Zajęcia nr 6-7: Czynności procesowe

mgr Błażej Boch

Katedra Postępowania Karnego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Uniwersytet Wrocławski

Czynność procesowa…

To każde zachowanie uczestnika postępowania wywołujące skutki przewidziane przez prawo procesowe.

Czynności procesowe – jak wskazuje sama nazwa – mogą być dokonywane w toku prowadzonego postępowania karnego. Wcześniejsze czynności np. organów uprawnionych do prowadzenia śledztwa lub dochodzenia to czynności pozaprocesowe.

Czynności pozaprocesowe – podejmowane poza postępowaniem karnym; celem jest np. wyszukanie dowodu, wykrycie sprawców, zapobieżenie przestępstwa. Zazwyczaj wyprzedzają postępowanie karne (wtedy to czynności przedprocesowe), ale mogą być podejmowane także w trakcie prowadzonego postępowania, wykonywane obok czynności procesowych.

Czynność procesowa a zdarzenie procesowe

Czynność procesowa

• Świadome działanie uczestnika postępowania

• Podjęcie określonej czynności procesowej zależy od woli danej osoby

Zdarzenie procesowe

• Zachodzą niezależnie od woli uczestników postępowania

• Wywierają określone konsekwencje procesowe

• Np. śmierć oskarżonego = umorzenie postępowania

Rodzaje czynności procesowych

• Czynności pozytywne – działania procesowe

• Czynności negatywne – zaniechania procesowe Przykład: zaskarżenie wyroku Czynność procesowa – wniesienie apelacji – wyrok sądu I instancji jest nieprawomocny. Zaniechanie zaskarżenia – prawomocność wyroku sądu I instancji

• Czynności proste – pojedyncze (wniesienie apelacji, złożenie wniosku o ściganie)

• Czynności złożone – składające się z kilku elementów (np. przedstawienie zarzutów, na którą to czynność składają się: sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, ogłoszenie zarzutów i przesłuchanie podejrzanego).

• Czynności indywidualne – czynności jednej osoby.

• Czynności zbiorowe – z założenia uczestniczy w nich kilka osób.

• Czynności jednostronne

• Czynności dwustronne – wtedy, gdy ustawa wymaga dla podjęcia czynności zgody drugiej osoby

• Czynności wielostronne -

Spis treści prezentacji 1. Komunikowanie się organów ze stronami

• wezwania i zawiadomienia • nieobecność podczas czynności procesowych i

usprawiedliwianie nieobecności • rozprawa a posiedzenie, udział stron w

rozprawie • zasady udziału w posiedzeniach sądu

2. Dokumentowanie czynności procesowych • protokół, protokół ograniczony, notatka

urzędowa, stenogram, nagranie audiowizualne • „utrwalanie czynności” przez stronę

postępowania

3. Ogłaszanie i doręczanie rozstrzygnięć procesowym (wezwań i zawiadomień) • ogłaszanie decyzji procesowych – art. 100 • doręczanie rozstrzygnięć, wezwań i

zawiadomień

4. Rodzaje rozstrzygnięć procesowych • rodzaje rozstrzygnięć • uzasadnianie rozstrzygnięć procesowych • oczywista omyłka pisarska • zaskarżalność decyzji procesowych • prawomocność rozstrzygnięć

5. Komunikowanie się stron (uczestników postępowania) z organami procesowymi • formy komunikowania się • warunki formalne pisma procesowego i

uzupełnienie braków formalnych

6. Terminy procesowe • rodzaje terminów • wniosek o przywrócenie terminu

7. Dostęp do akt postępowania • zasada jawności wewnętrznej • dostęp do akt w postępowaniu sądowym i

przygotowawczym • dostęp do akt postępowania a postępowanie

aresztowe

8. Czynności procesowe – teoria • kategorie czynności procesowych • wadliwość czynności procesowych • niedopuszczalność, wadliwość, bezskuteczność i

bezzasadność

Komunikowanie się organów procesowych z innymi uczestnikami

postępowania wezwania i zawiadomienia, udział stron (innych uczestników) w czynnościach wykonywanych przez organy procesowe; utrwalanie czynności procesowych. Zasada jawności (wewnętrznej). Dostęp do akt postępowania. Odtworzenie akt postępowania. Decyzje procesowe – pojęcie i rodzaje. Warunki formalne postanowień, wyroków i zarządzeń. Uzasadnienie orzeczenia. Doręczenia.

Jak organy procesowe komunikują się z uczestnikami postępowania?

Ustnie (bezpośrednio)

• Sąd: • na posiedzeniach • na rozprawie • podczas innych czynności procesowych

np. przesłuchań art. 185a – 185c, art. 316 § 3, ogłoszenia wyroku

• Organy postępowania przygotowawczego • podczas czynności procesowych np.

przesłuchań, oględzin miejsca zdarzenia, przeszukania

• Czynność utrwalana w formie protokołu (art. 148)

Pisemnie

• Wydając decyzje procesowe • wyroki, postanowienia • zarządzenia • uchwały

• Wzywając do osobistego stawiennictwa podczas czynności procesowej (np. przesłuchania, badań psychologicznych)

• Zawiadamiając o czynnościach procesowych (o terminach rozpraw, posiedzeń – gdy stawiennictwo nie jest obowiązkowe; o wydaniu decyzji procesowych (np. zawiadomienie o wydaniu postanowienia o zamknięciu śledztwa).

WAŻNE!

Zasady doręczania orzeczeń, wezwań

i zawiadomień

WAŻNE!

Prawo do uczestniczenia w

czynnościach sądu/czynnościach

postępowania przygotowawczego

Wezwanie a zawiadomienie (zob. art. 117)

Wezwanie

• Wezwanie do udziału w czynności wykonywanej w toku postępowania. Stawiennictwo jest obowiązkowe!

• Jeżeli osoba wezwana nie stawiła się, czynności nie przeprowadza się – zarządza się przerwę w rozprawie (rozprawę się odracza), wyznacza się nowy termin czynności

• W zależności od tego, kto się nie stawił, można ukarać pieniężną karą porządkową, obciążyć kosztami wykonania czynności albo zastosować inne środki przymusu (np. zatrzymać i przymusowo doprowadzić)

Zawiadomienie

• Zawiadomienie o tym, że dana czynność jest wykonywana albo że została już wykonana.

• Stawiennictwo jest nieobowiązkowe. Osoba zawiadamiana ma prawo w niej uczestniczyć (może ale nie musi)

• Niestawiennictwo osoby prawidłowo zawiadomionej o czynności procesowej nie stoi na przeszkodzie wykonaniu czynności (np. niestawiennictwo oskarżonego na rozprawie, nie tamuje jej dalszego toku).

• ALE

• Jeżeli osoba zawiadomiona o czynności usprawiedliwiła swoją nieobecność i złożyła wniosek o nieprzeprowadzanie czynności pod jej nieobecność – czynności nie przeprowadza się

• Czynności nie przeprowadza się także wtedy, gdy brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn

Jak usprawiedliwić nieobecność?

• Niestawiennictwo jest wynikiem np. zaplanowanego wcześniej urlopu, wypadku losowego, innej ważnej przyczyny.

• Art. 117 § 2a. Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych uczestników postępowania, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego. • W odniesieniu do osób pozbawionych wolności – określają odrębne przepisy,

lekarz w jednostce penitencjarnej podejmuje decyzje o możliwości stawiennictwa osadzonego

• Usprawiedliwienie niestawiennictwa a nałożenie kary pieniężnej usprawiedliwienie niestawiennictwa powoduje uchylenie kary porządkowej (art. 286)

Niestawiennictwo obrońcy/pełnomocnika

• Co do zasady obrońca i pełnomocnik nie mają obowiązku uczestniczenia w czynnościach procesowych – zawiadamia się ich o czynności.

• Niekiedy jednak obecność obrońcy lub pełnomocnika jest obligatoryjna (np. gdy prezes sądu lub sąd tak postanowi, gdy zachodzi jedna z przesłanek obrony obligatoryjnej), wówczas czynności nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 117 § 3) • Art. 117a. § 1. Jeżeli strona ma więcej niż jednego obrońcę lub pełnomocnika,

czynność procesową można przeprowadzić w wypadku stawiennictwa przynajmniej jednego z nich, chyba że strona wyrazi zgodę na przeprowadzenie czynności bez udziału obrońcy lub pełnomocnika, których udział nie jest obowiązkowy.

• § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do pełnomocnika osoby niebędącej stroną, o której mowa w art. 87 § 2.

• Jeżeli obrońca/pełnomocnik nie stawili się i nie usprawiedliwili swojej nieobecności: • zob. art. 20 § 1 i 1a • art. 285 § 1a – nałożenie na obrońcę lub pełnomocnika pieniężnej kary

porządkowej w wysokości do 3000 zł (w postępowaniu przygotowawczym karę pieniężną nakłada właściwy miejscowo sąd rejonowy)

• art. 289 § 1 – obciążenie kosztami wykonania czynności procesowej

Konsekwencje niestawiennictwa osób wezwanych

Świadek/biegły tłumacz/specjalista

• ukaranie pieniężną karą porządkową – art. 285 § 1

• zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia – art. 285 § 2 (co do zasady stosowane do świadka, wyjątkowo do biegłego, tłumacza, specjalisty)

• uporczywe uchylanie się od złożenia zeznania – kara porządkowa aresztu do 30 dni (zawsze nakłada sąd) – art. 287 § 2

Oskarżony

• zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia (art. 75 § 2)

• Uporczywe niestawiennictwo mimo wezwań organ może uznać za bezprawne utrudnianie postępowania i zastosować środki zapobiegawcze (zob. art. 258 § 1)

Prokurator/organ prowadzący

postępowanie przygotowawcze

• W razie rażącego naruszenia obowiązków procesowych przez oskarżyciela publicznego lub prowadzącego postępowanie przygotowawcze sąd zawiadamia o tym bezpośredniego przełożonego osoby, która dopuściła się uchybienia, żądając nadesłania w wyznaczonym, nie krótszym niż 14 dni, terminie informacji o podjętych działaniach wynikających z zawiadomienia; w stosunku do Policji oraz innych organów postępowania przygotowawczego uprawnienie takie przysługuje również prokuratorowi (art. 20 § 2)

Rozprawa a posiedzenie

• Sąd podejmuje decyzje procesowe w sposób sformalizowany.

