barok.pdf

Centrum matura bez barier w szkoach i placwkach prowadzcych ksztacenie zawodowe

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt realizowany przez Centrum Ksztacenia Ustawicznego i Praktycznego

w Zielonej Grze

1

Barok

Barok to epoka literacka przypadajca w Polsce na lata 1620-1764. Epok t mona

podzieli na trzy fazy. Faza pierwsza (do koca panowania Zygmunta III) bya

ksztatowaniem si baroku na ziemiach polskich. Dominowa mistycyzm, religijno powrt

do ideaw redniowiecza. Faza druga (od koca panowania Zygmunta III do czasw

saskich). W tym okresie nastpuje rozam na literatur dworsk (zwizan z zagranicznymi

wpywami) oraz na literatur sarmack (rodzim i konserwatywn). Faza trzecia, to schyek

epoki przypadajcy na nieudoln wadz Sasw.

Barok to okres cigych wojen i potyczek militarnych. To okres sabej wadzy

krlewskiej, liberum veto, prywaty magnatw i szlachty. Nie pozostaje to bez wpywu na

kondycj czowieka i ksztat literatury.

Do wybitnych polskich przedstawicieli tego okresu naley zaliczy: Piotra Skarg,

Jana Andrzeja Morsztyna, Daniela Naborowskiego, Krzysztofa i ukasza Opaliskich,

Samuela Twardowskiego, Jana Chryzostoma Paska, Wacawa Potockiego.

Na wiecie saw zyskali: Blaise Pascal, Baruch Spinoza, Kartezjusz, Isaac Newton,

Francis Bacon, Galileusz, Molire, Pierre Corneille, Jean de La Fontaine, Charles Perrault,

Johann Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Rubens czy Rembrandt.

Definiujc barok, nie sposb nie wspomnie o racjonalizmie, czyli wierze w si

rozumu, oraz o empiryzmie, czyli przewiadczeniu, e poznawalne jest to, co mona zbada

za pomoc dowiadczenia.

Jan Andrzej Morsztyn

Naley do czoowych twrcw epoki baroku. Warto wspomnie o jego profrancuskiej

dziaalnoci oraz o marinizmie, czyli stylu poetyckim, ktry charakteryzuje si naduywaniem

metafor oraz przede wszystkim bazuje on na koncepcie - zaskoczeniu czytelnika, np.:

aliteracj, paradoksem, hiperbol czy niekonwencjonalnym zwrotem akcji.

Niestatek I

Prdzej kto wiatr w wr zamknie, prdzej i promieni

Sonecznych drobne kski wenie do kieszeni,

Prdzej morze burzliwe grob uspokoi,




w Zielonej Grze

2

Prdzej zamknie w gar wiat ten, tak wielki, jak stoi,

Prdzej pici bez swojej obrazy ogniowi

Dobije, prdzej w sieci oboki poowi,

Prdzej paczc nad Etn zami j zaleje,

Prdzej niemy zapiewa i ten, co szaleje,

Co mdrego przemwi; prdzej staa bdzie

Fortuna, i mier z miechem w jednym domu sidzie,

Prdzej prawd poeta powie i sen ponny

Prdzej i anioowi pacz nie bdzie plonny,

Prdzej soce na nocleg skryje si w jaskini,

W wizieniu bdzie pokj, ludzie na pustyni,

Prdzej nam zginie rozum i ustan sowa,

Nili bdzie stateczna ktra biaogowa.

1. Jaki rodek artystyczny jest dominant kompozycyjn?

2. Na czym polega barokowy koncept (zaskoczenie czytelnika)?

Niestatek II

Oczy s ogie, czoo jest zwierciadem,

Wos zotem, per zb, pe mlekiem zsiadem,

Usta koralem, purpur jagody,

Pki mi, panno, dotrzymujesz zgody.

Jak si zwadzimy - jagody s trdem,

Usta czeluci, pe blejwasem bladem,

Zb szkapi koci, wosy pajczyn,

Czoo maglowni, a oczy perzyn.

3. Uzupenij tabel.

Obraz kobiety yjcej w zgodzie z mczyzn

Obraz kobiety po ktni

Oczy s ogie...

Czoo maglowni

Wos zotem




w Zielonej Grze

3

Zb szkapia koci

pe mlekiem zsiadem

Usta czeluci

purpur jagody

Do trupa

Leysz zabity i jam te zabity,

Ty - strza mierci, ja - strza mioci,

Ty krwie. ja w sobie nie mam rumianoci.

