Wspólnotowy System Ekozarz„dzania i Audytu (EMAS) … · ZA£¥CZNIK 1: Zbieranie danych do...

1EMAS

Spis treści

Wspólnotowy SystemWspólnotowy SystemWspólnotowy SystemWspólnotowy SystemWspólnotowy SystemEkozarządzania i AudytuEkozarządzania i AudytuEkozarządzania i AudytuEkozarządzania i AudytuEkozarządzania i Audytu

(EMAS)(EMAS)(EMAS)(EMAS)(EMAS)

PORADNIK DLA ORGANIZACJIPORADNIK DLA ORGANIZACJIPORADNIK DLA ORGANIZACJIPORADNIK DLA ORGANIZACJIPORADNIK DLA ORGANIZACJI

Listopad 2005

EMASPoradnik dla organizacji

2

Wydanie: Listopad 2005 r.

ISBN 83-921140-5-1

Autorzy:Robert PochylukMałgorzata MacniakJarosław SzymańskiMichał BehnkeHarri MooraAnne-Rose Bachmann

Nadzór techniczny:Zbigniew JędrzejewskiLEMTECH Konsulting sp. z o.o. Kraków

Współpraca: eko-net.pl

Skład:DOMENA sp. z o.o. Kraków

Wydawca: Konsorcjum firm Royal Haskoning Rotterdam, SEI Tallinn orazLEMTECH Konsulting sp. z o.o. Kraków

Niniejszą publikację sfinansowano ze środków Unii Europejskiej i RząduRzeczpospolitej Polskiej w ramach projektu Phare nr 2002/000 - 605.05.01"Wdrażanie EMAS w Polsce - Asysta Techniczna" realizowanego przez konsorcjumfirm Royal Haskoning, Stockholm Environmental Institute Tallinn Centre orazLEMTECH Konsulting sp. z o.o.

3EMAS

Spis treści

Stosowane terminy

1 Rozporządzenie EMAS1.1 Rozporządzenie EMAS jako wynik ewolucji strategii ochrony środowiska1.2 Wymagania Rozporządzenia EMAS

2 System EMAS w Polsce

3 Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego3.1 Historia i rozwój systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ)3.2 Zasady działania systemu zarządzania środowiskowego3.3 Rozporządzenie EMAS a norma ISO 14001

4 Organizacje, które mogą się ubiegać o rejestrację w systemie EMAS4.1 Organizacje działające tylko w jednym obiekcie4.2 Organizacje mniejsze niż jeden obiekt4.3.a Organizacje działające w różnych obiektach wytwarzające takie same lub

podobne wyroby lub usługi4.3.b Organizacje działające w różnych obiektach wytwarzające różne wyroby

lub usługi4.4 Niezależne organizacje działające na ograniczonym obszarze zarejestrowane

jako jedna wspólna organizacja4.5 Organizacje sprawujące nadzór nad obiektami tymczasowymi4.6 Organizacje, w przypadku których nie można prawidłowo określić konkretnego

obiektu4.7 Małe organizacje działające na określonym obszarze produkujące takie same

lub podobne produkty lub usługi, starające się o indywidualną rejestrację4.8 Instytucje publiczne

5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniemEMAS5.1 Proces wdrażania krok po kroku5.2 Decyzja o wdrożeniu SZŚ

5.2.1 Korzyści5.2.2 Koszty5.2.3 Podsumowanie - norma ISO 14001 czy Rozporządzenie EMAS?

5.3 Przegląd środowiskowy

Spis treściSpis treściSpis treściSpis treściSpis treści

5

779

15

17171821

252727

28

29

3031

31

3232

35354344464748


4

5.4 Polityka środowiskowa5.5 Aktualizacja informacji dotyczących aspektów środowiskowych5.6 Aktualizacja informacji o wymaganiach prawnych i innych5.7 Cele, zadania i program

5.7.1 Cele i zadania5.7.2 Programy

5.8 Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia5.9 Kompetencje, szkolenia i świadomość5.10 Komunikacja5.11 Zaangażowanie pracowników5.12 Dokumentacja5.13 Nadzór nad dokumentacją5.14 Sterowanie operacyjne5.15 Gotowość na wypadek awarii5.16 Monitorowanie i pomiary5.17 Ocena zgodności5.18 Działania korygujące i zapobiegawcze5.19 Nadzór nad zapisami5.20 Audyty wewnętrzne5.21 Przegląd zarządzania5.22 Deklaracja środowiskowa

5.22.1 Opracowanie deklaracji5.22.2 Planowanie5.22.3 Opracowanie zawartości deklaracji środowiskowej5.22.4 Publikacja i dalsze działania

6 Weryfikacja

7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie z rejestru7.1 Procedura rejestracji7.2 Opłata rejestracyjna7.3 Procedura zawieszania lub wykreślenia z rejestru7.4 Przedłużenie rejestracji

8 Stosowanie logo EMAS8.1 Stosowanie logo8.2 Odpowiedzialność za nieuprawnione stosowanie logo EMAS

9 Źródła dodatkowych informacji

ZAŁĄCZNIK 1: Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej

ZAŁĄCZNIK 2: Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce

ZAŁĄCZNIK 3: Studium przypadku

57606365656770727679808385889092949698

103105105106108113

115

121121124124126

129129131

133

135

143

195

5EMAS

Spis treści

Stosowane terminyStosowane terminyStosowane terminyStosowane terminyStosowane terminy

Rozporządzenie EMAS

Ustawa EMAS

ISO 14001

Poradnik dla administracji

Poradnik dla weryfikatorów

Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentu i Rady z dnia19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udziałorganizacji wsystemie ekozarządzania i audytu weWspólnocie (EMAS)

ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemieekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70, poz.631 z późn. zm.)

PN-EN ISO 14001: 2005

Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS).Poradnik dla administracji

Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS).Poradnik dla weryfikatorów


6

7EMAS

1 Rozporządzenie EMAS

1 Rozporządzenie EMAS1 Rozporządzenie EMAS1 Rozporządzenie EMAS1 Rozporządzenie EMAS1 Rozporządzenie EMAS

1.1 Rozporządzenie EMAS jako wynik ewolucji strategii ochronyśrodowiska

Podczas szczytu w Lizbonie w 2000 r. RadaUnii Europejskiej ustaliła, że strategicznymcelem Unii jest przekształcenie jej do roku2010 w najbardziej dynamiczne,konkurencyjne oraz oparte na wiedzyspołeczeństwo na świecie. Aby to osiągnąć,UE musi mocniej zaangażować się wrealizację zadań gospodarczych,społecznych i środowiskowych. Z punktuwidzenia ochrony środowiska, oznacza tokonieczność uniezależnienia stopniadegradacji środowiska od poziomu wzrostugospodarczego, wprowadzenie zasadzrównoważonej produkcji i konsumpcji, jakrównież ochronę zasobów naturalnych i zrównoważoną gospodarkę tymi zasobami.

Wzrost znaczenia ochrony środowiska w gospodarce jest wynikiem coraz wyższejświadomości ekologicznej społeczeństwa. Świadomość ta przekłada się na presjęwywieraną na podmioty gospodarcze i organy administracji. Społeczeństwo wymagaod przedsiębiorców stosowania praktyk bezpiecznych dla środowiska, a odadministracji skutecznego nadzoru nad przedsiębiorstwami. Klienci coraz częściejinteresują się wyrobami i usługami spełniającymi coraz wyższe standardyśrodowiskowe, a administracja stale zaostrza wymagania prawne. Sytuacja ta zmuszaprzedsiębiorców do systemowego poszukiwania sposobów osiągania coraz wyższychstandardów, a administrację do poszukiwania efektywnych metod ich egzekwowania.

Systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ), którym w pierwszej połowie lat 90.nadano formalne ramy poprzez opublikowanie szeregu standardów1, znakomiciespełniają oczekiwania obu stron. Dzięki nim organizacje wypracowują spójną strategię

1 Najbardziej znanym z nich jest Norma Międzynarodowa ISO 14001.


8

działań na rzecz ochrony środowiska a administracja może przenieść częśćodpowiedzialności za egzekwowanie wymagań na zaangażowane organizacje.

Uwaga: Norma ISO 14001 i Rozporządzenie EMAS odnoszą termin "organizacje"do wszystkich podmiotów wdrażających systemy zarządzania środowiskowego.W określeniu tym mieszczą się zarówno przedsiębiorstwa prowadzące działalnośćprodukcyjną i usługową jak i organy administracji publicznej i instytucje pożytkupublicznego. Więcej informacji na temat organizacji, które mogą zarejestrowaćsię w systemie EMAS znajduje się w rozdziale 6.

Proces wprowadzania instrumentów stosowanych dobrowolnie przez organizacjezastępujących do pewnego stopnia tradycyjny system nakazowo-zakazowy zostałzapoczątkowany jeszcze w latach 80. Znalazło to swoje odzwierciedleniew dokumentach programowych UE, a mianowicie w 5. Programie działania na rzeczśrodowiska: "Na drodze do zrównoważenia" opublikowanym w 1993 r. Program tenpodkreślał rolę przemysłu w kreowaniu wzrostu gospodarczego oraz koniecznośćprzejęcia przez przemysł odpowiedzialności za stan środowiska naturalnego. Zakładałon poszerzenie spektrum stosowanych instrumentów w dziedzinie ochronyśrodowiska, kładąc szczególny nacisk na mechanizmy rynkowe w celu zobowiązaniaorganizacji do przyjęcia aktywnej postawy w zakresie osiągania zgodnościz właściwymi wymaganiami prawnymi dotyczącymi środowiska. W tym samym rokuParlament i Rada UE przyjęły pierwsze Rozporządzanie EMAS2. Rozporządzenie toweszło w życie w kwietniu 1995 r. i nakładało na państwa członkowskie UE obowiązekstworzenia infrastruktury administracyjnej umożliwiającej organizacjom rejestracjęw unijnym systemie EMAS. Warunkiem rejestracji było wdrożenie systemu zarządzaniaśrodowiskowego zgodnego z wymaganiami określonymi w Rozporządzeniu EMAS,opublikowanie deklaracji środowiskowej oraz poddanie obu tych elementówniezależnej ocenie.

W 2001 r. opublikowano zweryfikowane Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentui Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacjiw systemie ekozarządzania i audytu we wspólnocie (EMAS)3. Zasadniczą zmianąwprowadzoną w znowelizowanym Rozporządzeniu EMAS było dopuszczenie udziałuw systemie organizacji pozaprzemysłowych, a także zastąpienie dotychczasowej treściZałącznika I do Rozporządzenia EMAS, zawierającego wymagania w stosunku doSZŚ, tekstem normy międzynarodowej ISO 14001. Ponadto zmieniono definicjępodmiotu, który może zostać zarejestrowany. Zrezygnowano z zasady, żerejestrowane są poszczególne obiekty. Obecnie możliwe jest rejestrowanie organizacji,która może być częścią obiektu lub też składać się z kilku obiektów. W najbliższymczasie spodziewane są kolejne zmiany, w ramach których Załącznik 1 zostaniepoddany aktualizacji ze względu na opublikowanie normy ISO 14001:20044.Rozważana jest również możliwość dopuszczenia do rejestracji organizacji spozaterenu UE.

2 Rozporządzenie nr 1836/1993 Parlamentu i Rady z dnia 29 czerwca 1993 r. dopuszczające dobrowolnyudział przedsiębiorstw sektora przemysłowego Wspólnoty w systemie ekozarządzania i audytu (EMAS).

3 Tłumaczenie tekstu Rozporządzenia EMAS na język polski jest dostępne na serwerach UE pod adresem:http://europa.eu.int/eur-lex/pl/dd/docs/2001/32001R0761-PL.doc.

4 Treść niniejszego Poradnika odnosi się do nowej normy ISO 14001, mimo że w obowiązującej wersjiRozporządzenia EMAS zmiany te nie zostały jeszcze oficjalnie wprowadzone

9EMAS


5 Sixth Community Environment Action Programme: Our Future, Our Choice - do pobrania ze stronyhttp://www.europa.eu.int/comm/environment/newprg/index.htm

6 Z pełną listą zarejestrowanych organizacji można zapoznać się na stronie http://europa.eu.int/comm/environment/emas/about/participate/sites_en.htm

Obowiązujący obecnie 6. Program Działania Środowiskowego zatytułowany "Naszaprzyszłość, nasz wybór"5, przyjęty w 2002 r., podkreśla rolę systemu EMAS jakonarzędzia, które pomaga organizacjom w przestrzeganiu przepisów ochronyśrodowiska, a także we wprowadzaniu niezbędnych zmian wzorców produkcjii konsumpcji na bardziej zrównoważone. Jednym z priorytetowych zadań uznanozachęcanie do szerszego korzystania z systemu EMAS m.in. w celu upowszechnianiaskłonności do publikowania szczegółowej i niezależnie zweryfikowanej informacji ooddziaływaniu na środowisko.

System EMAS nie zastępuje istniejących wspólnotowych lub krajowych przepisówśrodowiskowych czy norm technicznych, jak również w żaden sposób nie zwalniaorganizacji z obowiązku przestrzegania wszystkich takich przepisów czy norm. Jegozasadniczym założeniem jest dostrzeżenie i nagradzanie tych organizacji, któredobrowolnie wychodzą poza zakres minimalnej zgodności z przepisami i w sposóbstały poprawiają efekty swojej działalności środowiskowej.

Obecnie w rejestrze EMAS znajduje się ok. 3200 organizacji (obejmujących ok. 4200obiektów)6. Po chwilowym spadku liczby rejestracji, obserwowanym od przełomulat 2002 i 2003, liczba ta zaczęła znowu wzrastać. Niekwestionowanym liderem sąNiemcy, gdzie liczba zarejestrowanych organizacji sięga 1600 (ponad 2000 obiektów).

1.2 Wymagania Rozporządzenia EMAS

Rozporządzanie EMAS składa się z 18 artykułów i 8 załączników. W przeciwieństwiedo innych norm dotyczących systemów zarządzania, treść załączników jest wiążąca.

Poniżej przedstawiono krótki przegląd artykułów i załączników do RozporządzeniaEMAS.

Artykuł 1: "System ekozarządzania i audytu oraz jego cele" - artykuł definiuje systemEMAS, jego nadrzędne cele i sposoby promowania stałej poprawy w zakresie efektówdziałalności środowiskowej organizacji.

Artykuł 2: "Definicje" - artykuł wyjaśnia terminy stosowane do celów RozporządzeniaEMAS, np. "polityka środowiskowa", "efekty działalności środowiskowej", "ciągłedoskonalenie efektów działalności środowiskowej" etc.

Artykuł 3: "Udział w EMAS" - artykuł stanowi, że program jest otwarty dla każdejorganizacji, "która zamierza poprawić efekty działalności środowiskowej" oraz definiujewarunki, na jakich organizacja może być zarejestrowana w systemie EMAS.

Artykuł 4: "System akredytacji" - artykuł przedstawia obowiązki państw członkowskichw zakresie tworzenia i utrzymywania systemu do akredytacji przez niezależnychweryfikatorów, wykonywania czynności weryfikacyjnych w innych państwachczłonkowskich, jak również obowiązek Komisji w zakresie promowania współpracypaństw członkowskich. Akredytacja weryfikatorów środowiskowych i nadzór nadich działaniami muszą być zgodne z wymaganiami Załącznika V do RozporządzeniaEMAS.


10

Artykuł 5: "Właściwe organy" - artykuł przedstawia obowiązki państw członkowskichw zakresie wyznaczania właściwego organu, zapewniania jego niezależnościi neutralności, posiadania wytycznych dla właściwych organów oraz odpowiedzialnośćwłaściwego organu za rejestrację organizacji w systemie EMAS. Przewiduje się równieżposiedzenia roczne właściwych organów w obecności przedstawiciela Komisji.

Artykuł 6: "Rejestracja organizacji" - artykuł określa warunki rejestracji organizacjiwsystemie EMAS oraz warunki odmowy, zawieszenia rejestracji lub wykreśleniazrejestru przez właściwy organ.

Artykuł 7: "Wykaz zarejestrowanych organizacji i weryfikatorów środowiskowych" -artykuł przedstawia obowiązki organu akredytującego w zakresie ustalania,wprowadzania poprawek i aktualizacji listy weryfikatorów środowiskowych oraz zakresakredytacji i warunki komunikowania się z Komisją. Właściwe władze są zobowiązanedo ustalenia i prowadzenia listy zarejestrowanych organizacji oraz jej aktualizacjiw trybie miesięcznym. Rejestr weryfikatorów środowiskowych i organizacjizarejestrowanych w systemie EMAS prowadzony jest i podawany do wiadomościpublicznej przez Komisję.

Artykuł 8: "Logo" - artykuł określa warunki, w których organizacja posiadająca aktualnąrejestrację w systemie może używać logo EMAS, jak również warunki, gdy nie możnakorzystać z logo. Bardziej szczegółowy opis logo EMAS przedstawiono w ZałącznikuIV do Rozporządzenia EMAS.

Artykuł 9: "Związki z normami europejskimi i międzynarodowymi" - artykuł opisujesposób, w jaki rozpoznaje się zgodność organizacji z normami dotyczącymi zagadnieńśrodowiskowych na podstawie Rozporządzenia EMAS. Uznaje się, że organizacjewdrażające normy europejskie lub międzynarodowe, dotyczące zagadnieńśrodowiskowych istotnych w kontekście Rozporządzenia EMAS, spełniająodpowiednie wymagania Rozporządzenia EMAS. Odniesienie do uznanych normi wymagań akredytacyjnych opublikowano w Dzienniku Urzędowym WspólnotEuropejskich.

Artykuł 10: "Związki z innymi aktami prawnymi z zakresu ochrony środowiska weWspólnocie" - artykuł stanowi, że Rozporządzenie EMAS pozostaje bez uszczerbkudla prawa wspólnotowego lub prawa krajowego lub norm technicznych orazobowiązków organizacji wynikających z tego prawa oraz norm dotyczących ochronyśrodowiska. Artykuł ten określa również obowiązki państw członkowskich w zakresieznajdowania sposobu uwzględnienia faktu rejestracji w systemie EMAS we wdrażaniui egzekwowaniu prawa ochrony środowiska tak, by "uniknąć niepotrzebnegopowielania wysiłków zarówno organizacji, jak i właściwych organów wykonawczych".

Artykuł 11: "Wspieranie uczestnictwa organizacji, w szczególności małych i średnichprzedsiębiorstw" - artykuł określa obowiązki państw członkowskich w zakresiewspierania uczestnictwa w systemie EMAS oraz sposobu, w jaki należy to robić. Innyistotny warunek tego artykułu dotyczy uwzględniania rejestracji w systemie EMASprzy ustalaniu kryteriów w zakresie strategii zamówień publicznych Komisji oraz innychinstytucji wspólnotowych. Jest to jednoznaczny sygnał dla władz państwowych, żenależy wprowadzić bardziej "przyjazne dla środowiska" procedury zamówieńpublicznych.

11EMAS


Artykuł 12: "Informacja" - artykuł określa obowiązki państw członkowskich mającena celu zapewnienie uzyskania przez organizacje i opinię publiczną informacji natemat treści, celów i podstawowych elementów składowych systemu EMAS. Zapromocję systemu EMAS na szczeblu Wspólnoty odpowiada Komisja.

Artykuł 13: "Naruszenia" - artykuł określa obowiązek państw członkowskich w zakresiepodjęcia właściwych środków prawnych i administracyjnych w przypadkunieprzestrzegania postanowień Rozporządzenia EMAS.

Artykuł 14: "Komitet" - artykuł określa przewidywane wsparcie dla Komisji Europejskiejze strony Komitetu zgodnie z artykułem 14 Rozporządzenia EMAS (organudoradczego).

Artykuł 15: "Przegląd" - określa wymagania wobec Komisji w zakresie weryfikacjiRozporządzenia EMAS nie później niż pięć lat po jego wejściu w życie, przyjęcieZałączników do Rozporządzenia przez Komisję (z wyjątkiem Załącznika V doRozporządzenia EMAS) oraz przeprowadzenia oceny wykorzystania, uznawaniai interpretacji logo EMAS przez Komisję we współpracy z państwami członkowskimi.

Artykuł 16: "Koszty i opłaty" - daje państwom członkowskim prawo ustanowieniasystemu opłat na pokrycie kosztów rejestracji, akredytacji i innych czynności z tymzwiązanych.

Artykuł 17: "Uchylenie Rozporządzenia (EWG) Nr 1836/93" - artykuł stanowi, żeRozporządzenie (EWG) Nr 1836/93 zostaje uchylone od daty wejścia w życieznowelizowanego Rozporządzenia EMAS. Artykuł ten przedstawia również warunkipozostających w mocy krajowych systemów akredytacji oraz właściwych organóworaz możliwość kontynuowania działalności przez weryfikatorów oraz zarejestrowaneobiekty pozostające w rejestrze EMAS. Dotyczy to jedynie tych państw członkowskich,które przyjęły i wdrożyły stare Rozporządzanie EMAS 1836/93.

Artykuł 18: "Wejście w życie" - w artykule stwierdza się, że Rozporządzenie EMASweszło w życie trzeciego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku UrzędowymWspólnot Europejskich. Poniżej przedstawiono listę załączników do RozporządzeniaEMAS:

· Załącznik I:A. Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowegoB. Kwestie kierowane przez organizacje wdrażające EMAS· Załącznik II: Wymagania dotyczące wewnętrznego audytu środowiskowego· Załącznik III: Deklaracja środowiskowa· Załącznik IV: Logo· Załącznik V: Akredytacja, nadzór i funkcje weryfikatorów środowiskowych· Załącznik VI: Aspekty środowiskowe· Załącznik VII: Przegląd środowiskowy· Załącznik VIII: Informacje do celów rejestracji

Komisja Europejska wydała również osiem dokumentów zawierających wytycznedotyczące wybranych elementów systemu EMAS. Należą do nich:


12

Pierwsze trzy z wymienionych dokumentów mają charakter wiążących wytycznych.Natomiast pozostałe mają charakter zaleceń stanowiących wskazówki interpretacyjne,które winny być stosowane, jeżeli to możliwe.

Wymagania Rozporządzenia EMAS dotyczą państw członkowskich UE orazorganizacji. W zakresie dotyczącym państw członkowskich wymagania są wiążące,natomiast stosowanie wymagań przez organizacje jest dobrowolne. Państwaczłonkowskie są zobowiązane do stworzenia infrastruktury administracyjnej, w składktórej wchodzą:l właściwy organ - odpowiedzialny za proces rejestracji i prowadzenie wykazów

zarejestrowanych organizacji i akredytowanych weryfikatorów,l organ akredytujący - odpowiedzialny za akredytacje weryfikatorów i nadzór nad

ich działalnością,

13EMAS


l akredytowani weryfikatorzy - instytucje bądź osoby indywidualne odpowiedzialneza weryfikację systemów zarządzania środowiskowego i zatwierdzanie deklaracjiśrodowiskowych.

Natomiast organizacje chcące uzyskać rejestrację w systemie EMAS muszą spełniaćnastępujące wymagania Rozporządzenia EMAS:l przeprowadzić przegląd środowiskowy biorąc pod uwagę wszystkie aspekty

środowiskowe swoich działań, wyrobów i usług, metody ich oceny, wymaganiaprawne i inne oraz istniejące praktyki i procedury zarządzania środowiskowego.

l uwzględniając wyniki przeglądu wdrożyć efektywny system zarządzaniaśrodowiskowego ukierunkowany na osiąganie założeń polityki środowiskowejzdefiniowanej przez kierownictwo najwyższego szczebla,

l przeprowadzić wewnętrzny audyt środowiskowy oceniający w szczególnościistniejący system zarządzania środowiskowego oraz zgodność z politykąi programem organizacji, jak również zgodność z wymaganiami prawnymi i innymidotyczącymi ochrony środowiska,

l sporządzić deklarację środowiskową opisującą SZŚ oraz efekty działalnościśrodowiskowej.

Przegląd środowiskowy, system zarządzania środowiskowego oraz procedura audytusą poddawane ocenie akredytowanego weryfikatora EMAS. Pozytywna ocenaweryfikatora skutkuje zatwierdzeniem deklaracji środowiskowej, która wrazz odpowiednim wnioskiem jest następnie przesyłana do tzw. właściwego organu,który dokonuje rejestracji oraz podaje ten fakt do publicznej wiadomości.Zarejestrowane organizacje uzyskują prawo do stosowania logo EMAS, które powinnosię znaleźć m.in. na publicznie dostępnej deklaracji środowiskowej. Zasady stosowanialogo opisano w rozdziale 8.


14

15EMAS

2 System EMAS w Polsce

2 SYSTEM EMAS W POLSCE2 SYSTEM EMAS W POLSCE2 SYSTEM EMAS W POLSCE2 SYSTEM EMAS W POLSCE2 SYSTEM EMAS W POLSCESystemy zarządzania środowiskowego stanowią ważny instrument w zakresieaktywizacji rynku do działań na rzecz środowiska. W Polityce Ekologicznej Państwana lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 znalazł sięzapis: "Duże nadzieje, jeżeli chodzi o kształtowanie świadomości ekologiczneji współodpowiedzialności za stan środowiska wśród przedsiębiorców, sprzyjającerozwiązywaniu problemów środowiskowych z wykorzystaniem partnerskiego dialogui współdziałania instytucji publicznych ze sferą biznesu, były i nadal są wiązanez upowszechnianiem w przedsiębiorstwach, na zasadzie dobrowolności, systemówzarządzania środowiskowego, spełniających wymagania stosownych,międzynarodowych i krajowych norm lub uzgodnionych przez zainteresowanepodmioty uregulowań o charakterze programowym (przede wszystkim normy PN-EN-ISO 14001 i norm związanych, Rozporządzenia Rady 761/2001/WE w sprawiemożliwości dobrowolnego udziału organizacji w systemie zarządzaniaśrodowiskowego i przeglądów ekologicznych Wspólnoty (EMAS)..."

System zarządzania środowiskowego oparty na normie ISO 14001 wdrożyło w Polsceniemal 1000 organizacji7. Przed akcesją do Unii Europejskiej norma ta stanowiła dlapolskich organizacji jedyną podstawę certyfikacji SZŚ. Z dniem 1 maja 2005 r. sytuacjauległa zmianie. Rozporządzenie EMAS zaczęło obowiązywać również w naszym kraju.Jego wymagania w stosunku do państw członkowskich zostały sformułowane napoziomie ogólności dającym możliwość zbudowania infrastruktury administracyjnejodpowiadającej specyfice każdego z państw. W Polsce system EMAS opiera się (pozasamym Rozporządzeniem EMAS) na ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o krajowymsystemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70, poz. 631 z późn. zm.) oraztrzech aktach wykonawczych:1. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru

wniosku o wpis podmiotu do rejestru weryfikatorów środowiskowych oraz wzorówdokumentów, formy, częstotliwości i terminów przekazywania informacji z rejestruwojewódzkiego do rejestru krajowego (Dz. U. Nr 94, poz. 930).

7 Nieoficjalny wykaz organizacji posiadających certyfikat zgodności z ISO 14001 można znaleźć na stroniehttp://www.eko-net.pl


16

2. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresudanych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestracjęorganizacji w rejestrze wojewódzkim. (Dz. U. Nr 94, poz.931)

3. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawiewspółczynników różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym systemieekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U. Nr 94, poz. 932).

Wymieniona ustawa wskazuje organy odpowiedzialne za realizację zapisówRozporządzenia EMAS w Polsce. Rolę właściwego organu (organu rejestrującego)pełni minister środowiska. W imieniu ministra w terenie działają wojewodowie, gdyżto oni bezpośrednio rozpatrują wnioski organizacji o rejestrację i prowadzą tzw.rejestr wojewódzki. Minister środowiska prowadzi rejestr krajowy organizacji orazprzekazuje dane Komisji Europejskiej, która prowadzi rejestr wspólnotowy.

Rolę jednostki akredytującej przypisano Polskiemu Centrum Akredytacji (PCA), któredotychczas akredytowało m.in. jednostki certyfikujące systemy zarządzaniaśrodowiskowego na zgodność z normą ISO 14001. Weryfikatorzy działający w Polscemuszą być akredytowani przez PCA lub też organ akredytujący innego państwaczłonkowskiego. W skład polskiej infrastruktury wchodzi również Krajowa RadaEkozarządzania, będąca organem opiniodawczo-doradczym ministra środowiska. Dozakresu jej kompetencji należą m.in. promowanie systemu EMAS, analizowaniefunkcjonowania systemu i opiniowanie związanych aktów prawnych. Elementypolskiego systemu EMAS przedstawiono na rysunku 1.

Wymienione wyżej akty wykonawcze do ustawy EMAS określają szczegóły proceduryrejestracji organizacji opisanej w rozdziale 7.

Rysunek 1. Elementy systemu EMAS w Polsce

17EMAS

3 Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego

3 Koncepcja systemu zarządzania3 Koncepcja systemu zarządzania3 Koncepcja systemu zarządzania3 Koncepcja systemu zarządzania3 Koncepcja systemu zarządzaniaśrodowiskowegośrodowiskowegośrodowiskowegośrodowiskowegośrodowiskowego

3.1 Historia i rozwój systemów zarządzania środowiskowego(SZŚ)

Systemy zarządzania środowiskowego zostały opracowane jako narzędziesamoregulacji w przemyśle. Pierwsza norma dotycząca programów zarządzaniaśrodowiskowego, BS 7750, została wprowadzona w Wielkiej Brytanii w roku 1992.U jej podstaw legły takie same zasady jak w przypadku obowiązujących normzarządzania jakością z serii ISO 9000, jak również charakteryzowała się ona takąsamą strukturą.

W tym samym czasie Komisja Europejska rozpoczęła opracowywanie propozycjiregulacji w Unii Europejskiej. Było nim wspomniane wcześniej RozporządzenieEMAS.

W międzyczasie Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) rozpoczęłaprace nad normą w zakresie systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ)i wprowadziła w roku 1996 normę ISO 14001.

W 2001 r. Unia Europejska przyjęła znowelizowane Rozporządzenie EMAS, tzw. EMAS II.

Nową wersję ISO 14001:2004 opublikowano 15 listopada 2004 roku, wprowadzającnowe wymagania w zakresie pewnych zagadnień (zgodności z wymaganiami prawa,określenie aspektów, zadań i celów środowiskowych, jak również programówśrodowiskowych, itp.)8.

Obecnie ISO 14001 i Rozporządzenie EMAS stanowią dwie najważniejsze normyw zakresie zarządzania środowiskowego i prawdopodobnie utrzymają taki charakterprzez wiele lat. ISO 14001 jest normą międzynarodową, natomiast RozporządzenieEMAS jest aktem prawnym umożliwiającym rejestrację organizacji w państwachczłonkowskich Unii Europejskiej. Zarówno rejestracja w systemie EMAS jak i uzyskanie

8 Szczegółowy opis zmian normy ISO 14001, jak również harmonogram wdrażania nowej normyprzedstawiono na stronie internetowej www.eko-net.pl.


18

certyfikatu zgodności z normą ISO 14001 uznawane jest za dowód systemowegopodejścia do zagadnień ochrony środowiska.

3.2 Zasady działania systemu zarządzania środowiskowego

System zarządzania środowiskowego jest narzędziem pozwalającym na stałeograniczanie oddziaływań na środowisko przy jednoczesnej optymalizacjiwykorzystania zasobów organizacji. Skuteczny system zarządzania środowiskowegow organizacji można porównać do dobrego systemu księgowego, który umożliwiawczesną identyfikację problemów, sprawne wdrażanie działań doskonalącychi pośrednio poprawę wyników finansowych. Stosowanie SZŚ opartych nawymaganiach normy ISO 14001 czy Rozporządzenia EMAS jest całkowiciedobrowolne.

Rozporządzenie EMAS kładzie szczególnie duży nacisk na to, żeby funkcjonowanieSZŚ było nakierowane na osiąganie wymiernych efektów w ochronie środowiska.W Polityce ekologicznej państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywyna lata 2007-2010 znalazł się zapis, mówiący, że warunkiem urzeczywistnienia nadzieizwiązanych z zarządzaniem środowiskowym jest m.in. "zwracanie większej uwagiprzez podmioty wdrażające systemy oraz przez jednostki weryfikujące i certyfikującena spełnianie tych wymagań systemowych, które dotyczą uzyskiwania ciągłej poprawyw zakresie oddziaływania organizacji na środowisko (a nie tylko tych, które odnosząsię do zidentyfikowania istotnych problemów środowiskowych, wypracowaniai wdrożenia odpowiednich procedur postępowania oraz prowadzenia w ramachsystemu wymaganej dokumentacji)."

Rozporządzenie EMAS definiuje system zarządzania środowiskowego jako: "częśćogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjną,planowanie, zakres odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesyi środki służące rozwijaniu, wykonywaniu, osiąganiu, przeglądaniu i utrzymaniupolityki środowiskowej."

Definicja ta wskazuje, że SZŚ powinien być integralną częścią całego systemuzarządzania organizacją, co oznacza powiązanie z pozostałymi innymi elementamisystemu zarządzania, np. planowaniem strategicznym i operacyjnym, zarządzaniemfinansami i informacją. Definicja odnosi się do polityki środowiskowej, w którejkierownictwo organizacji powinno zobowiązać się do przestrzegania trzechpodstawowych zasad, na których opiera się koncepcja SZŚ. Należą do nich:l utrzymanie zgodności z wymaganiami prawa w zakresie ochrony środowiska,l zapobieganie zanieczyszczeniom,l ciągłe doskonalenie.

Zasady te stanowią fundament, na którym powinien opierać się SZŚ.

Zgodność z wymaganiami prawa

Utrzymywanie zgodności z wymaganiami prawa stanowi wyznacznik poziomuoddziaływania na środowisko, jaki jest akceptowany przez organizacje, które wdrożyły

19EMAS


SZŚ. W praktyce może to oznaczać(uwzględniając ciągłe doskonalenie)uzyskiwanie wyników lepszych niż wymagatego prawo. Organizacje ubiegające sięo rejestrację w systemie EMAS lub certyfikatzgodności z normą ISO 14001 powinny byćw stanie wykazać, że znają i spełniają stosownewymagania prawa dotyczące ich działań,wyrobów i usług. W świetle dynamicznychzmian, jakie zachodzą w tym obszarze, systemzarządzania środowiskowego przyczyni się dolepszego przygotowania organizacji donowych, zaostrzonych przepisów, jak równieżpomoże śledzić najświeższe zmianyw obowiązujących przepisach w zakresieochrony środowiska.

Zapobieganie zanieczyszczeniom

Organizacja, która wdrożyła SZŚ powinna w swoich działaniach wybierać rozwiązaniazapobiegające powstaniu zanieczyszczeń, a nie tylko zatrzymujące powstałezanieczyszczenia przed przedostaniem się do środowiska.

Rozporządzenie EMAS definiuje "zapobieganie zanieczyszczeniom" jako:"stosowanieprocesów, sposobów postępowania, materiałów lub wyrobów, które pozwalają naunikanie, zmniejszenie lub kontrolę zanieczyszczenia, do których można włączyćrecykling, oczyszczanie, zmiany w procesach, mechanizmy kontroli, racjonalnewykorzystywanie zasobów i stosowanie materiałów zastępczych."

Zapobieganie zanieczyszczeniom koncentruje się na podstawowych przyczynachproblemów dotyczących środowiska, a nie na usuwaniu skutków ich powstania.Oznacza to, że w ramach działań prewencyjnych podejmowane są przede wszystkimpróby wyeliminowania źródła zanieczyszczenia, aby nie dopuścić do powstaniaproblemu i rozwiązywania go po zakończeniu procesu produkcyjnego, czyli ograniczasię znaczenie tzw. rozwiązań "końca rury". Rozwiązania "końca rury",w przeciwieństwie do prewencji, skupiają się na oczyszczaniu zanieczyszczeń nakońcu procesu produkcyjnego, na przykład poprzez usuwanie zanieczyszczeńw oczyszczalniach lub przy pomocy urządzeń zmniejszających emisje do atmosferyitp. Rozwiązania "końca rury" są zwykle bardziej kosztowne, gdyż wymagają:1. inwestycji w urządzenia do zmniejszania ilości/ usuwania zanieczyszczeń,2. zagospodarowania odpadów po procesie oczyszczania (na przykład osadów

z oczyszczalni ścieków),3. obsługi i konserwacji urządzeń wymagającej energii, zasobów i nakładów pracy.

Natomiast zapobieganie zanieczyszczeniom zapewnia często osiągnięcie znacznychoszczędności. Metody te pozwalają na:1. oszczędność energii i zasobów (np. surowców, wody),2. zmniejszenie negatywnych skutków dla środowiska, wynikających z pozyskiwania

tych zasobów,

„Kochanie, po prostu wprowadź EMASi będziesz miał kłopoty z głowy”


20

3. poprawę zdrowia i bezpieczeństwa pracowników poprzez ograniczenie kontaktuz materiałami toksycznymi czy niebezpiecznymi,

4. zmniejszenie kosztów kontroli zanieczyszczeń i gospodarki odpadami (które będąwzrastać ze względu na zaostrzające się przepisy w zakresie ochrony środowiska)oraz ewentualnej odpowiedzialności za zanieczyszczenie środowiska.

W praktyce zapobieganie zanieczyszczeniom oznacza optymalizację procesu,zwiększanie efektywności energetycznej, właściwy dobór materiałów i surowcóworaz stosowanie surowców zastępczych, zmiany w projekcie wyrobu, stosowanierecyklingu wewnętrznego i zewnętrznego, ograniczenie stosowania materiałówtoksycznych, itp.

Ciągłe doskonalenie

Rozporządzenie EMAS definiuje "ciągłe doskonalenie efektów działalnościśrodowiskowej" jako: "proces poprawy, z roku na rok, wymiernych efektówdziałania systemu zarządzania środowiskowego związanych z prowadzonymprzez organizację zarządzaniem jej znaczącymi aspektami środowiskowymi,opartym na polityce środowiskowej, celach i zadaniach; poprawa wyników niemusi następować we wszystkich sferach działalności równocześnie."

Organizacja starająca się o rejestrację w systemie EMAS musi być w stanie wykazać,że proces ciągłego doskonalenia ma charakter powtarzalny, tzn. nie jest działaniemjednorazowym. Ciągłe doskonalenie dotyczy elementów SZŚ, ale musi skutkowaćrealnym ograniczeniem wpływu na środowisko.

Działania mające na celu ciągłe doskonalenie powinny koncentrować się na:l identyfikowaniu obszarów, dla których należyopracować, poprawić i podnieść skuteczność systemuzarządzania środowiskowego. Na przykład po kilkulatach przychodzi moment, gdy trzeba wyeliminowaćpewne procedury i instrukcje, które nie mają jużzastosowania i zastąpić je innymi,l systematycznym poszukiwaniu możliwościpraktycznego ograniczenia oddziaływania naśrodowisko i przyjmowaniu nowych celów w zakresieochrony środowiska,l systematycznym identyfikowaniu i eliminowaniuniezgodności z wewnętrznymi i zewnętrznymiwymaganiami,l systematycznym identyfikowaniu aspektówśrodowiskowych wymagających nadzoru lub poprawy.

Przykładowo po wprowadzaniu udoskonaleń dotyczących aspektów bezpośrednich(np. emisji do powietrza czy zrzutu ścieków z zakładu przemysłowego) możnazwracać większą uwagę na pośrednie oddziaływanie na środowisko wynikające zeksploatacji wyrobów, transportu, działań dostawców, itp.

l szkoleniu personelu, aby zwiększyć efektywność prac środowiskowych,l porównywaniu się z innymi firmami działającymi w tej samej branży.

21EMAS


Znormalizowane systemy zarządzaniaśrodowiskowego (zgodne z normąISO14001 lub RozporządzeniemEMAS) opierają się na modelu"planuj-wykonaj-sprawdź-działaj"stanowiącym również podstawę wieluinnych norm zarządzania, na przykładnorm zarządzania jakością ISO 9000oraz normy OHSAS 18001 dotyczą-cej zarządzania w zakresie BHP.

Każdy cykl rozpoczyna się odplanowania działań na rzeczograniczenia wpływu na środowisko.W praktyce oznacza to identyfikacjęproblemów środowiskowych orazustalenie celów środowiskowychi opracowanie harmonogramu ichrealizacji. Ponieważ niemal każdedziałanie przedsiębiorstwa ma lub

może mieć wpływ na środowisko, planowanie działań powinno obejmować wszystkieaspekty działalności organizacji, w tym działania prowadzone poza jego lokalizacją,takie jak zagospodarowywanie odpadów oraz oddziaływania powodowane przezpoddostawców.

SZŚ, aby był skuteczny, powinien umożliwiać realizację celów polityki organizacji,które na ogół są ustanawiane przez jej kierownictwo. Zatem w fazie "wykonaj",czynnikiem krytycznym dla skutecznego wdrożenia SZŚ jest zaangażowanie i wsparcieze strony kierownictwa. Równie ważne jest wzmacnianie zaangażowaniapracowników poprzez podnoszenie ich świadomości i kwalifikacji.

Pod koniec każdego cyklu przeprowadzany jest audyt systemu (faza sprawdź) orazprzegląd wykonywany przez kierownictwo (faza popraw), w wyniku którego założeniasystemu zostają weryfikowane i dostosowywane do aktualnej sytuacji, a cyklrozpoczyna się od nowa.

Na schemacie zaznaczono również ważny, dodatkowy instrument opisanyw Rozporządzeniu EMAS - deklarację środowiskową. Publikowanie deklaracji mana celu utrzymywanie dialogu z otoczeniem i przedstawienie osiągnięć organizacjiw zakresie ochrony środowiska.

Pierwszy cykl kończy się zazwyczaj weryfikacją SZŚ przez zewnętrznego,akredytowanego weryfikatora, który zatwierdza deklarację środowiskową organizacji.Zatwierdzenie deklaracji jest podstawą do złożenia wniosku o rejestrację w systemieEMAS.

3.3 Rozporządzenie EMAS a norma ISO 14001

Organizacje wdrażające SZŚ często zadają pytanie, czy starać się o certyfikat zgodnościz normą ISO 14001, czy też o rejestrację w systemie EMAS. Odpowiedź na to pytanie


22

wymaga uwzględniania podstawowych różnic i podobieństw między tymistandardami. Na początek należy stwierdzić, że systemy zarządzania środowiskowegozgodne zarówno z normą ISO 14001 jak i Rozporządzeniem EMAS oparte są na tymsamym założeniu: niektóre organizacje są skłonne do podejmowania działańwybiegających poza obowiązki wynikające z przepisów prawa i mają ten sam cel:stałe ograniczanie negatywnego oddziaływania na środowisko poprzez stały nadzórnad działaniami, usługami i wyrobami związanymi ze znaczącymi aspektamiśrodowiskowymi oraz stawianie i osiąganie realnych celów w tym zakresie. Przednowelizacją Rozporządzenia EMAS w 2001 r. analizowano różnice wymagańzawartych w obu dokumentach. Obecnie, ze względu na włączenie treści normyISO 14001 do Rozporządzenia EMAS, można ograniczyć się do identyfikacjidodatkowych wymagań stawianych organizacjom w systemie EMAS. Wdrożenie SZŚw oparciu o wymagania normy ISO 14001 można więc traktować jako krok w kierunkurejestracji w systemie EMAS. Wiele różnic między Rozporządzeniem EMAS a normąISO 14001 ma czysto formalny charakter. W praktyce większość systemów opartychna normie ISO 14001 spełnia niemal wszystkie wymagania Rozporządzenia EMAS.Rozporządzenie EMAS w sposób bardziej szczegółowy określa obowiązki dotycząceprzeprowadzenia wstępnego przeglądu środowiskowego, metodyki i częstotliwościaudytów wewnętrznych, nadzorowania dostawców i podwykonawców orazzaangażowania pracowników. W praktyce, różnica między Rozporządzeniem EMASa normą ISO 14001 polega na obowiązku publikowania deklaracji środowiskowejoraz innym podejściu do zgodności z prawem. Ta ostatnia nie wynika zresztąbezpośrednio z wymagań, ale z faktu, że w procedurę rejestracji w systemie EMAS

zaangażowane są organy administracji odpowiedzialneza nadzór nad spełnianiem wymagań prawnych.Organy te mają wpływ na decyzje o rejestracji orazewentualnym zawieszeniu bądź wykreśleniu z rejestru.W związku z tym organizacje starające się o rejestracjęw systemie EMAS przykładają większą wagę dozgodności z prawem, a fakt rejestracji gwarantujew większym stopniu zgodność z wymaganiamiprawnymi. Ponadto udział w systemie EMAS dajeorganizacjom skuteczne instrumenty promocji:możliwość stosowania logo oraz wpis do wspólnoto-wego rejestru EMAS. Rejestr ten umożliwia wszystkimzainteresowanym poszukiwanie partnerów spełniają-cych wysokie standardy w zakresie ochronyśrodowiska.

Organizacje, które poddały swój SZŚ certyfikacji na zgodność z normą ISO 14001,starając się o rejestrację w systemie EMAS nie muszą rozpoczynać przygotowań odzera. Ich system spełnia większość wymagań Rozporządzenia EMAS, a akredytowanyweryfikator będzie sprawdzał jedynie dodatkowe elementy nie wymagane przez

9 Liczba wydanych certyfikatów zgodności z ISO 14001 na świecie wynosi ok. 75 tys. z tego na terenie UE- ok. 30 tys. Dane dotyczące rejestracji w systemie EMAS patrz rozdział 1.1.

23EMAS


normę ISO 14001. Organizacja może zastosować krótszą ścieżkę wdrażaniai weryfikacji w systemie EMAS, pod warunkiem że certyfikat ISO 14001 został wydanyprzez jednostkę posiadającą akredytację zaakceptowaną przez Komisję Europejską.

Statystyki wskazują, że certyfikacja na zgodność z normą ISO 14001 jest wciążznacznie bardziej popularna niż rejestracja w systemie EMAS9. Trudno jednoznaczniestwierdzić, w jakim stopniu wpływają na ten stan rzeczy dodatkowe wymaganiaRozporządzenia EMAS, a w jakim ograniczona do terenu państw członkowskich UEmożliwość stosowania Rozporządzenia EMAS.

Biorąc pod uwagę dodatkowe wymagania oraz bardziej szczelny system rejestracji,wydaje się, że rejestracja w systemie EMAS stanowi interesującą alternatywę dlanajlepszych organizacji, tj. tych, które chcą osiągnąć więcej niż minimum wymagańokreślonych w normie ISO 14001. System EMAS oferuje organizacjom takżedodatkowe możliwości w zakresie promocji, tj. wpis do unijnego rejestru orazmożliwość korzystania z oficjalnego logo systemu.


24

25EMAS

4 Organizacje, które mogą się ubiegać o rejestrację w systemie EMAS

4 Organizacje, które mogą się ubiegać4 Organizacje, które mogą się ubiegać4 Organizacje, które mogą się ubiegać4 Organizacje, które mogą się ubiegać4 Organizacje, które mogą się ubiegaćo rejestrację w systemie EMASo rejestrację w systemie EMASo rejestrację w systemie EMASo rejestrację w systemie EMASo rejestrację w systemie EMASNowelizacja Rozporządzenia EMAS z 2001 r. wprowadziła istotne zmiany w zakresieokreślania podmiotu, który może zostać zarejestrowany w systemie. Przyjęto bardzoszeroką definicję organizacji, która umożliwia rejestrowanie niemal wszystkich typówdziałalności.

Zgodnie z definicją zawartą w artykule 2s) organizacja to "spółka, korporacja, firma,przedsiębiorstwo, organ lub instytucja albo jakakolwiek ich część lub kombinacja,posiadająca osobowość prawną lub nie, prawa publicznego lub prywatnego,o własnych służbach i administracji"10.

Dla potrzeb rejestracji, Rozporządzenie EMAS definiuje również termin obiekt -"cały grunt na geograficznie wydzielonym obszarze, podlegający kontroli zarządczejorganizacji, obejmującej działania, wyroby i usługi, łącznie z całą infrastrukturą,wyposażeniem i materiałami"11.

Zgodnie z definicją zawartą w artykule 2s) Rozporządzenia EMAS najmniejszympodmiotem12, który może zostać zarejestrowany, jest obiekt. Jednak w wyjątkowychokolicznościach określonych przez Komisję w Wytycznych w sprawie podmiotówodpowiednich dla rejestracji w systemie EMAS podmiot rozważany do rejestracjiw ramach systemu EMAS może być mniejszy od obiektu, np. część organizacjipełniąca własne funkcje. Wspomniane wytyczne podają jeszcze kilka nietypowychsytuacji związanych z rejestracją organizacji. W każdej z nich konieczne może sięokazać, aby organizacja skonsultowała możliwości rejestracji z weryfikatorem i/lubwłaściwym organem.

Ważnym ograniczeniem wypływającym z definicji organizacji jest to, że rejestrowanaorganizacja nie może wykraczać poza granice jednego kraju członkowskiego UE.W przypadku organizacji działających na terenie kilku państw członkowskich,

10 Interpretację określenia "własne służby i administracja" należy przyjąć za Wytycznymi DAC-02/66 pG.5.3.3.

11 artykuł 2 lit. t) Rozporządzenia EMAS12 Termin "podmiot" należy zgodnie z Wytycznymi w sprawie podmiotów odpowiednich dla rejestracji

w systemie EMAS rozumieć jako: obiekt lub mniejszą jednostkę, organizację, część lub grupę organizacji,ubiegające się o zarejestrowanie pod jednym numerem rejestracyjnym.


26

konieczne jest więc osobne rejestrowanie części organizacji położonych w każdympaństwie członkowskim13.

Aby podmiot mógł uzyskać rejestrację w systemie EMAS, musi przede wszystkimspełniać definicję organizacji zawartą w Rozporządzeniu EMAS.

W przypadku, gdy organizacja działa w jednym lub kilku obiektach, to poszczególneobiekty mogą być rejestrowane jako oddzielne podmioty lub organizacja możezarejestrować wszystkie obiekty jako jeden podmiot. Dopuszczalne jest rejestrowaniepojedynczych obiektów, a następnie uzyskanie jednego numeru rejestracyjnego dlacałej organizacji. Warto również pamiętać, że organizacje rejestrujące kilka obiektówjako jeden podmiot muszą się liczyć z utratą rejestracji w przypadku naruszeniawymagań Rozporządzenia EMAS tylko w jednym obiekcie. Aby zminimalizowaćryzyko utraty rejestracji, organizacja może poddać wszystkie obiekty, dodatkowej,oddzielnej weryfikacji i rejestracji.