• Zgodnie z art. 95 orzeka on na posiedzeniu a na rozprawie, tylko wtedy, gdy ustawa tego wymaga. Orzeczenia, które zapadają na posiedzeniu, mogą zostać również wydane na rozprawie. • Ale orzeczenia które zapadają na rozprawie, nie mogą zostać wydane na posiedzeniu

• Przeprowadzenia rozprawy wymaga: • Merytoryczne rozpoznanie zarzutów wobec oskarżonego zawartych w akcie oskarżenia przed

sądem I instancji w postępowaniu zwyczajnym, przyspieszonym i prywatnoskargowym • Wniosek prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie

środków zabezpieczających • Wniosek o dobrowolne poddanie się karze (art. 387), chyba że został złożony przed wyznaczenie

terminu rozprawy (art. 338a) • Rozpoznanie apelacji (art. 449 § 1), chyba że zachodzą tzw. bezwzględne przyczyny odwoławcze

(art. 439 § 1) • Rozpoznanie kasacji • Wydanie wyroku łącznego (art. 573 § 1)

• UWAGA! Posiedzenia wyrokowe – sąd rozstrzyga o zasadności zarzutów zawartych w akcie oskarżenia, wniosku z art. 335 § 1 i 2, wniosku o warunkowe umorzenie postępowania lub wniosku z art. 338a. Wyrok zapada na posiedzeniu. Do posiedzeń wyrokowych stosuje się odpowiednio przepisy regulujące przebieg rozprawy

Rozprawa a posiedzenie

• Posiedzenie i rozprawa różnią się:

1. składem sądu – chociaż w coraz mniejszym zakresie, z uwagi na fakt, że sąd I instancji zasadniczo orzeka w składzie jednoosobowym

2. zasadami uczestnictwa stron oraz osób trzecich • zasada – jawność wewnętrzna (dla stron) i zewnętrzna (dla publiczności)

rozprawy

• Posiedzenia odbywają się z wyłączeniem jawności, ale strony oraz osoby niebędące stronami mogą wziąć udział w posiedzeniu jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, chyba że uch udział jest obowiązkowy. W pozostałych przypadkach mogą wziąć udział jeżeli się stawią

• Niektóre posiedzenia są jawne zewnętrznie (tak jak rozprawa) – art. 95b § 2

3. Postępowaniem dowodowym – na posiedzeniu zasadniczo nie prowadzi się postępowania dowodowego. Sąd może jednak skorzystać z instytucji z art. 97 – sprawdzenie okoliczności faktycznych

Obecność stron na rozprawie głównej

Oskarżony

• Zasada – prawo do uczestniczenia w rozprawie

• Wyjątek – obowiązkowa obecność podczas przedstawienia podstaw aktu oskarżenia i przesłuchania na pierwszej rozprawie głównej w sprawach o zbrodnie

• Przewodniczący może uznać obecność oskarżonego za obowiązkową

• Art. 375 – 377

• Art. 390

Obrońca oskarżonego

• W przypadku obrony obligatoryjnej – obowiązkowa

• W pozostałych wypadkach – nieobowiązkowa

• Chyba że usprawiedliwił swoją nieobecność i wniósł o odroczenie rozprawy (art. 117 § 1 k.p.k.)

Oskarżyciel publiczny

• Obligatoryjna

• Wyjątek – jeżeli postępowanie przygotowawcze prowadzono w formie dochodzenia nieobecność oskarżyciela publicznego nie tamuje rozpoznania sprawy

Oskarżyciel posiłkowy, prywatny i ich pełnomocnicy

• Co do zasady – nieobowiązkowa

• Przewodniczący może zarządzić obecność obowiązkową

• Ważne – nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwionych przyczyn uważa się za odstąpienie od oskarżenia

Zasady udziału stron i innych podmiotów w posiedzeniach sądu

• Art. 96

• Strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy

• W pozostałych wypadkach mają prawo wziąć udział jeżeli się stawią, chyba że ustawa stanowi inaczej • Np. niejawne dla stron i publiczności jest posiedzenie, na którym

sąd wydaje wyrok nakazowy

Zasady udziału stron i innych uczestników postępowania w posiedzeniach sądu

Z art. 96 wynikają 4 zasady uczestniczenia stron i innych uczestników postępowania w posiedzeniach sądu:

1.Obowiązkowy udział, jeżeli ustawa tak stanowi • stronę (innego uczestnika) wzywa się do udziału w czynności • np. oskarżonego w posiedzeniu w przedmiocie zastosowania środka zapobiegawczego - art.

249 § 3

2.Uprawnienie do udziału w posiedzeniu, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw i gdy ustawa tak stanowi • należy zawiadomić o czasie i miejscu przeprowadzenia czynności • bezwzględne uprawnienie do udziału w czynności

3.Posiedzenie odbywa się bez udziału stron/innych uczestników – strona może nie wziąć udziału w posiedzeniu i sąd nie może dopuścić jej do udziału w czynności nawet jeżeli się stawi • np. wydanie wyroku nakazowego

4.W pozostałych wypadkach strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mogą wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią • nie zawiadamia się o czasie i miejscu czynności • względne uprawnienie do udziału w czynności

Udział stron w posiedzeniach sądu (jawność wewnętrzna)

Art 339 § 5 – strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą wziąć udział w posiedzeniach, gdy: 1. prokurator złożył wniosek o orzeczenie

środków zabezpieczających; 2. zachodzi potrzeba rozważenia kwestii

warunkowego umorzenie postępowania 3. do aktu oskarżenia dołączono wniosek,

o którym mowa w art. 335 § 2 4. prokurator złożył wniosek z art. 335 § 1 5. Zachodzi potrzeba rozstrzygnięcia, w

przedmiocie umorzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art. 17 § 1 pkt. 2 – 11

6. W przedmiocie umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku podstaw faktycznych oskarżenia

7. Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu

Jawność zewnętrzna posiedzeń sądowych

(publiczne postępowanie)

• Zasada – posiedzenia sądu odbywają się z wyłączeniem jawności

• Odstępstwa – jawne są m.in. posiedzenia – art. 95b:

1. w przedmiocie umorzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art. 17 § 1 pkt. 2 – 11

2. W przedmiocie umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku podstaw faktycznych oskarżenia

3. Wydania postanowienia o zawieszeniu postepowania

4. Na których rozstrzyga się w przedmiocie możliwości warunkowego umorzenia postępowania

5. Tzw. posiedzenia wyrokowe – art. 343 oraz 343a

Art. 339 § 1

Może wziąd udział także pokrzywdzony. Poucza się go o możliwości zakooczenia postępowania bez przeprowadzenia rozprawy i o prawie do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Obowiązkowy

udział obrońcy i

prokuratora, gdy

orzeka się o

środku z art. 93a

§ 1 pkt. 4

Dokumentowanie czynności procesowych

Dokumentowanie (utrwalanie) czynności procesowych

Protokół

Protokół ograniczony

Notatka urzędowa

Stenogram

Rejestracja obrazu lub dźwięku

Protokół

Dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności procesowej, sporządzony w formie nakazanej przez prawo i

podpisany przez prowadzącego czynność oraz przez co najmniej drugą osobę w niej uczestniczącą

• Art. 143 § 1 Spisania protokołu wymagają: 1)przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie,

2)przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora,

3)dokonanie oględzin,

4)dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu,

5)przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania,

6)przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych informatycznych,

7)otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów,

8)końcowe zaznajomienie się podejrzanego z materiałami postępowania przygotowawczego,

9)przyjęcie poręczenia,

10)przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa,

11)przebieg rozprawy.

art. 143 § 2 Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. W innych wypadkach można ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej.

np. art. 244 § 3 – protokół zatrzymania

Protokół

Protokół rozprawy

• Art. 144 § 1 Protokół rozprawy spisuje pracownik sekretariatu lub inna osoba upoważniona przez prezesa sądu.

• Art. 149 § 1 Protokół rozprawy oraz posiedzenia podpisują niezwłocznie przewodniczący i protokolant.

• art. 149 § 3 Jeżeli przewodniczący nie może podpisać protokołu, protokół podpisuje za niego jeden z członków składu orzekającego, zaznaczając przyczynę braku podpisu przewodniczącego.

Protokoły innych czynności procesowych

• art. 144 § 2 Inny protokół spisać może, poza osobami wymienionymi w § 1, osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność lub sam przeprowadzający czynność.

• art. 150 § 1 Z wyjątkiem protokołu rozprawy lub posiedzenia protokół podpisują osoby biorące udział w czynności. Przed podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę.

Osoba sporządzająca protokół, która nie jest pracownikiem organu procesowego, przed przystąpieniem do protokołowania składa przyrzeczenie – art. 144 § 3 Protokolant podlega wyłączeniu z tych samych przyczyn co sędzia – art. 146

Protokół

• Art. 148 § 1. Protokół powinien zawierać:

1)oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących,

2)przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników,

3)wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu, 4)w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności.

§ 2. Wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności przez organ prowadzący postępowanie zamieszcza się w protokole z możliwą dokładnością. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów.

• Protokół jest (powinien być) wiernym odzwierciedleniem przeprowadzonej czynności. Dotyczy to zwłaszcza protokołów sporządzonych w postępowaniu przygotowawczym, które mogą zostać odczytane (na zasadach określonych w art. 389, 391 – 392) na rozprawie głównej. Sąd orzekając na posiedzeniu (np. art. 343) opiera się aktach postępowania przygotowawczego, w tym protokołach z przeprowadzonych czynności dowodowych.

• Prawa uczestników czynności protokołowanej (i tego, że jej przebieg został dokładnie opisany w protokole) gwarantuje:

1. konieczność odczytania protokołu przed podpisaniem i zamieszczenie o tym odpowiedniej wzmianki (por. art. 150 § 1)

2. możliwość zgłoszenia zarzutów do protokołu, które zamieszcza się w protokole (art. 150 § 2)

3. prawo do żądania zamieszczenia określonych informacji w protokole (art. 148 § 2)

4. możliwość złożenia wniosku o sprostowanie protokołu rozprawy lub posiedzenia (art. 152)

5. osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi wciągniętych do protokołu (art. 148 § 4)

W protokole nie wolno zastępowad zapisu treści zeznao lub wyjaśnieo odwoływaniem się do innych protokołów.

Dane, których nie zamieszcza się w protokole – art. 148a

• Nie zamieszcza się danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków uczestniczących w czynności. • zamieszcza się je w załączniku do protokołu (załączniku adresowym)

przechowywanym w aktach sprawy. • ale miejsce pracy świadka będącego funkcjonariuszem publicznym,

składającego zeznania w związku z pełnioną funkcją zamieszcza się w protokole, a nie załączniku adresowym, chyba że przeprowadzający czynność w postępowaniu przygotowawczym albo przewodniczący składu orzekającego przeprowadzającego czynność uzna, iż dla dobra postępowania karnego nie powinno ono zostać zamieszczone w protokole.

• Gdy w aktach postępowania znajdują się protokoły lub materiały zawierające dane adresowe świadka/pokrzywdzonego – sporządza się uwierzytelnione i zanonimizowane odpisy

• ale – art. 148a §5 - Sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze może ujawnić w niezbędnym zakresie dane, o których mowa w § 1, lub oryginały dokumentów, o których mowa w § 3, jeżeli mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Protokół

• W protokole, ze względu na ochronę świadka i pokrzywdzonego, nie zamieszcza się danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków uczestniczących w czynności. Dane te zamieszcza się w załączniku do protokołu. Nie dotyczy to miejsca pracy świadka, będącego funkcjonariuszem publicznym składającego zeznania w związku z pełnioną funkcją, chyba że dla dobra postępowania karnego nie powinno ono zostać ujawnione w protokole. • dane te przechowuje się w odrębnym załączniku adresowym do akt sprawy,

do wiadomości organu prowadzącego postępowanie. Do akt sprawy załącza się uwierzytelnione kserokopie dokumentów lub ich części, sporządzone w sposób uniemożliwiający zapoznanie się z tymi danymi.

