antyk

Centrum matura bez barier w szkoach i placwkach prowadzcych ksztacenie zawodowe Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt realizowany przez Centrum Ksztacenia Ustawicznego i Praktycznego w Zielonej Grze

1

JZYK, BUDOWA I PRZEKADY BIBLII

Biblia stanowi nie tylko wane dzieo literackie, ktre jest punktem odwoa i nawiza twrcw kultury w pniejszych epokach, jest rwnie wit ksig spoeczestw chrzecijaskich, a take wyznawcw judaizmu (Stary Testament). Zalicza si j do sfery sacrum i uznaje za moralny autorytet, zawiera bowiem wskazwki postpowania i wzorce moralne.

Biblia inspiruje pisarzy, malarzy, rzebiarzy, jest take zakorzeniona w jzyku - funkcjonuje wiele zwizkw frazeologicznych zaczerpnitych z Pisma witego.

Nazwa:

Biblia pochodzi od greckiego sowa biblion zwj papirusu, ksiga; biblia to liczba mnoga od sowa biblion ksigi

Czas powstania:

a) Stary Testament przekazywany ustnie od XVIII wieku p.n.e., zapisywany midzy XIII a I w.p.n.e. Zawiera 46 ksig.

b) Nowy Testament zapisany midzy 51 a 96 r. n.e. Zawiera 27 ksig.

Jzyki:

a) Stary Testament hebrajski, aramejski, grecki b) Nowy Testament - grecki

Najwaniejsze przekady:

Septuaginta - przekad siedemdziesiciu uczonych, sporzdzony w Aleksandrii w III w.p.n.e. z hebrajskiego na jzyk grecki

Wulgata przekad caej Biblii na jzyk aciski dokonany przez w. Hieronima

Najwaniejsze przekady na jzyk polski:

Biblia krlowej Zofii

Biblia Jakuba Wujka

W 1965 r. ukazaa si Biblia Tysiclecia

Rodzaje ksig:

a) ksigi historyczne b) dydaktyczne c) prorocze (prorockie)



2

Biblijne gatunki literackie

Apokalipsa (gr. - apokalypsis - odsonicie, objawienie) - u ydw i chrzecijan ksiga kanoniczna albo apokryficzna, zawierajca prorocz wizj wydarze towarzyszcych kocowi wiata.

Lamentacja - jest to utwr poetycki, wyraajcy al, niezadowolenie, bl, na otaczajc nas niesprawiedliwo. W wszym znaczeniu to plankt, planctus (ac planctus narzekanie, pacz), czyli utwr opakujcy zmarego i wychwalajcy jego zalety oraz nawoujcy innych do wspuczestniczenia w cierpieniu po stracie.

List - jest to pisemna wypowied, skierowana do osoby lub instytucji (adresata). Ze wzgldu na odlegoci pomidzy miastami list dla Biblii jest istotny, poniewa sta si on form przekazu Sowa Boego. Apostoowie za jego porednictwem pouczali i wyjaniali wiernym wszelkie wtpliwoci. Funkcjonuje on do dzi i czsto jest odczytywany na mszach witych, tzw. list pasterski.

Kazanie - jest to przemwienie wygaszane przez duchowiestwo do wiernych, najczciej podczas naboestwa. Kazaniem okreli te mona tre pisan takiego przemwienia. Zazwyczaj komentuj one ewangeli, wykadaj wiar, bd nios nauki moralne. Czasami zbiory kaza drukowane s jako arcydziea literackie, np.: Piotr Skarga.

Psalm (gr. psalms - piew przy akompaniamencie instrumentu strunowego zwanego psalterion) liryczny utwr modlitewny, rodzaj pieni religijnej, o podniosym charakterze, ktrego adresatem jest zazwyczaj Bg, rzadziej czowiek. Ze wzgldu na tre wyrnia si psalmy: dzikczynne, bagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, aobne.

Przypowie inaczej parabola (gr. parabol) to alegoryczna opowie przekazujca pewn prawd religijn, moraln albo ogln lub utwr moralno-dydaktyczny oparty na tej zasadzie. Zdarzenia i sytuacje przedstawione w paraboli maj charakter przykadowy: ilustruj nadrzdn prawd, nie s samodzielne znaczeniowo.

Saga rodowa jest to utwr opiewajcy losy, dzieje jakiego rodu. Opowiada histori wielopokoleniow jednej familii.

Polecenia do tekstu

1. Przeczytaj przypowieci biblijne. Okrel ich sens dosowny oraz symboliczny. Wska znaczenie religijne i uniwersalne.



3

Przypowie o synu marnotrawnym

Pewien czowiek mia dwch synw. Modszy z nich rzek do ojca: Ojcze, daj mi cz majtku, ktra na mnie przypada. Podzieli wic majtek midzy nich. Niedugo potem modszy syn, zabrawszy wszystko, odjecha w dalekie strony i tam roztrwoni swj majtek, yjc rozrzutnie. A gdy wszystko wyda, nasta ciki gd w owej krainie i on sam zacz cierpie niedostatek. Poszed i przysta do jednego z obywateli owej krainy, a ten posa go na swoje pola eby pas winie. Pragn on napeni swj odek strkami, ktrymi ywiy si winie, lecz nikt mu ich nie dawa. Wtedy zastanowi si i rzek: Ilu to najemnikw mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z godu gin. Zabior si i pjd do mego ojca, i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyem przeciw Bogu i wzgldem ciebie; ju nie jestem godzien nazywa si twoim synem: uczy mi choby jednym z najemnikw. Wybra si wic i poszed do swojego ojca. A gdy by jeszcze daleko, ujrza go jego ojciec i wzruszy si gboko; wybieg naprzeciw niego, rzuci mu si na szyj i ucaowa go. A syn rzek do niego: Ojcze, zgrzeszyem przeciw Bogu i wzgldem ciebie, ju nie jestem godzien nazywa si twoim synem. Lecz ojciec rzek do swoich sug: Przyniecie szybko najlepsz szat i ubierzcie go; dajcie mu te piercie na rk i sanday na nogi! Przyprowadcie utuczone ciel i zabijcie: bdziemy ucztowa i bawi si, poniewa ten mj syn by umary, a znw oy; zagin, a odnalaz si. I zaczli si bawi. Tymczasem starszy jego syn przebywa na polu. Gdy wraca i by blisko domu, usysza muzyk i tace. Przywoa jednego ze sug i pyta go, co to ma znaczy. Ten mu rzek: Twj brat powrci, a ojciec twj kaza zabi utuczone ciel, poniewa odzyska go zdrowego. Na to rozgniewa si i nie chcia wej; wtedy ojciec jego wyszed i tumaczy mu. Lecz on odpowiedzia ojcu: Oto tyle lat ci su i nigdy nie przekroczyem twojego rozkazu; ale mnie nie dae nigdy kolcia, ebym si zabawi z przyjacimi. Skoro jednak wrci ten syn twj, ktry roztrwoni twj majtek z nierzdnicami, kazae zabi dla niego utuczone ciel. Lecz on mu odpowiedzia: Moje dziecko, ty zawsze jeste przy mnie i wszystko moje do ciebie naley. A trzeba si weseli i cieszy z tego, e ten brat twj by umary, a znw oy, zagin, a odnalaz si

k 15,11-32

Przypowie o talentach

Jezus opowiedzia swoim uczniom t przypowie: Pewien czowiek, majc si uda w podr, przywoa swoje sugi i przekaza im swj majtek. Jednemu da pi talentw, drugiemu dwa, trzeciemu jeden, kademu wedug jego zdolnoci, i odjecha. Zaraz ten, ktry otrzyma pi talentw, poszed, puci je w obrt i zyska drugie pi. Tak samo i ten, ktry dwa otrzyma; on rwnie zyska drugie dwa. Ten za, ktry otrzyma jeden, poszed i rozkopawszy ziemi, ukry pienidze swego pana. Po duszym czasie powrci pan owych sug i zacz rozlicza si z nimi. Wwczas przyszed ten, ktry otrzyma pi talentw. Przynis drugie pi i rzek: Panie, przekazae mi pi talentw, oto drugie pi talentw zyskaem. Rzek mu pan: Dobrze, sugo dobry i wierny. Bye wierny w niewielu rzeczach, nad wieloma



4

ci postawi: wejd do radoci twego pana. Przyszed rwnie i ten, ktry otrzyma dwa talenty, mwic: Panie, przekazae mi dwa talenty, oto drugie dwa talenty zyskaem. Rzek mu pan: Dobrze, sugo dobry i wierny. Bye wierny w niewielu rzeczach, nad wieloma ci postawi; wejd do radoci twego pana. Przyszed i ten, ktry otrzyma jeden talent, i rzek: Panie, wiedziaem, e jest czowiek twardy: chcesz tam, gdzie nie posiae, i zbiera tam, gdzie nie rozsypa. Bojc si wic, poszedem i ukryem twj talent w ziemi. Oto masz swoj wasno. Odrzek mu pan jego: Sugo zy i gnuny! Wiedziae, e chc tam, gdzie nie posiaem, i zbiera tam, gdziem nie rozsypa. Powiniene wic by odda moje pienidze bankierom, a ja po powrocie bybym z zyskiem odebra swoj wasno. Dlatego odbierzcie mu ten talent, a dajcie temu, ktry ma dziesi talentw. Kademu bowiem, kto ma, bdzie dodane, tak e nadmiar mie bdzie. Temu za, kto nie ma, zabior nawet to, co ma. A sug nieuytecznego wyrzucie na zewntrz w ciemnoci; tam bdzie pacz i zgrzytanie zbw.