Jeżeli organizacja zdecyduje się na zarejestrowanie wszystkich obiektów jako jedenpodmiot, należy pamiętać, że konieczne jest zachowanie zasady odpowiedzialnościlokalnej oraz publicznej, która mówi, że znaczące wpływy na środowisko każdegoobiektu powinny być wyraźnie zidentyfikowane i przedstawione we wspólnejdeklaracji środowiskowej. Informacje dotyczące znaczącego oddziaływaniaposzczególnych obiektów powinny być, zgodnie z tą zasadą, elementem otwartegodialogu ze społeczeństwem.

W odniesieniu do organizacji rejestrujących kilka obiektów jako jeden podmiotobowiązuje zasada, że każdy z obiektów musi spełniać wszystkie wymaganiaRozporządzenia EMAS, włączając ciągłe doskonalenie działalności środowiskowej.Jeżeli doskonalenie efektów działalności środowiskowej nie może zostać osiągniętewe wszystkich obiektach jednocześnie, organizacja musi przedstawić odpowiednieuzasadnienie dla takiej sytuacji. Zgodnie z definicją ciągłego doskonalenia poprawapowinna być widoczna z roku na rok oraz powinna dotyczyć "wymiernych efektówdziałania systemu zarządzania środowiskowego związanych z prowadzonym przezorganizację zarządzaniem swymi istotnymi aspektami środowiskowymi (...)"14.

Komisja Europejska zdefiniowała15 szereg rodzajów organizacji mogących się ubiegaćo rejestrację w systemie EMAS. Należą do nich:1. organizacje działające tylko w jednym obiekcie,2. organizacje mniejsze niż jeden obiekt,3. organizacje działające w różnych obiektach:

a) wytwarzające takie same lub podobne wyroby lub usługi,b) wytwarzające różne wyroby lub usługi;

4. niezależne organizacje działające na ograniczonym obszarze zarejestrowane jakojedna wspólna organizacja,

13 Związane jest to m.in. z obowiązkiem właściwego organu do sprawdzenia zgodności z prawem. Przyjęto,że organ właściwy jednego państwa nie może sprawdzać zgodności z prawem obowiązującym w innympaństwie.

14 artykuł 2 lit. b) Rozporządzenia EMAS15 Wytyczne w sprawie podmiotów odpowiednich dla rejestracji w systemie EMAS

27EMAS


5. organizacje sprawujące nadzór nad obiektami tymczasowymi,6. organizacje, w przypadku których nie można prawidłowo określić konkretnego

obiektu,7. małe organizacje działające na określonym obszarze produkujące takie same lub

podobne produkty lub usługi, starające się o indywidualną rejestrację,8. instytucje publiczne.Szczegółowe zasady dotyczące każdego z wymienionych przypadków opisano

poniżej.

4.1 Organizacje działające tylko w jednym obiekcie

Jest to przypadek najbardziej typowy. W tym przypadku zakres systemu zarządzaniaśrodowiskowego i lokalizacja geograficzna są tożsame.

4.2 Organizacje mniejsze niż jeden obiekt

Przykładami takich organizacji mogą być jeden z wydziałów dużegoprzedsiębiorstwa, kantyna w zakładzie produkcyjnym itp.

Rejestrowanie podmiotów będących częścią obiektu należy zawsze traktować jakowyjątek od ogólnej zasady. Organizacja powinna przedstawić przekonująceuzasadnienie takiej decyzji. Podczas podejmowania decyzji o zarejestrowaniuorganizacji mniejszej niż jeden obiekt, należy wziąć pod uwagę następujące zasady.Po pierwsze, rejestracja taka nie może służyć wybieraniu z całej organizacji częścio najmniejszym oddziaływaniu na środowisko czy tylko części działań w przypadku,kiedy pozostałe części nie spełniają wymagań Rozporządzenia EMAS. Ponadtoorganizacja mniejsza niż jeden obiekt musi spełniać definicję organizacji określonąw Rozporządzeniu EMAS. W tym przypadku organizacja powinna zachować równieżzasadę odpowiedzialności lokalnej oraz publicznej i zgodnie z nią powinna podaćdo publicznej wiadomości, że jedynie część działań w danym obiekcie jest zarządzanazgodnie w wymaganiami Rozporządzenia EMAS.

Na podstawie powyższych zasad, rejestracja organizacji mniejszej niż jeden obiektjest możliwa, jeżeli:l zdefiniowane zostały produkty, usługi lub działania specyficzne dla wydzielonej

części,l aspekty środowiskowe wydzielonej części zostały zidentyfikowane i można je

wyróżnić spośród aspektów środowiskowych części, która nie zostałazarejestrowana,

l wydzielona część ma własny zarząd i administrację, pozwalające na zapewnieniedziałania systemu zarządzania środowiskowego, nadzorowania znaczącychaspektów oraz podejmowania działań korygujących,

l w wydzielonej części zostały jasno określone obowiązki dotycząceodpowiedzialności za zapewnienie zgodności z wymaganiami wynikającymiz pozwoleń, które jej dotyczą.

Podział organizacji nie jest możliwy, jeżeli wydzielona część obejmuje tylko częśćoperacji prowadzonych przez organizację, które nie są charakterystyczne dla


28

organizacji z punktu widzenia aspektów środowiskowych i wpływu całości działańprowadzonych w danym obiekcie. Na przykład nie jest możliwe zarejestrowaniejedynie części zakładu, w której wytwarzany jest wyrób końcowy, pomijającpodstawowy proces produkcyjny elementów składowych, który odbywa się w tymsamym obiekcie.

W przypadku rejestracji organizacji mniejszej niż jeden obiekt ważne jest, aby jasnookreślić zakres organizacji objęty systemem zarządzania środowiskowego. Systempowinien również obejmować aspekty środowiskowe związane ze wspólnąinfrastrukturą (gospodarka odpadami, gospodarka wodno-ściekowa). Aspekty tepowinny zostać włączone do programu środowiskowego i procesu ciągłegodoskonalenia.

4.3.a Organizacje działające w różnych obiektach wytwarzającetakie same lub podobne wyroby lub usługi

Przykładami takich organizacji są banki, biura podróży, sieci sklepów detalicznychlub zakładów usługowych prowadzące zbliżoną działalność w różnychlokalizacjach. Jeżeli działalność jest prowadzona w różnych województwach,organem rejestrującym będzie wojewoda właściwy dla siedziby organizacjinadrzędnej.

Jeżeli organizacja tego typu chce uzyskać jeden numer rejestracyjny dla wszystkichobiektów, to musi wykazać, że we wszystkich obiektach realizowana jest taka samapolityka środowiskowa oraz stosowane są takie same procedury.

W przypadku ubiegania się o rejestrację pod jednymnumerem rejestracyjnym weryfikator może zastosowaćwyrywkową weryfikację obiektów (próbkowanie), podwarunkiem, że prowadzone działania mają takie sameaspekty środowiskowe, podlegają wspólnemu systemowizarządzania i prowadzone są w ramach takich samychstruktur.

Obiekty, które zostaną poddane weryfikacji, zostanąwybrane w sposób zapewniający, że weryfikator będziemiał dostęp do reprezentatywnych i wszechstronnychinformacji dotyczących efektów działalnościśrodowiskowej oraz, że będzie mógł stwierdzićwiarygodność informacji oraz spełnienie zasadyodpowiedzialności lokalnej oraz publicznej.

Dokonując wyboru obiektów poddawanych weryfikacji,weryfikator uwzględni:

l politykę środowiskową i programy środowiskowe,l stopień złożoności SZŚ, znaczenie bezpośrednich i pośrednich aspektów

środowiskowych i wpływu na środowisko oraz ewentualne wzajemneoddziaływanie ze szczególnie wrażliwym środowiskiem,

l dojrzałość SZŚ funkcjonującego w danym obiekcie,

29EMAS


l opinie zainteresowanych stron,l rozmieszczenie personelu organizacji w obiektach,l pracę zmianową,l dotychczasowe problemy środowiskowe,l wyniki poprzednich weryfikacji i audytów wewnętrznych.

Jeżeli w którymś z obiektów wymienione czynniki wskazują na większe niż w innychobiektach zagrożenie dla środowiska lub słabszy nadzór nad znaczącymi aspektami,zostaną one poddane weryfikacji w pierwszej kolejności lub zwiększona zostanieczęstotliwość ich weryfikacji.

Wszystkie obiekty zarejestrowane pod jednym numerem rejestracyjnym zostanąobjęte weryfikacją w danym cyklu weryfikacji16. Siedziba główna organizacji będziepoddawana weryfikacji każdorazowo.

Niektóre z obiektów zostaną poddane indywidualnej weryfikacji, jeżeli:l występują znaczące wpływy na środowisko związane z lokalizacją geograficzną,l rozmiar, skala i charakter działań prowadzonych w danym obiekcie uznane zostaną

za znaczące,l audyty wewnętrzne i przeglądy wykonywane przez kierownictwo wykazały

potrzebę (znaczących) działań korygujących,l od czasu ostatniej weryfikacji zaszły znaczne zmiany w systemie zarządzania

środowiskowego lub w działaniach prowadzonych w obiekcie,l obiekt znacznie różni się od innych obiektów organizacji pod względem:= rozmiaru i praktyk pracy,= bezpośrednich i pośrednich aspektów środowiskowych (typ i znaczenie),= podatności i wrażliwości środowiska,= odnoszących się wymagań prawnych,= struktury systemu zarządzania środowiskowego lub systemu zarządzania,= rozmiaru, skali i charakteru prowadzonych w nim działań.

4.3.b Organizacje działające w różnych obiektach wytwarzająceróżne wyroby lub usługi

Przykładem takiej organizacji jest przedsiębiorstwo produkujące w jednymzakładzie stolarkę drzwiową a w innym stolarkę okienną. Jeżeli organizacja będziesię rejestrować jako całość, a oba zakłady znajdują się w różnych województwach,organem rejestrującym będzie wojewoda właściwy dla siedziby organizacjinadrzędnej.

Jeżeli organizacja tego typu ubiega się o rejestrację pod jednym numeremrejestracyjnym, to każdy obiekt zostanie poddany oddzielnej weryfikacji. W tymprzypadku nie ma możliwości zastosowania metody próbkowania. Organizacja

16 tj. w okresie nie dłuższym niż 36 miesięcy (p. 5.6. Załącznika V do Rozporządzenia EMAS).


30

powinna zwrócić uwagę, czy wszystkie dane środowiskowe oraz znaczący lokalnywpływ na środowisko dotyczące obiektów są wykazywane oddzielnie w deklaracjiśrodowiskowej.

Podczas weryfikacji, weryfikator weźmie pod uwagę:l zgodność polityki środowiskowej każdego obiektu z polityką korporacyjną,l wzajemne oddziaływanie aspektów środowiskowych pomiędzy poszczególnymi

obiektami,l korporacyjny nadzór nad systemem zarządzania środowiskowego w danym

obiekcie.

Organizacja rejestrująca kilka obiektów pod jednym numerem powinna zapewnić,że systemy zarządzania środowiskowego w każdym obiekcie są ze sobą spójne,a kierownictwo całej organizacji sprawuje nadzór nad całością.

4.4 Niezależne organizacje działające na ograniczonym obszarzezarejestrowane jako jedna wspólna organizacja

Przykładem takiej sytuacji mogą być strefy ekonomiczne lub parki biznesowe,na terenie których działa wiele podmiotów gospodarczych. Z reguły podmiotyte będą miały siedzibę na terenie jednego województwa. Jeżeli tak nie jest, toi tak organem rejestrującym będzie wojewoda właściwy ze względu na miejscedziałania grupy.

W pewnych przypadkach, szczególnie mniejszych organizacji, może istnieć potrzebarejestracji kilku niezależnych podmiotów gospodarczych pod jednym numeremrejestracyjnym.

Rejestracja niezależnych organizacji działających na jednym obszarze jako jednejorganizacji jest możliwa pod warunkiem, że organizacja taka spełnia wymaganiazawarte w definicji organizacji. Wszystkie organizacje zarejestrowane pod jednymnumerem rejestracyjnym muszą posiadać i realizować wspólną politykę środowiskową,procedury służące do nadzorowania znaczących aspektów środowiskowych,procedury służące do ustalania celów i zadań środowiskowych oraz podejmowaniadziałań korygujących i zapobiegawczych. Oznacza to, że niezależnie od tego, żepodmioty te są niezależne, wspólnie określają politykę środowiskową grupy i realizująwspólne cele. W szczególnym przypadku członkiem grupy może być organizacjazarejestrowana oddzielnie. Jednak przynajmniej część celów środowiskowychpowinna być wspólna dla rejestrowanej grupy, a polityka środowiskowa powinnaodnosić się do specyfiki wspólnych problemów.

W przypadku tego typu podmiotu, logo może być jedynie stosowane w taki sposób,aby jasne było, że rejestracja dotyczy grupy podmiotów. Niedopuszczalne jest zatemoznaczanie logo EMAS materiałów informacyjnych dotyczących jednego z podmiotówbędących częścią grupy bez powołania się na cała grupę.

31EMAS


4.5 Organizacje sprawujące nadzór nad obiektami tymczasowymi

Przykładami takich organizacji są m.in. przedsiębiorstwa budowlane, firmyzajmujące się pracami porządkowymi oraz usuwające skutki skażeń. W określonejlokalizacji działają przez stosunkowo krótki okres. Takie organizacje mogąprowadzić działalność na terenie kilku województw. Organem rejestrującymbędzie w takim przypadku wojewoda właściwy ze względu na siedzibę organizacji.

W tym przypadku system zarządzania środowiskowego oraz efekty działalnościśrodowiskowej będą weryfikowane w wybranych obiektach tymczasowych, które sąreprezentatywne dla działalności organizacji. System zarządzania środowiskowegoorganizacji powinien być elastyczny i umożliwiać dostosowanie się do różnychlokalizacji. Organizacja będzie musiała posiadać dowody na istnienie i stosowanieprocedur i technologii dostosowanych do konkretnych obiektów, na których działa.Procedury te powinny obejmować:l zastosowanie odpowiednich dla danej lokalizacji technologii oraz prowadzenie

związanych z nimi szkoleń pracowników,l wykonywanie odpowiednich analiz środowiskowych przed rozpoczęciem

działalności zapewniających zastosowanie rozwiązań optymalnych z punktuwidzenia środowiska,

l badanie skutków dla środowiska związanych z prowadzonymi działaniami,l komunikację ze społecznością lokalną i administracją dotyczącą aspektów

środowiskowych prowadzonej działalności oraz stosowanych rozwiązań,l przygotowanie planów i rozwiązań zapewniających, że po zakończeniu działalności

środowisko na danym terenie zostanie doprowadzone do właściwego stanu.

W tym przypadku należy również zwrócić uwagę, że rejestracją objęta jest działalność,a nie miejsce jej prowadzenia. W kolejnych audytach, weryfikator będzie tak dobieraćaudytowane obiekty, aby uzyskać uzasadnione przekonanie, że procedury operacyjnesą dostosowywane do wszystkich realizowanych zadań.

4.6 Organizacje, w przypadku których nie można prawidłowookreślić konkretnego obiektu

Do takich organizacji zalicza się organizacje zajmujące się zbiórką odpadów,transportem, dystrybucją ciepła, wody, gazu, energii elektrycznej oraz organizacjez sektora telekomunikacyjnego. Takie organizacje mogą prowadzić działalnośćna terenie kilku województw. Organem rejestrującym będzie w takim przypadkuwojewoda właściwy ze względu na siedzibę organizacji.

W tym przypadku najważniejsze jest, aby sfera działalności oraz infrastrukturapodlegające rejestracji zostały jasno zdefiniowane, uwzględnione w systemiezarządzania środowiskowego oraz precyzyjnie opisane w deklaracji środowiskowej.Organizacja powinna zapewnić, że zakresy odpowiedzialności za nadzór nadznaczącymi aspektami środowiskowymi zostały jednoznacznie zdefiniowane. Wpływyna środowisko tego typu organizacji mogą mieć bardzo duży zasięg. W związkuz tym organizacje tego typu będą musiały przedstawić dowody, że:


32

l procedury operacyjne zapewniają nadzór nad wszystkimi znaczącymi aspektamiśrodowiskowymi we wszystkich możliwych lokalizacjach,

l rozważono ryzyko dla środowiska i ludności związane z prowadzoną działalnością,l przyjęte zostały odpowiednie plany informowania ludności o sposobach

postępowania w przypadku wystąpienia niebezpieczeństwa,l przygotowywane są systematyczne informacje o poziomie zanieczyszczeń,l prowadzony jest odpowiedni nadzór nad infrastrukturą.

W odróżnieniu od sytuacji opisanej w punktach 4.3.a., 4.3.b., 4.5. tego typuorganizacja nie może zostać podzielona na mniejsze organizacje, które mogłybyzarejestrować się osobno. W związku z tym weryfikator podczas planowania audytuzaplanuje wizyty obejmujące elementy infrastruktury różnych typów, w taki sposób,aby zdobyć uzasadnione przekonanie, że procedury operacyjne obejmują cały zakresrejestrowanych działań. Nie ma tu obowiązku audytowania wszystkich elementówinfrastruktury w ramach cyklu weryfikacji.

4.7 Małe organizacje działające na określonym obszarzeprodukujące takie same lub podobne produkty lub usługi,starające się o indywidualną rejestrację

Uwzględniając postanowienia artykułu 11 punkt 1 Rozporządzenia EMAS dotyczącewspierania udziału małych i średnich organizacji w systemie EMAS, organyadministracji i/lub stowarzyszenia branżowe mogą podejmować inicjatywy mającena celu identyfikację znaczących aspektów oraz opracowanie programów dla grupyorganizacji działających na danym terenie i prowadzących zbliżoną działalność. Takiedziałania mogą przyjąć formę grupowego wdrażania SZŚ, co może mieć pozytywnywpływ na koszty wdrażania i weryfikacji, a także lepszą koordynację działańposzczególnych organizacji. Każda organizacja, która podjęła zobowiązanie do udziałuwe wspólnej inicjatywie poprzez udział w realizacji wspólnej polityki środowiskoweji wspólnych celów środowiskowych, może zostać indywidualnie zarejestrowanaw systemie EMAS. W takim przypadku weryfikator będzie sprawdzał, czy systemzarządzania środowiskowego organizacji zapewnia udział w realizacji wspólnych celóworaz czy deklaracja środowiskowa opisuje we właściwy sposób rolę organizacji w całymprzedsięwzięciu. Aby móc się zarejestrować, weryfikowana organizacja powinnawykazać realny udział we wspólnych przedsięwzięciach.

4.8 Instytucje publiczne

Instytucje publiczne (urzędy, szkoły, agencje rządowe itp.) rejestrują sięu wojewody właściwego terytorialnie. W przypadku, gdy rejestruje się urządwojewódzki, należy przyjąć zasadę, że procedurę rejestracji prowadzi wojewodawskazany przez Ministra Środowiska. UWAGA: Brak jednoznacznej podstawyprawnej dla takiego rozwiązania!

W przypadku instytucji publicznych bardzo ważne są pośrednie aspektyśrodowiskowe. System nie może ograniczać się do aspektów bezpośrednichzwiązanych z utrzymaniem pomieszczeń i prowadzeniem działalności biurowej.

33EMAS


Organizacja powinna nadać odpowiednią wagę aspektom pośrednim wynikającymnp. z podejmowanych decyzji lub realizowanych zadań. Ma to szczególne znaczeniew przypadku organów administracji publicznej, wydających akty prawa miejscowegolub plany i programy nie będące prawem lokalnym.

W szczególnych przypadkach dopuszczalna jest oddzielna rejestracja poszczególnychwydziałów urzędu. Jednak system powinien uwzględniać działania związanez działaniami rejestrowanego wydziału prowadzone przez inne wydziały, np.zamówienia publiczne. W takim przypadku udostępniana informacja oraz stosowanielogo musi się jasno odnosić do zarejestrowanego wydziału.


34

35EMAS

5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS

5 Wdrażanie systemu zarządzania5 Wdrażanie systemu zarządzania5 Wdrażanie systemu zarządzania5 Wdrażanie systemu zarządzania5 Wdrażanie systemu zarządzaniaśrodowiskowego zgodnegośrodowiskowego zgodnegośrodowiskowego zgodnegośrodowiskowego zgodnegośrodowiskowego zgodnegoz rozporządzeniem EMASz rozporządzeniem EMASz rozporządzeniem EMASz rozporządzeniem EMASz rozporządzeniem EMAS

5.1 Proces wdrażania krok po kroku

Wdrażanie systemu zarządzaniaśrodowiskowego i doprowadzenie godo rejestracji w systemie EMAS jestprocesem składającym się z kilkunastuzasadniczych kroków. Proces tenw zależności od wielkości organizacjii złożoności prowadzonej działalnościtrwa zwykle od 6 do 18 miesięcy.Kolejność realizacji poszczególnychkroków jest podyktowana powiąza-niami między poszczególnymielementami SZŚ. Zachowaniewłaściwej kolejności jest jednymz warunków właściwego powiązania poszczególnych elementów SZŚ w spójną całość.Skuteczność systemu zarządzania zależy nie tylko od spełnienia każdego z wymagańRozporządzenia EMAS z osobna, ale również od zachowania właściwego ciągulogicznego. Poniżej przedstawiono poszczególne kroki związane z wdrażaniem SZŚwraz z odniesieniami do poszczególnych wymagań Rozporządzenia EMAS.Wymagania te zostały omówione szczegółowo w dalszej części rozdziału. Wartopodkreślić, że proces wdrażania SZŚ jest podobny, niezależnie od rodzaju działalnościorganizacji. W przedsiębiorstwach produkcyjnych i tych, które świadczą usługimaterialne (np. budownictwo) różnice mogą wynikać z wielkości organizacji(mierzonej np. liczbą zatrudnionych) oraz liczby znaczących aspektówśrodowiskowych. Im więcej zatrudnionych i im bardziej złożone problemyśrodowiskowe, tym proces będzie dłuższy. W organizacjach świadczących usługiniematerialne (w tym instytucje pożytku publicznego) różnice będą widoczne główniew rodzaju identyfikowanych aspektów.


36

Krok 1. Decyzja o wdrożeniu SZŚ

Decyzja o wdrożeniu SZŚ powinnazostać podjęta na możliwie wysokimszczeblu zarządzania organizacji.W związku z tym, że zaangażowaniepracowników często decydujeo powodzeniu przedsięwzięciaa zawsze o skuteczności systemu,motywacja kierownictwa powinnabyć przedstawiona przynajmniejosobom bezpośrednio włączonymw proces wdrażania, a jeszcze lepiejwszystkim pracownikom. Próbywdrożenia systemu bez zaangażo-wania najwyższego kierownictwa naogół kończą się niepowodzeniem.Decyzja kierownictwa powinna byćw pełni świadoma, co oznacza, żekierownictwo organizacji powinnorozważyć wszystkie za i przeciw. Abytego dokonać, kierownictwopowinno zdefiniować cel, jakiemuwdrożenia systemu ma służyć,określić niezbędne nakładyi porównać je ze spodziewanymikorzyściami. Pominięcie tego etapuczęsto skutkuje wdrożeniem"martwego" systemu, któregojedynym dowodem funkcjonowaniajest dokumentacja. Większośćorganizacji w swojej decyzji będzieuwzględniać zarówno kwestiefinansowe jak i te związane z budo-wą pozytywnego wizerunku.Bardziej szczegółowe rozważania naten temat można znaleźć w rozdziale5.2.

Krok 2. Opracowanie planu działańi dobór zespołu wdrażającego

Planowanie procesu wdrażania SZŚpowinno obejmować opracowanie harmonogramu wdrażania, oszacowanieniezbędnych zasobów oraz dobór osób zaangażowanych w ten proces. Do osóbtych należą przedstawiciel kierownictwa, członkowie zespołu wdrażającego i szeftego zespołu, jeżeli nie jest nim przedstawiciel kierownictwa. Na tym etapie należyrównież określić zasady współpracy z konsultantami, jeżeli będą oni zaangażowani

Rysunek 3.Proces wdrażaniasystemuzarządzaniaśrodowiskowego

37EMAS


w proces wdrażania SZŚ. Jeżeli organizacja ma zamiar zarejestrować się w systemieEMAS, powinna również rozważyć wybór weryfikatora.

Bezpośrednio po podjęciu decyzji o wdrożeniu SZŚ powinny zostać podjęte pierwszedecyzje personalne. Kierownictwo powinno powołać swojego przedstawiciela, którybędzie nadzorował proces wdrażania oraz przedstawiał sprawozdania ze swojejdziałalności. Poza przedstawicielem kierownictwa, w większości przypadkówkonieczne będzie powołanie również szerszego zespołu. Rozporządzenie EMASkładzie szczególny nacisk na zaangażowanie szerokiego grona pracownikóww działanie SZŚ. Dobrą praktyką jest przeszkolenie członków zespołu w zakresiewymagań dotyczących systemu zarządzania środowiskowego.

Krok 3 Identyfikacja aspektów środowiskowych i wymagań zewnętrznych

Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego wymaga zidentyfikowaniaproblemów (zwanych aspektami środowiskowymi) związanych z działaniami,wyrobami i usługami organizacji oraz wymagań odnoszących się do tych aspektów.Krok ten składa się z trzech podstawowych czynności, które powinny byćprzeprowadzone w przedstawionym niżej porządku:1. identyfikacja wszystkich aspektów środowiskowych: bezpośrednich i pośrednich

(w tym związanych z potencjalnymi sytuacjami awaryjnymi),2. identyfikacja wymagań prawnych i innych obowiązujących w organizacji,3. ocena aspektów środowiskowych i wybór aspektów znaczących.

Kolejność ta wynika z faktu, że wymagania prawne i inne są ważnym kryteriumoceny aspektów środowiskowych. Dlatego ocena aspektów powinna nastąpić pozakończeniu identyfikacji wymagań prawnych i innych.

Wymienione działania powinny być podjęte w początkowej fazie wdrażania systemutak, aby w dalszych krokach procesu można było opierać się na tych kluczowychinformacjach. Pierwsza identyfikacja aspektów środowiskowych i wymagańzewnętrznych jest realizowana w formie przeglądu środowiskowego. Norma ISO14001 nie wymaga przeprowadzania formalnego przeglądu środowiskowego,a jedynie identyfikacji aspektów środowiskowych. Jednak w wielu przypadkach jegoprzeprowadzenie przyczynia się do lepszego zrozumienia relacji między organizacjąa środowiskiem. Przeprowadzenie przeglądu jest jednym z podstawowych wymagańRozporządzenia EMAS, jednak te organizacje, które wcześniej uzyskały certyfikatzgodności z normą ISO 14001 mogą być zwolnione z tego obowiązku.

W wyniku przeglądu środowiskowego na ogół opracowany zostaje wykaz aspektówśrodowiskowych, choć to także nie jest wymagane. Przegląd środowiskowy,w zależności od intensywności prac i wielkości organizacji, może trwać od tygodniado 2 miesięcy. Jest to jeden z tych etapów, w których zaangażowanie osób z zewnątrzdaje największe korzyści.


38

Krok 4. Opracowanie polityki środowiskowej

Polityka środowiskowa jest publicznie dostępnym dokumentem określającym intencjeorganizacji względem środowiska. Opracowanie polityki środowiskowej możerozpocząć się wcześniej, jednak ze względu na to, że powinna ona uwzględniaćspecyfikę organizacji, celowe jest wstrzymanie się z publikowaniem ostatecznej wersjido zakończenia procesu identyfikacji znaczących aspektów środowiskowych. Treśćpolityki środowiskowej stanowi bowiem fundament całego systemu. Bardzo istotnejest, aby w opracowanie polityki włączyło się najwyższe kierownictwo organizacji.

Krok 5. Opracowanie procedur systemowych 1

Kolejnym krokiem jest opracowanie pierwszej grupy procedur systemowych.Terminem tym określa się procedury wymienione bezpośrednio w Załączniku I-Ado Rozporządzenia EMAS. Procedury te nie muszą być udokumentowane, jeżeliorganizacja jest w stanie zapewnić, że mimo braku udokumentowania zostanąskutecznie wdrożone. Jeżeli zostaną udokumentowane powinny podlegaćwłaściwemu nadzorowi. Do grupy procedur, które powinny zostać opracowanew pierwszej kolejności należą:1. procedura identyfikacji i oceny aspektów środowiskowych (w tym procedura

identyfikacji potencjalnych sytuacji awaryjnych);2. procedura identyfikacji wymagań prawnych i innych

Uwaga: Pierwsza identyfikacja aspektów środowiskowych oraz wymagańprawnych i innych powinna być przeprowadzona na etapie wstępnego przegląduśrodowiskowego. Opracowanie obu wymienionych wyżej procedur ma na celuzapewnienie, że informacje o aspektach środowiskowych oraz wymaganiachzewnętrznych są stale aktualizowane.

3. procedura identyfikacji potrzeb szkoleniowych i prowadzenia szkoleńProcedura ma na celu zapewnienie, że pracownicy, których praca ma lub możemieć wpływ na środowisko, posiadają niezbędne kompetencje.

4. procedura komunikacjiProcedura ta powinna zapewniać efektywny przepływ informacji międzyposzczególnymi komórkami organizacyjnymi oraz między organizacją a jejotoczeniem. Rozporządzenie EMAS kładzie szczególny nacisk na "otwarty dialog"z otoczeniem.

39EMAS


5. procedura nadzoru nad dokumentacją

Procedura ma na celu określenie sposobu zarządzania dokumentami w systemiezarządzania środowiskowego. Jej celem jest zapewnienie, że odpowiednie i aktualnedokumenty są dostępne pracownikom, których dotyczą oraz, że dokumentacja jestzabezpieczona przed zniszczeniem lub zagubieniem.

W ramach opracowania procedur określa się role, zakresy odpowiedzialnościi uprawnień pracowników. Muszą one zostać udokumentowane, niezależnie od tego,jaka decyzja zostanie podjęta w odniesieniu do dokumentowania samych procedur.

Opracowanie procedur 1-5 ułatwi wdrażanie pozostałych elementów SZŚ. Dlategow krótkim czasie po ich opracowaniu należy je wdrożyć. Wdrożenie rozpoczyna sięod poinformowania lub przeszkolenia pracowników odpowiedzialnych za ichrealizację.

Krok 6. Planowanie

Ciągłe doskonalenie jest jedną z najważniejszych zasad funkcjonowania SZŚ.Doskonalenie powinno prowadzić do wymiernych efektów w postaci ograniczanianegatywnego oddziaływania na środowisko. Ważnym elementem ciągłegodoskonalenia są cele i zadania środowiskowe a także program ich realizacji. Powinnybyć one ściśle powiązane z wynikami oceny aspektów środowiskowych oraz treściąpolityki środowiskowej.

Ustalenie celów i zadań wymaga zaangażowania zespołu wdrażającego, któregozadaniem jest wskazanie obszarów wymagających poprawy i zaproponowaniekonkretnych rozwiązań umożliwiających realizacje celów. Istotne jest, aby w procesten były zaangażowane osoby/służby uprawnione do podejmowania decyzjifinansowych. Cele, zadania i program powinny być udokumentowane, w związkuz czym powinny podlegać nadzorowi określonemu w procedurze nadzoru naddokumentacją.

Opracowanie programu jest związane z ustaleniem i udokumentowaniem ról,zakresów odpowiedzialności i uprawnień.


40

Krok 7. Opracowanie procedur środowiskowych

W tym kroku organizacja powinna opracować zestaw procedur bezpośredniozwiązanych ze zidentyfikowanymi wcześniej aspektami środowiskowymi. Wymagato wskazania działań, wyrobów i usług organizacji będących źródłem tych aspektów.

Pierwszą grupą procedur są procedury operacyjne opisujące sposoby postępowaniaprzy realizacji operacji będących źródłem znaczących aspektów. Procedury tepowinny zawierać kryteria operacyjne, tj. dopuszczalne wartości kluczowychcharakterystyk. Kluczowe charakterystyki oznaczają parametry, utrzymywanie którychzapewni zgodność z polityką środowiskową oraz przyjętymi celami środowiskowymi.Zgodność z polityką powinna być rozumiana również jako zgodność z wymaganiamiprawa. Procedury te mogą dotyczyć procesów technologicznych (np. spawanie,malowanie) lub biznesowych (np. zaopatrzenie). Liczba procedur operacyjnych zależyod liczby zidentyfikowanych znaczących aspektów środowiskowych oraz przyjętegoprzez organizację układu dokumentacji. Na ogół jest ich kilka lub kilkanaście.Procedury te powinny być udokumentowane17, w związku z czym powinny podlegaćnadzorowi określonemu w procedurze nadzoru nad dokumentacją.

Procedurą ściśle powiązaną z procedurami operacyjnymi jest proceduramonitorowania i pomiarów. Określa ona sposób i częstotliwość prowadzeniapomiarów kluczowych charakterystyk procesów. Zakres monitorowania i pomiarówzależy od zidentyfikowanych znaczących aspektów, a także przyjętych celów i zadańśrodowiskowych. Poprzez monitorowanie i pomiary organizacja powinna zapewnićsobie nadzór nad poziomem swojego wpływu na środowisko. Procedura nie musibyć udokumentowana, ale wyniki monitorowania i pomiarów będą podlegałyobowiązkowi zapisywania. Postępowanie z zapisami może zostać określonebezpośrednio w tej procedurze lub w odrębnej procedurze nadzoru nad zapisami.Z praktycznego punktu widzenia możliwe jest włączenie elementów monitorowaniai pomiarów do procedur operacyjnych.

Ostatnią z tej grupy procedur są procedury gotowości i reagowania na awarie. Mająone na celu określenie nie tylko sposobu postępowania w przypadku wystąpieniasytuacji awaryjnej, tak aby zminimalizować związane z nimi efekty środowiskowe,ale również sposobu zapobiegania sytuacjom awaryjnym. Dokumentowanie tychprocedur jest na ogół uzasadnione.

Opracowanie wymienionych procedur wiąże się z określeniem ról, zakresówodpowiedzialności i uprawnień pracowników.

17 Więcej informacji na temat dokumentowania procedur operacyjnych znajduje się w rozdziale 5.14.

41EMAS


Krok 8. Wdrożenie procedur środowiskowych

W tym kroku organizacja powinna wdrożyć elementy systemu zarządzaniaśrodowiskowego, które zostały zaplanowane w kroku 7. Polega to na:1. przeprowadzeniu identyfikacji potrzeb szkoleniowych niezbędnych do realizacji

opracowanych procedur,2. przeprowadzeniu odpowiednich szkoleń,3. zobowiązaniu odpowiednich pracowników do działania zgodnie z określonymi

sposobami postępowania.

W wyniku realizacji procedur będą powstawały zapisy stanowiące dowód wykonaniapewnych działań a jednocześnie źródło informacji wykorzystywanych w faziesprawdzania wyników i opracowania deklaracji środowiskowej. Nadzór na zapisamipowinien być prowadzony zgodnie z procedurą opisaną w kroku 9.

Krok 9 Opracowanie procedur systemowych 2

W tym kroku organizacja powinna przygotować kolejne procedury systemowe, którebędą niezbędne w kolejnych krokach procesu:

1. procedura nadzoru nad zapisami

Procedura ma na celu zapewnienie, że zapisy powstające w wyniku działania SZŚ sąłatwe do zidentyfikowania i zabezpieczone przed zniszczeniem bądź utratą.

2. procedura audytowania

Procedura określa sposób planowania i prowadzenia audytów wewnętrznych a takżeich częstotliwość i kryteria oceny.

3. procedura działań korygujących i zapobiegawczych

Procedura określa sposób postępowania z niezgodnościami oraz prowadzenia działańkorygujących i zapobiegawczych.

Procedury systemowe nie muszą być udokumentowane. W ramach opracowaniaprocedur określone zostaną role, zakresy odpowiedzialności i uprawnieńpracowników. Muszą one zostać udokumentowane, niezależnie od tego, jaka decyzjazostanie podjęta w odniesieniu do dokumentowania samych procedur.


42

Krok 10. Sprawdzanie i korygowanie

Po pewnym czasie od wdrożenia systemu (zalecany jest okres min. 3 miesięcy)konieczne jest dokonanie oceny osiąganych wyników. Ocena składa się z dwóchzasadniczych elementów:1. okresowej oceny zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi,2. audytów wewnętrznych.

Okresowa ocena polega na porównaniu wyników uzyskanych w ramachmonitorowania i pomiarów ze zidentyfikowanymi wymaganiami prawnymi i innymi.Jest ona zazwyczaj wykonywana przez osobę bezpośrednio odpowiedzialną zafunkcjonowanie SZŚ.

Audyty wewnętrzne mają na celu sprawdzenie, czy SZŚ działa zgodnie z założeniamiokreślonymi m.in. w procedurach. Przygotowanie do audytów wewnętrznychobejmuje opracowanie programu audytów zapewniającego ich skuteczność.

W wyniku oceny zgodności i audytów wewnętrznych identyfikowane są tzw.niezgodności, tj. obszary wymagające doskonalenia. Poza niezgodnościamiidentyfikowane są również obszary, w których istnieje prawdopodobieństwozaistnienia niezgodności w przyszłości związane np. z niewystarczającym nadzorem.

Dla zidentyfikowanych niezgodności organizacja powinna określić plan działańkorygujących a dla potencjalnych niezgodności plan działań zapobiegawczych.Sposób planowania działań korygujących i zapobiegawczych powinien być wcześniejokreślony w odpowiedniej procedurze. Czas wprowadzenia działań korygującychi zapobiegawczych zależy od ich charakteru. Niektóre niezgodności można usunąćniemal natychmiast, inne mogą wymagać działań długofalowych.

Krok 11. Przegląd zarządzania

Przegląd zarządzania ma na celu dokonanie analizy skuteczności SZŚ w osiąganiuzałożonych celów, w tym zgodności z prawem oraz ograniczania wpływów naśrodowisko. Przegląd polega na analizie danych dostarczonych przez przedstawicielakierownictwa. Analiza ta powinna być przeprowadzona przez najwyższe

43EMAS


kierownictwo. W wyniku przeglądu mogą zostać podjęte decyzje dotyczące zmianw polityce środowiskowej, modyfikacji celów i zadań bądź też innych istotnychudoskonaleń.

Krok 12. Opracowanie deklaracji środowiskowej

Deklaracja środowiskowa jest elementem komunikacji zewnętrznej wymaganym przezRozporządzenie EMAS. Norma ISO 14001 nie wymaga publikacji deklaracji. Zgodniez wymaganiami Rozporządzenia EMAS deklaracja musi być corocznie aktualizowanai przy każdej aktualizacji zatwierdzana przez akredytowanego weryfikatora.

Krok 13 Weryfikacja systemu i rejestracja organizacji

Organizacje, które chcą zarejestrować swój SZŚ w systemie EMAS, muszą poddać goweryfikacji przez akredytowanego weryfikatora środowiskowego. W ramachweryfikacji weryfikator sprawdzi również, czy dane zawarte w deklaracjiśrodowiskowej są wiarygodne i przedstawione w prawidłowy sposób. Jeżeli uzna, żewszystkie wymagania w stosunku do SZŚ i deklaracji zostały spełnione, zatwierdzideklarację środowiskową.

Po pomyślnym zakończeniu weryfikacji organizacja powinna przygotowaćodpowiedni wniosek o rejestrację i złożyć go wraz z zatwierdzoną deklaracjąśrodowiskową do wojewody właściwego ze względu na miejsce działania organizacji.Wojewoda po przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego wpisuje organizacjedo rejestru EMAS.

5.2 Decyzja o wdrożeniu SZŚ

Przedsięwzięcie mające wpływ na całe przedsiębiorstwo, jakim jest niewątpliwiewdrożenie systemu zarządzania środowiskowego, musi być dokładnie zaplanowane.Pierwszym krokiem powinna być analiza zasadności wdrożenia systemu. Prace nadwdrożeniem z pewnością będą wymagały dodatkowej pracy i kosztów, dlategodecyzja powinna opierać się na racjonalnych przesłankach. Z punktu widzeniakierownictwa organizacji, najistotniejszą informacją wpływającą na decyzję owdrożeniu SZŚ jest koszt wdrożenia, czas wdrażania i potencjalne korzyści. Informacjeznajdujące się w tym rozdziale powinny pomóc kierownictwu podjąć właściwądecyzję.


44

5.2.1 Korzyści

Analizując potencjalne korzyści z wdrożenia SZŚ dla uproszczenia należy przyjąć, żekierownictwo organizacji przy podejmowaniu decyzji o wdrożeniu SZŚ kieruje sięprzede wszystkim rachunkiem ekonomicznym. Inne argumenty, jakkolwiek mająpewne znaczenie, są znacznie rzadziej formułowane w jednoznaczny sposób. Nieoznacza to, że decyzja o wdrożeniu SZŚ musi być podyktowana wyłącznieperspektywą uzyskania dodatniego wyniku finansowego w krótkim okresie, jednakw przypadku organizacji komercyjnych, pomijanie aspektów ekonomicznych możebyć uznane za nieracjonalne. Innym argumentem za wdrożeniem SZŚ może być poprostu dbałość o środowisko naturalne, ale nawet w tym przypadku argumentyekonomiczne nie tracą znaczenia, gdyż skuteczny SZŚ ułatwi osiągnięcie dobrychwyników przy zaangażowaniu mniejszych środków, a jest to nie bez znaczenia dlakażdego typu organizacji.

W przypadku organizacji komercyjnych generowanie zysków jest podstawowymobowiązkiem kierownictwa wobec właścicieli. Wzrost zysków można osiągnąćpoprzez ograniczenie kosztów przy stałym obrocie lub zwiększenie przychodów przystałych kosztach. Najkorzystniejszym rozwiązaniem byłby oczywiście wzrostprzychodów przy ograniczeniu kosztów.

Obniżenie kosztów

Poprzez wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego teoretycznie możnaograniczyć następujące rodzaje kosztów:l koszty energii i materiałów,l koszty wyposażenia i inwestycji,l koszty opłat za korzystanie ze środowiska i ewentualnych kar,l koszty ubezpieczeń i kapitału,l koszty pracy.

Przed podjęciem decyzji o wdrażaniu SZŚ warto krytycznie ocenić, które z tychkosztów organizacja jest w stanie obniżyć.

Wdrożenie systemu nie zapewnia automatycznie ograniczenia zużycia energiii materiałów. W tym przypadku znajduje zastosowanie zasada "im gorzej tym lepiej".Tzn. im mniej wagi przykładano dotychczas do działań oszczędnościowych w tymzakresie, tym większa szansa na uzyskanie oszczędności. Innymi słowy, tam gdziezużycie energii i surowców jest wysokie, wdrożenie systemu może pomóczidentyfikować możliwości ograniczenia zużycia materiałów i energii, a co za tymidzie, obniżenia kosztów. Szansa na uzyskanie tego typu korzyści jest większaw przypadku organizacji, które wcześniej nie przykładały dużej wagi do tychzagadnień.

SZŚ powinien zapewniać ograniczenie oddziaływania na środowisko poprzezzapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń. Przez zapobieganie można ograniczyćpotrzebę stosowania urządzeń ochrony środowiska - tzw. rozwiązań „końca rury”.Im mniej ścieków powstaje w procesie technologicznym, tym oczyszczalnia ściekówo mniejszej wydajności zapewni spełnienie standardów jakości środowiska. A zatem,mniejszym kosztem można uzyskać ten sam efekt. Rozwiązania "końca rury" wymagają

45EMAS


bowiem nie tylko poniesienia znaczących nakładów inwestycyjnych, ale także stałychkosztów eksploatacji.

System ochrony środowiska w Polsce obejmujeopłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiskanaliczane na podstawie ilości substancjizanieczyszczających oraz kary za przekroczenielimitów emisyjnych określonych w decyzjachadministracyjnych. Ograniczenie emisjii ograniczenie możliwości przekroczeń skutkujeobniżeniem opłat i ewentualnych kar. Pozacodziennym oddziaływaniem na środowisko,prowadzenie działalności często wiąże się zryzykiem wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych lubawarii. W takiej sytuacji organizacja może byćnarażona nie tylko na kary administracyjne, alerównież na odpowiedzialność karną lub odszkodowawczą. Wdrożenie SZŚ możeograniczyć to ryzyko i co za tym idzie zmniejszyć prawdopodobieństwo poniesieniedodatkowych kosztów.

Obniżenie kosztów ubezpieczeń dotyczy w Polsce wyłącznie większych zakładówprzemysłowych, których działalność może prowadzić do poważnych awarii. W takichprzypadkach towarzystwa ubezpieczeniowe mogą premiować sprawny systemzarządzania środowiskowego niższą składką, ze względu na ograniczenie ryzyka.W chwili obecnej nie jest to rozwiązanie często spotykane, ale z pewnością wraz zewzrostem poziomu odpowiedzialności za szkody spowodowane w środowisku,stosowanie SZŚ z pewnością zostanie dostrzeżone jako czynnik ograniczający ryzyko.

Obniżenie kosztów pracy wskutek wdrożenia SZŚ jest możliwe wtedy, kiedy wpłynieon na zaangażowanie i produktywność pracowników. SZŚ można zaprojektowaćw taki sposób, że efektywność pracy wzrośnie. W jakim stopniu można uzyskać efektzależy od specyfiki organizacji i jakości systemu.

Wzrost przychodów

Wzrost przychodów można uzyskać poprzez wzrost sprzedaży lub podniesienie cen.Ten drugi czynnik jest w warunkach polskich trudny do osiągnięcia ze względu nastosunkowo niską skłonność klientów do płacenia wyższych cen za wyroby lub usługi,których wytworzenie lub eksploatacja wiąże się z mniejszym oddziaływaniem naśrodowisko. Dlatego w większości przypadków decyzja o wdrożeniu SZŚ opiera sięna oczekiwaniach związanych ze wzrostem sprzedaży, który również zależy odzainteresowania klientów staraniami organizacji o zmniejszenie oddziaływań naśrodowisko. Najczęściej spotykanym bodźcem do wdrożenia SZŚ w Polsce sąwymagania narzucone przez jednego z kluczowych klientów. Tendencję donakładania tego typu wymagań najwyraźniej można zaobserwować w wielu branżach.W takim przypadku wdrożenie systemu jest warunkiem koniecznym do pozyskaniazamówień. Można więc powiedzieć, że wdrożenie systemu może prowadzić w takiejsytuacji do wzrostu (lub uniknięcia spadku) sprzedaży.

Inną sytuacją, w której można liczyć na wzrost sprzedaży są zamówienia publiczne.Z różnych względów w warunkach przetargów pojawiają się wymagania (częściej


46

w formie premiowania dodatkowymi punktami) dotyczące posiadania certyfikatuzgodności z normą ISO 14001 lub rejestracji w systemie EMAS. Jakiekolwiek przesłankikierowałyby zamawiającym, w takiej sytuacji wdrożenie SZŚ i posiadanie certyfikatudaje szansę wzrostu sprzedaży, pod warunkiem, że działalność analizowanejorganizacji może być przedmiotem zamówień publicznych.

Inne korzyści

Wdrożenie SZŚ może być źródłem innych korzyści, które trudniej oszacowaćw jednostkach pieniężnych. Do najbardziej istotnych należy budowanie korzystnegowizerunku organizacji oraz poprawa relacji z administracją i społeczeństwem. Przyodpowiednich założeniach można je również próbować sprowadzać do wartościekonomicznych, jednak jeżeli występują one jako dodatkowy bodziec do wdrożeniaSZŚ nie zawsze istnieje taka potrzeba. Gdyby jednak podjąć taka próbę, należałobyprzyjąć, że uzyskanie certyfikatu zgodności z ISO 14001 czy rejestracja w systemieEMAS zwiększa wiarygodność organizacji nie tylko w oczach osób i podmiotówzainteresowanych bezpośrednio ochroną środowiska. Jest dowodem sprawnościorganizacyjnej i dojrzałości organizacji, co może przekładać się na wzrostzainteresowania klientów. Poprawa stosunków z administracją i społeczeństwemnierzadko skutkuje łatwiejszym przebiegiem procesów inwestycyjnych, które mogąbyć blokowane w przypadku ograniczonego zaufania do inwestora. W tej sytuacjikorzyścią będzie skrócenie czasu realizacji inwestycji i ograniczenie kosztówzwiązanych z uczestnictwem w procedurze administracyjnej.

5.2.2 Koszty

Koszt wdrożenia SZŚ

Koszty wdrożenia systemu zależą w dużym stopniu od przyjętego modelu wdrażania.Niektóre organizacje wdrażają system samodzielnie w oparciu o poradniki i własnedoświadczenia, inne z kolei cały proces opierają na współpracy z konsultantamizewnętrznymi. Nakład pracy konsultantów i stawki zależą od wielu czynników, w tymstopnia zaangażowania samej organizacji. Nakład pracy własnej, na ogół (niezależnieod wielkości organizacji), wynosi ok. cztery razy więcej niż konsultantówzewnętrznych. Planując koszty wdrożenia można je zaplanować mnożąc liczbę dniroboczych konsultanta oraz pracy własnej przez odpowiednie stawki. Koszty te niebędą oczywiście obejmowały żadnych kosztów inwestycyjnych związanych z realizacjąprogramu zarządzania ani kosztów związanych z dostosowaniem do wymagańprawnych.

Poziom kosztów związanych z całkowicie samodzielnym wdrożeniem systemu jesttrudniejszy do oszacowania, gdyż w bardzo dużym stopniu zależy od przygotowaniamerytorycznego zespołu. Nierzadko może się zdarzyć, że korzystanie z pracykonsultantów zewnętrznych okazuje się tańszym rozwiązaniem ze względu naskrócenie czasu wdrażania i unikanie błędów.

Do kosztów wdrożenia SZŚ można zaliczyć wspomniane wcześniej koszty uzyskaniaodpowiednich decyzji administracyjnych. Dotyczy to oczywiście tylko tych organizacji,które pomimo takiego obowiązku z pewnych względów nie ponosiły tych kosztów.Dostosowanie się do wymagań prawnych może pociągać za sobą pewne kosztyinwestycyjne. Poziom kosztów związanych z tym zagadnieniem nie jest możliwy do

47EMAS


określenia na poziomie ogólnym. Kierownictwo powinno więc uzyskać informacjedotyczące kosztów dla własnej organizacji przed podjęciem decyzji.

