www.zdajdobrze.pl

Wstęp

Notatki z polskiego Zaprojektowane zostały przeze mnie tak, by przygotowanie do matury z polskiego – zarówno ustnej, jak i pisemnej poszło Ci w tempie ekspresowym :)

Trzeba tylko dobrze rozplanować pracę i trzymać się wyznaczonej drogi. Razem dokonamy cudów :) czytaj, rób notatki i zadania. Przyłóż się. Polski jest brany pod uwagę na coraz większej liczbie uczelni. Dlaczego? Ponieważ jest ważny...

Zabieramy się do pracy !

www.zdajdobrze.pl

Antyk

Mit o Stworzeniu świata

Obraz zaczerpnięty z „Mitologii” Parandowskiego

Filozofia: Pogląd Heraklita o zmienności rzeczy – częste odwołania w poezji współczesnej. Heraklit głosi, że wszystko płynie, wciąż się zmienia – nigdy dwa razy nie wejdziesz do tej samej rzeki. Słynne jego powiedzenie – Pantha rei– wszystko płynie.Arystoteles (IV w. p.n.e.). Dobro – najwyższa wartość! Jego dzielo Poetyka i zawarte w niej normy dotyczące sztuki stało się później podręcznikiem przyszłych twórców europejskich. Arystoteles zawarł tam definicje gatunków, pojęcia kluczowe jak mimesis czy katharsis. Epikureizm - istotny dla odczytania wielu późniejszych dzieł, w tym poezji Jana Kochanowskiego i postaw ludzi renesansu. Epikur wychodził z założenia, że trzeba cieszyć się życiem, póki trwa, i cenić sobie jego przyjemności. Znana jego maksyma – Carpe diem. Do cnót zaliczał rozwagę i umiar.• Stoicyzm - ważny dla zrozumienia tejże poezji, ale też literatury rzymskiej i poezji współczesnej. Nakazuje spokój – zarówno w cierpieniu, jak i szczęściu. Fortuna kołem się toczy – nie należy poddawać się emocjom i namiętnościom

www.zdajdobrze.pl

Podział mitów Kosmogoniczne: Mówią powstał świat?Antropogeniczne: Mówią jak powstał człowiek?Teogoniczne: Mówią jak rodzili się bogowie?Genealogiczne: Mówią o dziejach rodów• Mit o rodzie Labdakidów – ważny w zrozumieniu Antygony i Króla Edypa, pojęcia Fatum.• Mit o wojnie trojańskiej – istotny przy interpretacjach eposów Homera.• Mit o Prometeuszu – bardzo ważny dla zrozumienia lektur i postaw w romantyzmie.• Mit o Ikarze i Dedalu – ważny przy interpretowaniu poezji współczesnej.• Mit eo Korze i Demeter. Objaśnia następstwo pór roku.• Mit o Heraklesie – nawiązują do niego chętnie polscy twórcy – np. Mickiewicz w Odzie do młodości.• Mit o powstaniu świata (kosmogonia) i o śmierciczłowieka.• Mity o niektórych bogach o Syzyfie, Midasie, Nike i Narcyzie – Odwołują się do nich współcześni twórcy

Gatunek: mitTo opowieść o początkach świata, bogów, człowieka. Początkowo mity byłyopowieściami o charakterze religijnym. Były one przekazywane ustnie. Wyjaśniają, tłumaczą świat. Wyrażają wierzenia danej społeczności i stają się wzorcem do naśladowania

