Blaski i cienie życia w

średniowieczu

TROCHĘ O EPOCE

Umowną datą rozpoczynającą epokę średniowiecza jest upadek Cesarstwa Zachodnio-rzymskiego. Miało to miejsce w 476 roku. Za datę końcową, również umownie, przyjmuje się upadek Konstantynopola, czyli koniec Cesarstwa Bizantyjskiego, dla innych zaś jest to moment wynalezienia druku przez Gutenberga, czyli rok 1450 lub odkrycie Ameryki 1492.

GŁÓWNE CECHY EPOKI

Teocentryzm - Bóg jest w centrum zainteresowania średniowiecznego człowieka, stanowi Najwyższą Wartość.

Uniwersalizm - średniowieczna Europa jako jedność:

* jeden urzędowy język (łacina); * jedna religia (chrześcijaństwo); * jeden papież jako najwyższy zwierzchnik Kościoła; * jedna władza świecka - cesarz niemiecki, któremu podlegają wszyscy

królowie; * jeden obowiązujący, powszechny światopogląd (teocentryzm); * jeden typ sztuki (sakralna)

Dualizm - rozdarcie człowieka pomiędzy skrajnymi, przeciwstawnymi wartościami (piekło i niebo, zło i dobro, dusza i ciało).

Anonimowość - powszechnie nie podpisywano swoich utworów. Autorzy nie dążyli do sławy, ale do służby Bogu.

IDEAŁY WIEKÓW ŚREDNICH :

Asceta, czyli człowiek pobożny wyrzekający się wszelkich ziemskich dóbr, żyjący w ubóstwie, często pogardzany przez innych.

Przykładem takiego człowieka jest święty Aleksy

IDEAŁY WIEKÓW ŚREDNICH Doskonały rycerz - podporządkowany

władcy, który będzie walczył w imieniu Boga z niewiernymi

Przykładem takiego rycerza jest Zawisza Czarny

GRUPY SPOŁECZNE

Średniowieczne społeczeństwo dzięki systemowi wzajemnych powiązań tworzyło drabinę feudalną. Miejsce na jej szczycie zajmował władca, którego wasalami byli zarówno możnowładzcy jak i duchowni, ale także zwykli rycerze. Z kolei im podlegało bezpośrednio mniej zamożne rycerstwo oraz duchowieństwo. Na samym dole drabiny byli chłopi, uprawiający ziemię należącą do przedstawicieli wyższych warstw.

SYSTEM FEUDALNY

RYCERSTWO

Rycerze posiadali specjalny status społeczny i byli przedstawicielami uprzywilejowanej warstwy feudalnej. Jako wasale – osoby podlegające zwierzchności swojego seniora – zobowiązani byli do pełnienia służby wojskowej i do ochrony swojego pana. Ich postępowanie opierało się na specjalnym etosie z uwzględnieniem kodeksu rycerskiego. Godność rycerza była nadawana  podczas ceremonii pasowania. Honor, Bóg, Ojczyzna.

RYCERSTWO

MIESZCZANIE

Ludzi mieszkających w miastach obowiązywało inne prawo niż pozostałych. Władca nie rozsądzał spraw mieszczan ani bezpośrednio nie pobierał od nich podatków. Tymi sprawami zajmowały się wybierane przez mieszczan władze miejskie. Mieszczaństwo dzieliło się na trzy warstwy:

PATRYCJAT

Patrycjat najbogatsza część mieszkańców miasta. Tworzyli ją kupcy i właściciele warsztatów rzemieślniczych. Z ich grona wybierano władze miejskie. Stanowili niewielki procent mieszkańców, jednak to do nich należała cała władza. Zamieszkiwali najbogatsze kamienice w pobliżu ratusza

POSPÓLSTWO

Pospólstwo to rzemieślnicy i drobni kupcy. Najliczniejsza grupa w mieście. Większość z nich nie posiadała na własność domu w mieście, nie mogli oni obejmować urzędów ani wybierać urzędników. Pracowali w warsztatach, w pracy pomagały także kobiety, zajmowały się sprzedażą wytworzonych towarów.

PLEBS

Plebs najbiedniejsza, nie posiadająca żadnych praw miejskich grupa wśród mieszczan. Przedstawiciele tej warstwy pracowali jako służba domowa lub najemna siła w warsztatach rzemieślniczych.

CHŁOPI

W średniowieczu większość ludzi mieszkała na wsi, gdzie głównym źródłem dochodu była uprawa ziemi. W tym czasie chłopom żyło się naprawdę dobrze, gdyż na jakiś czas byli zwalniani od opłat czynszowych, mieli dostęp do sądu wiejskiego zwanego ławą. Każdemu kto chciał zakładać swoja osadę we wsi otrzymywał jeden łan ziemi, czyli około 25 hektarów. W średniowieczu mieszkańcy wsi ściśle ze sobą współpracowali. Głównym miejscem spotkań był kościół. W sąsiedztwie Kościoła często odbywały się targi, na których wymieniano lub kupowano miedzy sobą towary.