Mt 25, 14-30

Tytu przypowieci Sens dosowny przypowieci Sens symboliczny przypowieci

Przypowie o synu marnotrawnym

Przypowie o talentach

wiczenie

1. Wyjanij sens zwizkw frazeologicznych zaczerpnitych z Biblii

Manna z nieba

Hiobowe wieci Zakazany owoc

Plagi egipskie

Rze niewinitek Wdowi grosz



5

Zamieni si w sup soli Sodoma i Gomora

KOSMOGONIA BIBLIJNA I MITOLOGICZNA

Kosmogonia mitologiczne lub religijne wyobraenie o pochodzeniu wiata - opowie danej kultury o wasnych korzeniach, jej mit o stworzeniu.

Narodziny wiata Jan Parandowski, Mitologia

Na pocztku by Chaos. Kt zdoa powiedzie dokadnie, co to by Chaos? Niejedni widzieli w nim jak istot

bosk, ale bez okrelonego ksztatu. Inni - a tych byo wicej - mwili, e to wielka otcha, pena si twrczej i boskich nasieni, jakby jedna masa nie uporzdkowana, cika i ciemna, mieszanina ziemi, wody, ognia i powietrza. Z tej napenionej otchani, kryjcej w sobie wszystkie zarodki przyszego wiata, wyoniy si dwa potne bstwa, pierwsza krlewska para bogw. Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Oni dali pocztek wielu pokoleniom bogw.

Z ich maeskiego zwizku wyszed wielki rd tytanw, wrd ktrych najstarszy by Okeanos, bg potnej rzeki, co szerokim, bkitnym krgiem opywa ca Ziemi dookoa. Modszym rodzestwem tytanw byli kiklopowie (cyklopi) i hekatonchejrowie - sturcy. Cyklopi, potwornego wzrostu, o dzikim wygldzie, mieli jedno oko w rodku czoa, a hekatonchejrowie o stu rkach przeraali sw si niezomn. Uranos nie by zadowolony z tego potomstwa, ktre byo szkaradne lub okrutne. Wszyscy oni napeniali go strachem i odraz. Nie spodziewajc si po nich ani wdzicznoci, ani poszanowania swej wadzy ojcowskiej, strci ich w bezdenne czeluci Tartaru.

Stamtd nie byo ju powrotu. Tartar rozciga si tak gboko pod ziemi, jak wysoko ponad ni roztacza si niebo. Kowado z brzu, rzucone z wysokoci nieba, leciaoby dziewi dni i dziewi nocy, zanim dosigoby powierzchni ziemi. Podobnie dugo, a moe jeszcze duej wdrowaoby owo kowado do gbin Tartaru, gdzie panuje noc potrjna. Kto, kto by tam wszed, nie zdoaby przez rok cay doj do ostatecznych granic tego bezmiaru ciemnoci. w zabkany podrny pielgrzymowaby bez przerwy, unoszony gwatownym wichrem podziemnych huraganw. Wie niesie, e gdzie porodku tych straszliwych mrokw stoi smutne dworzyszcze Nocy, otoczone nieprzeniknionymi chmurami.

Gaja usyszaa jk potpionych tytanw dobywajcy si z przepastnych wntrznoci ziemi. Znienawidzia wyrodnego ojca i zacza knu spisek przeciw jego wadzy bezwzgldnej. Namowom matki uleg najmodszy z tytanw - Kronos, dotychczas nie pozbawiony wolnoci. Uzbrojony w stalowy sierp, zaczai si na Uranosa, okaleczy go haniebnie i strci ze wietlistego tronu niebios. Z krwi, ktra wycieka z rany powalonego boga, zrodziy si trzy straszne boginie zemsty, Erynie, o wosach wowych. Uranos ukryty w bkitach nieba, zszed z widowni dziejw boskich. Razem z bogami rodzi si wiat. Nad ziemi, ktra jako ld stay wydobywaa si z chaosu, wiecio mode soce, a z chmur spaday deszcze obfite. Podniosy si pierwsze lasy i ziemi przykrya wielka, szumica puszcza. Po nieznanych wzgrzach bdziy rzadkie zwierzta. Z wolna rzeczy zaczy przybiera znajome ksztaty. rda znalazy swoje groty, a jeziora wygodne kotliny; gry nienym grzbietem zarysoway si na jasnym niebie. Gwiazdy lniy w ciemnych przestworzach nocy, a kiedy one poblady, ptaki wydzwaniay jutrzence s pierwsz pie powitaln.

Nad wiatem rzdzi Kronos wraz z maonk Rej. By to wadca ponury i podejrzliwy. Wiksz cze uwizionych braci pozostawi w otchani Tartaru. Zachowa w pamici kltw ojca, ktry mu przepowiedzia, e i jemu syn odbierze bero. Kade wic dziecko, ktre poia Reja, natychmiast poyka. W ten sposb picioro dzieci dostao si do potwornych wntrznoci tytana. Gdy urodzio si szste dziecko, Reja podaa Kronosowi kamie zawinity w pieluszki. Kronos pokn kamie sadzc, e poyka syna.

Tymczasem Reja zesza na ziemi. Chciaa umy niemowl, ale nigdzie nie moga znale rdeka. Pomodlia si do Gai i uderzya berem o ska. Z twardego gazu wypyn jasny strumie. Wykpawszy maego, nadaa mu imi Dzeus. Powdrowaa na Kret i w zotej koysce zoya go w grocie idajskiej, ktrej wejcie osania gsty las, a po cianach pezay



6

lnice zwoje bluszczu. Dzeus chowa si pod opiek nimf grskich, karmiony mlekiem kozy Amaltei. Dziecko kochao j bardzo. Kiedy Amalteja zamaa sobie jeden rg, Dzeus wzi go w swe boskie rce i pobogosawi, tak e odtd napenia si on wszystkim, czego zapragn ten, kto go posiada. Tak powsta rg obfitoci, zwany rogiem Amaltei. Zot koysk nowego boga otaczaa mio caej przyrody. Gobie znad brzegw Oceanu przynosiy mu ambrozj, a orze co wieczr nadlatywa niosc w szponach kubek peen nektaru. Pszczoy zbieray dla mid najsodszy. Jedna z nimf sporzdzia cudown zabawk. Bya to przezroczysta kula ze zotych piercieni, midzy ktrymi wi si bluszcz. Gdy rzucona w powietrze spadaa, zostawiaa za sob bruzd janiejc. Aby za pacz i kwilenie dziecitka Dzeusa nie doszo do uszu czujnego Kronosa, kapani Rei, kureci, wykonywali nad jego koysk haaliwe tace wojenne wrd grania bbnw, rogw i piszczaek.

Dzeus dors i wyszed z ukrycia, mia teraz stan do walki z ojcem. Poradzi matce, aby przede wszystkim daa Kronosowi rodek na wymioty. Wtedy Kronos, wrd straszliwych mczarni wyrzuci z powrotem poknite potomstwo. By to wcale pikny zastp modych bogw: synowie - Hades i Posejdon i trzy siostry - Hera, Demeter i Hestia. Wanie umara dobra koza Amalteja. nawet po mierci oddaa swemu wychowankowi jeszcze jedn przysug, albowiem z jej skry uczyni sobie Dzeus puklerz, ktrego nie mg przebi aden pocisk. Tak powstaa egida, cudowna tarcza, ktr Dzeus bra zawsze do bitwy.

