Analiza UniaEuropejskauniaeuropejska.org/wp-content/uploads/2011/07/analiza_czerwiec... ·...
Transcript of Analiza UniaEuropejskauniaeuropejska.org/wp-content/uploads/2011/07/analiza_czerwiec... ·...
Analiza UniaEuropejska.org Nr 5 (6) 2011
Podobieństwa i różnice w zakresie obowiązków urzędnika
wspólnotowego i urzędnika służby cywilnej w Polsce.
Analiza porównawcza
Marta Karapuda
2 Analiza UniaEuropejska.org
1. Wprowadzenie
Struktura administracji publicznej ulega ciągłym przeobrażeniom. Wiąże się to między
innymi z procesem przemian instytucjonalnych - nowymi zadaniami i rolą urzędów, ze
zwiększeniem ich liczby oraz wzrostem ich znaczenia. Ich efektywność i wiarygodność
wzmacnia zaufanie do jednostki, w imieniu której działają. Tak więc, na skuteczność i
pozytywny wizerunek administracji znaczący wpływ mają zatrudnieni w jej strukturach
pracownicy. Dlatego ważne jest, by kierowali się oni określonymi zasadami i przestrzegali w
swojej zawodowej praktyce zapisów stosownych aktów prawnych. Dotyczy to postawy
zarówno urzędników służby cywilnej w Polsce, jak i funkcjonariuszy wspólnotowych.
Najważniejszymi dokumentami regulującymi kwestie związane z pracą urzędników
wspólnotowych jest rozporządzenie Rady nr 259/68 z 29 lutego 1968 r., które od 1990 r.
posiada nową nazwę: Statut funkcjonariuszy Wspólnot Europejskich. Inna stosowana
nazwa obowiązującego do chwili obecnej dokumentu to Statut Urzędnika, (Staff Regulations
of Officials of the European Communities. Conditions of employment of other servants of the
European Communities). Stanowi on podstawowy akt prawny regulujący kwestie związane z
rekrutacją i zatrudnieniem urzędników wspólnotowych, problematykę socjalną i
odpowiedzialność dyscyplinarną, precyzuje także zasady ich awansu i kariery,
wynagrodzenia, zwolnień i przejścia na emeryturę. Najbardziej interesujące na potrzeby tej
pracy zapisy dotyczące praw i obowiązków urzędników wspólnotowych znajdują się w II
tytule Statutu (art. 11 – 26). Drugim istotnym dokumentem, który zawiera odwołanie do
aktywności urzędników wspólnotowych, jest Europejski kodeks dobrej administracji
(Europejski kodeks dobrej praktyki administracyjnej)1 opracowany przez ówczesnego
Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich Jacoba Sodermana, następnie przyjęty przez
Parlament Europejski w dniu 6 września 2001 r. Wprowadza on szereg zasad jakimi powinni
kierować się urzędnicy wspólnotowi. Powinności funkcjonariuszy wspólnotowych zawarte są
również w regulaminach wewnętrznych instytucji UE. Ogólne zapisy na temat pracy
urzędników wspólnotowych odnaleźć można także w prawie pierwotnym UE.
Główne akty prawne regulujące zakres działalności urzędników służby cywilnej w Polsce to
ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r. (Dz. U. Nr 227 poz. 1505), szczególnie jej
1Zob. Europejski kodeks dobrej administracji z 6 września 2001 r., (źródło:
http://dsc.kprm.gov.pl/archiwum_usc/akty_prawne/Europejski_Kodeks_Dobrej_Administracji.pdf, maj 2011).
3 Analiza UniaEuropejska.org
rozdział VI (art. 76 - 84) mówiący o obowiązkach członka korpusu służby cywilnej oraz
rozdział VII (art. 85 - 105) dotyczący uprawnień członka korpusu służby cywilnej a także
Zarządzenie nr 114 Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 października 2002 r. w sprawie
ustanowienia Kodeksu Etyki Służby Cywilnej (Monitor Polski z 2002 r. Nr 46 poz. 683).
Jak głosi definicja, urzędnikiem Unii Europejskiej jest „osoba, która w jednej z instytucji
unijnych wykonuje stałą pracę i została nominowana do jej wykonywania na podstawie
pisemnego aktu – umowy o pracę, wydanego przez tę instytucję”2. Innym określeniem
urzędnika UE jest pojęcie „funkcjonariusz wspólnotowy”. Uzupełniając definicję „urzędnika
wspólnotowego”, należy dodać, iż do instytucji, w których znajdują zatrudnienie w/w
urzędnicy zaliczyć można najważniejsze organy Unii Europejskiej: Radę Unii Europejskiej,
Komisję Europejską, Parlament Europejski, Europejski Trybunał Sprawiedliwości a także
Komitet Społeczno-Ekonomiczny, Komitet Regionów, Trybunał Obrachunkowy, Urząd
Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, Urząd Europejskiego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych. Urzędnicy wspólnotowi pracują również w delegacjach Komisji
Europejskiej w państwach trzecich, w licznych agencjach UE3 a także w sektorze
zajmującym się zagadnieniami finansowymi: Europejskim Banku Centralnym, Europejskim
Banku Inwestycyjnym, jak też w Komitecie Gospodarczym i Finansowym, który doradza
Komisji Europejskiej.
2 M. Małecki M., K. Tomaszewski, Status urzędnika Unii Europejskiej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa
2005, s. 15. 3 Agencje zajmujące się poszczególnymi obszarami polityki UE: Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji
Energetyki (ACER), Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii
Europejskiej, Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, Europejska Agencja Bezpieczeństwa
Lotniczego, Europejska Agencja Chemikaliów, Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa na Morzu, Europejska
Agencja ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji, Europejska Agencja ds. Leków, Europejska Agencja Kolejowa –
bezpieczeństwo i interoperacyjność systemów kolejowych w Europie, Europejska Agencja Środowiska,
Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich
(FRONTEX), Europejska Fundacja Kształcenia, Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i
Pracy, Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, Europejskie Centrum Monitorowania
Narkotyków i Narkomanii, Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego, Europejski Instytut ds.
