CSR W POLSKIM GÓRNICTWIE. UWARUNKOWANIA … 112/14... · How corporate social responsibility is...

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2017

Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 112 Nr kol. 1990

Sylwia JAROSŁAWSKA-SOBÓR

Główny Instytut Górnictwa, Katowice

s.jarosł[email protected]

CSR W POLSKIM GÓRNICTWIE. UWARUNKOWANIA

FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU

Streszczenie. CSR jest współczesną koncepcją zarządzania, która w bardzo

efektywny sposób łączy rozwój przedsiębiorstwa z zagadnieniami etycznymi i

kwestiami społecznymi. W artykule omówiono wyniki pracy badawczej

dotyczącej diagnozy funkcjonowania CSR w przedsiębiorstwach wysokiego

ryzyka społecznego, jakimi są kopalnie węgla kamiennego. Na podstawie

przeprowadzonych badań empirycznych wskazane zostały uwarunkowania

aktualnego stanu CSR w praktyce działania przedsiębiorstwa górniczego oraz

perspektywy i wyzwania rozwoju tego paradygmatu. Badania w takim zakresie

nie były do tej pory w Polsce przeprowadzane.

Słowa kluczowe: CSR, odpowiedzialność, zarządzanie, rozwój

CSR IN POLISH MINING. CIRCUMSTANCES OF THE OPERATION

AND DEVELOPMENT

Abstract. CSR is a contemporary approach to management effectively

combines company development with the ethical and social issues. This paper

presents results of research concerning CSR in the high-risk companies, which are

the coal mines. Conducted empirical researches let to indicate circumstances of

the current state of the CSR in the mining business operations, as well as outlooks

and challenges for this paradigm. Research of this scale in the mining industry had

not been conducted in Poland.

Keywords: CSR, responsibility, management, development

168 S. Jarosławska-Sobór

1. Wstęp

We współczesnym świecie rozwój społeczny wyznacza wiele czynników natury

technicznej i etycznej, a podstawowym wyzwaniem akademików i praktyków jest pogodzenie

tych, teoretycznie sprzecznych z sobą wartości. CSR, nazywana również społeczną

odpowiedzialnością – SR, Social Responsibility, jest współczesną koncepcją zarządzania,

która w bardzo efektywny sposób łączy rozwój przedsiębiorstwa z zagadnieniami etycznymi i

kwestiami społecznymi. Istnieje wiele, różnych definicji CSR1, ale bazą każdej z nich jest

dobrowolne zaangażowanie organizacji w budowanie pozytywnych relacji z różnymi grupami

interesariuszy i otoczeniem społecznym.

CSR, jako osobna koncepcja w światowych naukach o zarządzaniu, pojawiła się w latach

pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, by rozwinąć się w dwóch kolejnych

dziesięcioleciach2. Traktowany jest przede wszystkim jako długofalowy proces zarządzania

strategicznego, gdzie cele społeczne są kompatybilne z celami finansowymi3, a jednym z nich

jest pozyskiwanie zaufania otoczenia Drucker4. W podejściu strategicznym przedsiębiorstwa

stosują jednak różne typy postaw5.

Podstawy CSR można oprzeć na trzech fundamentach:

1. Etyce biznesu. Czerpie ona z bogatych źródeł filozoficznych, trudno wyliczyć

wszystkie, ale nie sposób jednak nie wspomnieć Maxa Webera, który pokazuje

możliwości pogodzenia i wzajemnego wspierania zasad moralności i jednoczesnego

powodzenia w interesach6. Inne podłoże to również nauki kościoła katolickiego,

zawarte między innymi w encyklice „Rerum novarum” Leona XIII czy ewangelii

pracy Jana Paweł II „Centesimus annus”, ale także doświadczenia Wielkiego Kryzysu,

który przyczynił się do powstania „biblii” etyki biznesu i CSR „The Fundamentals of

Business Ethics”7.

2. Filantropii. Tu przede wszystkim wymienia się działalność kapitalistów amery-

kańskich, m.in. A. Carnegiego, założenia opisane w „Ewangelii bogactwa”8 oraz

1 Dahlsrud A.: How corporate social responsibility is defined: an analysis of 37 definitions. “Corporate Social

Responsibility and The Environmental Protection”, Vol. 15, Iss. 1, 2006. 2 Bowen H.: Social Responsibility of the Businessman. Harper & Row, New York 1953; Carroll A.B.: A three-

dimensional conceptual model of corporate social performance. “Academy of Management Review”, Vol. 4,

1979; Freeman R.: Strategic Management: A Stakeholders approach. Pitman Publish, Boston 1984; McGuire

J.W.: Business and Society. McGraw-Hill, New York 1963. 3 Gasparski W.: Biznes, etyka, odpowiedzialność. PWN, Warszawa 2012; Porter M.E., Kramer M.R.: Filantropia

przedsiębiorstwa jako źródło przewagi konkurencyjnej, [w:] Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa.