Mit o rodzie Labdakidów Edyp to syn Lajosa, króla Teb, i Jokasty. Wyrocznia delficka ostrzegła Lajosa, że stanie się jego zabójcą, ożeni się z własną matką i doczeka się z nią dzieci. Dlatego gdy Jokasta urodziła syna, Lajos każe przebić mu stopy i porzucić go w górach Kitajron.Tam znajduje go pasterz i oddaje na wychowanie królowi Koryntu Polibosowi i jego żonie. Oni to nadają chłopcu imię Edyp. Jako młodzieniec poznaje dotyczącą go przepowiednię, przerażony, nie chce wracać do Koryntu. W trakcie wędrówki po Grecji zabija człowieka, który nie chce mu zejść z drogi, nie wiedząc, że to jegoprawdziwy ojciec, król Lajos. Następnie przybywa do Teb. W okolicy grasuje Sfinks, który pożera każdego, ktonie zna odpowiedzi na jego zagadkę. Kreon, brat Jokasty i król Teb,obiecał królestwo i rękę Jokasty śmiałkowi,który uwolni miasto od potwora. Odpowiedź na nią objawiła się Edypowi we śnie. Sfinks usłyszał poprawnąodpowiedź odpowiedź, rzucił się w przepaść. W nagrodę za uwolnienie od strasznego potwora mieszkańcy Tebuczynili Edypa swoim królem i oddali mu rękę owdowiałej królowejJokasty. Edyp nie wie, że bierze za żonę własną matkę. Ma z nią czworo dzieci: Eteoklesa i Polinejkesa orazAntygonę i Ismenę. Po latach kraj zaczęły nawiedzać klęski zarazy i głodu. Wyrocznia objawia, że plagi ustaną,gdy zabójca Lajosa zostanie wygnany z miasta. Aby znaleźć zabójcę, Edyp przeprowadza śledztwo i odkrywastraszną prawdę – że jest nim on sam. Jokasta wiesza się, a Edyp wykłuwa sobie oczy i wyrusza a tułaczkę. Aż dojego śmierci towarzyszy mu Antygona. W Tebach zostali dwaj bracia: Eteoklesi Polinejkes. Co rok ma panować jeden z nich. Pierwszy był Eteokles, ale po roku nie chciał ustąpićbratu i wygnał go z ojczyzny. Polinejkes znalazł gościnę u króla Argos, ożenił się z jego córką i namówił go na wyprawę przeciw Tebom. Zwycięstwo odnieśli w tej wojnie Tebańczycy, choć zginęli w niej i Polinejkes,i Eteokles. Rządy w Tebach ponownie objął Kreon, brat Jokasty. Ciało zdrajcy Polinejkesakazał wyrzucić na pożarcie ptactwu i pod karą śmierci zabronił je pogrzebać. Antygona nie usłuchała rozkazu: własnymi rękami wykopała grób i pochowała brata. Kreon kazał ją za to żywcem zamurować w grobowcu. Nad rodem Labdakidów ciąży FATUM, obojętnie jakiego dokonają wyboru – skończy się on tragicznie.

Mit Prometejski Prometeusz był stwórcą człowieka, którego ulepił z gliny itchnął w niego życie. Oszukał Zeusa przy składaniu ofiary.Uszył dwa worki ze skóry byka. Do jednegow łożył całe mięso iprzykrył je żołądkiem, , do drugiego wszystkie kości przykrytetłuszczem. Zeus, mimo że domyślił się podstępu, wybrałworek skrywający kości. Oszustwo Prometeusza wykorzystałby za karę zabrać ludziom ogień – na nic im było zdobytemięso, skoro nie mogli go upiec. Prometeusz udał się naOlimp i wykradł ogień, zapaliwszy pochodnię od płomieniognistego rydwanu słońca. Tego już było dla Zeusa za wiele.Skazał Prometeusza na wieczną męczarnię: poleciłHefajstosowi, aby go przykuł do skały w górach Kaukazu,gdzie sęp przez cały dzień miał mu wyżerać wątrobę, która wnocy odrastała na nowo. Zeus kazał stworzyć Hefajstosowipierwszą kobietę, Pandorę. Ludzkość do tej pory składała się zsamych mężczyzn. Posłał ją na ziemię, zaopatrzywszy wpuszkę zawierającą wszelkie nieszczęścia: śmierć, zarazę,głód, rozpacz, wojnę, smutek, chorobę, strach. BratPrometeusza, Epimeteusz, ( niezbyt rozgarnięty)otworzyłpuszkę Pandory, wszystkie klęski i nieszczęścia wyleciały wświat, czyniąc ludzkie życie smutne i trudne Na dnie puszkipozostała tylko nadzieja. Losy Prometeusza to historia nieśmiertelnika, który cierpiał zmiłości do ludzi. Historia buntu i poświęcenia. Symbolizujesprzeciw wobec tyranii, bunt w imię wolności i szczęścia – idzięki temu jego postać staje się modna i wykorzystywana wepoce romantyzmu.

www.zdajdobrze.pl

Mity są ważne. Pomagają w wielu motywach. Warto znać te najważniejsze.

Orfeusz i EurydykaOrfeusz był synem muzy Kaliope i króla Tracji. Takpięknie grał na lutni, że wszystko, co żyło, zbierało sięwokół, by go słuchać. Eurydyka była nimfą drzewną, jegoukochaną żoną. Zmarła jednak ukąszona przez żmiję.Zrozpaczony Orfeusz poszedł do Hadesu. W jego muzycezasłuchał się Charon i Cerber, a Hades obiecał oddaćEurydykę. Był tylko jeden warunek – Orfeusz miałnie oglądać się za siebie. Niestety, śpiewak tak bardzopragnął spojrzeć na ukochaną, że zrobił to i stracił ją nazawsze. Sam błąkał się potem po świecie, śpiewając oswej rozpaczy. Podobno zginął z powodu gniewuDionizosa, rozszarpany przez rozszalałe bachantki. Innitwierdzą, że zabił go Zeus za ujawnianie tajemnic bogów.