CHŁOPI

DUCHOWIEŃSTWO Najbardziej uprzywilejowaną grupą było duchowieństwo. W

średniowieczu duchowni były ludźmi wykształconymi, potrafili pisać i czytać znali doskonale łacinę. Biskupi i zakonnicy stanowili elitę intelektualną oraz polityczną państwa. Dlatego też zajmowali się szkolnictwem. Zakładali szkoły przy klasztorach i katedrach biskupich. Początkowo szkoły te kształciły głównie duchownych. W przyklasztornych placówkach przechowywane były dzieła pisarzy starożytnych. Mnisi (głównie benedyktyni) zajmowali się przepisywaniem tych ksiąg w skryptoriach. Dzięki kopistom wiele z tych dzieł zachowało się do naszych czasów. Kler cieszył się licznymi przywilejami. Kościół był posiadaczem ogromnych majątków ziemskich, wierni płacili na jego rzecz podatki.

DUCHOWIEŃSTWO

PAPIESTWO Papież w epoce wieków średnich miał ogromną

władzę. To on decydował, kto może, a kto nie zostać królem. Papież dysponował insygniami cesarskimi, można mu było obalać cesarzy, mógł zwalniać z przysięgi wierności. Papież miał nieograniczoną władze i w średniowieczu nie było siły wyższej niż osoba papieża. Mimo, że ideałem średniowiecza był asceta, to jednak żaden papież nie podjął się takiego wyrzeczenia.

ZAKONNICY ORAZ KSIĘŻA

W parafiach proboszczowie udzielali sakramentów , prowadzili ceremonie ślubne i pogrzebowe, organizowali zebrania, na których ogłaszano rozporządzenia władcy. Kierowali też wiejskimi i miejskimi szkołami parafialnymi, w których uczyli czytania, pisania, śpiewu kościelnego. Duchowni byli związani z władzami danego państwa, jednak bezpośrednio podlegali przede wszystkim papieżowi, któremu składali śluby posłuszeństwa.

ZAKONY ORAZ KSIĘŻA Zakony odgrywały dużą rolę w rozwoju społecznym i

kulturowym średniowiecznej Europy. W owej epoce byli to jedyni ludzie piśmienni, więc prowadzili dokumentację na dworach króla i posiadłościach książęcych. Często byli doradcami oraz prowadzili korespondencje królewską. Byli także kronikarzami, dzięki nim wiemy cokolwiek o tej epoce. Ich członkowie mieszkali we wspólnych zamkniętych klasztorach. Mnisi i zakonnicy postępowali według reguły zakonnej odrębnej dla każdego zakonu, często bardzo surowej. Niektóre klasztory prowadziły gospodarstwa, zajmowały się handlem lub działalnością publiczną. Często do klasztoru należały pobliskie ziemie oraz wsie.

BENEDYKTYNI ORAZ CYSTERSI Ci pierwsi opierali się na regule „ módl się i pracuj”.

Zajmowali się głównie przepisywaniem ksiąg, najczęściej była to Biblia, a także byli świetnymi gospodarzami i ogrodnikami. Wiele przepisów kulinarnych i receptur leczniczych wykorzystuje się do dziś.

BENEDYKTYNI ORAZ CYSTERSI Cystersi musieli przestrzegać życia ubogiego,

surowego. Obowiązywał ich całkowity nakaz milczenia w czasie pracy. Cystersi powracali do ewangelicznej prostoty i praktyki ubóstwa, wszystko to miało prowadzić do naśladowania Chrystusa. Mnisi musieli wyrzec się wszelkiego bogactwa, duży nacisk był położony na surowość obyczajów. Cysters miał być pokutnikiem, który odsuwa się od świata doczesnego, żyje w samotności i ciszy. Mnisi osiedlali się przeważnie na pustkowiach, w lasach lub w bagnistych dolinach, w miejscach bardzo oddalonych od osad, dlatego też musieli być samowystarczalni. Prowadzili własne gospodarstwa, uprawiali ziemię.

CYSTERSI

Jednak zakonów w średniowieczu było

dużo więcej. Dzielimy je na dwie grupy:

zakony żeńskie oraz zakony męskie.

PRZYKŁAD ZGROMADZENIA ŻEŃSKIEGO

Ubogie Siostry Świętej Klary – są to kontemplacyjne mniszki klauzurowe drugiego zakonu franciszkańskiego, przez św. Franciszka; św. Klarze przypada rola współzałożycielki zakonu.