Równości Kobiet i Mężczyzn, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, Organ Nadzoru Europejskiego
GNSS, Urząd ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (Znaki Towarowe i Wzory), Wspólnotowa Agencja
Kontroli Rybołówstwa, Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin. Agencje ds. wspólnej polityki
bezpieczeństwa i obrony: Centrum Satelitarne Unii Europejskiej, Europejska Agencja Obrony oraz Instytut Unii
Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem. Agencje ds. współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych:
Europejskie Kolegium Policyjne, Europejski Urząd Policji oraz Zespół ds. Współpracy Sądowej w Unii
Europejskiej (EUROJUST). Agencje wykonawcze: Agencja Wykonawcza ds. Badań Naukowych, Agencja
Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego, Agencja Wykonawcza ds. Konkurencyjności,
Agencja Wykonawcza ds. Transeuropejskiej Sieci Transportowej, Agencja Wykonawcza ds. Zdrowia i
Konsumentów oraz Agencja Wykonawcza Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. Innymi agencjami są
Europejski Instytut Technologiczny oraz agencje Euratom.
4 Analiza UniaEuropejska.org
Podobnie, w Polsce funkcjonuje aparat administracyjny, w którym również wyróżnić można
kategorię urzędników – członków służby cywilnej. Oczywistym jest, iż administracja
krajowa posiada specyficzne cechy odróżniające ją od cech wspólnotowej struktury
urzędniczej. „W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie
neutralnego wykonywania zadań państwa ustanawia się służbę cywilną oraz określa zasady
dostępu do tej służby, zasady jej organizacji, funkcjonowania i rozwoju”4. Głównym
zadaniem urzędników służby cywilnej jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania
administracji państwowej. Zwraca się uwagę, iż przynależność do służby cywilnej to sprawa
prestiżowa i wyróżnienie dla osób znajdujących się w jej szeregach5. Zwierzchnikiem
korpusu służby cywilnej jest Prezes Rady Ministrów (art. 153 Konstytucji RP). W skład
korpusu służby cywilnej wchodzą urzędnicy szczebla centralnego (Kancelaria Prezesa Rady
Ministrów, ministerstwa, urzędy centralne, urzędy wojewódzkie, Biuro Nasiennictwa
Leśnego, Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów
Biobójczych) oraz pracownicy administracji rządowej w terenie (na przykład: wojewódzkie i
powiatowe inspektoraty weterynarii, inspektoraty nadzoru budowlanego, komendy policji,
komendy państwowej straży pożarnej, kuratoria oświaty, urzędy i izby skarbowe, urzędy
kontroli skarbowej, urzędy statystyczne, wojskowe komendy uzupełnień, urzędy górnicze,
Inspekcja Handlowa)6. Członkami służby cywilnej nie są jednak osoby zatrudnione w
jednostkach samorządu terytorialnego. Korpus służby cywilnej dzieli się na pracowników
służby cywilnej oraz mianowanych przez Prezesa Rady Ministrów urzędników służby
cywilnej.
Do najistotniejszych elementów dotyczących aktywności urzędników wspólnotowych jak i
urzędników służby cywilnej w Polsce należą nałożone na nich obowiązki, które określają
zbiór nakazów, sugestii i rad odnośnie ich postępowania w relacjach służbowych, sposobu
podejmowania decyzji czy kontaktów z obywatelami – interesantami.
Przedmiotem niniejszego opracowania będzie analiza powinności urzędników służby
cywilnej w Polsce jak i funkcjonariuszy wspólnotowych ze szczególnym uwzględnieniem
podobieństw i różnic w tej materii.
4Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 1, (źródło: http://www.dsc.kprm.gov.pl/userfiles/
Ustawa_SC.pdf, maj 2011). 5Zob. Serwis Służby Cywilnej, (źródło: http://www.dsc.kprm.gov.pl/strona.php?id=20, maj 2011).
6Zob. Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 2, Serwis Służby Cywilnej, (źródło:
http://www.dsc.kprm.gov.pl/strona.php?id=124&id2=20, maj 2011).
5 Analiza UniaEuropejska.org
2. Obowiązki urzędnika wspólnotowego oraz obowiązki urzędnika służby cywilnej w
Polsce: PODOBIEŃSTWA
Analizując zakres powinności urzędników wspólnotowych i urzędników służby cywilnej w
Polsce, zauważyć można szereg podobieństw w tym względzie. Jednym ze wspólnych dla obu
kategorii urzędników obowiązków jest nakaz przestrzegania zbioru wyróżnionych zasad. W
obydwu przypadkach zwraca się uwagę na takie elementy jak: niezależność, uczciwość,
rzetelność. Według ustawy o służbie cywilnej, najważniejszymi obowiązkami urzędnika jest:
przestrzegać Konstytucji RP i innych przepisów prawa, rzetelne, bezstronne, sprawne i
terminowe wykonywanie powierzonych zadań; ochrona interesów państwa oraz praw
człowieka i obywatela; racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi; dochować
tajemnicy ustawowo chronionej, rozwijanie wiedzy zawodowej; godne zachowywanie się w
służbie oraz poza nią7. Natomiast Kodeks etyki służby cywilnej zwraca uwagę na następujące
zasady: praworządność, przedkładanie dobra publicznego nad interesy własne, sumienność,
dążenie do jak najlepszych efektów swojej pracy, rozwaga, racjonalność w gospodarowaniu
majątkiem i środkami publicznymi, lojalność wobec urzędu i wobec zwierzchników. Te same
obowiązki posiadają funkcjonariusze wspólnotowi. Według Statutu funkcjonariuszy
Wspólnot Europejskich8, urzędnik wspólnotowy zawsze powinien zachowywać bezstronność.
