Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

AntykFakty – Pojęcia - Syntezy

Narodziny literatury Literatura narodziła

się jako przekaz ustny. Powstała wcześniej niż pismo. Najstarsze teksty zapamiętywano i przekazywano z pokolenia na pokolenie. Czyniono to bardzo starannie, aby nie zniekształcić niczego w opowiadanej historii. Starożytni Hindusi rozwinęli w tym celu nawet cała naukę o wymowie głosek.

Narodziny literatury – pierwsze teksty

Pierwsze teksty były wręcz święte. To z przekazów ustnych wywodzi się najstarsza część Biblii, zawierająca biblijną prehistorię (np. opowieści o powstaniu świata czy wygnaniu z raju pierwszych ludzi) i opowieści o bohaterach. To właśnie z nich to narodził się epos, najstarszy gatunek epicki.

Rewolucyjny wynalazek - pismo

Potem pojawił się rewolucyjny wynalazek pismo. Dzięki pismu można było wreszcie odciążyć ludzką pamięć, zwiększyły się możliwości przekazu. W wielkiej starożytnej bibliotece, pełnej zwojów czy glinianych tabliczek, przechowywano znacznie więcej informacji, niż może zapamiętać człowiek. Zapisywano słowa, najcenniejszy skarb myśli ludzkiej, na tabliczkach, na wyprawionej skórze zwierzęcej, na papirusie, a dzięki Chinom – także na papierze. Ciągle jednak zapisywano ręcznie, w niewielkiej ilości egzemplarzy.

Rewolucyjny wynalazek - druk

Sytuacja zmieniła się radykalnie w XV w. Rok 1455 to data genialnego wynalazku Gutenberga. Druk umożliwił powielanie jednego egzemplarza dzieła wielokrotnie. Informacja stała się bardziej dostępna, choć nadal jedynie dla elity. Stopniowo jednak taniały papier i sam proces drukarski. Współcześnie narodziła się ksiązka popularna, czytana wręcz na ulicy – tzw. pocket book.

Mity Mit nie jest dziełem

literackim. Opowieść mitologiczna może zostać zapisana i wtedy wkracza w dziedzinę literatury. W takim znaczeniu Mitologia to utwór literacki, po prostu to zbiór opowieści, ale nieco innych od opowieści fabularnych. To, o czym opowiada twórca dzieła literackiego, to świat fikcji fabularnej. Wydarzenia mityczne rozgrywają się natomiast naprawdę, tyle że nie w naszym rzeczywistym czasie i nie w naszym świecie, lecz w świętym czasie i świętym miejscu.

Mit a sfera sacrum

Mit należy do sfery sacrum, tego co święte. Czas mitu ma przebieg kolisty, nie liniowy. Bohater jednocześnie umiera i żyje, jego historia jest powtarzalna.

Funkcje mitu Mit spełniał w społeczności

pierwotnej bardzo ważną rolę. Przede wszystkim objaśniał świat, czynił go zrozumiałym i bardziej bezpiecznym. Burze, wiatry, zjawiska astronomiczne, przemiany pór roku, narodziny i śmierć znajdowały w mitach objaśnienie. Mity stanowiły podstawę wierzeń religijnych, a przede wszystkim umożliwiały danej społeczności określenie własnej tożsamości, odróżnienie „swoich” od „obcych” dzięki wspólnocie wierzeń.

Rodzaje mitów Mity tłumaczyły, jak

narodził się świat (mity kosmogoniczne), skąd wzięli się bogowie (teogoniczne) i człowiek (antropogeniczne), w jaki sposób narodziły się wspólnoty ludzkie (genealogiczne). Opowieści o losach Uranosa i Gai, ulepieniu człowieka z gliny przez Prometeusza, rozpaczy Demeter poszukującej córki czy założeniu Teb zastępowały ludziom naukę, filozofię, religię.

Co kultura zawdzięcza mitom?

Mity są przede wszystkim skarbnicą toposów, czyli utrwalonych sposobów przedstawiania pewnych treści w literaturze (np. motyw szczęśliwej krainy – Arkadii) oraz wzorców znanych wszystkim postaw ludzkich, utrwalonych w ludzkiej podświadomości, czyli archetypów.

