BEATA OLAS

Katedra Biochemii Ogólnej

Uniwersytet £ódzki

Banacha 12/16, 90-237 £ódŸ

e-mail: olasb@biol.uni.lodz.pl

ANTYOKSYDANTY OBECNE W DIECIE W WALCE Z MIA¯D¯YC¥

WSTÊP

Wp³yw ¿ywienia na zdrowie cz³owieka jesto wiele wiêkszy, ni¿ na ogó³ siê przypuszcza.Wiadomo obecnie, ¿e niew³aœciwe ¿ywienieobok stresu, braku aktywnoœci fizycznej i za-nieczyszczenia œrodowiska mo¿e byæ przy-czyn¹ wielu chorób okreœlanych mianem cywi-lizacyjnych. Nale¿¹ do nich m. in. chorobyuk³adu kr¹¿enia, w tym mia¿d¿yca, choroby je-lita grubego, w¹troby i niektóre nowotwory. Wwielu spo³eczeñstwach, jak równie¿ i w na-szym kraju, obserwuje siê niekorzystne zmianyw sposobie ¿ywienia. Spo³eczeñstwo spo¿ywacoraz wiêcej wysoko oczyszczonych gatunkówproduktów zbo¿owych, wiêcej bia³ego pieczy-wa, ciast, t³uszczów zwierzêcych. Prowadzi tonie tylko do nadwagi, ale tak¿e do zwiêkszone-go stê¿enia cholesterolu we krwi oraz wystê-powania takich chorób jak cukrzyca, chorobyw¹troby, mia¿d¿yca i choroby uk³adu kr¹¿enia.

Czêstoœæ wystêpowania chorób uk³adu kr¹¿e-nia bardzo ró¿ni siê zarówno miêdzy poszcze-gólnymi krajami, jak i regionami w obrêbietych pañstw, przy zbli¿onym natê¿eniu czynni-ków wysokiego ryzyka. Sugeruje to istnieniekorelacji miêdzy stosowan¹ diet¹, a ryzykiemwystêpowania tych chorób.

Niemal po³owê zgonów w krajach rozwi-niêtych gospodarczo powoduje jedna przyczy-na — choroba uk³adu sercowo-naczyniowego.Szacuje siê, ¿e w Polsce choroby uk³adu kr¹¿e-nia powoduj¹ oko³o 60% wszystkich zgonów.Mo¿na jednak w pe³ni zapobiegaæ najbardziejniebezpiecznemu objawowi tej choroby — mia-¿d¿ycy. Mo¿na ³atwo zidentyfikowaæ wiêk-szoœæ czynników ryzyka wywo³uj¹cych têwspó³czesn¹ plagê i w pe³ni im przeciwdzia³aæstosuj¹c odpowiedni¹ dietê bogat¹ m. in. wró¿ne antyoksydanty.

ROLA P£YTEK KRWI W POWSTAWANIU ZMIAN MIA¯D¯YCOWYCH W ŒCIANIE NACZYNIAKRWIONOŒNEGO

Od dawna wiadomo, ¿e punktem wyjœciaprocesu mia¿d¿ycowego jest czynnoœciowelub strukturalne uszkodzenie œródb³onka,wiod¹ce do naruszenia jego integralnoœci, a wnastêpstwie do zaburzeñ czynnoœci hormonal-nej lub wydzielniczej. Do uszkodzeniaœródb³onka mog¹ prowadziæ zaburzenia bio-chemiczne, np. wzrost zawartoœci katechola-min, hipercholesterolemia (zw³aszcza wzrost

poziomu cholesterolu frakcji LDL, tzw. „z³egocholesterolu”), nadciœnienie têtnicze, zaka¿e-nia wirusowe, infekcje (Chloramydia pneu-

moniae), czy nikotyna. Czynniki te nie tylkouszkadzaj¹ œródb³onek, ale tak¿e stymuluj¹p³ytki krwi i zwiêkszaj¹ aktywnoœæ krzepniêciakrwi, inicjuj¹c powstawanie blaszki mia¿d¿y-cowej. W miejscu uszkodzenia œródb³onka gro-madz¹ siê monocyty, które przenikaj¹ do œcia-

Tom 52, 2003

Numer 2-3 (259-260)

Strony 249–258

ny naczynia i przechodz¹ w makrofagi. Pobu-dzone monocyty i makrofagi wytwarzaj¹ reak-tywne formy tlenu, które utleniaj¹ lipoprote-iny i dalej modyfikuj¹ miejsce uszkodzenia(BARNES i FARNDALE 1999, BARTOSZ 1995).

Blaszki mia¿d¿ycowe s¹ tworzone w b³oniewewnêtrznej naczyñ krwionoœnych, g³ównieprzez monocyty, makrofagi, które ob³adowanelipidami tworz¹ tzw. komórki piankowe. Ko-mórki piankowe zostaj¹ ob³adowane lipidamipobieranymi z lipoprotein za poœrednictwemreceptora zmiataczowego, przez tak zwanyszlak zmiataczowy. Odpowiedzialne za ten pro-ces s¹ modyfikacje lipoprotein o niskiej gêsto-œci LDL. Pierwszym etapem tej modyfikacji jestpowstawanie „utlenionej cz¹stki LDL”. Do mo-dyfikacji LDL mog¹ prowadziæ miêdzy innymireaktywne formy tlenu: anionorodnik ponad-tlenkowy, rodnik hydroksylowy, tlen singleto-wy oraz dialdehyd malonowy pochodz¹cyg³ównie z przemiany endogennego p³ytkowe-go arachidonianu, tak¿e peroksydacja lipidów.Zmodyfikowane cz¹stki LDL mog¹ tak¿e hamo-waæ syntezê prostacykliny w komórkachœródb³onka (LYONS 1991, MALLE i SALTLER1994, MALLE i wspó³aut. 1994, BARTOSZ 1995,MAHFOUZ i KUMMEROW 1998, TAKAHASHI iwspó³aut. 1998, BLACHE i wspó³aut. 1999,HACKENG i wspó³aut. 1999, THOMAS 2000).