- atwo obliczy t przestrze. Okazuje si, e w naszym pojciu niebo greckie nie byo zbyt wysokie. Droga owego kowada wynosiaby zaledwie ptorej odlegoci Ksiyca od Ziemi.

Ksiga Rodzaju Biblia Tysiclecia 1, 1-31

Na pocztku Bg stworzy niebo i ziemi. Ziemia za bya bezadem i pustkowiem: ciemno bya nad powierzchni bezmiaru wd, a Duch Boy unosi si nad wodami. Wtedy Bg rzek: Niechaj si stanie wiato! I staa si wiato. Bg widzc, e wiato jest dobra, oddzieli j od ciemnoci. I nazwa Bg wiato dniem, a ciemno nazwa noc. I tak upyn wieczr i poranek - dzie pierwszy. A potem Bg rzek: Niechaj powstanie sklepienie w rodku wd i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich! Uczyniwszy to sklepienie, Bg oddzieli wody pod sklepieniem od wd ponad sklepieniem; a gdy tak si stao, Bg nazwa to sklepienie niebem.

I tak upyn wieczr i poranek - dzie drugi. A potem Bg rzek: Niechaj zbior si wody spod nieba w jedno miejsce i niech si ukae powierzchnia sucha! A gdy tak si stao, Bg nazwa t such powierzchni ziemi, a zbiorowisko wd nazwa morzem. Bg widzc, e byy dobre, rzek: Niechaj ziemia wyda roliny zielone: trawy dajce nasiona, drzewa owocowe rodzce na ziemi wedug swego gatunku owoce, w ktrych s nasiona. I stao si tak. Ziemia wydaa roliny zielone: traw dajc nasienie wedug swego gatunku i drzewa rodzce owoce, w ktrych byo nasienie wedug ich gatunkw. A Bg widzia, e byy dobre. I tak upyn wieczr i poranek - dzie trzeci. A potem Bg rzek: Niechaj powstan ciaa niebieskie, wiecce na sklepieniu nieba, aby oddzielay dzie od nocy, aby wyznaczay pory roku, dni i lata; aby byy ciaami janiejcymi na sklepieniu nieba i aby wieciy nad ziemi. I stao si tak. Bg uczyni dwa due ciaa janiejce: wiksze, aby rzdzio dniem, i mniejsze, aby rzdzio noc, oraz gwiazdy. I umieci je Bg na sklepieniu nieba, aby wieciy nad ziemi; aby rzdziy dniem i noc i oddzielay wiato od ciemnoci. A widzia Bg, e byy dobre. I tak upyn wieczr i poranek - dzie czwarty. Potem Bg rzek: Niechaj si zaroj wody od roju istot ywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemi, pod sklepieniem nieba! Tak stworzy Bg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pywajce istoty ywe, ktrymi zaroiy si wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate rnego rodzaju. Bg widzc, e byy dobre, pobogosawi je tymi sowami: Bdcie podne i mncie si, abycie zapeniay wody morskie, a ptactwo niechaj si rozmnaa na ziemi. I tak upyn wieczr i poranek - dzie pity.



7

Potem Bg rzek: Niechaj ziemia wyda istoty ywe rnego rodzaju: bydo, zwierzta pezajce i dzikie zwierzta wedug ich rodzajw! I stao si tak. Bg uczyni rne rodzaje dzikich zwierzt, byda i wszelkich zwierzt pezajcych po ziemi. I widzia Bg, e byy dobre. A wreszcie rzek Bg: Uczymy czowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydem, nad ziemi i nad wszystkimi zwierztami pezajcymi po ziemi! Stworzy wic Bg czowieka na swj obraz, na obraz Boy go stworzy: stworzy mczyzn i niewiast. Po czym Bg im bogosawi, mwic do nich: Bdcie podni i rozmnaajcie si, abycie zaludnili ziemi i uczynili j sobie poddan; abycie panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierztami pezajcymi po ziemi. I rzek Bg: Oto wam daj wszelk rolin przynoszc ziarno po caej ziemi i wszelkie drzewo, ktrego owoc ma w sobie nasienie: dla was bd one pokarmem. A dla wszelkiego zwierzcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla wszystkiego, co si porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek ycia, bdzie pokarmem wszelka trawa zielona. I stao si tak. A Bg widzia, e wszystko, co uczyni, byo bardzo dobre. I tak upyn wieczr i poranek - dzie szsty. 2, 1-4

W ten sposb zostay ukoczone niebo i ziemia oraz wszystkie jej zastpy [stworze]. A gdy Bg ukoczy w dniu szstym swe dzieo, nad ktrym pracowa, odpocz dnia sidmego po caym swym trudzie, jaki podj. Wtedy Bg pobogosawi w sidmy dzie i uczyni go witym; w tym bowiem dniu odpocz po caej swej pracy, ktr wykona stwarzajc. Oto s dzieje pocztkw po stworzeniu nieba i ziemi.

Polecenia do tekstu

1. Odnoszc si do fragmentw Mitologii Jana Parandowskiego oraz Biblii Tysiclecia, omw podobiestwa i rnice w mitologicznym i biblijnym stworzeniu wiata.

BIBLIA, Ksiga Genesis MITOLOGIA, Narodziny wiata

KSIGA HIOBA

Ksiga Hioba (1, 1-22) Biblia Tysiclecia y w ziemi Us czowiek imieniem Hiob. By to m sprawiedliwy, prawy, bogobojny i unikajcy za. Mia siedmiu synw i trzy crki. Majtno jego stanowio siedem tysicy owiec, trzy tysice wielbdw, piset jarzm wow, piset olic oraz wielka liczba suby. By najwybitniejszym czowiekiem spord wszystkich ludzi Wschodu. [...]

Zdarzyo si pewnego dnia, gdy synowie Boy udawali si, by stan przed Panem, e i szatan te poszed z nimi. I rzek Bg do szatana: Skd przychodzisz? Szatan odrzek Panu: Przemierzaem ziemi i wdrowaem po niej. Mwi Pan do szatana: A zwrcie uwag na sug mego, Hioba? Bo nie ma na caej ziemi drugiego, kto by tak by prawy, sprawiedliwy, bogobojny



8

i unikajcy grzechu jak on. Szatan na to do Pana: Czy za darmo Hiob czci Boga? Czy Ty nie ogrodzie zewszd jego samego, jego domu i caej majtnoci? Pracy jego rk pobogosawie, jego dobytek na ziemi si mnoy. Wycignij, prosz, rk i dotknij jego majtku! Na pewno Ci w twarz bdzie zorzeczy. Rzek Pan do szatana: Oto cay majtek jego w twej mocy. Tylko na niego samego nie wycigaj rki. I odszed szatan sprzed oblicza Paskiego.

Pewnego dnia, gdy synowie i crki jedli i pili w domu najstarszego brata, przyszed posaniec do Hioba i rzek: Woy oray, a olice pasy si tu obok. Wtem napadli Sabejczycy, porwali je, a sugi mieczem pozabijali, ja sam uszedem, by ci o tym donie. Gdy ten jeszcze mwi, przyszed inny i rzek: Ogie Boy spad z nieba, zapon wrd owiec oraz sug i pochon ich. Ja sam uszedem, by ci o tym donie. Gdy ten jeszcze mwi, przyszed inny i rzek: Chaldejczycy zstpili z trzema oddziaami, napadli na wielbdy, a sugi ostrzem miecza zabili. Ja sam uszedem, by ci o tym donie. Gdy ten jeszcze mwi, przyszed inny i rzek: Twoi synowie i crki jedli i pili wino w domu najstarszego brata. Wtem powia szalony wicher z pustyni, poruszy czterema wgami domu, zawali go na dzieci, tak i poumieray. Ja sam uszedem, by ci o tym donie. Hiob wsta, rozdar swe szaty, ogoli gow, upad na ziemi, odda pokon i rzek: Nagi wyszedem z ona matki i nagi tam wrc. Da Pan i zabra Pan. Niech bdzie imi Paskie bogosawione! W tym wszystkim Hiob nie zgrzeszy i nie przypisa Bogu nieprawoci.