Jego postawa powinna charakteryzować się niezależnością od wszelkich nacisków i sugestii
ze strony innych instytucji, przedstawicieli rządów, organizacji i wszelkich osób spoza
instytucji, w której jest on zatrudniony. Ponadto, urzędnik wspólnotowy nie może bez zgody
przełożonych przyjmować żadnych honorów, odznaczeń, korzyści ani prezentów. Nie może
też podczas wykonywania swoich obowiązków brać udziału w działaniach, w których w
jakikolwiek sposób, pośrednio lub bezpośrednio, miałby osobisty interes godzący w jego
niezależność. Urzędnik wspólnotowy powinien również powstrzymać się od wszelkich
czynności i zachowań, które w jakikolwiek sposób mogłaby prowadzić do ugodzenia w
powagę i prestiż zajmowanego stanowiska9. Podobnie w Europejskim kodeksie dobrej
administracji podkreślono takie zasady jak: bezstronność, obiektywność, niezależność a także
uczciwość, uprzejmość i rozsądek. Dodatkowo, stwierdzono, iż na postępowanie urzędników
nie będzie miał wpływu interes osobisty, rodzinny lub narodowy, ani też presja polityczna.
7Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 76.
8Zob. Staff Regulations of Officials of the European Communities. Conditions of employment of other servants of
the European Communities (Statut funkcjonariuszy Wspólnot Europejskich), art. 11 - 11a, (źródło:
http://ec.europa.eu/civil_service/docs/toc100_en.pdf, maj 2011). 9 Tamże, art. 12.
6 Analiza UniaEuropejska.org
Oprócz tego, urzędnik nie będzie brał udziału w podejmowaniu decyzji, w której on bądź
bliski członek jego rodziny miałby interes finansowy. Podobne obowiązki sformułowano w
kolejnych akapitach tegoż kodeksu: „urzędnik działa zgodnie z zasadą praworządności,
stosuje zasady i procedury zapisane w prawnych przepisach Wspólnot”10
. Dodatkowo
zobowiązany jest on zwracać szczególną uwagę by „decyzje dotyczące praw i interesów
jednostek posiadały podstawę prawną, a ich treść była zgodna z obowiązującymi przepisami
prawnymi”11
. Ustawodawstwo polskie również uwypukla konieczność szczególnej
niezależności i bezstronności, jaką musi wykazywać się urzędnik służby cywilnej. Według
ustawy o służbie cywilnej12: członek korpusu służby cywilnej przy wykonywaniu
obowiązków służbowych nie może kierować się interesem jednostkowym lub grupowym, nie
wolno mu publicznie manifestować własnych poglądów politycznych, nie może brać on
udziału w strajku lub akcji protestacyjnej zakłócającej normalne funkcjonowanie urzędu.
Ponadto, nie może on łączyć pracy w służbie cywilnej z mandatem radnego, nie ma on prawa
tworzenia partii politycznych ani uczestniczenia w nich, nie może też pełnić funkcji w
związkach zawodowych. Innym z nałożonych obowiązków jest zakaz występowania w
służbie publicznej stosunku podległości służbowej między małżonkami oraz osobami
pozostającymi ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub
powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.
Kolejny nakaz dotyczy dodatkowej działalności. Urzędnik wspólnotowy, który chce podjąć
jakąkolwiek aktywność poza miejscem pracy (płatną lub wykonywaną bez wynagrodzenia)
musi uzyskać na to pozwolenie zwierzchników. Urzędnik jest ponadto zobowiązany do
zgłoszenia przełożonym wszelkich zmian dotyczących podjętej przez niego dodatkowej
działalności poza instytucją zatrudniającą13. Oprócz tego, jeśli małżonek urzędnika
wspólnotowego wykonuje pracę płatną, urzędnik ten jest zobowiązany poinformować o tym
fakcie przełożonych. Jeśli natura tego zatrudnienia jest sprzeczna z jego obowiązkami i nie
jest on w stanie zobowiązać się do zakończenia tej aktywności w określonym czasie,
przełożeni decydują czy osoba taka może nadal pełnić powierzony jej urząd. Dodatkowo, w
przypadku wybrania urzędnika wspólnotowego na jakikolwiek urząd publiczny, jego
obowiązki jako urzędnika wspólnotowego na czas pełnienia w/w funkcji zostają zawieszone.
Nakazy dotyczące nieprzyjmowania jakichkolwiek korzyści oraz bezwzględny obowiązek
10
Europejski kodeks dobrej administracji..., art. 4. 11
Tamże. 12
Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 78. 13
Staff Regulations of Officials of the European Communities..., art. 12 b.
7 Analiza UniaEuropejska.org
bezstronności obowiązuje urzędnika także po zakończeniu przez niego pełnienia funkcji w
instytucjach UE.
Fakt pełnienia służby w instytucjach unijnych może mieć istotny wpływ także na dalszy
przebieg kariery zawodowej funkcjonariusza europejskiego włącznie z zakazem podjęcia
pracy jeśli kolidowałaby z wykonywanymi wcześniej zadaniami urzędnika wspólnotowego,
który po skończeniu (zawieszeniu) służby w instytucji wspólnotowej zobowiązany jest do
zachowania powściągliwości odnośnie akceptacji pewnych stanowisk i korzyści. W okresie
do 2 lat po opuszczeniu zajmowanego stanowiska, jest on zobligowany do poinformowania
instytucji wspólnotowej o podejmowanych przez niego działaniach płatnych bądź też
wykonywanych nieodpłatnie. Jeśli nowa praca, którą urzędnik zamierza wykonywać,
związana jest z obowiązkami urzędniczymi wykonywanymi w okresie ostatnich 3 lat służby
urzędniczej i mogłaby stanowić konflikt interesów, przełożeni podejmują stosowne działania
zmierzające do rozwiązania zaistniałego problemu (mogą zabronić podjęcia nowego
zatrudnienia lub też zezwolić na jego wykonywanie). W tym miejscu należy podkreślić, iż w
odniesieniu do urzędników służby cywilnej w Polsce zasada niezależności również została
sformułowana jednak wydaje się, że jej zakres jest dużo węższy. Urzędnik służby cywilnej
musi zaakceptować „ograniczenia możliwości podjęcia przyszłej pracy u osób, których
sprawy były lub są prowadzone przez zatrudniający go urząd”14
. Dodatkowo, nie może on
podejmować zajęć zarobkowych bez pisemnej zgody dyrektora generalnego urzędu. Jednym z
obowiązujących nakazów według ustawy o służbie cywilnej jest zakaz podejmowania przez
urzędnika dodatkowego zatrudnienia bez pisemnej zgody dyrektora generalnego urzędu oraz
obowiązek powstrzymania się od wykonywania czynności lub zajęć sprzecznych z
obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do służby cywilnej. O
konieczności bezwzględnego zachowania bezstronności jest również mowa w art. 4 Kodeksu
etyki służby cywilnej. j Niemniej jednak surowość tego nakazu wydaje się być nieco mniejsza
niż odpowiednie zapisy dotyczące funkcjonariuszy wspólnotowych. Pomimo tego jednak,
należy podkreślić, iż powyżej opisane obowiązki zarówno funkcjonariuszy europejskich jak i
urzędników służby cywilnej w Polsce są podobne. Zwracają one uwagę na konieczność
zachowania przez urzędników niezależności, bezstronności, fachowości, kierowania się w
wypełnianiu obowiązków służbowych wyłącznie kryteriami merytorycznymi a także nakazują
godne postępowanie na służbie i poza nią.