Helion, Gliwice 2007. 4 Drucker P.: The changing world of the executive, 2010; Drucker P.F.: A new look at corporate social

responsibility, 1984, [za:] Hesselbein F.: How Did Peter Drucker See Corporate Responsibility? 09.06.2010,

www.hbr.org. 5 Griffin R.W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2004. 6 Weber M.: Etyka protestancka a duch kapitalizmu. 1905. 7 Lord E.W.: The Fundamentals of Business Ethics. The Ronald Press Company, New York 1926. 8 Carnegi A.: The Gospel of Wealth, 1889, www.swarthmore.edu.

CSR w polskim górnictwie... 169

aktywność H. Bowena, autora jednej z najważniejszych książek CSR „Social

Responsibility of the Businessman”9.

3. Normatywno-praktycznych aspektach CSR. Wywodzi się ona przede wszystkim z

aktywności dużych organizacji międzynarodowych, m.in. Komitetu na Rzecz

Rozwoju Gospodarczego10, Konferencji Narodów Zjednoczonych11, czy Komisja

Bruntland12. W 2001 r. Komisja Europejska przedstawiła pierwszy dokument o

nazwie „Green Paper on Corporate Social Responsibility”. Unijna koncepcja oparła

się na założeniu, że dzięki społecznej odpowiedzialności biznes może w znaczącym

stopniu uczestniczyć w rozwiązywaniu problemów współczesnego świata i

minimalizować ujemne skutki procesów globalizacji13. W 2011 roku pojawiła się

„Odnowiona strategia europejska CSR”, w której podkreślono negatywny wpływ

ogólnoświatowego kryzysu na poziom zaufania w biznesie14. W ostatnich latach

działania w obszarze społecznej odpowiedzialności zostały zdynamizowane, m.in.

poprzez cele określone w ramach Agendy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030,

przyjętej przez 193 państwa członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych 25

września 2015 r., która wyznaczyła 17 celów zrównoważonego15.

Ten etap skoncentrowany na rozpatrywaniu odpowiedzialności w wymiarze

ogólnoświatowym. Podstawowe problemy obejmują najważniejsze wyzwania współczesnego

świata, takie jak problemy ze zmianami klimatu czy skażenie środowiska naturalnego.

Znaczenie społecznej odpowiedzialności dla przyszłości biznesu widać również w wielu

badaniach. Światowe studia dowodzą, że 93% szefów firm jest przekonanych, że wartość

zrównoważonego rozwoju firmy będzie miała kluczowe znaczenie dla przyszłości ich firm, a

72 % wierzy, że „marka, zaufanie i reputacja” to najważniejsze trzy wskaźniki prowadzące do

tego rozwoju16. Polskie badania wskazują, że zdecydowana większość menedżerów

największych polskich firm zna koncepcję odpowiedzialnego biznesu. Dla większości z nich

jej fundamentem jest przestrzeganie norm etycznych w działalności firmy oraz regularne i

sprawiedliwe wynagradzanie pracowników17.

9 Bowen H.: op.cit. 10 Committee for Economic Development: Social responsibilities of business corporations, 1971, www.ced.org,

11.08.2012. 11 ONZ: Agenda 21, www.un.org, 1992; ONZ: Deklaracja Sztokholmska. Uchwała Konferencji Sztokholmskiej z

dnia 14.06.1972 r., dotycząca naturalnego środowiska człowieka, www.un.org, 1972. 12 Brundtland H.: Our Common Future. Report of the World Commission on Environment and Development.

96th plenary meeting, 1987, www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-187.html. 13 Komisja Europejska: Promoting a European Framework for Corporate Social Responsibility, Green Paper.

Bruksela, 18.07.2001, ec.europa.eu. 14 Komisja Europejska: Odnowiona strategia europejska CSR na lata 2011-2014 (A renewed EU strategy 2011-

14 for Corporate Social Responsibility). KE, Bruksela, 25.10.2011, ec.europa.eu. 15 ONZ: The 2030 Agenda for Sustainable Development 17 Wyzwań Zrównoważonego Rozwoju. Szczyt

Zrównoważonego Rozwoju ONZ 25-27.09.2015, www.un.org/ sustainabledevelopment, 2015. 16 Lacy P., Cooper T., Hayward R., Neuberger L.: A New Era of Sustainability. UN Global Compact-Accenture

CEO Study, 2010. 17 Forum Odpowiedzialnego Biznesu: Odpowiedzialny Biznes w Polsce. Raport Forum Odpowiedzialnego

Biznesu, Warszawa 2010; Raport AmCham na temat społecznej odpowiedzialności biznesu,


2. Metodologia Badawcza

W artykule omówiono wyniki pracy badawczej, dotyczącej diagnozy funkcjonowania

CSR w przedsiębiorstwach wysokiego ryzyka społecznego, jakimi niewątpliwie są kopalnie

węgla kamiennego. Celem pracy było opracowanie studium socjologicznego nt. faktycznego

stanu społecznej odpowiedzialności w polskim górnictwie węgla kamiennego, jako podstawy

funkcjonowania przedsiębiorstwa w otoczeniu społecznym na przykładzie spółek górniczych

i kopalń węgla kamiennego. Badania takie nie były do tej pory w Polsce przeprowadzane.