Polecenia do tekstu

1. Odnoszc si do powyszego fragmentu, odpowiedz na pytania

a) Jakie dobra materialne posiada Hiob? b) Kto wystawi bohatera na prb? W jakich okolicznociach do tego doszo? c) Omw dowiadczenia, jakim zostaje poddany Hiob. d) W jaki sposb bohater reaguje na cierpienia, ktre na niego spadaj?

Ksiga Hioba (7, 1-21) 1 Czy nie do bojowania podobny byt czowieka?

Czy nie pdzi on dni jak najemnik? 2 Jak niewolnik, co wzdycha do cienia,

jak robotnik, co czeka zapaty. 3 Zyskaem miesice mczarni,

przeznaczono mi noce udrki. 4 Poo si, mwic do siebie:

Kiedy zawita i wstan? Lecz noc wiecznoci si staje i bole mn targa do zmroku. 5 Ciao moje okryte robactwem, strupami,

skra rozchodzi si i pka. 6 Czas leci jak tkackie czenko

i przemija bez nadziei. 7 Wspomnij, e dni me jak powiew.

Ponownie oko me szczcia nie zazna. 8 Nikt ju mnie powtrnie nie ujrzy:

spojrzysz, a ju mnie nie bdzie. 9 Jak obok przeleci i zniknie,

kto schodzi do Szeolu, nie wraca, 10

by mieszka we wasnym domostwie; nie zobacz go strony rodzinne.



9

11 Ja ust ujarzmi nie mog,

mwi chc w utrapieniu, narzeka w boleci mej duszy. 12

Czy jestem morzem lub smokiem gbiny, e strae przy mnie postawi? 13

Mylaem: Wypoczn na ku, posanie to trosk mych powiernik. 14

Lecz Ty mnie snami przestraszasz,

przeraasz mnie widziadami. 15

Moja dusza wybraa uduszenie, a mier - moje czonki. 16

Zgin. Nie bd y wiecznie. Zostaw mnie - dni me jak tchnienie. 17

A kim jest czowiek, aby go ceni i zwraca ku niemu swe serce? 18

Czemu go bada co ranka? Na co dowiadcza co chwil? 19

Czy wzrok swj kiedy odwrcisz? Pozwl mi choby lin przekn. 20

Zgrzeszyem. C mogem Ci zrobi? [Przecie] czowieka przenikasz. Dlaczego na cel mnie wzie? Mam by ciarem Najwyszemu? 21

Czemu to grzechu nie zgadzisz? Nie zmaesz mej nieprawoci? Wkrtce poo si w ziemi, nie bdzie mnie, choby mnie szuka.

Polecenia do tekstu

1.Ktre z wypowiedzi Hioba zakwalifikowaby jako mdroci uniwersalne? Posu si cytatami. 2. Wyjanij sens pyta, ktre stawia bohater. 3. Jakie wnioski dotyczce ludzkiego ycia nasuwaj Ci si po lekturze powyszego fragmentu? 4. Jak funkcj peni w tekcie porwnania, wykrzyknienia i pytania retoryczne?

KSIGA KOHELETA

Ksiga Koheleta (1, 1-18)

Biblia Tysiclecia

1 Sowa Koheleta, syna Dawida, krla w Jeruzalem.

2 Marno nad marnociami, powiada Kohelet,

marno nad marnociami - wszystko marno.



10

3 C przyjdzie czowiekowi z caego trudu,

jaki zadaje sobie pod socem? 4 Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi,

a ziemia trwa po wszystkie czasy. 5 Soce wschodzi i zachodzi,

i na miejsce swoje spieszy z powrotem,

i znowu tam wschodzi. 6 Ku poudniowi cignc

i ku pnocy wracajc, kolist drog wieje wiatr i znowu wraca na drog swojego krenia. 7 Wszystkie rzeki pyn do morza,

a morze wcale nie wzbiera;

do miejsca, do ktrego rzeki pyn, zdaj one bezustannie. 8 Mwienie jest wysikiem:

nie zdoa czowiek wyrazi [wszystkiego] sowami. Nie nasyci si oko patrzeniem ani ucho napeni suchaniem. 9 To, co byo, jest tym, co bdzie,

a to, co si stao, jest tym, co znowu si stanie: wic nic zgoa nowego nie ma pod socem. 10

Jeli jest co, o czym by si rzeko: Patrz, to co nowego to ju to byo w czasach, ktre byy przed nami. 11

Nie ma pamici o tych, co dawniej yli, ani te o tych, co bd kiedy yli, nie bdzie wspomnienia u tych, co bd potem. 12

Ja, Kohelet, byem krlem nad Izraelem w Jeruzalem. 13

I skierowaem umys swj ku temu, by zastanawia si i bada, ile mdroci jest we wszystkim, co dzieje si pod niebem. To przykre zajcie da Bg synom ludzkim, by si nim trudzili. 14

Widziaem wszelkie sprawy, jakie si dziej pod socem. A oto: wszystko to marno i pogo za wiatrem. 15

To, co krzywe, nie da si wyprostowa, a czego nie ma, tego nie mona liczy. 16

Tak powiedziaem sobie w sercu: Oto nagromadziem i przysporzyem mdroci wicej ni wszyscy, co wadali przede mn na Jeruzalem, a serce me dowiadczyo wiele mdroci i wiedzy. 17

I postanowiem sobie pozna mdro i wiedz, szalestwo i gupot. Poznaem, e rwnie i to jest pogoni za wiatrem, 18

bo w wielkiej mdroci - wiele utrapienia, a kto przysparza wiedzy - przysparza i cierpie.



11

Polecenia do tekstu

1. Wyjanij sens sw: Marno nad marnociami i wszystko marno. 2. Jaka koncepcja ludzkiego losu zawarta jest we fragmencie Ksigi Koheleta? 3.Omw sposb przedstawiania przyrody. Czy jej cykliczno napawa Ci optymizmem czy pesymizmem?

4. Scharakteryzuj jzyk Ksigi Koheleta. Jakie rodki stylistyczne odnajdujesz w powyszym fragmencie?

APOKALIPSA WEDUG W. JANA

Apokalipsa (gr. - apokalypsis - odsonicie, objawienie) przedstawia wyobraenie koca wiata i walki dobra ze zem. W sposb symboliczny ukazano tu Sd Ostateczny oraz profetyczn wizj wydarze towarzyszcych kocowi dziejw. Objawienie witego Jana powstao w czasach przeladowania chrzecijan za panowania cesarza Nerona i Domicjana. Po wygnaniu na wysp Patmos aposto stworzy drug cz Apokalipsy. Jej potoczne rozumienie to kataklizm i zagada, ewangeliczne przesanie proroctwa napawa jednak otuch pynca z faktu, i po pokonaniu za i Sdzie Ostatecznym nadejdzie Krlestwo Boe.

Apokalipsa w. Jana (9, 1-12) Biblia Tysiclecia

1 I pity anio zatrbi:

i ujrzaem gwiazd, ktra z nieba spada na ziemi, i dano jej klucz od studni Czeluci. 2 I otworzya studni Czeluci,

a dym si unis ze studni jak dym z wielkiego pieca, i od dymu studni zamio si soce i powietrze. 3 A z dymu wysza szaracza na ziemi,

i dano jej moc, jak maj ziemskie skorpiony. 4 I powiedziano jej, by nie czynia szkody trawie na ziemi ani adnej zieleni, ani adnemu drzewu,

lecz tylko ludziom, ktrzy nie maj pieczci Boga na czoach. 5 I dano jej nakaz, by ich nie zabijaa,

lecz aby pi miesicy cierpieli katusze. A katusze przez ni zadane s jak zadane przez skorpiona, kiedy ugodzi czowieka. 6 I w owe dni ludzie szuka bd mierci,

ale jej nie znajd, i bd chcieli umrze, ale mier od nich ucieknie. 7 A wygld szaraczy - podobne do koni uszykowanych do boju,



12

na gowach ich jakby wiece podobne do zota, oblicza ich jakby oblicza ludzi, 8 i miay wosy jakby wosy kobiet,

a zby ich byy jakby zby lww, 9 i przody tuowi miay jakby pancerze elazne,

a oskot ich skrzyde jak oskot wielokonnych wozw, pdzcych do boju. 10

I maj ogony podobne do skorpionowych oraz da; a w ich ogonach jest ich moc szkodzenia ludziom przez pi miesicy. 11

Maj nad sob krla - anioa Czeluci; imi jego po hebrajsku: ABADDON, a w greckim jzyku ma imi APOLLYON. 12

Mino pierwsze biada:

oto jeszcze dwa biada potem nadchodz.