Istotn¹ rolê w chorobach uk³adu kr¹¿enia,w tym tak¿e w rozwoju mia¿d¿ycy spe³niaj¹p³ytki krwi, a w szczególnoœci ich aktywacja(VLASOVA 2000). P³ytki krwi, to najmniejszebezj¹drzaste komórki krwi, powstaj¹ce z roz-padu cytoplazmy megakariocytów. Liczbap³ytek krwi u osób zdrowych wynosi 150–400103/mm3, a czas ¿ycia w krwiobiegu 9–10 dni.Prawid³owa p³ytka ma kszta³t dysku o œrednicy2–4 �m i bogat¹ strukturê wewnêtrzn¹. Wb³onie komórkowej zlokalizowane s¹ liczne re-ceptory dla czynników aktywuj¹cych i ha-

muj¹cych funkcje p³ytek krwi oraz enzymy od-powiedzialne za transport jonów. Aktywacjap³ytek krwi mo¿e byæ wywo³ana ró¿nymi akty-watorami. Do aktywatorów o istotnym znacze-niu fizjologicznym, rozpoznaj¹cych specyficz-ne receptory powierzchniowe oraz ini-cjuj¹cych, przy udziale bia³ek G i kinaz tyrozy-nowych w sposób kaskadowy przesy³anie in-formacji do komórki nale¿¹: trombina, ADP,kolagen, tromboksan A2 i adrenalina. Wywo-³uj¹ one aktywacjê wielu enzymów w komórce,fosforylacjê licznych bia³ek, wzrost stê¿enia jo-nów Ca2+ i reorganizacjê cytoszkieletu, co wkonsekwencji doprowadza do fizjologicznejodpowiedzi komórek, polegaj¹cej na zmianiekszta³tu, adhezji, sekrecji zmagazynowanychzwi¹zków i powstawaniu agregatów. Zmia-nom morfologicznym p³ytek krwi towarzyszykaskadowa przemiana arachidonianu i syntezaeikozanoidów oraz przemiana polifosfoinozy-tydów (BLOCKMANS i wspó³aut. 1995, KROLL iSCHAFER 1995, OLAS i WACHOWICZ 1995, LEVY-TOLEDANO 1999). Podczas aktywacji p³ytekkrwi trombin¹ ma miejsce generowanie ró¿-nych reaktywnych form tlenu, które mog¹dzia³aæ jako wtórne przekaŸniki sygna³u (po-dobnie jak jony wapnia) (IULIANO i wspó³aut.1997). Aktywacja p³ytek krwi odgrywa istotn¹rolê w przebiegu prawid³owej hemostazy, alewzmo¿on¹ aktywacjê obserwuje siê w ró¿nychstanach patologicznych, np. chorobach uk³adukr¹¿enia, m. in. w mia¿d¿ycy. Uszkodzenie ko-mórek œródb³onka i ods³oniêcie w³ókien kola-genowych powoduje adhezjê p³ytek krwi itworzenie agregatów przyœciennych. Prowa-dzi to do zgrubienia b³ony wewnêtrznej naczy-nia krwionoœnego i tym samym do zmniejsze-nia œwiat³a naczynia. Mog¹ te¿ powstawaæ agre-gaty p³ytkowe zamykaj¹ce ca³kowicie œwiat³onaczynia (PETERS i MOONS 2001).

WP£YW WYBRANYCH ANTYOKSYDANTÓW OBECNYCH W DIECIE NA MIA¯D¯YCÊ

Istotn¹ rolê w profilaktyce chorób kr¹¿eniaodgrywa w³aœciwa dieta. Mo¿na zmniejszyæ ry-zyko wystêpowania chorób uk³adu serco-wo-naczyniowego dziêki wielu zmianom, któ-re nale¿y wprowadziæ do naszego od¿ywiania.Najwa¿niejsze dotycz¹ iloœci t³uszczu w diecie izawartoœci antyoksydantów w spo¿ywanychpokarmach (SMITH 1991). Ró¿nego rodzajusk³adniki diety pokarmowej cz³owieka mog¹modulowaæ funkcjê biologiczn¹ p³ytek krwi

(Ryc. 1). Stale podkreœlany jest wyj¹tkowo ko-rzystny efekt wzbogacania spo¿ywanychposi³ków o produkty pochodzenia roœlinnego.Owoce i warzywa s¹ cennym Ÿród³em wielusubstancji od¿ywczych, niezbêdnych do pra-wid³owego funkcjonowania organizmu. Zali-czamy do nich np. ³atwo przyswajalne witami-ny, sole mineralne, wiele makro- i mikroele-mentów, cukry, kwasy organiczne, flawonoidyoraz inne istotne dla zdrowia cz³owieka sk³ad-

250 BEATA OLAS

niki, jak b³onnik czy naturalne antybiotyki. Sze-reg z nich wykorzystywanych jest jako œrodkifarmakologiczne (glikozydy), inne zaœ znalaz³yzastosowanie w medycynie naturalnej (olejkieteryczne, saponiny, alkaloidy). Warte uwagis¹ tak¿e zwi¹zki o w³asnoœciach antyoksydacyj-nych. Mo¿emy tu wymieniæ „klasyczne” wita-miny A, C i E oraz flawonoidy. Zwi¹zki te nie

tylko usuwaj¹ istniej¹ce wolne rodniki, ale iograniczaj¹ tworzenie siê nowych. W organi-zmach osób zdrowych, powstawanie reaktyw-nych form tlenu zachodzi pod œcis³¹ kontrol¹sprawnego systemu antyoksydacyjnego. Zabu-rzenie równowagi pomiêdzy tworzeniem siêreaktywnych form tlenu i dzia³aniem ochron-nego systemu antyoksydacyjnego okreœlanegomianem stresu oksydacyjnego. Stan ten mo¿epowstawaæ, gdy obni¿ony zostanie poziom an-tyoksydantów w organizmie, np. niew³aœciweod¿ywianie mo¿e byæ w³aœnie przyczyn¹ obni¿-enia poziomu witamin (np. witaminy C i E) i in-nych zwi¹zków o dzia³aniu przeciwutle-niaj¹cym, w tym flawonoidów (PACE-ASCIAK iwspó³aut. 1995; BRAY 2000; DREOSTI 2000;HALLIWELL 2000; MIDLETON i wspó³aut. 2000;SCHOENE i GUIDRY 2000; VAN ACKER iwspó³aut. 2000; VISIOLI i wspó³aut. 2000;CHRYSSELIS i wspó³aut. 2001, 2001; RASO iwspó³aut. 2001).

Sposobem, który obni¿a poziom LDL i trój-glicerydów jest spo¿ywanie olejów rybnych za-wieraj¹cych wielonienasycone kwasy t³uszczo-

we omega-3. Otrzymuje siê je z ryb po-chodz¹cych z wód pó³nocnych, takich jak³osoœ, makrela, œledŸ i halibut, ale wystêpuj¹one tak¿e, choæ w mniejszych iloœciach, w ry-bach s³odkowodnych. G³ówne Ÿród³a nienasy-conych kwasów t³uszczowych omega-3 przed-stawiono w Tabeli 1. Najwiêksz¹ liczbê choróbserca spotyka siê u ludzi z mniejszym pozio-

mem kwasów t³uszczowych omega-3. I od-wrotnie, nie s³yszy siê o chorobach serca w Ja-ponii, poniewa¿ po³owê diety stanowi tamsusi, a drug¹ gotowane na parze warzywa. Eski-mosi charakteryzuj¹ siê przed³u¿onym czasemkrzepniêcia oraz zmniejszon¹ agregacj¹ p³ytekkrwi, poniewa¿ spo¿ywaj¹ du¿¹ iloœæ olejówrybnych, które po wbudowaniu w b³onê p³yt-kow¹, s¹ wyjœciowymi zwi¹zkami do syntezytromboksanu A3 — który jest s³abym czynni-kiem agregacji p³ytek krwi. Spo¿ywaj¹c przy-najmniej 30 g ryb codziennie czy po 200 g trzyrazy w tygodniu lub uzupe³niaj¹c dietê olejemrybim w postaci kapsu³ek, zmniejszyæ mo¿naryzyko powstawania chorób uk³adu kr¹¿enia(MUTANEN i FREESE 2001, NIEUWENHUYS iwspó³aut. 2001).