Ty jawne wiece, ja mam pomie skryty.

Ty na twarz suknem aobnym nakryty,

Jam zawar zmysy w okropnej ciemnoci,

Ty masz zwizane rce. ja wolnoci

Zbywszy mam rozum acuchem powity.

Ty jednak milczysz, a mj jzyk kwili,

Ty nic nie czujesz, ja cierpi bl srodze,

Ty jak ld. a jam w piekielnej reodze.

Ty si rozsypiesz prochem w maej chwili,

Ja si nie mog, stawszy si ywioem

Wiecznym mych ogniw, rozsypa popioem.

1. Podaj przykady rodkw artystycznych

rodek artystyczny Cytat

Anafora

Epitet

Przerzutnia

Archaizm

Antyteza




w Zielonej Grze

4

2. Podaj definicj sonetu.

3. Uzupenij tabelk.

TANATOS (uosobienie mierci)

Leysz zabity []/Ty strza mierci

EROS (bg mioci)

jam te zabity []/ ja strza mioci

Ty krwie...

ja mam pomie skryty

Ty na twarz suknem aobnym nakryty

ja wolnoci/Zbywszy mam rozum acuchem powity.

Ty jednak milczysz

ja cierpi bl srodze

Ty jak ld

Ja si nie mog, [] rozsypa popioem.

Daniel Naborowski

Krtko ywota

Godzina za godzin niepojcie chodzi

by przodek, bye ty sam, potomek si rodzi.

Krtka rozprawa: jutro, co dzi jest, nie bdziesz,

a e by - nieboszczyka imienia nabdziesz.

Dwik, cie, dym, wiatr, bysk, gos, punkt - ywot ludzki synie,

soce wicej nie wschodzi to, ktre raz minie;

koem niehamowanym lotny czas uchodzi,




w Zielonej Grze

5

z ktrego spad niejeden, co na staro godzi.

Wtenczas, kiedy ty mylisz, jue by, nieboe;

midzy mierci, rodzeniem byt nasz ledwie moe

nazwan by czwart czci mgnienia: wielom bya

kolebka grobem, wielom matka ich mogia.

Obrazy przemijania

Cytaty

Uosobiony czas

Nastpowanie pokole

mier

Spis krtkich i ulotnych zjawisk

Nastpstwo przyrody

Kolista natura czasu

Mgnienie egzystencji ludzkiej

1. Dwik, cie, dym, wiatr, bysk, gos, punkt co czy te wyrazy? Przyjrzyj si ich budowie.

Dlaczego poeta ycie ludzkie porwnuje do tych zjawisk?

Marno

wiat hoduje marnoci

I wszytkie ziemskie woci;

To na wieki nie minie,

e marna marno synie.

Miujmy i artujmy,

artujmy i miujmy,

Lecz pobonie, uczciwie,




w Zielonej Grze

6

A co czyste, waciwie.

Nad wszytko ba si Boga

Tak fraszk mier i trwoga.

1. Wyjanij, na czym polega motyw vanitas?

2. Kim jest podmiot mwicy w wierszach?

3. Udowodnij, e podmiot liryczny utosamia si z odbiorc.

4. Dlaczego Naborowskiego mona nazwa stoikiem?

Wacaw Potocki

Kto mocniejszy, ten lepszy

(fragmenty)

Temu nieborakowi wsi wziy kaduki. Jak naley wierzy? Czemu to? Bo le wierzy. Takowej nauki W adnym pimiem nie czyta. On by, sam dla siebie, Co najlepiej chcia wierzy, eby mg by w niebie. Z kocioem trzeba wierzy, bez wszelkiego swaru. Wdy wiara jest dar boy. A nu tego daru Dlaczego katolikw nie traktuje si na Temu nieborakowi nie chcia Bg da, to mu rwni z arianami? Wiosk wzi, to go wygna na tuactwo z domu? Niejedene katolik nie wierzy z Kocioem; Czemu mu wsi nie bior z aryjany spoem? [] A o naszej co mwi aryjani wierze? Czym arianie rni si od katolikw? To, co my o ich, e w niej niewane pacierze. Czemu my ich, nie oni z ojczyzny nas rusz? Dlaczego katolicy wyrzucaj z Polski Wdy szlachta, o rwn si z nami wolno kusz. arian? Bo nas wicej nili ich! Ju teraz pomau Przychodz do rozumu: lis ze lwem do dziau. Nie, eby oni jak zasuyli win, Tylko e sabszy, przeto z nimi za drabin. [] Rzadko kiedy gwatowna rada dobra bywa, Nie wadzio poczeka z tym plewidem niwa. Kogo i kiedy czeka jeszcze los arian? I kalwini- nie wierz kocielnej nauki, Czemu na nich takieje nie zayjem sztuki? ,,I ci w Polszcze nie wieczni; skoro si przerzedz,




w Zielonej Grze

7

Upewniam, e Anglij z Holendry nawiedz.