Polecenia do tekstu

1. Wymie wydarzenia, ktre nastpi na Sdzie Ostatecznym. 2. Opisz fantastyczne elementy apokaliptycznego obrazowania.

3. Wyjanij, jaki jest sens symboli zawartych we fragmencie.

wiczenie

1. Porwnaj motywy apokaliptyczne przedstawione w Apokalipsie w. Jana i na obrazie Hansa Memlinga Sd Ostateczny.

Hansa Memlinga Sd Ostateczny.



13

Tryptyk stworzony midzy 1467 a 1471 rokiem, obecnie eksponat

Muzeum Narodowego

w Gdasku.

2. Omw organizacj elementw plastycznych Sdu Ostatecznego Hansa Memlinga.

a) kompozycja b) przestrze c) kolorystyka d) wiatocie e) bryy (figury) f) plamy g) ruch h) linie

Projekt pracy

Przygotuj plan prezentacji ustnej oraz bibliografi do tematu: Przedstaw realizacj motyww cierpienia i przemijania w poznanych tekstach biblijnych.

ROZUMIENIE CZYTANEGO TEKSTU



14

Wyjcie z jaskini Platona: naturalna historia czasu

Julius T. FRASER, ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE

W NAUCE

II / 1979/80, s. 1839

W sidmej ksidze Rzeczypospolitej Platona Sokrates opowiada o jaskini, w ktrej przebywaj winiowie skuci acuchami; ich ruchy s tak ograniczone, e winiowie mog tylko widzie cian przed sob. W pewnej odlegoci za nimi ponie ognisko. Pomidzy ogniem a winiami ludzie nosz rne przedmioty o sylwetkach zarwno rzeczy martwych, jak i istot ywych. Przedmioty te rzucaj cienie na cian. W ten sposb wizualny wiat winiw skada si wycznie z cieni, ktre poruszaj si, zlewaj i rozdzielaj. Wyobramy sobie powiada Sokrates e ktry z winiw zosta uwolniony z okopw, zmuszony do powstania, a nastpnie zacignity do wyjcia z jaskini i tam po raz pierwszy mg zobaczy soneczny wiat Grecji. Zrazu jego oczy napenia si wiatem tak, e nie bdzie nawet w stanie rozrni ani jednej z tych rzeczy, ktre nazywamy rzeczywistymi. Stopniowo, gdy jego oczy bd si przystosowywa, zacznie rozrnia najpierw cienie, potem odbicia w wodzie mczyzn i kobiet, potem rzeczy w wietle soca, a wreszcie spojrzy w samo soce. Zrozumie wwczas, e jego poprzedni wiat by jedynie rzutem prawdziwej rzeczywistoci na cian jaskini. Podobnie mwi dalej Sokrates dusza musi wspi si przez kontemplacje od wiata zmysw do wiata umysu. Tam moe zobaczy, jakby z daleka idee dobra, ktra jest przyczyn wszystkich rzeczy, cznie ze sprawiedliwoci i piknem. Kontemplujc dobro, dusza rozpozna autora wiata, czyli wszystkiego, co da si zrozumie, autentyczne rdo prawdy i rozumu. W metaforze jaskini zawiera si platoska teoria wiedzy. U jej podstaw ley rozrnienie na wiat uczasowiony i wiat bezczasowy, z szarym, niepewnym obszarem miedzy tymi dwoma wiatami. Platon przedstawia wszystkie rzeczy dajcego si zrozumie, widzialnego wiata; ustawia jakby wzdu pionowej linii, czcej niebo z ziemi. Na szczycie tej linii znajduj si wieczne, bezczasowe idee, niezmienne formy. Niej znajduj si podobiestwa tych idei, takie jak np. geometryczne figury narysowane na tabliczce. Jeszcze niej znajduj si zwierzta, roliny i cay zbir przedmiotw wytwarzanych przez czowieka. Podlegaj one czasowi. Sam czas, utosamiony z tym, co jest przemijajce, zmienne, jest tylko ubogim obrazem, rzutem bezczasowoci, staoci, wiecznych form na nasz wiat zjawiskowy. Rzeczy spostrzegane zmysami, rzeczy w naszym uczasowionym wiecie, przypominaj duszy nie tylko to, co wie ju ona ze swojego uprzedniego istnienia, ale take i to, czego nie moga zna uprzednio, a mianowicie wieczne prawdy. Przeznaczeniem duszy jest wspina si z ciemnoci, ze zmysw, z czasu do wiata, do zrozumienia, jednym sowem do bezczasowosci.

1.Przedstaw za pomoc rysunku Platosk metafor jaskini.



15

2. Wymie elementy wiata, w ktrym przebywaj winiowie. 3. W jaki sposb wedug Sokratesa bd si zachowywa ludzie po wyzwoleniu z acuchw? 4. Zacytuj zdanie ukazujce rnic midzy wiatem rzeczywistym a wiatem winiw.

5. Jakie idee ujrzy dusza po wyzwoleniu ze wiata zmysw? 6. Wypisz z tekstu warunek, jaki musi speni dusza, by odnale rzeczywiste rdo prawdy. 7. Wska antynomi midzy czasem a bezczasowoci. 8. Wyjanij, dlaczego synonimem wiata zmysw jest ciemno. 9. Jak funkcj peni zastosowana przez Platona metafora? 10. Okrel styl tekstu Juliusa T. Frasera.

ANTYK MITOLOGIA

Obraz wierze i wyobrae Grekw i Rzymian zosta przez nich zawarty w mitach.

Mit (gr. mythos myl, zamys, temat rozmowy, opowie, ba) opowie o otaczajcym ludzko wiecie, opisujca histori bogw, demonw, legendarnych bohaterw oraz histori stworzenia wiata i czowieka. Prbowaa ona wyjani odwieczne zagadnienia dotyczce bytu ludzkiego, mistyki, ycia i mierci, dobra i za, jak rwnie istnienie zjawisk przyrody (np. pory roku, piorun).

Mitologia - zbir mitw danej spoecznoci.



16

Podzia mitw ze wzgldu na tematyk:

a) teogoniczne (mwice o powstaniu bogw) b) kosmogoniczne (mwice o powstaniu wiata) c) antropogeniczne (mwice o powstaniu czowieka) d)genealogiczne (mwice o historii rodw)

Mity peniy funkcje: poznawcze, wiatopogldowe, sakralne.

Przykady wspczesnych nawiza do mitologii:

Pieter Bruegel, Upadek Ikara

Johann Wolfgang Goethe, Prometeusz

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Atlas, Nike

Stanisaw Grochowiak, Ikar

wiczenie

1. Wyjanij sens zwizkw frazeologicznych zaczerpnitych z Mitologii.

Jabko niezgody Ni Ariadny Ko trojaski Pita Achillesa Puszka Pandory

Stajnia Augiasza

Syzyfowa praca

Rg obfitoci

DRAMAT ANTYCZNY

Czas i miejsce powstania

Powsta w staroytnej Grecji okoo V w. p.n.e. U jego rde le dytyramby - pieni pochwalne piewane ku czci boga wina i plonw Dionizosa podczas misteriw dionizyjskich.



17

Dytyramby wykonywane byy przez zwykych ludzi, ktrzy tacem i piewem oddawali cze bogu, z czasem spord nich wyodrbni si aktor (przewodnik chru), prowadzcy dialog z chrem.

Cechy

1. Zasada trzech jednoci: a) miejsca (akcja toczy si tylko w jednym miejscu), b) czasu (jeden dzie, najczciej od wschodu do zachodu soca), c) akcji (zawenie treci do jednego, gwnego wtku);

2. Zasada decorum, polegajca na obowizku pisania tragedii stylem wysokim, czyli jzykiem pozbawionym wulgaryzmw i mowy potocznej. 3. Bohaterowie to wybitne jednostki pochodzce z wyszych sfer. 4. Tytu utworu przewanie zostaje wzity od imienia gwnego bohatera (Antygona, Krl Edyp.) . 5. Zasada jednoci estetyki polegajca na zakazie przeplatania scen tragicznych komicznymi. 6. Istnienie chru, ktry komentowa akcj i wprowadza na scen kolejnych aktorw.

Budowa

a) Prologos wprowadzenie w akcj, wstpny dialog aktorw; b) Parodos wejcie chru na scen; c) Epeisodion cz akcji, epizod; d) Stasimon komentarz (pie) chru; e) Exodos wyjcie chru.