Zalecane jest spo¿ywanie, produktów nietylko zawieraj¹cych kwasy t³uszczowe ome-ga-3, ale tak¿e diety bogatej w przyprawy.Szczególn¹ rolê w diecie odgrywa czosnek, któ-ry oprócz bakteriobójczej aktywnoœci, jestwspania³ym antyoksydantem. Przyczyn¹, dlaktórej czosnek uwa¿any jest za silny antyoksy-

Antyoksydanty obecne w diecie w walce z mia¿d¿yc¹ 251

Ryc. 1. Wysokie czynniki ryzyka mog¹ modulowaæ funkcje biologiczn¹ p³ytek krwi i prowadziæ do po-wstawania agregatów p³ytkowych, które zmniejszaj¹ œwiat³o naczynia krwionoœnego. Proces ten jestjednym z czynników powoduj¹cych powstawanie chorób uk³adu kr¹¿enia. Dobroczynn¹ rolê w profi-laktyce tych chorób odgrywa w³aœciwa dieta bogata m. in. w kwasy omega-3, zwi¹zki selenu i polifenole.

dant jest obecnoœæ w nim licznych roœlinnychsubstancji od¿ywczych zaliczanych do supe-rantyoksydantów. Zawiera selen, mangan, ger-man, cynk, witaminê A i witaminê C. Czosnekjest jednym z najstarszych œrodków leczni-czych znanych cz³owiekowi i stosowanym wniemal wszystkich kulturach od najdawniej-szych czasów. Czosnek nie tylko hamuje agre-gacjê p³ytek krwi, obni¿a poziom cholesteroluca³kowitego i trójglicerydów we krwi, ale rów-

nie¿ ogranicza odk³adanie siê blaszek mia¿d¿y-cowych w œcianach naczyñ krwionoœnych orazeliminuje nadmierne wytwarzanie fibrynoge-nu, który bierze udzia³ w procesie krzepniêciakrwi (RAHMAN i BILLINGON 2000). Antyoksyda-cyjne w³aœciwoœci czosnku wynikaj¹ m. in. zmo¿liwoœci akumulowania selenu — pierwiast-ka warunkuj¹cego prawid³owy przebieg wieluprocesów biochemicznych. Obecnoœæ selenujest konieczna dla prawid³owego dzia³ania jed-nego z enzymów antyoksydacyjnych organi-zmu — peroksydazy glutationowej, która zawie-ra selen w centrum aktywnym w postaci sele-nocysteiny (NOGUCHI i wspó³aut. 1992,CHRYSSELIS i wspó³aut. 2001). Dieta ubogosele-nowa i zwi¹zany z ni¹ niedobór selenu mo¿epowodowaæ wiele chorób, m. in. chorobyuk³adu kr¹¿enia. Nieprzypadkowy wydaje siêbyæ zwi¹zek poziomu selenu z czêstotliwoœci¹wystêpowania chorób uk³adu kr¹¿enia. SPA-GNOLI i wspó³aut. (1991) stwierdzili korzystnywp³yw tego pierwiastka na poziom i wzajemn¹

relacjê poszczególnych frakcji lipoproteino-wych i cholesterolu we krwi. Selen jest pier-wiastkiem o w¹skim zakresie bezpieczeñstwa,z tego powodu Narodowa Rada Naukowa USAustali³a bezpieczn¹ dzienn¹ dawkê selenu wdiecie (doroœli 50–200 �g Se na dzieñ). Selen wpokarmach wystêpuje g³ównie w formie sele-ninu i selenometioniny. Biodostêpnoœæ specy-ficzna selenu z ró¿nych zwi¹zków jest podob-na i doœæ wysoka (50–80%). Metabolizm sele-

nometioniny przebiega tymi samymi szlakamico przemiany metioniny. Wbudowany dobia³ek stanowi przypuszczalnie formê zapa-sow¹, gdy¿ nie jest znana ¿adna funkcja meta-boliczna tej formy selenu. Selenocysteina wy-stêpuje w enzymach: peroksydazie glutationo-wej, dejodazie i innych selenobia³kach. Do-stêpnym, bogatym Ÿród³em selenu mo¿e byænie tylko czosnek, ale cebula, kapusta, broku³y,orzeszki ziemne, p³atki kukurydziane czy dro-¿d¿e. Selen w formie seleninu jest g³ównie gro-madzony w wegetatywnych czêœciach roœlin,m. in. w znacznych iloœciach w liœciach szpina-ku, fasoli, buraka, soku korzenia fasoli, a w nie-wielkim stopniu w nasionach i owocach(ASHER i wspó³aut. 1977, GIESSEL-NIELSEN iwspó³aut. 1984, EUROLA i wspó³aut. 1989). Sil-niejszy efekt hamowania zmian mia¿d¿yco-wych w œcianie naczynia krwionoœnego przezzwi¹zki selenu jest potêgowany w obecnoœciwitaminy E (SCHWENKE i BEHR 1998).

252 BEATA OLAS

Tabela 1. Nienasycone kwasy t³uszczowe (omega-3) wystêpuj¹ce w pokarmach i maj¹ce znaczenie fi-zjologiczne.

Badania epidemiologiczne wykaza³y, ¿emieszkañcy Francji rzadziej zapadaj¹ na choro-by uk³adu kr¹¿enia ni¿ inne narody, mimo ¿eFrancja nale¿y do pañstw z tzw. wysokimi czyn-nikami ryzyka (palenie tytoniu, dieta bogata wt³uszcze czy brak „ruchu”). Zjawisko to okreœlo-ne „francuskim paradoksem” budzi szerokie za-interesowanie. Szukaj¹c przyczyn tego zjawi-ska skoncentrowano siê przede wszystkim nawp³ywie wina i jego sk³adników na zdrowiecz³owieka, gdy¿ jego spo¿ycie we Francji jestoko³o dwukrotnie wiêksze ni¿ w innych kra-jach. Do najwa¿niejszych zwi¹zków zawartychw winie nale¿¹ zwi¹zki o strukturze fenolowej,maj¹ce w³aœciwoœci antyutleniaj¹ce (RENAULDi DE LORGERIL 1992, ROTONDO i wspó³aut.1996, SOBKOWIAK 1997, SATO i wspó³aut.2000).