Zbytki polskie

(fragmenty)

O czyme Polska myli i we dnie, i w nocy? Wymie bogactwa i zastanw si nad ich przydatnoci.

eby sze zaprzgano koni do karocy; .............................................................................

eby srebrem pachokw od gowy do stopy, .............................................................................

Sugi odzia koralem, burkatel stropy; .............................................................................

eby na paniej pery albo dyjamenty, .............................................................................

A po subach zociste wieciy si sprzty; [] .............................................................................

Ju pery, ju kanaki nosz przy kontuszach; .............................................................................

Poczekawszy, bd je nosili na uszach. .............................................................................

eby w drodze karety, w domu drzwi barwiani ..............................................................................

Strzegli z zapalonymi lontami dragani

O tym szlachta, panowie, o tym myl ksia, Czego dotyczy zamieszczona refleksja? Co jest

Cho si co rok w granicach swych ojczyzna zwa, prawdziw wartoci?

Cho na borg umieraj onierze niepatni, ..........................................................................

Cho na oczy widz jej peryjod ostatni, ....................................................................

e te wszytkie ich pompy, wszytkie ich splendece Jaki fina przewiduje osoba mwica?

Pogasn jako w wodzie utopione wiece. [] ..........................................................................

Jan Chryzostom Pasek

To twrca, ktry zasyn tylko, a moe a, ze swoich Pamitnikw. By on osob

bardzo buczuczn, awanturnicz, prawdziwym Sarmat. Potrafi piknie opowiada, a jego

talent gawdziarski wida w utworze. Swoje dzieo spisa pod koniec ycia, przedstawiajc w

nim wydarzenia, w ktrych bra udzia, na tle wydarze historycznych tak, e stanowi one do

dzi cenne rdo wiedzy historycznej.




w Zielonej Grze

8

Tekst mona podzieli na dwie czci: pierwsza opisuje przygody podczas militarnych

potyczek (lata 1655 1666), druga za opowiada o ziemiaskim yciu i przypada na lata 1667

1688.

Pamitnik to utwr pisany proz, ktry opowiada, z dystansu czasowego,

o wydarzeniach, ktrych wiadkiem bd uczestnikiem by autor. Maj zazwyczaj ukad

chronologiczny i nie skupiaj si na osobie autora, ale na relacji o zajciu. Pamitniki Paska

nie roszcz sobie prawa do miana dokumentu historycznego, nie chodzi w nich o fakty i daty,

ale o barwny opis zwyczajw ludzi wspczesnych autorowi. Pod tym wzgldem s

niezrwnanym rdem informacji.

Rok Paski 1666

[] Powiedam tedy kodemu, e wszystkie na wiecie publiki cie to jest przeciwko

sejmom. Nauczysz si polityki, nauczysz si prawa, nauczysz si tego, o czym w szkoach, jako yw,

nie syszae; ycz tedy kodemu czyni tak. Sejmowali tedy przez ca zim z wielkim kosztem,

z wielkim haasem, a po staremu nic dobrego nie usejmowali, tylko wiksz przeciwko sobie

zawzito i egzacerbacyj. Po Wielkiej Nocy w poniedziaek byy przenosiny pana. Krasiskiego,

syna. podskarbiego koronnego, ktry si oeni z Chodkiewiczw[n], do paacu pana koniuszego

koronnego Lubomirskiego, by krl na nich. Zachorowaa krlowa bardzo (bo i pocie jeszcze

chorowaa). Daj zna krlowi, e krlowa Jejmo bardzo si ma niedobrze. Krl wesoy, podpi,

rzecze: Nie bdzie jej nic. Przychodz znowu, e krlowa JMo kona. Krl pokojowego w gb:

Nie powiedaj mi plotek, kiedy ja wes. Stao nas, onierzw i dworskich ludzi, kupa wielka przy

krlu, kiedy si to dziao, widzieli i syszeli sowa. Poczli szemra midzy sob: To by ten pan rad

te ju pozby tego mola, ktry mu gow suszy. A ono tak wanie byo w rzeczy samej. Krl by

wes, tacowa ca noc. Jako rzadko on zasmuci; i w szczciu, i w nieszczciu zawsze

jednakowy by. Na podskarbiego woa in haec verba: Gospodarzu, czy przynuk onierzom, bd

im rad; niech pamitaj twoj ochot!. Nas te tedy. animowa: Pijcie u skpca! Pili tedy

na fantazyj, tacowali, weseli byli. Krlowa Lud[o]wika tedy, pani uwzita i swojej fantazyjej mocno

dopinajca, widzc, e nie tak gej rzeczy id, jako sobie obiecowaa in electione Francuza, koszt na to

wielki wydawszy, skarb swj wyniszczya, zdrowia przy owych pracach i turbacyjach nadwerya

siadajc za kratk w senatorskiej izbie po caym dniu i nocy, eby widziaa i syszaa, jako te stawaj

ci, ktrzy gb swoj do promowania fakcyj najli, wpada w aprensyj, zachorowaa jako po Biaej

Niedzieli, przez Wielk Niedziel ledwie przeya, a potem i umara. []




w Zielonej Grze

9

Rok Paski 1688

Mieszkaem w Madziarowie, ale mgbym rzec wicej w Lublinie, pozywajc si

z margrabi. ona moja jednak siedziaa w olszowskim dworze, quidem to incarcerata, a oni by jej

byli radzi i pot rozgrodzili, gdyby bya chciaa wyjecha. Nastpi sejm w Grodnie 26 lanuarii, na

ktry i ja musiaem jecha respektem owych artykuw, ktre na sejmikach kilku stany, pro parte

mea militantes. Stanem tedy w Grodnie prima Martii, zaywszy zych i okrutnie grudnych drg.

Posowie nasi krakowscy, osobliwie moi konfidenci, pan Lanckoroski, starosta stopnicki, mwi mi

quidem: Chcesz rujnowa margrabi (bo te i on za promocyj stan by posem pana stranika

z Sendomierskiego, a posem niewinnym, bo i gby midzy ludmi nie rozdziewi, tylko siedzia jako

lelek rozdziawiwszy [rostru]m, na inszych zapatrujc si, a wicej pilnujc kart, z czego u krlowej

mia ask i u dworskich, bo czsto obowili si na nim), poniewa nie masz na nim kondemnaty?

Powiedziaem: Eo ipso, e jest oppressor nobilitatis et raptor substantiarum. W p tedy margrabia

zdech obaczywszy mi w izbie poselskiej. Sami jego kolegowie widzc konfuzyj mwi do mnie:

Dla Boga, dla pana margrabie trzeba wdki oywiajcej. Pozbawisz nas posa dobrego; za nic izba

poselska nie bdzie staa sine activitate jego. lnterim consilia sejmowe tamuj si na prywatnych

urazach pana Suszki, hetmana polnego litewskiego, z panem Dbrowskim, posem wojewdztwa

wileskiego.

1. W ktrej osobie mwi autor?

2. Dlaczego Pasek uywa kolokwializmw, np.: gba? Co mona powiedzie o stylu

Pamitnikw?

3. Wytumacz obecno w tekcie wtrce w innych jzykach.

4. Jaki obraz krla i szlachty wyania si w tekcie Paska?

5. Co mona powiedzie o sejmikach?

Molier naprawd nazywa si Jan Baptysta Poquelin. Stworzy on nowy typ komedii

komedi charakterw, ktra bazowaa na hiperbolicznym ukazaniu i omieszeniu jakiej wady

ludzkiej. Ponadto Molier by dyrektorem teatru, w ktrym grywa i w ktrym wystawia swoje

sztuki. Nowatorskie byo podejcie tego artysty do zarzdzania teatrem, poniewa aktorzy

wspzarzdzali teatrem, a take mieli prawo do rent. Napisa ponad trzydzieci sztuk.

Jak na komedi charakterw przystao, witoszek to dzieo, w ktrym cechy

bohaterw s przejaskrawione; u jednego bohatera zostaa uwypuklona tylko jedna

zaleta/wada; postacie s wic czarno-biae. Utwr ten mia na celu napitnowanie wad

ludzkich, jakimi s: hipokryzja, dewocja, kamstwo. Ponadto warto zauway, e Molier

toczy walk z Kocioem o dominacj w pastwie, czego wyrazem jest wanie ten utwr.




w Zielonej Grze

10

Komizm to staroytna kategoria estetyczna (wprowadzona ju przez Arystotelesa),

polega on na takim zestawieniu pewnych waciwoci rzeczywistoci, aby wywoywao ono

miech. Zestawienia te mog polega midzy innymi na: zaskoczeniu odbiorcy, kontracie

zjawisk, ukazaniu niedorzecznoci, sprzecznoci midzy prawd a faszem.

