Chaim Perelman (Całość)

7/26/2019 Chaim Perelman (Cao)

1/12

Chaim Perelman:Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Warszawa 2004.

I LOGIKA, DIALEKTYKA, FILOZOFIA I RETORYKAOd Arystotelesa bierze sw pocztek rozr!nienie na roz"mowanie analityczne

#zawiera$ce dowodzenie na"kowe% apodyktyczne% rzetelne& oraz dialektyczne. Pierwsze z

nich wychodzi z przes'anek koniecznych l"b przyna$mnie$ niewtpliwie prawdziwych i mo!e#dzi(ki niezawodnym sposobom wnioskowania& dochodzi) do wnioskw koniecznych iprawdziwych. *oz"mowanie analityczne zmierza do prawdy materialne$% czyli obiektywne$% azna$d"$e zastosowanie w r!nych dziedzinach wiedzy #dowody na"kowe&. +a stra!y

poprawno,ci roz"mowania analitycznego stoi lo-ika ormalna. *oz"mowanie dialektyczneopis"$e Arystoteles w Retoryce% Topikach i Sofizmatach. /na$d"$e ono zastosowanie wrozwa!aniach% sporach i w ocenie relac$i mi(dzy aktami a przepisami l"b normami

powszechnie obowiz"$cymi a prawami i interesami partyk"larnymi #np. orzecznictwosdowe&.

*oz"mowanie dialektyczne s'"!y przekonywani" w dysk"s$i% t$. z $edne$ strony $estpomocne w krytyce przekona przeciwnika% z dr"-ie$ w obronie i "zasadniani" w'asnych

rac$i. *oz"mowanie te-o typ" $est tak!e w'a,ciwe w procesie nak'aniania do pod$(ciapo!dane$ decyz$i. 1e!eli roz"mowanie analityczne stos"$e sylo-izm logiczny #lo-ikaormalna&% to dialektyczne sylo-izm dialektyczny% zwany entymematycznym. W sylo-izmiedialektycznym nie wszystkie przes'anki zosta$ wypowiedziane #niektre pozosta$domy,lne&. e za,% ktre wypowiadamy% s tylko prawdopodobne l"b mo!liwe. akzb"dowany dysk"rs perswazy$ny ma doprowadzi) do pod$(cia decyz$i. 3dy $ednak wsylo-izmie logicznym wniosek wynika z przes'anek w sposb konieczny% to w sylo-izmiedialektycznym prze$,cie od ar-"mentw do decyz$i nie $est konieczne. Po zapoznani" si( zroz"mowaniem zawartym w entymemacie mo!na bowiem pod$) decyz$( z-odnie zzawartym wnioskiem% ale mo!liwa $est tak!e decyz$a przeciwna albo brak decyz$i.

Chaim Perelman odwo'"$e si( do na$bardzie$ szerokie$ deinic$i retoryki%sorm"'owane$ przez Arystotelesa: mie$(tno,) metodyczne-o odkrywania te-o% co wodniesieni" do ka!de-o przedmiot" mo!e by) przekonywa$ce #Retoryka 5% 2 67899 b 22;topie akceptac$i $akie-o, twierdzenia mo!e by) r!ny% -dy spr dotyczy nie prawdy#oczywiste$&% lecz warto,ci. ?akty i prawdy da$ si( po-odzi)% a dwa zdania oczywiste niemo- -'osi) stwierdze sprzecznych z sob. Warto,ci s natomiast w r!ny sposb oceniane%a wybiera$c $edn% po,wi(ca si( inn #nie warto,) pozorn% ale ni!e$ sto$c w hierarchiiwarto,ci wybiera$ce-o&. @iar przekonania do $akie$, warto,ci $est to% $akie warto,ci $est dlanie$ -otw po,wi(ci) wybiera$cy.4& *etoryka odnosi si( nie do prawdy #to $est domen lo-iki ormalne$ i na"ki&% ale do

przekonania. Prawda $est bezosobowa% a $e$ "znanie l"b zakwestionowanie nie zmienia $e$

charakter"% przekonanie za, dotyczy osb% do ktrych $est skierowana ar-"mentac$a.

7


2/12

II ARGUMENTACJA, MWCA I JEGO AUDYTORIUMA"dytori"mnale!y do po$() kl"czowych w retoryce od staro!ytno,ci. Wszyscy

z-adza$ si( co do te-o% !e perswaz$a $est sk"teczna pod war"nkiem $e$ dostosowania doa"dytori"m% do ktre-o $est skierowana. Chaim Perelman deini"$e a"dytori"m dla nowe$retoryki $ako z-romadzenie tych% ktrych mwca chcia'by przekonywa) swo$

ar-"mentac$. +owa retoryka nie przy$m"$e !adnych o-ranicze co do a"dytori"m% a wi(canaliz"$e perswaz$( adresowan zarwno do -r"py spec$alistw% $aki laikw w dane$dziedzinie do nieokre,lone-o t'"m"% $ak i po$edyncze$ osoby do ca'e$ l"dzko,ci i do siebiesame-o. W przypadk" zr!nicowane-o adresata perswaz$i na$lepsza $est ar-"mentac$aadresowana do powszechne-o a"dytori"m% a wi(c taka% ktra $est do przy$(cia przezwszystkich. @o!liwe $est $ednak podzielenie a"dytori"m i adresowanie perswaz$i wy'czniedo wybrane$ $e-o cz(,ci #wed'"- r!nych kryteriw i r!nych ,rodkw& albo przekonywanie

po$edyncze-o s'"chacza% albo te! "$(cie ar-"mentac$i w ormie przekonywania same-o siebiewszystko po to% by zmieni) przekonanie aktyczne-o adresata perswaz$i.

A"dytori"m wed'"- nowe$ retoryki to nie tyle s'"chacze ar-"mentac$i% ile ta -r"pa%ktr mwca chce przekona). @wca mo!e zwraca) si( do -r"py swoich zwolennikw%

ktrzy podziela$ zarwno za'o!enia i ich interpretac$(% $ak i wnioski kocowe. en typar-"mentac$i nale!y do na$'atwie$szych% a $e$ sk"tkiem $est wzmocnienie przekonania te$cz(,ci a"dytori"m do reprezentowane-o stanowiska i nowe "zasadnienie brak" s'"szno,ci

po-ldw przeciwnych. Bokon"$e si( wwczas nowa inte-rac$a wok' warto,ci% ktre zda$si( by) zakwestionowane. en typ ar-"mentac$i $est typowy dla przemwie politycznych naz$azdach partii% w propa-andzie wobec spo'eczestwa !y$ce-o w systemie totalitarnym% czyw indoktrynac$i zamkni(tych sekt.