Archetypy postaw ludzkich

W mitologii spotykamy dzielnych zdobywców (Jazon, Tezeusz), siłaczy o dobrym sercu (Herakles), marzycieli (Ikar) i trzeźwych praktyków (Dedal), buntowników współczujących ludziom (Prometeusz), czułe matki (Demeter i Niobe), kobiety odrzucone i mściwe (Medea i Fedra), głupców (Epimeteusz, brat Prometeusza).

Związki frazeologiczne wywodzące się z mitologii

Z mitologii wywodzi się wiele używanych do dziś związków frazeologicznych: stajnia Augiasza, nić Ariadny, puszka Pandory, pięta Achillesa, koń trojański, strach paniczny, męki Tantala, praca syzyfowa, jabłko niezgody, upadek Ikara, odpowiedź pytyjska, głowa Meduzy, róg obfitości, puszka Pandory (nieraz funkcjonujący w formie związku – beczka Pandory).

Motywy mitologiczne

Motywy mitologiczne często pojawiały się w literaturze nowożytnej, począwszy od całych wątków do pojedynczych postaci i wydarzeń. Często sięga do nich poezja współczesna. Jan Kochanowski pisał o labiryncie, Minotaurze i Ariadnie we fraszce Do fraszek, a w tragedii Odprawa posłów greckich przypomniał fragment mitu o wojnie trojańskiej.

Motywy mitologiczne

Juliusz Słowacki w Grobie Agamemnona wspomniał koszulę Dejaniry, zazdrosnej żony Heraklesa. Adam Mickiewicz ukazał Konrada z III części dramatu Dziady jako Prometeusza. Stanisław Wyspiański przedstawił w swoim dramacie Noc listopadowa piękną scenę pożegnania Demeter z odchodzącą do Hadesu córką.

Motywy mitologiczne

Motyw mitologiczny może być punktem wyjścia do dyskusji na temat uniwersalnych postaw ludzkich. W wierszu Leopolda Staffa Odys odnajdujemy na przykład piękny obraz życia ludzkiego jako wędrówki.

Ćwiczenia1. Przyporządkuj podane

opowieści biblijne do właściwych typów (mity kosmogoniczne, teogoniczne, antropogeniczne, genealogiczne);

a. Opowieść o powstaniu miasta Teby i pochodzeniu rodu Labdakidów;

b. Opowieść o narodzeniu Uranosa i Gai;

c. Opowieść o ulepieniu człowieka z gliny przez Prometeusza;

d. Opowieść o wyłonieniu świata z chaosu.

Ćwiczenia

2. Topos to:a. Antonim archetypu;b. Pradawny,

niezmienny wzorzec ludzkich postaw i zachowań;

c. Rodzaj przenośni przypisujący cechy ludzkie przyrodzie żywej i martwej;

d. Stały, powtarzający się element obrazowy, motyw.

Ćwiczenia

3. Archetyp to:

a. Przeciwieństwo, przeciwstawienie pojęć;

b. Antonim toposu;c. Pradawny, niezmienny

wzorzec ludzkich postaw i zachowań;

d. Prąd nawiązujący do wzorów antycznych literatury greckiej i rzymskiej.

Ćwiczenia4. Związki frazeologiczne

wywodzące się z mitologii to (wskaż odpowiedź w całości poprawną):

a. Pod egidą, paniczny strach, syzyfowe prace, przekroczyć Rubikon;

b. Pięta Achillesa, nić Ariadny, zakazany owoc, puszka Pandory;

c. Ikarowy lot, stajnia Augiasza, puszka Pandory, męki Tantala;

d. Argusowe oko, objęcia Morfeusza, trąby jerychońskie; egipskie ciemności.

Ćwiczenia

5. Która z podanych cech nie odnosi się do eposu:

a. Podniosły, uroczysty styl opowiadania;

b. Mitologiczna motywacja wydarzeń;

c. Dwupłaszczyznowość świata przedstawionego;

d. Obecność konfliktu tragicznego.

Ćwiczenia6. Ułóż we właściwej

kolejności wydarzenia związane z wojną trojańską:

a. Śmierć Patroklesa w walce z Hektorem;

b. Porwanie Heleny;c. Odnalezienie na wybrzeżu

drewnianego konia;d. Zaraza w obozie greckim;e. Wesele Peleusa i Tetydy;f. Pojedynek Achillesa i

Hektora;g. Śmierć Parysa;h. Zagłada Troi;i. Sąd Parysa;j. Wizyta Priama u Achillesa.