14
Zarządzenie nr 114 Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 października 2002 r. w sprawie ustanowienia Kodeksu
Etyki Służby Cywilnej, art. 4, (źródło: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20020460683, maj 2011).
8 Analiza UniaEuropejska.org
Kolejnym wspólnym dla obu kategorii urzędników obowiązkiem jest konieczność
nieustannego podnoszenia kwalifikacji i obowiązek udziału w szkoleniach. W odniesieniu do
urzędników służby cywilnej mówi o tym rozdział VIII ustawy o służbie cywilnej z 21
listopada 2008 r. Według tej ustawy, dyrektor generalny urzędu ustala, odrębnie dla każdego
urzędnika służby cywilnej zatrudnionego w kierowanym przez niego urzędzie, indywidualny
program rozwoju zawodowego, stanowiący podstawę do kierowania urzędnika na szkolenia.
Ponadto, stwierdza się, iż uczestnictwo członka korpusu służby cywilnej w szkoleniach
przewidzianych dla służby cywilnej jest traktowane na równi z wykonywaniem przez niego
obowiązków służbowych15
. Oprócz tego, o nakazie tym wspomina Kodeks etyki służby
cywilnej16
, według którego członek korpusu służby cywilnej dba o rozwój własnych
kompetencji oraz o merytoryczne przygotowanie do pełnienia powierzonych zadań, poszerza
wiedzę zawodową i znajomość aktów prawnych, niezbędnych we właściwym wykonywaniu
obowiązków. Wymóg ten ma sprawić, iż kompetencje urzędników będą adekwatne do
aktualnego stanu wiedzy, zmieniających się przepisów prawa, ciągłego rozwoju techniki i
nauki. Podobne obowiązki dotyczą funkcjonariuszy wspólnotowych, jednak w tym wypadku
brak jest konkretnych, ściśle określonych zapisów. Mimo tego nie ulega wątpliwości, iż
konieczność ustawicznego kształcenia i poszerzania własnych kompetencji stanowi istotny
element pracy urzędników Unii Europejskiej.
Do innego obowiązku nałożonego zarówno na urzędników wspólnotowych jak i na członków
służby cywilnej w Polsce należy przestrzegania tajemnicy służbowej. Według Statutu
funkcjonariuszy UE, urzędnik wspólnotowy powstrzymuje się od jakiegokolwiek
nieuprawnionego ujawnienia informacji otrzymanej w toku pełnienia własnych obowiązków
(chyba, że informacja ta została ujawniona publicznie i jest ogólnie dostępna). Ponadto, bez
zgody stosownych władz urzędnik wspólnotowy nie może ujawniać żadnych informacji jakie
zdobył w ramach wykonywanych obowiązków. Urzędnik zobowiązany jest do uzyskania
pozwolenia na wyjawienie tajemnicy służbowej nawet wtedy gdy dotyczy to postępowania
sądowego. Gdy wyjawienie tajemnicy służbowej stanowiłoby naruszenie interesów
Wspólnoty, zgoda taka nie może być wydana. Za taką decyzję urzędnik nie ponosi żadnej
odpowiedzialności. Jednakże obowiązek uzyskania zgody na wyjawienie tajemnicy służbowej
nie obowiązuje urzędnika wspólnotowego w trakcie postępowania przed Europejskim
15
Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 109. 16
Zob. Zarządzenie nr 114 Prezesa Rady Ministrów..., art. 3.
9 Analiza UniaEuropejska.org
Trybunałem Sprawiedliwości i Komisją Dyscyplinarną. Powyższej zasady należy
przestrzegać także po zakończeniu pełnienia służby. Z powinnością tą wiąże się również
obowiązek zaniechania przetwarzania danych osobowych osób trzecich do celów
bezprawnych oraz nakaz powstrzymania się od przekazywania wyżej wymienionych danych
osobom nieuprawnionym. W odniesieniu natomiast do urzędników w Polsce, ustawa o służbie
cywilnej do podstawowych obowiązków członków służby cywilnej zalicza nakaz
dochowywania tajemnicy ustawowo chronionej17. Jednakże, należy podkreślić, iż wobec
urzędników wspólnotowych obowiązek ten jest bardziej sprecyzowany a jego zakres jest
szerszy.
Następnym wspólnym obowiązkiem dla urzędników wspólnotowych i członków służby
cywilnej w Polsce jest konieczność przestrzegani zasady apolityczności. Zarówno urzędnik
służby cywilnej jak i funkcjonariusz wspólnotowy powinien być specjalistą, który nie
odwołuje się do politycznych, partyjnych koneksji. Wprawdzie zakaz przynależności do partii
politycznej nie został wyraźnie zapisany w dokumentach Unii Europejskiej jednak pomimo to
konieczność zachowania apolityczności przez urzędników wspólnotowych nie budzi
wątpliwości. Obowiązek ten można wywnioskować z ogólnych zapisów zamieszczonych w
Statucie funkcjonariuszy Wspólnot Europejskich18
. Zasada ta jest natomiast wyraźnie
sformułowana w odniesieniu do członków służby cywilnej w Polsce: „członkowi korpusu
służby cywilnej nie wolno publicznie manifestować poglądów politycznych”, ponadto „(...) nie
ma on prawa tworzenia partii politycznych ani uczestniczenia w nich”19
. Powyższy nakaz
wynika także z zapisów art. 5 Kodeksu etyki służby cywilnej.