Bo za'o!e wst(pnych w perswaz$i nale!y mo!liwo,) poroz"mienia si( a"torawypowiedzi i a"dytori"m oraz zroz"mienia ar-"mentac$i #$(zyk i przy$(ta razeolo-ia&%mo!liwo,) przekazania ar-"mentac$i #przemwienie i s'"chanie% przes'anie i przy$(cie list"&%

pra-nienie nawizania i podtrzymania kontakt" "mys'owe-o% pra-nienie przekonywaniapoprzez sorm"'owan ar-"mentac$( ze strony a"tora wypowiedzi oraz -otowo,)przy$mowania perswaz$i ze strony a"dytori"m. O s"kcesie perswaz$i decyd"$e wybrtwierdze% do ktrych mo!na si( odwo'a) w ar-"mentac$i. > one zwizane z warto,ciami%

b(dcymi podstaw poroz"mienia mi(dzy mwc a a"dytori"m% od ktrych si( wychodzi% byosi-n) zamierzone zmiany. onieczne $est nie tylko rozpoznanie warto,ci akceptowanych

przez a"dytori"m% lecz tak!e rozpoznanie stopnia ich akceptac$i.Celem ar-"mentac$i i zastosowanych w nie$ technik $est wychodzc z przy$(tych

twierdze wzmocni) l"b os'abi) akceptac$( innych twierdze l"b przekona) do nowych#mo- $e stanowi) przeorm"'owane tezy wy$,ciowe&. Ar-"menty zal"b przeciwdla takroz"mianych twierdze mo- by) s'absze l"b mocnie$sze #ale nie prawdziwe l"b a'szywe&.

Blate-o te! wp'ywa$ mocnie$ l"b s'abie$ na stopie przekonania do nich a"dytori"m. Podwp'ywem ar-"mentac$i na rzecz twierdze zmienia si( hierarchia warto,ci " adresataperswaz$i. W ka!de$ ar-"mentac$i przy$m"$e si(% !e a"dytori"m posiada pewne po-ldywst(pne i $est zinte-rowane wok' $akich, warto,ci. Wynika to z przynale!no,ci dookre,lone-o kr(-" k"lt"rowe-o% narod"% wsplnoty $(zyka l"b dialekt"% czy spo'eczno,ci.Przy$mowane po-ldy wst(pne wynika$ z na,ladowania rodzicw% wychowania%identyikac$i z bohaterami i idolami oraz z planowane-o oddzia'ywania wobec tak po$(te-oa"dytori"m. /miany wobec po-ldw wst(pnych mo- dokonywa) si( na podstawie r!nychar-"mentw% poczyna$c od -ro=by i obietnicy na-rody poprzez odwo'anie si( do mi'o,ciw'asne$% zasady przy$emno,ci% pocz"cia honor"% szac"nk" wobec tradyc$i% czy zasad reli-iioraz instyt"c$i obdarzanych a"torytetem.

2


3/12

III PRZESANKI ARGUMENTACJIArystoteles $edynie mowie sdowe$ i doradcze$ przypisywa' doprowadzenie do

pod$(cia decyz$i. ymczasem wed'"- Chaima Perelmana to trzeci rodza$ mowy%epideiktyczny% nie tylko zawiera d"!y potenc$a' perswazy$ny% ale wr(cz po $e-o nowymzdeiniowani" mo!e stanowi) $edyny rodza$ ar-"mentac$i opisywany przez retoryk(. *odza$

epideiktyczny sprawia bowiem now 'czno,) d"chow a"dytori"m wok' warto,ci% ktre sprzedmiotem perswaz$i. +a$bardzie$ z-odnym z antyczn rocznicowe i przypominanie%poprzez ,wi(towanie% wydarze wsplnych dla okre,lone$ spo'eczno,ci% ale tak!eprzywo'ywanie le-end i tradyc$i zwizanych z w'asnym kr(-iem k"lt"rowym. Podobnysk"tek retoryczny sprawia tak!e propa-owanie warto,ci "niwersalnych i twierdzeakceptowanych przez wszystkich. Oba typy perswaz$i sprawi) mo- now inte-rac$(a"dytori"m i okre,lone zmiany w hierarchii warto,ci. Ar-"mentac$a dokon"$e si( albo za

pomoc $(zyka a"dytori"m% albo $(zyka zroz"mia'e-o dla a"dytori"m. aki stan $estprze$awem wsplnoty k"lt"rowe$% $(zykowe$% zawodowe$ l"b przynale!no,ci do $akie$, -r"py.Praktycznie to $(zyk potoczny przekon"$e na rzecz twierdze i warto,ci przedstawianycha"dytori"m. +im te! a nie $(zykiem sormalizowanym% czy zawodowym !ar-onem

pos'"-"$ si( pisarze i poeci% politycy i dziennikarze% prawnicy i krytycy% pop"larniteolo-owie i kaznodzie$e% a wi(c l"dzie oddzia'"$cy w sposb realny na a"dytori"m.Ar-"mentac$a $ak $ po$m"$e Chaim Perelman nie stara si( przekona) do $akie-o,twierdzenia wy'cznie dlate-o% !e $est ono prawdziwe. 1edno z kilk" przedstawionychtwierdze zosta$e wybrane% bo w dane$ syt"ac$i ono $est bardzie$ s'"szne% bardzie$ przydatne%

bardzie$ do-odne l"b rozsdne% czym bardzie$ odpowiada akt"alnym "war"nkowaniom.Ar-"mentac$a retoryczna% w odr!nieni" od sorm"'owa lo-iki ormalne$% m"si liczy) si( zezdolno,ci akceptac$i i mo!liw reakc$ a"dytori"m. +ie mo!e tak!e dop",ci) do b'(d"

petitio principii% w sensie "chybienia zasadom perswaz$i% a wi(c zak'ada) akceptac$i dla tezy%do ktre$ chce si( przekonywa) w ar-"mentac$i. / tym wi!e si( problem trane-o okre,lenia

przez mwc( opinii i przekona a"dytori"m% do ktre-o si( zwraca. @o!na zak'ada)% !es(dzia i 'awa przysi(-'ych akcept"$ obowiz"$cy porzdek prawny. @wca na z$e=dzie

partii przy$m"$e% !e z-romadzeni cz'onkowie "to!samia$ si( przyna$mnie$ z za'o!eniamipro-ramowymi te$ partii. O aktycznym przekonani" a"dytori"m mo!na wnioskowa) zodpowiedzi na "mie$(tnie sorm"'owane pytania% za, o stopni" akceptac$i $akich, warto,ci l"bocen moralnych w dane$ -r"pie spo'eczne$ inorm"$ np. badania opinii p"bliczne$. A"tor

perswaz$i zna$d"$e si( w stanie chwie$ne$ rwnowa-i mi(dzy inormac$ a red"ndanc$% $akto okre,la w swoich badaniach . Dco. / $edne$ strony bowiem m"si odwo'a) si( do wiedzy%warto,ciowania i dotychczasowych decyz$i a"dytori"m #red"ndanc$a&% z dr"-ie$ pra-nie on

przekona) a"dytori"m do nowych tre,ci #inormac$a&. e stwierdzenia w'oskie-o "czone-o"z"pe'nia$ analizy Chaima Perelmana.