Funkcje

a) katharsis - wewntrzne oczyszczenie spowodowane przez uczucia litoci i trwogi, ktre maj towarzyszy widzowi w czasie obcowania ze sztuk; b) mimesis (gr. naladowanie) - odzwierciedlenie rzeczywistoci przez sztuk, ktra ma charakter naladowczy.

Pojcia



18

Ironia tragiczna - kategoria estetyczna charakterystyczna dla tragedii antycznej polegajca na splocie zdarze, ktre wbrew woli i bez wiadomoci bohatera zmierzaj do jego katastrofy.

Konflikt tragiczny zderzenie dwch rwnorzdnych racji, sytuacja, w ktrej bohater nie moe dokona waciwego wyboru, gdy kady zakoczy si katastrof.

Wina tragiczna hamartia faszywe rozumienie przez bohatera tragedii sensu sytuacji, w jakiej si znalaz, stanowice przesank jego niefortunnych czynw prowadzcych do katastrofy.

Schemat teatru greckiego

1. widownia 2. orchestra - placyk, na ktrym wystpowa chr 3. proskenion - scena 4. skene - kulisy, garderoby 5. parodos - wejcie dla chru



19

KRL EDYP, SOFOKLES

Tematyka Krla Edypa zostaa zaczerpnita z mitu o rodzie Labdakidw ukazujcego losy rodziny, nad ktr ciy kltwa. Edyp, prbujc unikn swojego przeznaczenia, podejmuje dramatyczn walk z fatum. Paradoksalnie, jego dziaania przybliaj go do ziszczenia si przepowiedni wyroczni.

Mit tebaski

Jan Parandowski

Mitologia [fragm.] [] Po Amfionie i Dzetosie posiad tron tebaski Lajos, od ktrego wyszo pokolenie najnieszczliwszych wadcw. Wyrocznia ostrzega go, e polegnie z rki wasnego syna, ktry w nastpstwie oeni si z jego on, a swoj matk, Jokast. Gdy im si wic syn narodzi, przekuli mu pity elaznymi kolcami, zwizali i wyrzucili w grach. Dziecko znaleli pasterze i zanieli do Koryntu, aby odda na wychowanie krlowej, ktra nie miaa wasnego potomstwa. Chopak mia nogi nabrzmiae od przekucia, przezwano go wic Ojdipus (Edyp) czowiek o spuchnitych nogach. Edyp nie czu si szczliwy. Rwienicy nazywali go podrzutkiem, a nikt nie chcia wyjawi tajemnicy jego pochodzenia. Pojecha zatem do Delf, do wyroczni. W ciemnym sanktuarium da si sysze gos boy, ktry go upomnia, aby nie wraca do ojczyzny, gdy zabije ojca i oeni si z matk. Edyp sdzc, e krlowie Koryntu s jego rodzicami, postanowi w innych stronach dom sobie zaoy. Po drodze jednak spotka wz, na ktrym siedzia jaki pan w otoczeniu kilku dworzan. Byo to w ciasnym wwozie grskim i suba krzykna na Edypa, aby ustpi ze cieki. Butny modzieniec nie usucha. Powstaa ktnia i bjka, w ktrej tamci mier ponieli. Edyp poszed dalej, nie domylajc si, e w pan na wozie to Lajos, jego wasny ojciec. W Tebach obj rzdy szwagier zabitego krla, Kreon. Ale w kilka dni pniej w grach podmiejskich pojawi si dziwny potwr, ktry zacz porywa ludzi i rzuca w przepacie. Nazywa si Sfinks. Mia twarz i piersi kobiety, a reszt ciaa lwa , ze skrzydami jak u ptaka. Powiedzia, e dopiero wtedy ustpi z ziemi tebaskiej, jeli znajdzie si kto, kto rozwie jego zagadk. Tej zagadki nauczy si od muz, a sens jej by taki: Co to za zwierz, obdarzone gosem, ktre z rana chodzi na czworakach, w poudnie na dwch nogach, a wieczorem na trzech? Na prno odbywano wiece, zgromadzenia i narady: nikt nie umia da rzetelnej odpowiedzi. Wielka aoba spada na miasto, albowiem Sfinks co dzie porywa ludzi. Wwczas Kreon ogosi, e kto wyjani zagadk, otrzyma krlestwo tebaskie i oeni si z Jokast, wdow po zamordowanym Lajosie. W tym wanie dniu przyby do stolicy Edyp. Myla przez cay dzie o zagadce, a wieczorem pooy si spa i mia sen wrebny, ktry mu podda waciwe rozwizanie. O wicie poszed do Sfinksa i powiedzia: Czowiek chodzi rano, to jest w dziecistwie, na czworakach; gdy uronie, staje si zwierzciem dwunonym; a w staroci, ktra jest ycia wieczorem, podpiera si lask, jakby mu trzecia noga przybya. Usyszawszy to Sfinks rzuci si w przepa. Kreon dotrzyma sowa, Edyp oeni si z Jokast i zacz panowa. Z pocztku wiodo si dobrze. Jokasta urodzia dwch synw: Polinejkesa i Eteoklesa, oraz dwie crki: Antygon i Ismen. Ale nad domem krlewskim wisiaa kltwa bogw. Podwjna zbrodnia Edypa oddaa Teby w moc zych duchw. Kraj nawiedzay bezprzykadne klski. Ziemia leaa twardym ugorem i ziarno rzucone w gleb nie puszczao kiekw. Dzieci przychodziy na wiat nieywe. Zwierzta nie rozmnaay si. Wezwano wieszcza, Tejrezjasza. By to lepy starzec z dug, bia brod. Najpierw by kobiet i pod wpywem czarw sta si mczyzn. Utraci wzrok w modoci, gdy ujrza Aten nag w kpieli. Dzeus da mu ycie siedem razy dusze ni zwykych ludzi. Pozbawiony widoku rzeczy ziemskich, zna tajemnice przyszoci, wiedzia to, o czym nikt nie wie, i rozumia mow ptakw. Straszny by dzie, kiedy Tejrezjasz zjawi si w paacu Edypa. Milcza dugo, aby odwlec chwil nieszczcia. Na koniec odkry prawd: krl Teb jest winien zbrodni ojcobjstwa i kazirodztwa. Na wie o tym Jokasta powiesia si, a Edyp wyku sobie oczy, odzia si w achmany ebracze i o kiju wywlk si z miasta, dziad stary i zamany. Prowadziy go crki. Szuka ziemi, w ktrej by si do grobu pooy. Zaszed do miejscowoci Kolonos, niedaleko Aten, i tam umar. Pochowano go w gaju, do ktrego z wiosn zlatyway si roje sowikw.



20

Polecenie do tekstu

1. Przedstaw w punktach losy Edypa. 2. Stwrz drzewo genealogiczne rodu Labdakidw.

Krl Edyp, Sofokles, fragment Epeisodionu I

Chr Lecz ot czowiek, co sprawy wyjani. Bo ju prowadz boskiego wrbit, W ktrego duszy prawda ma ostoj.

Wchodzi Tyrezjasz.

Edyp

O Tyrezjaszu, co sprawy przenikasz

Jasne i tajne, na ziemi i niebie!

Chocia ty lepym, nie uszo twej wiedzy, Jako choruje grd ten, przeto w tobie Upatrzylimy zbawc i lekarza. Bo Febus, jak ci ju moe donieli, Po wieciach naszych t wrb obwieci, e wyzwolenie li wtedy nastpi, Skoro odkrywszy mordercw Laiosa Na mier ich albo wygnanie skaemy. Ty przeto, lotu ptakw nie niechajc Ni innych rodkw twej wrbiarskiej sztuki, Siebie i miasto, ratuj m osob, I zbaw nas z wszelkiej zakay tej zbrodni. W tobie nadzieja; kto, czym tylko moe, Wesprze bliniego, speni dzieo boe.

Tyrezjasz

Biada, o biada tej wiedzy, co szkod Niesie wierzcym; znam ja to zbyt dobrze I pomny na to nie bybym tu stan.

Edyp

W czym powd, e tu przyby po niewoli?

Tyrezjasz

Pu mnie do domu; bo acniej co twoje



21

I ja co moje znios, gdy usuchasz. Edyp

Miastu, ktrego dzieckiem, suy rad Jest obowizkiem mioci i prawa.

Tyrezjasz

Widz, e sowa niekoniecznie w por Ty rzek; obym ja rwnie nie zbdzi.