Mit IkaryjskiDedal był synem królewskim. W młodości uczyłsię sztuki kowalstwa u Ateny. Z czasem stał sięnajbardziej rozchwytywanym rzemieślnikiem wGrecji.Jego siostrzeniec i uczeń wynalazł kołogarncarskie, a Dedal zabił go z zazdrości. Zostałza to wygnany z Aten i znalazł się na Krecie. Tamrozpoczął pracę w pałacu króla Minosa. Jednakze związku królowej z bykiem Posejdonanarodził się Minotaur, gnębiący całą Kretępotwór, pół byk, pół człowiek. Minos uwięziłDedala wraz z jego synem Ikarem. Chcąc uciec zwyspy, Dedal skonstruował skrzydła z ptasichpiór połączonych za pomocą wosku. Przedodlotem przestrzegł syna, aby nie leciał zbytnisko, żeby woda nie zamoczyła piór, ani zbytwysoko, by słońce nie roztopiło wosku, a takżeby nie szukał własnej drogi, tylko leciał za nim.Ikar jednak nie posłuchał ojca. Zachwyconylotem, wzniósł się za wysoko, słońce rozpuściłowosk i chłopiec spadł prosto do morza.Zrozpaczony Dedal pochował syna na pobliskiejwyspie, zwanej dzisiaj Ikarią.Ikar to symbolmłodzieńczej lekkomyślności i nadmiernejufność we własne siły. Mit zawiera takżeprzestrogę, aby człowiek nie przeceniałnadmiernie swoich możliwości.

Labirynt jako metafora losuLabirynt został zbudowany przez Dedala na polecenie królaKrety – Minosa. Władca umieścił w nim swego syna –potwornego Minotaura. Ateńczycy musieli corocznieoddawać siedem dziewcząt i siedmiu chłopców na żerMinotaurowi. Od tego potwora uwolnił Ateny Tezeusz.Zakochana w nim królewna kreteńska Ariadna dała mukłębek nici. Jej koniec przywiązał Tezeusz przy wejściu dolabiryntu. Dzięki nici, po zabiciu potwora, bezpieczniewyszedł z pułapki. Zatem nić Ariadny to wskazówka, radapomagającawyjść z trudnej sytuacji. Pojęcie labiryntu ma dziś znaczeniesymboliczne. Labirynt to przestrzeń nieprzyjaznaczłowiekowi, pełna pułapek, wymagająca podejmowaniadecyzji, pokonania strachu. Takim labiryntem może być np.miasto z opowiadania Brunona Schulza.

Apollo i Marsjas (Marsjasz)Mit pokazujący scenę, w której bogowie stają dozawodów z ludźmi widzimy w micie Apollo i MarsjaszApollo - bóg śpiewaków i poetów, Marsjasz, którywyjątkowo pięknie grał na cytrze. Jego muzyka byławyjątkowa, nie mogła się jednak równać z tą,jaką Apollo wydobywał ze swej cudownej cytry.Sędziujący pasterze i pasterki przyznali zwycięstwobogu, a wtedy ten przywiązał do drzewa pokonanegoMarsjasza i żywcem obdarł go ze skóry.Do tego mitu nawiązał Zbigniew Herbert w swoimwierszu Apollo i Marsjasz.

Marsjasz wyje z bólu, a Apollo jest wstrząsany„dreszczem obrzydzenia”. Prawda jest w krzykupokonanego – to on sprawia, że słowik kamienieje, adrzewo jest zupełnie siwe.

Eros i PsycheEros - miłość, Psyche - tchnienie, życie, dusza.Uroda Psyche sprawiała, że poddani tej królewnyzapominali o Afrodycie. Bogini rozkazała zatem, byEros ukarał dziewczynę i wzbudzając w niej miłość donajbrzydszego potwora. Niestety bożek miłości samsię zakochał, ujrzawszy piękność królewny. Odwiedzałją tylko nocą, ale ciekawość Psyche sprawiła, żekrólewna zapaliła lampę. Jej ukochany zniknął. Wielemusiała potem wycierpieć, zanim Zeus ulitował sięnad kochankami i przyjął ją na Olimp.