IV WYBR, OBECNO I PREZENTACJA ARGUMENTWW- Perelmana mistrzowie retoryki stosowali r!ne techniki. Akcentowanie mo!e

wynika) z powtarzania% -romadzenia detali% podkre,lania niektrych ra-mentw. +a$pierwtrakt"$e si( temat syntetycznie% nast(pnie wymienia si( poszcze-lne cz(,ci. aka technikarozwi$ania temat" otrzyma'a w retoryce nazw( amplifikacji. @owa o i-"rze retoryczne$%ktra ma wywo'a) obecno,) poprzez podzia' pewne$ ca'o,ci na cz(,ci% o czym dale$ Perelmanmowie $ako o schemacie ar-"mentacy$nym.

W inne$ i-"rze% w na-romadzeni"% zaczyna si( od wyliczania cz(,ci% a koczy nasyntezie. Wsynonimiil"b w metabolipowtarza si( t sam ide( za pomoc r!nych s'w% ktrenie$ako kory-"$ my,lenie w po!danym kier"nk". @etabola wzmacnia ten nacisk%

akcent"$c ten czy inny $e-o aspekt. Analo-iczny eekt "zysk"$emy dzi(ki zabie-owi zmianyczasw% w ktrym otrzym"$emy wra!enie mocno zaznaczone$ obecno,ci zast(p"$c czas

8


4/12

przysz'y czasem tera=nie$szym. Hipotypoza #obrazowe przedstawienie zdarze& $est i-"r%ktra ekspon"$e rzeczy w takie$ ormie% !e sprawa zda$e si( roz-rywa)% a rzecz toczy)%

bezpo,rednio w naszych oczach.Pytanie sta$e si( i-"r -dy $(zyk $est czysto retoryczny% -dy! mwca zna na nie

odpowied=. *wnie przydatn i-"r% $estprolepsis% kiedy mwca "przedza zarz"ty% stara$c

si( zawczas" $e odeprze).

V ZNACZENIE I INTERPRETACJA DANYCHWszystkie elementy% o ktrych mwi orator w obr(bie swo$e$ mowy% mo- by)

opisane $edynie za pomoc $(zyka% ktry m"si by) zroz"miany przez a"dytori"m. W zwizk"z tym% przywo'ane akty% poza tym% co dane zawiera$ sposb w $aki si( $e opis"$e iinterpret"$e.

Problemy znaczenia i interpretac$i po$awia$ si( w odniesieni" do znakw iwska=nikw. Przez znak roz"miemy z$awisko pole-a$ce na zdolno,ci przywo'ywania te-o coznak oznacza% o ile w akcie kom"nikac$i "!ywa si( znak" z zamiarem "zyskania owe-o

przywo'ania. Wska=niki natomiast odsy'a$ do cze-o, inne-o w sposb nie$ako obiektywny%

niezale!nie od intenc$i kom"nikacy$nych. *etoryk( "zna$e Perelman za technik( wyraz"% za,*ichards deini"$e $ $ako badanie nieporoz"mienia i sposobw w $aki mo!na m" zapobiec.

Bw"znaczno,) i mo!liwo,) wiel" interpretac$i nale!a'oby rzeczywi,cie "zna) zacech( sta' $(zykw nat"ralnych.

Poniewa! same s'owa nie mo- -warantowa) bezb'(dne-o roz"mienia przekaz"%trzeba sz"ka) poza s'owem E w zdani"% w kontek,cie s'ownym l"b pozas'ownym% w wiedzy omwcy i $e-o a"dytori"m E dodatkowych inormac$i pozwala$cych o-raniczy)nieporoz"mienia% zroz"mie) przekaz odpowiednio do intenc$i nadawcy.

Opis sprawia$cy wra!enie ne"tralne-o ods'ania swo$ stronniczo,)% kiedy mo!emyprzeciwstawi) m" opis odmienny% ktre-o wybirczy charakter zaznaczony $est "!yciemepitet".

*zeczywisto,) i $e$ dwa aspekty% pokaza) nale!y wy!szo,) $edne-o nad dr"-im. ensam po-ld mo!e mie) posta) twierdzenia l"b przeczenia: w tym dr"-im przypadk" $awi si(on $ako odpieranie twierdzenia inne$ osoby E twierdzenia ma$ce-o dostateczn si'e aby,mym"sieli zadawa) sobie tr"d odpierania -o.

VI TECHNIKI ARGUMENTACYJNEe c h n i k i ' c z e n i a i r o z s z c z e p i a n i a p o $ ( )

Chaim Perelman przeanalizowa' prawie rodza$w ar-"mentac$i i omwi' $e w 555cz(,ci swe-o mon"mentalne-o traktat"% dzielc $e na techniki 'czenia i rozszczepiania po$().echniki 'czenia obe$m"$ trzy -r"py ar-"mentw:

7& ar-"menty F"asiGlo-iczne2& ar-"menty oparte na str"kt"rze rzeczywisto,ci8& ar-"menty "nd"$ce str"kt"r( rzeczywisto,ciechniki rozszczepiania po$() omawia Chaim Perelman w czwarte$ -r"pie ar-"mentw%ktre$ nada$e tyt"': he Bissiociation o Concepts.

Ar-"menty quasi-logiczne przypomina$ w swe$ konstr"kc$i ar-"mentac$( lo-iczn.Pos'"-"$ si( np. definicj i analiz% odwo'"$ si( do zasady r!"no#ci% to$samo#ci l"b

sprzeczno#ci% ar-"ment"$ przez po#"i%cenie itd. /awsze $ednak mo- by) podwa!one l"bprzeciwstawione im ar-"menty dowodzce rac$i przeciwnych.

Ar-"menty oparte na strukturze rzeczy"isto#ci to m.in. odwo'anie si( do z"izkunast%pst"a%przyczyno"o#ci i "sp!&istnienia. / te$ -r"py zna$d"$emy w Hiblii m.in. ar-"ment

pragmatyczny #np. w perswaz$i skierowane$ do Ho-a&% ar-"ment z autorytetu oraz z

4


5/12

autorytetu osoby trzeciej% a tak!e ar-"mentac$( eksponujc cele i #rodki. Bo na$cz(,cie$wyzyskiwanych technik ar-"mentac$i nale!y ar-"mentpod"!jnej hierarchii "arto#ci.

Ar-"menty fundujce struktur% rzeczy"isto#ci to m.in. przyk&ad #eIempl"m&% "z!r#model% parady-mat& i analogiaby wymieni) na$wa!nie$sze z te$ -r"py. Pierwszy z nich%

przyk&ad% ma mie$sce% -dy po$edynczy przypadek zosta$e wyzyskany dla "o-lnienia.

Odwo'"$e si( ar-"ment"$cy do te-o% co $est% i wskaz"$e na podobiestwo z syt"ac$ b(dcprzedmiotem spor". Wyma-ane $est przy tym% by zestawiane przypadki by'y wystarcza$copodobne% a r!nice nieistotne. W odr!nieni" od przyk&adu% ktry dotyczy te-o% co jest% "z!rodnosi si( do te-o% co po"inno by'. Przywo'any model #parady-mat& mo!e by)

przedstawiony $ako "z!r do na,ladowania l"b $ako antymodel% ktre-o nie nale!yna,ladowa).(odelem mo!e by) sam ar-"ment"$cy% osoba trzecia l"b 5stota Boskona'a.