Metodologia zadania badawczego obejmowała zróżnicowany zestaw narzędzi

analitycznych pozwalający na opracowanie kompletnego studium CSR w górnictwie węgla

kamiennego. W badaniach dominowały metody jakościowe: 25 wywiadów pogłębionych

(IDI) z przedstawicielami spółek węglowych i kopalń oraz ekspertami społecznymi, studium

przypadku dotyczące kwestii odpowiedzialności pracodawcy wobec rodziny w aspekcie braku

bezpieczeństwa pracy. Metody jakościowe wsparte zostały metodami ilościowymi,

potwierdzającymi lub falsyfikującymi stawiane tezy. Dobór próby badawczej opierał się na

doborze celowym. Badania ilościowe obejmowały danych i statystyk wynikających z analizy

krytycznej dokumentów zastanych znajdujących się w archiwach spółek objętych badaniami,

projektów zrealizowanych w Głównym Instytucie Górnictwa w latach 1997-2012, raportów

Najwyższej Izby Kontroli, raportów Ministerstwa Gospodarki oraz innych dokumentów

władz ustawodawczych.

Obszar badawczy niniejszej pracy stanowiła branża polskiego górnictwa węgla

kamiennego. Wg. stanu na dzień 1.01.2015 r. sektor ten skupiał: 4 spółki węglowe: Kompanię

Węglową SA, Katowicki Holding Węglowy SA, Jastrzębską Spółkę Węglową SA (do tych

trzech spółek należy 25 kopalń węgla kamiennego) i Południowy Koncern Węglowy SA,

którego 2 zakłady górnicze prowadzą eksploatację głównie na potrzeby własnej energetyki;

samodzielną kopalnię-spółkę LW Bogdanka SA; samodzielną kopalnię KWK „Kazimierz

Juliusz” oraz trzy kopalnie prywatne: Zakład Górniczy Siltech , Przedsiębiorstwo Górnicze

Silesia, PPHU „Eko-plus”.

3. Wyniki Badań

Główny problem badawczy stanowiła odpowiedzialność w biznesie jako koncepcja

działania, w obrębie której kształtują się relacje kopalń i spółek węglowych z otoczeniem.

Powstaje bowiem pytanie, czy CSR przyczynia się do zmiany roli i odpowiedzialności

przedsiębiorstwa w obecnej strukturze społecznej.

www.amcham.com.pl, 2010.


Przeprowadzone badania pozwoliły wskazać, że na kształt ten największy wpływ wywarły

przede wszystkim: historia i tradycja w kierowaniu się zasadami zgodnymi ze społeczną

odpowiedzialnością, poziom poczucia odpowiedzialności wśród kadry zarządzającej za

podejmowane działania i decyzje oraz priorytety działalności spółek górniczych. Duże

znaczenie we współczesnym społeczeństwie ma też poziom społecznej akceptacji dla

prowadzonej działalności przedsiębiorstwa, a dla kopalni jest to jeden z bazowych czynników

wpływu otoczenia na organizację.

Przedmiotem badań były takie obszary społecznej odpowiedzialności, jak: ogólna wiedza

na temat CSR i indywidualne pojmowanie „odpowiedzialności” przez respondentów, relacje z

pracownikami, przedsięwzięcia w obszarze ochrony środowiska, relacje z klientami, relacje z

otoczeniem społecznym. W konsekwencji przeprowadzonych rozważań można postawić było

tezę w jakiej formie funkcjonuje CSR w polskim górnictwie i jakie uwarunkowania wpłynęły

na jego dzisiejszy kształt.

3.1. Historia i tradycja w kierowaniu się zasadami zgodnymi ze społeczną

odpowiedzialnością

Eksploatacja złóż kopalin od zawsze dostarczała surowców mineralnych niezbędnych w

życiu codziennym, zapewniając zrównoważone i bezpieczne funkcjonowanie społeczności.

Wydobycie węgla na Śląsku pozwoliło na wyksztalcenie fachowców nowego rzemiosła. Żeby

zachęcić pracowników do podejmowania się tej roli nadano wiele przywilejów „wolności

górniczych”, która ukształtowała późniejszą specyfikę tej branży. „Wolność górnicza”

powstała na podstawie obowiązującego w Europie prawa „ius regale”, mówiącego, że

wszystko co znajduje się w ziemi stanowi własność króla18. Między innymi ten przywilej

określił, że górnicy stawiani byli wyżej w hierarchii społecznej.

