Podziękowania 9Wstęp 11Rozdział 1: Czym jest BLW? 15

Czym jest odstawianie? 15Dlaczego BLW jest inne? 16Dlaczego BLW ma sens 18Kiedy niemowlę powinno zacząć jeść stałe pokarmy? 19Dlaczego czasami jedzenie dla dzieci jest oznaczone jako odpowiednie od czwartego miesiąca? 23BLW to nic nowego 25Krótka historia żywienia niemowląt 26Problem z karmieniem łyżeczką 30Jakie korzyści daje samodzielne jedzenie? 35Czy są jakieś minusy? 43

Rozdział 2: Jak działa baby-led weaning? 45Rosnące umiejętności 45BLW i karmienie piersią 50Motywacja do jedzenia 52Zapotrzebowanie na dodatkowe składniki odżywcze 54Odchodzenie od mlecznych posiłków 55Rozwój zdolności żucia 56„Okno możliwości” 59Jeść nie za dużo, lecz w sam raz, czyli nauka kontroli łaknienia 59A co, jeśli się zadławi? 61Czy dzieci naprawdę wiedzą, jakich pokarmów potrzebują? 65Pytania i odpowiedzi 69

Spis treści

Rozdział 3: Początki 77Przygotowanie do BLW 77Kiedy „jeść” 79Paluszki z jedzenia 81 Doskonalenie koordynacji 83Proponować zamiast dawać 85Jak dużo zaproponować 86Zjadanie wszystkiego z talerza 89Odrzucanie jedzenia 90Jak pomóc dziecku w nauce 91Jak radzić sobie z frustracją 93Dać dostatecznie dużo czasu 94Bez presji 95Wspólne jedzenie 96Przygotuj się na bałagan 99Wyposażenie 103Sekrety udanego zastosowania metody BLW 107Pytania i odpowiedzi 110

Rozdział 4: Pierwsze dania 113Podstawowe zasady 113Czego unikać 114Pokarmy powodujące alergie 119Tłuszcz 123Błonnik 123Dostosowywanie posiłków w pierwszych miesiącach 124Sosy i pokarmy do maczania 130Śniadania 133Proste przekąski i jedzenie w biegu 135Pytania i odpowiedzi 137

Rozdział 5: Kolejne miesiące 145Rozwój we własnym tempie 145Przygoda ze smakiem 147Poznawanie różnych konsystencji 150Płynne pokarmy 153Obżarstwo i głodówka 154

Kupki 155Jak nauczyć się ufać dziecku w kwestii jedzenia 157Kiedy mówi ci, że nie ma ochoty na więcej 160Kaprysy, zachcianki, wybrzydzanie 162Napoje 164Całkowite odstawienie mleka 166Śniadanie, obiad i kolacja – oraz przekąski 170

Rodział 6: Baby-led weaning i życie rodzinne 173Kontynuacja BLW 173Sztućce 174Kubki 178Zachowanie się przy stole 180Jedzenie poza domem 181Samoobsługa 186Przekupstwa, nagrody i kary 188Jak uniknąć walki przy jedzeniu 189Powrót do pracy 192

Rozdział 7: Zdrowa dieta dla każdego 199Jak ważne jest zdrowe odżywianie 199Podstawowa wiedza 202Różnorodność dodaje smaku 203Śmieciowe jedzenie 206Wegetarianie i weganie 207Jak uzyskać z jedzenia to, co najlepsze 208Przewodnik po podstawowych substancjach odżywczych 210Czy wiesz, że... 215

Rozdział 8: Rozwiązywanie problemów 217Zakończenie 237Dodatek 1: Historia baby-led weaning 239Dodatek 2: Podstawowe zasady dotyczące bezpieczeństwa jedzenia 242Tabela wartości odżywczych 246Bibliografia 248Indeks 250

45

Najpiękniejsze, że to takie oczywiste, gdy dziecko jest gotowe. Kiedy potrafi siedzieć, wziąć do ręki jedzenie, a potem włożyć je sobie do buzi, przeżuć je kilka razy i połknąć, jego brzuszek jest już na nie gotowy. I wszystko to zasługa natury.