)nalogia% wraz z po"izaniem symbolicznym 782% nale!y do na$cz(stszych narz(dziopis" relac$i mi(dzy rzeczami. O-lny schemat analo-ii mo!na zapisa) nast(p"$co: A ma si(do H $ak C do B 788. Analo-ia ma ob$a,ni) mnie$ znan relac$( #A do H& za pomoc bardzie$znane$ #C do B&% zwane$ phore. O ile w proporc$i matematyczne$ r!no,) stos"nkw $estsymetryczna #2 : 8 J 4 : &% o tyle w analo-ii stos"nek mi(dzy tematem dysk"rs" #A do H& a

phore #C do B& $est asymetryczny 784. Obszar% z ktre-o bierze si( obrazy% $estcharakterystyczny dla dane$ k"lt"ry% z tendenc$ do posz"kiwa w przesz'o,ci% w,rdodniesie obowiz"$cych $"! dawnie$.

VII ARGUMENTY QUASI-LOGICZNElasyikac$a ar-"mentw quasiGlo-icznych. 1est nie,cis'y i nieprecyzy$ny. W

ar-"mentach quasiGlo-icznych nie chodzi o poprawne l"b niepoprawne dowodzenia lecz omocnie$sze l"b s'absze ar-"menty. Bzisia$% pierwsza reakc$a w stos"nk" do takichar-"mentw pole-a na podkre,leni" ich s'abo,ci poprzez natychmiastowe zestawienie ich zestr"kt"rami ormalnymi.

7. >przeczno,) a niez-odno,):W systemie ormalnym% wypowiedzenie $akie-o, twierdzenia i $e-o ne-ac$i% czyliwypowiedzenie sprzeczno,ci% czyni system niesp$ny% a wi(c bez"!ytecznym. W podobne$syt"ac$i nale!y system zmodyikowa)% wyeliminowa) mo!liwo,ci $ednoczesne-owypowiadania prawdy i a'sz"% trzeba wybra) $edno l"b dr"-ie.

+ie $est to $ednak rozwizanie% ktre narz"ca'oby si( w przypadk" sprzeczno,ciwypowiedziane$ w obr(bie $(zyka nat"ralne-o. Perelman mwi o sentenc$i KeraklitaLwchodzimy i nie wchodzimy dwa razy do te$ same$ rzekiM% odbieramy $ako sprzeczno,)tylko pozorn: znosimy t( sprzeczno,) interpret"$c na dwa r!ne sposoby wra!enie Lte$same$ rzekiM% tak aby twierdzenie to by'o prawdziwe dla pierwsze$ interpretac$i% za, ne-ac$idla dr"-ie$.

W,rd rozlicznych przypadkw niez-odno,ci istnie$ takie% ktre nie wynika$ z akt"przeciwiestwa dwch r!nych re-"'% lecz std% i! przy$(cie re-"'y nie da$e si( po-odzi) zwar"nkami bd= z konsekwenc$ami $e$ stwierdzenia l"b zastosowania: niez-odno,) t( mo!naokre,li) $ako autofagi%. Retorsjaz kolei $est ar-"mentem% ktry stanowi atak na re-"' przez"widocznienie autofagii.

Bale$% $est syt"ac$a prowadzca do autofagii pole-a na bezsk"teczne$ prbiezastosowania okre,lone$ re-"'y do nie$ same$. 5nna orma autofagii pole-a z kolei na

przeciwstawienie twierdzenia war"nkom l"b konsekwenc$ $e-o zastosowania.)utofagianieprowadzi do abs"rd"% lecz o,miesz te-o% kto m"si znosi) $e$ sk"tki. Poniewa! wprzeciwiestwie do sprzeczno,ci ormalne$% niez-odno,) nie $est powszechna% lecz powsta$etylko w okre,lone$ syt"ac$i% ktre mo-'yby $ spowodowa): $est to postawa lo-iczna. to nie

chce po,wi(ca) re-"'y czy te! mocowa) si( z niez-odno,ci po$awia$c si( na-le% w

9


6/12

niekorzystnym momencie% "'o!y sprawy tak% aby niezr(czna syt"ac$a nie po$awi'a si(%zm"sza$c do "s"ni(cia niez-odno,ci: to postawa dyplomatyczna.

2. o!samo,)% deinic$a% analityczno,) i ta"tolo-ia:o!samo,) czysto ormalna $awi si( $ako oczywisto,) l"b $est za'o!ona "mownie% w ka!dymrazie nie podle-a kontrowers$i% a zatem ar-"mentac$i.

4 rodza$e deinic$i:a. d. normatywna% ktra zaleca "!ywanie pewne-o termin"b. d. opisowa% ktra zda$e spraw( z istnie$cych $e-o "!y)c. d. kondensacy$na% ktra wskaz"$e na zasadnicze elementy deinic$i opisowe$d. d. z'o!ona% ktra w bardzo r!ny sposb kombin"$e elementy poprzednich deinic$i.

Analiza materialna o-ranicza si( do wy$a,nienia $edne-o l"b dr"-ie-o z "!ytych terminw:LA $est dzieckiem HM oznacza% !e LA $est synemNcrk HM. Analiza ormalna wy$a,niastr"kt"r( lo-iczna zdania np. Lrl ?ranc$i $est 'ysyM $est rwnowa!ne zdani": L5stnie$e $ednai tylko $edna istota% ktra $est krlem ?ranc$i% i $est 'ysaM. Podczas% -dy dwie pierwsze z

powy!szych orm analiz by'yby nat"ry lin-wistyczne$ l"b lo-iczne$% analiza ilozoicznawychodzi'aby od te-o% co z'o!one% k" tem" co proste% k" elementom ostatecznym% zarwno w

odniesieni" do podstawowych aktw% $ak i do danych zmys'owych.+iektre wyra!enia% $ak Lb"isness is b"isnessM% Lpienidz to pienidzM% wzi(te

dos'ownie% $awi si( $ako niewtpliwe ta"tolo-ie. W rzeczywisto,ci chodzi tylko o ta"tolo-iepozorne: chocia! przedstawia$ si( one $ako wypowied= o to!samo,ci% wszyscy% ktrzy $einterpret"$ stara) si( b(d o "czynienie tych wypowiedzi dostatecznie interes"$cymi dozakom"nikowania% czyli b(d starali si( r!nicowa) terminy% ktre w wypowiedzi "le-'y"to!samieni".

