ASPEKTY PRAWNE DOCHODZENIA ROSZCZEŃ Z TYTUŁU NIELEGALNEGO POBORU ENERGII ELEKTRYCZNEJ

r.pr. Paweł Gruszczyński VIII Konferencja Naukowo-Techniczna, Wrocław 2018 r.

1

2

Nielegalny pobór energii elektrycznej - definicje

Ustawa prawo energetyczne art. 3 pkt. 18

nielegalne pobieranie paliw lub energii pobieranie paliw lub energii bez

zawarcia umowy, z całkowitym albo częściowym pominięciem układu pomiarowo-rozliczeniowego lub

poprzez ingerencję w ten układ mającą wpływ na zafałszowanie pomiarów

dokonywanych przez układ pomiarowo-rozliczeniowy

Kodeks karny Art. 278.

§ 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program

komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności

albo pozbawienia wolności do roku. § 4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby

najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

§ 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej

do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.

3

Rodzaje odpowiedzialności za nielegalny pobór energii elektrycznej

3 rodzaje odpowiedzialności, wynikające z nielegalnego poboru energii: Odpowiedzialność podatkowa – art. 13 ust 1 pkt 2 ustawy o podatku

akcyzowym (Podatnikiem akcyzy jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która dokonuje

czynności podlegających opodatkowaniu akcyzą lub wobec której zaistniał stan faktyczny podlegający opodatkowaniu akcyzą, w tym podmiot będący nabywcą końcowym zużywającym energię elektryczną, jeżeli od tej energii nie została zapłacona akcyza w należnej wysokości i nie można ustalić podmiotu, który

dokonał sprzedaży tej energii elektrycznej nabywcy końcowemu) Odpowiedzialność cywilnoprawna – opłata nakładana na podstawie art. 57 ust 1

i 2 ustawy prawo energetyczne, w zależności od przyjętej koncepcji i stanu faktycznego oparta na zasadzie odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej.

Odpowiedzialność karna - pojawia się wówczas, gdy zabór energii posiada cechę bezprawności, tj.:

dostęp do energii i jej wykorzystanie następuje bez podstawy prawnej; dostęp do energii i jej wykorzystanie następuje bez zgody dysponenta energii

4

Czy można odrębnie dochodzić kradzieży i NPEE ?

Sygn. akt P 50/13 WYROK TK z dnia 21 października 2014 r.: Art. 278 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) oraz art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059, z 2013 r. poz. 984 i 1238 oraz z 2014 r. poz. 457, 490, 900, 942 i 1101) w zakresie, w jakim dopuszczają JEDNOCZESNE STOSOWANIE wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn polegający na nielegalnym poborze energii elektrycznej, ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ za przestępstwo kradzieży energii z art. 278 § 5 ustawy – Kodeks karny oraz OPŁATY przewidzianej w art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne, SĄ ZGODNE Z ART. 2 KONSTYTUCJI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Trybunał Konstytucyjny uznał, że kumulacja stosowania wobec tej samej osoby za ten sam czyn opłaty z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne i odpowiedzialności karnej za przestępstwo kradzieży energii z art. 278 § 5 ustawy – Kodeks karny nie prowadzi do naruszenia zasady ne bis in idem, wynikającej z art. 2 konstytucji. opłata z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne jest środkiem prawnym z dziedziny prawa cywilnego. Jest ona traktowana przez ustawodawcę jako alternatywna w stosunku do zasad ogólnych metoda dochodzenia odszkodowania za nielegalny pobór energii, zawierająca specyficzny sposób ustalania wysokości owego odszkodowania, która to wysokość ma gwarantować przedsiębiorstwu energetycznemu pełną restytucję szkód.

5

Różnica między odpowiedzialnością za nielegalny

pobór energii elektrycznej a odpowiedzialnością za kradzież energii

Odpowiedzialnością cywilną z tytułu nielegalnego pobierania energii może być objęty

odbiorca nawet w sytuacji, gdy zmian w zakresie działania licznika dokonała inna osoba, natomiast odpowiedzialność karna wymaga osobistego działania sprawcy, chyba że chodzi

o niesprawcze formy współdziałania przy popełnieniu przestępstwa.