• Sąd lub prokurator może ujawnić w niezbędnym zakresie dane, o których mowa w § 2a lub oryginały dokumentów, o których mowa w § 2b, jeżeli mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sprostowanie protokołu

• art. 152 - Strony oraz osoby mające w tym interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy i posiedzenia lub przekładu zapisu dźwięku, wskazując na nieścisłości i opuszczenia.

• Protokół może zostać sprostowany również z urzędu.

• Sprostowanie oczywistych omyłek w protokole może nastąpić w każdym czasie (art. 154), ale o każdej zmianie (poprawieniu protokołu) należy zawiadomić strony, a o odmowie sprostowania osobę, która zgłosiła wniosek o sprostowanie. Wniosek o sprostowanie, niezależnie od sposobu jego załatwienia, dołącza się do protokołu.

• Tryb sprostowania protokołu art. 153

Protokół ograniczony

• por. art. 325h

• Utrwalanie przesłuchania świadków przez Policję następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności. Przepisu art. 148 § 2 zdanie pierwsze nie stosuje się. • osoby biorące udział w czynności nie mogą żądać zamieszczenia

dodatkowych informacji w protokole

Notatka urzędowa

• Dokument relacjonujący treść i formę czynności niebędący protokołem. Spisuje się ją jeżeli nie jest wymagane sporządzenie protokołu.

• Ważne: art. 393 § 1 zd. 2 Nie wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest sporządzenie protokołu.

• Notatka urzędowa nie może być podstawą do kwestionowania wiarygodności wyjaśnień oskarżonego.

• Sporządza się ją np. z pozaprocesowego rozpytania przyszłego świadka czy podejrzanego

Postanowienie SN z 22.02.2007 r., V KK 183/06

Nie ulega wątpliwości, że w świetle art. 174 k.p.k. notatka urzędowa sporządzona z czynności rozpytania nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego, czy z zeznań świadka. W związku z tym nie podlega ona ujawnieniu na rozprawie (art. 393 § 1 zd. drugie k.p.k.). Na podstawie treści notatki urzędowej nie wolno także dokonywać ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego, czy z zeznaniami świadka, gdyż byłoby to zastąpienie tego rodzaju dowodów treścią notatki. Nie ma natomiast zakazu przesłuchania w charakterze świadka funkcjonariusza policji, który dokonał czynności rozpytania i sporządził z niej notatkę urzędową. Natomiast, tak jak w przypadku treści notatki urzędowej, inną kwestią jest wprowadzenie tego dowodu do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Konsekwentnie więc, tak jak i treść notatki urzędowej, dowód z zeznań funkcjonariusza policji przeprowadzony na okoliczność wypowiedzi osoby rozpytywanej nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego, czy z zeznań świadka. Na podstawie tego dowodu nie wolno też czynić ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego lub z zeznaniami świadka, wobec których dokonano czynności rozpytania, gdyż byłoby to usankcjonowanie nieformalnie przeprowadzonego dowodu z wyjaśnień lub z zeznań, w sytuacji gdy jego przeprowadzenie w formie określonej przez prawo dowodowe (tzw. dowód ścisły) jest bezwzględnie wymagane jako podstawa prawna rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej. Nie ma natomiast procesowych przeszkód, by treść notatki urzędowej, czy zeznania osoby ją sporządzającej wykorzystać dowodowo obok wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka w celu potwierdzenia i uzupełnienia oryginalnych zeznań i wyjaśnień, jeśli tym zeznaniom lub wyjaśnieniom nie przeczą albo w celu weryfikacji tych wyjaśnień lub zeznań, gdy zachodzi konieczność wyjaśnienia różnic między treścią wyjaśnień lub zeznań, ale z tym zastrzeżeniem, że nie można odmówić wiary wyjaśnieniom lub zeznaniom i dokonać ustaleń faktycznych w oparciu o treść notatki urzędowej lub na podstawie dowodu z zeznań osoby sporządzającej notatkę urzędową.

Utrwalanie czynności procesowych

Stenogram (art. 145)

• § 1. Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą stenogramu, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Stenograf przekłada stenogram na pismo zwykłe, przy czym czyni wzmiankę, jakim posługiwał się systemem; pierwopis stenogramu oraz jego przekład stają się załącznikami do protokołu.

Rejestracja obrazu lub dźwięku – art. 147

• § 1. Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem urządzenia uprzedzić osoby uczestniczące w czynności.

• § 2.Przesłuchanie świadka lub biegłego utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk, gdy:

• 1)zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu,

• 2)przesłuchanie następuje w trybie określonym w art. 396.

• § 2a.Przesłuchanie pokrzywdzonego, o którym mowa w art. 185a i art. 185c, oraz świadka, o którym mowa w art. 185b, utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk.

• § 3.Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku stają się załącznikami do protokołu.

Czy strona może dokumentować przebieg czynności?

• Uczestnicząc w czynności procesowej – rozprawie, posiedzeniu, podczas przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym, można sporządzać własne notatki, zapiski.

• Co do zasady strona nie może nagrywać przebiegu czynności procesowych (np. nie można przyjść na przesłuchanie w postępowaniu przygotowawczym z dyktafonem). Ale art. 358 - dotyczący rozprawy głównej – stanowi, że sąd, na wniosek strony, wyraża zgodę na nagrywanie rozprawy (utrwalenie przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk).

• Notatki i dokumenty sporządzone przez stronę nie mają „urzędowej” mocy, ale mogą okazać się przydatne w sytuacji, gdy organ będzie musiał odtworzyć zaginione lub zniszczone akta.

Ogłaszanie i doręczanie rozstrzygnięć (wezwań

i zawiadomień)

Ogłaszanie rozstrzygnięć procesowych

• Albo ustnie – promulgacja orzeczenia np. na posiedzeniu sądu, na rozprawie, podczas czynności w postępowaniu przygotowawczym

• Albo pisemnie – doręczając rozstrzygnięcie stronie (innemu uczestnikowi postępowania)

• Promulgacja decyzji procesowej – umożliwienie w odpowiedniej formie zapoznania się z decyzją przez inne osoby – art. 100

Ogłaszanie rozstrzygnięć procesowych

• Art. 100 • Orzeczenie lub zarządzenie wydane na rozprawie lub jawnym zewnętrznie posiedzeniu

sądu ogłasza się ustnie. W pozostałych wypadkach, ogłasza się je ustnie jeżeli bierze w nim udział strona.

• Postanowienia i zarządzenia – wydane poza rozprawą doręcza się tylko wtedy, jeżeli przysługuje środek zaskarżenia. Postanowienia kończące postępowanie w sprawie doręcza się stronom, chyba że byli obecni przy ogłoszeniu postanowienia lub zarządzenia. O treści innych niż powyższe postanowień (zarządzeń) należy strony powiadomić.

• Strony należy powiadomić o treści innych postanowień i zarządzeń (tj. takich których nie można zaskarżyć) wydanych poza rozprawą i posiedzeniem, a także wydanych na posiedzeniu, o którego terminie strona nie była zawiadomiona

• Jeżeli ustawa nie zwalnia od równoczesnego wymogu sporządzenia uzasadnienia orzeczenie lub zarządzenie ogłasza się wraz z uzasadnieniem. Jeżeli odroczono sporządzenie uzasadnienia – podaje się ustnie najważniejsze motywy rozstrzygnięcia i obligatoryjnie doręcza się stronie decyzję procesową.

• Art. 100 § 8 – przy ogłoszeniu lub doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestnika postepowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu.

Ogłaszanie i doręczanie wyroków

• art. 100, art. 422, art. 505

• Wyrok ogłasza się ustnie na rozprawie (lub posiedzeniu – art. 341, 343. 343a)

• Wyrok doręcza się podmiotom uprawnionym do wniesienia środka odwoławczego, jeżeli ustawa tak stanowi.

1. Wyrok doręcza się jeżeli zostały spełnione łącznie wszystkie poniższe przesłanki: a) oskarżonemu pozbawionemu wolności

b) który nie ma obrońcy (ani z wyboru ani z urzędu)

c) jest pozbawiony wolności

d) złożył wniosek o doprowadzenie go na rozprawę, na której miał zapaść wyrok

e) mimo złożenia wniosku nie doprowadzono go na ogłoszenie wyroku

2. art. 505 – wyrok nakazowy doręcza się oskarżycielowi i oskarżonemu i jego obrońcy

Doręczenia

• Dla zachowania terminu procesowego konieczne jest ustalenie momentu, od którego on biegnie. Zasadniczo będzie to od chwili promulgacji (ogłoszenia lub doręczenia) stronie danej decyzji procesowej.

• Jakie pisma podlegają doręczeniu: • Orzeczenia • Zarządzenia • Wezwania • Zawiadomienia

• Art. 131 – wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy procesowe, doręcza się przez operatora pocztowego (Poczta Polska, InPost), pracownika organu wysyłającego a w razie niezbędnej konieczności przez Policję. Pisma doręcza się za pokwitowaniem odbioru.

• Pisma organ procesowy doręcza na adres znany lub podany przez stronę. Strona lub inna osoba uczestnicząca w postępowaniu ma obowiązek informować o każdej zmianie miejsca zamieszkania, pod rygorem uznania pisma za doręczone (por. 139). Strona, która nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ma obowiązek wskazać pełnomocnika do doręczeń (osobę uprawnioną do odbioru pism) w kraju. W przeciwnym razie pisma pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia.

Rodzaje doręczeń

Bezpośrednie

Doręczenie pośrednie

Doręczenie zastępcze

Doręczenie bezpośrednie

• Art. 132 § 1 – pisma doręcza się adresatowi osobiście.

• Art. 132 § 3 – bezpośrednim doręczeniem jest również doręczenie pisma za pomocą telefaksu lub poczty elektronicznej

• Art. 132 § 2 – doręczenie dorosłemu domownikowi w razie chwilowej nieobecności adresata

• Art. 134 § 3 – doręczenie pisma dla adresata niebędącego osobą fizyczną albo obrońcy/pełnomocnika poprzez przekazanie go osobie zatrudnionej w biurze

• Art. 135 – prokuratora zawiadamia się o rozprawach i posiedzenia przez doręczenie wykazu spraw, które mają być w danym dniu rozpoznane

• Art. 137 – w wypadkach niecierpiących zwłoki można wezwać lub zawiadomić osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności, pozostawiając w aktach odpis nadanego komunikatu

Doręczenie w wypadkach niecierpiących zwłoki

Wyrok SA w Szczecinie z 21.02.2013 r., II AKa 7/13

Z treści art. 137 k.p.k. wyraźnie wynika bowiem, że od doręczeń standardowych wezwań lub zawiadomień, jak wyraził to Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 lutego 2005 r., sygn. V KK 293/04 (LEX nr 147239) wolno odstąpić tylko "w wypadkach niecierpiących zwłoki", a więc wówczas, gdy pilność czynności procesowych, których odłożyć się nie da, nie pozwala na zrealizowanie doręczeń w trybie przewidzianym w art. 131-135 k.p.k. (…) Przyjmuje się zaś, że z wypadkiem niecierpiącym zwłoki mamy do czynienia, gdy doręczenie wezwania lub zawiadomienia z jakimkolwiek opóźnieniem grozić może poważnymi skutkami procesowymi. (…) Za wypadek niecierpiący zwłoki nie sposób zatem uznać sytuacji, że sąd meriti doszedł do przekonania, że już może w sprawie wyrokować.