Do obowiązków nałożonych zarówno na urzędników służby cywilnej w Polsce jak i na
urzędników wspólnotowych należy także wykonywanie poleceń służbowych przełożonych.
Zapis ten sformułowany jest w art. 48 ustawy o służbie cywilnej oraz w art. 21 i 21a Statutu
funkcjonariuszy Wspólnot Europejskich. Należy nadmienić, iż z tą powinnością wiąże się
zakaz wykonywania poleceń, które mogłyby prowadzić do naruszenia prawa. W takim
wypadku należy zaniechać wykonywania polecenia oraz powiadomić o zaistniałym fakcie
zwierzchników.
17
Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 76. 18
Małecki M., Tomaszewski K., Status urzędnika Unii Europejskiej..., s. 19-20. 19
Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 78.
10 Analiza UniaEuropejska.org
Przedstawione w tej części pracy obowiązki urzędników służby cywilnej w Polsce i
funkcjonariuszy wspólnotowych ukazują, iż występuje wiele nakazów jakich przestrzegać
muszą obydwie kategorie urzędników. Realizowanie tych powinności niezbędne jest do
właściwego funkcjonowania struktury urzędniczej zarówno w Polsce jak i w Unii
Europejskiej. Pomimo wielu różnic w charakterze polskiej i wspólnotowej administracji duża
część obowiązków jest taka sama. Wynika to z faktu stosowania, zarówno na płaszczyźnie
krajowej jak i europejskiej ogólnych, powszechnie używanych, sprawdzonych zasad i norm.
3. Obowiązki urzędnika wspólnotowego oraz obowiązki urzędnika służby cywilnej w
Polsce: RÓŻNICE
Pomimo występowania szeregu jednakowych obowiązków jakich przestrzegać w swojej
pracy muszą urzędnicy służby cywilnej w Polsce jak i funkcjonariusze wspólnotowi,
występuje także zbiór nakazów, który dotyczy jedynie jednej kategorii urzędników a nie
nakłada tychże zobowiązań na drugą grupę osób.
Na specyficzne cechy charakteru pracy urzędnika wspólnotowego zwraca uwagę Giancarlo
Vilella. Jednym z najważniejszych elementów odróżniających pracę urzędników
wspólnotowych od aktywności innych pracowników administracyjnych, jak na przykład
urzędników służby cywilnej w Polsce, jest ponadnarodowa rola urzędników wspólnotowych.
Funkcjonariusz europejski jest osobą, która pozostaje przede wszystkim na służbie ogólnego
interesu Unii Europejskiej20
. Jego najważniejszym zadaniem i obowiązkiem jest dbanie o
dobro i pomyślność wszelkich działań i inicjatyw wspólnotowych a także przestrzeganie
interesów instytucji Unii Europejskiej. Prymat interesu wspólnotowego nad interesem kraju
pochodzenia w działalności funkcjonariuszy UE jest wyraźnie widoczny. Osoba pracująca na
rzecz instytucji wspólnotowych nie może kierować się w swoim postępowaniu jakimikolwiek
sugestiami płynącymi z kraju jej pochodzenia ani żadnego innego kraju. Z chwilą rozpoczęcia
pracy zaczyna reprezentować i dbać wyłącznie o interesy całej Wspólnoty Europejskiej.
Wymagana jest od niej całkowita niezależność, bezstronność, profesjonalizm oraz wolność od
ulegania jakimkolwiek naciskom. Urzędnicy wspólnotowi muszą być „całkowicie niezawiśli i
20
Vilella G., Le fonctionnaire européen. Un essai d'introduction, Les Éditions du Boulevard, Strasbourg 2006, s.
16 - 17.
11 Analiza UniaEuropejska.org
niezależni od władz zewnętrznych. Ponadto nie mogą otrzymywać żadnych instrukcji od władz
kraju pochodzenia”21
. Taka cecha odróżnia urzędników wspólnotowych od urzędników
służby cywilnej w Polsce, którzy zobowiązują się poprzez swoją pracę służyć
Rzeczypospolitej Polskiej oraz dbać o dobro jej obywateli. Ponadto, ustawa o służbie
cywilnej wymienia wśród najważniejszych obowiązków urzędnika, przestrzeganie
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa oraz ochronę interesów
państwa.
Cechą, która ukazuje różnice obowiązków funkcjonariusza wspólnotowego oraz urzędnika
służby cywilnej w Polsce jest także zbiór aktów normatywnych, jakich muszą oni
przestrzegać. Dla polskiego urzędnika jest to przede wszystkim Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej oraz inne przepisy prawa krajowego, natomiast dla urzędnika wspólnotowego jest to
prawo Unii Europejskiej. Kolejną powinnością, która różnicuje zakres obowiązków urzędnika
służby cywilnej w Polsce od funkcjonariusza wspólnotowego jest konieczność złożenia
uroczystego ślubowania przez urzędnika służby cywilnej22
. Obowiązek taki nie jest zapisany
w Europejskim kodeksie dobrej administracji ani w Statucie funkcjonariuszy Wspólnot
Europejskich.
Obowiązkiem nałożonym na urzędników wspólnotowych, który nie dotyczy urzędników
służby cywilnej w Polsce jest konieczność poinformowania Urzędu Nominacyjnego o
zamiarze wydania lub już wydanej publikacji, której treść byłaby związana z pracą w
instytucji wspólnotowej. Jeśli władze zatrudniające urzędnika są w stanie wykazać, iż materia
publikacji może poważnie zaszkodzić interesowi Wspólnot, informują one o tym urzędnika w
formie pisemnej w okresie nie dłuższym niż 30 dni roboczych od chwili otrzymania
stosownej informacji od urzędnika. Jeśli w ustawowym okresie urzędnik nie otrzyma żadnego
pisma w tej sprawie, należy uznać, iż brak przeciwwskazań do publikacji23
.