8. *e-"'a sprawiedliwo,ci i wza$emno,ci:?ormalna re-"'a sprawiedliwo,ci -'osi% i! osoby nale!ce do te$ same$ kate-orii istotne$

powinny by) traktowane $ednakowo. *e-"'a sprawiedliwo,ci i wynika$ce z nie$pos'"-iwanie nie precedensem mo- sta) si( obiektem dwch zarz"tw. Pierwszy podda$e wwtpliwo,) "to!samianie dwch syt"ac$i zasadniczo odmiennych. Br"-i zarz"t dotyczytraktowania dwch syt"ac$i% ktre "to!samiamy. Ar-"ment wza$emno,ci pole-a na"to!samiani" dwch bytw l"b syt"ac$i przez wskazanie% !e m"sz one by) traktowane taksamo poniewa! s wsp'zale!nymi elementami pewne$ relac$i.

4. Ar-"ment pochodno,ci% inkl"z$i i podzia'":Przez przechodnio,) nazywamy tak w'asno,) ormaln pewne$ relac$i% ktra pozwala na

przechodzenie od twierdzenia% i! w'asno,) ta pozwala na przechodzenie mi(dzy pierwszymterminem a dr"-im% mi(dzy tym dr"-im a trzecim% do wniosk" i! istnie$e ona pomi(dzy tym

pierwszym terminem a trzecim. W'asno,) ta charakteryz"$e takie relac$e $ak LrwnyM%Lw'czony doM% Lwi(kszy odM relac$a a*c $est prawdziwa zawsze wtedy% kiedy prawdziwe s

przes'anki a*b i b*c. E przechodzenie od sk"tk" do war"nk"W'czenie cz(,ci do ca'o,ci pozwala twierdzi)% i! ca'o,) $est wi(ksza od ka!de$ ztworzcych $ cz(,ci. o stanowi da$c si( "dowodni) prawd( w arytmetyce i -eometrii sta$esi( ar-"mentem F"asiGlo-icznym% $e,li wprowadzimy konsekwenc$e typ" Lca'o,) warta $estwi(ce$ ni! cz(,)M l"b L co nie $est dozwolone wszystkim nie $est dozwolone niektrymM./a nat"ralne "zna$emy traktowanie -at"nkw $ako podzia'w l"b cz(,ci rodza$": std $"!tylko ma'y krok do przeniesienia roz"mowa dotyczcych ca'o,ci i $e$ cz(,ci na roz"mowaniaodpowiada$ce relac$om mi(dzy rodza$em a -at"nkami.Ar-"ment przez podzia'% ktre-o "!ycie mo!e s'"!y) nie tylko $ako ,rodek dowodowy% lecztak!e $ako ,rodek "mo!liwia$cy wywo'anie eekt" obecno,ci za pomoc wyliczenia cz(,ci%stanowi podstaw( dylemat"% a tak!e roz"mowa a pari i a contrario.


7/12

9. Wa-i i miary% a podobiestwa.Porwnanie stanowi ar-"ment F"asiGlo-iczny% kiedy nie wywo'"$e rzeczywiste-o wa!enia imierzenia pos'"$ce-o si( systemem miar i wa-. podczas -dy w przypadk" rzeczywiste-oci(!ar" i wielko,ci $ednostka miary pozosta$e ne"tralna i niezmienna% porwnania wszelkie-orodza$" podle-a$ oddzia'ywani" dobrane-o cz'on" porwnania% bowiem oba cz'ony% wsk"tek

same-o porwnania% zebrane s w te$ same$ klasie i sta$ si( przez to bardzie$ l"b mnie$homo-eniczne.

VIII ARGUMENTY OPARTE NA STRUKTURZE RZECZYWISTOCIG wi(kszo,) ar-"mentw opartych na str"kt"rze rzeczywisto,ci odwo'"$e si( do

zwizkw nast(pstwa #$ak relac$a przyczynowoGsk"tkowa& oraz do zwizkwwsp'istnienia #$ak relac$a mi(dzy dan osob a $e$ czynami&

7. /wizki nast(pstwa:G relac$a zachodzi mi(dzy z$awiskami te-o same-o poziom"G ar-"mentac$a kier"$e si( k" posz"kiwani" przyczyn% k" okre,lani" sk"tkw i ocenie

dzia'ania na podstawie $e-o konsekwenc$iG !"#$%&'( )"!#%!(*+'* E pozwala oceni) $akie, dzia'anie na podstawie $e-o

sk"tkw. >k"tki mo- by) za"wa!one l"b przewidziane% pewne l"b domniemane.G !"*(&.%E wed'"- @aIa >chelera to "to!samienie moralno,ci z tym% co "!yteczne.G tr"dno,ci w stosowani" ar-"ment" pra-matyczne-o po$awia$ si(% kiedy przyczyna

wywo'"$e r!norakie i odmiennie sk"tki np. $ednocze,nie dobre i z'eG "!+/$'&0 $(*1.(!"*2(*+'* E $e-o celem $est sprowadzenie zespo'" sk"tkw

oceniane-o dzia'ania do $akie-o, rez"ltat" ilo,ciowe-o% pozytywne-o l"bne-atywne-o. Przeciwstawienie celw i sk"tkw da$e czasami eekt nieoczekiwany%wr(cz komiczny: sk"tki mo- r!ni) si( diametralnie od zamierzonych celw

G +/3*(*E to pewne dzia'ania nie traktowane $ako ,rodek do cel". rodek ma tylkowz-l(dn warto,)% bowiem zale!y ona od warto,ci przyznawane$ celowi% ktrytraktowany $est $ako niezale!ny od ,rodka. Cel mo!e tak!e przekszta'ci) si( w ,rodek.>tos"nek L,rodekGcelM stanowi podstaw( pewnych ar-"mentw% $ak ar-"mentmarnotrawstwa% zb(dno,ci% rozstrzy-alno,ci.

G (&+/'.0! )45.!6$E pole-a na dzieleni" tr"dno,ci i stopniowym dochodzeni" do te-osame-o wynik": zamiast A J B to A JHJCJB. 1est po post(powanie etapowe.e$ technice odpowiada opozyc$a mi(dzy zmian ilo,ciow a $ako,ciow. 5dea ich

przekraczania realiz"$e si( w /.)&"741.i 1.(4+.&

2. /wizki wsp'istnienia:

G opiera$ si( na relac$i poziomw odmiennie "syt"owanych np. osoba i $e$ czyny. Osobai czyny pozosta$ w sta'e$ interakc$i. onstr"kc$a osoby zapewnia $e$ ci-'o,). zna$emy%!e $est ona odpowiedzialna za swo$e czyny przesz'e% ktre sk'ada$ si( na $e$ rep"tac$(%sta$c si( zas'"-ami l"b powod"$c ich "trat(. 1edn z technik spo'ecznych

przyczynia$cych si( do wzmocnienia pocz"cia $edno,ci i stabilno,ci osoby $estprzypisanie nazwy w'asne$. /wizek LczynGosobaM oraz dopowiada$ce m" po$(cieodpowiedzialno,ci% poczytalno,ci% wolno,ci i przym"s" E od-rywa szcze-ln rol(w dziedzinie prawa i moralno,ci. kryta za czynami .'(&'+8! ma zasadnicze znaczenie%nale!y sz"ka) $e$ za zewn(trznymi prze$awami osoby% ona w'a,nie nada$e prze$awomosoby znaczenie i donios'o,). >td bierze si( s podw$ny: $eden dotyczy same-o czyn"%dr"-i zwizany $est z $e-o wykonawc. Wp'yw osoby na sposb w $aki inni przy$m"$ $e$

czyny dokon"$e si( za po,rednictwem )"&2(.9$% ktry stanowi zalet( l"dzi potraicych