www.zdajdobrze.pl

Antyczne gatunki literackie

PieśńTo najstarszy gatunek poezji lirycznej. Pierwotnie związany był z muzyką. W najdawniejszej tradycji pieśńwystępowała jako składnik obrzędów: tekst pieśni śpiewany był z muzyką i towarzyszeniemtańca. Jednak już w starożytności związek tekstu z muzyką ulegał rozluźnieniu i doprowadził do ukształtowania pieśni jako samodzielnej formy literackiej.HymnUroczysta pieśń pochwalna sławiąca bóstwo, a także bohaterskie czyny i wielkie idee. Jej źródłem są antyczne hymny greckie. Za autorów wielu ówczesnych hymnów ku czci Dionizosa i Apollina uznawani są Pindar, Simonides z Keos, poetka Safona, a także sam Orfeusz.Oda Wywodzi się z greckiej liryki chóralnej. To wierszowany utwór o charakterze pochwalnymlub dziękczynnym, patetyczny, opiewający wybitną postać, wydarzenie, uroczystość,instytucję, myśl. W starożytnej Grecji związana była początkowo z obrzędami religijnymi, atakże świętami narodowymi, z czasem stała się pieśnią sławiącą bohaterów. Ody pisaliPindar Safona i Anakreont, a potem poeci rzymscy z Horacym na czele.Tren

Jeden z powstałych w starożytnej Grecji gatunków poezji żałobnej. Pieśń podobna do elegii, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętująca czyny i myśli zmarłego oraz zawierająca pochwałę jego zalet. Autorami tego typu utworów byli Simonides z Keos, Pindar, a w Rzymie Owidiusz.

Inne gatunki liryczne Elegia, Anakreontyk, Epigramat, Sielanka Bajka

Epika

Cechy eposu homeryckiego

Współwystępowanie i przenikanie się dwóch rzeczywistości: świata bogów i świata ludzi, bohaterów.

Działania ludzi zależą od woli bogów – to bogowie uczestniczą we wszystkich ważnych wydarzeniach.

Bogowie mają ludzkie cechy charakteru. Fabuła ma charakter epizodyczny, składała się bowiem z zespołów niezależnych

pieśni. Występuje wszechwiedzący narrator, zachowujący dystans wobec opowiadanych

zdarzeń . Ujawnia on swoją obecność w bezpośrednich wypowiedziach do odbiorców. Szczególnie wyraźnie widać to w inwokacji - rozbudowanym zwrocie do bóstwa na początku utworu.

W eposie patetyczny styl opowiadania o bohaterskich czynach miesza się z realistycznym stylem dokładnego opisu. Opisy spełniają często funkcję retardacyjną, czyli opóźniającą: wstrzymują rozwój zdarzeń, oddalają w czasie punkt kulminacyjny i wprowadzają element rozbudowanej charakterystyki

www.zdajdobrze.pl

bohatera lub sytuacji. Charakterystyczne są tu stałe epitety i rozbudowane porównania – tzw.

porównania homeryckie.

Iliada na maturze

Typ rycerza starożytnego (przykłady, odmiany, cechy)

Rycerze

• Achilles – odważny, mściwy i pyszny, ambitny i zarozumiały. Prawie nie do pokonania – zgubi go słynny, jedyny słaby punkt, czyli pięta. Mimo swego okrucieństwa okaże szlachetność i wzruszy go ból Priama oraz wspomnienie własnego ojca.

• Hektor – odważny, ale posiadający ludzkie uczucia i obawy. Ciężko mu rozstać się z ukochanążoną (słynne literackie pożegnanie), boi się walki, przeczuwa swoją śmierć. Ale w końcu staje doboju. Od początku budzi sympatię czytelnika.

• Odyseusz – przebiegły, walczący często podstępem, zbuntowany przeciw bogom, silny inteligencją. ToOdys jest pomysłodawcą podstępu z koniem trojańskim, który w końcu pokonał miasto i przyniósł zwycięstwo Grekom.

W „Iliadzie” odnajdziemy motyw walki, zemsty, miłości ojcowskiej

Na jej podstawie Wolfgang Petersen wyreżyserował film „Troja” .