Chronologicznie, fenol jest jednym z naj-starszych organicznych œrodków przeciwdrob-noustrojowych, ju¿ po raz pierwszy zastosowa-ny w dezynfekcji chirurgicznej w 1867 r.Zwi¹zki fenolowe wystêpuj¹ g³ównie jako hy-droksylowe pochodne aromatycznych kwa-sów: benzoesowego, fenylooctowego i fenylo-propionowego. Najczêœciej spotykane u roœlins¹ kwasy: p-hydroksybenzoesowy, salicylowy,protokatecholowy, gentyzynowy, chinonowy,galusowy, orselinowy, szikimowy, wanilino-wy, syringowy, o- i p-hydroksyfenylooctowy, o-i p-kumarowy, ferulowy, synapinowy, kawo-wy, prefenowy, choryzmowy, chlorogenowy,elagowy i diferulowy. Roœliny s¹ szczególniewyspecjalizowane w syntezie zwi¹zków aro-matycznych. Z poœrednich produktów syntezyaminokwasów aromatycznych (fenylolaniny ityrozyny) pochodz¹ zwi¹zki fenolowe. Organi-zmy zwierzêce s¹ znacznie ubo¿sze w te sub-stancje, gdy¿ nie potrafi¹ syntetyzowaæ pierœ-cienia aromatycznego, a w³aœnie z tych poœred-nich produktów syntezy aminokwasów aroma-tycznych powstaj¹ ró¿ne polifenole (DANIEL iwspó³aut. 1999, BAIS i wspó³aut. 2000,HIPSKIND i PAIVA 2000). �ród³ami pokarmowy-mi zwi¹zków polifenolowych s¹ owoce i wa-rzywa. Zwi¹zki fenolowe wystêpuj¹ w wino-gronach i produkowanych z nich winach orazw oliwie. W winie obecne s¹ ró¿nego rodzajuzwi¹zki polifenolowe: (i) kwasy fenolowe(kwas kumarynowy, cynamonowy, kofeino-wy), (ii) trihydroksystilben (resweratrol), (iii)flawonoidy (katechina, epikatechina, kwerce-tyna) (ARMSTRONG i wspó³aut. 2001). Ca³kowi-ta zawartoœæ zwi¹zków polifenolowych w wi-nie czerwonym wynosi 1–3 g/l. �ród³em flawo-

noidów jest nie tylko wino, ale równie¿ borów-ka czarna i amerykañska, ciemne winogrona,liœcie brzozy i mi³orzêbu dwuklapowego, owo-ce cytrusowe (pomarañcze, cytryny, grejpfru-ty, mandarynki), zielona herbata, kora sosny,jab³ka i nasiona soji. Czerwone wino i sok wi-nogronowy s¹ szczególnie bogate w flawono-idy i ich poziom wynosi ok. 1 g/l, a w winiebia³ym ok. 60 mg/l (VISIOLI i wspó³aut. 2000,DREOSTI 2000, DE VRIES i wspó³aut. 2001). Do-broczynn¹ rolê w redukowaniu czêstoœci wy-stêpowania chorób uk³adu kr¹¿enia odgrywate¿ spo¿ywanie kakao. Za antyp³ytkowew³aœciwoœci kakao prawdopodobnie odpowie-dzialna jest epikatechina hamuj¹ca aktywnoœæ12-lipoksygenazy — enzymu uczestnicz¹cego wprzemianie arachidonianu. Epikatechina sta-nowi 30–40% wszystkich flawonoidów w ka-kao (DREOSTI 2000, REIN i wspó³aut. 2000,SCHRAMM i wspó³ut. 2001). Soja jest tak¿esprzymierzeñcem w profilaktyce m.in. mia-¿d¿ycy, dziêki obecnoœci w wysokim stê¿eniugenisteiny — zwi¹zku nale¿¹cego do polifenolii maj¹cego aktywnoœæ antyp³ytkow¹. Geniste-ina jest inhibitorem kinazy tyrozynowej, hamu-je produkcjê wolnych rodników i agregacjêp³ytek krwi (SCHOENE i GUIDRY 2000). Z sojiwytwarzane s¹ ró¿nego rodzaju produkty, zale-cane do regularnego spo¿ywania (tofu, miêso,mleko, kie³ki, kotleciki i ziarna).

Jak wynika z ostatnich badañ, szczególniepozytywny wp³yw na zdrowie cz³owieka, wtym na prawid³ow¹ pracê uk³adu kr¹¿enia, maresweratrol. Jako polifenol posiada trzy grupyhydroksylowe i dwa pierœcienie aromatyczne;

jego chemiczna nazwa brzmi 3,4,5-trihydro-ksystilben. Wystêpuje w formie cis lub trans wroœlinach (Ryc. 2). Wiêksz¹ aktywnoœæ biolo-giczn¹ wykazuje forma trans-resweratrolu ni¿cis-. Zwi¹zek ten mo¿e wystêpowaæ tak¿e wglukozydowej formie (3-O-�-glukozyd) zwanejpotocznie piceid. Resweratrol jest przedstawi-cielem wiêkszej grupy tzw. stilbenów, które s¹szeroko rozpowszechnione w korzeniach i wdrewnie licznych roœlin, a tak¿e w ³odygach, liœ-

Antyoksydanty obecne w diecie w walce z mia¿d¿yc¹ 253

Ryc. 2 Wzór strukturalny trans-resweratrolu.

ciach i owocach. Stilbeny maj¹ w³aœciwoœcigrzybobójcze oraz mog¹ wykazywaæ dzia³anieantyp³ytkowe (BERTELLI i wspó³aut. 1995,1996; ABURJAI 2000; HUNG i wspó³aut. 2000;LIN i wspó³aut. 2000; ARMSTRONG i wspó³aut.2001).

Struktura cz¹steczki stilbenu zosta³a po razpierwszy opisana w 1829 r. przez A. Laurenta.Od tego czasu zsyntetyzowano wiele ró¿nychpochodnych stilbenu stwierdzaj¹c, ¿e niektórez nich wykazuj¹ wyraŸne dzia³anie prze-ciwdrobnoustrojowe. Badania nad w³aœciwo-œciami pochodnych stilbenu rozpoczêto odstwierdzenia aktywnoœci antybiotycznej wo-bec bakterii i grzybów. Wykaza³y je naturalnepochodne stilbenowe pochodz¹ce z ró¿nychgatunków roœlin.

Resweratrol wystêpuje w ponad 70 roœli-nach (Tabela 2), w wiêkszoœci jadalnych. Wino-

grona i produkowane z nich wina, w mniej-szym stopniu orzeszki ziemne (Arachidis hipo-

gea), owoce morwy, morele czy ananasy, tojego g³ówne Ÿród³o w ludzkiej diecie. Obecnyjest w roœlinach leczniczych takich jak: Cassia

quinaquangulata, Cassia garrettiana, Ficus

barteri (owoce), Reynoutria japonica, Ery-

throplenum lasiantum oraz w korzeniu Poly-

gonum cuspidatum stosowanych w chiñskiej ijapoñskiej medycynie ludowej w chorobachkr¹¿enia. Oksyresweratrol (picetanol, 2,3’,4’,5-tetrahydroksystilben) wystêpuje jako natural-ny sk³adnik w Morus alba i w Scirupus marti-

mus. Izomery resweratrolu zosta³y te¿ zidenty-fikowane w rodzaju Gentum i w Sophora lea-

chiana (CHUNG i wspó³aut. 1992, BANGANI iwspó³aut. 1999, DANIEL i wspó³aut. 1999,SOBOLEV i COLE 1999, BAIS i wspó³aut. 2000,HIPSKIND i PAIVA 2000, KOBAYASHI i wspó³aut.