;


8/12

wzb"dzi) " innych sk'onno,) do te-o% aby ich na,ladowali. o si'a !"#$%&'($!$(4"*(&($*argumentum ad +erecundiam,.Ar-"ment a"torytet" zachow"$e si'( $edynie w syt"ac$i brak" dowod" przekonywa$ce-o%

b(dzie on stanowi' oparcie dla innych ar-"mentw% za, osoba pos'"-"$ca si( nim nieprze-api okaz$i% aby "wydatni) a"torytet% ktry z-adza si( z $e$ tez. A"torytetem ostatnie$

instanc$i $est a"torytet boski.- 0"*(&".! !$(4"*(&(:3; kompetenc$a% tradyc$a% powszechno,)- (&+/'.0. "*3!'.! 'owa mwcy da$ nam o nim pewne wyobra!enie. Arystoteles rozpatrywa' $e pod

po$(ciem ethos oratorie% $ako $edne-o z trzech sk'adnikw sk"teczne$ perswaz$i% oboklo-os" i patos" Godwo'anie si( do roz"m" za pomoc ar-"mentw i chwytw% ma$cychna cel" wzb"dzanie w a"dytori"m okre,lonych "cz"). Przyk'ady innych zwizkw

wsp'istnienia to np. $ednostkaG-r"pa. 5stot( do osoby mo!na przybli!y) za pomoc takichar-"mentw retorycznych $ak )&"24'..0!+8!%)"44)4)&8! i!)42("4!.

8. /wizki symboliczne% hierarchiczne podw$ne% r!nice porzdk"G zwizek symboliczny $est odmian a zwizk" wsp'istnienia. >ymbol wykorzystywany

$est w metonimii.G Ar-"menty o podw$ne$ hierarchii to tzw. ar-"menty a fortiori. Ar-"menty te mo-

by) .14>+.43&: np. $e,li $aki, cz'owiek $est wi(kszy od dr"-ie-o to $e-o no-i rwnie!s d'"!sze oraz 8!04>+.43&: wy!szo,) cz'owieka nad zwierz(ciem% rodzica naddzieckiem itp.

Pods"mowanie: ar-"menty oparte na str"kt"rze rzeczywisto,ci cech"$e r!nica nat"ry%porzdk" i stopnia.

I? ARGUMENTACJA PRZEZ PRZYKAD ILUSTRACJA I WZR

7. Ar-"mentac$a przez przyk'adG s'"!y do "zasadnienia przyp"szczenia l"b re-"'y% zak'ada istnienie pewnych

prawid'owo,ci% ktrym konkretyzac$e dostarcza'yby w'a,nie przyk'ady. Celem $estprze$,cie od okre,lone-o przypadk" szcze-lne-o do "o-lnienia. Hywa% !ear-"mentac$a przez przyk'ad nie stawia sobie za cel prze$,cia od przyk'ad" do re-"'y%

lecz do inne-o przypadk" szcze-lne-o. Wybrany przyk'ad nie mo!e by) poddany wwtpliwo,)% bowiem prawdziwo,) te-o% co przywo'"$emy stanowi podstaw( wniosk".Przyk'ady powinny by) r!norodne% zmnie$sza$ce ryzyko za-"bienia si( w"o-lnieni". Ar-"ment przez przyk'ad% $e,li po'czymy -o z ar-"mentem a fortioriotwiera mo!liwo,) pos'"!enia si( przyk'adem stopniowanym. O ile ar-"ment przez

przyk'ad mo!e by) zawsze podwa!ony% nie da si( te-o powiedzie) o nie pas"$cym downiosk" przypadk" obala$cym% ktry E $e,li nie "le-nie dyskwaliikac$i E zm"si nasdo odrz"cenia l"b przyna$mnie$ do zmodyikowania re-"'y% ktr podda$e wwtpliwo,).

2. 5l"strac$a

G s'"!y do zil"strowania re-"'y% $est zabie-iem "obecnienia re-"'y w ,wiadomo,ci.*ealno,) przyk'ad" m"si by) niepodwa!alna% il"strac$a m"si oddzia'ywa) przede

Q


9/12

wszystkim na wyobra=ni(. Pierwsze przyk'ady powinny by) powszechne bowiem ichzadaniem $est "wiary-odnienie re-"'y% nast(pne za, przyk'ady% kiedy re-"'a zosta'a

$"! zaakceptowana% b(d podpierane przez sam re-"'(. Balszy ci- przyk'adwzwizanych z t sam re-"' pole-a na "stanowieni" re-"'y w oparci" o przypadkiszcze-lne% aby doprowadzi)% dzi(ki tak wyodr(bnione$ re-"le% do "wiary-odnienia

w'asne-o przedsi(wzi(cia. Czasami il"strac$a nie posi'k"$e si( opisaniem zdarzeniarzeczywiste-o% lecz opowiedzeniem ikcy$ne-o przypadk"% zrodzone-o w wyobra=nia"tora. Analo-iczn "nkc$( mo- pe'ni) $(4).!i ."4'.!.8. Wzr i antywzr

G wzr stanowi dzia'anie -odne na,ladowania% ar-"mentac$a przez wzr zak'ada% i!chodzi o a"torytet% ktry ze wz-l(d" na sw$ presti! $est -warantem wobecrozwa!ne-o dzia'ania

G wzr sam z siebie wskaz"$e co $est lepsze% cho) sam mo!e by) inspirowany wzoremboskim

G G bycie wzorem mo!e doprowadzi) do powstania %45&1$% czyli wyidealizowane-oobraz"% $aki wyrobimy sobie w odniesieni" do osoby brane$ za wzr. Antywzr

natomiast wyst(p"$e wtedy% kiedy osoba o ni!sze$ kondyc$i na,lad"$e osob( o kondyc$iwy!sze$% ta dr"-a nie chce !adn miar "podabnia) si( do pierwsze$% do osoby% ktr

poda$e si( za wzr nie-odne-o !ycia l"b z'e-o smak". Wystarczy przypisa) pewnezachowania antywzorowi% aby,my starali si( od nie-o odr!ni). Ho-actwoar-"mentac$i przez wzr p'ynie std% i! pozwala ona E kiedy wzr $est niepodwa!alny

E po'o!y) akcent na dowolny aspekt wzor"% tak% aby w ka!dym przypadk" wyci-n)z nie-o lekc$( dopasowan do okre,lonych okoliczno,ci.