Inną z powinności nałożonych na urzędników wspólnotowych, która nie dotyczy urzędników
służby cywilnej w Polsce, jest ta mówiąca, iż urzędnik wspólnotowy powinien zamieszkiwać
w miejscu zatrudnienia lub miejscu, który nie stanowi utrudnienia (np. ze względu na dystans
dzielący miejsce zamieszkania i miejsce zatrudnienia) w wykonywaniu obowiązków.
Urzędnik jest jednocześnie zobowiązany przekazać przełożonym własne dane adresowe oraz
21
Zob. Wojtaszczyk K. A., (red. nauk.), Encyklopedia Unii Europejskiej..., s. 139. 22
Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 50. 23
Zob. Staff Regulations of Officials of the European Communities..., art. 17 a.
12 Analiza UniaEuropejska.org
niezwłocznie informować o wszelkich zmianach w tym względzie24. Zarówno w ustawie o
służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r. jak i w Kodeksie etyki służby cywilnej nakaz nie
został sformułowany.
Do innych obowiązków urzędnika wspólnotowego należy zasada niedyskryminowania –
konieczność porównywalnego traktowania osób, które znalazły się w jednakowej sytuacji. W
okoliczności gdy występuje nierówne traktowanie interesantów, musi być ono
usprawiedliwione obiektywnymi, istotnymi właściwościami sprawy. Urzędnik wspólnotowy
winien też powstrzymać się od nierównego i nieusprawiedliwionego traktowania osób ze
względu na narodowość, płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy
genetyczne, język, religię (wyznanie), przekonania polityczne lub inne, przynależność do
mniejszości narodowej, posiadaną własność, urodzenie, inwalidztwo, wiek lub też preferencje
seksualne25. Ponadto, istotne obowiązki jakie nałożone są na funkcjonariuszy europejskich
dotyczą konieczności powstrzymania się przez nich od wszelkich form zachowań mających
znamiona prześladowania psychicznego lub molestowania seksualnego. Do istotnych
zobowiązań urzędnika wspólnotowego należy też kierowanie się zasadą współmierności,
która głosi, iż w procesie podejmowania decyzji należy podejmować działania współmierne
do obranego celu. Urzędnik w szczególności powinien unikać ograniczania praw obywateli,
nakładania na nich obciążeń jeśli środki te byłyby niewspółmierne do wyznaczonego celu26
.
Oprócz tego, urzędnik zobowiązany jest do wyważenia spraw osób prywatnych i ogólnego
interesu publicznego. Kolejnym obowiązkiem urzędnika wspólnotowego jest takie
postępowanie, aby nie doprowadzało ono do wystąpienia nadużycia uprawnień. Z
posiadanych praw bowiem urzędnik może korzystać jedynie dla osiągnięcia celów, dla
których zostały mu one nadane na mocy stosownych przepisów. Dodatkowo, urzędnik
powinien odstąpić od korzystania z kompetencji dla osiągnięcia celów, dla których brak
podstawy prawnej lub które nie mogą być uzasadnione interesem publicznym27
. Zasada
nienadużywania uprawnień w dokumentach obowiązujących urzędników europejskich jest
szczególnie podkreślana, czego nie zauważa się w ustawodawstwie polskim w odniesieniu do
członków służby cywilnej.
24
Tamże, art. 20. 25
Zob. Europejski kodeks dobrej administracji..., art. 5, ust. 1 – 3. 26
Zob. Europejski kodeks dobrej administracji..., art. 6, ust. 1. 27
Tamże, art. 7.
13 Analiza UniaEuropejska.org
Specyfika pracy w międzynarodowym środowisku skupiającym obywateli wielu państw
posługujących się różnorodnymi językami to jedna z charakterystycznych cech pracy
urzędników wspólnotowych, która obca jest polskim urzędnikom służby cywilnej. Fakt ten
tworzy konieczność realizowania przez funkcjonariuszy wspólnotowych kolejnej powinności
- nakazu odpowiadania na pisma skierowane do instytucji wspólnotowej w języku w jakim
zostało ono sformułowane. Reguła ta dotyczy wszystkich urzędowych języków Unii
Europejskiej. Zasada ta odnosi się przede wszystkim osób fizycznych ale także (w miarę
możliwości) do osób prawnych, stowarzyszeń (organizacji pozarządowych) i podmiotów
gospodarczych. Pod tym względem urzędnicy służby cywilnej w Polsce mają mniej
skomplikowane zadanie ponieważ językiem w jakim zobowiązani są prowadzić
korespondencję jest jedynie język polski.
Do specyficznych obowiązków należy także spełnienie określonych kryteriów, jakie są
niezbędne by zostać urzędnikiem. Akces do służby cywilnej w Polsce możliwy jest dla osób,
które spełniają poniższe kryteria: posiadają polskie obywatelstwo, korzystają z pełni praw
publicznych, nie były karane za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
posiadają kwalifikacje wymagane w służbie cywilnej oraz cieszą się nieposzlakowaną
opinią28
. Na nieco inne wymagania zwraca się uwagę w postępowaniu rekrutacyjnym
funkcjonariuszy wspólnotowych, podczas którego najistotniejszymi elementami są:
znajomość języków obcych, posiadanie dyplomu ukończenia studiów, obywatelstwo jednego
z państw członkowskich Unii Europejskiej, pełnia praw obywatelskich, spełnienie wszelkich
nałożonych przez prawo obowiązków jak na przykład uregulowany status do służby
wojskowej oraz odpowiednia kondycja fizyczna umożliwiająca odpowiednie wykonywanie
obowiązków29
.
Opisując zakres obowiązków funkcjonariuszy europejskich i urzędników służby cywilnej w
Polsce podkreślenia wymaga fakt, iż w odniesieniu do urzędników wspólnotowych
szczegółowo opisane są ich obowiązki dotyczące prowadzenia korespondencji służbowej.
Ponadto, urzędnik zobowiązany jest do respektowania i zagwarantowania poszczególnym
jednostkom prawa do obrony na każdym etapie procesu decyzyjnego oraz musi on zapewnić,
iż w sprawie każdego pisma lub zażalenia, jakie zostało skierowane do instytucji
wspólnotowej, decyzja zostanie podjęta niezwłocznie, w stosownym terminie i nie później niż
28
Zob. Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., art. 4. 29
Zob. Staff Regulations of Officials of the European Communities..., art. 28.
