorski

Dyscyplina naukowa: Metody Komputerowe w Nauce

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N504 4574 33

Tytuł: Modelowanie, konstruowanie, programowanie i stabilizacja

ruchu czteronożnego robota kroczącego

Kierownik: dr inż. Trojnacki Maciej Tomasz

Instytucja realizująca: Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza ; Wydział

Budowy Maszyn i Lotnictwa

Page 221: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Eksploatacja Maszyn

Komisja: nierekomendowany

Numer wniosku: N N516 4311 33

Tytuł: Nowe algorytmy tworzenia trójwymiarowej reprezentacji

otoczenia przez robota mobilnego na podstawie map głębi

uzyskanych z dalmierza laserowego

Kierownik: dr Siemiątkowska Barbara

Instytucja realizująca: Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Technologie Informacyjne

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N506 3140 33

Tytuł: Ocena przydatności lokalnych i uzyskanych z recyklingu

materiałów ziarnistych pod względem istotnych cech dla

technologii ulepszenia stosowanych w robotach ziemnych i do

podbudów drogowych

Kierownik: dr inż. Duszyński Andrzej Zdzisław

Instytucja realizująca: Instytut Badawczy Dróg i Mostów

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Budownictwo

Komisja: nierekomendowany

Numer wniosku: N N514 1287 33

Tytuł: Problemy aktywnego czucia, interpretacji i informacji

sensorycznej i manipulacji w robotach usługowych

Kierownik: prof. dr hab. inż. Zieliński Cezary Mariusz

Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Elektroniki i Technik

Informacyjnych

Typ projektu: własny

Page 222: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: O N504 2848 33

Tytuł: Sterowanie i nadzorowanie połączonych w sieć mobilnych

robotów inspekcyjno - interwencyjnych

Kierownik: prof. dr hab. inż. Masłowski Andrzej

Instytucja realizująca: Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów "PIAP"

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Eksploatacja Maszyn

Numer wniosku: N N502 4569 33

Tytuł: Synteza mechatronicznego układu zawieszenia robota moblinego

z funkcją poziomowania platformy

Kierownik: prof. dr hab. inż. Gronowicz Antoni

Instytucja realizująca: Politechnika Wrocławska ; Wydział Mechaniczny

Typ projektu: promotorski

Dyscyplina naukowa: Konstrukcja Maszyn

Komisja: rekomendowany

Numer wniosku: N N503 0173 33

Tytuł: System zdalnego sterowania głosowego zrobotyzowanym

gniazdem produkcyjnym przy użyciu języka naturalnego

Kierownik: dr inż. Rogowski Adam Mariusz

Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Inżynierii Produkcji

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Technologia Maszyn

Komisja: nierekomendowany

Numer wniosku: N N514 3132 33

Tytuł: Topologia, mechanika i sterowanie zespołu współpracujących

robotów kołowo-kroczących

Kierownik: prof. dr hab. inż. Gronowicz Antoni

Page 223: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Instytucja realizująca: Politechnika Wrocławska ; Wydział Mechaniczny

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka

Komisja: nierekomendowany

Numer wniosku: N N506 3138 33

Tytuł: Uwarunkowania technologiczne zastosowań techniki strzelniczej

w robotach wyburzeniowych przy uwzględnieniu oceny i

zapobiegania zagrożeniom dla środowiska

Kierownik: dr hab. inż. Batko Paweł

Instytucja realizująca: Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica ; Wydział

Górnictwa i Geoinżynierii

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Budownictwo

Komisja: nierekomendowany

Numer wniosku: N N514 3387 33

Tytuł: Zespoły współpracujących robotów mobilnych

Kierownik: prof. dr hab. inż. Kozłowski Krzysztof Roman

Instytucja realizująca: Politechnika Poznańska ; Wydział Informatyki i Zarządzania

Typ projektu: własny

Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka

Komisja: nierekomendowany

Page 224: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Zał.5. Prace doktorskie i habilitacyjne dotyczące osób starszych.