Koszt weryfikacji i rejestracji

Poza kosztem wdrożenia, należy uwzględnić koszty weryfikacji i rejestracji. Dotychczasbrak jest praktycznych doświadczeń związanych z weryfikacją systemów opartychna wymaganiach Rozporządzenia EMAS, ale można się spodziewać, że nakład pracyzwiązany z weryfikacją będzie zbliżony do audytów certyfikujących na zgodnośćz normą ISO 14001. Umowy z weryfikatorami bazują na przewidywanej liczbieosobodni potrzebnych do weryfikacji systemu. Audyt weryfikacyjny w niewielkiejorganizacji (do 50 pracowników) zajmuje od jednego (organizacja zatrudniająca do10 pracowników) do czterech osobodni. W większych organizacjach liczba osobodni będzie oczywiście wyższa. Na bazie doświadczeń zagranicznych można przyjąć,że dodatkowe zadanie polegające na zatwierdzeniu deklaracji środowiskowej zabierzedodatkowo 1 do 2 dni. Koszt weryfikacji można oszacować na podstawie informacjio stawkach dziennych uzyskanych od weryfikatora.

Dodatkowym kosztem w przypadku rejestracji w systemie EMAS jest opłatarejestracyjna. Jej wysokość nie przekracza 1000 zł. Więcej informacji na ten tematznajduje się w punkcie 7.2.

5.2.3 Podsumowanie - norma ISO 14001 czy Rozporządzenie EMAS?

Na zakończenie rozważań na temat potencjalnych korzyści ekonomicznych i kosztówwynikających z wdrożenia SZŚ, warto zwrócić uwagę na to, że niektóre z nich mogąpojawić się dopiero po dłuższym czasie. Zatem w analizie korzyści i kosztów należyuwzględnić to, kiedy będą one odczuwalne. Niektóre organizacje są w stanie planowaćkorzyści z bardzo dużym wyprzedzeniem, dla innych liczą się wyłącznie korzyściosiągane bardzo szybko.

Kierownictwo organizacji powinno sprawdzić, czy opisane korzyści równoważą kosztyi podjąć właściwą decyzję.

Zupełnie odrębną decyzją jest wybór między certyfikacją na zgodność z normą ISO14001 a rejestracją w systemie EMAS. Niezaprzeczalnie Rozporządzenie EMAS stawianieco wyższe wymagania, co z jednej strony podnosi koszt wdrażania SZŚ, jednakmoże się przekładać na zaliczenie organizacji do wyższej kategorii wiarygodności.Jako jeden z częściej przywoływanych argumentów za stosowaniem RozporządzeniaEMAS, jest istnienie wykazu organizacji zarejestrowanych w systemie. Informacja tajest publicznie dostępna i na bieżąco aktualizowana, podczas gdy w przypadkucertyfikatów ISO 14001 nierzadko dla jej zdobycia konieczny jest bezpośredni kontaktz posiadaczem certyfikatu. Obowiązek publikowania deklaracji środowiskowejwnikający z Rozporządzenia EMAS może być natomiast trudnym zadaniem dlaorganizacji, które z obiektywnych względów muszą zachować wysoki stopieńpoufności danych. Również fakt, że Rozporządzenie EMAS nie jest rozpoznawalnetak szeroko w świecie jak norma ISO 14001 może być pewnym utrudnieniem dlaorganizacji działających na skalę globalną.

Na zakończenie warto dodać, że Rozporządzenie EMAS zobowiązuje państwaczłonkowskie do promowania wdrażania SZŚ i wprowadzania odpowiednich zachęt.


48

Można się więc spodziewać, że na terenie poszczególnych państw, jak i całej UniiEuropejskiej będą prowadzone działania zachęcające do korzystania z systemu EMAS.Może to być szczególnie atrakcyjne dla organizacji w dużym stopniu regulowanychprawnie, gdyż pojawiające się koncepcje coraz częściej wiążą system zarządzaniaśrodowiskowego zgodny z Rozporządzeniem EMAS z realizacją innych obowiązkówprawnych, np. uzyskaniem pozwolenia zintegrowanego czy weryfikacji poziomu emisjidwutlenku węgla. Dla organizacji, których te zagadnienia dotyczą, rejestracjaw systemie EMAS może ułatwić spełnianie innych wymagań.


Pierwsza identyfikacja aspektów środowiskowych i wymagań zewnętrznychprzeprowadzana jest w formie wstępnego przeglądu środowiskowego.

Uwaga: Rozporządzenie EMAS wymaga przeprowadzenia przegląduśrodowiskowego. W przypadku organizacji, które wdrożyły SZŚ i uzyskałycertyfikat zgodności z normą ISO 14001, a następnie starają się o rejestracjęw“systemie EMAS, przeprowadzenie formalnego przeglądu wstępnego nie jestkonieczne. Warunkiem rezygnacji z przeglądu jest jednak wykazanie, że wszystkieinformacje typowo zbierane w trakcie przeglądu są dostępne w ramachfunkcjonującego już SZŚ.

Niezależnie od tego, czy przegląd był przeprowadzony, czy nie, konieczne jestokresowe aktualizowanie informacji. Wymaga to przyjęcia odpowiednich procedur.Wymagania w stosunku do tych procedur zostały opisane w rozdziałach 5.5. i 5.6.

Rozporządzenie EMAS definiuje przegląd środowiskowy jako wstępną kompleksowąanalizę zagadnień związanych ze środowiskiem i wpływów na środowisko orazefektów działalności środowiskowej związanej z działalnością organizacji18.

Wymaganie

Załącznik VII do Rozporządzenia EMAS zawiera wykaz pięciu kluczowychobszarów, które powinny zostać objęte przeglądem:l wymagania ustawowe, wykonawcze i inne, do spełnienia których organizacja

się zobowiązała,l identyfikacja wszystkich aspektów środowiskowych mających znaczący wpływ

na środowisko,l opis kryteriów stosowanych do oceny znaczenia wpływu na środowisko,l badanie wszystkich istniejących praktyk i procesu zarządzania środowiskowego,l ocena informacji zwrotnej z badania wcześniejszych przypadków.

Spełnienie wymagania

Na przeprowadzenie przeglądu wstępnego składa się kilka czynności:1. określenie zakresu przeglądu,2. dobór zespołu,

18 artykuł 2 lit. e) Rozporządzenia EMAS

49EMAS


3. analiza wszystkich procesów, wyrobów i usług pod kątem oddziaływania naśrodowisko,

4. analiza zdarzeń mających miejsce w przeszłości, które spowodowały zwiększonywpływ na środowisko,

5. opracowanie wykazu aspektów środowiskowych,6. identyfikacja wymagań prawnych i innych związanych ze zidentyfikowanymi

aspektami,7. dobór kryteriów oceny aspektów,8. opracowanie wykazu aspektów znaczących,9. analiza praktyk stosowanych do nadzoru nad tymi aspektami,10. opracowanie raportu z przeglądu.

Określenie zakresu przeglądu

Już na etapie przeprowadzania wstępnego przeglądu zalecane jest, aby organizacjaokreśliła i udokumentowała zakres swojego systemu zarządzania. Zakres przeglądupowinien odpowiadać obszarowi, w którym planowane jest wdrożenie SZŚ.Najczęściej obejmuje on całość działań, wyrobów lub usług realizowanych przezorganizację, ale w niektórych sytuacjach może on dotyczyć wydzielonej częściorganizacji. Można rozważyć dwa podejścia do prowadzenia przeglądu - na podstawiekomórek organizacyjnych lub na podstawie operacji i procesów. Przy pierwszej opcjiwygodny w użyciu będzie plan zagospodarowania terenu, który podlega przeglądowize wskazanymi wszystkimi budynkami i instalacjami. Drugie podejście jestukierunkowane na procesy w organizacji - tutaj przydatne będą mapy procesów (np.schematy technologiczne), które uwzględniają wejścia i wyjścia z danego działania(procesu). W przypadku podejścia procesowego nie należy zapominaćo nieprodukcyjnych procesach, takich jak np.: magazynowanie, transport. A takżeoperacjach, które mają miejsce poza terenem bezpośrednio nadzorowanym przezorganizację.

Dobór zespołu

Przegląd może być wykonywany przez kompetentnych pracowników organizacjilub konsultantów zewnętrznych. Każde z tych rozwiązań ma swoje wady i zalety. Naogół pracownicy dysponują większą wiedzą na temat działań, wyrobów i usług,natomiast konsultanci zewnętrzni mogą dysponować doświadczeniem z innych,podobnych organizacji i na ogół są bardziej obiektywni. W niektórych organizacjach,ze względu na brak wiedzy związanej z oddziaływaniem na środowisko,zaangażowanie konsultantów z zewnątrz jest koniecznością. Jest to sytuacja dośćczęsto spotykana w małych i średnich organizacjach.

Analiza wszystkich procesów, wyrobów i usług pod kątem oddziaływania naśrodowisko

Podczas identyfikacji aspektów w organizacji można skorzystać z wielu metod - odwizji lokalnych, wywiadów z pracownikami na różnych szczeblach (po wcześniejszym


50

zapoznaniu ich z celem prowadzonego przeglądu), rozprowadzaniem ankiet lubróżnego rodzaju list lub bardziej zaawansowanych metod, jak na przykład analizcyklu życia produktów. Ilość czasu poświęcona na zebranie odpowiednich danychi informacji umożliwi dogłębne rozpoznanie aspektów bezpośrednich i pośrednichzwiązanych z działalnością organizacji.

Uwaga: Praktycznym rozwiązaniem dla przeprowadzenia analizy działań i usługorganizacji jest podzielenie ich na mniejsze operacje i przypisanie imodpowiednich aspektów środowiskowych metodą analizy "wejścia-wyjścia" (input-output). Oznacza to wypisanie wszystkich materiałów, surowców, strumienienergii itp. wchodzących do procesu i wychodzących z procesu. Aspekty związanez wyrobami mogą odnosić się do wpływów na środowisko związanychz wytworzeniem kupowanych surowców i półproduktów lub wpływówzwiązanych z użytkowaniem i utylizacją po zakończeniu użytkowania wyrobówoferowanych przez organizację.

Aspekty środowiskowe i oddziaływania na środowisko

Aspekt środowiskowy odnosi się do działalności organizacji, do jej wyrobów lubusług. Oznacza te elementy działalności, wyrobów lub usług, z którymi związane sąoddziaływania na środowisko.

Czym jest aspekt i jaki jest jego związek z wpływem na środowisko najłatwiejprzedstawić na przykładzie:

Uwaga: Informacje o środowiskowych uwarunkowaniach funkcjonowaniaorganizacji można czerpać wprost z dokumentacji, która jest dostępnaw organizacji, jeśli np. była konieczność uzyskania jakiegoś uzgodnieniaśrodowiskowego, np. z wniosków o wydanie pozwoleń środowiskowych lubraportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko.

Przykład: Informacje, które powinien zawierać wniosek o pozwolenie nawprowadzanie pyłów i gazów do powietrza na podstawie artykułu 184 ustawyPrawo ochrony środowiska (wybór najważniejszych wymagań):

51EMAS


l informacja o rodzaju instalacji, stosowanych urządzeniach i technologiachoraz charakterystykę techniczną źródeł powstawania i miejsc emisji,l ocena stanu technicznego instalacji.l informacja o rodzaju prowadzonej działalności,l opis zakładanych wariantów funkcjonowania instalacji,l blokowy (ogólny) schemat technologiczny wraz z bilansem masowym

i rodzajami wykorzystywanych materiałów, surowców i paliw, istotnychz punktu widzenia wymagań ochrony środowiska,l informacja o energii wykorzystywanej lub wytwarzanej przez instalację,l wielkość i źródła powstawania albo miejsca emisji - aktualnych

i proponowanych - w trakcie normalnej eksploatacji instalacji oraz w warunkachodbiegających od normalnych, w szczególności takich, jak rozruch i wyłączenia,l informacja o planowanych okresach funkcjonowania instalacji w warunkach

odbiegających od normalnych,l informacja o istniejącym lub przewidywanym oddziaływaniu emisji na

środowisko,l wyniki pomiarów wielkości emisji z instalacji, jeżeli przeprowadzenie

pomiarów było wymagane,l zmiany wielkości emisji, jeżeli nastąpiły po uzyskaniu ostatniego pozwolenia

dla instalacji,l proponowane działania, w tym wyszczególnienie środków technicznych

mających na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji [...],l proponowane procedury monitorowania procesów technologicznych istotnych

z punktu widzenia wymagań ochrony środowiska, w szczególności pomiarulub ewidencjonowania wielkości emisji,l deklarowany termin i sposób zakończenia eksploatacji instalacji lub jej

oznaczonej części, niestwarzający zagrożenia dla środowiska [...],

Rozporządzenie EMAS określa dwa rodzaje aspektów środowiskowych: bezpośredniei pośrednie.

Bezpośrednie aspekty środowiskowe są związane z tymi działaniami organizacji,nad którymi sprawuje ona kontrolę zarządczą.

ZAŁĄCZNIK VI do Rozporządzenia EMASASPEKTY ŚRODOWISKOWE6.2. Bezpośrednie aspekty środowiskoweObejmują one działania organizacji, nad którymi sprawuje ona kontrolę zarządcząi mogą obejmować, ale nie tylko:a) emisje do powietrza;b) uwalnianie do wód;c) zapobieganie powstawaniu, recykling, ponowne użycie, transport i usuwanie

odpadów stałych i innych, w szczególności odpadów niebezpiecznych;d) korzystanie z gruntów i ich zanieczyszczanie;e) korzystanie z zasobów naturalnych i surowców (w tym energii);


52

f) problemy lokalne (hałas, wibracje, odory, pył, efekt wizualny, itp.);g) zagadnienia związane z transportem (towarów, usług i pracowników);h) ryzyko wypadków środowiskowych i wpływów wynikających lub mogących

wynikać ze skutków wydarzeń, wypadków i potencjalnych sytuacji awaryjnych;i) wpływ na bioróżnorodność.

Pośrednie aspekty środowiskowe to takie, które mogą powstać w związkuz działaniami, wyrobami i usługami organizacji, którymi nie może w pełni zarządzać.

ZAŁĄCZNIK VI do Rozporządzenia EMASASPEKTY ŚRODOWISKOWE6.3. Pośrednie aspekty środowiskoweDziałania organizacji, jej wyroby i usługi mogą skutkować znaczącymi aspektamiśrodowiskowymi, pozostającymi poza pełną kontrolą zarządczą organizacji. Mogąone obejmować, ale nie tylko:

a) zagadnienia dotyczące wyrobów (projekt, rozwój, opakowanie, transport,wykorzystanie oraz odzysk/usuwanie odpadów);

b) inwestycje kapitałowe, udzielanie pożyczek, świadczenie usługubezpieczeniowych;

c) nowe rynki;d) wybór i strukturę usług (np. transport lub usługi w zakresie zaopatrywania

w żywność);e) decyzje administracyjne i planistyczne;f) strukturę oferty wyrobów;g) efekty działalności środowiskowej oraz praktyki środowiskowe wykonawców,

podwykonawców i dostawców.(...)W przypadku wymienionych pośrednich aspektów środowiskowych, organizacjarozważa, jak duży wpływ może mieć na te aspekty oraz jakie środki może podjąćw celu zredukowania wpływu na środowisko.

Podczas identyfikacji aspektów pośrednich zaleca się:l przeprowadzenie wywiadów z wykonawcami i podwykonawcami (np. firmy

usługowe, dostawcy, właściciele nieruchomości),l przeprowadzenie wywiadów z klientami,l przeanalizowanie zużycia materiałów,l przeanalizowanie działalności podwykonawców na terenie organizacji,l przeanalizowanie kryteriów eko-znakowania.

Zgodnie z Rozporządzeniem EMAS, podczas opracowywania systemu zarządzaniaśrodowiskowego należy uwzględnić zarówno aspekty bezpośrednie, jak i pośrednie.Należy zwrócić uwagę, że zakwalifikowanie danego aspektu do jednej z tych kategoriima drugorzędne znaczenie. Ważne jest natomiast zapewnienie, że wszystkie aspektyzostały zidentyfikowane i są odpowiednio nadzorowane.

53EMAS


Uwaga dla sektora amdministracji publicznej i usług: W przypadku organizacjiz sektora szeroko pojętych usług oraz administracji publicznej, czy też instytucjifinansowych lub edukacyjnych, kluczowe jest rozważenie zwłaszcza pośrednichaspektów środowiskowych związanych z prowadzoną działalnością. W tychprzypadkach nie wystarczające będzie ograniczenie przeglądu aspektówi oddziaływań do inwentaryzacji związanej z fizyczną lokalizacją organizacji.

Analiza zdarzeń mających miejsce w przeszłości, które spowodowały zwiększonywpływ na środowisko

Analiza zdarzeń z przeszłości pozwala na zidentyfikowanie zanieczyszczeń, któremogą wciąż przedostawać się do środowiska. Poza tym jest źródłem informacji natemat potencjalnych sytuacji awaryjnych, które mogą powtórzyć się w przyszłości.

Uwaga: Identyfikacja obecności urządzeń zawierających PCB może zostać opartana bardzo pomocnym rozporządzeniu, które określa, gdzie potencjalnie możnasię obecności PCB spodziewać:Przykład: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 września 2002 r.w sprawie określenia urządzeń, w których mogły być wykorzystywane substancjestwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska. (Dz. U. Nr 173, poz. 1416)"(…) § 1. Rozporządzenie określa:1) urządzenia, w których mogły być wykorzystywane polichlorowane bifenyle

(PCB), które traktuje się jak urządzenia, w których były lub są wykorzystywanete substancje;

2) rok produkcji i producentów urządzeń, o których mowa w pkt 1.§ 2. 1. Kondensatory, w których mogły być wykorzystywane PCB, określa załączniknr 1 do rozporządzenia.2. Transformatory, w których mogły być wykorzystywane PCB, określa załączniknr 2 do rozporządzenia.3. Inne urządzenia elektroenergetyczne niebędące kondensatoramii transformatorami, w których mogły być wykorzystywane PCB, określa załączniknr 3 do rozporządzenia. (…)"

Opracowanie wykazu aspektów środowiskowych

Wykaz wszystkich aspektów środowiskowych ułatwia dalszą pracę nad wdrożeniemsystemu. Zaleca się, aby nadać mu formę pozwalającą na łatwe powiązanie aspektówz ich źródłem (czynność, wyrób). Przy opracowaniu wykazu należy agregować niektóredane zebrane wcześniej, w zależności od możliwości nadzoru nad poszczególnymiaspektami środowiskowymi, na przykład: emisje z kilku podobnych operacji możnatraktować łącznie, jeżeli sposób ich nadzorowania we wszystkich przypadkach jestidentyczny.

Identyfikacja wymagań prawnych i innych związanych ze zidentyfikowanymiaspektami

Ustalenie, jakie wymagania prawne i inne są związane ze zidentyfikowanymiaspektami środowiskowymi, ma bardzo istotne znaczenie dla oceny znaczeniaaspektów środowiskowych, a co za tym idzie, całości SZŚ. Wymagania prawne są


54

bowiem jednym z najczęściej stosowanychkryteriów oceny aspektów środowiskowych,a zapewnienie zgodności z prawem jestpodstawowym celem wdrożenia SZŚ. Identyfikacjawymagań zmusza do zdobycia dostępu doprzepisów prawa. Dużą pomocą są zbiory (równieżte dostępne na stronach internetowych)zawierające przepisy z danego obszaru prawa, np.przepisy dotyczące ochrony środowiska.

Należy wziąć pod uwagę wszystkie wymaganiaprawne, które dotyczą aspektów środowiskowych

(tj. bezpieczeństwo pożarowe, bezpieczeństwo substancji chemicznych, kontrolęgłównych zagrożeń i wypadków, bezpieczeństwo wyrobów, normy techniczne maszyni urządzeń, itp.). "Inne wymagania" oznaczają, że uwzględnione zostały wymaganiaze strony klientów, korporacyjne, dobrowolne porozumienia branżowe, decyzje,normy, itp. Oznacza to również, że uwzględnia się wymagania wynikającez kontraktów, na przykład z firmą zajmującą się gospodarką odpadami, oczyszczaniemścieków.

Wymagania w zakresie ochrony środowiska wynikają:l wprost z przepisów prawa krajowego i wspólnotowego,l z decyzji administracyjnych,l z umów cywilnoprawnych.

Zakres prawa środowiskowego zależy od zidentyfikowanych aspektówśrodowiskowych. Przepisy prawne mające znaczenie czy wpływ na ochronęśrodowiska są ujęte w wielu innych dziedzinach prawa, jak np.: prawo finansowe,prawo administracyjne, prawo cywilne, prawo karne. Należy także pamiętać, iż dozakresu prawa środowiskowego, odnoszącego się do danej organizacji, należystosowne prawo miejscowe. Przykładem takich regulacji są m.in.: miejscowe planyzagospodarowania przestrzennego, akty o utworzeniu obszarów ograniczonegoużytkowania, stref przemysłowych, stref ochronnych, przestrzennych form ochronyprzyrody czy też programy ochrony powietrza lub ochrony przed hałasem.

Źródła informacji służące do identyfikacji istotnych przepisów:Informacje na temat aktualnych przepisów można pozyskiwać na różne sposoby.Jednym z najpopularniejszych sposobów jest prenumerata oficjalnych dzienników(Dziennik Ustaw, Monitor Polski). Nie jest to jednak sposób najskuteczniejszy.W miarę rozwoju technologii informacyjnych dużą popularnością cieszą się bazydanych na płytach CD lub w Internecie. Bazy danych są udostępniane przezinstytucje publiczne i podmioty komercyjne. Najbardziej wyczerpujące informacjemożna zaleźć na oficjalnych stronach sejmu: http://isip.sejm.gov.pl/prawo/index.htmlBaza unijnych wymagań prawnych znajduje się pod adresem:http://europa.eu.int/eur-lex/pl/index.htmlTrzeba jednak przyznać, że źródła komercyjne są znacznie bardziej przyjaznedla użytkownika, częściej uaktualniane i oferują tekst ujednolicony oraz efektywnemechanizmy wyszukiwania. Źródłami takimi są np.:

55EMAS


www.prawo.lex.pl www.eko-net.pl www.lexpress.plwww.abc.com.pl www.lexpolonica.plDodatkowo przydatnymi źródłami wiedzy na temat aktualnie obowiązującegoprawa na pewno będą:l administracja publiczna - wydziały ochrony środowiska, inspektoraty ochrony

środowiska i inne władze lokalne,l codzienna prasa - informuje na bieżąco o zmianach lub planowanych zmianach

w legislacji,l stowarzyszenia zawodowe/branżowe.

Szczegółowych wymagań prawnych wynikających z przepisów należy również szukaćw istniejącej dokumentacji, takiej jak raporty oddziaływania na środowisko orazwszelkiego rodzaju analizy (gleb, ścieków, emisji do atmosfery, itp.).

Należy pamiętać o zapisie z Załącznika VI do Rozporządzenia EMAS, który określaże: Organizacja analizuje wszystkie aspekty środowiskowe swoich działań wyrobówi usług oraz decyduje na podstawie kryteriów uwzględniających prawodawstwowspólnotowe, które z jej aspektów mają znaczący wpływ na środowisko i przyjmie jeza podstawę formułowania celów i zadań środowiskowych.

Trzeba zwrócić szczególną uwagę na ten zapis, choć Polska podczas procesuprzystąpienia do Unii przetransponowała praktycznie wszystkie wymagania unijne,co jednak nie zagwarantowało wdrożenia planowanych wymagań prawnych lub tych,dla których ustanowiono okresy przejściowe.

Dobór kryteriów oceny aspektów

Po zidentyfikowaniu aspektów środowiskowych i związanych z nimi wpływów naśrodowisko, spośród wyznaczonych aspektów środowiskowych, należy określićnajważniejsze, tak zwane znaczące aspekty środowiskowe.

Zgodnie z Rozporządzeniem EMAS organizacja jest zobowiązana do określeniakryteriów oceny znaczenia aspektów środowiskowych swoich działań, wyrobówi usług w celu stwierdzenia, które z nich oddziałują na środowisko w sposób znaczący.Opracowane kryteria powinny być wyczerpujące, powinny dawać możliwośćniezależnego sprawdzenia, powinny być odtwarzalne i publicznie dostępne.

Rozporządzenie EMAS, Załącznik VI, punkt 6.4. Znaczenie aspektówOrganizacja jest odpowiedzialna za zdefiniowanie kryteriów oceny znaczeniaaspektów środowiskowych swoich działań, wyrobów i usług w celu ustalenia,które z nich wywierają znaczący wpływ na środowisko.Kryteria przyjęte przez organizację są wyczerpujące, możliwe do niezależnegosprawdzenia, powielenia i publicznie dostępne.Ustanawiając kryteria oceny znaczenia swoich aspektów środowiskowych,organizacja może wziąć pod uwagę, ale nie tylko:a) informacje o stanie środowiska w celu zidentyfikowania czynności, wyrobów

i usług organizacji, które mogą mieć wpływ na środowisko;b) posiadane przez organizację dane, dotyczące nakładów materiałów i energii,

zrzutów, odpadów i emisji w kategoriach ryzyka;


56

c) opinie zainteresowanych stron;d) działania organizacji w dziedzinie środowiska, które podlegają regulacji;e) działalność związaną z zamówieniami;f) projektowanie, rozwój, wytwarzanie, dystrybucję, obsługę, użycie, ponowne

użycie, recykling i usuwanie wyrobów organizacji;g) te działania organizacji, które są źródłem najbardziej znaczących kosztów

środowiskowych i korzyści dla środowiska.Oceniając znaczenie wpływów na środowisko powstałych z działalnościorganizacji bierze ona pod uwagę nie tylko normalne warunki działalności, aletakże warunki istniejące podczas rozruchu i zakończenia eksploatacji oraz warunkinadzwyczajne, które można w rozsądny sposób przewidzieć.Uwzględnia się działalność prowadzoną w przeszłości, aktualną i planowaną.

Istnieją różne sposoby i metody przeprowadzania oceny znaczenia zidentyfikowanychaspektów środowiskowych. Każda organizacja powinna wypracować własny sposóboceny. Jedyną zasadą, którą należy się kierować, jest jednakowe przeprowadzenieoceny znaczenia dla każdego aspektu zidentyfikowanego w organizacji.

Do kryteriów oceny znaczenia aspektów środowiskowych mogą należeć, międzyinnymi:l skala oddziaływania,l waga oddziaływania,l prawdopodobieństwo wystąpienia,l czas trwania oddziaływania,l aspekty związane z prowadzeniem działalności, np. koszty lub wpływ na wizerunek

organizacji,l wymagania prawne (w tym planowane zmiany),l obawy zainteresowanych stron.

Więcej informacji na temat oceny aspektów środowiskowych znajduje sięw podrozdziale 5.5. niniejszego poradnika.

Opracowanie wykazu aspektów znaczących

Sporządzenie listy znaczących aspektów środowiskowych stanowi kluczowe działaniepodczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ) zgodnegoz wymaganiami Rozporządzenia EMAS, a lista istotnych aspektów środowiskowychjest dokumentem kluczowym w SZŚ. System zarządzania środowiskowego funkcjonujew oparciu o znaczące aspekty środowiskowe, które bezpośrednio przekładają się napozostałe elementy systemu - politykę środowiskową, cele i zadania, monitorowaniei pomiary oraz sterowanie operacyjne.

Analiza praktyk stosowanych do nadzoru nad tymi aspektami

Organizacja powinna przeanalizować stosowane przez nią narzędzia, metodyi sposoby nadzoru nad zidentyfikowanymi aspektami środowiskowymi. Celemzebrania tych informacji jest dostosowanie kolejnych kroków wdrażania SZŚ doistniejących praktyk. Jest to podejście znacznie bardziej efektywne niż budowanie

57EMAS


wszystkich procedur od nowa. Więcej na temat nadzoru i kontrolowania działańzwiązanych z aspektami środowiskowymi opisano w kroku 7, w części opisującejsterowanie operacyjne.

Opracowanie raportu z przegląduZakończenie przeglądu powinno zostać uwieńczone przygotowaniem odpowiedniegoraportu. Raport z przeglądu dokonanego na potrzeby wdrożenia SZŚ powinienprzedstawiać wszystkie informacje, których wymaga Rozporządzenie EMAS, a więc:l zestawienie wszystkich aspektów środowiskowych w powiązaniu ze źródłami

(działaniami, usługami lub wyrobami);l opis wpływów na środowisko związanych ze zidentyfikowanymi aspektami

środowiskowymi (opcjonalnie);l zestawienie wymagań prawnych i innych w powiązaniu ze zidentyfikowanymi

aspektami środowiskowymi;l propozycję kryteriów oceny aspektów środowiskowych;l zestawienie aspektów znaczących wybranych w oparciu o proponowane kryteria

oceny;l opis stosowanych praktyk w odniesieniu do znaczących aspektów środowiskowych..

cel oraz zakres przeglądu,

W wielu przypadkach zakres ten jest poszerzany o:l zestawienie danych związanych ze zidentyfikowanymi aspektami,l opis otoczenia organizacji i wrażliwości środowiska;l ocena zgodności działalności organizacji z wymaganiami prawnymi,l opis i wnioski dotyczące oddziaływań organizacji na środowisko wraz z działaniami

prowadzonymi w celu minimalizacji tych oddziaływań i oceną efektywności tychdziałań,

Zebrane dane/informacje/zestawienia często okazują się przydatne w innychdziałaniach, na przykład do wniosków o uzyskanie różnych pozwoleń lub decyzji.Bardzo dobrym przykładem jest tutaj przedłożenie raportu z przeglądu wstępnegodo wniosku o wydanie pozwolenia zintegrowanego. Bardzo często, przedprzystąpieniem do uzyskania pozwolenia, przygotowuje się oddzielny raportz przeglądu ekologicznego, który zakresem jest bardzo zbliżony do wstępnegoprzeglądu wykonywanego w ramach wdrażania systemu zarządzania środowiskowego.Jeżeli organizacja, w tym przypadku zakład eksploatujący dużą instalację przemysłową,posiada już pozwolenie zintegrowane, może z łatwością przystąpić do przegląduwstępnego, mając większość wymaganych informacji posegregowanych i zebranychw jednym dokumencie.

5.4 Polityka środowiskowa

Polityka środowiskowa określa ogólny kierunek działań środowiskowych organizacjii ustala zasady, jakimi będzie kierować się organizacja w kwestiach dotyczącychśrodowiska. Polityka środowiskowa staje się punktem odniesienia, względem któregooceniane będą wszystkie działania w ramach SZŚ.


58

Polityka środowiskowa ma również niebagatelne znaczenie w procesie komunikacjiz pracownikami, dostawcami oraz społecznością lokalną, obrazując, jakie są priorytetyorganizacji w zakresie ochrony środowiska. Poprzez politykę organizacja pokazujewszystkim zainteresowanym stronom, że jest świadoma swego oddziaływania naśrodowisko oraz pobliskie otoczenie i zobowiązuje się dobrowolnie dozminimalizowania negatywnego wpływu na środowisko.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.2.)Najwyższe kierownictwo powinno określić politykę środowiskową organizacjii zapewnić, że w określonym zakresie systemu zarządzania środowiskowego:a) jest odpowiednia do charakteru, skali oraz wpływów na środowisko jej działań,

wyrobów i usług;b) zawiera zobowiązanie do ciągłego doskonalenia oraz zapobiegania

zanieczyszczeniom;c) zawiera zobowiązanie do spełniania mających zastosowanie wymagań

prawnych i innych wymagań, do których spełnienia organizacja się zobowiązujei które dotyczą jej aspektów środowiskowych;

d) stanowi ramy do ustalenia i przeglądu celów oraz zadań środowiskowych;e) jest udokumentowana, wdrożona i utrzymywana;f) jest zakomunikowana wszystkim osobom pracującym dla lub w imieniu

organizacji orazg) jest publicznie dostępna.


Polityka środowiskowa organizacji powinna zostać opracowana z udziałemi zatwierdzona przez kierownictwo najwyższego szczebla. Polityka powinna zawieraćzestaw konkretnych deklaracji. W praktyce powstaje projekt takiego dokumentu,a następnie kolejne wersje polityki są konsultowane między zespołamii zainteresowanymi stronami w organizacji. W projekcie dokumentu należyuwzględnić kilka kluczowych obszarów:l opis działalności organizacji w kontekście jej działań, wyrobów i usług (zazwyczaj

jest to bardzo zwięzły opis),l szeroko pojęte oświadczenie o intencjach. Powinno ono określać zarówno rolę

organizacji oraz sposób, w jaki proponuje ona ograniczać negatywne oddziaływaniana środowisko poprzez zarządzanie środowiskowymi aspektami swoich działań;

l polityka powinna zawierać trzy główne, wymagane stwierdzenia (są oneobowiązkowe w Rozporządzeniu EMAS): zobowiązanie do ciągłego doskonalenia,zapobiegania zanieczyszczeniom oraz przestrzegania przepisów prawnych i innych.

Polityka środowiskowa powinna odpowiadać zakresem systemowi zarządzaniaśrodowiskowego. Określenie zakresu systemu zarządzania odbywa się najczęściejna etapie wstępnego przeglądu środowiskowego (rozdział 5.3.).

Należy pamiętać, żeby sformułowana polityka i zawarte w niej deklaracje byłyczytelne, logiczne i możliwe do zrozumienia przez każdego pracownikai współpracownika organizacji, a także dostępne dla opinii publicznej.

59EMAS


W celu przygotowania dobrej i logicznej polityki środowiskowej można zrobićrozeznanie wśród organizacji o podobnym profilu działalności. Należy jednak unikaćkopiowania treści polityk innych organizacji. Częstym błędem jest tworzenie polityki"bezpodmiotowej", tj. pasującej do każdego typu organizacji po wpisaniuodpowiedniej nazwy. Każda organizacja jest inna, ma specyficzne wpływy naśrodowisko, inny personel i kierownictwo, którego poglądy mogą się znacznie różnićnawet od siostrzanej organizacji, w związku z tym zaleca się przygotowanie politykidostosowanej do konkretnej organizacji.

Poprawna polityka środowiskowa powinna ukazywać klarowny kierunek działańorganizacji oraz powinna być:l napisana zwięźle i przejrzyście,l wiarygodna i odpowiadać rzeczywistości,l motywująca pracowników do działania.

Polityka środowiskowa organizacji powinna być publicznie dostępna i przekazanawszystkim pracującym w organizacji lub osobom działającym w imieniu organizacji(tj. kontrahentom, podwykonawcom, pracownikom czasowym, itp.). Dobrymsposobem jej publicznego udostępnienia jest opublikowanie jej na stronie internetowejorganizacji19.

Uwaga: Politykę środowiskową można wprost zbudować na zasadach zawartychw podstawowych ustawach środowiskowych.Przykład: Przykłady z ustawy - Prawo ochrony środowiska:

" (…) Art. 5. Ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinnabyć realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów.Art. 6. 1. Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać naśrodowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.2. Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowiskonie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując sięprzezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze.Art. 7. 1. Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięciaskutków tego zanieczyszczenia.2. Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi kosztyzapobiegania temu zanieczyszczeniu.Art. 8. Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególnościprzemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej,gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa,rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny uwzględniać zasadyochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.Art. 9. Każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie nawarunkach określonych ustawą.

Przykłady z ustawy o odpadach:Art. 6. Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów

19 Przykłady polityk środowiskowych można znaleźć w deklaracjach środowiskowych - patrzhttp://www.eko-net.pl/be0ccce22608534e11b8a83adfd6b43e


60

produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegająpowstawaniu odpadów lub pozwalają utrzymać na możliwie najniższympoziomie ich ilość, a także ograniczają negatywne oddziaływanie naśrodowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.Art. 7. 2. Posiadacz odpadów jest obowiązany w pierwszej kolejności dopoddania ich odzyskowi, a jeżeli z przyczyn technologicznych jest onniemożliwy lub nie jest uzasadniony z przyczyn ekologicznych lubekonomicznych, to odpady te należy unieszkodliwiać w sposób zgodnyz wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami.3. Odpady, których nie udało się poddać odzyskowi, powinny być takunieszkodliwiane, aby składowane były wyłącznie te odpady, którychunieszkodliwienie w inny sposób było niemożliwe z przyczyntechnologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lubekonomicznych. (…)Art. 9. 1. Odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowilub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania.Art. 10. 1. Odpady powinny być zbierane w sposób selektywny. (…)Art. 11. 1. Zakazuje się mieszania odpadów niebezpiecznych różnychrodzajów oraz mieszania odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niżniebezpieczne, z zastrzeżeniem ust. 2.Art. 12. Unieszkodliwianiu poddaje się te odpady, z których uprzedniowysegregowano odpady nadające się do odzysku. (…)"

Przykłady z ustawy - Prawo wodne:"Art. 31. (…) 2. Korzystanie z wód nie może powodować pogorszenia stanuwód i ekosystemów od nich zależnych, a także marnotrawstwa wody,marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzać szkód. (…)

Uwaga dla małych organizacji: W małej organizacji, dla zakomunikowania polityki,może wystarczyć umieszczenie jej treści w widocznym miejscu. W dużej organizacjimożne zaistnieć potrzeba zastosowania bardziej wyszukanych rozwiązań, np.przekazanie treści polityki w kopercie razem wydrukiem składników wynagrodzenia(jeżeli taka forma jest przyjęta).

DokumentacjaPolityka środowiskowa powinna być dokumentem zatwierdzonym przez najwyższekierownictwo. Często polityka jest drukowana w ozdobnej formie i eksponowanaw sposób umożliwiający zapoznanie się z jej treścią każdemu, kto przebywa na terenieorganizacji. Proces komunikacji polityki można udokumentować, ale nie jest towymagane.

5.5 Aktualizacja informacji dotyczących aspektówśrodowiskowych

Aspekty środowiskowe zidentyfikowane w ramach wstępnego przeglądu powinnybyć regularnie weryfikowane/ aktualizowane (np. okresowo raz w roku orazkażdorazowo w przypadku zmiany działalności, procesów lub wyrobów).

61EMAS


Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.3.1.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y):a) identyfikowania aspektów środowiskowych - związanych z jej działaniami,

wyrobami i usługami w ramach określonego zakresu systemu zarządzaniaśrodowiskowego - które może nadzorować i na które może wpływać, biorącpod uwagę planowane lub nowe przedsięwzięcia albo nowe lubmodyfikowane działania, wyroby i usługi oraz

b) określenia tych aspektów środowiskowych, które mają lub mogą miećznaczący(-e) wpływ(-y) na środowisko (tzn. znaczących aspektówśrodowiskowych).

Organizacja powinna dokumentować i stale aktualizować te informacje.Organizacja powinna zapewnić, aby znaczące aspekty środowiskowe byłyuwzględniane przy ustanawianiu, wdrażaniu i utrzymywaniu jej systemuzarządzania środowiskowego.


Identyfikacja aspektów środowiskowych oraz ich ocena jest po raz pierwszyprzeprowadzana na etapie wstępnego przeglądu środowiskowego. Celem tegowymagania Rozporządzenia EMAS jest zapewnienie, że po wdrożeniu systemu,wszystkie aspekty środowiskowe związane z planowanymi lub nowymi inwestycjami,nowymi lub zmodyfikowanymi działaniami, wyrobami i usługami zostanązidentyfikowanie.

Rozporządzenie EMAS wymaga, aby organizacja opracowała procedurę ocenyaspektów środowiskowych. Przykładowa procedura oceny aspektów środowiskowychprzedstawiona została na rysunku 4.

Rysunek 4. Procedura oceny aspektów środowiskowych20

20 Przykłady polityk środowiskowych można znaleźć w deklaracjach środowiskowych - patrzhttp://www.eko-net.pl/be0ccce22608534e11b8a83adfd6b43e


62

Metody oceny aspektów polegają na doborze odpowiednich kryteriów, wedługktórych ocenia się znaczenie wpływu na środowisko. Rozporządzenie EMAS nieokreśla kryteriów, które należy stosować podczas oceny. O znaczeniu aspektu mogądecydować nie tylko kryteria środowiskowe, ale również inne, np. wpływ nawizerunek organizacji.

W poniższej tabeli przedstawiono przykładową metodę oceny znaczenia aspektówśrodowiskowych. W przykładzie zastosowano następującą metodę oceny wpływuaspektu:l skala dla każdej kategorii: od 1 (najmniejsze znaczenie) do 3 (największe znaczenie),l aspekt uznany jest za znaczący, jeżeli suma punktów ze wszystkich kategorii dla

danego aspektu jest większa lub równa 6 lub wymagania prawne i inne ocenionona 2 lub 3,

W ocenie wymagań prawnych przyjęto następujące kryteria:1. 3 punkty w przypadku, gdy dla danego aspektu wymagana jest decyzja

administracyjna (np. pozwolenie na emisję gazów lub pyłów do powietrza,pozwolenie na wytwarzanie odpadów) zawierająca limity emisyjne.

2. 2 punkty w przypadku, gdy wymagane są zgłoszenia, rejestracje, wnoszenie opłatlub zawarte zostały umowy cywilno-prawne (np. z odbiorcą ścieków).

3. 1 punkt, gdy nie ma żadnych wymagań prawnych.

Przykładowa ocena aspektów środowiskowych może więc wyglądać następująco:

63EMAS


Dokumentacja

Rozporządzenie EMAS nie wymaga udokumentowania procedur identyfikacjiaspektów oraz ich oceny. Nie określa również, czy powinna być to jedna proceduraczy dwie. W praktyce wiele organizacji decyduje się więc na stworzenieudokumentowanej procedury identyfikacji i oceny aspektów, zawierającej kryteriaoceny znaczących aspektów.

Ponadto punkt 6.4. Załącznika VI do Rozporządzenia EMAS wymaga, aby kryteriaoceny aspektów przyjęte przez organizację były publicznie dostępne, co w praktyceznaczy, że muszą być udokumentowane.

Zapisy

Dokumentowaniu muszą natomiast podlegać wszelkie informacje wynikające zestosowania procedury (lub procedur) identyfikacji aspektów. Oznacza to, żeudokumentowany musi być proces identyfikacji, czyli prowadzenie i aktualizacjarejestru znaczących aspektów środowiskowych.

5.6 Aktualizacja informacji o wymaganiach prawnych i innych

Informacje dotyczące wymagań prawnych i innych, których spełnianie jestobowiązkiem organizacji, muszą być stale aktualizowane.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.3.2.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę:l identyfikowania i posiadania dostępu do mających zastosowanie wymagań

prawnych i innych wymagań, do których spełniania organizacja się zobowiązałai które są związane z jej aspektami środowiskowymi oraz

l określenia, jak te wymagania stosują się do jej aspektów środowiskowych.Organizacja powinna zapewnić, że mające zastosowania wymagania prawnei inne, do których spełnienia organizacja się zobowiązała, zostały wzięte poduwagę przy ustanawianiu, wdrażaniu utrzymywaniu jej systemu zarządzaniaśrodowiskowego.


Spełnienie tego wymagania polega na opracowaniu procedury identyfikowaniawymagań prawnych oraz sposobu wykorzystania informacji o tych wymaganiachw funkcjonowaniu SZŚ.

Przedmiotem procedury powinno być ustalenie sposobu:l identyfikowania obwiązujących oraz nowych wymagań prawnych i innych

w obszarze ochrony środowiska,l uzyskiwania i aktualizacji wszelkich dokumentów regulujących stan formalno-

prawny obowiązujący organizację.

Procedura powinna obejmować następujące punkty określające:


64

l zakres odpowiedzialności dotyczący monitorowania wymagań prawnych(wytypowanie konkretnych pracowników/stanowisk, którzy będą odpowiedzialniza identyfikowanie wymagań),

l sposób (wraz z przypisaniem odpowiedzialności) aktualizacji i rejestrowaniawymagań prawnych,

l sposób, w jaki odpowiednie osoby będą zdobywać istotne informacje dotyczącedokumentów prawnych i innych regulacji (dostęp do wymagań ustawowych,prenumerata wydawnictw, dostęp do mediów, szkolenia, itp.),

l zakres wymagań prawnych i innych obowiązujących organizację,l sposób oceny i analizy zidentyfikowanych wymagań prawnych,l sposób, w jaki wymagania prawne będą odnoszone do aspektów środowiskowych,l sposób dostępu do odpowiednich wymagań i przepisów oraz sposób ich dystrybucji

do konkretnych komórek organizacyjnych.

Stworzenie odpowiedniej procedury oraz ewentualnego rejestru wymagań prawnychmusi być początkiem procesu aktualizacji i weryfikacji wymagań prawnych i innych.Wypracowana procedura powinna zapewniać dostęp do przepisów prawnychobowiązujących organizację oraz umożliwiać w sposób ciągły śledzić zmiany w prawie.Procedura powinna także uwzględniać potrzebę dostosowania działań organizacjido zmian w prawie.

Podsumowując, organizacja powinna:l zapewnić odpowiedni poziom szczegółowości identyfikacji wymagań, który będzie

pozwalał na skuteczne uwzględnienie tych wymagań w innych obszarachsystemowych oraz umożliwi wiarygodną ocenę zgodności z tymi wymaganiami,

l zapewnić, aby wymagania prawne i inne wynikające z przepisów, pozwoleń itp.,poddawane były stałemu nadzorowi uwzględniając zmiany związane z nowymilub zmodyfikowanymi wymaganiami oraz zmianami dotyczącymi funkcjonowaniaorganizacji,

l zapewnić, że proces identyfikacji wymagań objął wszystkie wymagania prawnew odniesieniu do każdego aspektu.

W przypadku problemów z oceną lub analizą zidentyfikowanego wymaganiaprawnego można zwrócić się z prośbą do właściwego organu administracjio interpretację.

Dokumentacja

Nie ma obowiązku dokumentowania procedury identyfikacji wymagań prawnych.Weryfikator będzie sprawdzał znajomość obowiązków wynikających z wymagańprawnych i innych. Dopiero kiedy uzna, że jest ona niewystarczająca, może uznaćudokumentowanie procedury za właściwe działanie korygujące.

Zapisy

Z wymagania nie wynika jednoznacznie obowiązek prowadzenia zapisówdotyczących zidentyfikowanych wymagań prawnych i innych. Jednak uwzględniającmnogość przepisów trudno sobie wyobrazić skuteczne zarządzanie tą informacją

65EMAS


bez prowadzenia jakichkolwiek zapisów. Dobrą praktyką jest stosowanie zapisówz procesu identyfikacji i aktualizacji wymagań prawnych w postaci rejestru wymagańprawnych lub w postaci tabeli/formularza przedstawionego poniżej.

W przedstawionym przykładzie identyfikowane są nie tylko tytuły aktów prawnych,ale również konkretne wymagania wynikające z tych aktów. Takie podejście będziepomocne w budowie innych elementów SZŚ, np. procedur operacyjnych i ocenyzgodności. Wykaz tytułów aktów prawnych jest nierzadko akceptowany przezaudytorów/weryfikatorów, ale z punktu widzenia skuteczności działania systemu bywaniewystarczający.

5.7 Cele, zadania i program

Cele i zadania środowiskowe pozwalają na stopniowe zmniejszanie negatywnegooddziaływania na środowisko i są narzędziem ciągłego doskonalenia. Natomiastprogram zarządzania środowiskowego stanowi całościowy plan roboczy będącyprzełożeniem polityki środowiskowej organizacji na codzienną praktykę

5.7.1 Cele i zadania

Cele i zadania środowiskowe są instrumentem pozwalającym na realizację zobowiązańzawartych w polityce środowiskowej.


66

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.3.3.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać udokumentowane celei zadania środowiskowe dla odpowiednich służb oraz na odpowiednichszczeblach organizacji.Cele i zadania powinny być mierzalne, jeżeli jest to możliwe, oraz spójnez polityką środowiskową, łącznie ze zobowiązaniami do zapobieganiazanieczyszczeniom, zgodności z mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymii innymi wymaganiami, do których spełnienia organizacja się zobowiązała orazdo ciągłego doskonalenia.Ustanawiając cele i zadania, oraz dokonując ich przeglądu organizacja powinnauwzględnić wymagania prawne i inne, do których spełnienia się zobowiązała,oraz swoje znaczące aspekty środowiskowe. Powinna również wziąć pod uwagęopcje technologiczne, wymagania finansowe, operacyjne i biznesowe oraz punktwidzenia stron zainteresowanych.

Definicje(wg. normy PN-EN ISO 14001:2005)

Spełnienie wymaganiaCele i zadania powinny być czytelnie opisane, regularnie uaktualniane i przekazywanezainteresowanym stronom. Określanie celów i zadań jest zakorzenione w podejściuprewencyjnym, tj. zajmowaniu się przyczynami problemu, nie jego skutkami. Celei zadania środowiskowe powinny nawiązywać do postanowień politykiśrodowiskowej. Mogą one obejmować następujące obszary:l zmniejszenie ilości odpadów i zużycia zasobów,l zmniejszenie lub wyeliminowanie emisji zanieczyszczeń do środowiska,l przeprojektowanie wyrobów celem maksymalnego zmniejszenia ich oddziaływania

na środowisko w czasie produkcji, wykorzystania i usuwania,l promowanie świadomości środowiskowej pracowników i społeczności zewnętrznej.

Przy ustalaniu celów organizacje powinny uwzględnić:l zidentyfikowane znaczące aspekty środowiskowe,l stosowne wymagania prawne i inne,l trendy i możliwości technologiczne, a także finansowe,l ewentualne informacje pochodzące od zainteresowanych stron.Powiązanie między polityką środowiskową organizacji, a celami i zadaniamiprzedstawiono w poniższej tabeli:

67EMAS


Mogą występować różne rodzaje celów i/lub zadań. Zwykle są one ukierunkowanena ograniczenie oddziaływania na środowisko, takie jak zmniejszenie emisji doatmosfery o określony procent w stosunku do wielkości produkcji. Istnieje równieżmożliwość obrania celu (lub zadania) w postaci zbadania określonego zagadnieniai/lub zapewnienia porządku i właściwego utrzymania. Na przykład trzeba dowiedziećsię przede wszystkim, gdzie przypada największe zużycie energii na linii produkcyjnejprzed podjęciem jakichkolwiek konkretnych działań. Aby zapewnić realizację celówi zadań, jak również monitorowanie postępów zaleca się, aby każdy cel i zadaniemiały przynajmniej jeden wskaźnik efektów działania środowiskowego.

Cele i zadania środowiskowe powinny być wyznaczane dla zidentyfikowanychznaczących aspektów środowiskowych. Nie jest to jednak sztywna reguła. Jeżeliorganizacja określiła obszary do doskonalenia dotyczące aspektów innych niżznaczące, to może wyznaczyć konkretne cele i zadania. Trzeba jednak spełnić kilkawarunków:l wprowadzenie celów dla aspektów innych niż znaczące nie może ograniczyć

możliwości realizacji celów w zakresie znaczących aspektów środowiskowych,l nie można wyznaczać celów i zadań tylko dla aspektów nieznaczących.Ocena i modyfikacja celów i zadań prowadzona jest zwykle raz w roku w ramachaktualizacji przeglądu środowiskowego, natomiast wyniki w zakresie osiągnięcia celówi realizacji zadań powinny zostać uwzględnione w przeglądzie zarządzania orazanalizowane w ramach przeprowadzania audytów wewnętrznych.