Hazel, mama Evie (8 lat), Sama (5 lat)i Jacky (22 miesiące)

Rosnące umiejętności

Nauka jedzenia stałych pokarmów jest naturalnym elementem rozwoju dziecka, tak samo jak raczkowanie, chodzenie czy mó-wienie. Chociaż niektóre dzieci rozwijają się szybciej niż inne, to wszystkie pokonują określone etapy rozwoju i niemal każde dziec-ko nowe umiejętności nabywa w tej samej kolejności. Przykłado-wo większość dzieci nauczy się chodzić, osiągając kolejno takie szczeble:

• przekręcanie się• siadanie• raczkowanie• wstawanie• chodzenie

2

Jak działa baby-led weaning?

46

BOBAS LUBI WYBÓR

Ta zasada działa dla wszystkich dziedzin rozwoju dziecka, wli-czając jedzenie.

Dzieci rozwijają te umiejętności, chociaż nie są ich uczone. In-nymi słowy – nie tyle się ich uczą, co stają się zdolne do korzysta-nia z nich. Niektóre umiejętności rozwijają się stopniowo, inne zdają się pojawiać z dnia na dzień. Ale wszystkie są efektem prak-tyki i nauki łączenia doświadczeń. Umiejętność ta rozwija się nie-ustannie od momentu narodzin. Na początku wiele ruchów jest instynktownych, ale w miarę zdobywania kontroli nad pracą mię-śni niemowlęta zaczynają wykonywać ruchy celowe.

Umiejętności związane z samodzielnym jedzeniem rozwijają się u wszystkich niemowląt. Jednakże dzieci, które mają możli-wość praktykowania, np. trzymania jedzenia, osiągają tę spraw-ność szybciej, niż dzieci karmione łyżeczką. Naturalne umiejęt-ności związane z jedzeniem rozwijają się u niemowląt w takiej ko-lejności:

• przystawienie się do piersi• nakierowanie uwagi na interesujące przedmioty• chwytanie przedmiotów i wkładanie ich do buzi• poznawanie przedmiotów przy użyciu warg i języka• odgryzanie kawałka jedzenia• żucie• połykanie• podnoszenie małych przedmiotów przy użyciu chwytu

szczypcowego (kciuk i palec wskazujący).

Po narodzeniu noworodki są w stanie, gdy mama jest obok, znaleźć pierś i zacząć ją ssać. Wszystkie normalne, zdrowe nowo-rodki posiadają tę umiejętność - ona zapewnia im przetrwanie. Potrafią również połykać. Wyssane mleko dostaje się głęboko do gardła i w ten sposób uruchamiany jest mechanizm połykania.

47

BOBAS LUBI WYBÓR

Od mniej więcej trzeciego miesiąca niemowlęta zaczynają od-krywać swoje ręce: chwytają rzeczy w zasięgu wzroku i przemiesz-czają je na wprost twarzy, aby dokładnie im się przyjrzeć. Jeśli tyl-ko coś dotknie wnętrza ich dłoni, spontanicznie ją zaciskają. Za-czynają rozmyślnie wkładać ręce do buzi. Mięśnie w tym wieku nadal są słabo skoordynowane – niemowlęciu zdarza się uderzyć przypadkowo w twarz, a czasem wydaje się zaskoczone tym, że trzyma coś w ręce.

Około czwartego miesiąca dziecko potrafi skierować się ku temu, co je interesuje. Doskonali umiejętność precyzyjnego poru-szania rękami tak, by schwycić ciekawiący je przedmiot i włożyć go do buzi. Wargi i język niemowlęcia są bardzo wrażliwe, dlatego dziecko używa ich do rozpoznawania smaku, konsystencji, kształ-tu i wielkości poznawanych na co dzień przedmiotów.

Większość niemowląt przed ukończeniem szóstego miesiąca potrafi schwytać łatwe do trzymania przedmioty, podnieść je za-ciśniętą piąstką i włożyć prosto do buzi. Jeśli tylko dziecko ma możliwość przyglądania się jedzeniu, chwytania i trzymania go (a nie tylko zabawek), będzie brało jedzenie do buzi. Chociaż wy-gląda to, jakby niemowlę jadło samodzielnie, to tak naprawdę nie połyka jeszcze jedzenia, a tylko poznaje je przy użyciu warg i ję-zyka. Pomiędzy szóstym a dziewiątym miesiącem życia, jedna po drugiej, pojawiają się kolejne umiejętności. Na początku niemow-lę uczy się odgryzać i rozgniatać mały kawałek jedzenia dziąsłami (lub zębami, jeśli już jakieś ma). Szybko odkrywa, w jaki sposób może trzymać jedzenie przez chwilę w buzi, a ponieważ wielkość i kształt jamy ustnej uległy zmianie, jest w stanie przemieścić je-dzenie w buzi i przeżuć je. Na tym etapie, jeśli tylko dziecko siedzi prosto, jedzenie prędzej wypadnie mu z ust niż zostanie połknięte. W przeciwieństwie do mleka (matki czy z butelki), które przy ssa-niu dostaje się bezpośrednio do gardła, stałe pokarmy muszą zo-stać tam przez dziecko świadomie przemieszczone. Dziecko nie będzie tego potrafić do czasu, aż nie nauczy się gryzienia i żucia.