? ANALOGIA I METAFORA

7. Analo-iaG stanowi $edn z charakterystycznych cech kom"nikac$i i nieormalne-o roz"mowaniaG analo-i( nale!y interpretowa) w zwizk" z $e$ etymolo-icznym sensem

proporc$onalno,ci. Analo-ia r!ni si( od proporc$i czysto matematyczne$ tym% !e niezak'ada rwno,ci dwch relac$i% lecz stwierdza pewne podobiestwo stos"nkw.Analo-ia nale!y te! do (&4".. !"#$%&'(!+8.!'!14#.! @ (&%!( '4>'.0

G aby analo-ia mo-'a spe'nia) swo$ rol( pole-a$c na ob$a,niani" temat" przez no,nikanalo-ii% ich dziedziny nie mo- by) homo-eniczne $ak w przypadk" analo-iimatematyczne$. Podczas -dy w proporc$i matematyczne$ nie zachodzi !adna interakc$ami(dzy terminami% inacze$ rzecz ma si( w analo-ii. /darza si( cz(sto% !e modyik"$emy

ten czy inny element no,nika analo-ii% aby przybli!y) -o do temat" i nada) analo-iibardzie$ przekonyw"$cy charakter. /abie-i takie ma$ $ednak pewn -ranic(. iedytwierdzenie dotyczy no,nika analo-ii wyda$e nam si( nie do przy$(cia% poniewa! podwa!azdrowy rozsdek. % "zysk"$emy ,mieszne wyra!enia.G !'!14#.! 74#!(!$est analo-i% ktr mo!na swobodnie rozszerza)% co przyda$e si( w

ar-"mentac$i. a!da analo-ia $edne stos"nki "wyp"kla% inne za, zostawia w cieni".Przy$(cie analo-ii oznacza dokonanie wybor" aspektw% ktre nale!y "wyp"kli) wopisie z$awiska. Przeprowadza$c krytyk( pewne$ tezy za pomoc analo-ii% b(dziemym"sieli bd= przystosowa) t analo-i( tak% aby lepie$ odpowiada'a naszymkoncepc$om% bd= te! b(dziemy m"sieli zastpi) $ inn analo-i% "znan za bardzie$adekwatn.

2. @etaora

R


10/12

G deinic$a Arystotelesa: Lmetaora to przeniesienie nazwy z $edne$ rzeczy na inn zrodza$" na -at"nek% z -at"nk" na rodza$% z $edne-o -at"nk" na inny -at"nek l"b te!

przeniesienie nazwy z $akie, rzeczy na inn na zasadzie analo-iiM. ?"z$a metaorycznazmierza do "to!samiania dziedziny temat" z dziedzin no,nika analo-ii% zw'aszcza w cel"wywo'ania eekt" poetyckie-o. @o!e dokonywa) si( za po,rednictwem przymiotnika%

zaimka dzier!awcze-o% okre,lnika% 'cznika czy nawet poprzez "!ycie s'owa w kontek,ciewykl"cza$cym sens dos'owny. @etaory cz(sto powtarzane z"!ywa$ si( #tzw. metaory%!"(3& l"b $>).4'&&. K!(&+/"&!E $est wyra!eniem metaorycznym stanowicym w

$(zyk" $edyny sposb wskazania przedmiot" np. podn!e -ry. 5stnie$ r!ne techniki"!ywania te$ same$ metaory np. metaora dro-i $ako pewne$ metody. +a$bardzie$interes"$ca z p"nkt" widzenia ar-"mentac$i technika pole-a na rozwini(ci" metaory",pione$% na przed'"!enia !ycia metaory w taki sposb% aby styl "zyska' niespotykan si'(s"-estii. Prawda ilozoiczna rozwi$a si( w postaci ar-"mentac$i% ktre$ celem $estsk'onienie do przy$(cia analo-ii i metaory $ako centralnych sk'adnikw pewne$ wiz$i,wiata.

?I ROZSZCZEPIANIE POJant podzieli' rzeczywisto,) na &'4%&'(!1'= #rzeczywisto,) z$awisk& i '4$%&'!1'=#rzeczywisto,) rzeczy w sobie&. Podzia' ten stanowi typowy przypadek "!ycia parywy-ldGrzeczywisto,). W*#1=5 $est pewn maniestac$ rzeczywisto,ci. onieczne $estwyodr(bnienie spo,rd wy-ldw takich% ktre odpowiada$ rzeczywisto,ci i takich% ktre

$e$ nie odpowiada$% s z'"dne. Wy-ld ma stat"s nie$ednoznaczny. *zeczywisto,) sta$esi( kryteri"m pozwala$cym sdzi) o wy-ldach. ant podda$e rozszczepieni"rzeczywisto,) wyodr(bnia$c z$awiska i rzeczy w sobie. +a wzr pary

pozrNrzeczywisto,) mo!emy przedstawi) pary ilozoiczne w postaci termin 5Stermin 55.Przeciwiestwo pomi(dzy rzeczywisto,ci a pozorem prze$awia si( rwnie! w my,leni"codziennym: w przeciwiestwie mi(dzy przedmiotem a $e-o cieniem% stanem $awy i sn"itp. /darza si( odwrcenie terminw pary E pierwszestwo przyzna$e si( tem" cokonkretne% bezpo,rednio dane. >artre zadawa' sobie pytanie $ak przeprowadzi)rozszczepianie pomi(dzy z'"dnymi wy-ldami a tymi% ktre z'"dne nie s. Wnioskowanie

poprzez rozszczepienie charakteryz"$e si( w pierwszym rz(dzie opozyc$ mi(dzypozorem a rzeczywisto,ci?i-"ry ktre s roz"miane dzi(ki rozszczepieni" po$() to )!"!5402 i (!$(414#.! )44"'!.

?II ROZLEGO ARGUMENTACJI A SIA ARGUMENTWW mowie ar-"mentacy$ne$ warto,) dowodzenia $est zale!na od $e-o d'"-o,ci. rzeba"pewni) si( czy przes'anki zosta'y "znane przez a"dytori"m #sprecyzowa) ich sens%

zasi(-&. >k"teczno,) wypowiedzi $est wypadkow liczy ar-"mentw% sk"tek taki niezawsze ma mie$sce. Ar-"ment niedopasowany do a"dytori"m mo!e wywo'a) reakc$(ne-atywn% s'abo,) ar-"ment" mo!e si( odbi) na ca'e$ mowie% bowiem obraz mwcy#ethos oratora& "le-nie zniekszta'ceni". 5stnie$ -ranice spo'eczne% psycholo-iczne l"bekonomiczne% ktre stawia$ opr nieo-raniczone-o zasi(-" wypowiedzi. 1e,li chodzi omow(% trzeba by $e$ wys'"chano% a cierpliwo,) s'"chaczy ma swo$e -ranice.% ktrych

przekraczanie mo!e by) niebezpieczne. Ticzba ar-"mentw $est nieo-raniczona% aletrzeba wycz") ich si'( #w sposb int"icy$ny&. >k"teczno,) i wa!no,) czyni ar-"mentmocnym. >i'a ar-"ment" zale!y od stopnia przy$(cia przez a"dytori"m przes'anekar-"mentac$i% od wa-i ar-"mentw% blisko,ci l"b oddalenia wobec bronione$ tezy.Odwo'a) nale!y si( do re-"' sprawiedliwo,ci ormalne$% ktra przy$m"$e $ako s'"szne i

rozsdne traktowanie w ten sam sposb syt"ac$i zasadniczo podobnych. @wca manat"raln sk'onno,) do przeceniania si'y swoich ar-"mentw i niedoceniania si'y