Niebezpieczny charakter pracy kształtował jednocześnie osobowość i charakter pokoleń

ludzi pracujących w górnictwie, ucząc ich szacunku dla sił natury i wykonywanego zawodu,

ale też uzmysłowiając, jak ważna jest wzajemna zależność człowieka w zespole. Ten

charakter solidarności zawodowej pozwolił na uksztaltowanie się pojęcia „górniczej braci”.

To również w górnictwie, jako pierwszej branży przemysłowej, powstały pierwsze prawnie

usankcjonowane zapisy socjalne, ujęte w Ordunku Górnym, pierwszej powszechnej ustawie

górnicza dla Śląska, wprowadzonej w XVI w. roku przez księcia Jana Opolskiego. Pojawił się

w nim rm.in. zapis oznaczający obowiązek odkładania pewnej części swego wypracowanego

wynagrodzenia na wspólne wydatki o charakterze socjalny, usankcjonowany następnie

poprzez działalność spółek brackich, które miały charakter inicjatyw oddolnych i były

tworzone przez samych górników. Z kas brackich udzielano m.in zasiłków na żywność,

lekarstwa, pogrzeby19. Działania, wpisujące się w formy społecznej odpowiedzialności

18 Piernikarczyk J.: Historia górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku. Śląski Związek Akademicki, Katowice

1933. 19 Ibidem.


prowadził również Fundusz Wolnych Kuksów20, z którego przeznaczane były środki na cele

społeczno-kulturalne (kuksy szkolne, szpitalne, kościelne, dobroczynne, kasy ubogich itp.)21.

Działalność filantropijną prowadzili również śląscy magnaci przemysłowi, jak Karol

Godula, który zbudowali domy mieszkalne dla swoich robotników i wprowadził bezpłatną

opiekę lekarską, Guido Henckel von Donnersmarck, założyciel fundacji edukacyjnej Fürst

Donnersmarck-Stiftung22, czy spółka Georg von Giesches Erben (Spadkobiercy Gieschego),

która wybudowała dla górników do dziś dzień podziwiane katowickie osiedla Giszowiec i

Nikiszowiec. Taka koncentracja przestrzenna ludności umacniała więzi i poczucie

identyfikacji grupowej23.

Okres PRL był czasem, kiedy status materialny i społeczny zawodu górnika był w

dalszym ciągu bardzo wysoki. W 1949 Rada Ministrów uchwaliła Kartę Górnika, specjalne

przywileje dla pracowników przemysłu węglowego, obejmujące przede wszystkim

wcześniejsze uprawnienia emerytalne i wyższe świadczenia, dłuższe urlopy, dodatkowe

wynagrodzenia kwartalne za regularne uczęszczanie do pracy, różnego rodzaju prawa

honorowe24. Górnictwo węgla kamiennego dysponowało dużymi funduszami przeznaczanymi

na finansowanie działalności socjalnej i bytowej swoich pracowników i ich rodzin. W

połowie lat 80-tych kopalnie świadczyły w tym obszarze trzykrotnie więcej na rzecz swoich

pracowników, niż inne zakłady tzw. gospodarki uspołecznionej25. Okres restrukturyzacji

górnictwa sytuację tę zaburzył i zburzył. Szczególną funkcją społecznej odpowiedzialności

we współczesnych czasach jest więc też zmiana wizerunku i społecznej akceptacji dla

działalności górniczej również lokalnych społeczności.

3.2. Poczucie odpowiedzialności za podejmowane działania i decyzje a priorytety

działalności firmy

Pojęcie „odpowiedzialności” nie ma jednoznacznej interpretacji w badanych podmiotach.

Większość respondentów kojarzyła je ze znanymi im standardami w zakresie CSR. Tylko

jeden z respondentów odnosił to pojęcie do warstwy aksjonormatywnej. O sile

przedsiębiorstwa, między wieloma czynnikami, takimi jak wiedza czy kwalifikacje świadczy

także osobiste poczucie odpowiedzialności za sukces organizacji, a więc ludzie trwale

związani z firma i jej misją26. Na pytanie, czy w danym przedsiębiorstwie zdefiniowane są

20 Był to jedyny w Polsce górniczy fundusz, złożony z części kuksów (współczesnych udziałów) każdego

gwarectwa (czyli dzisiejszej spółki węglowej). 21 Jaros J.: Zarys dziejów górnictwa węglowego. PWN, 1975. 22 Kuzio-Podrucki A.: Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu. PPHU Rococo-Radzionków,