Iliada Ilion to inna nazwa Troi, zatem Iliada jest pieśnią o tym mieście, nazwa pochodzi od imienia legendar-nego założyciela Ilosa. Mówi o pewnym epizodzie trwającej dziesięć lat wojny trojańskiej. Stanęlinaprzeciwko siebie Trojanie i Grecy ( greckie plemię Achajów.)Cała historia zaczęła się od pięknej kobiety. Parys – królewicz trojański porwał Helenę, żonę królaspartańskiego Menelaosa. Król i jego rodacy najeżdżają Troję. Wojna trwa ze zmiennym powodzeniemdziesięć lat. Grekami dowodzi Agamemnon – brat Menelaosa, na polu bitwy najbardziej zaś wyróżniająsię męstwem Grek Achilles i Trojańczyk Hektor. Poemat opisuje krótki, ale bardzo ważny epizod wojny, który miał miejsce w ostatnim roku walk.Agamemnon obraził Achillesa, odbierając mu jego ukochaną brankę Bryzeidę. Heros postanawia zatemukarać wodza i nie brać udziału w walce. Jego matka, bogini Tetyda, skłania bogów do walki po stronieTrojan. Patrokles, przyjaciel Achillesa umiera w wyniku nieporozumienia , a to powoduje, że Achilleswraca pod Troję, szukając zemsty. Nie zadowala się śmiercią wielu Trojańczyków,nawet Hektora –zabójcy Patroklosa i bezcześci jego zwłoki. Gdy jednak widzi rozpacz Priama – ojca Hektora, któryprzybywa do obozu Greków, aby błagać o zwłoki syna – lituje się. Iliada kończy się wydaniem ciałaHektora Priamowi. Główną postacią dzieła jest właśnie Achilles, syn Peleusza i bogini Tetydy. Wdzieciństwie był przez matkę kąpany w Styksie, rzece, której wody zapewniały odporność na wszelkierany. Tetyda trzymała wówczas Achillesa za piętę, więc ta jedna część ciała nie została zanurzonaw magicznej wodzie i pozostała nieodporna na zranienia. Dlatego ugodzony strzałą Parysaprosto w piętę – Achilles umiera.

www.zdajdobrze.pl

Homer i kwestia homerycka

Homer to autor Iliady i Odysei, najprawdopodobniej pochodził z greckiej wyspy Chios.Imię – Homer (ślepiec) – sugeruje, iż był niewidomy, tego jednak nie wiemy na pewno.Homer jest postacią dość tajemniczą, niektórzy badacze w ogóle kwestionują jegoistnienie. Opiewał wojnę sprzed czterystu lat! Odrysował w swoich poematach światstarożytnej, archaicznej Grecji, stworzył także wzór eposu. Homer był autorytetem już wstarożytności.

Zasadnicze różnice w sposobie pojmowania i opisywania rzeczywistości między Iliadą aOdyseją, zupełnie różne zobrazowanie postaci Odysa – jednego z głównych bohaterówobu utworów (jego charakteru, poglądów, poczynań i wypowiedzi), a także drobne, choćwyraźne odmienności w strukturze tzw. porównań homeryckich – jednego z najbardziejcharakterystycznych elementów twórczości Homera, powodowały, że od wielu wiekówbadacze zastanawiają się nad faktycznym autorstwem Iliady i Odysei.

Epos homerycki występował także znacznie później w Polsce. Pan Tadeusz AdamaMickiewicza jest jedynym dziełem powstałym w wieku XIX zachowującym podstawowe,istotne właściwości eposu homeryckiego.

Ważne!Nasza epopeja narodowa ukazuje bohaterskie czyny wybitnych postaci na tle wydarzeńprzełomowych dla narodu polskiego. Dzieje te opisuje wszechwiedzący, zachowującydystans wobec świata przedstawionego i ujawniający swą obecność w inwokacji ibezpośrednich wypowiedziach do odbiorcy narrator. W Panu Tadeuszu możemy dostrzec

„Odyseja”Opowiada o przygodach Odyseusza – greckiego wojownika, który przez dziesięć lat próbuje powrócić spod Troido domu. Jest on wcieleniem sprytu. Wymyślił konia trojańskiego, który umożliwił Grekom zwycięstwo nadTrojanami. Bohater podróżuje przez wiele fantastycznych krain, a nawet odwiedza królestwo zmarłych. Po drodze ginąwszyscy jego towarzysze. Powoduje te nieszczęścia zagniewany Posejdon, którego syna Polifema Odys swego czasu oszukał i oślepił. Na szczęście opiekuje się nimbogini Atena. Gdyby nie ona, to Odys nigdy by nie powrócił do Itaki i nie spotkał się ze swąwierną żoną Penelopą.W rzeczywistości przedstawionej eposu przenikająsię dwa światy: bogów i ludzi. Bogowie pojawiają się często na ziemi, przeszkadzają lub pomagająśmiertelnikom, za ich pośrednictwemzałatwiają swoje własne porachunki.Herosi nie są wcale postaciami w pełni samodzielnymi, gdyż ich poczynaniami kieruje Fatum,czyli los, przeznaczenie. Stają się więc w pewnym sensie zabawką w rękach bogów i wszechmocnegoprzeznaczenia.

Plan podróży Odyseusza 1. Opuszczenie Troi2. Miasto Ismaros w Tracji3. Kraina Lotofagów4. Wyspa cyklopów5. Wyspa Eola6. Kraj Lajstrygonów7. Wyspa czarodziejki Kirke8. Hades9. Syreny10. Scylla i Charybda11. Byki Heliosa12. Wyspa bogini Kalipso13. Kraina Feaków14. Itaka

www.zdajdobrze.pl

zarówno idealizację – patetyczny styl i porównania homeryckie, realizm i drobiazgowośćopisu przedmiotów, ludzi, sytuacji, wyglądów, jak i fantastykę – nadawanie zjawiskomprzyrody, roślinom, zwierzętom cech ludzkich.