Chr Na bogw, wiedzc nie ukrywaj wiata, Przecie my wszyscy na klczkach bagamy.

Tyrezjasz

Wy wszyscy w bdzie. Ja nigdy zych rzeczy Moich, by nie rzec... twoich, nie wyjawi.

Edyp

Wic wiedzc, zmilkniesz? Czy mylisz, czowieku, Miasto to zdradzi i zniszczy ze szcztem?

Tyrezjasz

Ani ja ciebie, ni siebie nie zmartwi. Prno mnie kusisz, nie rzekn ju sowa.

Edyp

Ze zych najgorszy bo nawet by ska Obruszy wiecznie wic milcze zamierzasz I niewzruszony tak wytrwa do koca?

Tyrezjasz

Upr mj ganisz, a w sobie nie widzc Obdw gniewu, nade mn si zncasz.

Edyp

Kt by na takie nie unis si sowa, Ktrymi nasze zniewaasz ty miasto?

Tyrezjasz

Zejdzie to samo, cho milczc si zapr.

Edyp

Przeto co zejdzie, winiene nam jawi.

Tyrezjasz

Nic ju nie rzekn. Ty za, jeli wola, Choby najdziksz wybuchnij wciekoci. Edyp



22

A wic wypowiem, co mi w byskach gniewu Ju wita; wiedz ty, i w moim mniemaniu Ty ow zbrodni podeg i zgotowa A po sam zamach; a nie byby lepym, To i za czyny bym ciebie winowa.

Tyrezjasz

Doprawdy? a wic powiem ci, by odtd Twego wyroku pilnujc, unika Wszelkiej i ze mn, i z tymi rozmowy, Jako ten, ktry pokala t ziemi. Edyp

Jakie bezczelne wyrzucasz ty sowa? I gdzie zamylasz przed srog uj kar?

Tyrezjasz

Uszedem, prawda jest si w mej duszy.

Edyp

Gdzie ty j naby? Chyba nie z twej sztuki.

Tyrezjasz

Od ciebie. Ty mnie zmusi do mwienia.

Edyp

Czego? Mw jeszcze, abym si pouczy.

Tyrezjasz

Czy nie rozumia, czy tylko mnie kusisz?

Edyp

Nie wszystko jasnym; wic powtrz raz jeszcze. Tyrezjasz

Ktrego szukasz, ty jeste morderc.

Edyp

Nie ujdziesz kary za wtr obelg.

Tyrezjasz

Mam mwi wicej, by gniew twj zaostrzy?

Edyp

Mw, co chcesz, sowa twe na wiatr ulec.

Tyrezjasz

Rzekn, i z tymi, co tobie najblisi, W sromie obcujc, nie widzisz twej haby.

Edyp



23

Czy mylisz nadal tak bredzi bezkarnie?

Tyrezjasz

Jeeli w prawdzie jest moc i potga.

Edyp

O jest, lecz w tobie jej nie ma, bo lepym Na uchu, oczach, i lepym na duchu. Tyrezjasz

Bo nie pisano, abym ja ci zwali; Mocen Apollo, aby to wykona.

Edyp

Czy to s twoje sztuki, czy Kreona?

Tyrezjasz

Nie Kreon, lecz ty sam sobie zatrat.

Polecenia do tekstu

1. Scharakteryzuj Edypa i Tyrezjasza. Uka zmiany, jakie zachodziy w zachowaniu obu bohaterw. 2. W oparciu o przedstawiony fragment i znajomo dramatu Sofoklesa uka powolne dochodzenie

Edypa do prawdy o sobie.

3. Wyjanij, na czym polega ironia tragiczna w dramacie Sofoklesa. 4. Wska skutki dziaa Edypa, ktre byy sprzeczne z jego wol. 5. Jaka koncepcja ludzkiego losu wyania si z Krla Edypa Sofoklesa? Odnie si do kategorii

tragizmu bohatera i fatum, ktre determinuje jego losy. 6. Wyjanij, na czym polega hybris Edypa.

ILIADA, HOMER

Cechy eposu homeryckiego

Epos to utwr epicki, duych rozmiarw, pisany wierszem, ukazujcy grup bohaterw na tle wanych dla nich wydarze historycznych.

Do podstawowych wyznacznikw tego gatunku nale:

a) narrator wszechwiedzcy, obiektywny, zdystansowany do wiata, o ktrym mwi, ujawniajcy swoj obecno w bezporednich zwrotach do odbiorcw lub inwokacji

b) inwokacja, czyli rozbudowana apostrofa bdca zwrotem do bstwa z prob o pomoc w tworzeniu dziea



24

c) styl podniosy, patetyczny d) przeplatanie opisu i opowiadania e) epizodyczno akcji f) retardacje, czyli opnienia akcji w celu zwikszenia napicia u czytelnika g) retrospekcje powrt do wydarze z przeszoci h) paralelizm dwch paszczyzn fabularnych fabua zostaa umieszczona w wiecie bogw i ludzi i) sceny batalistyczne j) idealizacja bohaterw k) podzia na ksigi lub pieni l) miar wierszow jest heksametr ) rodki artystyczne to m.in.: stae epitety, np. szybkonogi Achilles, epitety wartociujce, np. boski Achilles, porwnania homeryckie, czyli takie, w ktrych drugi czon jest bardzo rozbudowany, np. jak orze o locie podniebnym, Gdy na rwnin, znienacka, drapieny, z chmur mrocznych opada, By pochliwego zajca lub jagni porwa bezsilne l) losami ludzi i bogw kieruje fatum m) realizm przedstawiania ludzi i sytuacji

Ilos legendarny twrca Ilionu, czyli Troi Ilion Troja Iliada pie o Ilionie

W Iliadzie przedstawiony zosta epizod dziesitego, ostatniego roku wojny trojaskiej (pidziesit dni) ukazujcy gniew boskiego Achillesa.

Historia wojny trojaskiej

Na lub bogini Tetydy i Peleusa przybyli wszyscy bogowie z wyjtkiem Eris, bogini niezgody. Pojawia si jednak i ona, rzucajc na st jabko z napisem: Dla najpikniejszej. Spr rozstrzygn mia Parys, syn krla Troi Priama. Hera, Atena i Afrodyta rozpoczy rywalizacj. Kada obiecaa Parysowi inne dary. Ksi skusi si na propozycj Afrodyty otrzyma mia najpikniejsz kobiet wiata Helen. Parys porwa j, ignorujc fakt, i bya on krla Sparty Menelaosa. Rozpocza si wojna. Naczelne dowdztwo obj Agamemnon, brat Menelaosa, kierujcy potn armi Grekw (Achajw). W jego zastpach by rwnie boski Achilles. Gdy wojska greckie dotary pod Troj, rozpoczo si trwajce dziesi lat oblenie. Zdarzenia ukazane w Iliadzie opisuj gniew Achillesa, ktry wszed w konflikt z Agamemnonem. Spr wybuch o brank wojenn Bryzejd. W wyniku ktni Achilles odmwi walki z Trojanami. Do pojedynku z Hektorem, najsynniejszym wojownikiem Troi, synem krla Priama, bratem Parysa, stan przyjaciel Achillesa Patroklos ubrany w jego zbroj. Hektor zwyciy, a mier przyjaciela wzbudzia gniew pboga. Wyzwa on na pojedynek ksicia Troi, ktrego zabi, a nastpnie jego zwoki zbezczeci. Wkrtce potem Troja upada. Stao si tak po wprowadzeniu do miasta drewnianego konia, bdcego



25

zasadzk. Jednak tu przed zagad miasta Parys mia swoj chwile chway zabi boskiego Achillesa, ranic go w pit.

Iliada, Homer

(fragmenty pieni I) Gniew, Bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa,

Zgub nioscy i klski nieprzeliczone Achajom, Co do Hadesu tak wiele dusz bohaterw potnych strci, a ciaa ich wyda na pastw spom drapienym oraz psom godnym. Tak Dzeusa dokonywaa si wola. Zwaszcza do dnia, gdy w niezgodzie przeciwko sobie stanli Wadca narodw Atryda i bogom rwny Achilles.