254 BEATA OLAS

Tabela 2. Gatunki roœlin wraz z nazwami zawartych w nich polifenoli.

2000, OLESZEK i wspó³aut. 2000, VASTANO iwspó³aut. 2000]. Poziom resweratrolu w wino-gronach wynosi 50–400 �g/g œwie¿ej masy, wprodukowanych z nich winach czerwonych0,92–1,37 mg/ml, winach bia³ych 0,04 mg/ml,a w soku winogronowym 0,05 mg/ml (WU iwspó³aut. 2001). Dotychczasowy stan badañnad rol¹ resweratrolu w diecie cz³owieka orazmechanizm jego dzia³ania jest niepe³ny i frag-mentaryczny. Biologiczna aktywnoœæ reswera-trolu mo¿e byæ zwi¹zana z ró¿nymi procesami.Zagadnienia dotycz¹ce tego problemu by³y ju¿przedmiotem wczeœniejszego szczegó³owegoopracowania (OLAS i WACHOWICZ 2001).

Resweratrol obecny w produktach roœlin-nych jest dostarczany drog¹ pokarmow¹ doró¿nych czêœci organizmu cz³owieka. Jego stê-¿enie jest ma³e zarówno we krwi, jak i w ró¿-nych narz¹dach, ale wystarczaj¹ce, aby mieæwp³yw na ich funkcjonowanie. Dystrybucja re-sweratrolu w ludzkiej krwi jest nastêpuj¹ca:54,8% osocze, 36,0% erytrocyty, 4,9% leukocy-ty i 1,2% p³ytki krwi (SOLEAS i wspó³aut. 2001).Na podstawie wielu badañ dowiedziono, i¿szczególnie korzystnie oddzia³uje on na pra-wid³owe funkcjonowanie uk³adu kr¹¿enia(BERTELLI i wspó³aut. 1995, 1996, ROTONDO iwspó³aut. 1996, RUF 1999, DAS i wspó³aut.1999, HUNG i wspó³aut. 2000). Resweratrol,podobnie jak flawonoidy, nale¿y do najwa-¿niejszych polifenoli, o w³aœciwoœciach anty-oksydacyjnych, zawartych w winie. Porów-nuj¹c dzia³anie resweratrolu i innych polifeno-li, stwierdzono, ¿e najwa¿niejsza w tychzwi¹zkach jest obecnoœæ grupy 4’hydroksy wpierœcieniu B oraz metahydroksy struktur wpierœcieniu A, poniewa¿ to w³aœnie one maj¹kluczowe znaczenie dla aktywnoœci antyoksy-dacyjnej stilbenów (Ryc. 2) (RUSSO i wspó³aut.2000, TADOLINI i wspó³aut. 2000).

Z dotychczasowych badañ prowadzonychw warunkach in vivo i in vitro wynika, ¿e re-sweratrol ma hamuj¹cy wp³yw na niektóre eta-py aktywacji p³ytek krwi. Redukuje syntezêtromboksanu A2 zwi¹zku zwiêkszaj¹cego reak-tywnoœæ krwinek p³ytkowych, oraz ograniczaskurcz naczyñ krwionoœnych (JOHNSON iMADDIPATI 1998, MARTINEZ i MORENO 2000, iwspó³aut. 2001b, ¯BIKOWSKA i wspó³aut. 1999,¯BIKOWSKA i OLAS 2000). Resweratrol hamujepierwszy etap aktywacji p³ytek krwi — adhezjêkrwinek p³ytkowych do kolagenu i fibrynoge-nu (¯BIKOWSKA i wspó³aut. 1999, ¯BIKOWSKA iOLAS 2000), zmniejsza sekrecjê zwi¹zków zma-gazynowanych w ziarnistoœciach p³ytkowych

(nukleotydów adeninowych, jonów wapnia ibia³ek) (DOBRYDNEVA i wspó³aut. 1999, OLAS iwspó³aut. 2001a) oraz hamuje agregacjê p³ytekkrwi wywo³an¹ ró¿nymi agonistami (trombi-na, ADP, kolagen, katepsyna G) (¯BIKOWSKA iwspó³aut. 1999, FREMONT 2000). Agregacjap³ytek wywo³ana przez kolagen jest redukowa-na w 50% w obecnoœci resweratrolu w dawce3,6 �g/l. Czerwone wino zawieraj¹ce naturalnyresweratrol w iloœci jedynie 1,2 �g/l i inne poli-fenole (3,6 mg/l) powodowa³o zahamowaniekolagenozale¿nej agregacji w 42%. Gdy do tegosamego wina dodano ponownie 1,2 �g/l reswe-ratrolu hamowanie agregacji wzros³o do 78%.Przeprowadzone badania wskazuj¹ na istnie-nie interakcji pomiêdzy resweratrolem a inny-mi sk³adnikami wina czerwonego. Gdy innepolifenole s¹ tak¿e obecne, to potrzebna jestmniejsza iloœæ resweratrolu, aby dosz³o do za-hamowania agregacji p³ytek krwi (BERTELLI iwspó³aut. 1996, FREMONT 2000). Resweratrolobni¿a równie¿ poziom reaktywnych form tle-nu w p³ytkach krwi (OLAS i wspó³aut. 1999).Resweratrol wp³ywa korzystnie na metabolizmlipidów. Zaobserwowano znacz¹cy spadek we-wnatrzkomórkowego stê¿enia apolipoprote-iny B w odpowiedzi na wzrastaj¹ce stê¿enie re-sweratrolu. Ponadto iloœæ powstaj¹cych es-trów cholesterolu i trójglicerydów obni¿a siêw obecnoœci resweratrolu, co sugeruje zmniej-szenie produkcji LDL i VLDL (FRANKEL iwspó³aut. 1993, FREMONT i wspó³aut. 1999,FREMONT 2000).

W korze niektórych gatunków wierzb, to-poli, brzóz czy palm, w szczególnoœci daktylo-wych, a tak¿e w winie stwierdzono obecnoœæniewielkich iloœci kwasu acetylosalicylowego,który jest estrowym po³¹czeniem kwasu salicy-lowego z kwasem octowym (KOHL-MUNZER1993, PIERPOINT 1994, ARMSTRONG i wspó³aut.2001). Poziom tego kwasu zwanego potoczniew nazewnictwie farmaceutycznym aspiryn¹, wwinie wynosi oko³o 120–140 �g/l. Kwas tenjest stosowany od ponad stu lat jako cenny lek,m. in. lek antyp³ytkowy zapobiegaj¹cy powsta-waniu chorób uk³adu kr¹¿enia. Mechanizmdzia³ania aspiryny jest zwi¹zany z trwa³¹ acety-lacj¹ seryny w centrum aktywnym cyklooksy-genazy (CATELLA-LAWSON 2001, ROTONDO iwspó³aut. 1996).