Cechy eposu mają także Chłopi Władysława Reymonta. Typowo epicka jest teżkoncepcja powtarzalnego, powoli płynącego czasu, zbiorowy bohater – chłopi, wiejskagromada, która jest tłem do przedstawienia indywidualnych, ale także typowych dlaswojej grupy społecznej jednostek; epizodyczność fabuły, wyeksponowanie roli przyrody wżyciu bohaterów; szczegółowe opisy tradycji, obyczajów, strojów, przedmiotów –duchowej kultury wsi.

Zapamiętaj ten mit !Król Edyp - nazywa się powszechnie „tragedią przeznaczenia” bądź „tragedią losu”, gdyżtematem utworu jest nieuniknione spełnianie się straszliwej przepowiedni Apollina o losietytułowego bohatera, mimo iż ten robi wszystko, by uniknąć hańby. Życie Edypa obrazujetezę, mówiącą o tym, że nie można ani lekceważyć wyroków boskich, ani ich uniknąć.Edypa poznajemy jako mężczyznę, ojca czwórki dzieci (dwóch synów i dwóch córek.Wiemy, że jest on prawowitym synem króla Teb Lajosa i jego żony Jokasty, skazanym naśmierć z powodu przepowiedni, głoszącej, że zabije on swego ojca. Rodzice każą gozabić, jednak sługa, który miał wypełnić na nim wyrok, zlitował się i oddał go posłańcowiKoryntu. W ten sposób Edyp trafił na dwór władców Koryntu, którzy przygarnęli go iwychowali jak syna. Gdy Edyp dorósł, wyrocznia delficka oznajmiła mu, że zabije swego

Dramat

To rodzaj literacki . Obejmuje on utwory przeznaczone do wystawiania na scenie, mające formę dialogu. Powstał z obrzędów religijnych. Tragedia z tak zwanych WielkichDionizji, komedia z Małych Dionizji.Słowo tragedia oznaczało pieśń kozła. Tragedia wyrosła bowiem z tzw. dytyrambu – pieśni pochwalnej na cześćDionizosa, śpiewanej podczas świąt dionizyjskich przezchór, przebrany za kozły.Tragedii przypisywano bardzo dużą wartość estetyczną.Miała być dla widzów istotnym przeżyciem, prowadzić do katharsis – oczyszczenia. Dokonywało się ono za sprawąosoby bohatera tragicznego: jego trudna sytuacja miała wzbudzać w widzach litość, a jego podobieństwo do każdego znich – trwogę.Z dramatem greckim łączyła się koncepcja tragizmu. Polegała na ukazaniu bohatera w sytuacji bez wyjścia, ciągletoczącego walkę z nieuchronnym i bezlitosnym Fatum, czyli losem, przeznaczeniem. Bohater tragiczny był skazanyna wybór, ale cokolwiek wybierze,będzie źle: wszystkie drogi są dla niego zamknięte, a przecież na którąś z nich wejśćmusi. Sytuacja bohatera tragicznego doprowadza zatem do katastrofy. Pojęcie bohatera tragicznego odcisnęło silnepiętno na literaturze europejskiej późniejszych epok. Nawiązywał do niego Szekspir, tworząc choćby postacie Hamletai Makbeta, i na przykład Mickiewicz w Konradzie Wallenrodzie.

Kompozycja tragedii antycznej

Miała ściśle określoną budowę.• Otwierał ją, krótko charakteryzujący tematykę utworu, prologos.• Po nim następował parodos, pieśń pojawiającego się na scenie chóru. Chór odgrywał w tragedii istotną rolę: nieuczestniczył bezpośrednio w wydarzeniach, był raczej ich komentatorem i bezstronnym sędzią.• Każdy akt tragedii, epejsodion (liczba epejsodionówwahała się od 3 do 5), oddzielony był właśnie pieśnią chóru zwaną stasimonem.• Utwór kończył się pieśnią schodzącego ze scenychóru, czyli exodosem.Od autora wymagano przestrzegania zasadytrzech jedności: czasu, miejsca i akcji.• Jedność miejsca polegała na tym, że wszystkie zdarzenia rozgrywały się w jednym, ograniczonym miejscu (wkomnacie, na placu przed pałacem). To, co działo się poza tą przestrzenią, było relacjonowane, na przykład przezposłańca.• Jedność czasu – wszystko musiało odbyć sięw jak najkrótszym czasie, w ciągu najwyżejdwóch dni. Dążono do tego, aby czas akcji pokrywałsię z czasem spektaklu.• Jedność akcji – prezentowano jeden wątekakcji, bez rozwijania epizodów czy wątków