Doręczenie w trybie art. 137

Postanowienie SA w Katowicach z 16.01.2007 r., II AKz 879/05

Późne zawiadomienie o terminie posiedzenia [w formie przewidzianej w przepisie art. 137 k.p.k.], ogranicza niewątpliwie prawo obrońcy do udziału w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, o którym mowa w przepisie art. 249 § 5 k.p.k. Uprawnienie to nie może być jednak traktowane jako obowiązkowy udział obrońcy w posiedzeniu, a więc tym samym nie zachodzi bezwzględna przesłanka odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

Postanowienie SA w Katowicach z 3.11.2004 r., II AKz 776/04

Obrońcy zostali powiadomieni o terminie posiedzenia w sprawie określenia czasu trwania tymczasowego aresztowania telefonicznie. Taki sposób zawiadamiania jest dopuszczalny i skuteczny. Sprawy związane z tymczasowym aresztowaniem należą do nie cierpiących zwłoki i uzasadniają stosowanie trybu określonego w art. 137 k.p.k.

Postanowienie SA w Warszawie z 29.05.2001 r., II AKz 350/01

Za wypadek nie cierpiący zwłoki w rozumieniu art. 137 k.p.k. nie można uznać sytuacji wynikającej z błędnego zaplanowania terminu posiedzenia, czy z zaniedbania sądu.

Doręczenie w trybie art. 137

Postanowienie SA w Gdańsku z 11.04.2001 r., II AKz 212/01

Przepis art. 137 k.p.k. przewiduje wprawdzie możliwość, w wypadkach nie cierpiących zwłoki, zawiadamiania telefonicznego, albo dokonanego w inny sposób (np. telegraficznie), ale oczywistym jest, że zachowane być muszą rozsądne granice czasowe, umożliwiające obrońcy podjęcie stosownych czynności. Pomijając już to, że w przedmiotowej sprawie sam okres doręczania telegramu przez pocztę trwał bardzo długi okres czasu, to stwierdzić trzeba, że wysłanie telegramu w powyżej opisanym czasie, do miejscowości odległej o blisko 400, naruszało owe granice racjonalnego założenia, że obrońca będzie mógł podjąć jakiekolwiek czynności procesowe.

Doręczenie „do rąk własnych”- bezpośrednio do odbiorcy

• Szczególny tryb doręczenia związany ze zmianą zasad uczestnictwa oskarżonego w rozprawie

głównej

• Oskarżonemu należy doręczyć osobiście i tylko w ten sposób: • Zawiadomienie o terminie pierwszej rozprawy głównej

• Zawiadomienie o terminie posiedzenia, na którym rozpoznawany będzie wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, wniosek o skazanie bez rozprawy (art. 335 § 1 i 2), wniosek z 338a, posiedzeniu na którym sąd będzie rozstrzygał w przedmiocie uzupełnienia wyroku (art. 420 § 1)

• Wyrok wydany na posiedzeniu (warunkowo umarzający postępowanie lub skazujący wydany w trybach konsensualnych) oraz wyrok nakazowy

Doręczenie pośrednie

• Przekazanie pisma przez podmiot pośredniczący

• Art. 134 § 1 – pisma dla żołnierzy, funkcjonariuszy Policji, ABW, AW, SKW, SWW, CBA, SG, S.C., SW można doręczyć za pośrednictwem ich przełożonych, a żołnierzowi pełniącemu zasadniczą służbę wojskową jedynie przez jego dowódcę tak, aby zapewnić zwolnienie żołnierza w celu stawienia się na wezwanie;

• Art. 134 § 2 – pisma dla osób pozbawionych wolności doręcza się za pośrednictwem administracji odpowiedniego zakładu, w tym gdy osoba taka samowolnie opuściła zakład karny i ukrywa się;

• Art. 133 § 3 – pozostawienie pisma w miejscu stałego zatrudnienia adresata osobie upoważnionej do odbioru korespondencji

Doręczenie zastępcze

• Doręczenie zastępcze następuje w razie niemożności dokonania doręczenia bezpośredniego.

• Art. 133 § 1 – pismo można pozostawić w najbliższej placówce pocztowej albo jednostce Policji lub urzędzie gminy

• Art. 133 § 2 – o pozostawieniu pisma w myśl § 1 doręczający umieszcza zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni; w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz. W razie dokonania tych czynności pismo uznaje się za doręczone.

• Art. 132 § 2 in fine k.p.k. – pozostawienie pisma administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, gdy podejmą się oni oddać je adresatowi.

Doręczenia – obowiązki uczestników postępowania

• Strona i osoby niebędące stronami, których prawa zostały naruszone w toku postępowania (np. osoby, u której dokonano przeszukania, osoba zatrzymana) przebywające za granicą mają obowiązek wskazać adresata do doręczeń w kraju. • niepodanie adresu do doręczeń w kraju – pismo nadane na ostatni

znany adres uznaje się za doręczone

Strona, a także pokrzywdzony jeżeli nie jest stroną, ma obowiązek zawiadamiać o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub zmianie miejsca stałego pobytu – por. art. 300 § 1 i 2

• jeżeli strona zmieniła miejsce zamieszkania/pobytu lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem w tym także z powodu pobawienia wolności w innej sprawie, pismo wysłane pod poprzedni adres uważa się za doręczone.

Rodzaje rozstrzygnięć procesowych

Co można doręczać prócz wezwań i zawiadomień

Decyzje procesowe (rozstrzygnięcia)

• Wiążą tylko uczestników procesu. Inne organy lub instytucje są zobowiązane do wykonania określonej decyzji procesowej lub brania za podstawę własnych rozstrzygnięć. • Np. sąd cywilny jest związany ustaleniami zawartymi w prawomocnym

wyroku skazującym

• Decyzje procesowe dzielą się na: • Zarządzenia – wydawane wtedy, gdy nie zachodzi konieczność wydania

postanowienia. Podmiot uprawniony to: prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego, referendarz sądowy a w postępowaniu przygotowawczym prokurator i inne organy prowadzące postępowanie przygotowawcze (art. 93 § 2 i 3; art. 93a § 1)

• Orzeczenia • Wyroki – wyrok wydaje wyłącznie sąd!

• Postanowienia – art. 93 § 1 – jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, sąd wydaje postanowienie (czyli – domniemanie formy postanowienia). Postanowienia może wydawać również referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym – także prokurator lub inne organy prowadzące śledztwo (dochodzenie) np. postanowienie o powołaniu biegłego

• Uchwały (wydawane przez SN – art. 441 § 1 i 3)

Wyrok

• Warunki formalne wyroku – art. 413 1. Oznaczenie sądu, który go wydał, sędziów, ławników, oskarżycieli i

protokolanta 2. Data, miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku 3. Imię, nazwisko i inne dane określające tożsamość oskarżonego 4. Przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie

oskarżyciel zarzucił oskarżonemu 5. Rozstrzygnięcie sądu 6. Wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej

• Wyrok skazujący zawiera również: 1. Dokładne określenie czynu przypisanego oskarżonemu wraz z

kwalifikacją prawną 2. Rozstrzygnięcie co do kary i środków karnych, środków

kompensacyjnych i przepadku; a w razie potrzeby – co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania, zatrzymania oraz środków zapobiegawczych z art. 276

Rodzaje wyroków

• Kpk wprowadza zamknięty katalog wyroków, które mogą: • Warunkowo umarzać postępowanie (art. 414 § 1) • Umarzać postępowanie (art. 414 § 1) • Rozstrzygać kwestię zarzutów formułowanych wobec oskarżonego przed sądem I

instancji (wyroki uniewinniające i skazujące) • Rozstrzygać o zasadności roszczeń majątkowych w razie skazania oskarżonego

(art. 415) • Rozstrzygać kwestię zasadności zarzutów apelacyjnych (utrzymanie w mocy

orzeczenia sądu I instancji, uchylenie go i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, uchylenie go i umorzenie postępowanie, zmiana wyroku I instancji)

• Rozstrzygać kwestię zasadności zarzutów kasacyjnych (oddalenie kasacji, uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi II instancji, uchylenie go i umorzenie postepowania, zmiana orzeczenia i uniewinnienie oskarżonego)

• Rozstrzygać kwestię wniosku o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub stosowanie środków przymusu (wyrok zasądzający odszkodowanie lub zadośćuczynienie, wyrok oddalający wniosek)

• Rozstrzygać o zasadności wniosku o wydanie wyroku łącznego (wydanie wyroku łącznego albo w razie stwierdzenia braku podstaw – wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania)

Postanowienie i zarządzenie

Jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, sąd wydaje postanowienie (czyli – domniemanie formy postanowienia). Postanowienia może wydawać również referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym – także prokurator lub inne organy prowadzące śledztwo (dochodzenie) np. postanowienie o powołaniu biegłego

• Warunki formalne – art. 94: kpk

• Postanowienie musi zawierać: 1. Oznaczenie organu oraz osoby lub osób wydających postanowienie 2. Datę wydania 3. Wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienie dotyczy 4. Rozstrzygnięcie wraz z podaniem podstawy prawnej 5. Uzasadnienie, chyba że ustawa zwalnia z tego wymogu

Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do zarządzeń, ale uzasadnienie zarządzenia sporządza się tylko wówczas, gdy podlega ono zaskarżeniu (art. 99 § 2)

Zarządzenie

• Decyzja procesowa niebędąca orzeczeniem, wydawana w kwestiach niewymagających postanowienia.

• Co do zasady mają charakter porządkowy, ale mogą ingerować w prawa uczestników postępowania (por. art. 247 §1)

• Zarządzenie wydaje: • w postępowaniu przygotowawczym: prokurator, inny organ

prowadzący postępowanie, niekiedy sąd (ale wyłącznie w wypadkach wskazanych w ustawie), referendarz sądowy

• w postępowaniu sądowym: prezes sądu, przewodniczący składu orzekającego, upoważniony sędzia

• W postępowaniu sądowym SĄD nie wydaje zarządzeń!

Uzasadnienie decyzji procesowych

Wyrok

•Uzasadnienie nie jest integralną częścią wyroku.

•Zasada – uzasadnienie sporządza się na wniosek uprawnionego podmiotu

•Z urzędu uzasadnia się:

•wyrok co do którego zgłoszono zdanie odrębne

•Wyroki sądu II instancji, chyba że sąd zmienia lub utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok

•Art.. 423 § 1. Uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a w wypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu - od daty ogłoszenia wyroku; w sprawie zawiłej, w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia w terminie, prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony.