Analiza czynników ryzyka w chirurgicznym leczeniu choroby niedokrwiennej serca u

chorych po 70 roku życia w materiale I Kliniki Kardiochirurgii w Katowicach

Rodzaj pracy badawczej: praca

doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Janusz Skarysz

Data zakończenia: 1998/08/03

Dom pomocy społecznej jako instytucja wspomagająca człowieka starszego

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Anna Leszczyńska-Rejchert

Data zakończenia: 2001/05/10

Dostępność świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej wśród starszych podopiecznych

lekarzy rodzinnych i pielęgniarek rodzinnych w Giżycku

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Joanna Marcinowicz

Data zakończenia: 2004/06/16

Edukacyjne i psychospołeczne uwarunkowania aktywności ludzi starzejących się i starych

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Anna Kieszkowska

Data zakończenia: 1998/04/07

Fizjologiczne i metaboliczne mechanizmy aktywności ruchowej u osób starszych

Rodzaj pracy badawczej: praca habilitacyjna

Autor rozprawy habilitacyjnej: Tomasz Jan Kostka

Data zakończenia: 2000/04/18

Gospodarstwa domowe ludzi starszych w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem sfery

żywności i żywienia

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Magdalena Ewa Banasiak

Page 225: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Data zakończenia: 2005/06/21

Mieszkania dla starszych ludzi w Polsce. Sytuacja i perspektywy zmian. cz.I

Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa

Kierownik: Inga Ogonowska

Data zakończenia: 1999/12/30

Mieszkania dla starszych ludzi w Polsce. Sytuacja i perspektywy zmian. Cz.II

Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa

Kierownik: Hanka Ludmiła Zaniewska

Data zakończenia: 2000/05/31

Model żywienia osób starszych podczas pobytu w szpitalu

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Elżbieta Gabrowska

Data zakończenia: 2005/11/18

Ocena czynnościowego leczenia złamań bliższego odcinka kości ramiennej u osób

starszych

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Konrad Jerzy Bernacki

Data zakończenia: 2000/12/15

Ocena stanu zdrowia ludzi starszych na tle warunków ich życia

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Jolanta Bielawska

Data zakończenia: 1999/05/21

Ocena wpływu aktywności ludzi w podeszłym wieku na stan ich zdrowia

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Anita Beata Gębska-Kuczerowska

Data zakończenia: 2001/03/27

Ocena wybranych parametrów układu hemostazy w reprezentatywnej grupie starszych

mieszkańców miasta Łodzi

Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa

Page 226: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Kierownik: Barbara Bożena Kostka

Data zakończenia: 2006/12/31

Opieka pielęgniarska nad osobą starszą w domu

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Hanna Maria Kachaniuk

Data zakończenia: 1998/05/28

Postawy wobec edukacji osób po ukończeniu aktywności zawodowej

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Magdalena Pakuła

Data zakończenia: 2001/01/18

Poszukiwanie przyczyn zmniejszania się wydolności fizycznej u mężczyzn powyżej 60

roku życia

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Wiesław Ziółkowski

Data zakończenia: 2001/09/19

Próba oceny wybranych czynników na jakość życia mieszkańców domów pomocy

społecznej w województwie podkarpackim

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Joanna Grzegorczyk

Data zakończenia: 2004/06/22

Społeczne uwarunkowania zmian mineralizacji kośćca z wiekiem

Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa

Kierownik: Elżbieta Rogucka-Wojtkowska

Data zakończenia: 1999/06/30

Sprawność funkcji poznawczych jako czynnik ryzyka śmiertelności wewnątrzszpitalnej

chorych z niewydolnością serca w podeszłym wieku

Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska

Autor rozprawy doktorskiej: Andrzej Jóźwiak

Data zakończenia: 2004/05/19

Page 227: rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL)

Warunki życia ludzi starszych i ich zachowania na rynku

Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa

Kierownik: Alicja Kusińska

Data zakończenia: 2002/06/30