Iliada, Homer

(fragmenty pieni XXII)

Tam przebiegali -- ten, ktry ucieka, i ten, ktry goni. Przodem ucieka szlachetny, lecz goni go potniejszy W lot. Nie o zwierz ofiarne dzi, ni o skr woow Grali -- o zwyke nagrody, brane w zwyciskich gonitwach - Ale o ycie boskiego Hektora, co jedcem by wietnym. Wic jak najszybsze rumaki o mocnych kopytach przed met W pdzie rw bystrym co siy -- wielka nagroda tam czeka: Trjng lub pikna kobieta, po mu w bitwie polegym - Tak Pryjamowe w krg miasto po trzykro obaj obiegli Stopy lotnymi. A na to patrzyli wszyscy bogowie.

[...]

Poj wic Hektor w swej duszy, co zaszo, i tak powiedzia: Biada mi! Ju mnie bogowie na mier wzywaj na pewno! [...]

Dzi mier zowroga jest blisko, ju jej nie mog oddali Ani unikn. Dotychczas obaj przyjani mi byli -- Dzeus i syn Dzeusa, co z dala trafia niechybnie. To oni

Chtnie od nieszcz mnie strzegli. A teraz dosiga mnie Mojra Jednak nie padn bez walki, w mier nie odejd bez sawy, Dziea wielkiego dokonam, zostan w pamici potomnych. Tak powiedzia i zaraz wydoby miecz wyostrzony, Ktry u boku mu zwisa, byszczcy, ciki, ogromny. Skupi si w sobie i run, jak orze o locie podniebnym, Gdy na rwnin, znienacka, drapieny, z chmur mrocznych opada, By pochliwego zajca lub jagni porwa bezsilne -- Hektor tak samo w przd run, wstrzsajc miecz wyostrzony. Skoczy zarazem Achilles, a gniew przepenia mu serce Nieposkromiony i dziki. Pier swoj tarcz osoni [...]

I tak jak gwiazda wrd innych gwiazd, gdy noc letnia zapada,



26

Gwiazda wieczorna, co wschodzi najpikniej na ciemnych niebiosach - Tak poyskiwa grot wczni, ktr potrzsa Achilles W prawej swej doni, i szuka -- by zgubi boskiego Hektora - Miejsca, gdzie ostrze wbi w ciao urocze mgby najatwiej. Ale ten cay okryty by lnic zbroj spiow Pikn, zdobyt po walce z Patroklem, ktrego pokona. Tylko gdzie dwa obojczyki od ramion cz si z szyj -- Gardo widniao, przez ktre uchodzi dusza najszybciej. Tam, gdy naciera na Hektor, wbi ostrze boski Achilles. Szyj modziecz wskro przebi grot jego wczni gboko, Krtani mu jednak nie przeci jesion w spi ciki okuty I odpowiedzie mg jeszcze na jego sowa tamtemu. Nad powalonym w proch zacz chepi si boski Achilles: Pewnie mylae, Hektorze, zdzierajc zbroj z Patrokla, e ocalejesz, i o mnie nie dbae, e byem daleki. Gupcze, cho z dala, tam przecie by kto potniejszy od niego. Przy wydronych okrtach, tam jeszcze ja pozostaem, Com ci rozwiza kolana. Spy i psy ci rozszarpi Ku twojej habie, a jego spal na stosie Achaje. Sabnc ju, odpar mu Hektor, o hemie wiejcym kitami: Na tw zaklinam ci dusz, kolana, i twoich rodzicw- Nie daj, by psy mnie szarpay pod okrtami Achajw, Ale przyjm okup tak wielki, jak pragniesz, ze spiu i zota; Chtnie ci zwioz te dary mj ojciec i matka czcigodna. Niechaj powrci me ciao do domu i niech je Trojanie Oraz Trojanki na stosie zo i spal po mierci. Spojrza na niego zym okiem i rzek szybkonogi Achilles "Psie, ty mi moich rodzicw ani mych kolan nie tykaj! Dusza wzburzona i gniewna mnie skania, aby w kaway Ciebie porba i ywcem re za to, co mi uczyni! Ju nikt z yjcych od gowy twej godnych psw nie odpdzi, Choby mi dziesi tu razy lub jeszcze dwadziecia zwikszono Okup za ciebie, cenniejsze obiecywano wci dary, Choby ci nawet samego na zoto przeway rozkaza Pryjam, potomek Dardana! Przenigdy ci matka czcigodna Ju nie opacze na marach -- ta, ktra ciebie zrodzia, Ale psy godne i spy do szcztu ciebie rozszarpi!"

Polecenia do tekstu

1. Scharakteryzuj Hektora i Achillesa, posikujc si pytaniami: a) Kim byli bohaterowie? b) Jaki stosunek maj do nich bogowie? c) Jak zachowywali si podczas walki? d) Z jakich powodw stanli do rywalizacji? 2. Wyjanij, na czym polega zabieg idealizacji Hektora. 3. Wska ludzkie cechy obu bohaterw, ktre z ich zachowa mona zakwalifikowa jako prawdopodobne psychologicznie?



27

Iliada, Homer

(fragmenty pieni XVIII)

Pi byo warstw na tej tarczy. Na kadej z nich po kolei wiele mistrz wzorw wykona waciwych swemu kunsztowi. Najpierw wic wyobraenie da ziemi, nieba i morza, niezmordowane w wdrwce soce i peni ksiyca, wszystkie planety i gwiazdy wieczce nieba otchanie: a wic Plejady, Hyady i potnego Oriona, i Niedwiedzic - tej nazw Wielkiego Wozu przydano - ktra wiruje na miejscu tym samym i ledzi Oriona. Tylko ta skpa si w fali Okeanosa nie moe. Potem wyrzebi dwa miasta dla mow wadncych ludzi, pikne. Z nich w jednym szykuj uczt i gody weselne, w blaskach poncych pochodni prowadz oblubienic z komnat do miasta. Niedugo odbd si zalubiny. Modzi plsaj ochoczo, a w korowodzie tanecznym dwicz formingi i flety piewne. Kobiety wybiegy przed swe domostwa i patrz na plsajcych w podziwie. W rynku tymczasem przechodnie stanli cib, bo wani jacy mowie tam byli dwaj o zapat skceni. Jeden z nich mwi, e okup za mobjstwo da, drugi wobec zebranych zaklina si, e zapaty nie dosta. Aby rozstrzygn spr, sdziw obydwaj powoywali.

[...]

Wkoo za miasta drugiego dwa wrogie wojska leay poyskujce zbrojami. Dwojak uchwa powziy: albo grd zburz, lub na p wszystkie bogactwa podziel, jakie si wewntrz znajduj w tym miecie piknie wzniesionym. [...]

Dwaj za zwiadowcy z daleka od wojska oczekiwali na ukazanie si owiec i wow o rogach wygitych. Prdko zjawiy si stada. Szli dwaj pasterze za nimi, grajc na dwicznych syryngach. Podstpu nie przeczuwali. Kiedy ich tamci z zasadzki spostrzegli, natychmiast wypadli

i otoczyli dokoa woy i owiec gromad piknych o runie srebrzystym, a dwch owczarzy zabili. Wtedy spostrzegli wrogowie ogromny zamt przy woach, w czasie gdy na zgromadzeniu radzili, rumakw dosiedli w pdzie wznoszcych kopyta i szybko na miejsce przybyli, uformowali swe szyki nad rzek i bitwa zawrzaa.

Polecenia do tekstu

1. Wypisz w punktach obrazy uwiecznione na tarczy Achillesa.



28

2. Wyjanij, na czym polega drobiazgowo oraz realizm opisu. 3. Jakie rodki artystycznego wyrazu odnajdujesz w tekcie? Wypisz je i nazwij. 4. Omw retardacyjn funkcj opisu tarczy Achillesa.

Bibliografia

1. Antologia Palatyska, pod red. Zygmunta Kubiaka, Warszawa 1978. 2. Antologia tragedii greckiej, pod red. Stanisawa Stabryy, Krakw 1989. 3. Biblia Tysiclecia, Warszawa 1971. 4. Griffin Jasper, Homer, Warszawa 1999. 5. Grimal Pierre, Mitologia grecka, Warszawa 1998. 6. Grimal Pierre, Sownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocaw 1987. 7. Homer, Iliada, Wrocaw 1986. 8. Horacy, Wybr poezji, Krakw 1975. 9. Kosidowski Zenon, Opowieci biblijne, Warszawa 1963. 10. Parandowski Jan, Mitologia, Pozna 1987. 11. Sownik terminw literackich, pod red. Janusza Sawiskiego, Wrocaw 2000. 12. Stabrya Stanisaw, Staroytna Grecja, Warszawa 1988.

antyk

Documents

Transcript of antyk