5.7.2 Programy

Program określa osoby odpowiedzialne i zasoby niezbędne do osiągnięciazdefiniowanych celów i zadań w ustalonych terminach.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.3.3.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać program(-y) osiąganiaswoich celów i zadań.Program(-y) powinien (powinny) obejmować:a) przypisanie odpowiednim służbom oraz odpowiednimi szczeblom organizacji

odpowiedzialności za osiąganie celów i zadań orazb) środki i terminy, w których mają być one osiągnięte.

Program środowiskowy dostarcza odpowiedzi na pytania: kto co robi, kiedy, w jakisposób, przy pomocy jakich środków i w jakich terminach.


68

Program zarządzania środowiskowego musi być powiązany z ogólną strukturąi planowaniem strategicznym w celu zapewnienia efektywności tych działań. Programpowinien być dynamiczny, regularnie uaktualniany i weryfikowany w miarę zmianwprowadzanych do nadrzędnych celów i zadań organizacji.

Poniżej przedstawiono przykład programu realizacji celów i zadań środowiskowych.

Uwaga: Mechanizm ustalania celów i zadań jest zbieżny z niektórymiinstrumentami funkcjonującymi w polskim prawie.Przykład: W odniesieniu do kwestii osiągania zgodności z wymaganiaminajlepszych dostępnych technik, co zostało opisane w artykule 208 ustawy Prawoochrony środowiska:" (…) 2b. Jeżeli spełnienie wymagań najlepszych dostępnych technik wiąże sięz realizacją działań w okresie, na który ma być wydane pozwolenie, informacja,o której mowa w artykule 184 ust. 2 pkt. 15, zawiera:1) wskazanie i opis proponowanych działań,

69EMAS


2) harmonogram realizacji działań w okresie obowiązywania pozwolenia;w przypadku planowanej realizacji określonego działania w okresie dłuższymniż rok jest wymagane wskazanie etapów tego działania w okresach niedłuższych niż roczne oraz terminów realizacji tych etapów,

3) przewidywane koszty realizacji poszczególnych działań,4) plan finansowaniaposzczególnych działań,5) wskazanie uwarunkowań technicznychi ekonomicznych uzasadniających proponowany harmonogram realizacjidziałań. (…)"

Podobne mechanizmy funkcjonują w odniesieniu do programówdostosowawczych (artykuły 422-427 ustawy - Prawo ochrony środowiska) lubteż odroczenia opłaty za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnej karypieniężnej (artykuł 317 tej samej ustawy).

Rozporządzenie EMAS posługuje się definicją "ciągłego doskonalenia efektówdziałalności środowiskowej": Proces poprawy, z roku na rok, wymiernych efektówdziałania systemu zarządzania środowiskowego związanych z prowadzonym przezorganizację zarządzaniem jej znaczącymi aspektami środowiskowymi, opartymna polityce środowiskowej, celach i zadaniach.

Rozporządzenie EMAS określa, że poprawa ta powinna być widoczna z roku na rok.W praktyce oznacza to, że Rozporządzenie EMAS kładzie nieco większy nacisk naosiąganie w określonym czasie celów środowiskowych będących podstawowyminstrumentem realizacji zobowiązania do ciągłego doskonalenia zawartego w polityceśrodowiskowej.

Zgodnie z przytoczoną powyżej definicją ciągłego doskonalenia nie jest koniecznedoskonalenie się we wszystkich obszarach objętych polityką środowiskową. Tak więc,organizacja nie musi wyznaczać sobie celów i zadań dla wszystkich znaczącychaspektów środowiskowych. W takim wypadku organizacja musi wykazać, żezidentyfikowane znaczące aspekty są należycie nadzorowane oraz, że na przykład wwyniku przeprowadzenia oceny możliwości ekonomicznych i technicznych niewymagają doskonalenia w tym obszarze.

Należy unikać formułowania celów środowiskowych mających na celu uzyskaniezgodności z wymaganiami prawnymi w zakresie ochrony środowiska, ponieważw takich wypadkach będzie to traktowane jako niespełnienie wymagańRozporządzenia EMAS uniemożliwiające rejestrację w systemie EMAS. Wyjątkiemjest sytuacja, w której organizacja stawia sobie cele związane z wymaganiami, któredopiero zaczną obowiązywać. Realizacja działań mających na celu uzyskaniezgodności z obowiązującym prawem, np. realizacja zarządzeń pokontrolnych WIOŚpowinna mieć status działań korygujących. Wyjątek stanowi ujęcie w celachśrodowiskowych programu dostosowawczego ustalonego na bazie ustawy Prawoochrony środowiska.

Dokumentacja

Rozporządzenie EMAS jednoznacznie wymaga udokumentowania celów i zadańśrodowiskowych. Z treści wymagań nie wynika jednoznacznie, że trzeba


70

udokumentować programy środowiskowe, jednakże z praktycznego punktu widzeniajest to konieczne i powszechnie stosowane.

5.8 Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia

Sukces i efektywność wdrożenia oraz działania systemu zarządzania środowiskowegozgodnego z Rozporządzeniem EMAS wymagają jednoznacznego określenia róli wyznaczenia spośród wszystkich pracowników osób odpowiedzialnych za konkretnedziałania. Fundamentem organizacyjnym systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ)jest określenie i zapewnienie niezbędnych zasobów, w tym: zasobów ludzkich, czasu,finansów oraz technologii. Już we wczesnym stadium wdrażania systemu należy jasnosprecyzować odpowiedzialność poszczególnych pracowników, którzy będą"zarządzać" systemem. Struktura ta powinna być wykorzystywana podczas tworzeniadokumentacji systemowej i określaniu sposobu postępowania odnośnie spełnianiaposzczególnych wymagań Rozporządzenia EMAS. Przejrzysta struktura organizacyjnaułatwi w kolejnych etapach wdrażania systemu przypisanie konkretnych zadańi działań w ramach systemu.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.1.Kierownictwo powinno zapewnić dostępność zasobów niezbędnych doustanowienia, wdrożenia, utrzymywania i doskonalenia systemu zarządzaniaśrodowiskowego. Zasoby te obejmują zasoby ludzkie i specjalistyczneumiejętności, infrastrukturę organizacyjną, technologię i zasoby finansowe.W celu umożliwienia skutecznego zarządzania środowiskowego, role,odpowiedzialność i uprawnienia należy określić, udokumentowaći zakomunikować.Najwyższe kierownictwo organizacji powinno wyznaczyć specjalnego(-ych)przedstawiciela(-li) kierownictwa, który(-rzy) niezależnie od innychodpowiedzialności, powinien (powinni) mieć określone zadania, zakresodpowiedzialności i uprawnienia w celu:a) zapewnienia, że system zarządzania środowiskowego jest ustanowiony,

wdrożony i utrzymywany zgodnie z wymaganiami niniejszej normymiędzynarodowej,

b) przedstawienia najwyższemu kierownictwu sprawozdań z wynikówfunkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego w celu dokonaniaprzeglądu, łącznie z zaleceniami dotyczącymi doskonalenia.


Wymaganie to ma na celu zapewnienie, że istnieje struktura organizacyjna, w którejsą kompetentni ludzie mający dostęp do zasobów (finansowych, osobowych, itp.),którzy są w stanie wypełnić konkretne role w ramach SZŚ.

Przykład: Ustawa Prawo ochrony środowiska zawiera ogólne wymaganiapraktycznie zbieżne z wymaganiami normy ISO 14001:" (…) Art. 140. 1. Podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany zapewnićprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:

71EMAS


1) odpowiednią organizację pracy,2) powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska

osobom posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe,3) zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąże się z kwestiami

ochrony środowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczneodpowiednie przygotowanie zawodowe w tym zakresie,

4) podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkódw środowisku wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochronyśrodowiska przez pracowników, a także podejmowanie właściwychśrodków w celu wyeliminowania takich przypadków w przyszłości.

2. Pracownicy są obowiązani postępować w sposób zapewniający ochronęśrodowiska."

Przykłady różnych funkcji zawodowych związanych z odpowiedzialnością zaśrodowisko:

Wdrażając system zarządzania środowiskowego najwyższe kierownictwo powinnopowołać specjalnego przedstawiciela (zwanego często pełnomocnikiem),kierownictwa do spraw systemu zarządzania środowiskowego, o czym wspomnianotakże w opisie Kroku 2. wdrażania SZŚ. Powołana osoba będzie reprezentowaćkierownictwo organizacji we wszystkich sprawach związanych z systemem i będziełącznikiem między zespołem wdrażającym system (a w późniejszym okresiez zespołem prowadzącym SZŚ) a kierownictwem.

Można rozważyć kilka możliwości powołania przedstawiciela kierownictwa, biorącpod uwagę strukturę organizacyjną:l scentralizowanie odpowiedzialności: powołanie na przedstawiciela jednego

z członków najwyższego kierownictwa, osoba ta będzie pełniła funkcjeprzedstawiciela zespołu wdrażającego, a także będzie kierownikiem tego zespołu,

l rozdzielenie odpowiedzialności: powołanie na przedstawiciela członka najwyższegokierownictwa, ale funkcja kierownika zespołu wdrażającego zostanie przeniesionana kierownika działu ochrony środowiska lub też głównego specjalistę,

l przeniesienie odpowiedzialności na niższy szczebel kierowniczy: powołanie naprzedstawiciela kierownika działu ochrony środowiska lub wydziału, pod który


72

podlega ochrona środowiska i przeniesienie funkcji kierownika zespołu naspecjalistę.

Jak widać kombinacji organizacyjnych jest wiele i zależy ona od specyficznychuwarunkowań w danej organizacji. Należy przy tym zaznaczyć, że powołanie napełnomocnika osoby z najwyższego kierownictwa może mieć pozytywny wpływ naprace zespołu wdrożeniowego oraz na późniejsze sprawne funkcjonowanie systemu,poprzez fakt posiadania odpowiedniej mocy decyzyjnej.

Uwaga dla małych organizacji: Alternatywnym rozwiązaniem stosowanym przezmniejsze organizacje jest zatrudnienie osoby z zewnątrz. Przeniesienieodpowiedzialności pełnomocnika na konsultanta zewnętrznego nie koliduje zestrukturą organizacyjną oraz zakresem zadań i obowiązków pracowników.Z drugiej strony, także w małych organizacjach logiczne może się wydawaćprzejęcie obowiązków pełnomocnika systemu przez dyrektora/właściciela.

Pełnomocnik powinien zdefiniować role i zakres odpowiedzialności, a takżeuprawnienia poszczególnych pracowników w zakresie SZŚ. Decyzja, o tym, ktozostanie powołany na pełnomocnika, zależy od osób będących w dyspozycjikierownictwa organizacji. Każde rozwiązanie będzie korzystne, jeżeli osoba, taposiadają stosowne umiejętności w zakresie zarządzania, jak również wystarczającypoziom wiedzy dotyczącej zagadnień związanych ze środowiskiem.

Uwaga: Dla kluczowych stanowisk związanych z SZŚ należy wskazać osobyzastępujące głównych odpowiedzialnych. Zapewni to właściwe funkcjonowanieSZŚ w przypadku nieobecności lub odejścia pracownika odpowiedzialnego zadany obszar.

Dokumentacja

Rozporządzenie EMAS wymaga udokumentowania ról, zakresów obowiązkówi odpowiedzialności.

Ogólne zapisy odnoszące się do generalnych i ramowych działań w ramach SZŚ niesą tutaj wystarczające. Należy określić zadania i odpowiedzialności poszczególnychosób (stanowisk) w ramach systemu i je udokumentować.

Najczęściej spotykaną formą dokumentowania są zapisy w dokumentach osobowychpracowników lub umieszczenie odpowiednich informacji w procedurachi instrukcjach. W drugim z wymienionych przypadków należy pamiętać, że brakobowiązku dokumentowania niektórych procedur nie zwalnia z obowiązkudokumentowania zakresów obowiązków, odpowiedzialności i uprawnień. Zakresyte powinny być określone w sposób zapewniający, że odpowiedni pracownicy mająpełen obraz swojej roli w ramach SZŚ. Dokumentowanie ma na celu umożliwieniejednoznacznego przekazywania informacji pracownikom oraz przyjęcie stałego punktuodniesienia niezbędnego np. przy analizie przyczyn niezgodności.

5.9 Kompetencje, szkolenia i świadomość

Faktyczne włączenie pracowników w proces wdrażania oraz funkcjonowania systemuzarządzania środowiskowego wymaga odpowiedniego poziomu świadomości, wiedzy

73EMAS


i kompetencji w zakresie ochrony środowiska, podstaw działania systemu orazwpływów na środowisko związanych z prowadzonymi działaniami.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.2.Organizacja powinna zapewnić, że każda osoba wykonująca dla organizacji lubw jej imieniu zadania, które mogą mieć znaczący wpływ na środowiskozidentyfikowane przez organizację, jest kompetentna dzięki odpowiedniemuwykształceniu, szkoleniu lub doświadczeniu oraz powinna zachowywać związanez tym zapisy.Organizacja powinna zidentyfikować potrzeby szkoleniowe związane z jejaspektami środowiskowymi i systemem zarządzania środowiskowego. Powinnaona zapewnić szkolenia lub podjąć inne działania, aby spełnić te potrzeby orazpowinna zachowywać związane z tym zapisy.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę, w celuuświadomienia osobom pracującym dla organizacji lub w jej imieniu:a) znaczenia zgodności z polityką środowiskową i procedurami oraz wymaganiami

systemu zarządzania środowiskowego,b) znaczących aspektów środowiskowych i związanych z nimi rzeczywistych lub

potencjalnych wpływów ich pracy na środowisko oraz korzyści dla środowiskawynikających z poprawy ich indywidualnego działania,

c) ich zadań i odpowiedzialności w osiąganiu zgodności z wymaganiami systemuzarządzania środowiskowego oraz

d) potencjalnych konsekwencji odstępstwa od ustalonych procedur.


Skuteczny system zarządzania środowiskowego wymaga, abyosoby zaangażowane w działania, które mają lub mogą miećwpływ na środowisko, miały odpowiednie kompetencje.Kompetencje te mogą być wynikiem odpowiedniegowykształcenia, doświadczenia bądź przeszkolenia. Jeżelipracownicy nie mają wystarczających kompetencjiuzyskanych wskutek wykształcenia lub doświadczenia,konieczne jest zidentyfikowanie potrzeb szkoleniowychi przeprowadzenie szkoleń.

Podczas określania potrzeb szkoleniowych można zadaćsobie następujące pytania:l Jakie kompetencje wymagane są na różnych stanowiskach

pracy w organizacji?l Jaki jest poziom wykształcenia i doświadczenia kadry?l Czy zostały wprowadzone nowe lub zmienione instrukcje stanowiskowe lub

eksploatacyjne?


74

Dzięki powyższej identyfikacji możliwe jest wykrycie braków w wymaganychkompetencjach poszczególnych pracowników i określenie potrzeb szkoleniowych,aby uzupełnić kompetencje czy też wiedzę personelu.

W poniższej tabeli przedstawiono przykłady programu szkoleniowego (bez podanychterminów):

Należy pamiętać, że szkolenie wszystkich pracowników nie jest formalnymwymaganiem. Szkolenia wymagane są tylko wtedy, kiedy ich brak może się przyczynićdo powstania niezgodności lub złego nadzorowania aspektów środowiskowych.

Jednak podczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego można rozważyćprzeszkolenie całej kadry w celu podniesienia świadomości pracowników na tematzarządzania środowiskowego i działań organizacji w zakresie ochrony środowiska.

Wymagane poziomy kompetencji w zakresie zagadnień środowiskowych różnią sięnaturalnie na poszczególnych stanowiskach. Niektóre stanowiska i/lub funkcje(zwłaszcza te, które mogą powodować znaczące oddziaływanie na środowisko)wymagają dogłębnej znajomości przepisów prawa i systemu zarządzaniaśrodowiskowego (SZŚ), w przypadku innych wystarczy wiedzieć, jak organizacja działaw zakresie zagadnień dotyczących środowiska. W związku z tym organizacja powinnadokonać identyfikacji poziomów wiedzy w zakresie zagadnień środowiskowych

75EMAS


potrzebnych na poszczególnych stanowiskach i dla poszczególnych osób,a w konsekwencji, jakie są wymogi szkoleniowe pozwalające osiągnąć takie poziomykompetencji. Tak więc, należy rozważyć dwa poziomy szkoleniowe:l szkolenie standardowe - przeznaczone dla całej organizacji, które będzie

poświęcone zagadnieniom znaczenia systemu zarządzania środowiskowego, rolii odpowiedzialności pracowników w trakcie wdrażania i utrzymania systemu orazkonsekwencji odstępstwa od wymagań,

l szkolenie specjalistyczne - dla poszczególnych pracowników lub komórek, którychdziałanie związane jest ze znaczącymi aspektami środowiskowymi.

Uwaga: Przepisy ochrony środowiska w niektórych przypadkach wprost wymagająformalnych uprawnień potwierdzających kwalifikacje do prowadzeniaokreślonych działań.Przykład: Ustawa o substancjach zubożających warstwę ozonową w artykule 9.zawiera wymagania kompetencyjne w stosunku do osób prowadzącychdziałalność polegającą na obsłudze technicznej, demontażu oraz naprawieurządzeń i instalacji zawierających substancje kontrolowane, a także na odzyskusubstancji kontrolowanych, ich recyklingu, regeneracji, przekazywaniu doponownego użytkowania oraz obrocie tymi substancjami. Ustawa o odpadach(artykuły 49 i 62 i związane) zawiera wymagania w stosunku do kierownikówspalarni odpadów oraz do kierowników składowisk.

Większość szkoleń może być przeprowadzonych przez pracowników/specjalistówz własnej organizacji. Należy także pamiętać o przygotowaniu materiałówszkoleniowych oraz uwzględnieniu różnych metod szkoleniowych. Najczęściejstosowanymi metodami są:l wykłady - najbardziej przydatne na szkolenia ogólne i przedstawianie generalnych

założeń, kwestii i idei, aczkolwiek jest to najmniej efektywna metoda,l dyskusje grupowe - osoby prowadzące szkolenie bardziej integrują się i łatwiej

docierają do odbiorców,l pokazy wideo/multimedialne - skuteczna metoda, rzadko stosowana w oderwaniu

od innych metod,l warsztaty oparte na przykładach (case study) - doskonalenie i kształcenie na

praktycznych przykładach,l instruktaże stanowiskowe - szkolenie łączące wiedzę techniczną i specjalistyczną.

Uwaga: Zapewnienie odpowiednich kompetencji dotyczy również osóbpracujących dla lub w imieniu organizacji. W zależności od sytuacji szkoleniamogą obejmować podwykonawców i dostawców - przede wszystkich tych, którzydziałają na terenie organizacji.

DokumentacjaNie jest konieczne dokumentowanie procedury identyfikacji potrzeb szkoleniowychi planowania i prowadzenia szkoleń. Weryfikator będzie sprawdzał poziomkompetencji i świadomości pracowników Dopiero, kiedy uzna, że jest onniewystarczający, może uznać udokumentowanie procedury za właściwe działaniekorygujące.


76

Zapisy

Konieczne jest prowadzenie zapisów poświadczających kompetencje pracownikówzatrudnionych na stanowiskach, gdzie brak odpowiednich kompetencji mógłbydoprowadzić do zwiększonego negatywnego oddziaływania na środowisko. Zapisyte mogą obejmować zapisy z odbytych szkoleń oraz inne dowody uzyskaniawymaganego doświadczenia (np. świadectwa pracy) lub wykształcenia.

Zapisy dotyczące szkoleń wewnętrznych na ogół obejmują listy obecności i programszkolenia.

5.10 Komunikacja

Komunikacja, czyli przepływ informacji, przebiega zarówno na poziomiewewnętrznym (wewnątrz organizacji), jak i zewnętrznym (w przypadkuzainteresowanych osób z zewnątrz np. władz, udziałowców, sąsiadów). Komunikacjama duże znaczenie dla skuteczności SZŚ, ponieważ służy:

l motywowaniu pracowników, zwiększaniu ich zaangażo-wania w system zarządzania środowiskowego,

l wyjaśnianiu polityki środowiskowej (zarówno wewnętrznie,jak i zewnętrznie),

l zapewnieniu zrozumienia ról i zakresu odpowiedzialności(w kwestiach dotyczących środowiska),

l wykazywaniu zaangażowania kierownictwa,l monitorowaniu i przekazywaniu informacji o efektach

działania,l identyfikowaniu potencjalnych możliwości ulepszeń,l przekazywaniu informacji o efektach i osiągnięciach

w zakresie działań środowiskowych osobom zainteresowa-nym i grupom interesu,

l zapewnianiu efektywnej i dokładnej informacji w sytuacjach awaryjnych (odgrywato istotną rolę przy informowaniu mediów o wypadkach, itp.),

l komunikowaniu się z urzędami ds. ochrony środowiska/ sprawozdawczościkierowanej do tych urzędów,

l zapewnianiu efektywnie działającego systemu obsługi skarg, zapytań, itp. w zakresieśrodowiska.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.3.Uwzględniając aspekty środowiskowe i system zarządzania środowiskowego,organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y):a) wewnętrznej komunikacji między różnymi szczeblami i służbami organizacji,b) otrzymywania, dokumentowania i udzielania odpowiedzi w procesie

komunikowania się z zewnętrznymi stronami zainteresowanymi.

77EMAS



Rozporządzenie EMAS wymaga, aby organizacja ustanowiła, wdrożyła i utrzymywałaprocedurę komunikowania informacji związanych ze znaczącymi aspektamiśrodowiskowymi zarówno wewnątrz organizacji, tj. między poszczególnymikomórkami organizacyjnymi, jak i na zewnątrz organizacji. Procedura komunikacjipowinna dotyczyć uzyskiwania, dokumentowania i reagowania na informacjeprzekazywane przez zainteresowane strony, w tym pracowników. Efektywny proceskomunikacji stwarza możliwości wszystkim pracownikom do wykazania swojejkreatywności i motywuje do większego zaangażowania się w działania środowiskowe.

Przykładami komunikacji wewnętrznej są np. tablice informacyjne, wydawnictwawewnętrzne, spotkania pracowników z osobami odpowiedzialnymi za ochronęśrodowiska oraz ustalone metody pozyskiwania informacji od pracowników.

Procedura komunikacji zewnętrznej winna umożliwić wszystkim zainteresowanymstronom możliwości wyrażania swoich opinii, uwag lub skarg. Uzyskane informacjepowinny być uwzględniane przez organizację przy ocenie aspektów środowiskowych.Praktycznymi rozwiązaniami są np. publicznie dostępne numery telefonów służącedo zgłaszania skarg i wniosków przez zainteresowanych.

Uwaga: Warto zwrócić uwagę na dwa przepisy zawarte w ustawie Prawo ochronyśrodowiska:"(…) Art. 19. 1. Organy administracji są obowiązane udostępniać każdemuinformacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu. (…)"Fakt, że wszystkie wnioski o pozwolenia, pozwolenia a także sprawozdaniadotyczące wielkości emisji oraz skali oddziaływania na środowisko sąudostępniane przez organy administracji publicznej, nie zwalnia organizacjiz prowadzenia komunikacji zewnętrznej. Przeciwnie, jakość przekazywanychinformacji musi być wyższa, bo zainteresowane strony mogą łatwiej zweryfikowaćprzekazywane informacje."(…) Art. 31. Każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniuprowadzonym z udziałem społeczeństwa.Art. 32. 1. Przed wydaniem decyzji wymagających udziału społeczeństwa organadministracji właściwy do ich wydania:1) podaje do publicznej wiadomości informację o zamieszczeniu w publicznie

dostępnym wykazie danych o wniosku o wydanie decyzji oraz o możliwościskładania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie miejsce i 21-dniowytermin ich składania, a w przypadku, o którym mowa w art. 60 ust. 1 pkt 1,także informację o prowadzonym postępowaniu dotyczącym transgranicznegooddziaływania na środowisko,

2) może przeprowadzić rozprawę administracyjną, otwartą dla społeczeństwa [...],3) rozpatruje zgłoszone uwagi i wnioski. (…)"Jak zatem widać, jeśli dana organizacja występuje o wydanie decyzji, którą wydajesię w procesie, w którym konieczny jest udział społeczeństwa, wówczas już naetapie wnioskowania o tę decyzję może spotkać się z koniecznościąkomunikowania się ze stronami zewnętrznymi. Mechanizmy wypracowanew systemie zarządzania środowiskowego mogą to znacznie ułatwić.


78

Rozporządzenie EMAS wychodzi poza wymagania normy ISO 14001 w zakresiekomunikacji wewnętrznej i zewnętrznej. Rozporządzenie EMAS nakłada wymógaktywnego uczestnictwa pracowników, które jest warunkiem koniecznym i kluczowymdo ciągłego doskonalenia działalności środowiskowej. Warunkiem aktywnegouczestnictwa jest sprawna komunikacja wewnętrzna. Dlatego też sposoby komunikacjiwewnętrznej powinny zapewniać, aby informacje wychodzące od kierownictwatrafiały do niższych szczebli pracowniczych, a także, aby wszelkie uwagi i opiniepracowników były przekazywane do odpowiednich osób z kierownictwa. Należypamiętać, że pracownicy, bez znaczenia, na jakim szczeblu organizacyjnym działają,są bardzo ważnym źródłem informacji i wiedzy na temat szczegółów funkcjonowaniaorganizacji. Kwestie dotyczące zaangażowania pracowników zostały opisanew punkcie 5.11.

Uwaga: W zakresie komunikacji zewnętrznej istnieje istotna różnica międzyISO 14001 a Rozporządzeniem EMAS. Norma ISO 14001 dopuszcza podjęcieprzez organizacje decyzji o wstrzymaniu się od komunikowania na zewnątrzzagadnień dotyczących znaczących aspektów środowiskowych. Warunkiemzastosowania takiego podejścia jest, zgodnie z ISO 14001, udokumentowanietej decyzji. Rozporządzenie EMAS nie dopuszcza takiego rozwiązania. Kładzienacisk (Załącznik I część B) na prowadzenie przez organizację otwartego dialoguz zainteresowanymi stronami dotyczącego wpływów na środowisko związanychz prowadzonymi działaniami, wyrobami i usługami.

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-B, punkt 3.Organizacje są w stanie wykazać prowadzenie otwartego dialogu z opiniąpubliczną oraz innymi zainteresowanymi stronami, w tym społecznością lokalnąi klientami, w odniesieniu do wpływu na środowisko ich działań, wyrobów i usług.Dialog ten ma na celu identyfikację obaw społeczeństwa i innychzainteresowanych stron.

DokumentacjaRozporządzenie EMAS nie wymaga tworzeniaudokumentowanych procedur komunikacji wewnętrznej czyzewnętrznej. Weryfikator będzie sprawdzał skutecznośćkomunikacji. Dopiero kiedy uzna, że jest ona niewystarczająca,może uznać udokumentowanie procedury za właściwedziałanie korygujące. Sposoby komunikowania się wewnątrzorganizacji są często opisywane w innych procedurachsystemowych.

ZapisyNależy prowadzić rejestr procesu komunikacji zewnętrznej, tj.:wymiany informacji z zainteresowanymi stronami poprzezstosowanie: zapisów z przyjętych skarg, uwag lub informacjioraz decyzji organizacji związanych z postępowaniem odnośnieprzyjętej informacji.

79EMAS


5.11 Zaangażowanie pracowników

Zgodnie z zapisami Rozporządzenia EMAS, założeniem systemu zarządzaniaśrodowiskowego jest promocja ciągłej poprawy działalności środowiskowej organizacjipoprzez czynny udział pracowników organizacji.

Istotne jest, aby pracownicy spostrzegali działania na rzecz ochrony środowiska jakomożliwość, spośród wielu innych, poprawiającą warunki i organizację pracy.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-B, punkt 4.W uzupełnieniu wymagań sekcji A niniejszego załącznika, należy dążyć dozaangażowania pracowników w proces ciągłej poprawy efektów działalnościśrodowiskowej organizacji. W tym celu należy stosować odpowiednie formyuczestnictwa, takie jak system ksiąg z sugestiami lub praca zespołowa nadposzczególnymi projektami lub komitety środowiskowe. Organizacjeuwzględniają wytyczne Komisji w sprawie stosowania najlepszej praktyki w tejdziedzinie. Przedstawiciele pracowników są włączani w realizację procesu, jeśliwyrażają takie życzenie.


Zapewnienie zaangażowania pracowników wymaga odpowiedniego przeszkoleniaoraz systemu informowania. Udział pracowników powinien być utrzymywany nawszystkich szczeblach struktury organizacyjnej.

Organizacja posiadająca wdrożony i funkcjonujący system zarządzaniaśrodowiskowego powinna być w stanie przedstawić, jakie środki zastosowała doaktywnego zaangażowania pracowników. Takimi narzędziami mogą być na przykład:l spotkania ze związkami zawodowymi, narady robocze lub inne spotkania

w organizacji,l możliwość podnoszenia swoich kwalifikacji i wiedzy,l wyposażenie pozwalające i ułatwiające pracownikom przedstawianie swoich

sugestii,l powołanie komisji/zespołu kierowniczego dotyczącego spraw środowiskowych,l wspólne spotkania kierownictwa z pracownikami oraz z przedstawicielami działu

ochrony środowiska,l utworzenie zespołów zajmujących się środowiskiem, grup warsztatowych lub

projektowych,l kontakty z konsultantami, weryfikatorami, audytorami i pracownikami,l czynny udział oraz przepływ informacji pomiędzy specjalistą ds. ochrony środowiska

a przedstawicielem kierownictwa i pracowników.

Uwaga: Słabe zaangażowanie pracowników jest bolączką wielu polskichorganizacji. Istotnym czynnikiem ułatwiającym udział pracowników jest przykładz góry oraz premiowanie np. propozycji usprawnień poprawiającychoddziaływanie na środowisko. Międzynarodowe koncerny działające w Polscetwierdzą, że polscy pracownicy często przewyższają kreatywnością pracowników


80

z innych krajów. Zagadnieniem podstawowej wagi jest znalezienie sposobuwyzwalającego tą aktywność. Wydaje się, że stworzenie systemu nagród dlapracowników, którzy osiągają ponadprzeciętne osiągnięcia lub zaproponują jakieśudoskonalenie prowadzące do zmniejszenia wpływów na środowisko jest jednymz dobrych rozwiązań.

Stworzenie podstaw do czynnego zaangażowania się pracowników należy rozważyćjuż w pierwszych etapach wdrażania systemu zarządzania środowiskowego. Dobrąpraktyką jest włączenie personelu do pracy nad systemem na wszystkich poziomachi etapach, m.in. do:l formułowania polityki środowiskowej organizacji,l wstępnego przeglądu środowiskowego i analiz związanych z aspektami

środowiskowymi,l wdrożenia praktyk i procedur mających na celu poprawę wyników działań na

rzecz środowiska,l udziału w pracach zespołów środowiskowych ustanowionych do gromadzenia

informacji,l udziału w pracach zespołu opracowującego cele, zadania i programy środowiskowe,l opracowania deklaracji środowiskowej.

Dokumentacja i zapisy

Rozporządzenie EMAS nie nakłada konkretnych obowiązków związanychz dokumentowaniem i prowadzeniem zapisów w związku z zaangażowaniempracowników. Jeżeli jednak zwiększanie zaangażowania jest prowadzone poprzezokreślenie ról, zakresów odpowiedzialności i uprawnień lub też szkolenia, należystosować zasady opisane w we wcześniejszych punktach.

5.12 Dokumentacja

Zagadnienia związane z dokumentowaniem są często utożsamiane z systememzarządzania jako takim. Obecnie obserwuje się trend odchodzenia od zbyt obszernej,sformalizowanej dokumentacji na rzecz praktycznych i łatwych do zastosowaniarozwiązań. Zarówno treść dokumentacji, jak i sposób jej nadzorowania nie powinnyprzesłaniać ostatecznego celu wdrożenia SZŚ, jakim jest skuteczne ograniczanienegatywnych oddziaływań na środowisko.

Dokumentacja jest opracowywana dla wielu elementów SZŚ. Jej przygotowanie jestczęścią większości kroków wdrażania. Wymagania Rozporządzenia EMAS sąstosunkowo elastyczne w odniesieniu do dokumentacji. W związku z tym, przedrozpoczęciem opracowania dokumentacji, należy zaplanować, jakie dokumenty sąniezbędne dla funkcjonowania systemu, a dopiero później rozpocząćdokumentowanie.

Dokumentacja ma stanowić narzędzie dla właściwego prowadzenia działańzwiązanych z oddziaływaniem na środowisko, a nie dodatkowe, zbędne obciążenie.Dokumentacja może być bardzo przydatna dla nowych pracowników, aby moglipoznać nowe miejsca pracy, a także dla innych pracowników, którym przypadłapraca w innym niż codziennym zakresie.

81EMAS


Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.4.Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego powinna zawierać:a) politykę, cele i zadania środowiskowe,b) opis zakresu systemu zarządzania środowiskowego,c) opis głównych elementów systemu zarządzania środowiskowego i ich

wzajemnego oddziaływania a także odniesienia do dokumentów związanych,d) dokumenty, w tym zapisy wymagane postanowieniami niniejszej normy

międzynarodowej oraze) dokumenty, w tym zapisy określone przez organizację jako niezbędne do

zapewnienia skutecznego planowania, przebiegu i nadzorowania procesów,które są związane z jej znaczącymi aspektami środowiskowymi.


Norma PN-EN ISO 14001:2005 wprowadziła trzy nowe definicje, które mają wpływna rozumienie wymagań przedstawionych powyżej:

Z powyższych definicji wynika, że:l wymaganie ustanowienia, wdrożenia i utrzymywania procedur nie oznacza

obowiązku dokumentowania,l zapisy są szczególnym rodzajem dokumentu (spełniają definicję dokumentu),l dokument w wersji tradycyjnej (drukowanej) nie jest jedyną akceptowalną formą

dokumentowania.

Obok polityki, celów i zadań środowiskowych dokumentacja wymagana przezRozporządzenie EMAS obejmuje zakres systemu oraz opis głównych elementówsystemu i ich powiązania.

Chociaż nie jest to wprost wymagane przez Rozporządzenie EMAS, to organizacjedokumentują zakres systemu oraz opis podstawowych elementów systemui powiązania między nimi w postaci Księgi systemu.

Księga systemu powinna być skonstruowana tak, aby łatwo było z niej korzystaćpracownikom oraz weryfikatorom. Niektóre organizacje decydują się na umieszczenie


82

procedur w księdze, inne natomiast przygotowują procedury oddzielnie, a w księdzeopisują jedynie elementy systemu zarządzania środowiskowego.

Dokumentacja systemowa obejmuje również procedury oraz zapisy wymagane wprostprzez Rozporządzenie EMAS.

Procedury najczęściej dzieli się na systemowe oraz operacyjne. Ponadto dodokumentacji systemu zarządzania zalicza się również instrukcje stanowiskowe,specyfikacje i inne.

Procedury systemowe odnoszą się do jednego lub kilku elementów systemuzarządzania środowiskowego i wynikają bezpośrednio z wymagań RozporządzeniaEMAS. Zaleca się, aby procedury systemowe w jak najprostszy sposób określały trybpostępowania oraz wskazywały osoby odpowiedzialne za realizację poszczególnychobowiązków.

Procedury operacyjne dotyczą operacji związanych ze znaczącymi aspektamiśrodowiskowymi, np. gospodarki odpadami czy procesów odprowadzaniai oczyszczania ścieków. Procedury te zawierają konkretne parametry, których trzebadotrzymać na poszczególnych stanowiskach i dla poszczególnych urządzeń.

Oprócz procedur do dokumentacji systemu zarządzania środowiskowego zalicza sięrównież zapisy. Rozporządzenie EMAS wymaga prowadzenia zapisów dotyczących:l wykształcenia, szkoleń i doświadczenia pracowników,l prowadzenia szkoleń,l wyników monitorowania i pomiarów,l wzorcowania i sprawdzania urządzeń pomiarowych,l wyników oceny zgodności z wymaganiami prawa i innymi,l wyników podjętych działań korygujących i zapobiegawczych,l wyników audytów wewnętrznych,l wyników przeglądu zarządzania

Ponadto wymagane są również inne zapisy niezbędne do wykazania zgodnościz wymaganiami systemu zarządzania środowiskowego i Rozporządzenia EMAS orazzapisy określone przez organizację jako niezbędne do zapewnienia skutecznegoplanowania, przebiegu i nadzorowania procesów, które są związane z jej znaczącymiaspektami środowiskowymi.

Zapisami nie wymaganymi wprost przez Rozporządzenie EMAS, ale niezbędnymido prawidłowego funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego, mogą byćm.in.:l protokoły powypadkowe i poawaryjne,l zapisy wniosków i opinii z zewnątrz oraz podjętych działań,l rejestry informacji o dostawcach i podwykonawcach,l raporty z inspekcji, konserwacji i napraw,l rejestry danych z badań surowców i produktów,l rejestry danych z pomiarów i testów.

83EMAS


Księga i inna dokumentacja mogą być opracowane w różnych formach, w tymelektronicznej. Powinny być one jednak łatwe do wyszukania, zrozumieniai stosowania.

Uwaga: Podczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego oraz wewstępnym okresie utrzymywania systemu zasadne może być zastosowanieobszerniejszej dokumentacji systemowej, tj. bardziej szczegółowych procedursystemowych. W późniejszym czasie, kiedy sposób postępowania będziezakorzeniony i część procedur będzie odbywała się automatycznie, możnazaktualizować dokumentacje i skrócić do należytych rozmiarów. Nie jest to jednakregułą, część organizacji po jakimś czasie dochodzi do wniosku, że procedury sązbyt mało szczegółowe (z różnych względów, przykładowo stwarzają sytuacje,w których nie ma jasno określonego toku postępowania) i decydują się naposzerzenie dokumentacji.

Uwaga dla małych organizacji: W małych organizacjach należy pamiętaćo następujących zagadnieniach, które pomogą opracować i skuteczniezminimalizują dokumentację systemową:

l nie wszystkie procedury muszą być udokumentowane - ustne procedury,instruktaże stanowiskowe czy szkolenia podczas wykonywania pracy mogą byćstosowane, należy przy tym zapewnić, że przekazane sposoby postępowania sązrozumiałe, stosowane i prowadzone w należyty i zgodny sposób,l procedury powinny być proporcjonalne - przy tworzeniu procedur należybrać pod uwagę rozmiar i złożoność działań, występujące oddziaływanie naśrodowisko oraz kompetencje zaangażowanych pracowników. Dzięki temuprocedury mogą mieć formę notatki lub schematu, które będą czytelnei skuteczne.

Uwaga dla jednostek administracji publicznej: W przypadku jednostekadministracji publicznej należy zwrócić szczególną uwagę na obowiązujące jużprocedury, bardzo często wynikające z przepisów prawa. Opracowującdokumentację systemu zarządzania środowiskowego wskazane jest dokonanieprzeglądu istniejących procedur i przeanalizowanie, w jakim stopniu mogą byćone wykorzystane w systemie zarządzania środowiskowego i w jakim zakresiepowinno się je zmienić bądź uzupełnić. Dzięki takiemu podejściu systemzarządzania środowiskowego będzie spójny z przyjętymi proceduramipostępowania dotyczącymi innych zagadnień.

5.13 Nadzór nad dokumentacją

Skuteczne działanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnie z wymaganiamiRozporządzenia EMAS wymaga nie tylko udokumentowania jego głównychelementów, ale również odpowiedniego nadzoru nad dokumentacją.

Głównym celem nadzoru nad dokumentacją jest:l zapewnienie, że stosowana dokumentacja jest zatwierdzona przez kompetentne

osoby,


84

l przekazanie aktualnych informacji wszystkim, dla których są one ważnei wykorzystywane,

l wyłączenie nieaktualnych informacji z obiegu.

Zapewnia to rzetelność systemu zarządzania oraz unikanie mieszania aktualnychdokumentów z nieaktualnymi.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.5.Dokumenty wymagane przez system zarządzania środowiskowego i niniejsząnormę międzynarodową powinny być nadzorowane. Zapisy są szczególnymrodzajem dokumentu i należy je nadzorować zgodnie w wymaganiami podanymiw I-A.4.5.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y):a) zatwierdzania dokumentów pod kątem ich adekwatności, zanim zostanąwydane,b) przeglądu dokumentów i ich aktualizowania w razie potrzeby oraz ponownego

zatwierdzania,c) zapewnienia, że zmiany i status aktualnych wydań dokumentów są dostępne

w miejscach ich użytkowania,d) zapewnienia, że dokumenty są zawsze czytelne i łatwe do zidentyfikowania,f) zapewnienia, że dokumenty pochodzące z zewnątrz, określone przez

organizację jako niezbędne do planowania i działania systemu zarządzaniaśrodowiskowego, są zidentyfikowane i ich rozpowszechnianie jestnadzorowane oraz

g) zapobiegania niezamierzonemu stosowaniu nieaktualnych dokumentówi odpowiedniego ich oznaczenia, jeżeli z jakichkolwiek powodów sązachowane.


W ramach nadzoru nad dokumentacją należy wykonać cztery podstawowe działania:l zdefiniować zakres dokumentacji, która zostanie objęta nadzorem,l wypracować system autoryzacji i zatwierdzania dokumentów (kto jest upoważniony

do podpisywania) oraz dystrybucji,l zapewnić, że tylko aktualne wersje dokumentów są dostępne na stanowiskach

pracy,l zidentyfikować nieaktualne wersje dokumentów, które należy archiwizować.

Podczas definiowania zakresu dokumentacji do nadzorowania można skorzystaćz rozwiązania różnicującego rodzaj nadzoru nad różnymi kategoriami dokumentów.Przykładowo procedury i instrukcje muszą mieć formalną akceptację oraznadzorowaną listę dystrybucyjną, natomiast lista aspektów środowiskowych bądźwymagań prawnych tylko nadzorowany obieg w organizacji.

Uwaga: W Załączniku A normy ISO 14001 znalazła się wskazówka, abyorganizacja skupiła się przede wszystkim na skutecznym wdrożeniu systemu

85EMAS


zarządzania środowiskowego oraz na efektach działalności środowiskowej, a niena złożonym systemie nadzorowania dokumentów. Oznacza to, że poziomnadzoru nad dokumentacją powinien być odpowiedni do realnych potrzeb i nieprzysłaniał zasadniczego celu wdrażania SZŚ.

Podstawą nadzoru nad dokumentacją jest pewność, że odpowiednie dokumenty sąw posiadaniu tych osób, które ich potrzebują. Małe organizacje mogą stosować prostelisty (wykazy) zawierające wszystkie dokumenty wraz z listą pracowników, którzy tedokumenty posiadają.

Uwaga: Praktyką, która staje się coraz bardziej popularna, jest stosowaniedokumentacji w formie elektronicznej. Zastosowanie takiego rozwiązania dajewięcej możliwości, a także prostsze metody nadzoru nad dokumentacją.Przykładowe korzyści z wprowadzenia elektronicznego obiegu dokumentacjito:l brak wielokrotnego, nienadzorowanego powielania,l proste możliwości wprowadzania zmian i ich autoryzacji,l wiarygodność stosowania i dostępu do aktualnych wersji dokumentów,l lepsza dystrybucja.

Dokumentacja

Nie jest wymagana udokumentowana procedura nadzoru nad dokumentacją.Weryfikator będzie sprawdzał skuteczność nadzoru nad dokumentacją. Dopiero kiedyuzna, że jest ona niewystarczająca, może uznać udokumentowanie procedury zawłaściwe działanie korygujące.

5.14 Sterowanie operacyjne

W ramach skutecznego systemu zarządzania środowiskowego organizacja musizapewnić nadzorowanie i realizowanie w określonych warunkach wszystkich działańi procesów powiązanych ze znaczącymi aspektami środowiskowymi poprzezsterowanie operacyjne.

Sterowanie operacyjne sprowadza się do zarządzania i nadzoru nad procesami,wyrobami lub usługami związanymi ze znaczącymi aspektami środowiskowymi w celuwyeliminowania lub ograniczenia u źródła wpływu na środowisko.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.6.Organizacja powinna zidentyfikować i planować te operacje, które są związaneze zidentyfikowanymi, znaczącymi aspektami środowiskowymi zgodnie z jejpolityką, celami i zadaniami środowiskowymi w celu zapewnienia, że są oneprowadzone w ustalonych warunkach przez:a) ustanowienie, wdrożenie i utrzymywanie udokumentowanej(-ych) procedury

(procedur) w celu nadzorowania sytuacji, gdy jej (ich) brak mógłby doprowadzićdo odchyleń od polityki, celów i zadań środowiskowych oraz

b) określenie w procedurze(-ach) kryteriów operacyjnych oraz


86

c) ustanowienie, wdrożenie i utrzymywanie procedur dotyczącychzidentyfikowanych znaczących aspektów środowiskowych związanychz wyrobami i usługami, wykorzystywanymi przez organizację, a takżeinformowanie dostawców, w tym wykonawców, o procedurachi wymaganiach, które mają zastosowanie.


Sterowanie operacyjne można zdefiniować jako zespół narzędzi stosowanych dostałego nadzorowania procesów, działań, operacji, wyrobów lub usług, będącychźródłem znaczących aspektów środowiskowych. Zastosowanie tych narzędzizapewnia, że oddziaływania środowiskowe związane z tymi procesami, działaniami,operacjami, wyrobami i usługami jest zgodne z ustalonymi założeniami. Sterowanieoperacyjne jest najczęściej realizowane przez prowadzenie operacji zgodniez ustalonymi kryteriami operacyjnymi, opracowanie i utrzymanie procedur / instrukcji,zapewnienie właściwego poziomu świadomości, wiedzy i kompetencji pracowników.

Kryterium operacyjne jest to dopuszczalna wartość parametrów związanychz procesem, operacją lub wyrobem, którego dotrzymanie zapewnia, że oddziaływaniena środowisko nie będzie wyższe niż jest to konieczne. Parametry te są nazywanekluczowymi charakterystykami. Kluczowe charakterystyki podlegają monitorowaniui pomiarom.

Przykład: Zawartość siarki w paliwie - kluczowa charakterystyka 0,8 % siarki - kryteriumoperacyjne. Dzięki sterowaniu zawartością siarki w paliwie można kontrolować emisjędwutlenku siarki podczas procesu spalania paliwa, tak więc jest to sterowanie źródłempowstawania aspektu środowiskowego (emisja SO2).

W celu spełnienia wymagania należy zrealizować trzy podstawowe zadania:l zidentyfikować operacje, działania i procesy, które są bezpośrednio związane ze

znaczącymi aspektami środowiskowymi,l opracować procedury i kryteria operacyjne dla tych działań i operacji,l zakomunikować procedury i kryteria operacyjne dostawcom i wykonawcom

zewnętrznym, którzy mają styczność z tymi operacjami bądź działaniami.

Uwaga: Wiele przepisów prawnych określa bezpośrednio parametry dotycząceprocesów lub wyrobów. Mogą być one bezpośrednio stosowane jako kryteriaoperacyjne. Przykład: Niektóre przepisy prawa wymagają stosowania określonychsposobów postępowania lub też zobowiązują do opracowania procedury, np.program gospodarki odpadami niebezpiecznymi (artykuł 20 ustawy o odpadach).Program ten doskonale odpowiada wymaganiom, jakie powinna spełnićprocedura operacyjna dotycząca gospodarki odpadami. Nie ma więc potrzebysporządzania odrębnego dokumentu.

Podczas określania obszarów (operacji bądź działań) związanych ze znaczącymiaspektami, należy upewnić się:l Czy ustalone są warunki prowadzenia operacji (związanych ze znaczącymi

aspektami) poprzez:

87EMAS


= zastosowanie odpowiednich środków technicznych;= zapewnienie odpowiednich umiejętności i kompetencji personelu prowadzącego

dane operacje;= wprowadzenie do stosowania procedur/instrukcji?

l Czy zidentyfikowano obszary szczególnie wrażliwe, w których może dojść doproblemów z utrzymaniem zgodności z polityką (w szczególności może tu chodzićo zgodność z wymaganiami prawnymi i innymi), celami lub zadaniami i czyw związku z tym stosowane są w tych obszarach stosowne procedury?

Następnie należy ustalić kryteria operacyjne w ramach wszystkich wymaganychprocedur. Utrzymywanie ustalonych parametrów w granicach określonych kryteriamioperacyjnymi powinno gwarantować zgodność z prawem i innymi ustaleniami.

Należy pamiętać, że udokumentowane procedury mogą mieć różną formę, np.:prostego schematu lub piktogramu, wyciągu lub specyfikacji dla dostawcy. Celemustanowienia sterowania operacyjnego nie jest stworzenie tysięcy stron procedur,które określałyby szczegółowo, jak prowadzić każdą operację czy działanie.Założeniem jest, aby wszystkie działania mające związek z aspektami środowiskowymibyły wykonywane zgodnie z polityką i przyjętymi celami. Poprzez wdrożeniestandardowych procedur i praktyk organizacja będzie w stanie planować, prowadzići nadzorować wszystkie znaczące dla środowiska operacje i działania.

W praktyce sterowanie operacyjne nie oznacza tylko opracowaniaudokumentowanych procedur operacyjnych dla procesów bezpośrednio związanychze znaczącymi aspektami środowiskowymi organizacji, np. procesów produkcyjnych.Procedury mogą być również niezbędne dla procesów pomocniczych, np.projektowanie wyrobów, nadzór nad dzierżawcami czy podwykonawcami.W odniesieniu do aspektów pośrednich, zgodnie z wymaganiami Załącznika VI doRozporządzenia EMAS, sterowanie operacyjne powinno obejmować miedzy innymi:1. działania mające wpływ na cechy produktu lub usługi, np. projektowanie, sposoby

wykonania, pakowania, transportu, eksploatacji i utylizacji,2. działania mające wpływ na inwestycje kapitałowe, przyznawane kredyty i warunki

ubezpieczeń (dotyczy organizacji takich, jak banki czy towarzystwaubezpieczeniowe),

3. planowanie wprowadzania istniejących produktów lub usług na nowe rynki (możeto być przyczyną powstania nowych aspektów środowiskowych),

4. dobór podwykonawców i usług, z których korzysta organizacja a także produktów,które wykorzystuje we własnej działalności,

5. sposób przygotowania decyzji administracyjnych, planów i strategii (dotyczy głównieorganów administracji),

6. dobór gamy oferowanych wyrobów (dotyczy głównie organizacji prowadzącychdziałalność handlową),

7. ocenę działań i praktyk stosowanych przez podwykonawców i dostawców orazwpływanie na nie.