Postanowienie

•Uzasadnienie jest – co do zasady – częścią składową postanowienia. Ustawa zwalnia z obowiązku sporządzenia m.in. postanowienia o przedstawienia za zarzutów (art. 313 §1), postanowienia o umorzeniu dochodzenia (art. 325e § 1). Zgodnie z art. 98 § 3 nie wymaga również uzasadnienia dopuszczenie dowodu, czy uwzględnienie wniosku, któremu inna strona się nie sprzeciwiła, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu

•Przepisy szczególne, wtedy gdy ustawa zwalnia z obowiązku sporządzenia uzasadnienia przyznają niekiedy stronom (lub osobom, których postanowienie dotyczy) prawo do złożenia wniosku o uzasadnienie np. podejrzany może żądać sporządzenia uzasadnienia postanowienia o przedstawieniu zarzutów

•Sporządzenie uzasadnienia w sprawie zawiłej lub z innych ważnych przyczyn można odroczyć na czas do 7 dni

Zarządzenie

•Zasadniczo nie sporządza się uzasadnienia zarządzenia, chyba że zarządzenie jest zaskarżalne

Znaczenie uzasadnienia decyzji procesowych

• Należy przy tym stwierdzić, iż rolą orzecznictwa sądowego jest nie tylko i wyłącznie merytoryczne rozstrzygnięcie konkretnej, indywidualnej sprawy. W pojęciu "wymiaru sprawiedliwości", w rozumieniu przepisów konstytucyjnych i zaakceptowanych przez Polskę norm prawa międzynarodowego (szczególnie dotyczącego praw człowieka) mówiących o "prawie do sprawiedliwego sądu", kryje się znacznie więcej. Najkrócej rzecz biorąc, chodzi przede wszystkim o to, by dla wszystkich było wyraźne i niewątpliwie widoczne, iż w wyniku postępowania przed sądem zapadło najsłuszniejsze i najbardziej odpowiadające prawu rozstrzygnięcie.

• Jednym ze środków służących osiągnięciu tego celu jest wyczerpujące i wszechstronne (zarówno z merytorycznego jak i z prawnego punktu widzenia) uzasadnienie orzeczenia, a już szczególnie wówczas - gdy, tak jak w niniejszej sprawie - występują rozbieżne interesy stron, a rozstrzygnięcie musi przedłożyć jeden z tych interesów nad drugi. Wówczas właśnie szczególnie istotna rola uzasadnienia leży również w tym, by przekonać stronę, że jej stanowisko w sprawie zostało poważnie wzięte pod uwagę, a jeżeli zapadło inne rozstrzygnięcie to przyczyną tego są istotne powody. W ustanowionym przez prawo obowiązku takiego właśnie uzasadnienia rozstrzygnięcia leży m.in. dążenie do poszanowania godności i wolności obywatela demokratycznego państwa: bowiem naruszeniem jego prawa jest, gdy w istotnej dlań sprawie staje się adresatem rozstrzygnięcia, opatrzonego zdawkowym, czy niepełnym uzasadnieniem.

• Wyrok SN z 16.02.1994 r., III ARN 2/94

Oczywista omyłka pisarska

• art. 105 • § 1 . Oczywiste omyłki pisarskie i rachunkowe oraz w obliczeniu terminów w

orzeczeniu lub zarządzeniu albo w ich uzasadnieniu można sprostować w każdym czasie.

• § 2. Sprostowania dokonuje organ, który popełnił omyłkę. Jeżeli postępowanie toczy się przed instancją odwoławczą, może ona z urzędu sprostować orzeczenie pierwszej instancji.

• § 3. Sprostowanie orzeczenia lub jego uzasadnienia następuje w drodze postanowienia, a sprostowanie zarządzenia w drodze zarządzenia.

• § 4. Na postanowienie lub zarządzenie co do sprostowania wydane w pierwszej instancji służy zażalenie.

Postanowienie SN z 4.01.2017 r., II KK 274/16

Przepis art. 105 k.p.k. zezwala na sprostowanie w każdym czasie oczywistych omyłek pisarskich i rachunkowych oraz w obliczaniu terminów w orzeczeniu lub zarządzeniu albo w ich uzasadnieniu. Oczywiste omyłki pisarskie mogą dotyczyć każdego elementu orzeczenia albo zarządzenia, bez względu na jego doniosłość procesową.

Art. 105 – oczywista omyłka pisarska

Uchwała SN (7) z 28.06.2018 r., I KZP 2/18

W trybie sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej (art. 105 § 1 k.p.k.) może zostać usunięte uchybienie w wyroku, które polega na rozbieżnym - w zapisie cyfrowym i słownym - rozstrzygnięciu o karze (innym środku reakcji prawnokarnej). Omyłka pisarska może być uznana za oczywistą, jeżeli po dokonaniu przez sąd analizy treści wyroku, przy uwzględnieniu kwalifikacji prawnej przypisanego przestępstwa, podstaw skazania i wymiaru kary, zostanie ustalone, że tylko jeden z rozbieżnych sposobów wyrażenia kary (innego środka reakcji prawnokarnej) odzwierciedla wymiar kary (innego środka reakcji prawnokarnej), który był możliwy do orzeczenia na podstawie wskazanych przepisów prawa.

Uchwała SN (7) z 28.03.2012 r., I KZP 24/11

Podanie w komparycji lub w sentencji wyroku personaliów innych niż te, które nosi w rzeczywistości osoba, która była oskarżona w danej sprawie, może być skorygowane w trybie określonym w art. 105 k.p.k. jedynie wówczas, gdy istota rozbieżności ma czysto pisarski (błąd co do oznaczenia tożsamości), a nie merytoryczny (błąd co do ustalenia tożsamości) charakter. To, czy korekta omyłki co do personaliów jest dopuszczalna w trybie określonym w art. 105 k.p.k., ocenić należy na tle niepowtarzalnych okoliczności konkretnej sprawy.

Co nie jest oczywistą omyłką pisarską?

Wyrok SN z 24.04.2018 r., V KK 379/17

Niedopuszczalne jest prostowanie w trybie art. 105 § 1 k.p.k. uzasadnienia wyroku w części obejmującej merytoryczną treść motywów podjętego rozstrzygnięcia - nie można ich zatem zmieniać lub uzupełniać. Bez wątpienia do takich elementów uzasadnienia należą argumenty związane z zamiarem, z jakim działał sprawca.

Wyrok SN z 13.12. 2017 r., II KK 341/17

Sprostowanie oczywistej omyłki nie może polegać na ingerowaniu w merytoryczną treść wyroku, np. na dodaniu elementów pominiętych w trakcie wyrokowania.

Zaskarżalność decyzji procesowych

• Uzasadnienie decyzji procesowej umożliwia kontrolę wydanego rozstrzygnięcia. Kontrola odwoławcza to sprawdzenie i ocena prawidłowości rozstrzygnięcia przez pryzmat sporządzonego uzasadnienia.

• Decyzje procesowe zaskarżane są:

Wyrok

• Apelacja

• ale – rozstrzygnięcie o koszach postępowania zawarte w wyroku może zostad zaskarżone zażaleniem (art. 460)

Postanowienie

• Zażalenie

• ale od postanowieo referendarza sądowego wnosi się sprzeciw(art. 93a)

Zarządzenie

• Zażalenie

• od zarządzeo wydawanych przez referendarza sądowego wnosi się sprzeciw (art. 93a)

Prawomocność decyzji procesowych

• Bezpieczeństwo prawne wymaga, aby orzeczenie w pewnym momencie stało się prawomocne (niewzruszalne).

Prawomocność orzeczenia = zakaz ponownego wszczynania procesu o to samo, czyli o ten sam czyn tej samej osoby (ne bis in idem).

Niemożność zaskarżenia orzeczenia w trybie instancji – prawomocność formalna

Zakaz ponownego wszczynania postępowania o to samo – prawomocność materialna

Orzeczenie prawomocne formalnie i materialnie może być wzruszone jedynie w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Kiedy orzeczenie staje się prawomocne?

1. upłynął termin do wniesienia środka odwoławczego (art. 445 i 460) i strona nie wniosła w tym terminie tego środka

2. upłynął termin do złożenia wniosku o uzasadnienie orzeczenia

3. stronie odmówiono przyjęcia środka odwoławczego (art. 429), a nie zaskarżyła tego zarządzenia lub zaskarżyła, ale zostało ono utrzymane w mocy

4. strona cofnęła środek odwoławczy, a brak jest podstaw do rozpoznania go mimo cofnięcia (art. 432)

5. orzeczenie zostało wydane przez sąd odwoławczy w wyniku wniesienia środka odwoławczego

6. wyrok nakazowy staje się prawomocny, jeżeli oskarżony lub oskarżyciel nie wniosą sprzeciwu w ciągu 7 dni od daty doręczenia wyroku lub cofną sprzeciw (art. 507)

Komunikowanie się stron (uczestników

postępowania) z organem procesowym

Formy komunikowania się

• Ustnie – podczas rozprawy, posiedzenia, czynności postępowania przygotowawczego oświadczenia i wnioski stron wpisuje się do protokołu

• Pisemnie – za pomocą pism procesowych (środków zaskarżenia, wniosków procesowych (wniosku dowodowego, wniosku o wyłączenie sędziego, każdego innego wniosku), oświadczeń procesowych (np. oświadczenie świadka o skorzystaniu z prawa do odmowy składania zeznań)

• UWAGA – nie wszystkie ustne oświadczenia mogą zostać złożone w formie pisemnej • świadek nie może przedłożyć zeznań w formie pisemnej • oskarżony nie może złożyć wyjaśnień w formie pisemnej (wyjątek w

odniesieniu do podejrzanego – art. 176)

• UWAGA 2! – niektóre pisma procesowe zawsze muszą być złożone w formie pisemnej • wszystkie środki zaskarżenia – apelacja, zażalenie, sprzeciw od wyroku

nakazowego/orzeczeń wydawanych przez referendarza sądowego

Formy komunikowania się uczestników postępowania z organami procesowymi

• Ustnie do protokołu poprzez osobiste stawiennictwo np. na rozprawie lub posiedzeniu

• oświadczenia dokumentowane w formie protokołu albo utrwalane w formie zapisu audiowizualnego (będącego załącznikiem do protokołu)

• Stawiennictwo na rozprawie/posiedzeniu i usprawiedliwianie nieobecności – zob. slajd 4-6.

• Pisemnie za pomocą pism procesowych

• Każde pismo procesowe musi zawierać (art. 119)

1. oznaczenie organu do którego jest skierowane oraz sprawy, której dotyczy 2. Oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo 3. Treść wniosku, w miarę potrzeby z uzasadnieniem 4. Datę i podpis składającego piso (za osobę która nie może się podpisać, pismo podpisuje osoba przez nią upoważniona)

Kpk obok warunków ogólnych z art. 119 wprowadza szczególne warunki formalne pism procesowych np. przymus adwokacko – radcowski w przypadku wnoszenia subsydiarnego aktu oskarżenia czy konieczność dokonania opłat

Konsekwencje niezachowania warunków formalnych (art. 120)

• Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu albo nie uiszczono należnych opłat lub nie dołączono upoważnienia do czynności procesowej wzywa się osobę od której pismo pochodzi do usunięcia braków w terminie 7 dni, pod rygorem uznania pisma za bezskuteczne.

• W przypadku uzupełnienia braków pismo wywołuje skutki prawne od dnia jego wniesienia.