123

BOBAS LUBI WYBÓR

Decyzja o unikaniu lub nie pewnych rodzajów jedzenia nie po-winna wpływać na to, czy pozwalasz dziecku jeść samodzielnie. Pod warunkiem, że uważnie dobierasz to, co mu dajesz. Wielu ro-dziców po prostu dostosowuje swoje nawyki żywieniowe do dziec-ka, rezygnując z ryzykownego jedzenia do momentu, kiedy nie-mowlę ukończy pierwszy rok życia.

Tłuszcz

Niemowlęta i małe dzieci potrzebują więcej tłuszczu w diecie niż dorośli, bo łatwiej niż oni spalają kalorie. Tak więc nawet je-śli normalnie stosujesz dietę niskotłuszczową, dziecku musisz za-pewnić pokarmy, które zawierają znaczne ilości tłuszczu. Nie ma jednak pośpiechu: przez pierwsze kilka miesięcy po wprowadze-niu stałych pokarmów dziecko ciągle czerpie większość składni-ków odżywczych z mleka matki lub modyfikowanego, które za-wierają odpowiednią ilość tłuszczu.

Najzdrowsze tłuszcze dla całej rodziny to tłuszcze, które nie są pochodzenia zwierzęcego ani z nabiału: oleje roślinne, tłuste ryby, oliwa z oliwek i oleje zawarte w orzechach i nasionach. Nabiał taki, jak sery i jogurty, jest odpowiedni dla dziecka, choć potrze-buje ono wersji pełnotłustych (a nie niskotłuszczowych ani 0%).

Kwasy uwodornione (albo kwasy transtłuszczowe) są używane w wielu produktach takich, jak herbatniki, chipsy, ciasta, dania gotowe i margaryny. Mogą one blokować dobroczynne właściwo-ści zdrowych tłuszczów, najlepiej więc ich unikać.

Błonnik

Błonnik spożywczy w większości pokarmów pomaga utrzymać w zdrowiu układ trawienny i wydalniczy niemowląt. Nie nale-ży jednak im podawać surowych otrębów ani płatków śniadanio-wych o wysokiej zawartości błonnika (patrz str. 118). Najlepiej

124

BOBAS LUBI WYBÓR

ograniczyć też ilość spożywanych pokarmów pełnoziarnistych (chleb razowy i pełnoziarnisty, brązowy ryż, makaron razowy). Ilość zawartego w nich błonnika sprawia, że są bardzo sycące i nie pozostawiają miejsca na inne pokarmy zawierające niezbęd-ne składniki odżywcze.

Nie ma jednak potrzeby przestawiać się całkowicie na białe pieczywo, jeśli preferujesz razowe, ani też rezygnować z brązowego ryżu. Być może byłoby nawet lepiej zacząć przyzwyczajać dziec-ko do pełnoziarnistych pokarmów jak najwcześniej, bo są bar-dziej odżywcze, niż żywność przetworzona. Musisz po prostu dbać o to, by miało ono dostęp także do innych rodzajów zdrowej żyw-ności i mogło wybierać to, na co ma ochotę. Niektórzy rodzice podają naprzemiennie brązowy i biały ryż, ciemny i biały maka-ron i chleb, by zapewnić dziecku niezbędną różnorodność (patrz str. 214, aby dowiedzieć się więcej o błonniku).

Dostosowywanie posiłków w pierwszych miesiącach

A oto kilka propozycji, które pomogą ci dostosować codzien-nie przygotowywane pokarmy do potrzeb twojego dziecka.