88

Dokumentacja

Organizacja powinna opracować udokumentowane procedury operacyjne, w tymprocedury ogólne oraz instrukcje szczegółowe, w których zamieszczone będą kryteriaoperacyjne do sterowania procesami. Należy zwrócić uwagę, że dokumentowanieprocedur powinno dotyczyć tych obszarów, gdzie brak udokumentowanych procedurmógłby spowodować, że działania nie będą prowadzone we właściwy sposób i niebędą przestrzegane kryteria operacyjne, co w konsekwencji doprowadzi doniezgodności w prawem lub uniemożliwi osiągnięcie zamierzonych celów.

Uwaga dla małych organizacji: Im mniejsza organizacja, tym mniejsza potrzebadokumentowania procedur. W małych i średnich organizacjach możnazastosować jedną ujednoliconą procedurę do sterowania operacyjnego, którabędzie obejmowała wszystkie obszary związane ze znaczącymi aspektamiśrodowiskowymi.

5.15 Gotowość na wypadek awarii

Większe wypadki i incydenty (pożary, wycieki niebezpiecznych substancjichemicznych, przestoje) mogą doprowadzić do zniszczenia środowiska oraz wpływaćna zdrowie i bezpieczeństwo pracowników organizacji i osób na zewnątrz. Mogąnegatywnie oddziaływać na sytuację ekonomiczną i pozycję rynkową organizacji.Jednym z celów wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego jest zapobieganiewystępowaniu sytuacji awaryjnych, zapewnienie przygotowania do takich sytuacjioraz zaplanowanie właściwego usuwania skutków w przypadku ich wystąpienia. Mato zasadnicze znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, zapobieganiaryzyku uszkodzenia wyrobu i instalacji oraz ochrony środowiska.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.7.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y)identyfikowania możliwych sytuacji niebezpiecznych i awarii, które mogą miećwpływ(-y) na środowisko, oraz reagowania na nie.Organizacja powinna reagować na występujące sytuacje niebezpieczne i awarieoraz zapobiegać lub ograniczać związane z nimi niekorzystne wpływy naśrodowisko.Organizacja powinna okresowo przeglądać i jeżeli to niezbędne, aktualizowaćswoje procedury gotowości i reagowania na awarie, w szczególności po zaistnieniuawarii lub sytuacji niebezpiecznych.Organizacja powinna również okresowo sprawdzać takie procedury, jeżeli jestto wykonalne.


W celu uniknięcia sytuacji awaryjnych organizacja musi przede wszystkim jezidentyfikować. Pierwsza identyfikacja odbywa się na etapie przegląduśrodowiskowego (patrz podrozdział 5.3.). Informacje te powinny być regularnieaktualizowane.

89EMAS


Uwaga: Należy pamiętać, że identyfikacja sytuacji awaryjnych wykonana napotrzeby bhp może nie zawierać wystarczających informacji dotyczącychzagrożeń dla środowiska. W SZŚ należy uwzględnić sytuacje, które nie zostałybyuznane za zagrożenie z punktu widzenia bhp - np. awarię urządzeń odpylających.W odniesieniu do sytuacji awaryjnych zidentyfikowanych w ramach bhp, należyprzeprowadzić ponowną analizę z uwzględnieniem potencjalnych zagrożeń dlaśrodowiska. Przykładowo dla sytuacji awaryjnej polegającej na wystąpieniu pożaruw magazynie (np. substancji niebezpiecznych), procedury postępowania bhpbędą skupiały się na ewakuacji personelu oraz ludności mieszkającej w pobliżui zabezpieczeniu miejsca awarii. W kontekście środowiskowym należałobyponadto uwzględnić potencjalną emisję niezorganizowaną do powietrza, zrzutwód pogaśniczych, itp.

Rozporządzenie EMAS nie definiuje pojęcia awarii, jednak można założyć, że awariąnazywamy każde nagłe zdarzenie wynikające z odbiegającego od normalnegofunkcjonowania urządzeń lub instalacji, które może mieć wpływ na środowisko lubzdrowie ludzkie. Stosując taką interpretację można łatwiejzdefiniować potencjalne sytuacje awaryjne.

Sytuacje awaryjne w instalacjach przemysłowych obejmujągłównie pożary, wycieki substancji chemicznych orazniekontrolowane odprowadzanie ścieków lub emisji dopowietrza. Jednak inne sytuacje, takie jak uszkodzeniaurządzeń ochrony środowiska, należy również traktować jakoawarie.

Zazwyczaj opracowuje się plany działania w sytuacjiawaryjnej, informuje pracowników o potencjalnychsytuacjach awaryjnych i szkoli ich w tym zakresie. Gotowośćna wypadek awarii, procedury i plany reagowania musząpodlegać okresowej weryfikacji i w razie konieczności, muszązostać wprowadzone poprawki. Istnieją również wymaganiaustawowe nakładające na organizacje podwyższonego ryzykawystąpienia wypadków wymóg sporządzenia oceny ryzykai planów gotowości.

Uwaga: Inspiracją do opracowania planów działania w sytuacji awaryjnej mogąbyć wymagania dotyczące poważnych sytuacji awaryjnych (patrz Załącznik 2,Rozdz. X), mimo że obowiązki te dotyczą wprost tylko wybranych rodzajóworganizacji.

Podczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego należy uwzględnić wszystkiete wymagania w formie ujednoliconej procedury przygotowania na wypadekwystąpienia awarii i planu reagowania. Przy opracowywaniu procedury przygotowaniana wypadek wystąpienia awarii, należy również wziąć pod uwagę zagadnienia BHP,ponieważ często łączą się one nierozerwalnie z zagrożeniami dla środowiska.Rozporządzenie EMAS wymaga także okresowego przeprowadzania symulacjistosowania procedur awaryjnych, co pozwala na zwiększenie świadomościpracowników oraz większe wyczulenie na potencjalne zagrożenia. Zalecane jest także


90

przeprowadzanie ćwiczeń symulacyjnych razem z jednostkami ratowniczymizdefiniowanymi w procedurach awaryjnych. Dzięki temu jednostki ratowniczew przypadku wystąpienia zagrożenia/awarii będą sprawniej poruszać się po terenieorganizacji, a także, co najważniejsze, efektywniej i skuteczniej wykonają swoją pracę.

DokumentacjaRozporządzenie EMAS nie zawiera jednoznacznych wymagań dotyczącychdokumentowania w tym obszarze. Można uznać, że dokumentowanie proceduryidentyfikowania potencjalnych sytuacji awaryjnych nie jest konieczne. W praktyceorganizacje często włączają tę procedurę do procedury identyfikacji aspektówśrodowiskowych. Jednak w odniesieniu do planów działania na wypadek awarii należystosować zasadę obowiązującą w zakresie sterowania operacyjnego, tj.udokumentowane procedury są konieczne tam, gdzie ich brak mógłby doprowadzićdo zwiększonego oddziaływania na środowisko. Niektóre organizacje będązobowiązane do przygotowania specjalnych programów na mocy przepisów ustawyPrawo ochrony środowiska.

ZapisyNależy pamiętać, iż każda zaistniała sytuacja awaryjna powinna być udokumentowanaw formie zapisów. W praktyce przyjęło się także stosowanie rejestru potencjalnychsytuacji awaryjnych (często uwzględnionych w rejestrze aspektów środowiskowych).

5.16 Monitorowanie i pomiary

Po wdrożeniu systemu zarządzania należy zapewnić, że efekty działalności, znacząceaspekty środowiskowe oraz operacje związane z nimi będą monitorowane.Monitorowanie i pomiary w systemie zarządzania środowiskowego zapewniająinformację zwrotną w kwestiach celów i zadań środowiskowych oraz zgodnościz wymaganiami prawa.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.1.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y) w celuregularnego monitorowania i wykonywania pomiarów kluczowych charakterystykswoich operacji, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko. Procedura(-y) ta (te) powinna(-y) obejmować dokumentowanie informacji w celumonitorowania efektów, stosowanych środków sterowania operacyjnego orazzgodności z celami i zadaniami środowiskowymi organizacji.Organizacja powinna zapewnić, że stosowane i utrzymywane wyposażenie domonitorowania i pomiarów jest wzorcowane lub sprawdzane oraz, że sązachowywane zapisy z tym związane.

W celu zapewnienia spełniania tego wymagania organizacja powinna przeprowadzićnastępujące działania:l opracować procedury monitorowania i przeprowadzania pomiarów, które obejmą

wszystkie kluczowe charakterystyki (patrz podrozdział 5.14.) specyficzne dladziałań, usług i wyrobów organizacji,

91EMAS


l zapewnić (przykładowo poprzez opracowanie procedury), aby wynikimonitorowania i pomiarów były dokumentowane, ewidencjonowanei przechowywane,

l zapewnić, że zapisy dotyczące wyników monitorowania i pomiarów są analizowanepod kątem śledzenia poprawy efektywności działań środowiskowych, osiąganiacelów środowiskowych oraz nadzorowania znaczących aspektów środowiskowych,

l wykonać przegląd urządzeń wykorzystywanych do monitorowania i pomiaróworaz zapewnić, że są nadzorowane w sposób wymagany przez odrębne przepisylub w sposób zapewniający wiarygodność wyników,

l opracować procedurę zapewniającą wiarygodność zapisów dotyczących nadzorunad urządzeniami do monitorowania i pomiarów,

l zdefiniować i określić wskaźniki lub parametry efektów działalności środowiskowej.

Monitorowanie i pomiary kluczowych charakterystyk bezpośrednio związane są zesterowaniem operacyjnym. Dzięki prowadzeniu pomiarów tych parametróworganizacja nadzoruje swoje znaczące aspekty środowiskowe, co w rezultacie dajepodstawę do utrzymywania prowadzonych procesów i działań zgodniez wymaganiami prawnymi, które mają zastosowanie do danych aspektów.Monitorowanie i pomiary umożliwiają nadzór nad realizacją działań związanych zeznaczącymi aspektami środowiskowymi, dla których organizacja wyznaczyła celei zadania.

Przykład: Konkretne wymagania dotyczące prowadzenia pomiarów zostałyokreślone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie wymagań w zakresieprowadzenia pomiarów wielkości emisji. W rozporządzeniu tym określonowymagania w zakresie pomiarów wielkości emisji, do prowadzenia których sąobowiązani prowadzący instalację oraz użytkownicy urządzeń, w tymw szczególności:

1) przypadki, w których jest wymagany ciągły pomiar emisji z instalacji;

2) przypadki, w których są wymagane okresowe pomiary emisji z instalacji albourządzenia, oraz częstotliwości prowadzenia tych pomiarów;

3) referencyjne metodyki wykonywania pomiarów;

4) sposób ewidencjonowania przeprowadzonych pomiarów.

Warto przy tym pamiętać, że niektóre obowiązki prowadzenia pomiarów mogąwynikać nie bezpośrednio z przepisów prawa, ale z wymagań określonychw decyzji administracyjnej (np. pozwolenie) albo w umowie (np.z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym).

Ważne jest, aby nie ograniczać wykonywania pomiarów i prowadzenia monitoringutylko do tego zakresu, który jest regulowany wymaganiami prawnymi (wynikającymiz decyzji administracyjnych, pozwoleń, umów, itp.). W większości organizacjiznaczące oddziaływanie na środowisko dotyczy także tych obszarów, które nie sąregulowane prawnie, np. zaopatrzenie czy zużycie surowców. Jest to zwłaszcza istotnew sytuacjach, kiedy dla tego typu aspektów zostały ustanowione cele i zadaniaśrodowiskowe.


92

W każdym przypadku należy zapewnić, że wyposażenie służące do monitorowaniai pomiarów posiada aktualne świadectwa zatwierdzenia typu, legalizacji, wzorcowaniai sprawdzenia zgodnie z przepisami prawnymi, instrukcjami eksploatacji, PolskimiNormami i innymi wytycznymi. W przypadku wykonywania pomiarów przezwykonawcę zewnętrznego należy uzgodnić metodykę i sposób wykonywaniapomiarów.

Uwaga: Nie zawsze konieczne, ani też możliwe, jest prowadzenie fizycznychpomiarów. Organizacja w wielu przypadkach nie musi koniecznie instalowaćkosztownych urządzeń pomiarowych, może natomiast skorzystać z metodobliczeniowych, np. na bazie danych dotyczących wielkości zakupów lub składukupowanych materiałów.

Dokumentacja

Procedura dotycząca prowadzenia pomiarów i monitorowania nie musi byćudokumentowana. W praktyce jednak stosuje się udokumentowane procedurydotyczące:l prowadzenia pomiarów i monitorowania, której celem jest zapewnienie

monitorowania efektów działalności środowiskowej,l nadzoru nad przyrządami pomiarowymi, której celem jest zapewnienie

prawidłowego użytkowania oraz nadzoru przyrządów pomiarowych stosowanychdo sterowania operacyjnego (kontrolowanie, monitorowanie i pomiar kluczowychcharakterystyk procesów, operacji, usług lub wyrobów mogących mieć znaczącywpływ na środowisko), monitorowania i pomiarów znaczących aspektówśrodowiskowych.

Często wymienione wyżej elementy procedur są umieszczane w procedurachoperacyjnych dotyczących konkretnych procesów lub obszarów działania.

Zapisy

W celu spełnienia wymagań w tym obszarze, organizacja powinna utrzymywać zapisyz prowadzonych pomiarów i monitorowania parametrów operacyjnych, a takżeprowadzić zapisy z nadzoru nad przyrządami pomiarowymi.

5.17 Ocena zgodności

Organizacja jest zobowiązana do przeprowadzenia cyklicznej oceny zgodnościz wymaganiami prawnymi i innymi. Wdrożony system zarządzania środowiskowegopowinien umożliwić organizacji utrzymanie zgodności z prawem oraz spełnianieprzyszłych wymagań prawnych.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.2.Zgodnie ze zobowiązaniem do zgodności organizacja powinna ustanowić,wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y) okresowej oceny zgodności z mającymizastosowanie wymaganiami prawnymi.Organizacja powinna utrzymywać zapisy wyników okresowych ocen.

93EMAS


Organizacja powinna oceniać zgodność z innymi wymaganiami, do którychspełnienia się zobowiązała. Organizacja może połączyć tę ocenę zgodnościz wymaganiami prawnymi lub ustanowić odrębną(-e) procedurę(-y).

Artykuł 3 Rozporządzenia EMAS mówi, że organizacja, która chce zarejestrować sięw systemie EMAS musi wdrożyć system zarządzania środowiskowego spełniającywszystkie wymagania zawarte w Aneksie I, oraz zapewnić, że działa w zgodziez odpowiednimi wymaganiami prawa środowiskowego. W artykule 6 RozporządzeniaEMAS zaznaczono jednoznacznie, że warunkiem rejestracji organizacji przez organkompetentny jest pozytywna opinia (informacja) wydana przez organ kontrolny,dotycząca spełniania przez organizację wymagań prawnych w zakresie ochronyśrodowiska.


Rozporządzenie EMAS wymaga, aby organizacja opracowała procedurę prowadzeniaokresowej oceny zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi, które jej dotyczą.Ocena zgodności polega na porównaniu wyników monitorowania oraz pomiarówz wymaganiami prawa dotyczącymi aspektów środowiskowych organizacji.

Należy przeprowadzić ocenę zgodności z każdym wymaganiem prawnymodnoszącym się do aspektów środowiskowych organizacji.

Uwaga: Odpowiednia identyfikacja wymagań prawnych i innych (patrzpodrozdział 5.6.) wskazująca konkretne wymagania, a nie tylko tytuły aktówprawnych znakomicie łatwia przeprowadzenie oceny zgodności.

Rozporządzenie EMAS nie określa częstotliwości, z jaką powinny odbywać sięokresowe oceny zgodności. Należy przyjąć, że ocena, która odbywa się rzadziej niżraz do roku (np. przed przeglądem zarządzania), nie zapewni utrzymania zgodności,co jest warunkiem rejestracji w systemie EMAS. Przynajmniej jedna ocena zgodnościpowinna być przeprowadzona przed pierwsza weryfikacją.

Uwaga: Wymaganie sporządzania wykazów związanych z korzystaniem ześrodowiska (co pół roku w odniesieniu do wprowadzania pyłów i gazów dopowietrza, odprowadzania ścieków, poboru wody), czy też sprawozdań rocznych(m.in. zestawienia dotyczące odpadów, odpadów opakowaniowych i uzyskanegopoziomu recyklingu/odzysku) narzuca swoisty minimalny rytm sprawdzaniazgodności z przepisami. Ponadto sankcja ponoszenia zwiększonych opłatw przypadku korzystania ze środowiska bez wymaganego pozwolenia powinnabyć dodatkowym bodźcem do skonstruowania mechanizmu okresowegosprawdzania, czy wszystkie pozwolenia są ważne, czy nie trzeba rozpocząć działańaktualizacyjnych.

Niezależnie od tego, jak bardzo efektywny jest system zarządzania środowiskowego,istnieje możliwość wystąpienia tymczasowej niezgodności z wymaganiami prawnymi.Przyczyną takiego zdarzenia może być awaria lub inny stan odbiegający odnormalnego. Należy jednak podkreślić, że tymczasowa niezgodność wynikająca


94

z sytuacji awaryjnej lub innego zbiegu okoliczności nie musi być przyczyną zawieszeniarejestracji lub wykreślenia z rejestru EMAS21. Rolą systemu zarządzaniaśrodowiskowego w sytuacjach tymczasowego odstępstwa od zgodnościz wymaganiami jest szybka identyfikacja przyczyny problemu oraz wdrożenieodpowiednich działań korygujących najszybciej jak to możliwe. W zależności odustaleń z weryfikatorem, każda sytuacja, w której znaleziono odstępstwo, możerównież wymagać poinformowania go o tym fakcie. W określonych prawemprzypadkach niezbędne będzie również poinformowanie odpowiedniego organuochrony środowiska.

DokumentacjaRozporządzenie EMAS wymaga opracowania procedury prowadzenia okresowejzgodności w wymaganiami prawa. Weryfikator będzie sprawdzał sposób, w jaki sięona odbywa. Dopiero kiedy uzna, że jest on niewystarczający, może uznaćudokumentowanie procedury za właściwe działanie korygujące.

ZapisyWymagane są zapisy potwierdzające wykonaną ocenę zgodności. Dokumentem takimmoże być na przykład protokół z oceny zawierający porównanie wymagań z wynikamimonitorowania i pomiarów i audytów wewnętrznych.

5.18 Działania korygujące i zapobiegawcze

Niezgodność jest definiowana w normie ISO 14001 jako "niespełnienie wymagania".Niezgodności są identyfikowane w wyniku oceny zgodności, audytów wewnętrznychlub też innych sytuacjach. Zidentyfikowanie niezgodności w jakiejkolwiekz wymienionych sytuacji powinno skutkować zainicjowaniem działań korygujących.

działanie korygujące - działanie w celu wyeliminowania przyczyny wykrytejniezgodności (PN EN ISO 14001:2005).

Z przytoczonej definicji wynika, ze działania korygujące mają za zadanie nie tylkousunięcie skutków niezgodności, ale również (a w zasadzie przede wszystkim) jejprzyczyn.

Bywa, że w ramach oceny zgodności lub audytów wewnętrznych są identyfikowanesytuacje, które nie są niezgodnościami, ale w określonych okolicznościach mogłybywywołać niezgodność. W takiej sytuacji powinny zostać podjęte działaniazapobiegawcze.

działanie zapobiegawcze - działanie podjęte w celu wyeliminowania przyczynypotencjalnej niezgodności (PN EN ISO 14001:2005).

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.3.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y)postępowania z występującymi i potencjalnymi niezgodnościami oraz

21 Więcej na temat zawieszania oraz wykreślania z rejestru EMAS znajduje się w rozdziale 6.

95EMAS


podejmowania działań korygujących i zapobiegawczych. Procedura(-y)powinna(-y) określać wymagania dotyczące:a) identyfikowania i korygowania niezgodności oraz podejmowania działania

(działań) w celu ograniczenia jej (ich) wpływu na środowisko,b) badania niezgodności, określania ich przyczyn (przyczyny) i podejmowania

działań w celu uniknięcia ich ponownego wystąpienia,c) oceny potrzeby podjęcia działania (działań) mającego(-ych) na celu

zapobieganie niezgodnością i wdrażanie odpowiednich działań w celuuniknięcia ich wystąpienia,

d) zapisywania wyników podjętego(-ych) działania (działań) korygującego(-ych)i zapobiegawczego(-ych), oraze) przeglądu skuteczności podjętego(-ych) działania (działań) korygującego(-ych)i zapobiegawczego(-ych).Podjęte działania powinny być odpowiednie do skali problemu oraz dowywołanego wpływu na środowisko.


Rozporządzenie EMAS wymaga od organizacji opracowania procedury określającejsposób postępowania w przypadku zidentyfikowania faktycznych lub potencjalnychniezgodności. Kluczowe znaczenie przy usuwaniu niezgodności ma znalezienieźródłowej przyczyny jej wystąpienia. Bez analizy przyczyn nie jest możliwe całkowitei trwałe usunięcie niezgodności. Niezgodne z wymaganiami postępowanie pracownikamoże być spowodowane jego niedbałością, brakiem znajomości procedur, błędnymiinstrukcjami lub brakiem kompetencji. Działania korygujące muszą się odnieść doprawdziwej przyczyny, w przeciwnym razie usunięte zostaną wyłącznie skutki,a niezgodność z dużym prawdopodobieństwem wystąpi w przyszłości ponownie.

Istotnym elementem procedury powinien być sposób zapisywania decyzji i działańpodjętych w wyniku zidentyfikowania niezgodności. Jeżeli po przeprowadzeniudziałań korygujących lub zapobiegawczych niezgodność wystąpi ponownie, zapisyte umożliwiają znalezienie błędów w przeprowadzonych działaniach.

Dokumentacja

Rozporządzenie EMAS nie wymaga, aby procedura działań korygującychi zapobiegawczych była udokumentowana. Weryfikator będzie badał skutecznośćidentyfikacji i prowadzenia działań korygujących i zapobiegawczych. Dopiero kiedyuzna, że jest ona niewystarczająca, może uznać udokumentowanie procedury zawłaściwe działanie korygujące.

Zapisy

Wymagane są zapisy opisujące podjęte działania korygujące i zapobiegawcze. Typoworolę tą pełnią tzw. karty niezgodności. Obejmują one całość informacji dotyczącejzidentyfikowanej niezgodności, zaplanowanych i przeprowadzonych działańkorygujących, a także oceny ich skuteczności. Karty te powinny umożliwiaćprowadzenie zapisów dotyczących potencjalnych niezgodności i podjętych działańzapobiegawczych.


96

5.19 Nadzór nad zapisami

W ramach działań prowadzonych w systemie zarządzania powstają różnego rodzajuzapisy (więcej na ten temat w podrozdziale 5.12.). Aby zapewnić ich wiarygodnośćniezbędne jest ich nadzorowanie.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.4.Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać zapisy niezbędne do wykazaniazgodności z wymaganiami systemu zarządzania środowiskowego i niniejszejnormy międzynarodowej, oraz zapisy osiągniętych wyników.Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y)identyfikowania, przechowywania, zabezpieczania, wyszukiwania i zachowywa-nia zapisów przez określony czas i ich likwidacji.Zapisy powinny być czytelne, możliwe do zidentyfikowania i prześledzenia.

System zarządzania środowiskowego oparty na Rozporządzeniu EMAS powiniengenerować dane wykorzystywane później w deklaracji środowiskowej. Informacjete są zazwyczaj prowadzone w formie zapisów. Z tego względu sposób ichutrzymywania ma kluczowe znaczenie dla jakości deklaracji. Wymienionew Załączniku I-A czynności dotyczące nadzoru nad zapisami mają na celuzapewnienie, że zbierane dane są wiarygodne, łatwo dostępne i nie budzą wątpliwościco do źródeł ich pochodzenia. W praktyce oznacza to określenie osób uprawnionychdo prowadzenia zapisów i odpowiedzialnych za ich przechowywanie, a takżesposobu, formy, miejsca i czasu ich przechowywania.

Uwaga: W wielu przypadkach forma i czas przechowywania zapisów jestregulowane wymaganiami prawnymi. Wiele aktów wykonawczych zawieraw swojej treści gotowe procedury prowadzenia zapisów na podanychformularzach lub same formularze (ich forma), które wymuszają postępowaniezgodne z zamierzoną procedurą (patrz podrozdział 5.12.).Przykład: Poniżej zestawiono przykładowe rozporządzenia zawierające m.in.formularze do prowadzenia wymaganych prawem zapisów:l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie

wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ześrodowiska i sposobu ich przedstawiania. (Dz. U. Nr 100, poz. 920) (Zmiany:Dz. U. z 2003 r. Nr 113, poz. 1075 oraz z 2005 r. Nr 53, poz. 481)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawiewzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr152, poz. 1736)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawiewzoru formularza przyjęcia odpadów metali (Dz. U. Nr 197, poz. 2033)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawiezakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzaniai przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. Nr 152, poz. 1737)

97EMAS


l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 czerwca 2005 r. w sprawiewzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty za brak siecizbierania pojazdów (Dz. U. Nr 109, poz. 917)

l Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 11 sierpnia 2004 r.w sprawie ewidencji substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 185, poz. 1911)

l Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawiewzoru karty urządzenia i instalacji zawierających substancje kontrolowane(Dz. U. Nr 184, poz. 1903)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2003 r. w sprawiewzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej (Dz.U. Nr 220, poz. 2189)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawiewzoru sprawozdania o wielkościach wprowadzonych na rynek krajowyopakowań i produktów, osiągniętych wielkościach odzysku i recyklinguodpadów opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłatproduktowych (Dz. U. Nr 232, poz. 2342)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 31 marca 2005 r. w sprawiedokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U.Nr 58, poz. 510)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawiewzorów druków informacji dotyczącej opłaty eksploatacyjnej za wydobytąkopalinę ze złoża (Dz. U. Nr 153, poz. 1773)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2005 r. w sprawiewzorów druków informacji dotyczących bezzbiornikowego magazynowaniasubstancji oraz składowania odpadów (Dz. U. Nr 116, poz. 980) (Zmiany:Dz. U. Nr 134, poz. 1129)

l Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawiewzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty za substancjekontrolowane (Dz. U. Nr 17, poz. 157)

l Rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Ministra Spraw Wewnętrznychi Administracji z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie wzoru formularza rocznegosprawozdania z działalności w zakresie przewozu drogowego towarówniebezpiecznych oraz sposobu jego wypełniania (Dz. U. Nr 240, poz. 2072)

Zapisy związane z opłatami za gospodarcze korzystanie ze środowiska podlegająprzepisom ustawy Ordynacja podatkowa (wynika to z artykułu 281 ustawy Prawoochrony środowiska). W związku z tym zapisy muszą być przechowywane przez5 lat od końca roku, którego dotyczyły.

Dane będące podstawą funkcjonowania i oceny SZŚ powinny być właściwiezabezpieczone i możliwe do odzyskania. Możliwość odnalezienia i odtworzenia musidotyczyć zarówno wyników przeprowadzonych pomiarów, jak również przetwarzaniawyników pomiarów w informacje na temat oddziaływania na środowisko.


98

Uwaga: Coraz częściej zapisy są przechowywane w formie elektronicznej.Prowadzenie zapisów w formie elektronicznej wymaga spełnienia tych samychwymagań. Szczególnie istotne jest nadanie uprawnień do wprowadzanie danych,zabezpieczenie przed możliwością nieautoryzowanej modyfikacji oraz tworzeniekopii zapasowych, pozwalających na odzyskanie danych w przypadku awariisystemu komputerowego.

Dokumentacja

Procedura nadzoru nad zapisami nie musi być udokumentowana. Weryfikator będziesprawdzał bezpieczeństwo i dostęp do zapisów. Dopiero kiedy uzna, że są oneniewystarczające, może uznać udokumentowanie procedury za właściwe działaniekorygujące. Często wymagania odnośnie stosowania zapisów są umieszczanew procedurach systemowych lub operacyjnych. Odniesienia w procedurach definiująw tym przypadku, kto, jak, kiedy i w jaki sposób ma prowadzić zapisy. Najczęściejstosuje się także specjalne formularze do wykorzystania przy konkretnychprocedurach, które służą do prowadzenia zapisów w jednolitej formie.

Zapisy

Zapisy związane z nadzorem nad zapisami mogą obejmować np. wszelkiego rodzajuzestawienia/ewidencje ułatwiające odszukanie właściwej informacji.

5.20 Audyty wewnętrzne

Po wprowadzeniu systemu zarządzania środowiskowego organizacja powinna zadbać,aby system ten działał i funkcjonował poprawnie. Proces sprawdzania poprawnościdziałania systemu nazywany jest audytem wewnętrznym. Prawie każdy pracownikorganizacji będzie brał udział pośrednio lub bezpośrednio w audytach. Organizacjamusi realizować okresowe audyty w planowanych odstępach czasu. Audytwewnętrzny systemu zarządzania środowiskowego jest systematycznym,udokumentowanym procesem gromadzenia i oceny obiektywnych dowodówprzestrzegania przez organizację wszystkich wymagań systemowych. Audytwewnętrzny ocenia zgodność systemu zarządzania środowiskowego i efektówdziałalności środowiskowej z:l procedurami/ instrukcjami wewnętrznymi,l wymaganiami Rozporządzenia EMAS,l polityką środowiskową, celami, zadaniami i programami,l wymaganiami prawa.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.4.Organizacja powinna zapewnić, że audyty wewnętrzne systemu zarządzaniaśrodowiskowego są prowadzone w zaplanowanych odstępach czasu w celu:a) określenia, czy system zarządzania środowiskowego jest:

1) zgodny z zaplanowanymi ustaleniami związanymi z zarządzaniem środowiskowym,łącznie z wymaganiami niniejszej normy międzynarodowej oraz

99EMAS


2) właściwie wdrożony i utrzymywany, orazb) dostarczenia kierownictwu informacji o wynikach audytów.Organizacja powinna zaplanować, ustanowić i utrzymywać program(-y) audytówbiorąc pod uwagę środowiskowe znaczenie rozważanych działań oraz wynikiwcześniejszych audytów.Należy ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y) audytowania, która(-e)ustala(-ją):l odpowiedzialność i wymagania dotyczące planowania i przeprowadzania

audytów, przedstawiania wyników i zachowywania związanych zapisów,l określenie kryteriów audytów, zakresu, częstości i metod.Wybór audytorów i prowadzenia audytów powinny zapewniać obiektywnośći bezstronność procesu audytu.


Zanim organizacja będzie mogła efektywnie przeprowadzić audyty wewnętrznenależy:l zapewnić odpowiednie środki i zasoby do wypełniania założonych działań

związanych z prowadzeniem cyklu audytów w organizacji,l przygotować procedurę audytów wewnętrznych oraz niezbędne formularze

zapewniające jednolitą formę zapisów,l wybrać odpowiednich pracowników, którzy zostaną przeszkoleni na audytorów

wewnętrznych.

Celem procedury audytów jest znalezienie obszarów doskonalenia wdrożonegosystemu zarządzania środowiskowego poprzez ocenę zgodności prowadzonych w jegoramach działań z zaplanowanym sposobem postępowania oraz określenieefektywności tych działań, a także ocenę, czy system zarządzania środowiskowegojest zgodny z wymaganiami Rozporządzenia EMAS.

Procedura audytów powinna określać tok postępowania przy planowaniui wykonywaniu audytów, a także zasady dokumentowania całego procesu. Tak więc,w procedurze powinny zostać określone częstotliwość prowadzenia audytów, sposóbsporządzania z nich raportów, kryteria dla audytorów oraz kryteria audytu, itp. Audytysystemu zarządzania środowiskowego realizuje się zwykle w cyklu rocznym.Rozporządzenie EMAS nakłada obowiązek, aby w ciągu trzech lat wszystkie elementywymagane do rejestracji w systemie EMAS były sprawdzone. Jednakże zalecane jesttakże, aby elementy lub działania, które mogą wywierać znaczące oddziaływania naśrodowisko, były audytowane częściej - co najmniej w rocznych odstępach. Pomożeto w wykazaniu kierownictwu oraz zewnętrznym audytorom lub weryfikatorom, żeorganizacja zarządza i efektywnie kontroluje swoje znaczące aspekty środowiskowe.

W czasie wdrażania systemu zarządzania środowiskowego warto dodatkowoprzeprowadzać audyty częściej, co pomoże w wykryciu przypadków niezgodnościi usprawni działania już na samym początku.

W celu właściwego zorganizowania audytu organizacja powinna opracowaći utrzymywać harmonogram (program) audytów uwzględniający następująceelementy:


100

l datę i długość (liczbę dni) planowanego audytu,l cele, zakres i kryteria audytu,l identyfikację jednostek organizacyjnych i funkcjonalnych, które zostaną objęte

audytem,l listę członków zespołu audytorskiego.

Uwaga: Popularnym formatem programu audytu jest macierz zawierającapionowe wykazy wszystkich elementów systemu zarządzania środowiskowegooraz poziome wykazy wszystkich obszarów organizacji, których te wymaganiadotyczą. W miejscach, w których elementy i obszary się krzyżują, można wpisaćplanowane daty audytu lub, jeżeli dana czynność nie jest istotna dla określonegoobszaru, kratkę można wykreślić. Taki format zapewnia przeprowadzenie audytuwszystkich obszarów, bez pominięcia żadnego z nich.

Program audytów sporządzany jest także w oparciu o przegląd dokumentów, zapisóworaz działań realizowanych w ramach systemu zarządzania środowiskowego, w tymmiędzy innymi:l wyniki monitorowania i pomiarów oraz oceny zgodności z wymaganiami prawnymi,l realizację celów i zadań środowiskowych,l środowiskową wagę rozważanych obszarów (z naciskiem na znaczące aspekty

środowiskowe) oraz poziom stosowania metod sterowania operacyjnego, wynikipoprzednich audytów oraz analizę zidentyfikowanych niezgodności,

l wyniki audytów zewnętrznych oraz kontroli zewnętrznych wraz z czynnościamikontrolnymi realizowanymi przez organy administracji,

l uwagi i wnioski zainteresowanych stron (z zewnątrz).

W pewnych sytuacjach mogą być prowadzone audyty pozaplanowe. Audytpozaplanowy może zostać przeprowadzony w przypadku wystąpienia istotnych zmiantechnicznych lub organizacyjnych, które mogą mieć wpływ na funkcjonowaniesystemu zarządzania środowiskowego, oraz także w przypadkach niezadowalającychwyników wcześniej przeprowadzonych audytów.

Liczba audytorów wewnętrznych w każdej organizacji będzie zależała od wielkościorganizacji i złożoności prowadzonych przez nią działań. Audytorem może zostaćkażdy pracownik posiadający odpowiednie kwalifikacje, kompetencje i doświadczeniepozwalające na prowadzenie audytów wewnętrznych.

Wybór odpowiednich osób do pełnienia roli audytorów wewnętrznych ma dużywpływ na funkcjonowanie systemu i tego jak jest on odbierany przez cały personelorganizacji. Kandydaci na audytorów powinni być odpowiednio przeszkoleni. Zakresszkolenia powinien obejmować wymagania Rozporządzenia EMAS oraz proceduręprowadzenia audytu.

Przy wyborze audytorów wchodzących w skład zespołu audytującego należy braćpod uwagę:l odpowiednie dla obszaru audytu kwalifikacje zawodowe,l znajomość systemu zarządzania środowiskowego, a szczególnie obszaru

audytowanego,l niezależność służbową od osoby odpowiedzialnej za obszar audytowany,

101EMAS


l brak jakiegokolwiek rzeczywistego lub potencjalnego konfliktu interesów z osobąodpowiedzialną za audytowany obszar.

Przed rozpoczęciem audytu audytorzy powinni uzyskać wszelkie niezbędneinformacje i dokumenty. Na podstawie otrzymanych dokumentów audytorzyprzygotowują się do audytu, a także przygotowują plan audytu. Mniej doświadczeniaudytorzy przygotowują listy kontrolne z pytaniami, jakie będą chcieli zadać podczaswykonywania swoich czynności. Plan audytu powinien być dostępny i uzgodnionyz przedstawicielem (kierownikiem) audytowanej komórki i powinien zawierać:l określenie obszaru audytu (zakresu), czyli opis fizycznych lokalizacji, jednostek

organizacyjnych lub procesów,l określenie osoby odpowiedzialnej na audytowany obszar,l skład zespołu audytującego,l datę oraz przynajmniej czas rozpoczęcia i zakończenia audytu,l kryteria audytu - elementy, do których odnosi się zastany w trakcie audytu stan

rzeczy np. polityka środowiskowa, procedury, wymagania prawne lub wymaganiaRozporządzenia EMAS.

Uwaga: Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia EMAS przedmiotem audytówwewnętrznych powinno być także sprawdzenie zgodności z wymaganiamiprawnymi. Wymaga to od audytorów w również wiedzy w tym zakresie.

W trakcie audytów audytorzy prowadzą obserwacje prowadzonych działań, rozmowyz pracownikami różnych szczebli w danej jednostce organizacyjnej, sprawdzająwarunki działania sprzętu oraz prowadzą prze-gląd zapisów, procedur oraz innychdokumentów. Należy pamiętać, że choć celemaudytu jest badanie zgodności prowadzonychdziałań z wymaganiami oraz ich efektywności tonadrzędnym celem audytu powinno być szukaniedowodów na to, że system zarządzaniaśrodowiskowego funkcjonuje i jest efektywny.Wskazane jest, aby podczas prowadzenia audytudokumentować wszystkie obserwacje i uzyskaneodpowiedzi i informacje. Prowadzenie na bie-żąco zapisów z audytu ułatwi późniejszeopracowywanie raportu z audytu.

Dowody zebrane podczas audytu powinny być oceniane względem przyjętychkryteriów audytu (czyli dokumentów i punktów odniesienia) w celu opracowaniaustaleń i wniosków z audytu.

Ustalenia z audytu możemy podzielić na:l zgodności lub niezgodności z kryteriami audytu,l zidentyfikowane możliwości doskonalenia, czyli obserwacje.

Obserwacja jest to spostrzeżenie audytora, które nie może być sklasyfikowane jakoniezgodność, natomiast daje możliwość doskonalenia efektywnościw zaobserwowanym zakresie.


102

Po zakończeniu audytu, audytor lub zespół audytujący powinien przygotowaćsprawozdanie z audytu w celu przedstawienia wyników i wniosków z audytu. Zalecasię, aby raport zawierał:l cele i zakres audytu,l listę przedstawicieli jednostki organizacyjnej podlegającej audytowi oraz zespół

audytorów,l potwierdzenie, że cele audytu zostały osiągnięte zgodnie z planem,l uzgodnione plany działań poaudytowych.

Proces audytu wewnętrznego kończy się przygotowaniem i wdrożeniem planu działańkorygujących lub zapobiegawczych. Należy pamiętać, że audyt zostanie formalniezamknięty dopiero wtedy, kiedy zaobserwowana niezgodność zostanie usunięta dziękizaleconym działaniom korygującym.

Uwaga: Rozporządzenie EMAS wymaga, aby w trakcie pierwszej weryfikacjiorganizacja posiadała w pełni zaplanowany program audytu. Realizacja tegoprogramu powinna być na tyle zaawansowana, że przynajmniej dziedzinyo najbardziej znaczącym wpływie na środowisko zostały już poddane audytomwewnętrznym.

W organizacjach, gdzie audytorami wewnętrznymi są wybrani pracownicy spośródcałej kadry, podczas przygotowywania harmonogramu audytów należy pamiętać,aby audytorzy byli niezależni od audytowanej komórki. Czyli na przykład pracownikz działu administracji będzie audytował komórkę produkcyjną i odwrotnie. Trzebaprzy tym pamiętać, że każdy z wewnętrznych audytorów będzie posiadał różnypoziom wiedzy na temat audytowanej komórki. Dobrą praktyką jest wpisaniew harmonogram szkoleń, szkolenia udoskonalającego dla audytorów. Takie spotkania(np. dwa razy do roku) byłyby bardzo dobrą okazją na wymianę doświadczeńz audytów, pewnych spostrzeżeń z różnych komórek w danej organizacji, itp. Natakie szkolenia organizacja może zaprosić audytora zewnętrznego lub konsultanta.

Uwaga dla małych organizacji: W większości małych organizacji możliwe będziewyznaczenie kogoś z pracowników, kto mógłbym pełnić rolę niezależnego(obiektywnego) audytora. Jednakże w bardzo małych organizacjach (mikroorganizacjach) może to być niemożliwe. W takiej sytuacji zalecane jestskorzystanie z audytorów z zewnątrz, np. z organizacji branżowych lub innych,podobnych organizacji. Ta druga opcja może być zorganizowana w sposób niewymagający ponoszenia dodatkowych kosztów - poprzez wzajemne prowadzenieaudytów przez 2 lub więcej organizacji. W przypadku bardzo małych organizacjidopuszczalne jest także łączenie audytów z przeglądami systemu, dzięki czemuzyskuje się czas i oszczędza pracę personelu22.

Dokumentacja

Nie jest wymagane udokumentowanie procedury audytów. Weryfikator będziesprawdzał skuteczność audytów. Dopiero kiedy uzna, że jest on niewystarczający,

22 Źródło - Wytyczne dla weryfikatorów w sprawie weryfikacji małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),a w szczególności mikroprzedsiębiorstw

103EMAS


może uznać udokumentowanie procedury za właściwe działanie korygujące.Dobrąpraktyką jest jednak przygotowanie udokumentowanej procedury zawierającej np.formularze ułatwiające prowadzenie audytu.

Zapisy

Obowiązkiem organizacji jest prowadzenie zapisów będących wynikiemprzeprowadzonych audytów wewnętrznych, w tym pisemnego sprawozdania z audytuoraz harmonogramów zawierających cele audytów.

5.21 Przegląd zarządzania

System zarządzania środowiskowego według Rozporządzenia EMAS jest narzędziemdo ciągłego doskonalenia. W związku z tym konieczna jest regularna ocenafunkcjonującego systemu. Przegląd zarządzania jest jednym z elementów tej oceny.Aby zapewnić zbieżność systemu zarządzania środowiskowego z aktualnądziałalnością organizacji przegląd zarządzania powinien być wykonywany regularnie(zwykle jest to okres roczny). Przegląd zarządzania musi być wykonany przeznajwyższe kierownictwo, które posiada moc decyzyjną oraz odpowiedni dystans dozagadnień operacyjnych.

Wymaganie

Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.6.Najwyższe kierownictwo powinno przeprowadzać przegląd systemu zarządzaniaśrodowiskowego organizacji w zaplanowanych odstępach czasu w celuzapewnienia jego stałej przydatności, adekwatności i skuteczności. Przeglądemtym należy objąć ocenianie możliwości doskonalenia i potrzebę zmian w systemiezarządzania środowiskowego, łącznie z polityką środowiskową oraz celamii zadaniami środowiskowymi. Należy zachowywać zapisy z przegląduzarządzania.Dane wejściowe do przeglądu zarządzania powinny obejmować:a) wyniki audytów wewnętrznych i ocen zgodności z wymaganiami prawnymi

i innymi wymaganiami, do których spełnienia organizacja się zobowiązała,b) komunikację z zewnętrznymi stronami zainteresowanymi, w tym skargi,c) efekty działalności środowiskowej organizacji,d) stopień osiągnięcia celów i zadań,e) status działań korygujących i zapobiegawczych,f) działania podjęte w następstwie wcześniejszych przeglądów zarządzania,g) zmieniające się okoliczności, w tym zmiany wymagań prawnych i innych,

związanych jej aspektami środowiskowymi orazh) zalecanie dotyczące doskonalenia.Dane wyjściowe z przeglądu zarządzania powinny obejmować wszelkie decyzjei działania związane z możliwymi zmianami polityki środowiskowej, celów i zadańoraz innych elementów systemu zarządzania środowiskowego, zgodnie zezobowiązaniem do ciągłego doskonalenia.


104


Rozporządzenie EMAS nie określa, w jaki sposób powinien być przeprowadzonyprzegląd zarządzania. Z zakresu zadań przedstawiciela kierownictwa (patrzpodrozdział 5.8.) wynika, że powinien on przedstawić najwyższemu kierownictwusprawozdanie będące podstawą do przeprowadzenia przeglądu.

W celu wykonania przeglądu kierownictwa należy wykonać dwa następujące zadania:l zebrać stosowne informacje (przedstawiciel kierownictwa),l przeprowadzić ocenę systemu zarządzania środowiskowego, z uwzględnieniem

potrzeb wprowadzenia zmian do polityki, celów i zadań oraz innych elementówsystemu (najwyższe kierownictwo).

Najczęściej przegląd zarządzania przyjmuje formę spotkania, w trakcie któregoprzedstawiciel referuje przygotowane wcześniej sprawozdanie i odpowiada na pytaniakierownictwa.

Przegląd zarządzania powinien obejmować następujące zagadnienia:l zakres, w jakim zrealizowano cele i zadania,l komunikację ze stronami zewnętrznymi,l efekty działania systemu zarządzania środowiskowego,l wyniki audytów wewnętrznych oraz ocenę zgodności z przepisami prawa,l stan działań korygujących i zapobiegawczych,l status działań wynikających z poprzednich przeglądów zarządzania,l zmieniające się okoliczności, w tym zmiany wymagań prawnych i innych

związanych z aspektami środowiskowymi,l uczestnictwo pracowników w funkcjonowaniu systemu zarządzania

środowiskowego,l uwagi i sugestie pracowników,l działania i zasoby konieczne do realizacji podjętych ustaleń.

W ramach przeglądu najwyższe kierownictwo ocenia, czy zaistniały przesłanki dowprowadzenia zmian w polityce środowiskowej, celach i zadaniach i innychelementach SZŚ a także ocenia z własnej perspektywy skuteczność SZŚ. Przeglądzarządzania stanowi zamkniecie cyklu ciągłego doskonalenia, dlatego przedstawicielkierownictwa powinien zapewnić, że przed przeglądem dokonane zostaną inneokresowe oceny, np. identyfikacja i ocena aspektów środowiskowych, ocenazgodności i audyty wewnętrzne. Ich wyniki stanowią ważną część danych wejściowychdo przeglądu.

Uwaga: Rozporządzenie EMAS wymaga, aby w trakcie pierwszej weryfikacjiorganizacja przedstawiła dowody na przeprowadzenie przynajmniej jednegoprzeglądu zarządzania.

Rozporządzenie EMAS nie określa częstotliwości, z jaką powinny odbywać sięprzeglądy. Mając na względzie częstotliwości, z jakimi odbywają się audytywewnętrzne oraz aktualizacja deklaracji środowiskowej, wydaje się, żeprzeprowadzanie ich rzadziej niż raz do roku nie zapewni wystarczającej skutecznościi może świadczyć o niewystarczającym zaangażowaniu kierownictwa.

105EMAS


Uwaga dla małych organizacji: W małych organizacjach można połączyć zesobą audyty wewnętrzne z przeglądami zarządzania w celu oszczędności czasupracy personelu. Jednak nie wolno mieszać tych dwóch działań, ponieważ audytywewnętrzne oraz przegląd zarządzania posiadają odmienne role w systemie.

Dokumentacja

Rozporządzenie EMAS nie wymaga udokumentowanej procedury dotyczącejprzeglądu zarządzania.

Zapisy

Wymagane jest prowadzenie odpowiednich zapisów dotyczących przeglądówzarządzania. Zapisy te powinny między innymi zawierać: wyniki oceny systemuzarządzania, opis podjętych działań, decyzji bądź planów działania.

5.22 Deklaracja środowiskowa

5.22.1 Opracowanie deklaracji

Rozporządzenie EMAS wymaga zastosowania dodatkowej metody komunikacjizewnętrznej - deklaracji środowiskowej. Celem deklaracji jest poinformowaniespołeczeństwa i innych zainteresowanych stron o osiągnięciach i efektach działalnościorganizacji w zakresie ochrony środowiska. Publikowanie deklaracji stwarza równieżmożliwość zbudowania pozytywnego wizerunku organizacji w oczach klientów,dostawców, sąsiadów, podwykonawców i pracowników. Publikowanie deklaracjijest elementem otwartego dialogu wymaganego przez Rozporządzenie EMAS.

Deklaracja środowiskowa zawiera informacje ogólne dotyczące organizacji orazzwiązane z ochroną środowiska. Powinna ona przedstawiać działania organizacjizmierzające do osiągnięcia ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej i musibyć publicznie dostępna.

Deklaracja środowiskowa powinna być:l zweryfikowana i zatwierdzona przez akredytowanego weryfikatora

środowiskowego,l opublikowana dopiero po zatwierdzeniu,l publikowana zgodnie z cyklem audytu, to znaczy, co najmniej raz na trzy lata. Co

roku organizacja powinna publikować aktualizację deklaracji.

Przed pierwszą rejestracją, organizacja jest zobowiązana do opracowania deklaracji,która powinna być zatwierdzona przez weryfikatora środowiskowego. Zatwierdzonadeklaracja powinna zostać przedłożona wojewodzie, a następnie udostępnionapublicznie.

Opracowanie deklaracji środowiskowej może być podzielone na trzy główne fazy:l Faza 1 - planowaniel Faza 2 - opracowanie treścil Faza 3 - opublikowanie


106

5.22.2 Planowanie

Podział zadań i odpowiedzialności

Na początku należy zdecydować, kto będzie odpowiedzialny za:l zaplanowanie prac nad deklaracją,l opracowanie jej treści,l koordynację prac przygotowawczych wykonywanych przez innych pracowników.

Za przygotowanie deklaracji środowiskowej oraz organizację jej dystrybucjiodpowiedzialny powinien być zespół składający się z przedstawicieli z różnych działóworganizacji (maksimum 5-6 osób z takich wydziałów, jak BHP, ochrona środowiska,dział prawny i inne).

Opracowanie harmonogramu działań

Przed rozpoczęciem pisania deklaracji środowiskowej należy opracowaćharmonogram obejmujący następujące działania:l wybranie osoby odpowiedzialnej za sporządzenie deklaracji i powołanie grupy

roboczej,l poinformowanie pracowników o planach oraz zachęcenie do przedstawiania na

piśmie lub zbierania pomysłów związanych z różnymi zagadnieniami poruszanymiw deklaracji,

l określenie zainteresowanych stron oraz zdefiniowanie zainteresowańposzczególnych grup,

l opracowanie listy ewentualnych tematów i określenie treści, którą deklaracjapowinna zawierać oraz rozdzielenie odpowiedzialności za gromadzenie informacji,

l przygotowanie projektu deklaracji,l sprawdzenie i korekta,l druk i opublikowanie wersji końcowej,l rozpowszechnianie deklaracji.