• Wezwanie do uzupełnienia braków formalnych ma formę zarządzenia. W postępowaniu przed sądem może je wydawać również referendarz sądowy

Od czego zależy skuteczne wniesienie pisma procesowego

1. od zachowania warunków formalnych z art. 119 (do kogo wnosi się pismo, kto wnosi, o co wnosi – w miarę możliwości z uzasadnieniem – data i podpis) + warunków z przepisów szczególnych (zob. art. 169 w kwestii warunków formalnych wniosku dowodowego)

2. od tego czy pismo wnosi osoba uprawniona – np. pokrzywdzony nie może wnieść zażalenia na wyznaczenie podejrzanemu obrońcy z urzędu

3. jeżeli ustawa wskazuje termin do wniesienia/złożenia pisma procesowego – od zachowania tego terminu

4. od zasadności żądania – mimo spełnienia warunków formalnych, jeżeli żądanie jest bezzasadne, organ oddali wniosek strony

WAŻNE! Art. 118 Znaczenie czynności procesowej ocenia się według treści złożonego oświadczenia! Niewłaściwe oznaczenie czynności procesowej, a zwłaszcza środka odwoławczego, nie pozbawia jej znaczenia prawnego. Pismo procesowe omyłkowo wniesione do niewłaściwego organu, organ ten przekazuje odpowiedniej instytucji

Terminy procesowe

Terminy procesowe

Zawite

•Art. 122 § 1 – terminy do wnoszenia środków zaskarżenia i inne, które ustawa uznaje za zawite

•Jest to termin nieprzekraczalny, czyli czynność podjęta po jego upływie jest bezskuteczna, ale można go przywrócić, jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn niezależnych od uczestnika postępowania

Prekluzyjne

•Terminy nieprzekraczalne i nieprzywracalne. Po ich terminie dane uprawnienie procesowe wygasa. Np. do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej pokrzywdzony może cofnąć wniosek o ściganie; subsydiarny akt oskarżenia można wnieść w terminie miesiąca od dnia doręczenia ponownego postanowienia o umorzeniu lub odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia

Instrukcyjne

•Mobilizujące organy procesowe. Są przejawem realizacji w toku postępowania postulatu szybkości (sprawności) procesu)

Inne terminy procesowe

• W kpk występują również inne rodzaje terminów, np.: • terminy przedawnienia

• Karnomaterialne – przedawnienie karalności przestępstwa • Cywilnoprawne – roczny termin przedawnienia dochodzenia roszczeń

odszkodowawczych za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie (art. 555);

• inne terminy (np. termin do uzupełnienia braków formalnych aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego – art. 337; odroczenie wydania wyroku na okres do 14 dni).

• Zawieszenie terminu • Art. 127a • Jeżeli warunkiem skuteczności czynności procesowej jest jej dokonanie przez

obrońcę lub pełnomocnika, termin do jej dokonania ulega zawieszeniu dla strony postępowania na czas rozpoznania wniosku o przyznanie pomocy prawnej w tym zakresie.

• W przypadku wyznaczenia obrońcy lub pełnomocnika z urzędu termin do dokonania czynności przez wyznaczonego przedstawiciela procesowego rozpoczyna bieg od daty doręczenia mu postanowienia lub zarządzenia o tym wyznaczeniu

Przywrócenie terminu zawitego – art. 126 k.p.k.

niedochowanie terminu z przyczyn

niezależnych od uczestnika

postępowania

złożenie wniosku o przywrócenie

terminu w terminie zawitym

7 dni od dnia ustania przyczyny

dokonanie czynności

procesowej wraz z wniosek o

przywrócenie terminu

Przywrócenie terminu

Wniosek składa się do organu, przed którym należało dokonad czynności

Czyli np. wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia składamy wraz z zażaleniem

Ponieważ termin do złożenia wniosku o przywrócenie terminu jest terminem zawitym możliwe jest złożenie wniosku o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o przywrócenie terminu

Wniosek o przywrócenie terminu

Postanowienie SN 27.10.2014 r., V KZ 34/14

Merytoryczne rozpoznanie wniosku o przywrócenie terminu zawitego musi poprzedzać badanie spełnienia warunków formalnych tego wniosku, w tym zachowania siedmiodniowego terminu zawitego od ustania przeszkody uniemożliwiającej jego zgłoszenie (art. 126 § 1 k.p.k.).

W razie uchybienia terminowi 7-dniowemu do złożenia takiego wniosku, prezes sądu wydaje zarządzenie o uznaniu wniosku za bezskuteczny.

Jeżeli zarządzenie takie zamyka drogę do wydania wyroku, przysługuje na nie zażalenie (art. 459 § 1 in principio k.p.k. w zw. z art. 466 kp.k.).

Termin do złożenia wniosku o przywrócenie terminu zawitego jest również terminem zawitym, dlatego możliwe jest wystąpienie z wnioskiem o jego przywrócenie, zwłaszcza w sytuacji, gdyby uchybienie to wynikałoby z zaniedbania obrońcy.

Postanowienie SN z 10.02.2017 r., IV KZ 1/17

Na stronie wnoszącej o przywrócenie terminu zawitego ciąży nie tylko obowiązek wskazania wszystkich okoliczności, które uniemożliwiły jej dokonanie czynności procesowej w przewidzianym terminie, ale także uprawdopodobnienie, że nastąpiło to z przyczyn od strony niezależnych, tj. przekonywującego uzasadnienia zaistniałego uchybienia i wskazania podstaw swoich twierdzeń (art. 126 § 1 in princ. k.p.k.).

Przyczyny niezależne od uczestnika postępowania:

Postanowienie SN z 18.09.2013 r., V KZ 66/13

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że przyczyna niezależna od strony, w rozumieniu art. 126 § 1 k.p.k. to taka, której strona nie mogła usunąć i dokonać wymaganej przez prawo czynności we właściwym czasie (por. postanowienie SN z dnia 23 marca 1997 r., V KZ 29/97, Prok. i Pr. 1997, dodatek "Orzecznictwo", Nr 6, poz. 9).

Wskazać również trzeba, że art. 126 § 1 k.p.k. odwołuje się do kryterium obiektywnego przyczyny niezależnej od strony, lecz jej ocena powinna zostać dokonana przez pryzmat strony. Chodzi bowiem o przyczynę, której strona nie mogła usunąć i przez to stało się niemożliwie dokonanie czynności w terminie. Przedmiotem oceny jest to, czy strona dochowała należytej staranności, by dokonać czynności w terminie. Jak prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy, skazany miał możliwość dochowania terminu, lecz nie dotrzymał go w wyniku własnego niedbalstwa.

Przyczyna niezależna od strony a zaniechania reprezentanta strony procesowej

Postanowienie SN z 9.08. 2017 r., II KZ 18/17

Zawinione niedotrzymanie terminu zawitego przez obrońcę jest przyczyną niezależną od oskarżonego, uzasadniającą przywrócenie mu tego terminu. Nieuprawnionym jest zakładanie, że oskarżony, niejako nie licząc na dokonanie odpowiednich czynności procesowych przez swego obrońcę, powinien je podejmować sam z zachowaniem stosownych terminów. Z przepisu art. 86 § 2 k.p.k. wynika bowiem jedynie, że działania obrońcy nie wyłączają działań samego oskarżonego, nie zaś, że oskarżony jest zobligowany do działania zawsze samodzielnie i niezależnie od działań swego procesowego zastępcy.

Postanowienie SN z 17.05.2017 r., IV KZ 11/17

Zaniechanie wykonania czynności przez pełnomocnika, w tym uchybienie terminowi do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku, nie uzasadnia restytucji tego terminu, chociażby ten, którego pełnomocnik reprezentuje, nie ponosił żadnej w tym winy.

Stwierdzenie, że gdyby stan zdrowia stronie na to pozwalał, to niezależnie od pełnomocnika stawiłaby się na rozprawę i złożyłaby wniosek o uzasadnienie wyroku, powinno być ocenione przez pryzmat art. 126 § 1 k.p.k.

Co nie jest przyczyną niezależną od strony:

Postanowienie SA w Katowicach, z 9.11.2016 r., II AKz 576/16

Nie jest rolą sądu weryfikować wskazany przez oskarżonego adres do doręczeń, ani sprawdzać, czy w tym zakresie, to jest odbioru adresowanej na jego nazwisko przesyłki zawarł stosowną umowę z kancelarią adwokacką, czy też nie. Sąd jedynie winien był przesłać uzasadnienie wraz z wyrokiem na podany rzez niego adres do doręczeń i tak uczynił.

W związku z tym trudno uznać, aby uchybienie zawitemu terminowi nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych w rozumieniu art. 126 § 1 k.p.k., a więc takich, których strona nie mogła usunąć, aby dokonać wymaganej przez prawo czynności we właściwym czasie.

Postanowienie SN z 30.12.2015 r., IV KZ 73/15

Za przyczynę od skazanego niezależną, o jakiej mowa w art. 126 § 1 k.p.k., z pewnością nie może być uznane "przekonanie" skazanego, że wniosek o uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego złożony zostanie przez jego obrońcę. (...) Ewentualne nawet zaniedbania obrońcy skazanego nie usprawiedliwiają blisko dwuletniej opieszałości skazanego, który przez ten czas nie podejmował żadnych czynności celem ustalenia, na jakim etapie postępowania jest sprawa, będąc przy tym prawidłowo pouczony o sposobie i terminie złożenia wniosku o sporządzenia uzasadnienia.

Co nie jest przyczyną niezależną od strony:

Postanowienie SN z 17.04.2014 r., II KZ 13/14

Za "przyczynę od strony niezależną", usprawiedliwiającą niezachowanie terminu zawitego w ujęciu art. 126 § 1 k.p.k., nie może być uznany fakt pobytu za granicą, czy też niepodjęcie określonych czynności procesowych w terminie wskutek niedbalstwa strony.

Postanowienie SA w Katowicach z 17.02.2016 r., II AKz 73/16

Przesłanką z art. 126 § 1 k.p.k., której spełnienie warunkuje możliwość przywrócenia terminu, jest występowanie okoliczność uniemożliwiających, a nie zaledwie utrudniających dokonanie czynności procesowej z zachowaniem terminu zawitego.

Terminy prekluzyjne a naruszenie art. 16 KPK

• Problem – co jeżeli na skutek braku pouczenia lub mylnego pouczenia uczestnik postępowania nie dochował terminu prekluzyjnego?

• Np. pokrzywdzony nie został pouczony o prawie wstąpienia w prawa oskarżyciela posiłkowego i dowiedział się o swoim uprawnieniu po rozpoczęciu przewodu sądowego

art. 16 § 1 Jeżeli organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy.

Po upływie terminu prekluzyjnego uprawnienie uczestnika postępowania wygasa.

Na późniejszym etapie postępowania uprawnienie to już nie przysługuje.

Np. oskarżony nie będzie mógł złożyć wniosku z art. 387

Terminy prekluzyjne a naruszenie art. 16 KPK

Postanowienie SN z 25.06.2013 r., V KZ 43/13

• Pozbawienie pokrzywdzonego „prawa do udziału w postępowaniu sądowym przez brak stosownego pouczenia lub brak zawiadomienia o terminie pierwszej rozprawy, na której mógłby złożyć stosowne oświadczenie, o którym mowa w art. 54 § 1 k.p.k., należy traktować jako szczególne naruszenie prawa procesowego, które nie może w konsekwencji całkowicie pozbawić go możliwości udziału w postępowaniu”.