Bytom 2003. 23 Świątkiewicz W.: Miejskie społeczności lokalne Górnego Śląska”, [w:] Wódz K. (red.): Przestrzeń –

środowisko społeczne – środowisko kulturowe. Uniwersytet Śląski, Katowice 1992. 24 Uchwala Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1949 r. 25 Mitręga M.” Pomoc społeczna a restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego, [w:] Lipowicz I. (red.):

Dylematy społeczne i gospodarcze starego regionu przemysłowego. Wnioski dla parlamentu. Wydawnictwo

sejmowe, Warszawa 1996. 26 Rybak M.: Zarządzanie kapitałem ludzkim a kluczowe kompetencje, [w:] Rybak M. (red.): Kapitał ludzki a

konkurencyjność przedsiębiorstw. Poltext, Warszawa 2003.


wartości firmy respondenci przyznali, że tak, przy czym w większości są one

nieskodyfikowane, stąd trudno było respondentom określić od kiedy są stosowane i jaka jest

ich ocena praktycznego „stosowania” tych wartości: Wiemy, że pewne wartości obowiązują.

One są przekazywane ustnie przez Prezesa, ( …) ale nie spisane. (przedstawiciel spółki). W

większości badanych przypadków respondenci odpowiadali, że czują się odpowiedzialni za

podejmowane decyzje a kluczowe wartości kopalni to: pracownicy, bezpieczeństwo pracy,

ochrona środowiska, orientacja na klienta, aktywność wśród społeczności lokalnej,

efektywność operacyjna i inwestycyjna. Co ciekawe jeden respondent podkreślił, że wartości

firmy są stosowane w jego kopalni od początku istnienia przedsiębiorstwa, a wartością tą jest

Plan Techniczno-Ekonomiczny, podstawowy finansowy element procesu zarządzania

przedsiębiorstwem górniczym.

W dwóch spółkach (KHW i LW Bogdanka) wartości spisane były w formie kodeksu

etycznego. Z analizy dokumentów wewnętrznych organizacji wynikało jednak, że wszystkie

spółki mają określone wartości wpisane w strategię rozwoju i zarządzania spółką. Większość

respondentów reprezentujących spółki uważała, że ich pracownicy znają wartości firmy i

zasady postępowania, wymieniając narzędzia, za pośrednictwem których starali się z tym

przekazem dotrzeć do pracowników. Przede wszystkim były to szkolenia, zarządzenia

wewnętrzne, akty wykonawcze systemu zarządzania jakością, spotkania z kierownictwem,

wewnętrzne środki komunikacji.

Trzech respondentów na 18 badanych nie było w stanie określić, czy ich spółka posiada

jakikolwiek system wartości i czy takie określenie w ogóle funkcjonuje w ich

przedsiębiorstwie. Również eksperci nie byli w stanie wskazać czy są w życiu

przedsiębiorstwa górniczego oraz czy pracownicy kopalń znają takie zasady. W dwóch

badanych spółkach funkcjonował Kodeks Etyczny i Poradnik Antykorupcyjny.

Niestety nawet funkcjonowanie skodyfikowanych systemów wartości nie chroni przed

negatywnymi działaniami pracowników. Wybuchające afery korupcyjne wyraźnie wpływają

na społeczną ocenę branży. Tezę o negatywnym wizerunku branży górniczej potwierdzają

badania sondażowe opinii publicznej przeprowadzone przez Marketing Research Group dla

Dziennika Zachodniego w listopadzie 2011 roku, gdzie na pytanie wielokrotnego wyboru „z

czym najbardziej kojarzy się górnictwo?” 59,8% badanych odpowiedziało, że z

niebezpieczeństwem i wypadkami, 46,0% ze szkodami górniczymi, 29,3% z dobrobytem, a

25,8% ze strajkami27. Problemem w budowaniu zaufania jest etyczny wymiar działania

przedsiębiorstwa, naruszany „aferami węglowymi”, niszczącymi wizerunek branży jako

wiarygodnego partnera biznesowego. Można zatem stwierdzić, że w relacjach transakcyjnych

pomiędzy przedsiębiorstwem górniczym a jego klientami, na wytworzenie określonego

poziomu zaufania między stronami wpływają zarówno wzajemne korzyści osiągnięte w

27 Stadler K.: Górnictwo i co dalej? – szok przeszłości, czyli stało się jutro? Konferencja Górnictwo 2011,

Katowice, 15.12.2011.


wyniku współpracy, ale też wieloletni charakter współpracy. Jej jakość i poziom wspierany

jest przez szereg kontaktów nieformalnych.