Przygotowanie budżetu

Należy przeanalizować koszty przygotowania treści, opracowania graficznego, drukui dystrybucji deklaracji środowiskowej. W ramach tej analizy należy uwzględnićzarówno koszt pracy osób zatrudnionych w organizacji jak i koszty zewnętrzne.

Sprawdzenie informacji już dostępnych

Należy zebrać wszystkie informacje i dane już dostępne, obejmujące:l politykę środowiskową,l schematy przepływu materiałów i energii,l rejestry emisji i raporty z wypadków,l program środowiskowy i cele środowiskowe,l wyniki przeprowadzonych audytów.

107EMAS


Wybór docelowej grupy odbiorców

Zainteresowane strony wymagają różnego rodzaju informacji. Istotne jest wczesnezastanowienie się nad ich potrzebami, aby zdecydować, jakie informacje powinnyzostać ujęte w deklaracji, jaką formę powinna ona przyjąć i w jaki sposób informacjepowinny zostać przedstawione. Na przykład, mieszkańcy sąsiadujący z zakłademchemicznym będą bardzo zainteresowani informacjami związanymiz niebezpieczeństwem wystąpienia awarii. Z kolei najważniejszymi odbiorcamideklaracji środowiskowej producenta ubrań będą jego klienci. Dlatego więc, istotnejest ustalenie, które grupy docelowe są kluczowe dla organizacji. Organizacje mogąuznać za stosowne opublikowanie deklaracji środowiskowych specjalnieopracowanych dla poszczególnych zainteresowanych stron.

Należy wziąć pod uwagę poniżej przedstawione grupy zainteresowanych stron:

Administracja - organy administracji posiadają fragmentaryczne informacje na tematoddziałania organizacji na środowisko, które wynikają z pozwoleń, które wydają.Dzięki deklaracji środowiskowej stanowiącej przegląd działań, osiągnięć i efektówdziałania środowiskowego organizacji będzie im łatwiej zrozumieć problemyśrodowiskowe, przed jakimi staje organizacja.

Klienci i dostawcy - klienci i dostawcy stanowią bardzo wpływową grupę docelową.Należy pamiętać, że z czasem klienci mogą wypracować swoją własną środowiskowąpolitykę zakupów. Dostarczenie wiarygodnych informacji na temat produktów,procesów oraz społecznego zachowania się organizacji może być decydującymczynnikiem przy składaniu zamówień.

Pracownicy - wiele organizacji postrzega swoich własnych pracowników jako ważnągrupę odbiorców deklaracji środowiskowej. Przejrzyste przedstawienie obecnejsytuacji środowiskowej, zadań i planowanych działań jest szczególnie istotne, jeżelichce się zaangażować pracowników w proces doskonalenia. Do własnychpracowników można dotrzeć w różny sposób:l przedstawiając to, co zostało już osiągnięte i wykorzystując osiągnięte sukcesy do

zachęcania do większego zaangażowania,l podając informacje na temat istniejących problemów, takich jak sytuacja

środowiskowa i warunki pracy; zadając pytania zachęcające do wniesieniawłasnego wkładu i propozycji ewentualnych rozwiązań,

l informując o przykładowych działaniach poszczególnych pracowników,l zwracając uwagę na wyniki prac różnych zespołów roboczych, jeżeli ich działania

środowiskowe są istotne dla organizacji.

Sąsiedzi oraz społeczność lokalna - sąsiedzi oraz społeczność lokalna są zazwyczajświadomi wielu działań organizacji, np. zauważają wzmożony ruch samochodów nastyku zmian roboczych. Jednak oprócz widocznych uciążliwości związanychz działalnością organizacji są również takie, które są niewidoczne, np.niebezpieczeństwo wypadków związanych ze składowaniem niebezpiecznychsubstancji i towarów. Sąsiedzi oraz społeczność lokalna są najczęściej zainteresowaniinformacjami dotyczącymi poziomów emisji i zagrożenia wypadkami. Budowaniezaufania wśród społeczności lokalnej może być korzystne przy ubieganiu się o kolejnepozwolenia.


108

Instytucje finansowe / inwestorzy - coraz większagrupa inwestorów, banków oraz towarzystwubezpieczeniowych wykazuje zainteresowaniestrategią środowiskową oraz środowiskowymidziałaniami organizacji. Pełne i uczciweoświadczenie dotyczące zgodności z prawem,zależności pomiędzy informacjami środowisko-wymi a finansowymi oraz zarządzania bezpie-czeństwem, itp. pozwala udziałowcom, bankomi towarzystwom ubezpieczeniowym nabraćzaufania do organizacji.

Media - ważne jest, aby być postrzeganym przez media w sposób pozytywny.Deklaracja środowiskowa, będąca źródłem informacji w zakresie ochrony środowiska,powinna kreować pozytywny, ale wiarygodny wizerunek organizacji,

Inne zainteresowane strony - jest wiele innych zainteresowanych stron, które powinnybyć uwzględnione w procesie opracowywania deklaracji środowiskowej, np.stowarzyszenia środowiskowe, konsumenckie lub biznesowe, jak równieżpozarządowe organizacje ekologiczne, które są często zainteresowane efektamidziałalności środowiskowej organizacji.

5.22.3 Opracowanie zawartości deklaracji środowiskowej

Elementy podstawowePonieważ deklaracja środowiskowa jest dokumentem publicznie dostępnym, powinnabyć ona napisana jasno i zwięźle. Deklaracje środowiskowe nie muszą być długimidokumentami. Krótka, dobrze przedstawiona deklaracja również może przekazaćczytelnikowi wszystkie informacje.

Rozpoczynając proces opracowywania deklaracji środowiskowej, organizacje powinnyuwzględnić fakt, że informacje zawarte w deklaracji powinny być zgodnie z punktem3.5. Załącznika III do Rozporządzenia EMAS:l dokładne i niewprowadzające w błąd,l uzasadnione i możliwe do sprawdzenia,l właściwe i stosowane we właściwym kontekście lub okolicznościach,l reprezentatywne dla ogólnej działalności środowiskowej organizacji,l nie dające podstaw do mylnej interpretacji,l znaczące w stosunku do ogólnego wpływu wywieranego na środowisko naturalne

i odniesione do ostatniej deklaracji środowiskowej organizacji, na której zostałyoparte.

Opracowanie zawartościPunkt 3.2. Załącznika III do Rozporządzenia EMAS wymaga, aby deklaracjaśrodowiskowa zawierała jako minimum następujące elementy:l wyraźny i jednoznaczny opis organizacji rejestrującej się w ramach EMAS oraz

podsumowanie jej działań, produktów i usług jak również jej związkówz jakąkolwiek organizacją macierzystą, jeżeli taka istnieje,

109EMAS


l politykę środowiskową oraz krótki opis systemu zarządzania środowiskowegoorganizacji,

l opis wszystkich znaczących pośrednich i bezpośrednich aspektówśrodowiskowych, które wywołują istotne skutki środowiskowe w działaniuorganizacji oraz wyjaśnienie charakteru tych skutków związanych z aspektamiśrodowiskowymi,

l opis środowiskowych zadań i celów w nawiązaniu do znaczących aspektówi skutków środowiskowych,

l podsumowanie dostępnych danych na temat działania organizacji na tle jejcelów i zadań środowiskowych w stosunku do wywieranych przez nią istotnychśrodowiskowych skutków,

l inne czynniki dotyczące działalności środowiskowej, łącznie z działalnością natle regulacji prawnych w stosunku do istotnych środowiskowych skutków,

l nazwę oraz numer akredytacyjny weryfikatora środowiskowego oraz datęzatwierdzenia.

Komisja Europejska opublikowała Wytyczne w sprawie deklaracji środowiskowejEMAS, które podają szczegółowe wskazówki na temat tego, w jaki sposób należyopracowywać deklaracją środowiskową.

Rozporządzenie EMAS dopuszcza opracowanie jednej deklaracji środowiskowej dlacałej korporacji, obejmującej różne lokalizacje geograficzne. W takim przypadkunależy pamiętać o zachowaniu zasady odpowiedzialności lokalnej oraz publicznej,która mówi, że znaczące wpływy na środowisko każdego obiektu powinny byćwyraźnie zidentyfikowane i przedstawione we wspólnej deklaracji środowiskowej.

Aby zapewnić, że informacje środowiskowe będą zrozumiałe, a także przedstawićefekty działalności środowiskowej na przestrzeni czasu (zużycie surowców, poziomemisji, tworzenie odpadów itp.), zaleca się stosowanie tabel, wykresów, schematówtechnologicznych i innych elementów wizualizacyjnych.

Bardzo istotną częścią przygotowania deklaracji środowiskowej są zestawienia danych,które umożliwiają przegląd efektów działań środowiskowych organizacji na tle jejcelów i zadań odnoszących się do istotnych aspektów środowiskowych. Zestawieniate mogą zawierać informacje dotyczące wielkości zanieczyszczeń, ilości wytwarzanychodpadów, poziomów zużycia surowców, energii i wody czy poziomu hałasu. Danepowinny umożliwić porównanie ze sobą poszczególnych lat i w ten sposób umożliwićsumaryczną ocenę efektów działań środowiskowych organizacji. Dlatego też, zalecasię stosowanie tego samego zestawu wskaźników w kolejnych deklaracjachśrodowiskowych.

Rozporządzenie EMAS nie podaje struktury deklaracji środowiskowej, ani porządku,w jakim wymienione zagadnienia powinny być przedstawione. Każda organizacjamusi sama podjąć decyzję o strukturze deklaracji środowiskowej i sposobie prezentacjiinformacji. Opracowując deklarację środowiskową, można zastosować poniższąstrukturę i przedstawić następujące zagadnienia:


110

Przykładowa struktura i treść deklaracji środowiskowej23

1. Informacje ogólne - nazwa organizacji, lokalizacja, wielkość zatrudniania,prowadzone procesy, produkty i usługi.

2. Polityka środowiskowaa) Treść polityki środowiskowejb) Słowo wstępne ze strony kierownictwa - zwiększy wiarygodność deklaracji.

Wstęp powinien odnosić się do polityki środowiskowej, kluczowych elementówsystemu zarządzania środowiskowego oraz podsumowywać główne zadaniastojące przed organizacją. Warto również we wstępie wspomniećo wyróżnieniach i nagrodach środowiskowych, jeżeli organizacja takie otrzymała.

c) Historia działań związanych z ochroną środowiska - zaprezentowanie jużprzeprowadzonych działań na rzecz środowiska.

3. Cele i program środowiskowy - przedstawienie celów i zadań środowiskowychprzyjętych przez organizację. Cele i zadania powinny być wyrażone ilościowotam, gdzie jest to możliwe. Aby zwiększyć wiarygodność deklaracji powinna onazawierać również program środowiskowy ukazujący priorytety nadane celomśrodowiskowym oraz terminy osiągnięcia poszczególnych celów.

4. System zarządzania środowiskowegoa) Opis systemu zarządzania środowiskowegob) Struktura organizacyjna i podział odpowiedzialności w zakresie systemu

zarządzania środowiskowego - służy lepszemu zrozumieniu podziałuobowiązków w ramach systemu zarządzania środowiskowego przezzainteresowane strony oraz pracowników.

5. Najważniejsze zagadnienia środowiskowea) Znaczące aspekty środowiskowe oraz związane z nimi wpływy na środowisko -

informacje te należy przedstawić w odniesieniu do prowadzonych procesów,wyrobów i usług. Zaleca się stosowanie różnego rodzaju schematów, np.schematów procesu z naniesionymi aspektami środowiskowymi.

b) Zakres gromadzenia danych oraz kryteria oceny - przedstawienie obszaru, doktórego prezentowane dane się odnoszą oraz określenie metody zbieraniaprezentowanych danych (dane z pomiarów czy szacunkowe).

6. Środowiskowa ocena obiektu i produkcji - szczegółowy opis wpływu na środowiskoa) Zużycie surowców - ilości zużywanych surowców, materiałów pomocniczych

oraz eksploatacyjnych. Można również podać procentowy udział surowcówodnawialnych i nieodnawialnych oraz zużycie materiałów niebezpiecznych.

b) Zużycie energii - rodzaje oraz ilości zużywanej energii, obszary zużycia (procesyprodukcyjne, ogrzewanie, oświetlenie itp.)

c) Zużycie wody - rodzaje oraz ilości zużywanej wody oraz najważniejsze obszaryzużycia.

23 Przykłady deklaracji środowiskowych - patrzhttp://europa.eu.int/comm/environment/emas/es_library/library_en.htmoraz www.eko-net.pl/be0ccce22608534e11b8a83adfd6b43e

111EMAS


d) Budynki, maszyny, grunt - informacje dotyczące skażenia gruntu, izolacji cieplnejbudynków, wprowadzania nowych rozwiązań technologicznych.

e) Odpady - rodzaje i ilości wytwarzanych odpadów, obszary, w którychwytwarzane są odpady, sposoby zagospodarowywania odpadów oraz sposobyminimalizacji odpadów.

f) Emisje do atmosfery, hałas i uciążliwe zapachy - rodzaje i wielkości emisji dopowietrza, emisja hałasu oraz uciążliwych zapachów.

g) Ścieki - ilości i rodzaje wytwarzanych ścieków, sposoby ich odprowadzania,dane dotyczące obciążenia dla środowiska.

h) Awarie i zapobieganie awariom - informacje dotyczące awarii, które miałymiejsce, przyczyny awarii oraz działania podjęte w celu usunięcia skutków awarii.Zaleca się również przedstawienie wniosków wyciągniętych z awarii i działaniamające na celu zapobieganie awariom.

i) Transport - rodzaje wykorzystywanego transportu oraz zużycia i emisje z nimizwiązane.

j) Inne istotne zagadnienia środowiskowe - ochrona przyrody, fauny, flory itp.

Uwaga: Zaleca się, aby informacje dotyczące zużycia lub wielkości emisjiprzedstawiane były za pomocą wskaźników, np. zużycie energii elektrycznej najednostkę produkcji

7. Cechy środowiskowe produktów i usługa) Produkty i usługi - proporcje wykorzystywanych materiałów oraz ich

oddziaływanie na środowisko, kryteria środowiskowe produktów i usług,informacje o etykietach środowiskowych, jeżeli produkty takie posiadają.

b) Cykl życia produktu - czas życia produktu, charakterystyka jego użytkowania,sposoby utylizacji po zakończeniu eksploatacji (system zwrotów, recykling).

c) Rozwój produktów i usług - zakres kryteriów środowiskowych uwzględnianyw pracach badawczo-rozwojowych.

8. Wpływ wprowadzenia systemu zarządzania środowiskowego na zyskii konkurencyjność - przedstawienie analizy kosztów i korzyści związanychz wprowadzeniem systemu, informacje dotyczące zysków związanychz wprowadzeniem produktów przyjaznych środowisku a także przyczynewentualnych niepowodzeń.

9. Komunikowanie się z grupami docelowymi - przedstawienie opinii pracowników,partnerów biznesowych oraz innych zainteresowanych stron na temat działańśrodowiskowych. Zwrócenie się z prośbą o przekazanie uwag, opinii zapytań.Należy również podać dane osób do kontaktów.

10. Wnioski, różne - oświadczenie weryfikatora środowiskowego, termin publikacjinastępnej deklaracji, słowniczek pojęć technicznych.

Często organizacje mają problemy z opracowaniem rzetelnych danych orazwskaźników środowiskowych, które najlepiej odzwierciedlają sposób, w jakiorganizacja nadzoruje swoje znaczące aspekty środowiskowe oraz związane z nimi


112

wpływy na środowisko. Schemat opracowywania danych do deklaracji środowiskowejznajduje się w załączniku 1: "Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej".

Dla porównania i monitorowania osiąganych efektów działania, zaleca sięustanowienie zbioru wskaźników efektywności. Można wyróżnić trzy rodzajewskaźników:l Wskaźniki efektywności środowiskowej - koncentrują się na aspektach związanych

z funkcjonowaniem organizacji. Typowe przykłady to między innymi: zużycieenergii, ilość odpadów na jednostkę produkcji oraz wskaźniki dotyczące budynkówi wyposażenia (np. tereny zielone). Wskaźniki te są także narzędziemwykorzystywanym do komunikacji informacji środowiskowych poprzezuwzględnienie ich w deklaracji środowiskowej oraz innych raportach.

l Wskaźniki efektywności systemu zarządzania - prezentują podjęte działania. Liczbagodzin szkoleń środowiskowych, liczba przeprowadzonych audytów, liczbaprzeprowadzonych ocen dostawców. Wskaźniki te służą przede wszystkim jakonarzędzie wewnętrznej kontroli oraz źródło informacji, ale samodzielnie nieodzwierciedlają w pełni działań środowiskowych organizacji.

l Wskaźniki warunków środowiskowych - określają stan jakości środowiska wokółorganizacji, jednak stosowanie takich wskaźników ma tylko sens wtedy, kiedydana organizacja jest odpowiedzialna za większość oddziaływań na danym terenie.

Wskaźniki efektywności środowiskowej powinny spełniać następujące wymagania:l przekazywać precyzyjną ocenę realizacji zadań organizacji,l być zrozumiałe i jednoznaczne,l umożliwiać coroczne dokonanie porównania,l umożliwiać porównanie ze wskaźnikami odpowiednimi do danego sektora lub na

poziomie krajowym lub regionu,l umożliwiać porównanie zgodności osiąganych wyników z wymaganiami prawnymi.

Organizacje powinny wybrać takie wskaźniki, które umożliwią wykazanie poprawyefektywności działań środowiskowych.

Zbiór opracowanych wskaźników powinien być okresowo aktualizowanyi weryfikowany. Podczas weryfikacji można kierować się następującymi kwestiami:

l Czy opracowane wskaźniki odzwierciedlają oddziaływania na środowiskoorganizacji?

l Czy można zastosować lub opracować nowe lub ulepszyć stosowane wskaźniki?

l Czy wskaźniki określane są wystarczająco często, aby stanowić stały instrumentkontrolny?

Więcej na temat wskaźników efektywności działań środowiskowych można znaleźćw Wytycznych doboru i stosowania wskaźników efektywności działańśrodowiskowych zgodnie z rozporządzeniem EMAS wydanych przez KomisjęEuropejską.

Opinie zainteresowanych stronPo zebraniu wszystkich informacji i sporządzeniu propozycji deklaracji, powinnaona zostać przekazana wszystkim członkom zespołu powołanego do jej opracowania.

113EMAS


Propozycja deklaracji powinna zostać również przekazana pracownikom oraz osobomzewnętrznym w celu uzyskania ich opinii na temat treści i kompleksowości informacji.

Etap końcowy

Uzyskane opinie powinny być wzięte pod uwagę podczas tworzenia ostatecznejwersji deklaracji. Ponadto, przynajmniej dwie osoby powinny dokonać korektydeklaracji. Gdy gotowa jest już wersja ostateczna, zaleca się jej ponownie sprawdzenie,aby zweryfikować kompletność informacji. Kiedy już ostateczna treść jestzadowalająca, można przystąpić do opracowania szaty graficznej, układu orazwydrukowania deklaracji.

5.22.4 Publikacja i dalsze działania

Publikowanie i rozpowszechnienie

Już na etapie planowania, warto zastanowić się nad sposobami publikowaniai rozpowszechniania deklaracji oraz możliwościami efektywnego jej wykorzystaniado prowadzenia dialogu i współpracy z grupami odbiorców.

Uwaga: Jeżeli organizacja zdecyduje się opublikować deklarację przeduzyskaniem pełnej rejestracji, nie może jej oznaczać logo EMAS, nawet jeślizostała ona zatwierdzona przez akredytowanego weryfikatora..

Podczas przygotowywania się do publikacji deklaracji środowiskowej, należypamiętać o następujących sprawach:l W jaki sposób określone grupy docelowe otrzymają deklarację?l Kto jest odpowiedzialny za publikowanie oraz rozpowszechnianie deklaracji?l Ile egzemplarzy należy wydrukować?l Kto jest odpowiedzialny za odpowiadanie na pytania związane z deklaracją

środowiskową i ile czasu może poświęcić na to zadanie?

Należy również rozważyć, w jaki sposób informacje mogą być najlepiej dopasowanedo grup docelowych - czy w jednym dokumencie, czy w wyciągach z zatwierdzonejdeklaracji. Podczas przygotowywania wyciągów należy pamiętać, że zgodniez punktem 3.5. Załącznika III do Rozporządzenia EMAS, informacje zawartew wyciągach z deklaracji muszą spełniać te same wymagania, co informacje zawartew deklaracji środowiskowej oraz muszą zostać zatwierdzone przez weryfikatoraśrodowiskowego.

Można wykorzystać następujące kanały dystrybucji drukowanej wersji deklaracji:l prezentacja i dystrybucja na spotkaniach personelu i na konferencjach prasowych,l rozsyłanie pocztą do klientów, dostawców, stowarzyszeń sektorowych, izb

handlowych, mieszkańców, władz, itp.,l dystrybucja na targach,l dystrybucja poprzez przedstawicieli handlowych lub poprzez kontakty biznesowe,l wykładanie deklaracji w punktach sprzedaży i budynkach użyteczności publicznej,l prezentacja i dystrybucja w trakcie lokalnych lub regionalnych dyskusji na tematy

ochrony środowiska z przedstawicielami władz, mieszkańcami, sąsiadującymiprzedsiębiorstwami itp.,


114

l wysyłka pocztą do mieszkańców i władz.

Rozporządzenie EMAS wymaga, żeby deklaracja środowiskowa została udostępnionaw formie wydrukowanej. Jednakże zachęca się organizacje do wykorzystywaniawszelkich dostępnych metod publicznego udostępnienia deklaracji środowiskowej.Na przykład, dokumenty w formie elektronicznej, witryny internetowe, stanowiąefektywne kosztowo sposoby udostępniania informacji dla dużej liczby odbiorców.

Pozyskiwanie opinii zainteresowanych stron i aktualizacja deklaracji

Organizacje muszą przygotowywać i zatwierdzać uaktualnioną i wydrukowaną wersjędeklaracji środowiskowej co trzy lata. Ponadto, organizacja musi corocznie uaktualniaćwszelkie zmiany informacji zawartych w deklaracji. Uaktualnione informacje równieżmuszą być zatwierdzone przez weryfikatora. Aby zapewnić, że deklaracjaśrodowiskowa zawiera informacje odpowiednie dla grup docelowych, ważne jest,aby przyjmować i uwzględniać reakcje zwrotne (zapytania, sugestie poprawy,krytyki), które organizacja otrzymuje jako odpowiedź na deklarację.

115EMAS

6 Weryfikacja

6 Weryfikacja6 Weryfikacja6 Weryfikacja6 Weryfikacja6 WeryfikacjaFormalną podstawą dla wymagań dotyczących prowadzenia procesu weryfikacji jestartykuł 4 Rozporządzenia EMAS odnoszący się do systemu akredytacji weryfikatoróworaz Załącznik V opisujący wymagania w stosunku do systemu akredytacji, procesuweryfikacji oraz zakresów obowiązków i odpowiedzialności weryfikatorówśrodowiskowych. Rozporządzenie EMAS nakłada na państwa członkowskie obowiązekustanowienia systemu akredytacji i nadzoru nad weryfikatorami, dając im jednocześnieprawo do uwzględnienia własnej specyfiki.

W Polsce zdecydowano się na akredytacje zarówno weryfikatorów instytucjonalnychjak i indywidualnych. Najważniejszą grupą weryfikatorów instytucjonalnych sąjednostki certyfikujące, te same, które wydają certyfikaty na zgodność z normą ISO14001. Weryfikatorzy indywidualni to osoby fizyczne prowadzące weryfikacjęosobiście bez udziału innych weryfikatorów lub ekspertów technicznych. W związkuz tym audyt weryfikacyjny dużej organizacji prowadzony przez weryfikatoraindywidualnego będzie trwał dłużej niż audyt tej samej organizacji prowadzony przezweryfikatora instytucjonalnego dysponującego odpowiednim zespołem.

Wymagania kompetencyjne wobec weryfikatorów indywidualnych i instytucjonalnychsą takie same, mają oni również takie same uprawnienia. Decyzja o dopuszczeniuakredytacji weryfikatorów indywidualnych wynika z przekonania, że ich usługi będąbardziej dostępne dla małych i średnich organizacji.

Weryfikacja SZŚ jest usługa komercyjną. Przy wyborze weryfikatora należy kierowaćsię zarówno ceną usługi i jej jakością. Korzystanie z usług dobrych weryfikatorówpozwoli zidentyfikować więcej niezgodności i doskonalić SZŚ. Wbrew potocznejopinii, korzystanie z usług weryfikatora o wyższych kwalifikacjach, potrafiącegowskazać więcej obszarów wymagających doskonalenia, jest dla organizacji bardziejkorzystne.

Proces weryfikacji

Proces weryfikacji rozpoczyna się od złożenia do weryfikatora odpowiedniegowniosku. Większość weryfikatorów instytucjonalnych dysponuje odpowiednimiformularzami. Z pewnością weryfikatorzy indywidualni będą dysponować podobnymidokumentami. Generalnie wniosek taki ma na celu przedstawienie weryfikatorowi


116

24 W praktyce można się spodziewać, że weryfikatorzy będą korzystać z Załącznika I do WytycznychDAC-02/66 (dokument dostępny na stronie internetowej Polskiego Centrum Akredytacji). Podaje onszacunkowy czas trwania audytu dla organizacji o różnej wielkości i różnym poziomie skomplikowaniadziałalności. Z doświadczeń z innych państw członkowskich UE wynika, że zatwierdzenie deklaracjizajmie dodatkowo 1-2 osobodni.

podstawowych informacji o organizacji i jej systemie zarządzania, np. ogólneinformacje o przedsiębiorstwie (lokalizacja, personel, produkty), zakres systemuzarządzania środowiskowego, opis zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa, wykazgłównych aspektów środowiskowych, zestawienie środowiskowych wymagańprawnych (w tym decyzji administracyjnych) oraz innych zobowiązań, którym podlegadziałalność przedsiębiorstwa, opis powiązania SZŚ z innymi systemami zarządzania(np. jakością, bezpieczeństwem i higieną pracy).

Na bazie informacji przedstawionych we wniosku weryfikator dokonuje oceny, czyma uprawnienia i dysponuje zasobami do przeprowadzania weryfikacji. Na zasobyskładają się przede wszystkim osoby, które mają wystarczające kwalifikacje doprzeprowadzenia weryfikacji w danej organizacji.

Uwaga: Akredytacja weryfikatora dotyczy konkretnych sektorów, w których ma onuprawnienia do prowadzenia weryfikacji. Są one określone na bazie kodów PKD lubNACE. W związku z tym, że rejestr akredytowanych weryfikatorów jest publiczniedostępny, zaleca się, aby organizacje już w fazie poszukiwania weryfikatora zwróciłyuwagę na to, który z branych pod uwagę weryfikatorów ma akredytację w sektorze,w którym działa organizacja.

Na tym etapie weryfikator przygotowuje też ofertę finansową. Oferta jest na ogółoparta na szacowanej liczbie osobodni niezbędnych do dokonania weryfikacji SZŚi zatwierdzenia deklaracji środowiskowej. Weryfikator dokonuje tej oceny na baziewłasnego doświadczenia, w odniesieniu do SZŚ opartego na Rozporządzeniu EMAS,nie ma bowiem formalnych wytycznych dotyczących czasu trwania tego procesu24.Koszt weryfikacji jest więc iloczynem szacowanej liczby osobodni i stawki zaosobodzień stosowanej przez weryfikatora.

Akredytowani weryfikatorzy mają prawo prowadzić weryfikację na terenie wszystkichpaństw członkowskich UE. W związku z tym polskie organizacje mogą korzystaćz usług weryfikatorów zagranicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem EMASweryfikatorzy zagraniczni powinni poinformować PCA o planowanej weryfikacji.

Uwaga: Poinformowanie PCA jest obowiązkiem zagranicznego weryfikatora. Jednakze względu na to, że niespełnienie tego wymagania może skutkować odmowąrejestracji, zaleca się, aby organizacje zawierając umowę z weryfikatoremzagranicznym zastrzegły sobie odpowiednie warunki związane z tym wymaganiem.

Rozporządzenie EMAS wymaga sporządzenia pisemnej umowy dotyczącejprowadzenia weryfikacji między organizacją a weryfikatorem.

Pierwsza weryfikacja składa się typowo z audytu wstępnego oraz audytu zasadniczego.Oba etapy powinny być przeprowadzone na terenie, na którym weryfikowanaorganizacja prowadzi działalność, chyba że można uzasadnić rozwiązaniealternatywne. Dotyczy to w zasadzie tylko małych organizacji, w których proporcjemiędzy nakładem pracy niezbędnym do przeprowadzenia audytu wstępnego a całego

117EMAS

6 Weryfikacja

procesu powodują, że dwie wizyty weryfikatora byłyby nieuzasadnione ekonomicznie.W takim przypadku audyt wstępny ograniczony jest do przeglądu dokumentacji.

Audyt wstępny

Celem audytu wstępnego jest sprawdzenie, czy fundamenty systemu zarządzaniaśrodowiskowego są przyjęte w sposób właściwy. Istotnym elementem audytuwstępnego jest przegląd dokumentacji. Podczas audytu wstępnego weryfikatorsprawdza czy SZŚ bazuje na trafnej identyfikacji aspektów środowiskowych czyli,czy system zbudowany jest na właściwych podstawach. Sprawdza również, czy SZŚzostał zaprojektowany w taki sposób, ażeby osiągnąć:l zgodność z prawem,l zgodność z celami i polityką środowiskową,l ciągłe doskonalenie.

Jeżeli wyniki audytu wstępnego są pozytywne, weryfikator proponuje termin audytuzasadniczego. Termin powinien być dobrany tak, aby organizacja miała czas nawdrożenie zaleceń płynących z audytu wstępnego. Audyt wstępny może zakończyćsię również wnioskiem, że SZŚ wymaga jeszcze na tyle dużo udoskonaleń, zeplanowanie audytu zasadniczego jest niecelowe.

Uwaga: W przypadku małych organizacji weryfikator może ograniczyć audytwstępny do przeglądu przekazanej mu wcześniej dokumentacji. W takiej sytuacjipierwsza weryfikacja będzie obejmować tylko jedną wizytę na terenie działaniaorganizacji.

Audyt zasadniczy

Zgodnie z Wymaganiami zawartymi w Załączniku V do Rozporządzenia EMASweryfikator sprawdzi czy:1. wstępny przegląd środowiskowy (jeżeli był konieczny - patrz Krok 3, podrozdział

5.1.) został przeprowadzony i czy spełnia wymagania określone w Załączniku VI;2. SZŚ spełnia wszystkie wymagania Rozporządzenia EMAS (zgodność z Załącznikiem

I), w tym czy:l audyty wewnętrzne i ich wyniki spełniają wymagania określone w Załączniku II

(przy pierwszej weryfikacji organizacja powinna wykazać, ze w pełni zaplanowałaprogram audytu i realizacja programu została rozpoczęta tak, że przynajmniejdziedziny o najbardziej znaczącym wpływie na środowisko zostały już poddaneaudytom.l przeprowadzono przynajmniej jeden przegląd zarządzania na poziomie

kierownictwa organizacji.3. deklaracja środowiskowa spełnia wymagania określone w Załączniku III, w tym,

czy dane w niej zawarte są rzetelne, wiarygodne i prawidłowe.4. inne informacje podlegające zatwierdzeniu spełniają te same wymagania

Ponadto weryfikator sprawdzi skuteczność procedur zapewniających utrzymaniezgodności z wymaganiami prawa oraz (na zasadzie próbkowania) stwierdzi, czyzgodność z tymi wymaganiami jest utrzymywana.


118

Typowymi metodami stosowanymi przez weryfikatorów w trakcie weryfikacji są:l analiza dokumentów (w tym zapisów),l rozmowy z pracownikami,l obserwacje.

Poza tymi typowymi działaniami weryfikator może np. poprosić o zademonstrowanieprzygotowania do sytuacji awaryjnych. Zatwierdzenie deklaracji środowiskowejwymaga od weryfikatora dogłębnej analizy danych źródłowych. Organizacja powinnamu je udostępnić.

Jeżeli którekolwiek z wymagań nie jest spełnione, weryfikator środowiskowy niezatwierdzi deklaracji środowiskowej, co uniemożliwia rejestrację w systemie.

Kolejne audyty weryfikacyjne

Rozporządzenie EMAS wymaga, abyweryfikator środowiskowy przygotowałprogram audytów weryfikacyjnychgwarantujący, że wszystkie wymagane obszarysą weryfikowane nie rzadziej niż co 36miesięcy. Jednocześnie organizacja powinnaopublikować aktualizację deklaracjiśrodowiskowej i poddać ją zatwierdzeniuprzez weryfikatora nie rzadziej niż co 12miesięcy. Oznacza to w praktyce, że odstępymiędzy kolejnymi wizytami weryfikatora niepowinny przekroczyć 12 miesięcy.

Odstępstwa od tej zasady mogą być zastosowane w przypadku małych organizacji25,dla których dopuszczalne jest przeprowadzenie audytu weryfikacyjnego raz na trzylata, pod warunkiem, że nie wpłynie to negatywnie na funkcjonowanie SZŚ.W praktyce będzie to miało zastosowanie tylko wtedy, gdy jednocześnie weryfikatoruzna, że możliwe jest również zmniejszenie częstotliwości publikowania aktualizacjideklaracji środowiskowej. Wytyczne dla weryfikatorów w sprawie weryfikacji,zatwierdzania i częstotliwości audytu opublikowane przez Komisję Europejskądopuszczają taką możliwość pod warunkiem, że:l z działalnością, produktami lub usługami małej organizacji nie wiąże się poważne

zagrożenia dla środowiska,l nie miały miejsca znaczące zmiany w systemie zarządzania środowiskowego

w małej organizacji,

25 Zgodnie z przepisami obowiązującymi w UE zatrudnienie w średnim przedsiębiorstwie (organizacji) niemoże przekraczać 249 osób, a roczny obrót 50 mln EUR i/lub wartość całkowitego bilansu rocznegonie przekracza 43 mln EUR. Małe przedsiębiorstwa (organizacje) muszą spełniać łącznie następującewarunki: zatrudnienie do 49 osób, roczny obrót i/lub wartość całkowitego bilansu rocznego nie większyniż 10 milionów EUR. Do mikroprzedsiębiorstw zaliczają się organizacje zatrudniające mniej niż 10osób, mające obroty nie większe niż 2 mln EUR. Dodatkowym warunkiem dla wszystkich kategorii jestograniczenie do 25% udziału innych podmiotów w kapitale lub prawie głosu (źródło: Zalecenie Komisji2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczące definicji małych i średnich przedsiębiorstw (Dz.U. L124 z 20.5.2003).

119EMAS

6 Weryfikacja

l z działalnością, produktami lub usługami małej organizacji nie są związane znaczącewymagania prawne,

l z działaniami, produktami i usługami małej organizacji nie są związane ważnekwestie lokalne.

W takim przypadku weryfikator powinien wymagać od organizacji publikowaniaaktualnej wersji deklaracji nie rzadziej niż raz na 3 lata.

W przypadku istotnych modyfikacji systemu zarządzania środowiskowego lub innychzmian w działalności organizacji może pojawić się konieczność przeprowadzeniadodatkowych audytów weryfikacyjnych. Kolejne audyty weryfikacyjne mają zapewnićzachowywanie przez organizację ciągłości w zakresie zgodności z wymaganiamiRozporządzenia EMAS. Oznacza to, że deklaracje środowiskowe muszą byćzatwierdzane tak często, jak są aktualizowane.

W trakcie kolejnych audytów weryfikacyjnych weryfikator zwróci szczególną uwagęna te elementy, które nie były całkowicie zgodne z wymaganiami podczaswcześniejszego audytu. Sprawdzi też, czy logo EMAS było wykorzystywane zgodniez obowiązującymi zasadami.

Sprawozdania

Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia EMAS weryfikator środowiskowy jestzobowiązany do przygotowania sprawozdania dla kierownictwa organizacji.Organizacja powinna dokładnie przeanalizować sprawozdanie, gdyż zawiera onocenne informacje umożliwiające podjęcie działań doskonalących.

Należy podkreślić, że nawet niewielkie niezgodności powtarzające się przy kolejnychweryfikacjach będą uznane za istotne.

Proces weryfikacji został szczegółowo opisany w Poradniku dla weryfikatorów.


120

121EMAS

7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie z rejestru

7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie7 Rejestracja, zawieszenie i wykreśleniez rejestruz rejestruz rejestruz rejestruz rejestru

7.1 Procedura rejestracji

Podstawy procedury rejestracji organizacji w systemie EMAS zostały opisane w artykule6 Rozporządzenia EMAS. Artykuł 5 punkt 3. Rozporządzenia EMAS nakłada napaństwa członkowskie UE obowiązek przyjęcia wytycznych dotyczących zawieszeniai wykreślenia organizacji z rejestru. Szczegóły polskiej procedury zostały opisanew aktach prawnych wprowadzających Rozporządzenie EMAS w Polsce26. Z punktuwidzenia organizacji najistotniejsze są te elementy, w których pośrednio lubbezpośrednio uczestniczy. Bardziej szczegółowy opis procedury rejestracji możnaznaleźć w Poradniku dla administracji.

Procedura rejestracji rozpoczyna się od złożenia przez organizację wnioskuo rejestrację wraz z zatwierdzoną deklaracją środowiskową do właściwegowojewody27. Po otrzymaniu wniosku wojewoda poddaje go (wraz z załączonądeklaracją środowiskową) analizie formalnej. W pierwszej kolejności sprawdza, czywniosek jest kompletny. Wniosek o rejestrację powinien być zgodny ze wzoremokreślonym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 23 kwietnia 2004 r. w sprawiezakresu danych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestracjęorganizacji w rejestrze wojewódzkim. Następnie wojewoda sprawdza, czy:l załączona do wniosku deklaracja środowiskowa została zatwierdzona przez

akredytowanego weryfikatora (numer akredytacji),l dane dotyczące zakresu rejestracji oraz aspektów środowiskowych zawarte

w deklaracji są spójne z danymi podanymi we wniosku,l naliczona została odpowiednia opłata rejestracyjna.

W przypadku gdy wniosek nie jest kompletny lub występują w nim błędy, wojewodawzywa organizację do złożenia wyjaśnień lub uzupełnienia wniosku. Trzeba zwrócićuwagę, że w polskiej procedurze nie przewiduje się udziału weryfikatoraw opracowaniu wniosku.

26 Patrz rozdział 2.27 Szczególne przypadki omówiono w rozdziale 4.


122

Drugim etapem procedury rejestracji jest sprawdzenie statusu weryfikatora.W przypadku weryfikatora akredytowanego w Polsce, wojewoda sprawdza w rejestrzeprowadzonym przez ministra środowiska, czy akredytacja jest aktualna i czy jej zakrespokrywa się z zakresem rejestrowanej działalności. W przypadku weryfikatoraakredytowanego w innym kraju członkowskim, te same dane wojewoda sprawdzaw rejestrze prowadzonym przez Komisję Europejską.

W przypadku, gdy akredytacja jest nieaktualna lub jej zakres nie pokrywa sięz zakresem rejestrowanej działalności, wojewoda odmawia rejestracji. Taka sytuacjamoże być podstawą do roszczeń odszkodowawczych organizacji wobec weryfikatora.

W trzecim etapie wojewoda sprawdza, czy organizacja działa zgodnie z prawem.W tym celu wojewoda zwraca się do właściwego wojewódzkiego inspektora ochronyśrodowiska, właściwego marszałka województwa, starosty/wójta burmistrza/prezydenta z zapytaniem, czy nie istnieją przesłanki wskazujące na brak zgodności.Przyjmuje się, że za warunek wystarczający do rejestracji wojewoda uznaje brakinformacji o niezgodności z prawem.

W przypadku stwierdzenia niezgodności wojewoda odmawia rejestracji (w przypadkupierwszej rejestracji) lub też zawiesza lub wykreśla organizację z rejestru (patrz kolejnypodpunkt).

Jeżeli wszystkie etapy analizy zakończą się pozytywnym wynikiem, wojewodainformuje organizację o pozytywnym rozpatrzeniu wniosku oraz wzywa do wniesieniaopłaty rejestracyjnej. Po wniesieniu odpowiedniej opłaty rejestracyjnej, wojewodanadaje numer rejestracyjny i wpisuje organizację do rejestru wojewódzkiego.O dokonaniu wpisu wojewoda informuje organizację oraz ministra środowiska.Ponadto wojewoda podaje do publicznej wiadomości informację o umieszczeniuw rejestrze deklaracji środowiskowej organizacji. Schemat procesu rejestracji zostałprzedstawiony na rysunku 5.

Po otrzymaniu informacji od wojewody o zmianach w rejestrze wojewódzkim,minister środowiska dokonuje zmian w rejestrze krajowym. W przypadku nowegowpisu nadaje organizacji numer, umieszcza w rejestrze krajowym i informuje napiśmie organizację o nadanym numerze.

Uwaga: Dopiero po otrzymaniu informacji od ministra środowiska o nadanymnumerze w rejestrze krajowym organizacja może zacząć stosować logo EMASnp. na deklaracji.

Minister środowiska powiadamia Komisję Europejską o wszystkich zmianachw rejestrze krajowym.

123EMAS


Rysunek 5. Procedura rejestracji organizacji w systemie EMAS


124

7.2 Opłata rejestracyjna

Wojewoda dokonuje wpisu organizacji do rejestru wojewódzkiego po uiszczeniuprzez nią opłaty rejestracyjnej. Opłata jest wnoszona na specjalne konto bankoweurzędu wojewódzkiego. Przychody związane z rejestracją organizacji w systemieEMAS traktowane są jako środki specjalne zgodnie z ustawą o finansach publicznychz dnia 26 listopada 1998 roku.

Podstawowa opłata rejestracyjna wynosi 1000 zł. Mającjednak na uwadze postanowienia Rozporządzenia EMAS,minister środowiska przedstawił współczynniki różnicującewysokość opłaty rejestracyjnej, uwzględniając formę prawnąlub liczbę pracowników oraz biorąc pod uwagę fakt, żeopłata nie powinna stanowić bariery dla małych i średnichprzedsiębiorstw w procesie ubiegania się o rejestracjęw systemie EMAS. Współczynniki różnicujące opłatęokreślone zostały w Rozporządzeniu Ministra Środowiskaz dnia 23 kwietnia 2004 roku w sprawie współczynnikówróżnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowymsystemie ekozarządzania i audytu (EMAS).

Dla organizacji pożytku publicznego, placówek oświatowo-wychowawczych,jednostek sektora finansów publicznych współczynnik wynosi 0,005, w związkuz czym wysokość opłaty rejestracyjnej wynosi 5 zł. W przypadku podmiotówgospodarczych współczynnik zależy od liczby pracowników i wynosi odpowiednio:l do 5 osób - współczynnik wynosi 0,10l od 6 do 20 - 0,15l od 21 do 50 - 0,25l od 51 do 250 - 0,35l od 251 do 500 - 0,50

Wszystkie pozostałe organizacje płacą kwotę podstawową, o ile rejestracja nie dotyczykilku obiektów stanowiących część jednej organizacji. W takim przypadku opłatyobliczone dla poszczególnych obiektów sumuje się, jednak łączna kwota nie możeprzekroczyć sumy pięciu pojedynczych opłat podstawowych.

7.3 Procedura zawieszania lub wykreślenia z rejestru

Podstawową sankcją dla organizacji nie spełniającej wymagań Rozporządzenia EMASjest zawieszenie lub wykreślenie z rejestru. W przypadku zawieszenia, rejestracjaorganizacji może być przywrócona na podstawie dowodów wprowadzeniaskutecznych działań korygujących. W przypadku wykreślenia z rejestru, organizacja,chcąca ponownie się zarejestrować, musi ponownie przejść cała procedurę rejestracji.W obu przypadkach organizacja musi wstrzymać stosowanie logo EMAS28. Podstawądo zawieszenia lub wykreślenia organizacji z rejestru może być otrzymanie przezwojewodę:1. informacji o działaniu organizacji niezgodnym z prawem,

28 Więcej na ten temat znajduje się w rozdziale 8.

125EMAS


2. informacji od PCA o niewłaściwie przeprowadzonej weryfikacji,3. informacji od weryfikatora o znacznych niezgodnościach z wymaganiami

Rozporządzenia EMAS.

Rozporządzenie EMAS nie określa szczegółowo, w jakiej sytuacji organizacja powinnabyć zawieszona a w jakiej wykreślona z rejestru. Decyzję w tej kwestii podejmujewłaściwy wojewoda. Generalnie należy przyjąć, że wojewoda może się ograniczyćdo zawieszenia rejestracji organizacji, jeżeli przedstawi ona wiarygodny plan działańkorygujących, którego realizacja nie przekroczy 6 miesięcy. Organizacja jestwykreślana z rejestru, jeżeli nie dostarczy w terminie 3 miesięcy od daty zaistnieniatakiego obowiązku29 zatwierdzonej aktualizacji deklaracji środowiskowej wrazz formularzem wniosku.

Wojewoda może otrzymać informację o niezgodnym z prawem działaniu organizacjiod weryfikatora, od wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, innego organuadministracji lub innych osób lub podmiotów. Po otrzymaniu takiej informacjiwojewoda przeprowadza konsultacje z zainteresowanymi stronami mające na celuwyjaśnienie otrzymanych informacji. Zainteresowanymi stronami są przede wszystkimorganizacja i osoby, podmioty lub instytucje, które wniosły skargę. W uzasadnionychprzypadkach stroną jest również weryfikator. Za niezgodność z prawem należy uznać:l prowadzenie działalności bez wymaganych prawem pozwoleń i zgłoszeń

(inwentaryzacji),l przekroczenie wymagań zawartych w pozwoleniach i zezwoleniach,l przekroczenie standardów,l nałożenie kary przez WIOŚ,l prawomocny wyrok sądu cywilnego w sprawie związanej z ochroną środowiska.

W przypadku sytuacji awaryjnej decyzja o zawieszeniu rejestracji powinnauwzględniać okoliczności: np. skutek dla środowiska, przewidywalność awarii,wcześniejsze zdarzenia, reakcję organizacji na zdarzenie.

Jeżeli wojewoda uzna, że informacja o niezgodności z prawem nie powinna skutkowaćzawieszeniem lub wykreśleniem organizacji z rejestru EMAS, informujezainteresowane strony o odrzuceniu skargi.

Jeżeli informacja ma wpływ na rejestrację lub wystąpiły przypadki 2. i 3., wojewodaanalizuje, czy możliwe jest wprowadzenie działań korygujących w okresie 6 miesięcy.Jeżeli działania korygujące są możliwe, to wojewoda zawiesza organizację na określonyczas, lecz nie dłużej niż na 6 miesięcy, a następnie informuje ministra środowiskaoraz organizację o przyczynach zawieszenia i wzywa ją do przeprowadzenia działańkorygujących. Przed podjęciem decyzji o możliwości przeprowadzenia działańkorygujących wojewoda powinien zasięgnąć opinii weryfikatora lub organustwierdzającego niezgodność.

29 Obowiązek opublikowania aktualizacji deklaracji powstaje w terminie 12 miesięcy od zatwierdzeniawcześniejszej deklaracji. W szczególnych przypadkach (małe organizacje) weryfikator może podjąćdecyzję o wydłużeniu tego okresu do 36 miesięcy. Termin publikacji kolejnej deklaracji jest wpisywanydo wniosku o rejestrację.


126

30 Obowiązek opublikowania aktualizacji deklaracji powstaje w terminie 12 miesięcy od zatwierdzeniawcześniejszej deklaracji. W szczególnych przypadkach (małe organizacje) weryfikator może podjąćdecyzję o wydłużeniu tego okresu do 36 miesięcy. Termin publikacji kolejnej deklaracji jest wpisywanydo wniosku o rejestrację.

31 Nie rzadziej niż raz na 3 lata organizacja powinna przygotować pełną wersję deklaracji środowiskowej.

Po wprowadzeniu działań korygujących, organizacja informuje wojewodę, którysprawdza skuteczność ich przeprowadzenia. Potwierdzeniem skutecznegowprowadzenia działań korygujących może być:l potwierdzenie zgodności ze strony akredytowanego weryfikatora,l informacja od marszałka województwa o wniesieniu zaległych opłat i kopie

sprawozdań,l informacja od WIOŚ o usunięciu przyczyny przekroczeń standardów oraz decyzji

o wstrzymaniu naliczania kar,l informacja od starosty o uzyskaniu wymaganych pozwoleń,l informacja od wójta/burmistrza/prezydenta o dokonaniu wymaganych zgłoszeń

lub zaprzestaniu uciążliwej działalności,l informacja od PCA o prawidłowym przeprowadzeniu weryfikacji.

Skuteczne wprowadzenie działań korygujących obejmuje również terminowość ichwprowadzenia. Jeżeli organizacja nie zrealizuje działań w zakładanym terminie,wojewoda wykreśla organizację z rejestru i przekazuje informację o wykreśleniuministrowi środowiska.

W przypadku skutecznego wprowadzenia działań korygujących wojewoda przywracarejestrację i informuje o tym ministra środowiska.

Schemat procesu zawieszania lub wykreślania z rejestru został przedstawiony narysunku 6.

7.4 Przedłużenie rejestracji

Rejestracja w systemie EMAS jest bezterminowa, ale wymaga od organizacji składaniaokresowych wniosków o przedłużenie rejestracji. Częstotliwość składania tychwniosków wynika z częstotliwości, z jaką organizacja aktualizuje deklarację30. Wzórwniosku jest identyczny jak w przypadku pierwszej rejestracji. Do wniosku organizacjapowinna dołączyć zatwierdzoną aktualizację deklaracji środowiskowej31.Postępowanie wojewody po złożeniu wniosku o przedłużenie rejestracji jestanalogiczne do postępowania w przypadku pierwszej rejestracji. W polskim systemienie przewidziano opłat za przedłużenie rejestracji.

127EMAS


Rysunek 6. Procedura zawieszania i wykreślania z rejestru


128

129EMAS

8 Stosowanie logo EMAS

8 Stosowanie logo EMAS8 Stosowanie logo EMAS8 Stosowanie logo EMAS8 Stosowanie logo EMAS8 Stosowanie logo EMASRozporządzenie EMAS wprowadziło istotny element zwiększający atrakcyjnośćrejestracji w systemie - logo EMAS. Jego zasadniczym celem jest ułatwieniezarejestrowanym organizacjom przekazania zainteresowanym stronom (w tymklientom i konsumentom) łatwego w odbiorze komunikatu o tym, że organizacjaspełnia wymagania prawne w zakresie ochrony środowiska, wdrożyła systemzarządzania środowiskowego zgodny z wymaganiami Rozporządzenia EMASi prowadzi działania mające na celu ograniczanie oddziaływania na środowisko.