• W cytowanym orzeczeniu SN uznał, że istnieje możliwość dopuszczenia go do udziału w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego w jego późniejszej fazie w wyniku prokonstytucyjnej (uwzględniającej art. 45 ust. 1 Konstytucji i prawo pokrzywdzonego do sądu w sprawach karnych) wykładni art. 16 § 1 k.p.k.

• Mimo uzyskania statusu strony pokrzywdzony poniesie ujemne skutki procesowe. Przyjmuje się, że „dopuszczenie pokrzywdzonego do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego nie tworzy bowiem fikcji posiadania uprawnień związanych ze statusem strony także przed momentem takiego dopuszczenia”. Uprawnienie do aktywnego uczestnictwa w postępowaniu przed sądem aktualizuje się „na przyszłość” - postanowienie SN z 25.06.2013 r., V KZ 43/13

Odtwarzanie zaginionych lub zniszczonych akt

•postępowanie renowacyjne

•art. 160-166 k.p.k.

Dostęp do akt postępowania

Zasada jawności wewnętrznej

• Dostęp uczestników postępowania do akt zgromadzonych w sprawie oraz prawo do uczestniczenia w czynnościach procesowych to tzw. zasada jawności wewnętrznej.

• Czynności procesowe są jawne (i dostępne) dla osób uprawnionych (co do zasady stron postępowania).

Zasada jawności wewnętrznej

• Zob. art. 156 – dostęp do akt sprawy

• W postępowaniu przygotowawczym prokurator może ograniczyć jawność wewnętrzną ze względu na dobro postępowania (por. art. 156 § 5 i 5a, art. 317). Ale, kiedy podejmuje decyzję o zakończeniu postępowaniu przygotowawczego, tj. o umorzeniu postępowania albo skierowaniu sprawy do sądu ma obowiązek udostępnić stronom postępowania cały materiał dowodowy zebrany w śledztwie/dochodzeniu (zob. art. 306 i art. 321).

• Jawność postępowania dla stron tego procesu. Chodzi o umożliwienie zapoznania się z przebiegiem czynności, uczestniczenie w czynnościach procesowych, dostęp do akt postępowania.

Jawność wewnętrzna

Dostęp do akt w postępowaniu sądowym

(art. 156 § 1)

• Akta udostępnia się stronom i ich obrońcom i pełnomocnikom oraz umożliwia sporządzenie notatek lub odpisów (np. zrobienia fotokopii). Nie można im odmówić dostępu do akt!

• Innym osobom (np. dziennikarzom, studentom), akta udostępnia się za zgodą prezesa sądu.

• Jeżeli jest to możliwe, akta można udostępnić w formie elektronicznej.

Dostęp do akt w postępowaniu przygotowawczym

(art. 156 § 5)

• Zasada – akta udostępnia się stronom, ich obrońcom i pełnomocnikom za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze.

• Wyjątkowo – można odmówić dostępu do akt postępowania, jeżeli zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa.

• Wyjątkowo, za zgodą prokuratora można udostępnić akta postępowania przygotowawczego innym osobom.

Art. 157 § 3 - Nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu

czynności, w której strona uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również

dokumentu pochodzącego od niej lub sporządzonego z jej udziałem.

Dostęp do akt postępowania

Postępowanie przygotowawcze

• Zasada – jawność dostępu do akt postępowania przygotowawczego

• Można odmówić dostępu do akt: • gdy zachodzi potrzeba zabezpieczenia

prawidłowego toku postępowania • konieczność ochrony ważnego interesu państwa

• Po wydaniu postanowienia o umorzeniu/odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego osoby, które mogą złożyć zażalenie mogą również zapoznać się z aktami – art. 306 § 1b

• Pokrzywdzonemu nie można odmówić dostępu do akt postępowania, gdy wyznaczono termin końcowego zaznajomienia podejrzanego z aktami sprawy – por. art. 321

• ważne – art. 157 § 3 Nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub sporządzonego z jej udziałem.

Postępowanie sądowe

• Zasada – udostępnianie akt

• Jawność wewnętrzna postępowania

• Nie można odmówić stronom dostępu do akt sprawy sądowej (tj. w po wniesieniu aktu oskarżenia/innej skargi oskarżycielskiej) Art.159.Na odmowę udostępnienia akt w

postępowaniu przygotowawczym przysługuje

stronom zażalenie; na zarządzenie

prokuratora zażalenie przysługuje do

sądu.

Dostęp do akt postępowania a tymczasowe aresztowanie

• 1. art. 156 §5a W razie złożenia w toku postępowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku, z wyłączeniem dowodów z zeznań świadków, o których mowa w art. 250 § 2b.

• 2. art. 249a § 1 Podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić ustalenia poczynione na podstawie: • 1)dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy, • 2)dowodów z zeznań świadków, o których mowa w art. 250 § 2b.

• § 2. Sąd, uprzedzając o tym prokuratora, uwzględnia z urzędu także okoliczności, których prokurator nie ujawnił, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeżeli są one korzystne dla oskarżonego.

• 3. art. 250 § 2b Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej, prokurator dołącza do wniosku, o którym mowa w § 2a, w wyodrębnionym zbiorze dokumentów, dowody z zeznań świadka, których nie udostępnia się oskarżonemu i jego obrońcy.

Dostęp do akt postępowania a tymczasowe aresztowanie

• Wbrew twierdzeniom ustawodawcy obecnie – w dalszym ciągu, poza okresem między 1.07.2015 a 14.04.2016 r. – istnieje możliwość stosowania w postępowaniu przygotowawczym tymczasowego aresztowania na podstawie materiałów z którymi obrońca podejrzanego i sam podejrzany nie mieli możliwości się zapoznać. Bark znajomości utajnionych przez prokuratora materiałów utrudnia efektywne kwestionowanie podstaw zastosowania tymczasowego aresztowania – por. art. 249 § 1 i art. 258 § 1 – 3 k.p.k. • W jaki sposób podejrzany np. ma kwestionować to, że nie nakłaniał nikogo do składania

fałszywych zeznań skoro nie wie, na podstawie czyich zeznań organ prowadzący postępowanie przygotowawcze doszedł do przekonania, że zachodzi przesłanka z art. 249 § 1 pkt 2?

• Przesłanki utajnienia części akt postępowania są bardzo ogólnie i nieprecyzyjne. Co więcej w całości pozostają niejawne protokoły z art. 250 § 2b i nie sporządza się z nich zanonimizowanych odpisów dla podejrzanego i jego obrońcy. Tożsame przesłanki utajnienia danych świadka ustawodawca wprowadził w przypadku świadka anonimowego – art. 184 – ale wówczas podejrzany może zapoznać się z zanonimizowanymi protokołami oraz złożyć zażalenie na podstawienie o animizacji.

W przypadku, o którym mowa w art. 250 § 2b jest pozbawiony takich możliwości.

Wyrok TK z 3.06.2007 r., K 42/07

• Przede wszystkim, Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że konstytucyjne prawo do obrony jest nie tylko fundamentalną zasadą procesu karnego, ale także elementarnym standardem demokratycznego państwa prawnego (por. wyroki TK z: 6 grudnia 2004 r., sygn. SK 29/04, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 114 oraz 19 marca 2007 r., sygn. K 47/05, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 27).

• Zakorzenienie prawa do obrony w konstytucyjnej zasadzie demokratycznego państwa prawnego powoduje, że odnosi się ono nie tylko do postępowania karnego, ale także innych postępowań toczących się w przedmiocie odpowiedzialności o charakterze represyjnym (por. wyroki TK z: 4 lipca 2002 r., sygn. P 12/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 50; 3 listopada 2004, sygn. K 18/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 103; 19 marca 2007, sygn. K 47/05, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 27).

• Prawo to należy więc rozumieć szeroko: jako przysługujące każdemu od chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego (w praktyce od chwili przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku i jego wykonania. Jeszcze dalej idą najnowsze orzeczenia Sądu Najwyższego, wedle których "nie formalne postawienie zarzutu popełnienia przestępstwa, lecz już pierwsza czynność organów procesowych skierowana na ściganie określonej osoby czyni ją podmiotem prawa do obrony.

Wyrok TK z 3.06.2007 r., K 42/07

• Trybunał Konstytucyjny stwierdzał również, że prawo do obrony nie jest prawem absolutnym. Ograniczenia tego prawa podlegają ocenie przez pryzmat art. 31 ust. 3 Konstytucji, który formułuje kumulatywnie ujęte przesłanki dopuszczalności ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolności. Są to: ustawowa forma ograniczenia, istnienie w państwie demokratycznym konieczności wprowadzenia ograniczenia, funkcjonalny związek ograniczenia z realizacją wskazanych w art. 31 ust. 3 wartości (bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności i praw innych osób) oraz zakaz naruszania istoty danego prawa lub wolności. (…)

• W związku z powyższym, Trybunał Konstytucyjny uznaje, że co do zasady słusznie postępowanie przygotowawcze - odmiennie niż postępowanie sądowe - nie jest oparte na zasadzie pełnej jawności akt sprawy (por. art. 156 § 1 k.p.k. "Stronom (...), obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów"). Jak stwierdził TK w postanowieniu z 27 stycznia 2004 r., sygn. SK 50/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 6 "możliwość osiągnięcia celów postępowania przygotowawczego warunkowana jest, między innymi, zachowaniem w tajemnicy pewnych informacji, dowodów, itd. Stąd zasada udostępniania akt w postępowaniu sądowym ustępuje fakultatywności w postępowaniu przygotowawczym. Sytuacja prawna, ale przede wszystkim okoliczności faktyczne występujące w danym momencie stanowią każdorazowo o tym, czy podejrzany (jego obrońca) mogą zapoznać się z aktami". Także w doktrynie podkreśla się, że postępowanie przygotowawcze, w którego toku następuje zbieranie i przygotowywanie dowodów dla oceny sądu, powinno przebiegać w warunkach umożliwiających efektywne działanie organowi prowadzącemu postępowanie (por. P. Wiliński, Odmowa dostępu do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym, "Prokuratura i Prawo" 2006, nr 11, s. 79).

Wyrok TK z 3.06.2007 r., K 42/07

• Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wielokrotnie odnosił się do kwestii utajnienia materiałów, na podstawie których podejmowane są decyzje w przedmiocie tymczasowego aresztowania w toku postępowania przygotowawczego (zob. m.in. wyroki: Lamy przeciwko Belgii w sprawie 10444/83, Lietzow przeciwko Niemcom w sprawie 24479/94, Garcia Alva przeciwko Niemcom w sprawie 23541/94, Schoeps przeciwko Niemcom w sprawie 25116/94, Shishkov przeciwko Bułgarii w sprawie 38822/97, Kehayov przeciwko Bułgarii w sprawie 41035/98, Turcan i Turcan przeciwko Mołdawii w sprawie 39835/05, a w sprawach polskich: Migoń przeciwko Polsce w sprawie 24244/94, Matyjek przeciwko Polsce w sprawie 38184/03, Chruściński przeciwko Polsce w sprawie 22755/04, Łaszkiewicz przeciwko Polsce w sprawie 28481/03).