14 Analiza UniaEuropejska.org
2 miesiące od daty wpłynięcia pisma lub zażalenia. Dodatkowo, Europejski kodeks dobrej
administracji stwierdza, iż każda decyzja wydana przez instytucję, która mogłaby mieć
negatywny wpływ na prawa bądź interesy pojedynczej osoby, musi zostać uzasadniona wraz
z podaniem istotnych faktów i podstawą prawną na jakiej ona się opiera. Urzędnik jest
zobligowany do odstąpienia od podejmowania decyzji w przypadku, gdyby opierała się ona
na niewystarczających lub niepewnych podstawach i gdyby nie zawierały indywidualnej
argumentacji. W sytuacji gdy nie ma możliwości podania szczegółowych powodów podjęcia
decyzji, urzędnik musi w późniejszym terminie przekazać indywidualne wyjaśnienia osobie,
która zwróci się z prośbą o to. W ustawie o służbie cywilnej w Polsce jak też w Kodeksie
etyki służby cywilnej brak tak konkretnych uregulowań, które precyzowałyby sposób
postępowania urzędników służby cywilnej wobec problematyki prowadzenia korespondencji
z interesantami jak i obiegu pism wewnątrz instytucji zatrudniającej.
Innym elementem odróżniającym obowiązki urzędników służby cywilnej oraz
funkcjonariuszy wspólnotowych jest wyraźne podkreślenie służebnego charakteru pracy
urzędników służby cywilnej, która powinna być wykonywana z szacunkiem wobec
wszystkich osób a także z dbałością o dobro kraju. Zaakcentowane zostało także, iż własną
pracą urzędnik służby cywilnej daje świadectwo „o Rzeczypospolitej Polskiej i jej organach
oraz współtworzy wizerunek służby cywilnej”30
. W odniesieniu do obowiązków urzędników
wspólnotowych taki zapis nie występuje. Interesującym przykładem obowiązku urzędników
służby cywilnej jest również konieczność wykazywania się zdecydowaniem w działaniu,
kreatywnością, inicjatywą tak by podejmowane zadania nie polegały jedynie na trzymaniu się
litery prawa31
. Zapisu takiego nie znajdujemy w dokumentach dotyczących funkcjonariuszy
wspólnotowych.
Jak wskazują powyżej opisane przykłady istnieje zbiór obowiązków, który różnicuje zakres
powinności urzędników służby cywilnej w Polsce oraz funkcjonariuszy wspólnotowych.
Występowanie tych różnic może wynikać z odmiennej specyfiki pracy w środowisku
międzynarodowym organów UE i w krajowym aparacie administracyjnym, ale także może
być efektem wielu innych, złożonych czynników. Ponadto, podkreślenia wymaga, fakt, iż
szereg różnic wynikać może z nieprecyzyjności przepisów prawnych lub też ich
niekompletności. Dodatkowo, konieczność respektowania niektórych obowiązków jest
oczywista mimo, że szczegółowe zapisy na ten temat nie znajdują się w stosownych aktach
30
Zob. Zarządzenie nr 114 Prezesa Rady Ministrów.., art. 5. art. 1. 31
Tamże, art. 2.
15 Analiza UniaEuropejska.org
prawnych. Powyższy nakaz przestrzegania wielu norm, nawet jeśli nie obliguje do tego
prawo, to efekt zastosowania logiki i rozsądku.
4. Konkluzje
Istotna rola zasad, który powinni przestrzegać zarówno urzędnicy służby cywilnej w Polsce,
jak i funkcjonariusze wspólnotowi, nie podlega dyskusji. Respektowanie norm i obowiązków
związane jest z koniecznością zapewnienia właściwego postępowania w pracy zawodowej
każdego urzędnika oraz wiąże się z ich efektywnością, wiarygodnością, praworządnością i
uczciwością a także z potrzebą stworzenia właściwego wizerunku instytucji zatrudniającej.
Należy przy tym zaznaczyć, iż na mocy art. 41 Karty Praw Podstawowych obywatele Unii
Europejskiej posiadają prawo do dobrej administracji, a na podstawie art. 43 tejże Karty mogą
oni odwołać się do Rzecznika Praw Obywatelskich UE na niewłaściwe administrowanie
organu lub instytucji wspólnotowej.
Wśród powinności, których przestrzeganie jest niezbędne do odpowiedniego funkcjonowania
zarówno instytucji europejskich, jak i krajowych, występuje szereg elementów obligujących
obie grupy urzędników. Równocześnie istnieją przepisy, które dotyczą tylko jednej z
powyższych kategorii pracowników, a nie nakładają tychże obowiązków na drugą grupę. Do
wspólnych powinności zaliczyć można, między innymi: potrzebę zachowania bezstronności,
niezależności, obiektywności, uczciwości, rzetelności a także nakaz niepodejmowania działań
w sytuacji możliwości wystąpienia konfliktu interesów. Ponadto, zarówno urzędnicy
wspólnotowi jak i pracownicy służby cywilnej w Polsce winni wykazywać się
apolitycznością, profesjonalizmem, kompetencją oraz dbać o ustawiczne podnoszenie
posiadanych kwalifikacji, przestrzegać tajemnicy służbowej a także wykonywać polecenia
przełożonych.
Do najistotniejszych zasad, które dotyczą tylko jednej z opisywanych kategorii urzędników
należą: konieczność dbania o interes Wspólnoty i niezależność od kraju pochodzenia
urzędników UE oraz nakaz działania na rzecz interesu Polski urzędników służby cywilnej.
Oprócz tego, różny jest też zbiór aktów prawnych, które stanowią podstawę działania obydwu
kategorii urzędników, ścisłe wytyczne dotyczące procedury odpowiadania na korespondencję
16 Analiza UniaEuropejska.org
służbową oraz konieczność prowadzenia korespondencji w języku w którym została ona
sporządzona. Ponadto, w prawodawstwie UE podkreślona została bezwzględna konieczność
respektowania zasady równego traktowania i niedyskryminacji. W odniesieniu do urzędników
służby cywilnej w Polsce normy te nie są tak uwypuklone.