(Wyrok Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 30 listopada 2007 roku sygn. akt II Ka 48/2007, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2008/1 poz. 81)

Odpowiedzialność za nielegalny pobór energii elektrycznej na podstawie art. 57 ust 1. prawa energetycznego oparta jest na zasadzie ryzyka i przewiduje zryczałtowane odszkodowanie.

Odpowiedzialność karna oparta jest na zasadzie winy (par 1 ust. 3 KK)

Prawo karne – kradzież energii a tzw. oszustwo energetyczne • „Istota przestępstwa kradzieży energii elektrycznej polega na korzystaniu z tej

energii z pominięciem przyjmowanego w stosunkach danego rodzaju sposobu uzyskania lub korzystania z energii. Techniczne sposoby uzyskania dostępu do źródła energii poprzedzające korzystanie z niej nie należą do znamion tego występku, a zatem i brak osobistych czynności technicznych w celu uzyskania owego bezprawnego dostępu nie może powodować depenalizacji w tym zakresie” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2012 r. IV KK 167/12, LEX nr 1226728).

• „w razie istnienia umowy sprzedaży energii wprowadzenie, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, w błąd sprzedawcy przez odbiorcę, poprzez ZAKŁÓCENIE PRACY UKŁADU POMIAROWO-ROZLICZENIOWEGO i zaniżenie w ten sposób ilości dostarczanej energii, powodujące wystawienie faktury na niższą ilość energii od faktycznie pobranej, JEST OSZUSTWEM Z ART. 286 § 1 K.K., a więc nie kradzieżą energii w rozumieniu art. 278 § 5 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k.” (postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 1 września 2010 r. IV KK 73/2010 Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/10)

6

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA PODSTAWIE art. 57 ust. 1 ustawy prawo energetyczne

7

Dwie alternatywne drogi dochodzenia roszczeń na podstawie art. 57 ust. 1 ustawy prawo

energetyczne

Art. 57 ust. 1 ww. ustawy jako

specyficzny rodzaj odpowiedzialności

Zasady odpowiedzialności

ogólnej kodeksu cywilnego

ZASADY OGÓLNE KODEKSU CYWILNEGO

• Opowiedzialność deliktowa

Art. 415 k.c. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

• Odpowiedzialność kontraktowa

Art. 471 k.c. Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego

wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności,

za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

8

Art. 57 ust 1 i 2 ustawy prawo energetyczne W razie nielegalnego pobierania paliw lub energii, przedsiębiorstwo

energetyczne może:

1) pobierać od odbiorcy, a w przypadku, gdy pobór paliw lub energii nastąpił bez zawarcia umowy, może pobierać od osoby lub osób nielegalnie pobierających paliwa lub energię opłatę w wysokości określonej w taryfie, chyba że nielegalne pobieranie paliw lub energii wynikało z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą odbiorca nie ponosi odpowiedzialności

albo 2) dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych. 2. Należności z tytułu opłaty, o której mowa w ust. 1 pkt 1, stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu podlegają ściągnięciu w trybie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, z późn. zm.).