www.zdajdobrze.pl

ojca, a potem będzie dzielił łoże ze swą matką.Przerażony Edyp, myśląc, że jest prawowitym synem króla i królowej Koryntu wyruszył wdługą tułaczkę, by jego los nie mógł się dokonać. Napadnięty na drodze przez kilku ludzi,zabija Lajosa (choć nie wie kim on jest). Gdy dociera do Teb, okazuje się, że miasto jestprześladowane przez straszliwego Sfinksa, porywającego ludzi, który oznajmił, że opuściziemię tebańską, gdy ktoś rozwiąże jego zagadkę. Ta sztuka udaje się Edypowi, za cootrzymuje on od Kreona tron Teb i Jokastę za żonę Edyp to dobry władca, kochany przezswój lud. Jest człowiekiem uczciwym, sprawiedliwym, szlachetnym, przezornym i mądrym.Opuszcza Korynt, rezygnując z przywilejów królewicza, by straszliwa przepowiednia niemogła się spełnić. W chwili, gdy nieszczęścia padają na jego lud (wcześniej uchronił goprzed Sfinksem), postanawia zrobić wszystko, by zdjąć z niego gniew boży. Jednak wewłaściwym rozeznaniu sytuacji przeszkadza mu jego porywczość oraz łatwość wpadaniaw gniew. Jest popędliwy w swych ocenach i w słowach, które wypowiada. Klątwy sianeprzez niego kilkakrotnie w końcu spadają na niego. Mimo wszystko jest to postaćniewinna, przynajmniej według miar ludzkich. Jedyne, co mu naprawdę można zarzucić,to to, że chciał uciec przed wyrokami boskimi, popełnił grzech pychy wobec Apollina. To,co go spotkało, nie jest karą, a nieuchronnym wypełnieniem jego losu. Nad Edypemciążyło fatum, im bardziej uciekał od wypełnienia przepowiedni tym szybciej się onosprawdzało. Był marionetką w rękach bogów. Życie Edypa potwierdza także zasadę, iżfortuna kołem się toczy. Ostatecznie król został zrzucony z piedestału. W tragediiwspaniale odmalowana jest rozpacz bohatera, gdy pełen tragizm jego losu zostajeostatecznie odkryty. Zrozpaczony król z wykłutymi oczami myśli właściwie tylko o losieswych córek, oddaje je pod opiekę Kreona, sam zaś pragnie znaleźć się w miejscu, gdzienikt by go nie oglądał.Król Edyp to typowy bohater tragiczny, który nie jest w stanie zapanować nad swoimlosem, kierowanym przez siły wyższe.

Ponadczasowość utworuEdyp i jego życie to metafora życia człowieka, który jest igraszką w rękach bogów i losu. Wszystko, cokolwiek robi,naznaczone jest piętnem zbrodni i musi prowadzić do upadku. Życie ludzkie to pasmo udręk i cierpień, z którychwybawienie przynosi dopiero śmierć. Szczęście jest tylko przynętą zesłaną przez bogów po to, by tym boleśniejsza byłaostateczna klęska człowieka. Lepiej więc nie znać swego losu, nie dochodzić prawdy o samym sobie: tylko to możezapewnić człowiekowi ten pozorny i nietrwały spokój. Zaufanie do własnego rozumu, pycha i lekceważenie wyroczniwywołuje gniew bogów i przyspiesza ową nieuniknioną zgubę.Sens i przesłanie lekturyPrawdy o ludzkim życiu, które pokazał Sofokles w Królu Edypie, nie uległy przedawnieniu. Należą do nich:• Refleksja o małości życia i złudności fortuny. • Refleksja o przeznaczeniu – nikt go nie uniknie, • Refleksja o kruchości ludzkiego życia, • Refleksja o niebezpieczeństwie wynikającym z pychy człowieka,

Ważne: Król Edyp jest także dziełem o władzy i jej niszczącej sile, piętnie przeszłości, która nigdy nie mija,zły czyn popełniony przez człowieka prędzej czy później powróci. Ileż powstanie na ten temat dziełw następnych stuleciach!

Katharsis - oczyszczenie – Widz, śledząc akcję tragedii, miał się oczyszczać duchowo przez przeżycie uczućlitości i trwogi. Litości, bo oglądał człowieka szlachetnego, który zbłądził bez własnej winy. Trwogi, bo wcierpiącym bohaterze odnajdywał siebie samego i rozumiał, że jego też mógłby spotkać podobny los.

Ironia tragiczna- bohater stara się uniknąć klątwy i tym bardziej ją wypełnia. Jego działanie wynika zazwyczajz niewiedzy.