Występujące różnice mogą wynikać z odmiennej specyfiki pracy urzędników służy cywilnej
w Polsce i funkcjonariuszy wspólnotowych, co ma przełożenie na sformułowanie
obowiązków, praw i innych szczegółowych wytycznych dotyczących pracy urzędnika. W
aktywności zawodowej tej pierwszej kategorii urzędników głównym elementem jest dbanie o
krajowy interes oraz skupianie się na sprawach jednego państwa. Należy przy tym pamiętać o
specyficznym charakterze statusu urzędników wspólnotowych, którzy traktowani są jako
niezależni od swoich krajów pochodzenia pracownicy instytucji Unii Europejskiej32
, co
odróżnia ich od statusu urzędnika służby cywilnej w Polsce. Dlatego też, w działalności
urzędników wspólnotowych podkreśla się wymiar ponadnarodowy, wielokulturowy oraz
konieczność dbania o interes UE jako całości a nie tylko jednego kraju33
. Ułatwia to
poszerzanie horyzontów oraz umożliwia szersze spojrzenie na wiele spraw. Widać to na
przykładzie obowiązków dotyczących równego traktowania oraz niedyskryminowania
obywateli ze względu na rasę, kolor skóry, narodowość, przekonania itp. a także w nakazie
udzielania odpowiedzi na pytania w języku w jakim prośba ta została skierowana. W polskiej,
bardziej homogenicznej rzeczywistości problematyka ta nie jest tak bardzo widoczna jak w
złożonej perspektywie europejskiej. Pewne zróżnicowania obowiązków wynikać mogą także
z obserwowanej przez lata polskiej niepisanej praktyki administracyjnej, w której obywatel
traktowany był przez urzędników wedle zasad dalekich od szacunku i uprzejmości. Na
płaszczyźnie europejskiej, natomiast dużo wcześniej zaczęto przykładać wagę do
odpowiedniego odnoszenia się urzędników do obywateli, udzielania kompleksowej pomocy i
rady.
Jednakże, podkreślić należy, iż zakres obowiązków nie jest dany raz na zawsze. Zmienia się
on tak często, jak często przemianom ulegają istniejące warunki - a wraz z nimi akty prawne.
32
Już od pierwszego traktatu wspólnotowego (Traktat rzymski, 25.03.1957) pracownicy instytucji Wspólnot –
Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali traktowani byli jako funkcjonariusze „ponadnarodowi” - reprezentujący
interes wspólnotowy a w latach późniejszych kolejne traktaty potwierdzały ten status. Zob. Stevens A., Brussels
Bureaucrats? The administration of the European Union, Palgrave, Basingstoke 2001, s. 26 oraz wersja
skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu UE, art. 245 (dawny art. 213 TWE), (źródło: http://eur-
lex.europa.eu/johtml.do?uri=oj:c:2010:083:som:pl:html, maj 2011). 33
Vilella G., Le fonctionnaire européen..., s. 18 - 19.
17 Analiza UniaEuropejska.org
Wielce prawdopodobne jest, iż zakres ten - w odniesieniu zarówno do urzędników służby
cywilnej w Polsce, jak i do funkcjonariuszy wspólnotowych - będzie modyfikowany i
ulepszany. Proces taki trwa już od dawna, bowiem pierwsze wzmianki na temat obowiązków i
uprawnień omawianych kategorii urzędników zostały zawarte w ustawie z dnia 17 lutego
1922 r. o państwowej służbie cywilnej w Polsce, a na forum Unii Europejskiej - w traktacie
rzymskim oraz w rozporządzeniu Rady UE nr 259/68 z 29 lutego 1968 r.
18 Analiza UniaEuropejska.org
Bibliografia
Dokumenty:
1) Europejski kodeks dobrej administracji, (źródło: http://dsc.kprm.gov.pl/archiwum_usc
/akty_prawne/Europejski_Kodeks_Dobrej_Administracji.pdf, maj 2011).
2) Staff Regulations of Officials of the European Communities. Conditions of
employment of other servants of the European Communities (Statut funkcjonariuszy
Wspólnot Europejskich), (źródło: http://ec.europa.eu/civil_servicedocs/toc10
0_en.pdf,, maj 2011).
3) Ustawa o służbie cywilnej z 21 listopada 2008 r., (źródło:
http://www.dsc.kprm.gov.pl/userfiles/Ustawa_SC.pdf, maj 2011).
4) Wersja skonsolidowana Traktatu o UE oraz wersja skonsolidowana Traktatu o
funkcjonowaniu UE, (źródło: http://eur-lex.europa.eu/johtml.do?uri=oj:c:2010:08
3:som:pl:html, maj 2011).
5) Zarządzenie nr 114 Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 października 2002 r. w sprawie
ustanowienia Kodeksu Etyki Służby Cywilnej, (źródło: http://isap.sejm.gov.pl
/DetailsServlet?id=WMP20020460683, maj 2011).
Monografie i opracowania:
1) Izdebski H., Kulesza M., Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne,
Wydawnictwo Liber, Warszawa 2000.
2) Małecki M., Tomaszewski K., Status urzędnika Unii Europejskiej, Wydawnictwo
Sejmowe, Warszawa 2005.
3) Prawo Unii Europejskiej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006.
4) Stevens A., Brussels bureaucrats? The administration of the European Union,
Palgrave, Basingstoke 2001.
5) Wojtaszczyk K.A. (red. nauk.), Encyklopedia Unii Europejskiej, Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2004.
6) Vilella G., Le fonctionnaire européen. Un essai d'introduction, Les Éditions du
Boulevard, Strasbourg 2006.
Strony internetowe:
1) Serwis internetowy Unii Europejskiej, www.europa.eu, maj 2011.
2) Serwis Służby Cywilnej KPRM, www.dsc.kprm.gov.pl, maj 2011.
3) Polska w UE, www.polskawue.gov.pl, czerwiec 2011.
Analiza UniaEuropejska.org