Rodzaje komizmu

sytuacyjny postaci sowny (niefortunna sytuacja) (spotgowanie (art, dowcip)

dominujcej cechy

charakteru)

Nazwij rodzaje komizmu

Akt 4 SCENA 6

[]

ELMIRA

Czy ty kpisz sobie ze mnie? Chowaj si. O rety,

jeszczem ci nie kazaa wyle spod serwety.

[]

ELMIRA

Nie wolno tak pochopnie, mu, dawa wiary.

Przekonaj si naocznie, e to frant i okpisz,

i nie piesz si zanadto, bo mi spraw pokpisz.

(zasania sob ma)

SCENA 7 Komizm...............................................

TARTUF

(nie widzc Orgona )

Wszystko si teraz skada, pani, po mej myli:

przeszukaem to cae pitro jak najcilej;

nie ma ywego ducha. Mj zachwyt, po trzykro...




w Zielonej Grze

11

ORGON

(przerywajc mu

Hola! Swoim zachwytom nieco uzdy przykr,

bo kto wpada w namitno, acno gupstwo palnie.

Akt 1 SCENA 4

[]

DORYNA

Jejmo do nocy miaa gorczk przedwczora

i tak straszny bl gowy, e wrcz bya chora.

ORGON

A Tartuf?

DORYNA

Tartuf? wietnie si ma. Zdrw i tusty,

rumiany, czerstwej cery, z winiowymi usty.

ORGON

Biedaczysko!

DORYNA Komizm.......................................................

Pod wieczr mdoci j porway,

niczego nie dotkna przy kolacji caej,

tak okropny bl gowy trapi biedn pani.

ORGON

A Tartuf?

DORYNA

Powieczerza za siebie i za ni:

adnie przyrumienione dwie przepirki spoy,

zjad poow pieczeni, potrawk dooy.

ORGON

Biedaczysko!




w Zielonej Grze

12

Akt 4 SCENA 5

[]

ELMIRA

Ale karami nieba tak nas bardzo strasz!

TARTUF

Na te mieszne obawy rad znajdziesz u mnie;

znam kunszt, jak si skrupuy uchyla rozumnie.

Zapewne, tych i owych uciech niebo wzbrania,

atoli s sposoby przystosowywania.

W zalenoci od potrzeb, nauka istnieje,

ktra rozsuwa ciasne sumienia wierzeje,

oblunia sztywne wizy i daje nam mono

czystoci swych intencji gadzi czynu zdrono. Komizm..............................................

Ja, pani, tych sekretw chtnie ci udziel,

daj si tylko prowadzi i za mn id miele.

Zaspokj me pragnienia, porzu lki chore:

odpowiadam za wszystko, grzech na siebie bior.

[]

TARTUF

Wyzbycia si skrupuw pani atwo dopnie:

bo ta rzecz pozostanie w zupenym sekrecie,

a zo przez rozgos tylko zem staje si przecie,

albowiem tylko wtedy zgorszenie wywoa;

wic kto grzeszy po cichu, ten nie grzeszy zgoa.

Bibliografia




w Zielonej Grze

13

1. Hernas Czesaw, Barok, Warszawa 1998.

2. Krzyanowski Julian, Historia literatury polskiej, Warszawa 1986. 3. Literatura polska, pod red. J. Krzyanowskiego, Warszawa 1984. 4. Literatura staropolska. Wybr tekstw, wybr i oprac. P. Borek i R. Mazurkiewicz, t.

1, Krakw 2006.

5. Molier, witoszek, Warszawa 1972.

6. Morsztyn Jan Andrzej, Wybr poezji, Wrocaw 1988.

7. Okresy literackie, pod red. J. Majdy, Warszawa 1983. 8. Pasek Jan Chryzostom, Pamitniki, Warszawa 1952.

9. Potocki Wacaw, Wiersze wybrane, Wrocaw 1992.

10. Sownik jzyka polskiego, pod red. M. Szymczaka, Warszawa 1993. 11. Sownik literatury staropolskiej, pod red. T. Michaowskiej, Warszawa 1990.

12. Sownik terminw literackich, pod red. J. Sawiskiego, Wrocaw 2000.

barok.pdf

Documents

Transcript of barok.pdf