Hamartia - wina niezawiniona. Bohater rzeczywiście popełnia zbrodnię, ale czyni to nieświadomie,jak choćbyEdyp, poślubiając własną matkę.

www.zdajdobrze.pl

Horacy- wielki Rzymianin

Horacy żył w latach 65-8 p.n.e. i był najsławniejszym poetą lirycznym Rzymu. Mimo że urodził się jako syn wyzwolonego niewolnika, zdobył wykształcenie godne senatora – uczyłsię w Rzymie i w Atenach.

Horacy pisał: Satyry, w których piętnował wady współczesnego mu społeczeństwa. Listu do Pizonów – w których wyłożył poglądy na temat literatury, Pieśni zwanye Carminami.

Cechy poezji Horacego• Z poezji Horacego bije filozofia ładu i harmonii, „złotego środka”, którego poszukuje pomiędzy różnymi systemami filozoficznymi.

Epikureizm, bo:• Carpe diem (chwytaj dzień)!

Stoicyzm, bo:• Zachowaj równowagę!

• W swoich utworach głosi epikurejskie „carpe diem”, ale także stoicką zasadę zachowania równowagiducha, spokoju w obliczu nieszczęść.• Twierdzi, że poeta to człowiek wyróżniony, jego sława zapewni mu nieśmiertelność.• Według Horacego trzeba cieszyć się tym, co jest, wartością w życiu jest rozum, zdrowie, łagodna starość.Uwaga! Jan Kochanowski tłumaczył i Horacego i wzorował się na nim.

Nie wszystek umrę !!!„Exegi monumentum” – oznacza: „stawiam sobie pomnik” (trwalszy niż ze spiżu). Tak zaczyna się słynna oda Horacego, która podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji. Twórczość, poezja, dzieło życia daje poecie sławę i nieśmiertelność.„Non omnis moriar” – brzmi słynny cytat, który oznacza: „nie wszystek umrę” – bo pozostanie po mnie sława i poezja. Horacy zwraca uwagę na dwoistą naturę poety: śmiertelną i nieśmiertelną także w wielu innych utworach, np. w odzie Niezwykłe i potężne uniosą nas skrzydła mówi: „poeta ze dwojej złożony natury”, które to słowa znamy główniedzięki przekładowi Jana Kochanowskiego.

www.zdajdobrze.pl

Antyk na maturze pisemnej

Temat 1. Rozum – siła człowieka czy źródło pychy prowadzącej do klęski? Rozważ problem,Analizując podany fragment i odwołując się do wybranego dramatu antycznego oraz innegotekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 wyrazów.Sofokles, AntygonaCHÓRSiła jest dziwów, lecz nad wszystkie sięgaDziwy człowieka potęga,Bo on prze śmiało poza sine morze,Gdy toń się wzdyma i kłębi,I z roku na rok swym lemieszem porzeMatkę ziemicę do głębi.Lotny ród ptaków i stepu zwierzęta,I dzieci fali usidla on w pęta,Wszystko rozumem zwycięży.Dzikiego zwierza z gór ściągnie na błonie,Krnąbrny kark tura i grzywiaste konieUjarzmi w swojej uprzęży.Wynalazł mowę i myśli dał skrzydła,I życie ujął w porządku prawidła,Od mroźnych wichrów na deszcze i gromyZbudował sobie schroniska i domy,Na wszystko z radą on gotów.Lecz choćby śmiało patrzał w wiek daleki,Choć ma na bóle i cierpienia leki,Śmierci nie ujdzie on grotów.A sił potęgę, które w duszy tleją,Popchnie on zbrodni lub cnoty koleją;[…]CHÓRNad szczęścia błysk, co złudą mar,Najwyższy skarb – rozumu dar.A wyzwie ten niechybny sąd,Kto bogów lży i wali rząd.I ześlą oni swą zemstę i karyNa pychę słowa w człowieku,I w klęsk odmęcie – rozumu i miaryW późnym nauczą go wieku.http://www.lektury.one.pl/Antygona/ [dostęp: 25.02.2019]

Zadanie 1. Zrób plan ramowy rozprawki. Określ temat wstępu, tezę i argumenty. Argumenty rozwiń w podpunktach. Zastanów się, nad przytoczonym tekstem. Czy jest jednoznaczny.

Pamiętaj!!! Teza nie musi określać jednego stanowiska. Może brzmieć:

1. Rozum to źródło pychy2. Rozum to źródło siły. 3. Rozum może być zarówno źródłem pychy, jak i siły człowieka.

Taka teza wystarczy, by otrzymać 3 pkt. Jeśli dopiszesz dlaczego i co z Tego wynika – otrzymasz 6 pkt.

www.zdajdobrze.pl