Istniej¹ pogl¹dy, ¿e pij¹c w sposób umiar-kowany (1–2 lampek dziennie) i przez d³u¿szyczas czerwone wina, mo¿na dostarczaæ organi-zmowi znaczne iloœci polifenoli i tym samymdostarczaæ antyoksydantów wp³ywaj¹cych na

Antyoksydanty obecne w diecie w walce z mia¿d¿yc¹ 255

zdrowie cz³owieka; m.in. wino przeciwdzia³amia¿d¿ycy. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e pod-stawowym Ÿród³em antyutleniaczy mo¿e byædieta obfituj¹ca w œwie¿e owoce i warzywa.Jednak ci¹gle potrzeba wiêcej danych na tematefektu fizjologicznego i metabolizmu ró¿nychzwi¹zków fenolowych zawartych w u¿ywkachi innych produktach.

Wyci¹g z winogron zawieraj¹cy zwi¹zki fe-nolowe, znalaz³ ostatnio zastosowanie równie¿

w kosmetyce. Kremy z ekstraktem winogrono-wym rozjaœniaj¹ szar¹, zmêczon¹ cerê, popra-wiaj¹ wygl¹d tzw. skóry nikotynowej. Opróczcennego mi¹¿szu, w kosmetyce wykorzystujesiê tak¿e nawil¿aj¹cy i ³agodz¹cy olej z pestekwinogron. Olej winogronowy dziêki zawarto-œci polifenoli ceni siê w³aœnie za w³aœciwoœciantyutleniaj¹ce, które chroni¹ naskórek przedszkodliwym wp³ywem promieniowania UV iwolnych rodników.

ANTIOXIDANTS PRESENT IN DIET AS ANTI ATHEROSCLEROSIS FACTORS

S u m m a r y

This review presents the role of different antioxi-dants present in human diet and their effect on bloodplatelets. Blood platelet activation plays a crucial rolein haemostasis and in pathomechanisms of several ar-terial disorders, including atherosclerosis. Antioxi-

dants such as selenium compounds, “classical” vita-mins (vitamin E and C), various phenolics (particularlyresveratrol, a natural compound present in wine) andn-3 fatty acid counteract aggregation and adhesion ofplatelets and may reduce atherosclerosis.

LITERATURA

ABURJAI T. A., 2000. Anti-platelet stilbens from aerial

parts of Rheum palaestinum. Phytochemistry 55,407–410.

ARMSTRONG G. O., LAMBERCHTS M. G., MANSVELT E. P. G.,VAN VELDEN D. P., PRETORIUS J. S., 2001. Wine and

health. South African J. Sci. 97, 279–282.ASHER G. J., BULTER G. W., PETERSON P. J., 1977. Selenium

transport in root systems of tomato. J. Exp. Bot. 28,279–291.

BAIS A. J., MURPHY P. J., DRY I. B., 2000. The molecular re-

gulation of stilbene phytoalexin biosynthesis in

Vitis vinifers during grape berry development.Aust. J. Plant. Physiol. 27, 425–433.

BANGANI V., CROUCH N. R., MULHOLLAND D. A., 1999. Ho-

moisoflavanoes and stilbenoids from Scilla ne-

rvosa. Phytochemistry 51, 947–951.BARNES M. J., FARNDALE R. W., 1999. Collagens and athe-

rosclerosis. Exp. Gerantol. 34, 513–525.BARTOSZ G., 1995. Mia¿d¿yca. [W:] Druga twarz tlenu.

G. BARTOSZ (red.). PWN, Warszawa, 222–225.BERTELLI A. A, GIOVANNINI L., GIANNESSI D. Z., MIGLIORI

M., BERNINI W., FREGONI M., BERTELLI A., 1995. Anti-

platelet activity of synthetic and natural resvera-

trol in red wine. Int. J. Tissue React. 17, 1–3.BERTELLI A. A., GIOVANNINI L., BERNINI W., MIGLIORI M.,

FREGONI M., BAVERESCO L., BERTELLI A., 1996. Anti-

platelet activity of cis-resveratrol. Drugs Exp. Clin.Res. 22, 61–63.

BLACHE D., GESQUIERE L., LOREAU N., DURAND P., 1999.Oxidant stress: the role of nutrients in cell-lipopro-

tein interactions. Proc. Nutrit. Soc. 58, 559–563.BLOCKMANS D., DECKMYN H., VERMYLEN J., 1995. Platelet

activation. Blood Rev. 9, 143–156.BRAY T. M., 2000. Dietary antioxidants and as-

sessment of oxidative stress. Nutrition 16,578–581.

BURNS J., GARDNER P. T., O’NEAL., 2000. Relationship

among antioxidant activity, vasodilation capaci-

ty, and phenolics content of red wines. J. Agric.Food Chem. 48, 220–230.

CATELLA-LAWSON F., 2001. Vascular biology of thrombo-

sis. Neurology 57, S5–S7.CHRYSSELIS M. C., REKKA E. A., KOUROUNAKIS P. N., 2001.

Antoxidant therapy and cardiovascular disor-

ders. Exp. Opin. Ther. Patents 11, 33–34.CHUNG M. I., TENG C. M., CHENG K. L., KO F. N., 1992. An

antiplatelet principle of Veratrum Formosanum.

Planta Med. 58, 274–276.CROUCH N. R., BANGANI V., MULHOLLAND D. A., 1999. Ho-

moisoflavonones from three South African Scilla

species. Phytochemistry 51, 943–946.DANIEL O., MEIER M. S., SCHLATTER J., FRISCHHNECHT P.,

1999. Selected phenolic compounds in cultivated

plants: ecologic functions, health implications,

and modulation by pesticides. Environ. Health.Perspect. 107, 109–114.

DAS D. K., SATO M., RAY P. S., ENGELMAN R. M., BERTELLI A.A., BERTELLI A., 1999. Cardioprotection of red wine:

role of polyphenolic antioxidants. Drugs Exp.Clin. Res. 25, 115–120.

DE VRIES J. H. M., HOLLMAN P. C. H., VAN AMERSFOORT I.,OLTHOF M. R., KATAN M. B., 2001. Red wine is a poor

source of bioavailable flavonols in men. J. Nutr.131, 745–748.

DOBRYDNEVA Y., WILLIAMS R. L., BLACKMORE P. F., 1999.Trans-resveratrol inhibits calcium influx in

thrombin-stimulated human platelets. Br. J. Phar-macol. 128, 149–157.

DREOSTI I. E., 2000. Antioxidant polyphenols in tea, co-

coa, and wine. Nutrition 16, 692–694.EUROLA M., EKHOLM P., YLINEN M., KOIVISTOINEN P., VARO

P., 1989. Effects of selenium fertilization on the se-

256 BEATA OLAS

lenium content of selected finnish fruits and vege-

tables. Acta Agric. Scand. 39, 345–350.FRANKEL E. N., KANNER J., GERMAN J. B., PARKS E., KINSELLA

J. E., 1993. Inhibition of oxidation of human

low-density lipoprotein by phenolic substances in

red wine. Lancet 341, 454–457.FREMONT L., BELGUENDOUZ L., DELPAL S., 1999. Antioxi-

dant activity of resveratrol and alcohol-free wine

polyphenols related to LDL oxidation and poly-

unsaturated fatty acids. Life Sci. 64, 2511–2521.FREMONT L., 2000. Biological effects of resveratrol. Life

Sci. 66, 663–673.GIESSEL-NIELSEN G., GUPTA U. C., LAMAND M., WESTER-

MARCK T., 1984. Selenium in soils and plants and

its importance in livestock and human nutrition.Adv. Agronom. 37, 397–460.