• We wszystkich tych sprawach ETPCz wyrażał opinię, że w sytuacji gdy obrońcy osoby pozbawionej wolności odmawia się dostępu do akt postępowania przygotowawczego, które są istotne dla skutecznego podważania legalności pozbawienia wolności, dochodzi do pogwałcenia zasady równości broni. Trybunał dostrzegał wprawdzie konieczność utajnienia części materiału dowodowego zebranego w trakcie śledztwa w celu zapobieżenia ingerencji podejrzanych w ten materiał, ale podkreślał, że nie może to być osiągane kosztem istotnego ograniczenia prawa do obrony. Przykładowo, w wyroku z 25 czerwca 2002 r. w sprawie Migoń przeciwko Polsce (skarga nr 24244/94) uznał, że informacje zawarte w pisemnym uzasadnieniu postanowienia o tymczasowym aresztowaniu nie wystarczyły skarżącemu do prowadzenia skutecznej obrony w postępowaniu aresztowym, skoro jego obrońca nie uzyskał zgody prokuratora na zaznajomienie się z aktami sprawy. Dalej Trybunał podkreślił, że "informacje, które są istotne dla oceny zasadności stosowania wobec podejrzanego tymczasowego aresztowania, powinny być w odpowiedni sposób udostępnione obrońcy podejrzanego" (por. M. Wąsek-Wiaderek, Zasada równości stron w polskim procesie karnym w perspektywie prawnoporównawczej, Kraków 2003, s. 245).

Wyrok TK z 3.06.2007 r., K 42/07

• Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że zakres akt, które powinny być udostępnione aresztowanemu i jego obrońcy, powinien być

wyznaczany przez efektywność prawa do

obrony. Jawne muszą być więc wszystkie te materiały postępowania

przygotowawczego, które uzasadniają wniosek prokuratora o zastosowanie

lub przedłużenie tymczasowego aresztowania.

Czynności procesowe w teorii

Kategorie czynności procesowych

Ze względu na cel czynności

procesowej:

Rozpoznawcze – zbadanie i rozstrzygnięcie kwestii w

procesie

Wykonawcze – wykonanie decyzji procesowej (np.

zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego)

Ze względu na sposób

komunikowania:

Wyraźne – złożenie oświadczenia przez

uczestnika postępowania w formie ustnej lub pisemnej

(np. złożenie wniosku o ściganie)

Konkludentne (dorozumiane) –

komunikowane przez samo zachowanie, które w

konkretnej sytuacji wskazuje na istotę czynności

Ze względu na zgodnośd z

przepisami prawa

Wadliwe

Niewadliwe

Ze względu na podmiot

Czynności organów procesowych

Stron procesowych

Innych uczestników postępowania

Przykładowo można wskazad na dodatkowe kategorie: - Skuteczne i bezskuteczne - Odwoływalne i nieodwoływalne - Dopuszczane i niedopuszczalne - Zasadne i bezzasadne

Podział czynności procesowych

• Czynności faktyczne – działania wywołujące zmiany w świecie zewnętrznym (np. zatrzymanie).

• Spostrzeżenia procesowe – przyjmowanie do świadomości odpowiednich faktów i zjawisk następujących w postępowaniu (np. przyjęcie zawiadomienie o przestępstwie).

• Oświadczenia procesowe – uzewnętrznione w formie przewidzianej prawem treści intelektualnych lub aktów woli. • oświadczenia wiedzy – przekazanie treści intelektualnych; przekaz tego, o

czym przekazujący wie, np. oświadczenia dowodowe (zeznania, opinie, wyjaśnienia), przytoczenia dowodowe (tezy wniosków dowodowych), sprawozdania procesowe (protokoły, notatki urzędowe), zawiadomienia i argumentacje

• oświadczenia woli – przekaz woli, dążeń, żądań oświadczającego • postulujące – podmiot składający nie pozostaje w stosunku nadrzędności wobec

adresata (oświadczenia stron i innych nieinstytucjonalnych uczestników postępowania)

• imperatywne – mają charakter władczy; efekt nadrzędności procesowe oświadczającego wobec adresata (polecenia i decyzje procesowe)

Decyzje procesowe

• Decyzja procesowa – rozstrzygnięcie określonej kwestii prawnej w postępowaniu, będące przejawem władztwa procesowego. W zależności od treści, wiążą uczestników postępowania, a w niektórych sytuacjach inne organy procesowe.

• Zarządzenia i orzeczenia. • Wydawane w kwestiach niewymagających formy postanowienia; w

miej istotnych kwestiach procesowych. Mogą jednak decydować o ważnych kwestiach np. zarządzenie o odmowie przyjęcia apelacji do rozpoznania.

• Orzeczenia – wyrok lub postanowienie. • Wyrok wydawany tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. • Postanowienie wydawane wtedy, gdy ustawa nie wymaga wyroku. • Uchwały SN – sporna kwestia. Część autorów uznaje je za przejaw

interpretacji prawa, a nie orzeczenie (np. prof. Grzegorczyk), część za jeden z rodzaj orzeczeń (np. prof. Waltoś).

Oświadczenia woli

• Ze względu na sposób wyrażenia: • czynności wyraźne – wyrażenie woli w sposób zdecydowany,

niebudzący wątpliwości ani organu procesowego ani innych uczestników postępowania.

• czynności konkludentne (dorozumiane) – możliwość wnioskowania o zaistnieniu czynności z zachowania się określonego podmiotu.

• Znaczenie czynności ocenia się według treści złożonego oświadczenia, niewłaściwe oznaczenie czynności procesowej nie pozbawia jej znaczenia prawnego (art. 118 k.p.k.).

• Nie forma, ale treść czynności jest istotna.

• Czynność konkludentna nie może zastąpić decyzji zaskarżalnych, wnoszonych środków zaskarżenia

Wadliwość czynności procesowych

• Wadliwa jest czynność procesowa, która nie została podjęta zgodnie ze wszystkim warunkami określonymi w kpku

• Warunki niewadliwości czynności procesowych • Zachodzą pozytywne przesłanki czynności procesowej (tj.

uczestnik postępowania miał prawo jej dokonać)

• Uczestnik postępowania ma zdolność do dokonywania czynności procesowych (czyli może skutecznie składać oświadczenia procesowe i wykonywać skuteczne czynności realne)

• Przestrzegane są warunki modalne czynności – odbywa się w należytej formie, terminie i miejscu

Konsekwencje naruszenia warunków niewadliwości czynności procesowych

Niedopuszczalnośd

Bezzasadnośd

Bezskutecznośd

Wadliwośd

Nieważnośd obecnie nie występuje w KPK (od 2003 r.), ale występuje w ustawie z 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeo wydanych wobec osób represjonowanych za działalnośd na rzecz niepodległego bytu Paostwa Polskiego

Konsekwencje naruszenia warunków niewadliwości czynności procesowych

Niedopuszczalność

• Czynność dopuszczalna – istnieją ustawowe warunki do jej dokonania.

• Czynność została przeprowadzona mimo braku jej ustawowych warunków (np. niedopuszczalne jest zastępowanie dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadków treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych) albo gdy ustawa zakazuje dokonania czynności. (takie czynności, których prawo karne procesowe wyraźne zakazuje, nie stwarza uprawnienia do ich dokonania)

• Czynności niedopuszczalne nie wywołują skutków prawnych (są bezskuteczne).

• Np. nie stanowią dowodu wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w art. 171 § 5

Konsekwencje naruszenia warunków niewadliwości czynności procesowych

Wadliwość

• Czynności wadliwe są dopuszczalne, ale nie spełniają wszystkich ustawowych warunków.

• Czynność jest wadliwa, gdy w toku postępowania popełniono uchybienie, które mogło mieć wpływ na jej treść (błąd podczas procesowania – error procedendi ) lub gdy tylko decyzja jest błędna (error decedendi).

• Wadliwość względna (art. 438) i bezwzględna (art. 439)

• Wadliwa czynność procesowa może być konwalidowana (uzdrowiona), tj. wada może być usunięta z mocą wsteczną. Konwalidacja – jakby wady nigdy nie było. Nie wszystkie wady czynności mogą być naprawione!

• Z mocy prawa • Z inicjatywy organów procesowych i stron – powtórzenie wadliwej czynności lub jej korektura

(uzupełnienie; por. art. 420)

• Konwalidacja jest niedopuszczalna, gdy powstał stan nieodwracalny (upływ czasu, który uniemożliwia sanację albo ze stanu faktycznego, który wywołała dana czynność np. nie da się cofnąć niesłusznego aresztowania) i gdy zachodzi wadliwość bezwzględna.

• Czynność może być ponowiona, celem naprawienia określonych uchybień. Ponowienie czynności nie eliminuje pierwszej, wadliwie przeprowadzonej czynności.

• Konwersja czynności – dokonanie przemiany czynności w inną czynność zastępczą.

Konsekwencje naruszenia warunków niewadliwości czynności procesowych

Bezskuteczność

• Czynność skuteczna – zdolność czynności do wywołania przez nią skutków przewidzianych przez prawo procesowe.

• Sankcja procesowa za niedopełnienie obowiązków procesowych lub przesłanek czynności procesowej (np. niedopełnienie warunków formalnych pisma procesowego, wniesienie środka zaskarżenia po terminie)

• Bezskuteczności czynności procesowych nie należy utożsamiać z niedopuszczalnością.

• Tylko czynność dopuszczalna może okazać się bezskuteczna.

Konsekwencje naruszenia warunków niewadliwości czynności procesowych

Bezzasadność

• Ocena merytoryczna czynności procesowej

• Czynność prawna była formalnie zgodna z prawem (uczestnik miał prawo jej dokonać, zachował termin, miejsce itp.)

• Np. oskarżony lub oskarżyciel wnieśli apelację, a sąd po jej rozpoznaniu uznał ją za bezzasadną (uznanie apelacji za bezzasadną skutkuje utrzymaniem w mocy zaskarżonego orzeczenia art. 437 § 1)

Odwoływalność czynności procesowych

• Oświadczenia wiedzy – można odwołać w tym znaczeniu, że można zmienić treść oświadczenia wiedzy (np. świadek ponownie składa zeznania i zeznaje odmiennie niż wcześniej). Nie eliminuje to wcześniejszych zeznań, wyjaśnień lub opinii, chyba że okaże się, że naruszono jeden z zakazów dowodowych.

• Polecenia – mogą być odwoływane.

• Decyzje procesowe – w razie uzewnętrznienia decyzji procesowej nie może być ona odwołana, chyba że co innego wynika wyraźne z przepisów ustawy. Niekiedy ustawa pozwala na zmianę decyzji procesowej bez wnoszenia środka zaskarżenia: • środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, gdy ustaną

przyczyny, zgodnie z którymi został on zastosowany lub powstaną przyczyny uzasadniające jego zmianę (art. 253)

• oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie dopuszczeniu dowodu w przyszłości (art. 170 § 4)

• Oświadczenia woli stron – dopuszczalność odwołania oświadczeń woli, chyba ze co innego wynika z przepisów prawa.