70


11/12

ar-"mentw przeciwnika. Bobry ar-"ment to ar-"ment nowy% ory-inalny% odpowiedniodopasowany do sprawy. Odbieramy warto,) ar-"mentw ar-"mentowi przez sam aktzaklasyikowania -o do soizmatw.G 04'3&"#&'+8! !"#$%&'(:3E zachodzi wtedy% kiedy r!ne ar-"menty prowadz do

te-o same-o wniosk"%

G 04'2.1.1&'+8! $#45'.&'.&E stanowi podstaw( wnioskowania ind"kcy$ne-o/asi(- ar-"mentac$i t'"maczy si( czasem brakiem intenc$i co do tez przy$(tych przeza"dytori"m. +ie wiedzc $aki ar-"ment b(dzie na$bardzie$ sk"teczny% mo!emy

przedstawi) wiele ar-"mentac$i% czasami komplementarnych% czasami za, niez-odnych.Blate-o te! podw$na obrona #5& !+(4 i 5& .$"& przebie-a w dwch zakresach: w

pierwszym E odrz"camy oskar!enie o pope'nieni" przez nas czynw% w dr"-im E"si'"$emy wykaza)% !e przywo'ane czyny nie s przeciwne ani praw" ani moralno,ci. W

pewnych okoliczno,ciach dr"-a ar-"mentac$a podpiera pierwsz. /asi(- nie $estpozbawiony niebezpieczestw% kiedy sk'ania do "!ywania ar-"mentw s'abych% ma'oznaczcych l"b nie-odnych. Problemy zasi(-" i niebezpieczestw% $akie za sob niesie"!ycie ar-"mentw m"sz by) rozpatrywane ka!dorazowo w zwizk" z konkretn

syt"ac$ ar-"mentacy$n.

?III KOLEJNO ARGUMENTW W MOWIEPorzdek sprawy w staro!ytno,ci nazywany by' 5.2).2.(.4% w renesansie za, %&(45=.Cz(,ci mowy to kole$no: wst(p% opowiadanie% ar-"mentac$a% odpieranie zarz"tw%streszczenie i zakoczenie.Wed'"- Arystotelesa w mowie niezb(dne s tylko dwa elementy: przedstawienie tezy isposb $e$ "dowodnienia. W czysto ormalnym dowodzeni" kole$no,) $est bez znaczenia%natomiast $e,li idzie o ar-"mentowanie w cel" pozyskania przychylno,ci a"dytori"m%kole$no,) $est wa!na. W>UP pe'ni rol( "nkc$onaln: ma na cel" wzb"dzenie

przychylno,ci i zainteresowanie a"dytori"m. OPOW5ABA+5D $est ekspozyc$ zdarze%niezb(dn w procesie sdowym% mo!na si( bez nie$ obe$,) np. w mowie doradcze$.A*3@D+AC1A d!y do przekonania i por"szenia odbiorcw. 5stnie$ trzy porzdki

przedstawiania ar-"mentw: )4"=5&0 2.6* 3"!2(!8=+&8, )4"=5&0 2.6* 4)!5!8=+&8 oraz)4"=5&0 '&2(4".!20.% w ktrym zaczynamy i koczymy ar-"mentamina$mocnie$szymi. a!dy ar-"ment m"si nade$,) w tym momencie% w ktrym wywo'ana$wi(kszy eekt. Od pocztkw istnienia retoryki posz"kiwano $edne-o% "nikalne-o

porzdk". W ar-"mentac$i mo- by) stosowane nast(p"$ce metody: ostro!no,ci%doktryny% nat"ry #"$awnia$ si( np. " artez$"sza&. Wed'"- artez$"sza celem ilozoii $estodkrywanie prawdy we wszelkie$ rzeczy% a $e$ "ndamentem $est oczywisto,)% !e Lrzeczy%ktre po$m"$emy bardzo $asno i wyra=nie% s wszystkie prawdziweM.

?IV IMPERIUM RETORYCZNEG Platon "wa!a'% !e retoryka -odna ilozoa to taka% ktra b(dzie "mia'a przekona)

bo-w% bowiem posz"k"$e ona akceptac$i dla tez prawdziwych% nie za, dla potocznychopinii. *etoryka ma$ca na cel" podobanie si(% troszczca si( tylko o pozory% "pi(ksza$carzeczywisto,) za pomoc LkolorwM% to z deinic$i technika dema-o-iczna.G Wed'"- Arystotelesa ka!de a"dytori"m $est swe-o rodza$" s(dzi% ktry m"siwypowiedzie) si( ostatecznie za nadrz(dno,ci $edne$ l"b dr"-ie$ z kontrowersy$nych tez.G *om"s zred"kowa' retoryk( do elok"c$i% do posz"kiwania orm wyraz" nie

nale!cych do $(zyka potoczne-o% ale do i-"r stylistycznych i ozdobno,ci.G artez$"sz zaproponowa' model ilozoii more geometricopole-a' on na zb"dowani"

system"% ktry post(p"$c od oczywisto,ci do oczywisto,ci nie pozostawia'by mie$sca

77


12/12

na !adn kontrowersy$n opini(. Wszystkie nasz opinie powinny by)podporzdkowane tem" samem" kryteri"m oczywisto,ci co na"ki matematyczne.

G Tord Hacon zaleca' "czonym chrze,ci$ask pokor(% proszc ich o "wa!ne czytaniewielkie$ ksi(-i +at"ry% przez ktr H- ob$awi' si( cz'owiekowi. @etoda ind"kcy$namia'a cz"wa) nad tym% aby cz'owiek nie orm"'owa' tez% ktrych nie znalaz'by w

ksi(dze.

*etoryka wchodzi w zwizki z ilozoi% lo-ik i dialektyk. 1est orm kom"nikac$iperswazy$ne$. to!samia$c retoryk( z o-ln teori mowy perswazy$ne$% ktra ma nacel" zarwno "zyskanie emoc$onalne$ i intelekt"alne$ akceptac$i a"dytori"m% twierdzimy%!e do retoryki nale!y ka!da wypowied=% ktra nie ro,ci sobie prawa do odzwierciedlania

prawdy bezosobowe$. / chwil -dy dana inormac$a chce wywrze) wp'yw na $edn l"bwiele osb% "kier"nkowa) ich my,lenie% rozb"dzi) l"b "spokoi) ich emoc$e% sk'oni) do

pewne-o dzia'ania% nale!y do dziedziny retoryki. Przypadkiem szcze-lnym% ktryobe$m"$e retoryka $est dialektyka E technika prowadzenia spor".

72

Chaim Perelman (Całość)

Documents

Transcript of Chaim Perelman (Całość)