HACKENG CH. M., HUIGSLOOT M., PLADET M. W.,NIEUWENHUIS H. K., VAN RIJN H. J. M., AKKERMAN J.W. N., 1999. Low-density lipoprotein enhances

platelet secretion via integrin �-IIb3-mrdiated si-

gnaling. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol. 19,239–247.

HALLIWELL B., 2000. Lipid peroxidation, antioxidants

and cardiovascular disease: how should we move

forward. Cardiovasc. Res. 47, 410–418.HIPSKIND J. D. , PAIVA N. L., 2000. Constitutive accumu-

lation of a resveratrol-glucoside in transgenic alfa

incrases resistance to Phoma medicaginis. MPMI13, 551–562.

HUNG L. M., CHEN J. K., HUANG S. S., LEE R. S., SU M. J.,2000. Cardioprotective effect of resveratrol, a na-

tural antioxidant derived from grapes. Car-diovasc. Res. 47, 549–555.

ITO T., TANAKA T., IDO Y., NAKAYA K., INUMA M., RISWAN

S., 2000. Stilbenoids isolated from stem bark of

Shorea hemsleyana. Chem. Pharm. Bull. 48,1001–1005.

IULIANO L., COLAVITA A. R., LEO R., PRACTICO D., VIOLI F.,1997. Oxygen free radicals and platelet activa-

tion. Free Rad. Biol. Med. 22, 999–1006.JOHNSON J. L., MADDIPATI K. R., 1998. Paradoxical

effects of resveratrol on the two prostaglandin H

synthases. Prostaglan. Lipid. Med. 56, 131–143.KOBAYASHI S., DING C. K., NAKAMURA Y., NAKAJIMA I.,

MATSUMOTO R., 2000. Kiwifruits (actinida delicio-

sa) transfered with a Vitis stilbene synthase gene

produce piceid (resveratrol-glukoside). Plant Cell.Rep. 19, 904–910.

KOHL-MUNZER E., 1993. Farmakognozja. PZWL, War-szawa.

KROLL M. H., SCHAFER A. J., 1995. The analysis of ligan-

d-receptor interaction in platelet activation. Im-munopharmacol, 29, 31–65.

LEVY-TOLEDANO S., 1999. Platelet signal transduction

pathways: could we organize them into a hierar-

chy? Haemostasis 29, 4–15.LIN W. Y., TENG CH. M., TSAI I. L., CHEN I. S., 2000. An-

ti-platelet aggregation constituents from Gynura

elliptica. Phytochemistry 53, 833–836.LYONS T. J., 1991. Oxidized low density lipoproteins: a

role in the pathogenesis of atherosclerosis in dia-

betes? Diabetic Med. 8, 411–419.MAHFOUZ M. M., KUMMEROW F. A., 1998. Oxysterols and

TBARS are among the LDL oxidation products

which enhance thromboxane A2 synthesis by pla-

telets. Prostaglandins Other Lipid Mediat. 56,197–217.

MALLE E., SALTLER W., 1994. Platelets and the lipoprote-

ins: native, modified and platelet modified lipo-

proteins. Platelets 5, 70–83.MALLE E., IBOVNIK A., STEINMETZ A., KOSTNER G. M.,

SATTLER W., 1994. Identification of glycoprotein

IIb as the lipoprotein(a)-binding protein on plate-

lets. Arterioscler. Thromb. 14, 345–352.MANNA S. K., MUKHOPADHYAY A., AGGARWAL B. B., 2000.

Resveratrol suppresses TNF-induced activation of

nuclear transcription factors NF-B, activator pro-

tein-1, and apoptosis: potencial role of reactive

oxygen intermediates and lipid peroxidation. J.Immunol. 164, 6509–6519.

MARTINEZ J., MORENO J. J., 2000. Effect of resveratrol, a

natural polyphenolic compound, on reactive oxy-

gen species and prostaglandin production. Bio-chem. Pharmacol. 59, 865–870.

MIDDLETON E., KANDASWAMI C., THEOHARIDES T. C., 2000.The effects of plant flavonoids on mammalian

cells: implications for inflammation, heart dise-

ase, and cancer. Pharmacol. Res. 52, 673–751.MUTANEN M., FREESE R., 2001. Fats lipids and blood co-

agulation. Curr. Opin. Lipidol. 12, 25–29.NIEUWENHOUYS C. M. A., FEIJGE M. A. H., OFFERMANS R. F.

G., KESTER A. D. M., HOMSTRA G., 2001. Modulation

of rat platelet activation by vessel wall-derived

prostaglandin and platelet-derived thromboxane:

thromboxane-prostaglandin balance. Artherosc-lerosis 154, 355–366.

NOGUCHI N., YOSHIDA Y., KANEDA H., YAMAMOTO Y.,1992. Action of ebselen as an antioxidant against

lipid peroxidation. Biochem. Pharmacol. 1, 39–44.OLAS B., WACHOWICZ B., SALUK-JUSZCZAK J., SZEWCZUK J.,

KACA W., 2001a. The effect of resveratrol on the

platelet secretory process induced by endotoxin

and thrombin. Microbios 105, 7–13.OLAS B., WACHOWICZ B., 1995. Aktywacja p³ytek krwi;

mechanizm przekazywania sygna³ów. Post. Biol.Kom. 4, 359–378.

OLAS B., ¯BIKOWSKA H. M., WACHOWICZ B., KRAJEWSKI T.,BUCZYÑSKI A., MAGNUSZEWSKA A., 1999. Inhibitory

effect of resveratrol on free radical generation in

blood platelets. Acta Biochim. Polon. 46, 991–996.OLAS B., WACHOWICZ B., 2001. Biologiczna aktywnoœæ

resweratrolu. Post. Hig. Med. Doœw. 1, 71–79.

OLAS B., WACHOWICZ B., SALUK-JUSZCZAK J., ZIELIÑSKI T.,KACA W., BUCZYÑSKI A., 2001b. Antioxidant activi-

ty of resveratrol in endotoxin — stimulated blood

platelets. Cell Biol. Toxicol. 17, 10–19.OLESZEK W., SITEK M., STOCHMAL A., PIACENTE A., PIZZA C.,

CHEEKE P., 2000. Resveratrol and other phenolics

from the bark of Yucca scjidigera Roezl. J. Agri.Food Chem. 49, 747–52.

PACE-ASCIAK C. R., HAHN S., DIAMANDIS E. P., SOLEAS G.,GOLDBERG D. M., 1995. The red wine phenolics,

trans-resveratrol and quercetin block human pla-

telet aggregation and eicosanoids synthesis: im-

plication for protection against coronary heart di-

sease. Clin. Chim. Acta 23, 207–219.