8.1 Stosowanie logo

Logo EMAS jest znakiem urzędowym systemu EMAS i pełni następujące funkcje:l informuje, że dane dotyczące wyników działalności środowiskowej organizacji

związane z jej działalnością, produktami lub usługami są rzetelne i wiarygodne,l informuje o zobowiązaniu organizacji do doskonalenia wyników działalności

środowiskowej oraz zarządzania swoimi aspektami środowiskowymi,l podnosi znajomość systemu EMAS w społeczeństwie, wśród zainteresowanych

stron oraz innych organizacji, które chcą poprawić swoje wyniki działalnościśrodowiskowej.

Zasady stosowania logo EMAS zostały określone w artykule 8. Rozporządzenia EMAS.Prawo do stosowania logo EMAS mają wyłącznie organizacje zarejestrowanew systemie EMAS oraz publikujące zatwierdzoną deklarację środowiskową.

Zgodnie z tym artykułem stosowanie logo jest dopuszczalne w celu:l wykazania rejestracji organizacji w systemie EMAS (wersja 1),l wykazania, że produkty, działania i usługi zostały wytworzone w organizacji

zarejestrowanej w systemie EMAS (wersja 1),l nadania wiarygodności potwierdzonym informacjom bezpośrednio lub pośrednio

powiązanym z produktami, działaniami i usługami organizacji (wersja 2).

Rozporządzenie EMAS ustala 2 wersje logo. Mogą być one używane wyłączniew powiązaniu z numerem rejestracyjnym organizacji.


130

wersja 1 wersja 2

(dopuszczalne jest stosowanie czarno-białej wersji logo)

Logo w wersji 1 świadczy o tym, że w organizacji wdrożony został system zarządzaniaśrodowiskowego zgodny z wymaganiami Rozporządzenia EMAS. Zatem ta wersjalogo dotyczy konkretnej organizacji. Może być ona stosowana w celach promocyjnychna papierze firmowym, zaproszeniach, na stronach internetowych, tablicachinformacyjnych, pojazdach, plakatach, bilbordach, budynkach, środkach transportu,flagach itp.

Logo w wersji 2 świadczy o tym, że informacja oznaczona tym logo została sprawdzonai zatwierdzona przez weryfikatora środowiskowego. Zatem ta wersja logo dotyczykonkretnej informacji - stanowi sygnał, że spełnia ona wymagania w zakresiereprezentatywności i obiektywności oraz dotyczy organizacji zarejestrowanejw systemie EMAS. Może być stosowana na deklaracji środowiskowej, na opisachproduktów, w instrukcjach obsługi, w drukowanych materiałach reklamowychwyrobów. W takim przypadku wybrane informacje muszą jednak spełniać wymaganiapunktu 3.5 Załącznika III do Rozporządzenia EMAS oraz muszą zostać zatwierdzoneprzez weryfikatora. Wybrane informacje mogą mieć formę prospektówinformacyjnych, zestawień danych dostarczanych jednostkom administracji, ulotek,reklamy prasowej czy telewizyjnej oraz rozdziałów dotyczących środowiskaw publikacjach nie związanych z ochroną środowiska, np. raportach rocznych.

Jeśli zatwierdzona informacja stanowi część innej publikacji lub jeśli zostałaumieszczona wraz z inną informacją środowiskową, która nie została zatwierdzonaprzez weryfikatora, należy ją odróżnić od pozostałego tekstu np. innym układemgraficznym, kolorem, ramką czy rozmiarem czcionki itp. W przypadku gdy cała treśćinformacji jest zgodna z deklaracją środowiskową i została zatwierdzona przezweryfikatora, logo może być użyte w każdy właściwy sposób, np. na okładce,w nagłówku lub tle ("znak wodny").

Żadna z wersji logo nie może być stosowana na wyrobach lub ich opakowaniachoraz łącznie z informacjami mającymi na celu porównanie z innymi wyrobami,działaniami i usługami.

131EMAS

8 Stosowanie logo EMAS

Poza dwiema wersjami logo przedstawionymi w Rozporządzeniu EMAS stosowanyjest jeszcze trzeci wariant, który może być wykorzystywany do promocji systemuprzez podmiot, który nie jest zarejestrowany w systemie EMAS. Ta wersja logo możebyć stosowana na materiałach promocyjnych, publikacjach i książkach o tematycezwiązanej z systemem EMAS itp.

Wersja ta nie może być stosowana w połączeniu z nazwą żadnej organizacji orazw sposób, który mógłby dawać do zrozumienia lub sprawiać wrażenie rejestracjiw systemie EMAS.

Szczegółowe zasady stosowania logo EMAS zostały określone w Wytycznych w sprawieużywania logo EMAS wydanych przez Komisję Europejską. Wytyczne zawierają wieleprzykładów prawidłowego i nieprawidłowego stosowania logo EMAS.

Uwaga: W tabeli 4.2. zawartej w Wytycznych KE znalazł się błąd wynikającyz błędu w angielskiej wersji wytycznych. Poniższa korekta dokonana została napodstawie francuskiej I niemieckiej wersji wytycznych. W wersji polskieji angielskiej jest:

A powinno być:

Wytyczne w sprawie używania logo EMAS stanowią pomoc dla organizacji przyustalaniu, czy można stosować logo EMAS w dany sposób. W przypadku wątpliwościorganizacja powinna zwrócić się do weryfikatora lub właściwego organu z pytaniemczy planowany sposób korzystania z logo jest zgodny z wymaganiami RozporządzeniaEMAS.

8.2 Odpowiedzialność za nieuprawnione stosowanie logo EMAS

Zgodnie z artykułem 8 punkt 1. Rozporządzenia EMAS, logo EMAS mogą stosowaćtylko te organizacje, które posiadają ważną rejestrację w systemie EMAS. Oznaczato, że organizacja, której rejestrację zawieszono lub też która została wykreślona niemoże posługiwać się logo EMAS.


132

Uwaga: Obowiązek wstrzymania korzystania może być w praktyce najistotniejsząuciążliwością wynikającą z zawieszenia rejestracji lub wykreślenia z rejestru EMAS.Może oznaczać na przykład wycofanie materiałów promocyjnych oznaczonychlogo EMAS lub nawet usunięcia go z opakowań, pojazdów i innych miejsc, gdziebyło stosowane. Operacja taka może wiązać się ze znaczącymi kosztami.

Rozporządzenie EMAS nie określa sankcji za niewłaściwe lub nieuprawnionestosowanie logo przez organizacje. W związku z tym obowiązują tu zasady określanew poszczególnych państwach członkowskich. W Polsce nieuprawnione stosowanielogo jest wykroczeniem i zgodnie z artykułem 351b. ustawy Prawo ochrony środowiskapodlega karze grzywny. Orzekanie w sprawach o nieuprawnione stosowanie logonastępuje na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia(Dz. U. z 2001 r. Nr 106, poz. 1148 z późn. zm.). Wniosek o ukaranie wnosi policjana żądanie pokrzywdzonego. Wniosek wnoszony jest do sądu grodzkiego.Pokrzywdzonym jest ten, czyje dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lubzagrożone przez wykroczenie.

Również organy administracji rządowej i samorządowej oraz organy kontrolipaństwowej i kontroli samorządu terytorialnego, które w zakresie swojego działaniaujawniły wykroczenie (artykuł 17 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia),mogą wystąpić z wnioskiem o ukaranie.

Zgodnie z artykułem 24 Kodeksu wykroczeń (Dz. U. z 1971 r. Nr 12, poz. 114,z późn. zm.) wysokość grzywny może wynosić od 20 do 5000 zł.

Oprócz wyżej wymienionych sankcji,stosowanie logo EMAS przez organizacje do tegonieuprawnione może być potraktowane jakoczyn nieuczciwej konkurencji zgodnie z artyku-łem 14. ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku ozwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekstjednolity Dz. U z 2003 r. Nr 153, poz. 1503z późn. zm.). Zgodnie z tą ustawą każdyprzedsiębiorca, którego interes został zagrożonylub naruszony wskutek nieuprawnionegostosowania logo przez innego przedsiębiorcę,może w trybie postępowania cywilnego,

zgodnie z artykułem 18. wyżej wymienionej ustawy żądać m.in. zaniechanianiedozwolonych działań, usunięcia skutków niedozwolonych działań, złożeniajednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniejformie, zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społecznyzwiązany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochrony dziedzictwa narodowego -jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony. Sąd może również orzeco zniszczeniu materiałów, na których logo zostało bezprawnie umieszczone.

To rozwiązanie może być zastosowane jedynie w przypadku przedsiębiorców, którymiw rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji są osoby fizyczne, osobyprawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, któreprowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodowo uczestnicząw działalności gospodarczej.

133EMAS


9 Źródła dodatkowych informacji9 Źródła dodatkowych informacji9 Źródła dodatkowych informacji9 Źródła dodatkowych informacji9 Źródła dodatkowych informacji

Poradniki1. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Przewodnik. Royal

Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.2. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Poradnik dla weryfikatorów.

Royal Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.3. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Poradnik dla administracji.

Royal Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.4. Zasady wdrażania systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami

normy ISO 14001. Podręcznik. R. Pochyluk, J. Szymański, P. Grudowski, BibliotekaOcen Środowiskowych Eko-Konsult 1999 r..

5. Efektywność funkcjonowania wdrożonego systemu zarządzania środowiskowegowg normy ISO 14001. red. J. Lemański, A. Matuszak-Fejszman, S. ZabawaWydawnictwo: PZITS, Poznań, 2000 r.

6. Jak wdrażać system zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001. AlinaMatuszak-Flejszman, Wydawnictwo: PZITS, Poznań, 2001 r.

7. Jak opracować raport środowiskowy. Poradnik dla małych i średnichprzedsiębiorstw, red. Tadeusz Borys, Piotr Rogala, Wydawnictwo: FundacjaKarkonoska, Jelenia Góra 2002 r.

Materiały udostępnione na stronie internetowej eko-net.pl1. System zarządzania środowiskowego w przemyśle meblarskim. Envirowise. Wersja

polskojęzyczna.2. Zmiany w normie ISO 14001.3. Normy serii ISO 14000.4. ISO 14001 - badanie i ocena polskich organizacji w zakresie efektywności

zarządzania środowiskowego, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska,Warszawa 2004.

5. EMAS w Polsce, opracowanie własne.6. Po prostu EMAS, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa 2004.


134

7. Wdrażanie SZŚ w Zespole Elektrociepłowni Wybrzeże SA - podstawy, przyczyny,problemy, S. Krakowiak.

8. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego wg PN-EN 14001 w ZespoleElektrowni Dolna Odra, A. Chorzępa-Pasik.

9. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego w Koksowni Huty StaliCzęstochowa, B. Biłka.

10. Niedomagania SZŚ w polskich przedsiębiorstwach, R. Pochyluk.11. Wymagania normy ISO 14001, R. Pochyluk, J. Szymański.

Zasoby internetowe1. Oficjalna strona systemu EMAS:

www.emas.mos.gov.pl2. Strona internetowa projektu „Wdrożenia EMAS

w Polsce: www.EMAS-polska.pl3. Internetowy portal dla specjalistów ochrony

środowiska: www.eko-net.pl4. Stowarzyszenie Polski Klub Forum ISO 14000

(INEM Polska): www.pfiso14000.org.pl5. Ministerstwo Środowiska: www.mos.gov.pl6. Strona Unii Europejskiej poświęcona EMAS:

www.europa.eu.int/comm/environment/EMAS/index_en.htm

7. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości:www.parp.gov.pl

133EMAS


9 Źródła dodatkowych informacji9 Źródła dodatkowych informacji9 Źródła dodatkowych informacji9 Źródła dodatkowych informacji9 Źródła dodatkowych informacji

Poradniki1. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Przewodnik. Royal

Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.2. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Poradnik dla weryfikatorów.

Royal Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.3. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Poradnik dla administracji.

Royal Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.4. Zasady wdrażania systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami

normy ISO 14001. Podręcznik. R. Pochyluk, J. Szymański, P. Grudowski, BibliotekaOcen Środowiskowych Eko-Konsult 1999 r..

5. Efektywność funkcjonowania wdrożonego systemu zarządzania środowiskowegowg normy ISO 14001. red. J. Lemański, A. Matuszak-Fejszman, S. ZabawaWydawnictwo: PZITS, Poznań, 2000 r.

6. Jak wdrażać system zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001. AlinaMatuszak-Flejszman, Wydawnictwo: PZITS, Poznań, 2001 r.

7. Jak opracować raport środowiskowy. Poradnik dla małych i średnichprzedsiębiorstw, red. Tadeusz Borys, Piotr Rogala, Wydawnictwo: FundacjaKarkonoska, Jelenia Góra 2002 r.

Materiały udostępnione na stronie internetowej eko-net.pl1. System zarządzania środowiskowego w przemyśle meblarskim. Envirowise. Wersja

polskojęzyczna.2. Zmiany w normie ISO 14001.3. Normy serii ISO 14000.4. ISO 14001 - badanie i ocena polskich organizacji w zakresie efektywności

zarządzania środowiskowego, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska,Warszawa 2004.

5. EMAS w Polsce, opracowanie własne.6. Po prostu EMAS, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa 2004.


134

7. Wdrażanie SZŚ w Zespole Elektrociepłowni Wybrzeże SA - podstawy, przyczyny,problemy, S. Krakowiak.

8. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego wg PN-EN 14001 w ZespoleElektrowni Dolna Odra, A. Chorzępa-Pasik.

9. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego w Koksowni Huty StaliCzęstochowa, B. Biłka.

10. Niedomagania SZŚ w polskich przedsiębiorstwach, R. Pochyluk.11. Wymagania normy ISO 14001, R. Pochyluk, J. Szymański.

Zasoby internetowe1. Oficjalna strona systemu EMAS:

www.emas.mos.gov.pl2. Strona internetowa projektu „Wdrożenia EMAS

w Polsce: www.EMAS-polska.pl3. Internetowy portal dla specjalistów ochrony

środowiska: www.eko-net.pl4. Stowarzyszenie Polski Klub Forum ISO 14000

(INEM Polska): www.pfiso14000.org.pl5. Ministerstwo Środowiska: www.mos.gov.pl6. Strona Unii Europejskiej poświęcona EMAS:

www.europa.eu.int/comm/environment/EMAS/index_en.htm

7. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości:www.parp.gov.pl

135Załącznik 1

Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej

Załącznik 1Zbieranie danych do deklaracji środowiskowejZbieranie danych do deklaracji środowiskowejZbieranie danych do deklaracji środowiskowejZbieranie danych do deklaracji środowiskowejZbieranie danych do deklaracji środowiskowejOrganizacja może wykorzystywać przedstawiony poniżej schemat dla każdegozidentyfikowanego znaczącego aspektu środowiskowego. Podejście takie zapewni,że informacje w deklaracji środowiskowej będą powiązane:l ze znaczącymi aspektami środowiskowymi,l wymaganiami prawnymi i celami ustanowionymi przez organizację,l metodami i sposobami stosowanymi w monitoringu,l obliczeniami i założeniami służącymi do przedstawiania wartości liczbowych.

Krok 1:Podstawowym założeniem systemu zarządzania środowiskowego jest prowadzenienadzoru nad znaczącymi aspektami środowiskowymi. Wszystkie znaczące aspektyśrodowiskowe powinny zostać zidentyfikowane podczas wstępnego przegląduśrodowiskowego.

Przykład:W wyniku przeprowadzenia wstępnego przeglądu środowiskowegoi przeprowadzonej oceny znaczenia aspektów, w pewnej organizacji jakoznaczący aspekt środowiskowy uznano emisję NOX do powietrza.

Krok 2:Dla każdego istotnego aspektu należy określić podstawowe wymagania z nimzwiązane. Wymagania te są określone albo poprzez wymagania prawne (na przykładwynikające z pozwoleń) lub wynikają z ustalonych celów środowiskowych.

Przykład:W związku z emisją NOX do powietrza, organizacja powinna spełnić następującewymagania:l wynikające z pozwolenia na emisję: maksymalne dopuszczalne stężenie

wynosi 10 mg/m3,l wynikające z programu środowiskowego: emisja NOX na tonę produkcji

zostanie obniżona o 10%.


136

Schemat przedstawiający kroki od identyfikacji aspektu znaczącego do zamieszczenia informacjiw deklaracji środowiskowej

Krok 3:

Dla każdego wymagania, organizacja musi określić, czy i w jaki sposób spełnieniewymagań może być zmierzone.

Istnieje różnica pomiędzy opracowaniem informacji dotyczących:l wymagań lub celów, których realizacja może być wykazana za pomocą wyników

bezpośrednich pomiarów (krok 4) i

137Załącznik 1


l wymagań lub celów, których realizacja nie może być wykazana za pomocą wynikówbezpośrednich pomiarów. Prowadzi to często do prowadzenia wielu pomiaróworaz dokonywania obliczeń (krok 7).

Przykład:W przypadku emisji NOX i związanych z nią wymagań, monitoring może byćprowadzony w następujący sposób:l maksymalne dopuszczalne stężenie (10 mg/m3) może być mierzone

w przewodzie odprowadzającym gazy odlotowe. Dla tego wymagania należypostępować zgodnie z krokiem 4.

l 10% redukcja emisji NOX na tonę produkcji może być wykazana napodstawie dwóch odrębnych pomiarów oraz obliczeń. Dla tego wymaganianależy postępować zgodnie z krokiem 7.

Krok 4:

Dla każdego wymagania, którego spełnienie może zostać wykazane w wynikuprowadzenia bezpośrednich pomiarów, należy określić odpowiednie działaniamonitorujące. Przygotowanie takich działań obejmuje odpowiedź na następującepytania:l Kto jest odpowiedzialny za prowadzenie pomiarów?l Jakie wyposażenie pomiarowe jest stosowane?l Jaka jest częstotliwość pomiarów?l W jaki sposób wyniki są dokumentowane?l Z jaką częstotliwością należy kalibrować urządzenia?

Przykładami monitoringu bezpośredniego mogą być następujące działania:l monitoring jakości emisji do powietrza i wody,l monitoring ilości emisji i ilości powstających odpadów,l monitoring poziomu hałasu,l monitoring maksymalnej ilości substancji niebezpiecznych przechowywanych

w obiekcie.

Przykład:Maksymalne dopuszczalne stężenie (10 mg/m3) będzie mierzone w przewodziewylotowym. Ponieważ są dwa przewody wylotowe, potrzebne będą dwaurządzenia pomiarowe. Przygotowano następujący program monitoringu:l za prowadzenie pomiarów odpowiedzialny jest kierownik działu technicznego,l stosowane wyposażenie: automatyczne urządzenia pomiarowe zainstalowane

w przewodach wylotowych,l częstotliwość pomiarów: ciągłel prowadzenie zapisów: elektronicznie w systemie zarządzania danymi.


138

Krok 5:

Dla każdego wymagania, należy prowadzić monitoring zgodnie z programem.Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące elementy:l właściwe szkolenie oraz świadomość personelu prowadzącego monitoring,l zarządzanie danymi (w wypadku systemów elektronicznych należy regularnie

sporządzać kopie zapasowe),l sposób postępowania w przypadku, jeżeli pomiary wykazują niezgodność

z wymaganiami?

Przykład:Maksymalne dopuszczalne stężenie (10 mg/m3) będzie mierzone zgodniez programem monitoringu. Specjalną uwagę należy zwrócić na następująceelementy:l właściwe szkolenie i podnoszenie świadomości personelu wydziału

technicznego,l zarządzanie danymi: kopie zapasowe danych będą sporządzane co tydzień,

co pół roku będzie przeprowadzany test sprawdzający, czy istnieje możliwośćwprowadzenia kopii danych do systemu,

l personel wydziału technicznego będzie również przeszkolony w działaniach,które muszą być podjęte w przypadku wykazywania przez pomiaryniezgodności z wymaganiami dotyczącymi poziomu emisji NOX.

Krok 6:

Wszystkie zbierane dane powinny być analizowane i przedstawiane w sposóbumożliwiający stwierdzenie stopnia zgodności z wymaganiami. Dla każdego aspektuznaczącego należy przedstawić co najmniej:l wymagania ustalone przez prawo (na przykład przez pozwolenia) lub wynikające

z celów przyjętych przez organizację (zgodnie z ustaleniami w programieśrodowiskowym),

l metodę pomiaru,l wszelkie odchylenia od programu monitoringu,l wyniki z ostatniego roku,l wyniki z poprzednich lat.

Przykład:Organizacja zdecydowała, że wyniki monitoringu maksymalnegodopuszczalnego stężenia NOX (10 mg/m3) będą przedstawiane w formiewykresu. Wykres będzie przedstawiał najwyższe wartości stężenia w danymmiesiącu oraz dopuszczalną wartość stężenia (w tym wypadku 10 mg/m3).

139Załącznik 1


Najwyższe stężenie NOX (w mg/m3) w danym miesiącu (wymóg prawny:10 mg/m3)

Organizacja powinna przedstawić również informacje dotyczące sposobuprowadzenia pomiaru.

Kolejne kroki odnoszą się tylko do tych aspektów środowiskowych, których nie dasię monitorować bezpośrednio.

Krok 7:

Dla każdego wymagania, którego spełnienie może zostać wykazane poprzezprowadzenie obliczeń wykonywanych na podstawie wyników pomiarów pośrednich,należy zidentyfikować następujące elementy:l sposób prowadzenia obliczeń,l dane wejściowe konieczne do przeprowadzenia obliczeń,l sposób zbieranie potrzebnych danych.

Przykład:Podczas kroku 3, stwierdzono, że wielkość emisji NOX na tonę produkcji niemoże być monitorowana bezpośrednio, lecz będzie obliczana na podstawiewyników innych pomiarów.Po pierwsze, potrzebne będą dane konieczne do obliczenia rocznej wielkościemisji NOX

Metoda stosowana do obliczenia całkowitej emisji NOX polega na dokonaniupomiarów zarówno stężenia jak i prędkości przepływu w przewodachwylotowych. A więc, oprócz istniejącego systemu ciągłego pomiaru NOXw przewodach wylotowych (patrz kroki 4 - 6), konieczne będzie równieżprowadzenie pomiaru prędkości przepływu w przewodach wylotowych w m3

na godzinę. Na podstawie wyników pomiarów stężenia, obliczone zostanieśrednie stężenie NOX w danej godzinie.Wartość ta zostanie pomnożona przez prędkość przepływu w danej godzinie,dając w ten sposób bezwzględną wartość godzinowego stężenia NOX.Te wielkości godzinowe zostaną zsumowane jako obciążenia tygodniowe orazroczne.


140

Po drugie, potrzebne będą dane konieczne do obliczenia wielkości rocznejprodukcji w tonachWydział produkcji prowadzi rejestr produkcji w tonach na dzień. Roczna wielkośćprodukcji może być więc w łatwy sposób obliczona.Na podstawie rocznych wielkości emisji oraz wielkości produkcji można podaćroczną emisję NOX na tonę produkcji.

Krok 8:

W celu uzyskania odpowiednich wyników pomiarów należy przygotować programmonitoringu obejmujący:l podział odpowiedzialności za prowadzenie pomiarów,l stosowane wyposażenie pomiarowe,l częstotliwość pomiarów,l dokumentowanie wyników,l częstotliwość kalibrowania urządzeń pomiarowych.

Przykład:Do obliczenia rocznej wielkości emisji NOX na tonę produkcji, potrzebne jestprowadzenie trzech działań monitorujących:l stężenia NOX,l prędkości przepływu w przewodach wylotowych,l wielkości produkcji w tonach.W tym przykładzie, stężenie NOX jest mierzone tak jak w krokach 4-6.Aby zmierzyć również prędkość przepływu w przewodach wylotowych w m3

na godzinę, konieczne będzie wprowadzenie do programu monitoringunastępujących dodatkowych zadań:l za pomiar prędkości przepływu odpowiedzialny jest kierownik działu

technicznego,l stosowane wyposażenie: automatyczne mierniki prędkości przepływu

zainstalowane w przewodach wylotowych,l częstotliwość pomiarów: pomiary ciągłel prowadzenie zapisów: elektronicznie, w systemie zarządzania danymi,

System zarządzania danymi będzie zmieniony w taki sposób, aby umożliwićobliczenie:

l średniego stężenia NOX dla każdej godziny,l całkowitej godzinowej prędkości przepływu w m3,l przez pomnożenie tych dwu wielkości: bezwzględną wartość godzinowego

stężenia NOX,l przez zsumowanie tych wielkości w ciągu tygodnia: bezwzględną wartość

tygodniowego stężenia NOX.

141Załącznik 1


Zbieranie danych tygodniowych przez wydział produkcji będzie równieżwłączone do programu monitoringu, a dane będą przechowywane w systemiezarządzania danymi.Na koniec, wydział ochrony środowiska będzie miał zadanie opracowaniacotygodniowych sprawozdań na temat wielkości emisji NOX na tonę produkcji.Wyniki będą sumowane, aby uzyskać roczną wielkość emisji.

Krok 9 (taki sam jak krok 5):

Dla każdego wymagania należy prowadzić monitoring zgodnie z programem.Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące elementy:l właściwe szkolenie oraz świadomość zaangażowanego personelu,l zarządzanie danymi (w wypadku systemów elektronicznych należy regularnie

sporządzać kopie zapasowe),l sposób postępowania w przypadku, jeżeli pomiary wykazują niezgodność

z wymaganiami?

Przykład:Do obliczenia rocznej wielkości emisji NOX na tonę produkcji, potrzebne jestprowadzenie trzech działań monitorujących:l stężenie NOX,l prędkość przepływu w przewodach wylotowych,l wielkość produkcji w tonach.Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące elementy:l właściwe przeszkolenie i świadomość personelu działu technicznego oraz

produkcyjnego,l zarządzanie danymi - kopie zapasowe danych będą sporządzane co tydzień,

co pół roku będzie przeprowadzany test sprawdzający, czy istniej możliwośćwprowadzenia kopii danych do systemu,

l personel wydziału ochrony środowiska zostanie przeszkolony do prowadzeniadziałań, które muszą być podjęte w przypadku, jeżeli tygodniowe wielkościwykazują, że ogólny cel nie będzie osiągnięty. W tym wypadku, będą onimusieli poinformować o tym kierownictwo.

Krok 10:

Dla każdego wymagania, którego spełnienie może zostać wykazane poprzezprowadzenie obliczeń wykonywanych na podstawie wyników pomiarów pośrednich,wykorzystywane będą wyniki monitoringu.

Jeżeli jakieś dane są niekompletne należy wyjaśnić, w jaki sposób wpływa to naogólny wynik. Gdyby, na przykład, urządzenia monitorujące zawiodły w ciągu jednegomiesiąca, organizacja musi wyjaśnić, jak postępuje w takiej sytuacji. Weryfikatorbędzie sprawdzał słuszność założeń.


142

Przykład:W trakcie kroku 3 stwierdzono, że wielkość emisji NOX na tonę produkcji będzieobliczana w oparciu o następujące dane:l stężenie NOX,l przepływu w przewodach wylotowych,l wielkość produkcji w tonach.Zainstalowany system zarządzania danymi podaje wielkości dotyczące:l bezwzględnej wielkości tygodniowych emisji NOX ,l tygodniowej produkcji wyrażonej w tonach.Wielkości te mogą być łatwo zsumowane przez wydział ochrony środowiska,aby uzyskać roczne obciążenie na tonę produkcji.

143Załącznik 2

Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce

Załącznik 2Wymagania prawne w ochronie środowiskaWymagania prawne w ochronie środowiskaWymagania prawne w ochronie środowiskaWymagania prawne w ochronie środowiskaWymagania prawne w ochronie środowiskaw Polscew Polscew Polscew Polscew Polsce

Wstęp

Niniejszy Załącznik kierowany jest do organizacji wdrażających SZŚ w oparciuo wymagania Rozporządzenia EMAS. Ze względu na ograniczoną objętość może onnie spełnić oczekiwań dużych przedsiębiorstw przemysłowych dysponującychwyspecjalizowanymi służbami ochrony środowiska, korzystających z usługrenomowanych firm doradczych. W opracowaniu dokonano pewnych uproszczeń,mając na myśli typowego przedsiębiorcę prowadzącego działalność produkcyjną lubświadczącego usługi.

W związku z tym nie uwzględniono m.in. takich zagadnień, jak:l hodowla ryb,l komunalne osady ściekowe,l prowadzenie składowiska odpadów lub spalarni odpadów,l promieniowanie elektromagnetyczne,l organizmy modyfikowane genetycznie,l kontrola substancji zubażających warstwę ozonową,l zagadnienia istotne w fazie planowania i realizacji nowych inwestycji

(przedsięwzięć).

Nie omówiono wymagań wynikających z ustawy o substancjach i preparatachchemicznych, jako że jest to osobny pion wymagań, który wiąże się bardzo mocno,ale nie jest wprost identyfikowany jako przepis z dziedziny ochrony środowiska.

Natomiast stosunkowo szczegółowo odniesiono się do zagadnień związanychz gospodarką odpadami.

Informacje przedstawione w dalszej części Załącznika opracowano wg stanu prawnegona 1 września 2005.

Ustawy, czy ogólnie - przepisy dotyczące ochrony środowiska - wprowadzają wielebardzo ważnych definicji, bez zrozumienia których trudno jest operować tekstem


144

tych przepisów. W razie niejasności niniejszego tekstu - należy odnieść się do definicjizawartych w przede wszystkim w ustawach:l prawo ochrony środowiska,l o odpadach,l prawo wodne.

W tabeli przedstawionej poniżej zestawiono listę typowych problemów, z jakimimogą spotkać się organizacje starające się o rejestrację w systemie EMAS.

145Załącznik 2


Uwaga: Na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska w sekcji EMAS znajdująsię szczegółowe listy kontrolne ułatwiające ocenę zgodności z wymaganiamiprawnymi w zakresie ochrony środowiska.

I. Źródła obowiązków z zakresu ochrony środowiska

Na każdym przedsiębiorcy spoczywa szereg obowiązków w zakresie ochronyśrodowiska. Wymagania środowiskowe, którym muszą się oni podporządkować,wynikać mogą z trzech głównych źródeł:l bezpośrednio z przepisów prawa (głównie aktów prawnych rangi ustawy

i rozporządzenia);l z decyzji administracyjnych (m.in. wymaganych prawem pozwoleń i zezwoleń);l z umów cywilnoprawnych.Uwarunkowania środowiskowe mogą wynikać również z:l innych niż typowo "środowiskowych" decyzji administracyjnych, jak np. z decyzji

o pozwoleniu na budowę,l prawa lokalnego, jakim jest np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,l programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami.

0) Wymagania środowiskowe wynikające wprost z przepisów prawa

Są to obowiązki, które można odczytać bezpośrednio z treści ustaw i rozporządzeń.

Wśród nich najważniejsze to m.in.:

32 chodzi o instalacje określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawierodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementówprzyrodniczych albo środowiska jako całości. (Dz. U. Nr 122, poz. 1055)


146

l obowiązek uzyskania odpowiednich decyzji administracyjnych: pozwoleń,zezwoleń, uzgodnień itp.,

l obowiązek ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska (np. w związku zwprowadzaniem pyłów lub gazów do powietrza lub odprowadzaniem ściekówdo odbiornika),

l obowiązek prowadzenia ewidencji rodzaju i wielkości korzystania ze środowiska(np. ewidencja odpadów),

l obowiązek prowadzenia pomiarów emisji (zróżnicowany w zakresie w zależnościod rodzaju prowadzonej działalności),

l obowiązek opracowania dokumentów związanych z możliwością wystąpieniapoważnych awarii.

NAJWAŻNIEJSZE USTAWY ŚRODOWISKOWEa) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62,

poz.627, z późn. zm.)b) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz.628 z późn.

zm.)c) ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych

(Dz.U. Nr 63, poz.638 z późn. zm.)d) ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie

gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłaciedepozytowej (Dz.U. Nr 63, poz.639 z późn. zm.)

e) ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowymodprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72, poz.747)

f) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz.1229 z. późn.zm.)

g) ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085)

h) ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach(Dz.U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.)

1) Decyzje administracyjne, z których wynikają obowiązki środowiskowe

Przepisy nakładają na przedsiębiorców obowiązek uzyskania odpowiednich decyzjiadministracyjnych, pozwalających na wprowadzanie substancji lub energii dośrodowiska lub na inne rodzaje korzystania ze środowiska. Są to pozwolenia:l na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,l wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,l na wytwarzanie odpadów,l zintegrowane.

Pozwoleń lub zezwoleń wymagają także:l pobór wód z własnych ujęć wód powierzchniowych lub podziemnych,l prowadzenie działalności w zakresie:= zbierania,

147Załącznik 2


= transportu,= odzysku lub= unieszkodliwiania odpadów.

Obowiązki wynikać mogą też z:l innych decyzji, tak więc np. z:= decyzji (starosty lub wojewody) zatwierdzającej program gospodarki odpadami

niebezpiecznymi,= decyzji starosty nakazującej ograniczenie negatywnego oddziaływania albo

zagrożenia dla środowiska,l faktu złożenia informacji o zamierzonym sposobie postępowania, tak więc np. z:= przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach

gospodarowania wytworzonymi odpadami,= przedłożenie przez prowadzącego zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym

ryzyku programu zapobiegania awariom.

Z faktu wydania decyzji administracyjnej i adresowania jej do konkretnego podmiotuczy przedsiębiorcy wynikają określone obowiązki środowiskowe - indywidualne dlakażdego przypadku i zawarte w treści decyzji.

Przepisy określają sytuacje, w których uzyskanie pozwoleń, zezwoleń czy innychdecyzji jest konieczne, ale określają również warunki/sytuacje, przy spełnieniu którychnie ma zastosowania generalna zasada działania na podstawie pozwolenia.

1) Umowy cywilnoprawne związane z zagadnieniami środowiskowymi

Do najczęściej spotykanych tego typu umów cywilno-prawnych należą umowyzawierane z przedsiębiorstwami wodociągowo-kanalizacyjnymi oraz z firmamizajmującymi się odbiorem odpadów, ich zagospodarowywaniem, czy teżunieszkodliwianiem. Przepisy narzucają elementy takich umów, np. najwyższedopuszczalne stężenia zanieczyszczeń w ściekach lub dozwolone sposobyzagospodarowania odpadów.

II. Organy ochrony środowiska

Organami ochrony środowiska są organy administracji powołane do wykonywaniazadań publicznych z zakresu ochrony środowiska. Są to :1) wójt, burmistrz lub prezydent miasta,2) starosta,3) wojewoda,4) minister właściwy do spraw środowiska.

1) Kompetencje wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (poziom gminy) dotycząprzede wszystkim planowania przestrzennego oraz rozpatrywania wszelkichdrobnych spraw nie należących do kompetencji starosty lub powiązanychz korzystaniem ze środowiska przez osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami.

Rodzaje zezwoleń środowiskowych, które wydaje wójt, burmistrz lub prezydentmiasta:


148

l decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (decyzja ta stanowi -obok miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - podstawowyinstrument, poprzez który organ gminy może regulować wiele zagadnień lokalnych,w tym sprawy ochrony środowiska. Jest to zatem decyzja o bardzo szerokimspektrum regulacji, jednak umieszczono ją tutaj wśród decyzji środowiskowychz uwagi na jej wagę w tej dziedzinie),

l zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości,l zezwolenie na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie

odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości,l zezwolenie na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie

opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych,l decyzja w sprawie zatwierdzenia ugody zawartej między właścicielami gruntów

w sprawie zmiany stanu wody na gruntach.

2) Kompetencje starosty33 dotyczą wydawania decyzji administracyjnych, przedewszystkim pozwoleń na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska, dlaprzedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla którychsporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko może być wymagane. Jemurównież zgłasza się instalacje, z których emisja co prawda nie wymaga pozwolenia,ale może negatywnie oddziaływać na środowisko. Staroście ponadto podlegająwszystkie pozostałe inwestycje/przedsięwzięcia, które na mocy przepisów niepodlegają innym organom.

Rodzaje decyzji środowiskowych, które wydaje starosta:l pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,l decyzja uzgadniająca zakres, sposób i termin zakończenia rekultywacji,l pozwolenie zintegrowane,l decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu,l pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód,l pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzeń wodnych,l pozwolenie wodnoprawne na rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie

nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód,l pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych ścieków

zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego,l pozwolenie wodnoprawne na długotrwałe obniżenie zwierciadła wody podziemnej,l pozwolenie wodnoprawne na odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych

oraz zakładów górniczych,l pozwolenie wodnoprawne na wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych

materiałów oraz ich składowanie,l pozwolenie na wytwarzanie odpadów,l decyzja zatwierdzająca program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,l zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania

odpadów,

33 prezydent miasta na prawach powiatu jednocześnie pełnią rolę organu gminy i powiatu

149Załącznik 2


l zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportuodpadów,

l koncesja na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych(np. żwir lub piasek), bez użycia materiałów wybuchowych, na powierzchni nieprzekraczającej 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu nie przekraczającym20 000 m3,

l zatwierdzenie projektu prac geologicznych, których wykonanie nie wymagakoncesji.

3) Wojewoda wydaje decyzje analogiczne do starosty, z tym że w odniesieniu doprzedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla którychsporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko jest obowiązkowe orazw związku z eksploatacją instalacji na terenach zakładów zaliczanych do tychprzedsięwzięć, wydaje również decyzje dotyczące przedsięwzięć i zdarzeń naterenach zamkniętych (np. wojskowych).

4) Minister środowiska (www.mos.gov.pl).

Poza sprawami, które nie będą omawiane, gdyż nie mają szczególnego zastosowaniadla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą34 - MŚ należy traktowaćprzede wszystkim, jako organ odwoławczy oraz jako organ wydający interpretacjeprzepisów prawa ochrony środowiska.

III. Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko

Podział kompetencji starostów i wojewodów wynika z podziału przedsięwzięćdokonanego na potrzeby postępowania w sprawie oceny oddziaływania naśrodowisko planowanych przedsięwzięć. Właśnie w związku z tą procedurąpodzielono przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko na takie,dla których sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko:l może być wymagane,l jest obligatoryjne.

Podział ten dokonany jest w:l Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia

rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko orazszczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięciado sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz.2573 z późn. zm.).

Ze względu na długie, uciążliwe do stosowania określenia, na potrzeby niniejszegoporadnika proponuje się używanie uproszczonych nazw:l przedsięwzięcia A - przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko

wymagające sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko(podlegające WOJEWODZIE);

34 zezwolenia na pozyskiwanie roślin i zwierząt chronionych oraz na wykonywanie innych czynnościpodlegających zakazom, nakazom lub ograniczeniom, zezwolenia na przeprowadzanie badańi wydawanie opinii w zakresie organizmów modyfikowanych genetycznie (GMO), zgoda na


150

l przedsięwzięcia B - przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko,które mogą wymagać sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia naśrodowisko (podlegające STAROŚCIE).

Pozostałe przedsięwzięcia (działalności), tzn. takie, które nie są zaliczane ani doprzedsięwzięć A, ani do przedsięwzięć B, podlegają w obszarze pozwoleńśrodowiskowych STAROŚCIE.

IV. Wymagania w zakresie ochrony powietrza

Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególnościprzez:l utrzymanie poziomów substancji w powietrzu w stężeniu nie wyższym niż

dopuszczalne;l zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych,

gdy nie są one zachowane.

Realizacji tej ochrony służą konkretne wymagania prawne. Przepisy o ochronieśrodowiska, w szczególności ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochronyśrodowiska ustanawiają standardy oraz obowiązki w odniesieniu do powietrza.

Emisja gazów lub pyłów do powietrza, powodowana przez przedsiębiorców, jestw zależności od jej rodzaju określana jako:l natężenie przepływu masy substancji (w kg/h),l stężenie substancji w gazach odlotowych (w mg/m3 gazów odlotowych w stanie

suchym w temperaturze 273 K i ciśnieniu 101,3 kPa).

Emisję określa się w przepisach za pomocą standardów emisyjnych w odniesieniudo kilku wybranych procesów:l procesu energetycznego spalania paliw,l procesu spalania i współspalania odpadów,l procesu produkcji lub obróbki wyrobów azbestowych,l procesu produkcji dwutlenku tytanu w przypadku stosowania do rafinacji dwutlenku

tytanu, reakcji sulfonowania lub chlorowania,l procesów, w których używane są rozpuszczalniki organiczne.

Standardy emisyjne z wyżej wymienionych instalacji zawarte są w RozporządzeniuMinistra Środowiska z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie standardów emisyjnychz instalacji (Dz. U. Nr 163, poz. 1584) (Zmiany: Dz. U. z 2005 r. Nr 113, poz. 954).

W pozostałym zakresie o dopuszczalności i wielkości emisji decyduje zasadniczolokalny, aktualny stan jakości powietrza, na podstawie którego ustalane są warunkipozwoleń na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza.

Podstawowe, mające zastosowanie dla większości przedsiębiorców, wymagania wzakresie ochrony powietrza kształtują się następująco:l zasadą jest, że wprowadzanie pyłów lub gazów do powietrza wymaga

pozwolenia;

151Załącznik 2


l w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawieprzypadków, w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z instalacjinie wymaga pozwolenia (Dz. U. Nr 283, poz. 2840) zostały określone przypadki,w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza nie wymaga pozwoleń;

l w przypadku, gdy nie jest wymagane pozwolenie na wprowadzanie gazów lubpyłów do powietrza, ale instalacja może negatywnie oddziaływać na środowisko,wymagane może być zgłoszenie staroście faktu wprowadzania gazów lub pyłówdo powietrza. Rodzaje instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia,a których eksploatacja wymaga zgłoszenia zostały określone w RozporządzeniuMinistra Środowiska z dnia 20.11.2001 r. w sprawie rodzajów instalacji, którycheksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. Nr 140, poz. 1585).

W przypadku obowiązku zgłoszenia:l należy dokonać zgłoszenia instalacji poprzez przekazanie do starosty albo wojewody

informacji zawierającej:= oznaczenie prowadzącego instalację, jego adres zamieszkania lub siedziby,= adres zakładu, na którego terenie prowadzona jest eksploatacja instalacji,= rodzaj i zakres prowadzonej działalności, w tym wielkość produkcji lub wielkość

świadczonych usług,= czas funkcjonowania instalacji (dni tygodnia i godziny),= wielkość i rodzaj emisji,= opis stosowanych metod ograniczania wielkości emisji,= informacja, czy stopień ograniczania wielkości emisji jest zgodny z obowiązującymi

przepisami;l zgłoszenie powinno zostać dokonane co najmniej na 30 dni przed rozpoczęciem

eksploatacji instalacji nowych; do rozpoczęcia eksploatacji instalacji możnaprzystąpić, jeżeli starosta albo wojewoda w terminie 30 dni od dnia doręczeniazgłoszenia nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji;

l zgłoszeniu podlega również rezygnacja z rozpoczęcia albo zakończenia eksploatacjiinstalacji lub zmiana danych objętych zgłoszeniem; zgłoszenia takiego należydokonać w terminie 14 dni od dnia rezygnacji z podjęcia działalności albozaprzestania działalności lub zmiany danych;

l zgłoszeniu towarzyszyć musi wniesienie opłaty skarbowej w wysokości 5,00 zł odkażdego wniosku o zgłoszenie oraz w wysokości 0,50 zł od załącznika do wniosku.

W przypadku obowiązku uzyskania pozwolenia:l jeżeli pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza jest wymagane,

w celu jego uzyskania należy złożyć wniosek o wydanie pozwolenia nawprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza.

l Wniosek o wydanie pozwolenia na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrzaczęsto wiąże się z koniecznością dokonania obliczeń oraz przeprowadzeniaprocesów modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, którychdokonywanie bez posiadania odpowiedniego oprogramowania jest stosunkowotrudne. W związku z tym wnioski te zwykle wykonują wyspecjalizowane


152

przedsiębiorstwa (lub osoby), które na co dzień zajmują się opracowywaniemtego rodzaju dokumentacji.

l Wniosek powinien spełniać wymagania określone przede wszystkim w artykułach184 i 221 ustawy Prawo ochrony środowiska.

Informacje, które powinien zawierać wniosek o pozwolenie na wprowadzaniepyłów i gazów do powietrza na podstawie artykułu 184 ustawy Prawo ochronyśrodowiska (wybór najważniejszych wymagań):l informacja o rodzaju instalacji, stosowanych urządzeniach i technologiach oraz

charakterystykę techniczną źródeł powstawania i miejsc emisji,l ocena stanu technicznego instalacji,l informacja o rodzaju prowadzonej działalności,l opis zakładanych wariantów funkcjonowania instalacji,l blokowy (ogólny) schemat technologiczny wraz z bilansem maso-

wym i rodzajami wykorzystywanych materiałów, surowców i paliw, istotnychz punktu widzenia wymagań ochrony środowiska,

l informacja o energii wykorzystywanej lub wytwarzanej przez instalację,l wielkość i źródła powstawania albo miejsca emisji - aktualnych

i proponowanych - w trakcie normalnej eksploatacji instalacji orazw warunkach odbiegających od normalnych, w szczególności takich jak rozruchi wyłączenia,

l informacja o planowanych okresach funkcjonowania instalacji w warunkachodbiegających od normalnych,

l informacja o istniejącym lub przewidywanym oddziaływaniu emisji naśrodowisko,

l wyniki pomiarów wielkości emisji z instalacji, jeżeli przeprowadzenie pomiarówbyło wymagane,

l zmiany wielkości emisji, jeżeli nastąpiły po uzyskaniu ostatniego pozwoleniadla instalacji,

l proponowane działania, w tym wyszczególnienie środków technicznychmających na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji, a jeżeli działania mająbyć realizowane w okresie, na który ma być wydane pozwolenie - równieżproponowany termin zakończenia tych działań,

l proponowane procedury monitorowania procesów technologicznych istotnychz punktu widzenia wymagań ochrony środowiska, w szczególności pomiarulub ewidencjonowania wielkości emisji,

l deklarowany termin i sposób zakończenia eksploatacji instalacji lub jejoznaczonej części, niestwarzający zagrożenia dla środowiska, jeżelizakończenie eksploatacji jest przewidywane w okresie, na który ma byćwydane pozwolenie,

l deklarowany łączny czas dalszej eksploatacji instalacji, jeżeli ma on wpływ naokreślenie wymagań ochrony środowiska, oraz deklarowany sposóbdokumentowania czasu tej eksploatacji,

l deklarowany termin oddania instalacji do eksploatacji w przypadku, gdywniosek dotyczy noworealizowanej instalacji.

153Załącznik 2


Uwaga!: Wymagania te dotyczą wszystkich innych wniosków o pozwolenia,których posiadanie wynika z przepisów o ochronie środowiska, tak więc dotycząone również pozwoleń wodnoprawnych, jak i pozwoleń na wytwarzanieodpadów.

Informacje, które powinien zawierać wniosek o pozwolenie na wprowadzaniepyłów i gazów do powietrza na podstawie artykułu 221 ustawy Prawo ochronyśrodowiska (wybór najważniejszych wymagań):l czas pracy źródeł powstawania i miejsc wprowadzania gazów lub pyłów do

powietrza w ciągu roku,· określenie wprowadzanych do powietrzarodzajów i ilości gazów lub pyłów przypadających na jednostkęwykorzystywanego surowca, materiału, paliwa lub powstającego produktu,

l opis terenu w zasięgu pięćdziesięciokrotnej wysokości najwyższego miejscawprowadzania gazów lub pyłów do powietrza,

l określenie aerodynamicznej szorstkości terenu,l aktualny stan jakości powietrza,l określenie warunków meteorologicznych,l wyniki obliczeń stanu jakości powietrza, z uwzględnieniem metodyk

modelowania wraz z graficznym przedstawieniem tych wyników.

l Złożenie wniosku oraz wydanie pozwolenia wiążą się z wniesieniem opłatskarbowych.= Opłata skarbowa od wniosku wynosi 5,00 zł, a opłata skarbowa od każdego

załącznika do wniosku wynosi 0,50 zł.= Opłata skarbowa od pozwoleń wydawanych w związku z wykonywaną

działalnością gospodarczą wynosi 2000 zł, ale dla mikroprzedsiębiorców orazmałych i średnich przedsiębiorców opłata ta jest zredukowana do kwoty 500 złza wydanie pozwolenia.

l W związku z wprowadzaniem pyłów lub gazów do powietrza na przedsiębiorcyciąży obowiązek wnoszenia półrocznych opłat za korzystanie ze środowiska narachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystaniaze środowiska (miejsce lokalizacji zakładu, gdzie są prowadzone instalacje).W przypadku wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, wynikającegoz eksploatacji urządzeń (np. samochodów), opłaty te wnosi się na rachunek urzędumarszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotukorzystającego ze środowiska (adres siedziby).

l W terminie wniesienia opłaty, marszałkowi województwa (oraz wojewódzkiemuinspektorowi ochrony środowiska) należy również przedstawić wykaz danych, napodstawie których została wyliczona opłata. Wykaz ten powinien zostaćsporządzony na urzędowych formularzach określonych w przepisach wydanychna podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska. Obecnie obowiązujące wykazyzawarte są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 czerwca 2002 r.w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresiekorzystania ze środowiska i sposobu ich przedstawiania. (Dz. U. Nr 100, poz.920) (Zmiany: Dz.U. 2003.113.1075 i 2005.53.481)


154

l W razie korzystania ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lubinnej decyzji, korzystający ze środowiska ponosi opłatę podwyższoną o 100%(przy czym wartość ta z biegiem czasu będzie się zwiększać do 500%),a w przypadku korzystania ze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniemwarunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji, oprócz opłaty ponosi ontakże karę pieniężną.

Przedsiębiorcy obowiązani są również do przeprowadzania wstępnych, okresowychi ciągłych pomiarów wielkości emisji. Wstępnych pomiarów wielkości emisjidokonuje się w przypadku instalacji nowo zbudowanej lub zmienionej w istotnysposób, z której emisja wymaga pozwolenia. Przypadki, w których jest wymaganyciągły pomiar emisji z instalacji, oraz przypadki, w których są wymagane okresowepomiary emisji z instalacji albo urządzenia, oraz częstotliwości prowadzenia tychpomiarów określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 czerwca 2003r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz.U.Nr 110, poz. 1057). Jednak w przypadku, gdy wymagane jest pozwolenie nawprowadzanie pyłów i gazów odpowietrza, wówczas obowiązki związanez pomiarami są zwykle określane w pozwoleniu lub przynajmniej opisane są wewniosku o to pozwolenie.