Zdecydowanym priorytetem dla branży górniczej jest zdecydowanie bezpieczeństwo

pracowników, zarówno w formie deklarowanej, jak i faktycznej. Każdy z badanych

respondentów uznał, że jego przedsiębiorstwo posiada odpowiednie rozwiązania dotyczące

zdrowia, bezpieczeństwa i opieki socjalnej dla pracowników, zapewniające odpowiedni

poziom bezpieczeństwa pracy. Standardy te w ciągu ostatnich 10-20 lat uległy zdecydowanej

poprawie, co potwierdzają dane na temat wypadkowości. Wynika to przede wszystkim z

rozwoju nowych technologii i stosowania nowocześniejszych urządzeń technicznych, ale też

sprawniejszych rozwiązań organizacyjnych, w tym również stosowania systemów

motywacyjnych za bezpieczna pracę28.

3.3. Poziom społecznej akceptacji

Badani respondenci przyznawali, że korzyści jakie odnoszą firmy w kierowaniu się

określonymi standardami etycznym to przede wszystkim kwestie wizerunkowe. Wyniki

badania ilościowego realizowanego w ramach projektu „Współpraca międzysektorowa na

rzecz CSR na Śląsku” w 2012 roku również wskazują na fakt, że dobro lokalnej społeczności

jest jednym z najczęściej wymienianych elementów składających się na rozumienie terminu

społeczna odpowiedzialność przez przedstawicieli śląskiego biznesu. Jednocześnie w tym

samym badaniu 50,36% przedsiębiorców wskazuje, na swoje zaangażowanie we współpracę z

lokalną społecznością29.

Przedsiębiorstwa górnicze jako głównego interesariusza swoich działań lokalnych uznają

samorządy. Fakt ten wynika z przełożenia na uwarunkowania prawne, bowiem zgodnie z

Prawem Geologicznym i Górniczym eksploatacja górnicza prowadzona na danym obszarze

wymaga zaopiniowania planu eksploatacji przez jednostkę samorządu terytorialnego, a te

muszą z kolei uwzględniać takie informacje w swoich planach zagospodarowania

przestrzennego30. Ten obszar współpracy z lokalną społecznością jest jednocześnie pełen

wielu napięć, co jest konsekwencją faktu istnienia szkód górniczych i sposobu ich likwidacji.

Wszystkie badane przedsiębiorstwa górnicze deklarowały, że prowadzą eksploatacje w taki

sposób, by była jak najmniej szkodliwa dla obiektów budowlanych na powierzchni obszaru

eksploatacyjnego. Rocznie kopalnie notują od kilkudziesięciu (LW Bogdanka) do kilkuset

(KW SA) zgłoszeń szkód górniczych, a kwoty przeznaczone na likwidację szkód liczone są w

setkach milionów złotych. Ok. 80-90 % szkód górniczych załatwianych jest poprzez ugody z

właścicielami nieruchomości.

28 Jarosławska-Sobór S.: Odpowiedzialna kopalnia. Społeczna odpowiedzialność biznesu w polskim górnictwie

węgla kamiennego. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2014. 29 Forum Odpowiedzialnego Biznesu: Wyniki badania ilościowego realizowanego w ramach projektu

„Współpraca międzysektorowa na rzecz CSR na Śląsku”. Maj 2012, www.fob.pl. 30 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze, Dz.U. 2011, nr 163, poz. 981.


Badania prowadzone w Polsce od 2000 roku, w tym również badania prowadzone przez

Główny Instytut Górnictwa wykazały, że dla mieszkańców gmin górniczych szkody górnicze

są najbardziej uciążliwym efektem eksploatacji31. Dysonans w odbiorze sposobu załatwiania

spraw szkód górniczych przez kopalnię bierze się przede wszystkim z faktu zaliczania danego

uszkodzenia do kategorii szkód górniczych lub też ze sposobu oszacowania szkody. Zdaniem

części badanych ekspertów takie problemy wynikają przede wszystkim z umiejętności

współpracy pomiędzy poszczególnymi kopalnią a jej interesariuszami. Za sformalizowaną

formę dialogu społecznego można uznać działanie Zespołów Porozumiewawczych ds. oceny

wpływów eksploatacji górniczej pod terenami miasta/gminy, powoływanych przez Prezesa

Wyższego Urzędu Górniczego przy właściwym dla danej sprawy Okręgowym Urzędzie

Górniczym, skupiające przedstawicieli kopalń, spółek węglowych, jednostek samorządu

terytorialnego oraz innych zainteresowanych aktorów życia lokalnego. Działania zespołów

były z reguły pozytywnie oceniane w badanym środowisku.