Antyoksydanty obecne w diecie w walce z mia¿d¿yc¹ 257

PETERS R. J. G., MOONS A. H. M., 2001. Platelet function

and coronary artery disease. Eur. J. Clin. Invest.31, 3–5.

PIERPOINT W. S., 1994. Salicylic acid and its derivatives

in plants: medicines, metabolites and messenger

molecules. Adv. Bot. Res. 20, 163–233.RAHMAN K., BILLINGTON D., 2000. Dietary supplemen-

tion with aged garlic extract inhibits ADP-indu-

ced platelet aggregation in humans. J. Nutr. 130,2662–2665.

RASO G. M., MELI M., DI CARLO G., PARCILIO M., DI CARLO

R., 2001. Inhibition of inducible nitric oxide syn-

thase and cyclooxygenase-2 expression by flavo-

noids in macrophage. Life Sci. 68, 921–931.REIN D., PAGLIERONI T. G., WUN T., PEARSON D. A.,

SCHMITZ H. H., GOSSELIN R., KEEN C. L., 2000. Cocoa

inhibits platelet activation and function. Am. J.Clin. Nutr. 72, 30–35.

RENAULD S., DE LORGERIL M., 1992. Wine, alcohol, plate-

lets, and the French paradox for coronary heart

disease. Lancet 339, 1523–1526.ROTONDO S., ROTILIO D., CERLETTI CH., DE GAETANO G.,

1996. Red wine, aspirin and platelet function.Thromb. Haemostas. 76, 813–821.

RUF J. C., 1999. Wine and polyphenols related to plate-

let aggregation and atherothrombosis. Drug Exp.Clin. Res. 25, 125–131.

RUSSO A., ACQUAVIVA R., CAMPISIS A., SORRENTI V., DI

GIACOMO C., VIRGATA G., BARCELLONA M. L., VANELLE

A., 2000. Bioflavonoids as antiradicals, antioxi-

dants and DNA cleavage protectors. Cell Biol.Toxicol. 16, 91–98.

SATO M., RAY P. S., MAULIK G., MAULIK N., ENGELMAN R.M., BERTELLI A. A. E., BERTELLI A., DAS D. K., 2000. My-

ocardial protection with red wine extract. J. Car-diovasc. Pharmacol. 35, 263–268.

SCHRAMM D. D., WANG J. F., HOLT R. R., ENSUNSA J. L.,GONSALVES J. L., LAZARUS S. A., SCHMITZ H. H., GERMAN

J. B., KEEN C. L., 2001. Chocolate procyanidins de-

crease the leukotriene-prostacyclin ratio in hu-

mans and human aortic endothelial cells. Am. J.Clin. Nutr. 73, 36–40.

SCHOENE N. W., GUIDRY C. A., 2000. Dietary soy iso-

flavones inhibit activation of rat platelets. J. Nutr.Biochem. 10, 421–426.

SCHWENKE D. C., BEHR S. R., 1998. Vitamin E combined

with selenium inhibits atherosclerosis in hyper-

cholesterolemic rabbits independently of effects

on plasma cholesterol concentrations. Circ. Res.83, 366–377.

SMITH E. B., 1991. Lipids, lipoproteins and antioxi-

dants in cardiovascular dysfunction. Biochem.Soc. Transac. 19, 235–241.

SOBKOWIAK A., 1997. In vino sanitas. Wiedza i ¯ycie 12,22–24.

SOBOLEV V. S., COLE R. J., 1999. Trans-resveratrol con-

tent in commercial peanuts and peanut products.

J. Agric. Food Chem. 47, 1435–1439.

SOLEAS G. J., YAN J., GOLDBERG D. M., 2001. Measure-

ment of trans-resveratrol (+) — catechin, and qu-

ercetin in rat and human blood and urine by gas

chromatography with mass selective detection.

Methods Enzym. 335, 130–144.SPAGNOLO A., MORISI G., RIGHETTI G., MAIETTA A.,

MENOTTI A., 1991. Serum selenium and precursors

of cardiovascular risk factor in adolescents. Eur. J.Epidemiol. 7, 654–657.

TADOLINI B., JULIANO C., PIU L., FRANCONI F., CABRINI L.,2000. Resveratrol inhibition of lipid peroxida-

tion. Free Rad. Res. 33, 105–114.TAKAHASHI Y., FUDA H., YANAI H., AKITA H., SHUPING H.,

CHIBA H., MATSUNO K., 1998. Significance of mem-

brane glycoproteins in platelet interaction with

oxidized low-density lipoprotein. Semin. Thromb.Hemost. 24, 251–253.

TANAKA T., ITO T., NAKAYA K., INUMA M., RISWAN S.,2000a. Oligostilbenoids in stem bark of Vatica ras-

sak. Phytochemistry 54, 6–69.TANAKA T., ITO T., OHYAMA M., ICHISE M., TATEISHI Y.,

2000b. Stilbene oligomers in roots of Sophora

davidii. Phytochemistry 53, 1009–1014.THOMAS M. J., 2000. Physiological aspects of low-densi-

ty lipoprotein oxidation. Curr. Opin. Lipidol. 11,297–301.

VAN ACKER F. A. A., SCHOUTEN O., HAENEN G. R. M., VAN

DER VIJGH W. J. F., BAST A., 2000. Flavonoids can re-

place –tocopherol as an antioxidant. FEBS Let.473, 145–148.

VASTANO B. C., CHEN Y., ZHU N., HO C. T., ZHOU Z., ROSEN

R. T., 2000. Isolation and identification of stilbens

in two varieties of Polygonum cuspidatum. J.Agric. Food Chem. 48, 253–256.

VISIOLI F., BORSONI L, GALLI C., 2000. Diet and preven-

tion of coronary heart disease: the potential role

of phytochemicals. Cardiovasc. Res. 47, 419–425.VLASOVA I., 2000. The effect of oxidatively modified

low-density lipoproteins on platelet aggragability

and membrane fluidity. Platelets 11, 406–414.WU J. M., WANG Z. R., HSIEH T. C. H., BRUDER J. L., ZOU J.

G., HUANG Y. Z., 2001. Mechanism of cardioprotec-

tion by resveratrol, a phenolics antioxidant pre-

sent in red wine Int. J. Mol. Med. 8, 3–17.ZHANG M., ZHANG J. P., JI H. T., WANG J. S., QIAN D. H.,

2000. Effect of six flavonoids on proliferaction of

hepatic stellate cells in vitro. Acta Pharmacol. Sin.21, 253–256.

¯BIKOWSKA H. M., OLAS B., 2000. Antioxidants with car-

cinostatic activity (resveratrol, vitamin E and se-

lenium) in modulation of blood platelet adhe-

sion. J. Physiol. Pharmacol. 3, 513–520.¯BIKOWSKA H. M., WACHOWICZ B., KRAJEWSKI T., 1999. Se-

lenium compounds inhibit the biological activity

of blood platelets. Platelets 10, 185–190.

258 BEATA OLAS