Ćwiczenia7. Ułóż we właściwej kolejności

wymienione przygody Odyseusza:

a. Przebycie cieśniny między Scyllą a Charybdą, potworami morskimi;

b. Pobyt na wyspie czarodziejki Kirke;

c. Uwięzienie w pieczarze cyklopa Polifema;

d. Dotarcie do kraju Feaków;e. Minięcie wyspy syren;f. Odwiedzenie wrót podziemi i

rozmowy ze zmarłymi;g. Powrót do ojczystej Itaki;h. Pobyt w kraju Lotofagów;i. Pobyt na wyspie nimfy Kalipso;j. Wypuszczenie przez towarzyszy

Odysa wiatrów zamkniętych w worku.

Ćwiczenia8. Określ, czy podane

twierdzenia są prawdziwe (tak/nie):

a. Bogowie przedstawieni przez Homera mieli liczne wady;

b. Atena wspomagała Achillesa w pojedynku z Hektorem;

c. Opis tarczy Achillesa jest podobny do opisu serwisu w Panu Tadeuszu;

d. Iliada składa się z 12 ksiąg;e. W opisie tarczy Achillesa

wykorzystał Homer elementy dynamiczne;

f. Bogowie ukazani w eposie Homera panują nad przeznaczeniem

OdpowiedziPytanie 1.a. Opowieść o powstaniu

miasta Teby i pochodzeniu rodu Labdakidów – mit genealogiczny;

b. Opowieść o narodzeniu Uranosa i Gai – mit teogoniczny;

c. Opowieść o ulepieniu człowieka z gliny przez Prometeusza - mit antropogeniczny;

d. Opowieść o wyłonieniu świata z chaosu – mit kosmogoniczny.

Odpowiedzi

2. Topos to:d. Stały,

powtarzający się element obrazowy, motyw.

3. Archetyp to:

c. Pradawny, niezmienny wzorzec ludzkich postaw i zachowań.

Odpowiedzi

4. Związki frazeologiczne wywodzące się z mitologii to (wskaż odpowiedź w całości poprawną):

c. Ikarowy lot, stajnia Augiasza, puszka Pandory, męki Tantala.

5. Która z podanych cech nie odnosi się do eposu:

d. Obecność konfliktu tragicznego.

Odpowiedzi6. Ułóż we właściwej kolejności

wydarzenia związane z wojną trojańską:

• Wesele Peleusa i Tetydy; • Sąd Parysa;• Porwanie Heleny;• Zaraza w obozie greckim;• Śmierć Patroklesa w walce z

Hektorem;• Pojedynek Achillesa i

Hektora;• Wizyta Priama u Achillesa.• Śmierć Parysa;• Odnalezienie na wybrzeżu

drewnianego konia;• Zagłada Troi.

Odpowiedzi7. Ułóż we właściwej kolejności

wymienione przygody Odyseusza:• Pobyt w kraju Lotofagów;• Uwięzienie w pieczarze cyklopa

Polifema;• Wypuszczenie przez towarzyszy

Odysa wiatrów zamkniętych w worku;

• Pobyt na wyspie czarodziejki Kirke;

• Odwiedzenie wrót podziemi i rozmowy ze zmarłymi;

• Minięcie wyspy syren;• Przebycie cieśniny między Scyllą

a Charybdą, potworami morskimi;

• Pobyt na wyspie nimfy Kalipso;• Dotarcie do kraju Feaków;• Powrót do ojczystej Itaki.

Odpowiedzi8. Określ, czy podane twierdzenia

są prawdziwe (tak/nie):a. Bogowie przedstawieni przez

Homera mieli liczne wady - tak;

b. Atena wspomagała Achillesa w pojedynku z Hektorem - tak;

c. Opis tarczy Achillesa jest podobny do opisu serwisu w Panu Tadeuszu - tak;

d. Iliada składa się z 12 ksiąg - nie;

e. W opisie tarczy Achillesa wykorzystał Homer elementy dynamiczne - tak;

f. Bogowie ukazani w eposie Homera panują nad przeznaczeniem – nie.