Owoce i warzywa

Warzywa, które w stanie surowym są raczej twarde, powinno się kroić w słupki (a nie w okrągłe plasterki) i gotować (bez soli) do miękkości, lecz nie rozgotowywać (al dente może być właści-we dla ciebie, ale pamiętaj, że niemowlę nie potrafi jeszcze do-brze gryźć). Gotowanie w garnku i na parze to dobry pomysł, ale pamiętaj też, że warzywa można bardzo smacznie przygotować w piekarniku. Upieczone warzywa łatwiej chwycić (pamiętaj, że niektóre warzywa, jak marchew, słodkie ziemniaki i korzeń

125

BOBAS LUBI WYBÓR

pietruszki, kurczą się przy pieczeniu, należy więc je kroić w od-powiednio większe słupki). Pokrojone miększe warzywa, takie jak ogórki, można podawać na surowo.

Gdy po raz pierwszy podałam Callumowi kawałki marchew-ki pokrojonej w słupki, nie były dostatecznie ugotowane, więc ssał je i w ten sposób sobie je zmiękczał. Zajęło mi trochę czasu uświadomienie sobie, że trzeba było je po prostu gotować kil-ka minut dłużej niż nasze, żeby mógł sam sobie je schrupać.

Ruth, mama Calluma (18 miesięcy)

Duże owoce, takie jak melon i papaja, można kroić w słup-ki lub podłużne plasterki. Małe, jak np. winogrona, powinno się kroić na połówki, by dziecku łatwiej było obracać je w buzi. Owo-ce takie jak jabłka, gruszki i nektarynki można podawać w całości. Lepsze są miękkie jabłka, bo łatwiej je żuć i rozdrabniać.

Najlepiej zostawiać na owocach i warzywach przynajmniej część skórki, bo łatwiej je wtedy utrzymać w dłoni – przynajmniej do momentu, kiedy dziecko będzie w stanie odgryźć kawałek skórki. Jabłka, gruszki, awokado, mango i ziemniaki możesz spo-kojnie podawać z odrobiną skórki. Twoje dziecko szybko zorien-tuje się, jak je trzymać i zacznie zeskrobywać miąższ zębami (lub żuć go samymi dziąsłami).

Wielu rodziców zostawia też fragmenty skórki na bananie: na-leży ją najpierw umyć, a potem częściowo zdjąć, tak, by wysta-wał około 2,5-centymetrowy kawałek, a banan wyglądał jak rożek z lodami. Kiedy twoje dziecko nabierze wprawy, zacznij mu poda-wać banany bez skórki, żeby mogło sprawdzić, ile siły może użyć, zanim dokumentnie rozgniecie owoc!

Wskazówki:

• Za pomocą krajaków (bardzo popularnych w latach 70. przy krojeniu ziemniaków na pofałdowane plasterki)

126

BOBAS LUBI WYBÓR

można kroić warzywa i owoce tak, by ułatwić dziecku ich uchwycenie.

• Jeśli nagryziesz jabłko przed podaniem go dziecku, uła-twisz mu dostanie się do miąższu.

• Dobrze przygotować zawczasu i zamrozić kilka porcji goto-wych warzyw, żeby mieć co podać dziecku, gdy akurat bę-dzie się jadło coś dla niego nieodpowiedniego.

• Ze zmiksowanych warzyw można przygotować bardzo do-bry i odpowiednio gęsty sos do makaronu.

Mięso

Na początku najlepiej podawać mięso w dużych kawałkach, które dziecko może łatwo utrzymać w dłoni i ssać lub żuć. Naj-mniej problemów sprawi kurczak, szczególnie wtedy, kiedy po-dasz go z kością, którą można ssać i obgryzać. Mogą to być udka, bo łatwo je utrzymać, a mięso jest mniej kruche niż pierś. Przed podaniem należy usunąć wszelkie cienkie drzazgowate kostki oraz chrząstki.

Mięso będzie bardziej miękkie, jeśli zamiast piec, udusisz je. Nie zawsze trzeba jednak podawać duże kawałki – szybko zorien-tujesz się, że twoje dziecko równie dobrze radzi sobie z mięsem mielonym, jedząc je palcami. (Jak na ironię to właśnie kawałki w wielkości „na jednego gryza” będą na początku najtrudniejsze w obsłudze, bo nie da rady sobie z nimi poradzić po tym, jak za-mknie je w dłoni).

Wskazówka:

Wieprzowinę, wołowinę i jagnięcinę lepiej kroić w poprzek za-miast wzdłuż włókien: dziecku będzie znacznie łatwiej się w nie wżuć. Z kolei drób najlepiej dzielić wzdłuż włókien, bo w prze-ciwnym wypadku mięso jest zbyt kruche, by utrzymać je w dłoni.