4. Wnioski

Analiza materiału badawczego pozwoliła na stwierdzenie że kopalnie i spółki węglowe

nie wykorzystują w swej działalności strategicznego CSR. Nie potwierdziła się ona tylko w

przypadku dwóch spółek: Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA i LW Bogdanka S.A., które

mają opracowaną strategię CSR oraz przyjęte do niej wskaźniki i dostosowane działania. Oba

przedsiębiorstwa są spółkami notowanymi na Giełdzie Papierów Wartościowych, stąd

wnioskować można, że działania takie podyktowane były wejściem na polski rynek

kapitałowy, gdzie odpowiedzialne inwestowanie (Socially Responsible Investing), w równym

stopniu dążące do maksymalizacji zysku co do osiągnięcia dobra społecznego, staje się coraz

częściej jednym z mierników oceny atrakcyjności inwestycyjnej. Na podstawie badań

opracowana została mapa stanu funkcjonowania paradygmatu CSR w polskim górnictwie

węgla kamiennego (tab. 1), gdzie poziom odpowiedzialności wyznaczyło wiele zmiennych,

warunkujących lub przyczyniających się do istnienia sprzeczności w praktyce „górniczego”

CSR.

Pozwala to zrozumieć sposób kształtowania się opisywanego zagadnienia. Badania

wskazały też na główne przeszkody w kierowaniu się ideą społecznej odpowiedzialności w

działalności operacyjnej przedsiębiorstw górniczych. Były to przede wszystkim takie czynniki

jak: brak wiedzy na temat CSR, brak funduszy, brak świadomości na różnych szczeblach

zarządzania, obawy załogi, pragnienie szybkiego zysku, narzucone wskaźniki produkcyjne,

źle pojmowane idee CSR.

31 Ocena kosztów szkód górniczych z uwzględnieniem aspekty społecznego. Projekt badawczy własny. GIG,

2003.


Kopalnie i spółki węglowe stosują ograniczony zakres instrumentów CSR, co w

większości przypadków jest konsekwencją niskiego poziomu wiedzy na temat konkretnych

narzędzi i standardów CSR oraz małego zaangażowania w ich wdrażanie. Brak osób lub też

zespołów odpowiedzialnych za CSR w połowie badanych spółek górniczych powoduje duże

rozproszenie informacji na ten temat w zarządzaniu przedsiębiorstwem górniczym, a co za

tym idzie brakiem skutecznej komunikacji społecznej. Wszystkie kopalnie i spółki widzą

jednak potrzebę wdrażania idei CSR do działalności biznesowej, głównie z powodów

wizerunkowych (kopalnia widziana jako solidny partner oraz dobry pracodawca), ale też

ekonomicznych (mniejsze koszty związane np. z uciążliwością środowiskową kopalni).

Jakość tego działania jest uwarunkowana w wielu przypadkach aktualną sytuacją prawno-

finansową, ale też poziomem zaangażowania kadry kierowniczej, co z pewnością stanowi

wyzwanie dla dzisiejszych menedżerów i sposobu zarządzania przedsiębiorstwem górniczym.

Tabela 1

Mapa stanu funkcjonowania paradygmatu Społecznej Odpowiedzialności Biznesu

w polskim górnictwie węgla kamiennego

Przedsię-

biorstwo

Stra-

tegia

CSR

Ele-

menty

CSR

w stra-

tegii

firmy

Opisa-

ne cele

CSR

Wskaź-

niki

działań

CSR

Mapa

inte-

resa-

riuszy

firmy

Rapor-

towanie

społecz-

ne

Działania w obszarze

Środo-

wisko

Praco-

wnicy

Kli-

enci

Spo-

łeczne

Kompania

Węglowa

SA

- + - - - - + + + +

Jastrzę-

bska

Spółka

Węglowa

SA

+ + + + + + + + + +

Katowicki

Holding

Węglowy

SA

- + + - - - + + + +

LW

Bogdanka

SA

+ + + + + + + + + +

TAURON

Wydoby-

cie SA

+ + + + + + + + + +

PG Silesia

Sp. z o.o.

- + + - - + + + +

ZG

"SILTECH"

Sp. z o.o.

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Przedsię-

biorstwo

EKO-

PLUS

Sp. z o.o.

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

Brak

danych

+

Źródło: opracowanie własne.


Bibliografia

1. Bowen H.: Social Responsibility of the Businessman. Harper & Row, New York 1953.

2. Brundtland H.: Our Common Future. Report of the World Commission on Environment

and Development. 96th plenary meeting, 1987, www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-

187.html.

3. Carnegi A.: The Gospel of Wealth, 1889, www.swarthmore.edu.

4. Carroll A.B.: A three-dimensional conceptual model of corporate social performance.

“Academy of Management Review”, Vol. 4, 1979.

5. Committee for Economic Development: Social responsibilities of business corporations,

1971, www.ced.org, 11.08.2012.

6. Dahlsrud A.: How corporate social responsibility is defined: an analysis of 37 definitions.

“Corporate Social Responsibility and The Environmental Protection”, Vol. 15, Iss. 1,

2006.