Nazwa „ubogie siostry” pochodzi od św. Klary, która w ten sposób nazywała swoją rodzinę zakonną, podkreślając w niej wspólnotę siostrzaną (braterską) i najwyższe ubóstwo, które charakteryzują styl życia ewangelicznego. W jej zamyśle było pragnienie oddania w nazwie, na sposób kobiecy, wyrażenia „bracia mniejsi”, które św. Franciszek wybrał dla swojego (pierwszego) zakonu.

Przykładem zgromadzania męskiego są franciszkanie oraz dominikanie. To dwa zakony żebracze założone w średniowieczu.

FRANCISZKANIE

Franciszkanie- Zakon Braci Mniejszych  wspólnota zakonna z grupy zakonów żebrzących. Założona przez św. Franciszka z Asyżu. Istotę życia Braci Mniejszych wyznaczają słowa Reguły św. Franciszka:

Reguła i życie braci mniejszych polega na zachowaniu świętej

Ewangelii Pana naszego Jezusa Chrystusa przez życie w posłuszeństwie, bez własności i w czystości.(Regula bullata rozdz. I)

Jest to istota charyzmatu i działalności naśladowców Biedaczyny z Asyżu. Jej uniwersalność powoduje, że bracia mniejsi prowadzą bardzo zróżnicowaną działalność: pomoc ubogim, misje, kaznodziejstwo, prowadzenie parafii i sanktuariów, działalność naukowa (warto wspomnieć o średniowiecznym nurcie filozoficzno-teologiczny, tzw. szkole franciszkańskiej. Charyzmat franciszkański jest kontemplacyjno-czynny.

DOMINIKANIE Dominikanie-  Zakon Kaznodziejski założony

przez św. Dominika Guzmána. Zakon powstał w celu przeciwdziałania ruchowi albigensów. Bracia Kaznodzieje za główne swoje zadanie uważają głoszenie Ewangelii "wszędzie, wszystkim i na wszystkie sposoby". Charakterystycznym rysem dominikanów jest pewien intelektualizm, wyrażający się w dogłębnym studium. Poznawanie Boga jest u dominikanów nierozłącznie związane z kontemplacją czyli osobistym spotkaniem, osobistą relacją z Bogiem. Na tej relacji opierają swoje nauczanie, zgodnie z zasadą contemplata aliis tradere (dzielić się owocami kontemplacji z innymi).

DOMINIKANIE Podobnie jak u benedyktynów podstawą służenia

Bogu było i jest ubóstwo. Ubóstwo dominikańskie jest wyraźnie związane z apostolskimi celami zakonu. Konstytucja zakonu mówi, że jeśli zakonnicy pragną naśladować Apostołów, muszą żyć podobnie jak oni. Każdy z braci przed złożeniem profesji pozbywał się tego, co posiadał i tego, co mógłby otrzymać z dziedzictwa lub darowizny; od tego momentu wszystko, co miał, należało do całego zakonu. Celem ubóstwa było naśladowanie Chrystusa, który także nic nie posiadał. Sądzono, iż pozbycie się wszelkich dóbr materialnych pozwoli lepiej słyszeć głos Pana.

JEDNAK WSZYSTKO MA SWOJE BLASKI I CIENIE

Duchowni, oczywiście nie wszyscy, lecz jednak znaczna większość nadużywało swoich stanowisk. Przykładem takich wykroczeń są:

Symonia- kupowanie stanowisk kościelnych Nepotyzm- popieranie krewnych przy obsadzaniu wysokich

stanowisk kościelnych Sprzedaż odpustów- czyli, najprościej ujmując odpuszczano

grzechy za pieniądze. Jeśli ktoś zabił człowieka, ale był majętny bez problemu duchowni odpuszczali mu grzech.

 Duchowni bardzo bogacili się i powiększali swoje majątki. Zapominając przy tym do czego tak naprawdę zostali powołani przez Boga. Te i wszystkie inne wykroczenia nie zostały bez oddźwięku w czasach późniejszych, były także przyczyną reformacji kościoła.

Średniowiecze to epoka, która zawsze będzie tajemnicza i ciekawa. Ma w sobie wiele do odkrycia. Duchowieństwo w średniowieczu odegrało główną rolę. Po pierwsze mentalność społeczeństwa w tej epoce skierowana była na Boga i życie po śmierci, więc duchowieństwo przede wszystkim. Drugim powodem dlaczego akurat ta grupa społeczna jest fakt, że to dzięki zakonnikom posiadamy duży zakres wiedzy na temat epoki „ ciemności i zacofania”. Mnie osobiście bardzo fascynuje historia Kościoła, a zwłaszcza w czasie epoki, skrytości, ale i wielkości duchowieństwa. Cały ten okres ma w sobie to „coś” , którego nie ma żadna inna epoka.

WIEKI ŚREDNIE

Dziękuję za uwagę ! Agnieszka Zdyb