9

Wybrane orzecznictwo

Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowego w Katowicach z dnia 24 maja 2012 roku, sygn. akt III Ca 162/12 – modyfikacje instytucji cywilnoprawnych z art. 415 kc i art. 471 wprowadza art. 57 ust. 1 prawa energetycznego, który zwalnia dłużnika (odbiorcę) od odpowiedzialności jedynie w sytuacji, gdy wykaże wyłączna winę osoby trzeciej za której działania odpowiedzialności nie ponosi. Tego pozwana też nie wykazała. Przepis art. 57 ust. 1 pkt. 1 prawa energetycznego przewiduje zryczałtowany charakter odszkodowania wynikający z taryfy powoda i takiego odszkodowania strona powodowa dochodziła od pozwanej. Nie dochodziła odszkodowania na zasadach ogólnych zgodnie z art. 57 ust. 1 pkt. 2 prawa energetycznego. Zryczałtowany charakter odszkodowania wynikający z taryfy powoda wynika stąd, że zazwyczaj w przypadku nielegalnego poboru energii elektrycznej nie jest możliwe ustalenie rzeczywiście pobranej przez pozwanych energii bez jej naliczania oraz ustalenia okresu, kiedy pobór nastąpił. Z uwagi na fakt, że zarówno okres poboru energii poza układem pomiarowym, jak i ilość jest niemożliwa do ustalenia, ustawodawca w przepisie art. 57 prawa energetycznego dostrzegając taka sytuację upoważnił powoda do dochodzenia opłat za nielegalnie pobraną energie elektryczna w formie zryczałtowanej, co też powód uczynił.

10

• Przepis art. 57 ust.1 pkt. 1 prawa energetycznego wprowadza szczególną regulację odnośnie odpowiedzialności odbiorcy za nielegalny pobór energii elektrycznej. Słusznie zauważył Sąd Okręgowego w Katowicach w wyroku z dnia 14 sierpnia 2012 roku, sygn. akt III Ca 711/11, że podkreślenia nadto wymaga, że opłata o której mowa w art. 57 ust. 1 pkt. 1 prawa energetycznego ma charakter odszkodowania o wysokości ustalonej ryczałtowo. Dla skutecznego dochodzenia opłaty nie jest więc wymagane wykazanie wysokości szkody. Warunkiem dopuszczalności naliczenia opłaty jest sam fakt pobierania energii w sytuacji, gdy miała miejsce ingerencja w układ pomiarowy, a nie wykazanie ilości pobranej w ten sposób energii elektrycznej.

11

Sąd Okręgowy w Katowicach orzekł, iż punkt 1 powołanego przepisu (art. 57 ust 1 prawa energetycznego) statuuje reżim odpowiedzialności, podobny do odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. Przepis ten bowiem – w odróżnieniu od jego poprzedniego brzmienia – wyraźnie wskazuje osobę zobowiązaną do zapłaty i okoliczności kiedy do zapłaty ma dojść, a dodatkowo przesłankę uniknięcia odpowiedzialności – wyłączna wina osoby trzeciej. Brak jest więc podstaw do odwoływania się do podstaw zawartych w Kodeksie cywilnym. Argumentację tą wzmacnia wykładnia systemowa. Ustawodawca kształtując nową treść art. 57 prawa energetycznego wyraźnie wskazał dla przedsiębiorstwa energetycznego dwie drogi uzyskania zaspokojenia swoich interesów majątkowych, statuując je w dwóch odrębnych punktach.(…) Już tylko z tego dychotomicznego podziału jednoznacznie wynika, że odpowiedzialność z art. 415 k.c. jest odrębną niż odpowiedzialność oparta na art. 57 ust. 1 pkt. 1 prawa energetycznego.

12

art. 57 ust. 1 ustawy prawo energetyczne -

jako samoistna podstawa odpowiedzialności W wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach w wyroku z dnia 12 czerwca 2012 roku,

sygn. akt III Ca 186/12, w którym to czytamy, że na gruncie art. 57 ust. 1 Prawa energetycznego funkcjonują dwie alternatywne drogi dochodzenia roszczeń związanych z nielegalnym poborem energii. Przedsiębiorstwo energetyczne może zatem dochodzić roszczeń na zasadach ogólnych albo może wybrać drogę szczególną, z istoty swej uproszczoną względem zasad ogólnych.