7. Drucker P.: The changing world of the executive, 2010; Drucker P.F.: A new look at

corporate social responsibility, 1984, [za:] Hesselbein F.: How Did Peter Drucker See

Corporate Responsibility? 09.06.2010, www.hbr.org.

8. Forum Odpowiedzialnego Biznesu: Odpowiedzialny Biznes w Polsce. Raport Forum

Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2010.

9. Forum Odpowiedzialnego Biznesu: Wyniki badania ilościowego realizowanego w ramach

projektu „Współpraca międzysektorowa na rzecz CSR na Śląsku”. Maj 2012, www.fob.pl.

10. Freeman R.: Strategic Management: A Stakeholders approach. Pitman Publish, Boston

1984.

11. Gasparski W.: Biznes, etyka, odpowiedzialność. PWN, Warszawa 2012.

12. Griffin R.W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2004.

13. Jan Paweł II: Encyklika Centesimus annus, IV, 35, [w:] Encykliki Ojca Świętego Jana

Pawła II, 1991.

14. Jaros J.: Zarys dziejów górnictwa węglowego. PWN, 1975.

15. Jarosławska-Sobór S.: Odpowiedzialna kopalnia. Społeczna odpowiedzialność biznesu w

polskim górnictwie węgla kamiennego. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2014.

16. Komisja Europejska: Odnowiona strategia europejska CSR na lata 2011-2014 (A renewed

EU strategy 2011-14 for Corporate Social Responsibility). KE, Bruksela, 25.10.2011,

ec.europa.eu.

17. Komisja Europejska: Promoting a European Framework for Corporate Social

Responsibility, Green Paper. Bruksela, 18.07.2001, ec.europa.eu.

18. Książe Jan Opolski, Ordunek Górny. 1528.

19. Kuzio-Podrucki A.: Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu. PPHU

Rococo-Radzionków, Bytom 2003.


20. Lacy P., Cooper T., Hayward R., Neuberger L.: A New Era of Sustainability. UN Global

Compact-Accenture CEO Study, 2010.

21. Leon XIII: Encyklika Rerum novarum. O kwestii socjalnej, II, I, 1d. Warszawa 2001.

22. Lord E.W.: The Fundamentals of Business Ethics. The Ronald Press Company, New York

1926.

23. McGuire J.W.: Business and Society. McGraw-Hill, New York 1963.

24. Mitręga M.” Pomoc społeczna a restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego, [w:]

Lipowicz I. (red.): Dylematy społeczne i gospodarcze starego regionu przemysłowego.

Wnioski dla parlamentu. Wydawnictwo sejmowe, Warszawa 1996.

25. Ocena kosztów szkód górniczych z uwzględnieniem aspekty społecznego. Projekt

badawczy własny. GIG, 2003.

26. ONZ: Agenda 21, www.un.org, 1992.

27. ONZ: Deklaracja Sztokholmska. Uchwała Konferencji Sztokholmskiej z dnia 14.06.1972

r., dotycząca naturalnego środowiska człowieka, www.un.org, 1972.

28. ONZ: The 2030 Agenda for Sustainable Development 17 Wyzwań Zrównoważonego

Rozwoju. Szczyt Zrównoważonego Rozwoju ONZ 25-27.09.2015, www.un.org/

sustainabledevelopment, 2015.

29. Piernikarczyk J.: Historia górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku. Śląski Związek

Akademicki, Katowice 1933.

30. Porter M.E., Kramer M.R.: Filantropia przedsiębiorstwa jako źródło przewagi

konkurencyjnej, [w:] Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa. Helion, Gliwice

2007.

31. Raport AmCham na temat społecznej odpowiedzialności biznesu, www.amcham.com.pl,

2010.

32. Rybak M.: Zarządzanie kapitałem ludzkim a kluczowe kompetencje, [w:] Rybak M.

(red.): Kapitał ludzki a konkurencyjność przedsiębiorstw. Poltext, Warszawa 2003.

33. Stadler K.: Górnictwo i co dalej? – szok przeszłości, czyli stało się jutro? Konferencja

Górnictwo 2011, Katowice, 15.12.2011.

34. Świątkiewicz W.: Miejskie społeczności lokalne Górnego Śląska”, [w:] Wódz K. (red.):

Przestrzeń – środowisko społeczne – środowisko kulturowe. Uniwersytet Śląski, Katowice

1992.

35. Uchwala Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1949 r.

36. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze, Dz.U. 2011, nr 163, poz.

981.

37. Weber M.: Etyka protestancka a duch kapitalizmu. 1905.

CSR W POLSKIM GÓRNICTWIE. UWARUNKOWANIA … 112/14... · How corporate social responsibility is...

Documents

Transcript of CSR W POLSKIM GÓRNICTWIE. UWARUNKOWANIA … 112/14... · How corporate social responsibility is...