W konsekwencji należy uznać, iż przedsiębiorstwu energetycznemu względem odbiorców, którzy nielegalnie pobierają energię przysługują dwa rodzaje roszczeń: po pierwsze przedsiębiorstwo ma prawo pobierania opłaty wynikającej z taryfy – wówczas podstawą prawna dochodzonego roszczenia pozostaje art. 57 ust. 1 w/w ustawy, ale może również zamiast opłaty taryfowej, dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych w przypadku, gdy z nielegalnym poborem energii związane są inne skody, których sama opłata taryfowa mogłaby ni wyrównać – wówczas znajdzie zastosowanie bądź przepis art. 471 k.c. bądź przepis art. 415 k.c. (w zależności od tego czy strony postępowania łączyła umowa o dostawę mediów).

13

SPECYFICZNY CIĘŻAR DOWODOWY

Z ugrutowanego w orzecznictwie poglądu wynika, że przy ustaleniu nielegalnego poboru energii eletrycznej nie jest konieczne badanie winy odbiorcy. Przykładowo w wyroku Sąd Okegowego w Gliwicach z dnia 30 listopada 2011 roku, sygn. akt: III Ca 1559/11 Sąd stwierdził,

że regulacja art. 57 ust. 1 ustawy – prawo energetyczne przerzuca

bowiem ciężar dowodowy na stronę pozwaną w sytuacji

stwierdzenie nielegalnego poboru energii, gdy strona powołuje się

na swoją niewiedzę i brak własnego działania w tej mierze.

Pozwana więc winna była dla skutecznego zwolnienia się od

odpowiedzialności w niniejszej sprawie wykazać stosownie do

powyższej normy, iż nielegalny pobór wynikał z wyłącznej winy osoby

trzeciej, za którą odbiorca nie ponosi odpowiedzialności.

14

Takie same stanowisko zajął Sąd Okręgowy w Gliwicach w wyroku z dnia 12

kwietnia 2012 roku, sygn. akt III Ca 72/12 w którym to Sąd stwierdził, że ostatecznie wskazać wypada na ciężar dowodowy spoczywający w sposób specyficzny na stronach niniejszego postępowania, stosownie do treści art. 57 ust. 1 ustawy prawo energetyczne. Zadaniem powoda było więc wykazać fakt nielegalnego poboru energii przez pozwanego w rozumieniu art. 3 pkt. 18 ustawy, natomiast zadaniem pozwanego – ekskulpacja poprzez udowodnienie wyłącznej winy w tym osób trzecich, za których działanie odpowiedzialności nie ponosi.

15

Co oznacza, że opłata sankcyjna ustalona na podstawie art. 57 ust. 1 ustawy prawo energetyczne ma charakter zryczałtowany ?

16

OPŁATA Z TYTUŁU NIELEGALNEGO POBORU ENERGII ELEKTYCZNEJ ZOSTAŁA Z GÓRY

OKREŚLONA W TARYFIE DLA ENERGII ELEKTRYCZNEJ ZATWIERDZONEJ PRZEZ

PREZESA URZĘDU REGULACJI ENERGETYKI

Akt prawny określający zasady kształtowania taryf to:

17

Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 29 grudnia 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji

taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną. (Dz. U. z 2017 r. poz. 2500)

Podstawa obliczenia opłaty

• Par. 44

• 1. Jeżeli energia elektryczna jest pobierana bez zawarcia umowy sprzedaży energii elektrycznej albo umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej, albo umowy kompleksowej, przedsiębiorstwo energetyczne świadczące usługi przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej lub usługi kompleksowe może obciążyć podmiot nielegalnie pobierający tę energię opłatami w wysokości pięciokrotności stawek opłat określonych w taryfie ………

• 2. Jeżeli energia elektryczna jest pobierana z całkowitym lub częściowym pominięciem układu pomiarowo-rozliczeniowego lub poprzez ingerencję w ten układ mającą wpływ na zafałszowanie pomiarów dokonywanych przez układ pomiarowo-rozliczeniowy, przedsiębiorstwo energetyczne może obciążyć odbiorcę opłatami w przypadku:

• 1) udowodnionego okresu nielegalnego pobierania energii elektrycznej, w wysokości dwukrotności stawek opłat określonych w taryfie dla grupy taryfowej, …………

• 2) gdy nie można ustalić ilości nielegalnie pobranej energii elektrycznej, w wysokości dwukrotności stawek opłat określonych w taryfie dla grupy taryfowej, do której jest zakwalifikowany odbiorca, oraz w wysokości dwukrotności cen energii elektrycznej, o których mowa w art. 23 ust. 2 pkt 18 lit. b ustawy, przyjmując ilości energii elektrycznej uwzględniające rzeczywistą możliwość pobierania energii przez danego odbiorcę wynikające z mocy i rodzaju zainstalowanych odbiorników.

• 3. Opłaty, o których mowa w ust. 2 pkt 1, oblicza się dla całego nieobjętego przedawnieniem okresu udowodnionego nielegalnego pobierania energii elektrycznej.

• 4. Ilości energii elektrycznej, o których mowa w ust. 1 i ust. 2 pkt 2, nie mogą być większe niż określone w taryfach ryczałtowe ilości zużycia energii.

• 5. Przedsiębiorstwo energetyczne może ustalić w taryfie opłaty za wykonywanie następujących czynności związanych ze stwierdzeniem nielegalnego pobierania energii elektrycznej:

• 1) wymianę uszkodzonego przez odbiorcę licznika lub innego urządzenia pomiarowego;

• 2) sprawdzenie stanu technicznego układu pomiarowo-rozliczeniowego i założenie nowych plomb …….;

• 3) poddanie urządzenia pomiarowo-rozliczeniowego ponownej legalizacji ………;

• 4) założenie na wskaźniku mocy 15-minutowej lub innym urządzeniu związanym z pomiarem tej mocy plomby w miejsce plomby zerwanej lub naruszonej przez odbiorcę.

18

AKTUALNE ORZECZNICTWO - ZRYCZAŁTOWANA WYSOKOŚĆ SZKODY ZA NPEE

• W najnowszym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2017 r., sygn. akt: II CSK 387/16, podniesiona została problematyka zagadnienia dotyczącego wykazania wartości szkody będącej następstwem nielegalnego poboru energii elektrycznej. Jak zauważył Sąd Najwyższy „Jeśli przedsiębiorstwo energetyczne nie ma obiektywnych możliwości wykazania wysokości szkody wyrządzonej wskutek nielegalnego poboru paliwa gazowego wobec niezawarcia umowy o dostawę, to przysługuje mu prawo dochodzenia odszkodowania ryczałtowego, z tym że pozwany nie może bronić się zarzutem, że przedsiębiorstwo energetyczne nie wykazało wysokości faktycznie zużytego paliwa. Może natomiast wykazywać, iż ze względu na czas nielegalnego poboru oraz ilość urządzeń odbiorczych i właściwą stawkę taryfową, opłata ta powinna być naliczona w niższej wysokości”.

19

20

Dlaczego istotne jest ustalenie poboru energii w trakcie wykrycia, manipulacji czy też bezumownego poboru ?

Przepis art. 57 ust.1 ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 roku - Prawo energetyczne stanowi, że: ust 1. W razie nielegalnego pobierania paliw lub energii,

przedsiębiorstwo energetyczne może: 1) pobierać od odbiorcy, a w przypadku, gdy pobór paliw lub energii nastąpił bez

zawarcia umowy, może pobierać od osoby lub osób nielegalnie pobierających paliwa lub energię opłatę w wysokości określonej

w taryfie, chyba że nielegalne pobieranie paliw lub energii wynikało z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą odbiorca nie ponosi odpowiedzialności albo

2) dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 grudnia 2009 r. III CZP 107/09 stwierdził, że Przedsiębiorstwo energetyczne może obciążyć odbiorcę energii elektrycznej opłatami określonymi w art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) tylko wtedy, gdy taka energia została rzeczywiście pobrana. OSNC 2010/5/77, Biul.SN 2009/12/7