V. Wymagania w zakresie gospodarki odpadami

Podstawowym aktem prawnym regulującym to zagadnienie jest ustawa z dnia 27kwietnia 2001 r. o odpadach.

Obowiązek uzgodnienia gospodarki odpadami:

Zasadą jest, że na tym, kto wytwarza odpady, spoczywa obowiązek:l uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów (jeżeli wytwarza powyżej 1 Mg35

odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 tys. Mg odpadów innych niżniebezpieczne rocznie oraz jeśli wytwarzanie tych odpadów związane jestz prowadzeniem instalacji36),

albol uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi

(jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg rocznie),

lubl przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach

gospodarowania wytworzonymi odpadami (jeżeli wytwarza odpady niebezpiecznew ilości do 0,1 Mg rocznie albo powyżej 5 Mg rocznie odpadów innych niżniebezpieczne).

35 1 Mg = 1000 kg = 1 t36 Z typowych przypadków, ten ostatni warunek jest istotny dla podmiotów prowadzących budowy. Plac

budowy nie jest instalacją, w związku z tym nie ma obowiązku uzyskania pozwolenia na wytwarzanieodpadów w związku z prowadzeniem prac budowlanych, natomiast konieczne może się okazaćuzyskanie decyzji… oraz przedłożenie informacji… Z kolei typowy przedsiębiorca prowadzącydziałalność w jakimś obiekcie (zakładzie) będzie zazwyczaj kwalifikował się jako prowadzący instalację.

155Załącznik 2


Kilka przykładów różnego konfigurowania się obowiązków:

Jeśli przedsiębiorca wytwarza rocznie 4 tony odpadów opakowaniowych, to niema obowiązku uzyskiwania decyzji, czy zgłaszania tego faktu.

Jeśli przedsiębiorca wytwarza rocznie 50 kg olejów oraz 4 tony odpadówopakowaniowych, to powinien przedłożyć informację o wytwarzanych odpadachoraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami.

Jeśli przedsiębiorca nie wytwarza odpadów niebezpiecznych, ale wytwarzarocznie 6 ton odpadów opakowaniowych, to powinien przedłożyć informację owytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymiodpadami.

Jeśli przedsiębiorca wytwarza rocznie 140 kg olejów oraz 4 tony odpadówopakowaniowych, to powinien uzyskać decyzję zatwierdzającą programgospodarki odpadami niebezpiecznymi.

Jeśli przedsiębiorca wytwarza rocznie 140 kg olejów oraz 6 ton odpadówopakowaniowych, to powinien uzyskać decyzję zatwierdzającą programgospodarki odpadami niebezpiecznymi w odniesieniu do odpadów olejów orazpowinien przedłożyć informację o wytwarzanych odpadach oraz o sposobachgospodarowania wytworzonymi odpadami w odniesieniu do odpadówopakowaniowych.

l Powyższe obowiązki nie dotyczą wytwórców odpadów prowadzących instalację,na której prowadzenie wymagane jest pozwolenie zintegrowane, o którym mowaw przepisach o ochronie środowiska. W przypadku tych wytwórców - odpowiednieobowiązki związane z gospodarką odpadami będą uregulowane w pozwoleniuzintegrowanym.

l W celu uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów należy złożyć wniosek.Wniosek ten musi spełniać wymagania określone w ustawie Prawo ochronyśrodowiska (artykuł 184)37 i ustawie o odpadach (artykuł 18).

l W celu uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadaminiebezpiecznymi należy złożyć wniosek. Do wniosku tego należy załączyćprogram gospodarki odpadami niebezpiecznymi, odpowiadający wymaganiomokreślonym w artykule 20 ustawy o odpadach.

l Informację o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowaniawytworzonymi odpadami należy w terminie 30 dni przed rozpoczęciemdziałalności powodującej powstanie odpadów lub zmianą tej działalnościwpływającą na ilość lub rodzaj wytwarzanych odpadów lub sposobówgospodarowania nimi, przedłożyć staroście (przedsięwzięcie B). Informacja tapowinna zawierać dane określone w artykule 24 ustawy o odpadach.

37 Przedstawione w skrócie w rozdziale o ochronie powietrza..


156

Wymagania dotyczące:l wniosku o pozwolenie na wytwarzanie odpadów,l programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi,l informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania

wytworzonymi odpadamisą zbliżone co do zakresu, różnią się przedewszystkim wymaganiami co do stopnia szczegółowości.

Wymagania te można sprowadzić do kilku zagadnień. We wniosku/programie/informacji należy zamieścić:l wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania

(z uwzględnieniem ich podstawowego składu chemicznego i właściwości),l określenie ilości odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do

wytwarzania w ciągu roku,l wskazanie sposobów zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania

ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko,l szczegółowy opis sposobów gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem

zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów,l wskazanie miejsca i sposobu magazynowania odpadów,l określenie czasu prowadzenia działalności związanej z wytwarzaniem

odpadów.

Jeszcze raz warto powtórzyć, że wniosek o pozwolenie na wytwarzanie odpadówmusi dodatkowo spełniać wymagania artykułu 184 ustawy Prawo ochronyśrodowiska, a wymagań tych nie muszą spełnić pozostałe dwa dokumenty.

Opracowania dotyczące odpadów w większości typowych przypadków mogąbyć sporządzone siłami własnymi w zakładzie i zwykle nie wymagają angażowaniazewnętrznych specjalistów, którzy muszą wspierać pracowników zakładu, jak tozwykle ma miejsce w przypadku wniosku o pozwolenie na wprowadzanie pyłówi gazów do powietrza.

l Złożenie wniosku oraz wydanie pozwolenia lub decyzji wiążą się z wniesieniemodpowiednich opłat skarbowych. W przypadku pozwolenia na wytwarzanieodpadów:= Opłata skarbowa od wniosku wynosi 5,00 zł, a opłata skarbowa od każdego

załącznika do wniosku wynosi 0,50 zł.= Opłata skarbowa od pozwoleń wydawanych w związku z wykonywaną

działalnością gospodarczą wynosi 2000 zł, ale dla mikroprzedsiębiorców orazmałych i średnich przedsiębiorców opłata ta jest zredukowana do kwoty 500 złza wydanie pozwolenia.

W przypadku decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadaminiebezpiecznymi:l Opłata skarbowa od wniosku wynosi 5,00 zł, a opłata skarbowa od każdego

załącznika do wniosku wynosi 0,50 zł.

157Załącznik 2


W przypadku informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowaniawytworzonymi odpadami nie ponosi się opłat skarbowych.

Obowiązek odpowiedniego postępowania z odpadami - korzystanie z usługpodmiotów uprawnionych do gospodarowania odpadami

W ustawie o odpadach wymienione są preferowane, dozwolone i zakazane sposobypostępowania z odpadami. W praktyce większości przedsiębiorców gospodarkaodpadami polega na tym, że wytworzone w procesach produkcyjnych odpady zbierasię i magazynuje w odpowiednio przygotowanych miejscach czy pomieszczeniach.Następnie przekazuje się je odbiorcom odpadów, którzy niejako w imieniu wytwórcyzajmą się zagospodarowaniem odpadu. Taka sytuacja zostanie omówionaw niniejszym poradniku.

Przedsiębiorca wytwarzający odpady może zlecić wykonanie obowiązkugospodarowania odpadami innemu posiadaczowi (odbiorcy) odpadów.

Obowiązek ten można jednak zlecać wyłącznie podmiotom, które uzyskałyzezwolenie właściwego organu (starosty - dla przedsięwzięć A, wojewody - dlaprzedsięwzięć B)38 na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadamipolegające na:l odzysku odpadów,l unieszkodliwianiu odpadów,l zbieraniu odpadów,l transporcie odpadów.

zezwolenie to może być wydane jako osobna decyzja administracyjna, bądź teżmoże być zawarte:l w pozwoleniu na wytwarzanie odpadów, lubl w decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi

Jeżeli odpad zostanie przekazany podmiotowi, który nie posiada wymaganegozezwolenia, to przekazujący odpady (np. mały zakład produkcyjny) ponosi dalejodpowiedzialność za przekazane odpady i za działania podmiotu, który przejąłodpady. Przekazujący odpady zakład może w takiej sytuacji (przy zajściu określonychokoliczności - np. składowaniu przekazanych odpadów w miejscu do tegonieprzeznaczonym) być traktowany jako podmiot korzystający ze środowiskaobowiązany do uiszczenia na rzecz marszałka województwa opłat za korzystanie ześrodowiska, które przy działaniu zgodnym z przepisami nie są wymagane. Poza tymprzekazujący odpady może być odpowiedzialny za wszelkie szkody w środowisku,które wiązałyby się z niewłaściwym zagospodarowaniem odpadów przez podmiotodbierający odpady. Odpowiedzialności tej nie ponosi się, jeśli przekazało się odpadypodmiotowi posiadającemu odpowiednie zezwolenie.

38 Przedsięwzięcie A lub B dotyczy w tym przypadku kwalifikacji działalności prowadzonej przez podmiotodbierający odpady, a nie przez wytwórcę odpadów. Wytwórca odpadów uzyskał swoje uzgodnieniaodpadowe również zgodnie z kwalifikacją A/B odpowiednio albo od wojewody albo od starosty.


158

Uwaga: Istnieją sytuacje, w których posiadanie takiego zezwolenia nie jestwymagane!Sytuacja 1:Posiadacz odpadów może przekazać określone rodzaje odpadów w celu ichwykorzystania osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej, niebędącymprzedsiębiorcami, na ich własne potrzeby. Prowadzenie działalności w zakresiewykorzystania odpadów na własne potrzeby przez osoby fizyczne lub jednostkiorganizacyjne, niebędące przedsiębiorcami, nie wymaga zezwolenia naprowadzenie działalności w zakresie odzysku. Sytuacja ta dotyczy wyłącznieodpadów określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 28 maja2002 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów możeprzekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym, niebędącymprzedsiębiorcami, do wykorzystania na ich własne potrzeby. (Dz.U. Nr 74,poz. 686).

Sytuacja 2:Posiadacz odpadów może przekazać określone rodzaje odpadów w celu ichwykorzystania innemu posiadaczowi odpadów, który prowadzi działalność:

l w zakresie zbierania lub transportu odpadów,l w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, przy czym w tej sytuacji

odbiorca odpadów ma obowiązek zgłoszenia do rejestru:l prowadzonego przez starostę właściwego ze względu na miejsce prowadzenia

zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów,l a w przypadku transportu odpadów - przez starostę właściwego ze względu

na miejsce siedziby lub zamieszkania prowadzącego działalność w zakresietransportu odpadów.

W okresie opracowywania niniejszego poradnika sytuacja ta dotyczy wyłącznieodbiorców zbierających lub transportujących odpady, gdyż tylko dla tychdziałalności zostało wydane odpowiednie Rozporządzenie Ministra Gospodarki,Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie rodzajówodpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia naprowadzenie działalności (Dz. U. z 2004 r. Nr 16, poz. 154) pozwalające nakorzystanie z omówionych w ustawie możliwości:Tak więc w tej drugiej sytuacjimożna przekazywać określone rodzaje odpadów, odpowiednim odbiorcomzarejestrowanym w odpowiednim rejestrze.

W przypadku, gdy przedsiębiorca korzysta z usługi podmiotu świadczącego usługętransportu odpadów (przy czym podmiot ten musi posiadać zezwolenie na transportodpadów), to zlecając usługę transportu, przedsiębiorca ma obowiązek wskazaćusługodawcy:l miejsce odbioru odpadów,l posiadacza odpadów, do którego należy dostarczyć te odpady.

Z drugiej strony usługodawca jest obowiązany dostarczyć te odpady do posiadaczaodpadów, który został mu wskazany przez zlecającego usługę.

159Załącznik 2


Opisana wyżej sytuacja dotyczy przypadku, gdy usługa polega wyłącznie natransporcie. W przypadku korzystania z usługi odbiorcy odpadów, który posiadazezwolenie na transport, odzysk/unieszkodliwianie decyzję o tym, jak dalej postąpićz odebranymi i transportowanymi odpadami, podejmuje usługodawca.

Ewidencja odpadówl Posiadacz odpadów jest obowiązany na bieżąco prowadzić ich ilościową

i jakościową ewidencję, a przekazując odpady odbiorcy odpadów musi za każdymrazem wypełnić odpowiedni formularz karty przekazania odpadu.

l Do końca marca musi również sporządzić zestawienie dotyczące ilości odpadówwytworzonych w minionym roku.

Wzory dokumentów, które należy stosować w ewidencji odpadów, zostałyprzedstawione w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r.w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów(Dz. U. Nr 152, poz. 1736).l Na wytwarzających odpady spoczywa obowiązek ponoszenia następujących opłat:= opłaty za składowanie odpadów (za umieszczenie odpadów na składowisku

odpadów); dotyczy to jednak wyłącznie zarządzających składowiskami odpadów,tak więc bardzo małej grupy podmiotów;= opłaty podwyższone za nieprawidłowe magazynowanie odpadów

w przedsiębiorstwach, gdyż wówczas takie magazynowanie traktowane jest jakonieuzgodnione składowanie'= opłaty podwyższone za składowanie odpadów w miejscu na ten cel

nieprzeznaczonym, gdyż wówczas, podobnie jak w powyższym przypadku,traktowane jest jako nieuzgodnione składowanie.

Inne zagadnienia dotyczące gospodarki odpadami

Poza zagadnieniami opisanymi powyżej jest jeszcze wiele kwestii regulowanych przezustawę o odpadach. Warto zapoznać się w całości z brzmieniem ustawy o odpadachoraz z następującymi rozporządzeniami:l rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów

odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jestzakazane (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103);

l rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawiedopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznychi weterynaryjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 104 );

l rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawieszczegółowego sposobu postępowania z olejami odpadowymi (Dz. U. Nr 192,poz. 1968 );

l rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie rodzajówodpadów innych niż niebezpieczne oraz rodzajów instalacji i urządzeń, w którychdopuszcza się ich termiczne przekształcanie (Dz. U. Nr 18, poz. 176).


160

VI. Gospodarka wodno-ściekowa

Podstawowymi aktami prawnymi w tym zakresie są:l ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne,l ustawa z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym

odprowadzaniu ścieków.

Sytuacja 1: Pobór wody z rzeki/jeziora lub studni lub zrzut ścieków do rzeki/jeziora lub gruntu

Zastosowanie ma przede wszystkim ustawa - Prawo wodne.

ZASADY GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ

Wymagania w zakresie gospodarki wodno-ściekowej wiążą się przede wszystkim zkorzystaniem z wód. Korzystanie to, niezależnie od celu i zakresu, nie możepowodować pogorszenia stanu ekologicznego wód i ekosystemów od nich zależnych,a także marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzać szkód.Musi ono również pozostawać w zgodzie z ustaleniami miejscowych planówzagospodarowania przestrzennego oraz wymaganiami ochrony środowiska, ochronyzdrowia i ochrony dóbr kultury wpisanych do rejestru zabytków.

UZYSKANIE POZWOLENIA WODNOPRAWNEGOl Korzystanie z wód przez przedsiębiorców ma status szczególnego korzystania z wód

i wymaga pozwolenia wodnoprawnego. Korzystaniem takim jest w szczególności(podkreślono te, które dotyczyć mogą większej liczby przedsiębiorców):1. pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych,2. wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,3. przerzuty wody oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych,4. piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych,5. korzystanie z wód do celów energetycznych,6. korzystanie z wód do celów żeglugi oraz spławu,7. wydobywanie z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także

wycinanie roślin z wód lub brzegu,8. rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych.

l Pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód jest jednocześniepozwoleniem na wykonanie urządzeń wodnych służących do tego korzystania.

l Nie zwalnia to jednak od obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę urządzeńwodnych, jeśli jest ono wymagane przez przepisy prawa budowlanego. Pozwoleniewodnoprawne należy uzyskać zanim będzie się ubiegać o pozwolenie na budowę.

Urządzeniem wodnym według prawa wodnego jest każde urządzenie służącekształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności:a) budowle:l piętrzące,l upustowe,

161Załącznik 2


l przeciwpowodziowe i regulacyjne,l kanały i rowy,

b) obiekty zbiorników i stopni wodnych,c) stawy,d) obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych,e) obiekty energetyki wodnej,f) wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód,g) stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów

wodnych,h) mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska,i) stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych.l Istnieją jednak sytuacje, gdy pozwolenie wodnoprawne nie jest wymagane.

Pozwolenie wodnoprawne nie jest wymagane na:1) uprawianie żeglugi na śródlądowych drogach wodnych,2) holowanie oraz spław drewna,3) wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz wycinanie roślin

w związku z utrzymywaniem wód, szlaków żeglownych oraz remontem urządzeńwodnych,

4) wykonanie pilnych prac zabezpieczających w okresie powodzi,5) wykonanie studni o głębokości do 30 m na potrzeby zwykłego korzystania z wód

(upraszczając - studnia na własnym terenie wykorzystywana na potrzeby własnegogospodarstwa domowego; tak więc sytuacja ta nie dotyczy przedsiębiorców),

6) odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych, jeżeli zasięg leja depresji niewykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem (np. poza graniceplacu budowy),

7) rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych.

WNIOSEK O UZYSKANIE POZWOLENIA WODNOPRAWNEGOl Pozwolenie wodnoprawne wydaje się na wniosek, do którego należy dołączyć:

2) operat wodnoprawny, zwany "operatem",3) decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli na podstawie

odrębnych przepisów jest ona wymagana; jeżeli decyzja ta nie jest wymagana -wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeżeliplan ten został sporządzony,

4) opis prowadzenia zamierzonej działalności sporządzony w językunietechnicznym.

Podobnie jak w przypadku pozwolenia na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrzalub w przypadku pozwolenia na wytwarzanie odpadów, wniosek musi spełniać pewnewymagania, które określone są w ustawie Prawo wodne. Wybrane wymaganiadotyczące operatu wodnoprawnego zostały przedstawione poniżej:


162

Operat sporządza się w formie opisowej i graficznej.

Część opisowa operatu zawiera:l oznaczenie zakładu ubiegającego się o wydanie pozwolenia, jego siedziby

i adresu,l wyszczególnienie:= celu i zakresu zamierzonego korzystania z wód, o rodzaju urządzeń pomia-

rowych oraz znaków żeglugowych,= stanu prawnego nieruchomości usytuowanych w zasięgu oddziaływania

zamierzonego korzystania z wód lub planowanych do wykonania urządzeńwodnych, z podaniem siedzib i adresów ich właścicieli,= obowiązków ubiegającego się o wydanie pozwolenia w stosunku do osób

trzecich,l charakterystykę wód objętych pozwoleniem wodnoprawnym,l ustalenia wynikające z warunków korzystania z wód regionu wodnego,l określenie wpływu gospodarki wodnej zakładu na wody powierzchniowe oraz

podziemne,l planowany okres rozruchu i sposób postępowania w przypadku rozruchu,

zatrzymania działalności bądź wystąpienia awarii lub uszkodzenia urządzeńpomiarowych oraz rozmiar, warunki korzystania z wód i urządzeń wodnychw tych sytuacjach,

l informację o formach ochrony przyrody utworzonych lub ustanowionych napodstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,występujących w zasięgu oddziaływania zamierzonego korzystania z wód lubplanowanych do wykonania urządzeń wodnych.

Część graficzna operatu zawiera:l plan urządzeń wodnych i zasięg oddziaływania zamierzonego korzystania

z wód lub planowanych do wykonania urządzeń wodnych, z oznaczeniemnieruchomości wraz z ich powierzchnią, naniesiony na mapę sytuacyjno-wysokościową terenu,

l zasadnicze przekroje podłużne i poprzeczne urządzeń wodnych oraz korytwody płynącej w zasięgu oddziaływania tych urządzeń,

l schemat rozmieszczenia urządzeń pomiarowych oraz znaków żeglugowych,l schemat funkcjonalny lub technologiczny urządzeń wodnych.

Operat, na którego podstawie wydaje się pozwolenie wodnoprawne na pobórwód, oprócz ww. odpowiednich danych, zawierać powinien:l określenie wielkości poboru wody maksymalnego godzinowego i średniego

dobowego,l opis techniczny urządzeń służących do poboru wody,l określenie rodzajów urządzeń służących do rejestracji oraz pomiaru poboru

wody,l określenie zakresu i częstotliwości wykonywania wymaganych analiz pobieranej

wody.

163Załącznik 2


Operat, na podstawie którego wydaje się pozwolenie wodnoprawne nawprowadzanie ścieków do wód, ziemi lub do urządzeń kanalizacyjnych, opróczww. odpowiednich danych, zawierać powinien:l schemat technologiczny wraz z bilansem masowym i rodzajami

wykorzystywanych materiałów, surowców i paliw istotnych z punktu widzeniawymagań ochrony środowiska,

l określenie ilości, stanu i składu ścieków lub minimalnego procentu redukcjizanieczyszczeń w ściekach lub - w przypadku ścieków przemysłowych -dopuszczalnych ilości zanieczyszczeń, w szczególności ilości substancjiszczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, wyrażone w jednostkachmasy przypadających na jednostkę wykorzystywanego surowca, materiału,paliwa lub powstającego produktu oraz przewidywany sposób i efekt ichoczyszczania,

l wyniki pomiarów ilości i jakości ścieków, jeżeli ich przeprowadzenie byłowymagane,

l opis instalacji i urządzeń służących do gromadzenia, oczyszczania orazodprowadzania ścieków,

l określenie zakresu i częstotliwości wykonywania wymaganych analizodprowadzanych ścieków oraz wód podziemnych lub wód powierzchniowychpowyżej i poniżej miejsca zrzutu ścieków,

l opis urządzeń służących do pomiaru oraz rejestracji ilości, stanu i składuodprowadzanych ścieków,

l opis jakości wody w miejscu zamierzonego wprowadzania ścieków,l informację o sposobie zagospodarowania osadów ściekowych.

Operat, na podstawie którego wydaje się pozwolenie wodnoprawne na rolniczewykorzystanie ścieków, oprócz odpowiednich ww. danych powinien zawieraćokreślenie:l ilości, składu i rodzaju ścieków,l jednostkowych dawek ścieków i okresów ich stosowania,l powierzchni i charakterystyki gruntów przeznaczonych do rolniczego

wykorzystania ścieków.

Jak widać, w większości typowych przypadków (podobnie jak w sprawie wnioskuo pozwolenie na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza), sporządzenie operatuwodnoprawnego przedsiębiorcy muszą w praktyce zlecać wyspecjalizowanymfirmom, gdyż zakres informacji potrzebnej do zamieszczenia we wniosku wymagaodpowiedniej wiedzy eksperckiej oraz znajomości metodyk obliczeniowych.

Dwoma najbardziej typowymi sposobami korzystania z wód przez przedsiębiorcówjest ich pobór oraz odprowadzanie ścieków do wód. Warunki korzystania z wódbędą w każdym przypadku indywidualnie określone w pozwoleniu wodnoprawnym,które jest wymagane, a które będzie oparte na informacjach przedstawionych wewniosku o pozwoleniu (wraz z operatem wodnoprawnym). W szczególnościpozwolenie takie będzie musiało uwzględniać wymagania wynikające z następującychprzepisów szczegółowych:


164

= Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawiedopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekachprzemysłowych (Dz. U. Nr 180, poz. 1867)= Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków,

jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, orazw sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U.Nr 168, poz. 1763)

l Złożenie wniosku oraz wydanie pozwolenia wodnoprawnego wiążą sięz wniesieniem opłat skarbowych.= Opłata skarbowa od wniosku wynosi 5,00 zł, a opłata skarbowa od każdego

załącznika do wniosku wynosi 0,50 zł.= Opłata skarbowa od pozwolenia wodnoprawnego wynosi 190 zł.

OPŁATY / WYKAZYl Pobór wód z własnych ujęć (ujęcie wód powierzchniowych »jezioro, rzeka« lub

podziemnych »studnia«) oraz odprowadzanie ścieków do środowiska (do rzeki,jeziora, ziemi) podlega opłatom za korzystanie ze środowiska. Opłaty wnoszonesą raz na pół roku na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względuna miejsce korzystania ze środowiska (pobór wody/zrzut ścieków).

Wysokość opłat za korzystanie ze środowiska zależy od ilości i jakości pobranej wodyoraz od tego, czy pobrano wodę powierzchniową czy podziemną, a także od jejprzeznaczenia. Wysokość opłaty za wprowadzanie ścieków zależy od rodzajusubstancji zawartych w ściekach i ich ilości, rodzaju ścieków, a w wypadku wódchłodniczych - od temperatury tych wód.

Przedsiębiorca powinien prowadzić, aktualizowaną co pół roku, ewidencjęzawierającą odpowiednio:l informacje o ilości i jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej,l informacje o ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi.

W terminie wniesienia opłaty marszałkowi województwa (oraz wojewódzkiemuinspektorowi ochrony środowiska) należy również przedstawić wykaz danych, napodstawie których została wyliczona opłata. Wykaz ten powinien zostać sporządzonyna urzędowych formularzach określonych w przepisach wydanych podstawie ustawyPrawo ochrony środowiska. Obecnie obowiązujące wykazy zawarte sąw Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawiewzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ześrodowiska i sposobu ich przedstawiania. (Dz. U. Nr 100, poz. 920) (Zmiany:Dz.U. z 2003r. Nr 113, poz. 1075 i Dz. U. z 2005 r. Nr 53, poz.481).

W razie korzystania ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innejdecyzji, korzystający ze środowiska ponosi opłatę podwyższoną o 100% (przy czymwartość ta z biegiem czasu będzie się zwiększać do 500%), a w przypadku korzystaniaze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonychw pozwoleniu lub innej decyzji, oprócz opłaty ponosi on także karę pieniężną.

Sytuacja 2: Korzystanie z wodociągu komunalnego lub z komunalnego systemuodbioru ścieków (kanalizacja komunalna)

165Załącznik 2


Zastosowanie ma przede wszystkim ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodęi zbiorowym odprowadzaniu ścieków.

Przepisy i obowiązki oraz terminy w obszarze zbiorowego zaopatrzenia w wodęi zbiorowego odprowadzania ścieków

Sfera korzystania z wodociągów i odprowadzania ścieków do kanalizacji zasadniczowyłączona została z ustawy Prawo wodne, na rzecz uregulowań zawartych w ustawiez dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowymodprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72, poz.747), która weszła w życie z dniem14.01.2002 r.

W myśl przepisów tej ustawy zasady zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ściekówokreślane są w:l regulaminach dostarczania wody i odprowadzania ścieków, uchwalonych przez

rady gmin;l zezwoleniach dla przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych (PWiK) na

prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzaniaścieków;

l umowach w sprawie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków.

Umowy w sprawie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków

Dotychczasowe umowy winny były zostać dostosowane do wymagań nowej ustawyw terminie 12 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia przez PWiK, a więc najpóźniej14.01.2004 r. W tym terminie PWiK był obowiązany również do zainstalowania uodbiorców brakujących wodomierzy głównych.

Umowa w sprawie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków winna być zawartana piśmie i zawierać w szczególności postanowienia dotyczące:l ilości i jakości świadczonych usług wodociągowych lub kanalizacyjnych oraz

warunków ich świadczenia,l sposobu i terminów wzajemnych rozliczeń,l praw i obowiązków stron umowy,l procedur i warunków kontroli urządzeń wodociągowych i urządzeń

kanalizacyjnych,l ustaleń zawartych w zezwoleniu PWiK na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia

w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków,l okresu obowiązywania umowy oraz odpowiedzialności stron za niedotrzymanie

warunków umowy, w tym warunków wypowiedzenia.

Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest obowiązane do zawarcia umowyo zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków z osobą, której nieruchomośćzostała przyłączona do sieci i która wystąpiła z pisemnym wnioskiem o zawarcieumowy

Zakazy wynikające wprost z przepisów prawa

Zgodnie z wymaganiami ustawy oraz innych przepisów wydanych na podstawieustawy, które są przywoływane w ww. regulaminach i umowach, zabrania się:


166

l wprowadzania ścieków bytowych i ścieków przemysłowych do urządzeńkanalizacyjnych przeznaczonych do odprowadzania wód opadowych, a takżewprowadzania ścieków opadowych i wód drenażowych do kanalizacji sanitarnej;

l wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych:= odpadów stałych, które mogą powodować zmniejszenie przepustowości

przewodów kanalizacyjnych, a w szczególności żwiru, piasku, popiołu, szkła,wytłoczyn, drożdży, szczeciny, ścinków skór, tekstyliów, włókien, nawet jeżeliznajdują się one w stanie rozdrobnionym,= odpadów płynnych niemieszających się z wodą, a w szczególności sztucznych

żywic, lakierów, mas bitumicznych, smół i ich emulsji, mieszanin cementowych,= substancji palnych i wybuchowych, których punkt zapłonu znajduje się

w temperaturze poniżej 85°C, a w szczególności benzyn, nafty, oleju opałowego,karbidu, trójnitrotoluenu,= substancji żrących i toksycznych, a w szczególności mocnych kwasów i zasad,

formaliny, siarczków, cyjanków oraz roztworów amoniaku, siarkowodorui cyjanowodoru,= odpadów i ścieków z hodowli zwierząt, a w szczególności gnojówki, gnojowicy,

obornika, ścieków z kiszonek,= ścieków zawierających chorobotwórcze drobnoustroje pochodzące z:- obiektów, w których są leczeni chorzy na choroby zakaźne,- stacji krwiodawstwa,- zakładów leczniczych dla zwierząt, w których zwierzęta są leczone stacjonarnie

na choroby zakaźne,- laboratoriów prowadzących badania z materiałem zakaźnym pochodzącym od

zwierząt,- rozcieńczania ścieków przemysłowych wodą w celu uzyskania dopuszczalnych

stężeń zanieczyszczeń.

Warunki odprowadzania ścieków przemysłowych do kanalizacji

Dodatkowo, ścieki przemysłowe mogą być wprowadzane do urządzeńkanalizacyjnych, jeżeli:l nie stanowi to zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób obsługujących

urządzenia kanalizacyjne, stanu konstrukcji budowlanych i prawidłowego działaniatych urządzeń oraz oczyszczalni ścieków, a także spełnienia przez przedsiębiorstwowodociągowo-kanalizacyjne warunków pozwolenia wodnoprawnego naodprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi i stosowania osadów ściekowych,

l spełnione są przez dostawcę ścieków warunki posiadanego pozwoleniawodnoprawnego, gdy takie pozwolenie jest wymagane na podstawie odrębnychprzepisów; (dotyczy to sytuacji, gdy w ściekach przemysłowych wprowadzanychdo urządzeń kanalizacji komunalnej zawarte są substancje szczególnie szkodliwedla środowiska wodnego; zagadnienie to zostanie jeszcze odrębnie wyjaśnione).

Jakość ścieków przemysłowych, jakie mogą być odprowadzane do urządzeńkanalizacyjnych, określana jest w umowie przy uwzględnieniu parametrówwynikających z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r.

167Załącznik 2


w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowychoraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz.U. Nr129, poz. 1108) (Zmiany: Dz. U. 2003.163.1585). Zgodnie z rozporządzeniemwartości wskaźników zanieczyszczenia w ściekach przemysłowych powinny byćustalane przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne na podstawie:l bilansu ilości i jakości ścieków komunalnych, odprowadzanych do oczyszczalni

ścieków,l faktycznej przepustowości oczyszczalni i stosowanej technologii oczyszczania

ścieków oraz uzyskiwanego stopnia redukcji zanieczyszczeń i sposobu stosowaniaosadów ściekowych,

l uzgodnionej z dostawcą ścieków przemysłowych możliwości zastosowaniaw zakładzie najlepszych dostępnych technologii w produkcji i podczyszczaniutych ścieków, w celu zmniejszenia ładunków zanieczyszczeń w ściekachprzemysłowych wprowadzanych do kanalizacji [nowość w przepisach wodno-ściekowych!].

Sposoby poboru miarodajnych próbek

Wartości wskaźników zanieczyszczenia powinny być spełnione w próbceśredniodobowej, proporcjonalnej do przepływu, zmieszanej z próbek pobranychręcznie lub automatycznie w odstępach co najmniej dwugodzinnych. W przypadkuodczynu i temperatury wartości odnoszą się do próbek jednorazowych pobranychlosowo. Pobór kontrolnych próbek ścieków przemysłowych wprowadzanych dourządzeń kanalizacyjnych powinien być wykonywany w obecności dostawcy tychścieków z miejsc umożliwiających ocenę ogólnej ilości zanieczyszczeń w ściekachprzemysłowych z całego zakładu.

Obowiązki dostawcy ścieków przemysłowych

Dostawca ścieków przemysłowych, wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych,jest obowiązany nadto do:l niezwłocznego powiadomienia właściciela urządzeń kanalizacyjnych o awarii

powodującej zrzut niebezpiecznych substancji do urządzeń kanalizacyjnych, w celupodjęcia odpowiednich przedsięwzięć zmniejszających skutki awarii,

l instalowania niezbędnych urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowei prawidłowej eksploatacji tych urządzeń,

l umożliwienia właścicielowi urządzeń kanalizacyjnych dostępu w każdym czasiedo miejsc kontroli ilości i jakości ścieków przemysłowych wprowadzanych dotych urządzeń oraz przeprowadzania kontroli sieci i urządzeń do podczyszczaniaścieków będących własnością odbiorcy usług,

l wewnętrznej kontroli przestrzegania dopuszczalnych ilości i natężeń dopływuścieków przemysłowych oraz ich wskaźników zanieczyszczenia, w szczególnościgdy wprowadzane ścieki przemysłowe stanowią więcej niż 10% wszystkich ściekówkomunalnych dopływających do oczyszczalni oraz gdy zanieczyszczenie w ściekachprzemysłowych może stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia osóbobsługujących urządzenia kanalizacyjne lub bezpieczeństwa konstrukcji


168

budowlanych i wyposażenia technicznego urządzeń kanalizacyjnych lub procesuoczyszczania ścieków,

l udostępniania wyników wewnętrznej kontroli właścicielowi urządzeńkanalizacyjnych oraz informacji na temat posiadanych urządzeń podczyszczającychścieki, a także rodzaju i źródeł substancji niebezpiecznych wprowadzanych dościeków,

l zainstalowania urządzeń pomiarowych służących do określania ilości i jakościścieków przemysłowych, na żądanie właściciela urządzeń kanalizacyjnych, jeżelitakie wymaganie jest uzasadnione możliwością wystąpienia zagrożeń dlabezpieczeństwa lub zdrowia osób obsługujących urządzenia kanalizacyjne lubbezpieczeństwa konstrukcji budowlanych i wyposażenia technicznego urządzeńkanalizacyjnych lub procesu oczyszczania ścieków,

l zapewnienia:= ograniczenia lub eliminacji substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska

(polichlorowane bifenyle i związki pochodne, azbest),= równomiernego ich odprowadzania, odpowiednio do przepustowości kanałów

i dopuszczalnego obciążenia oczyszczalni ścieków,= ograniczenia tych zanieczyszczeń, które niekorzystnie wpływają na pracę

oczyszczalni ścieków,l udostępnienia przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu niezbędnych

danych o rodzaju i wielkości produkcji i stosowanych procesach technologicznychoraz o gospodarce ściekowej w zakładzie, w celu określenia ilości i czasowegorozkładu dopływu ścieków przemysłowych oraz rodzaju ich zanieczyszczenia.

Kiedy istnieje konieczność uzyskania pozwolenia wodnoprawnego nawprowadzanie ścieków do kanalizacji

Poza zawarciem umowy z PWiK może zaistnieć obowiązek uzyskania pozwoleniawodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do kanalizacji. W tym przypadku wartozacytować dosłownie fragment artukułu 122 ustawy Prawo wodne:

"Art. 122. 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pozwolenie wodnoprawne jestwymagane na: (…)

10) wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innychpodmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwedla środowiska wodnego określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45aust. 1."

Wymaganie to ewoluowało od 2001 roku. W czasie opracowywania niniejszegoporadnika stan jest taki, że nie zostały wydane przepisy na podstawie artykułu 45aust. 1 ustawy Prawo wodne, czyli nie zostały określone substancje szczególnieszkodliwe dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekachprzemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwoleniawodnoprawnego. Można się spodziewać (projekt rozporządzenia już się ukazał), żekatalog tych substancji to będzie swego rodzaju wyciąg z katalogu zawartegow rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków,jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, orazw sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U.

169Załącznik 2


Nr 168, poz. 1763). Z przepisów przejściowych do ustawy Prawo wodne oraz zestanu prac legislacyjnych można domniemywać, że starania o uzyskanie tych pozwoleńbędą mogły i musiały być przez przedsiębiorców zainicjowane najpóźniej pod koniec2005 roku.

Kiedy PWiK może odciąć dostawę wody lub zamknąć przyłącze kanalizacyjne

Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne może odciąć dostawę wody lubzamknąć przyłącze kanalizacyjne, jeżeli:l przyłącze wodociągowe lub przyłącze kanalizacyjne wykonano niezgodnie

z przepisami prawa,l odbiorca usług nie uiścił należności za pełne dwa okresy obrachunkowe,

następujące po dniu otrzymania upomnienia w sprawie uregulowania zaległejopłaty,

l jakość wprowadzanych ścieków nie spełnia wymagań określonych w przepisachprawa lub stwierdzono celowe uszkodzenie albo pominięcie urządzeniapomiarowego,

l został stwierdzony nielegalny pobór wody lub nielegalne odprowadzanie ścieków,to jest bez zawarcia umowy, jak również przy celowo uszkodzonych albopominiętych wodomierzach lub urządzeniach pomiarowych.

Sytuacja 3: Odprowadzanie wód opadowych (deszczowych) i roztopowychZastosowanie ma zasadniczo ustawa Prawo wodne.

Dokąd można odprowadzać wody opadowe lub roztopowe?

Każda działka budowlana, na której znajdują się budynki, powinna być wyposażonaw kanalizację umożliwiającą odprowadzenie wód opadowych lub roztopowych dosieci kanalizacji:l deszczowej (którą odprowadzane są wyłącznie wody deszczowe/opadowe)l lub ogólnospławnej (którą odprowadzana jest mieszanina ścieków bytowych ze

ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi).l W razie braku możliwości przyłączenia do sieci kanalizacji deszczowej lub

ogólnospławnej, dopuszczalne jest odprowadzanie tych wód:l na własny teren nieutwardzony,l do dołów chłonnychl lub do zbiorników retencyjnych.

Wody opadowe lub roztopowe, jak również wody drenażowe nie mogą byćodprowadzane do kanalizacji sanitarnej.

Użytkownik nieruchomości nie może odprowadzać wód oraz ścieków na gruntysąsiednie, jak też nie może zmieniać stanu wody na gruncie ze szkodą dla gruntówsąsiednich.

Zabronione jest również dokonywanie zmiany naturalnego spływu wód opadowychw celu kierowania ich na teren sąsiedniej nieruchomości.

Zakazem objęte jest także spławianie do wód śniegu wywożonego z terenówzanieczyszczonych, a w szczególności z:


170

l centrów miast,l terenów przemysłowych,l terenów składowych,l baz transportowych,l dróg o dużym natężeniu ruchu wraz z parkingami,l oraz jego składowanie:l na terenach położonych między wałem przeciwpowodziowym a linią brzegu wodyl lub w odległości mniejszej niż 50 m od linii brzegu wody.

Kiedy wody opadowe lub roztopowe są traktowane jako ścieki?

Ściekami są wprowadzane do wód lub do ziemi wody opadowe lub roztopowe, ujętew systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z:l centrów miast,l terenów przemysłowych i składowych,l baz transportowychl dróg i parkingów o trwałej nawierzchni.

Ponieważ "powierzchnie zanieczyszczone" nie są ustawowo zdefiniowane,wyznaczenie takich powierzchni w granicach nieruchomości należy do właścicielalub innego użytkownika nieruchomości.

Mieszanina ścieków bytowych (ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi,z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególnościw wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych)z wodami opadowymi lub roztopowymi ma status ścieków komunalnych.

W jakim stopniu należy oczyszczać wody opadowe lub roztopowe?

W przypadku niżej wymienionych dwóch przypadków wody opadowe i roztopowepowinny być oczyszczone przed wprowadzeniem do wód lub do ziemi w taki sposób,aby w odpływie:l zawartość zawiesin ogólnych nie była większa niż 100 mg/l,l zawartość substancji ropopochodnych - nie większa niż 15 mg/l.

Te dwa przypadki to wody opadowe i roztopowe ujęte w szczelne, otwarte lubzamknięte systemy kanalizacyjne:

1) z powierzchni szczelnej terenów:= przemysłowych,= składowych,= baz transportowych,= portów,= centrów miast,= dróg ekspresowych,= dróg krajowych i wojewódzkich,= parkingów.

171Załącznik 2


l natężeniu odpływu co najmniej 15 l na sekundę, na 1 hektar powierzchni szczelnej,

a) z powierzchni szczelnej obiektów magazynowania i dystrybucji paliwl natężeniu odpływu wyższym od spowodowanego opadem o częstości

występowania jeden raz w roku i czasie trwania 15 minut.

Nie wymagają oczyszczania wody opadowe z dachów obiektów na ww. terenachodprowadzane bezpośrednio do wód lub do ziemi.

Oceny spełnienia przez wody opadowe oraz zrzuty burzowe stawianych im wymagańdokonuje się na podstawie kontroli eksploatacji urządzeń oczyszczających (łapaczeolejów, piaskowniki i in.), przeprowadzanych co najmniej raz na sześć miesięcy.

Kiedy trzeba mieć zezwolenie na odprowadzanie wód opadowych lub roztopowychz nieruchomości?

Odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi jest klasyfikowane prawnie jako tzw.szczególne korzystanie z wód i wymaga pozwolenia wodnoprawnego.

Podstawą dla uzyskania pozwolenia jest tzw. operat wodnoprawny, sporządzanywedle wymagań ustawy Prawo wodne.

Upraszczając, pozwolenie będzie wymagane, gdy wody opadowe lub roztopowemają status ścieków i jednocześnie w gestii użytkownika nieruchomości leży wylotkanalizacji ujmującej te wody do środowiska (do wód lub do ziemi). Jeśli zatemwody opadowe/roztopowe odprowadzane są do kanalizacji, ale wylot z tej kanalizacjido odbiornika nie jest we władaniu danego przedsiębiorcy, wówczas nie maobowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, gdyż to właściciel wylotu ściekówdo odbiornika jest tym podmiotem, który powinien uzyskać pozwoleniewodnoprawne.

Odprowadzanie ścieków bez pozwolenia stanowi wykroczenie zagrożone karągrzywny.

Czy za wody opadowe lub roztopowe trzeba płacić?

Wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi podlega opłatom za korzystanie ześrodowiska, o jakich mowa w ustawie Prawo ochrony środowiska:l w przypadku, gdy wody opadowe lub roztopowe ujmowane są w urządzenia

kanalizacji ogólnospławnej, innymi słowy - kiedy można im przypisać status ściekukomunalnego, opłata ponoszona jest od rodzaju substancji zawartych w ściekachi ich ilości; podobnie, jak w opisanym już przypadku odprowadzania ścieków dośrodowiska;

l w przypadku, gdy ścieki opadowe lub roztopowe odprowadzane są do środowiskaza pomocą kanalizacji deszczowej, opłata ponoszona jest w postaci ryczałtu, wzależności od wielkości, rodzaju i sposobu zagospodarowania terenu, z którego teścieki są odprowadzane. Przed 2002 r. drugi z wyżej opisanych przypadków objętybył zwolnieniem z opłat.

Podmiotem korzystającym ze środowiska obowiązanym do ponoszenia opłaty jestpodmiot obowiązany do posiadania pozwolenia wodnoprawnego, a więc generalnieobowiązek samodzielnego naliczania opłaty powstanie tylko wtedy, gdy jest sięposiadaczem wylotu kanalizacji do środowiska.


172

W przypadku odprowadzania wód opadowych lub roztopowych do kanalizacjiadministrowanej przez gminę lub przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne,obowiązek poniesienia opłaty spoczywa na tych administratorach. Dla użytkownikanieruchomości, z której zbierana jest woda opadowa lub roztopowa opłata ta matakie znaczenie, iż uwzględniana jest w umowach dotyczących korzystaniaz infrastruktury gminnej.

Informację sporządzaną według urzędowych wzorów wnosi się do urzędówmarszałkowskich (oraz do wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska) do końcamiesiąca następującego po każdym półroczu. Wykaz ten musi zawierać informacjeo wielkości, rodzaju i sposobie zagospodarowania terenu, z którego odprowadzanesą ścieki opadowe i roztopowe. Opłatę wnosi się na rachunek urzędumarszałkowskiego również do końca miesiąca następującego po każdym półroczu.

VII. Wymagania związane z wprowadzaniem na rynek towaróww opakowaniach lub wybranych produktów, które stają sięodpadami poużytkowymi

Źródło obowiązku odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych

Obowiązek odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i odpadówpoużytkowych ma w polskim ustawodawstwie swoje źródło w:l ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych39,l ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie

gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłaciedepozytowej40.

Obie z przywołanych wyżej ustaw dokonują w zakresie swojej regulacjiwdrożenia:1) dyrektywy 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań

i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE Nr 365, 31.12.1994).Ponadto ustawa o obowiązkach przedsiębiorców... transponuje do polskiegoporządku prawnego przepisy:1) dyrektywy 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie unieszkodliwiania

olejów odpadowych (Dz. Urz. WE L 194 z 25.07.1975),2) dyrektywy 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (Dz.

Urz. WE L 194 z 25.07.1975),3) dyrektywy 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r. zmieniającej dyrektywę

75/442/EWG w sprawie odpadów (Dz. Urz. WE L 78 z 26.03.1991),4) dyrektywy 91/157/EWG z dnia 18 marca 1991 r. w sprawie baterii

i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne (Dz. Urz.WE L 78 z 26.03.1991).

W sprawach dotyczących gospodarowania odpadami opakowaniowymi i odpadamipoużytkowymi, nieuregulowanych powyższymi ustawami, stosuje się przepisy

39 Dz.U. Nr 63, poz.638, z 2003 r. Nr 7, poz. 78, z 2004 r. Nr 11, poz.97, Nr 96, poz. 959;40 Dz.U. Nr 63, poz.639, zm. z 2002 r. Nr 113, poz. 984, z 2003 r. Nr 7, poz. 78, z 2004 r Nr 96, poz.

959; Nr 121, poz. 1263

173Załącznik 2


o odpadach, przede wszystkim ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach.Z ustawy tej pochodzą kluczowe dla oceny realizacji obowiązków ustawowychdefinicje:l odzysku - rozumie się przez to wszelkie działania, niestwarzające zagrożenia dla

życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadóww całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji,materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załączniku nr 5 do ustawy(który zamieszczony jest w niniejszym poradniku w p. XV: EWIDENCJAODPADÓW);

l recyklingu - rozumie się przez to taki odzysk, który polega na powtórnymprzetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesieprodukcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniupierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny,z wyjątkiem odzysku energii.

Zakres obowiązku i podmioty obowiązane do prowadzenia odzysku i recyklinguodpadów opakowaniowych i poużytkowych

Omawiane przepisy mają stosunkowo skomplikowaną konstrukcję, w związku z tymwymagają omówienia w podziale na pewne segmenty logiczne, przy czym trzebaodnosić się do odpowiednich załączników ustawy o obowiązkach przedsiębiorcóww zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłaciedepozytowej.

1. Kogo dotyczą obowiązki

Obowiązki odzysku i recyklingu dotyczą:1) przedsiębiorcy:

a) wprowadzającego na terytorium kraju produkty w opakowaniach, którychrodzaje określa załącznik nr 1 do ustawy,

b) wprowadzającego na terytorium kraju produkty wymienione w załącznikach nr2 i 3,

Przedsiębiorca ten może być wytwórcą produktów, importerem lub dokonującymwewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, związanych z wprowadzeniem naterytorium kraju produktów w opakowaniach, których rodzaje określa załączniknr 1 do ustawy i produktów wymienionych w załącznikach nr 2 i 3 do ustawyo obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymiodpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.

c) pakującego produkty wytworzone przez innego przedsiębiorcęi wprowadzającego je na rynek krajowy,

d) który zlecił wytworzenie produktu lub produktu w opakowaniu oraz któregooznaczenie zostało umieszczone na produkcie lub produkcie w opakowaniui który wprowadza produkt lub produkt w opakowaniu na rynek krajowy,

2) przedsiębiorcy prowadzącego jednostkę lub jednostki handlu detalicznegoo powierzchni handlowej powyżej 500 m2, sprzedającego produkty tam pakowane,


174

3) przedsiębiorcy prowadzącego więcej niż jedną jednostkę handlu detalicznegoo łącznej powierzchni handlowej powyżej 5000 m2, bez względu na powierzchniępojedynczej jednostki, sprzedającego produkty w tych jednostkach pakowane,

4) przedsiębiorcy wprowadzającego na terytorium kraju w drodze importu lubwewnątrzwspólnotowego nabycia towary, których częściami składowymi lubprzynależnościami są produkty wymienione w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy.

Uwaga: Przed omówieniem obowiązków wynikających z ustawy warto już w tymmiejscu zauważyć, że obowiązki te mogą być realizowane przez przedsiębiorcęw trójnasób:l samodzielnie,l za pośrednictwem organizacji odzysku,l przez zapłatę opłaty produktowej.Dla większości typowych przedsiębiorców będących podmiotami obowiązkówwymienionych w ustawie naturalną drogą realizacji obowiązków będzieskorzystanie z pośrednictwa tzw. organizacji odzysku. W takiej sytuacji opisaneponiżej informacje na temat wypełniania obowiązków wynikających z ustawymożna w praktyce pominąć, ponieważ w zasadzie wszystkie organizacje odzyskudziałają na tyle profesjonalnie, że prowadzą usługę asystowania przedsiębiorcomw procesie prowadzenia odpowiedniej ewidencji i sprawozdawczości.Listę działających w Polsce organizacji odzysku można znaleźć m.in. w serwisieinternetowym Ministerstwa Środowiska pod adresem:http://www.mos.gov.pl/odpady/lista.htmlDane tam przedstawione zostały przekazane przez Urzędy Marszałkowskiew okresie od listopada 2004 r. do 7 lutego 2005 r. Z uwagi na obowiązkizgłoszenia działalności i obowiązki sprawozdawcze - najbardziej aktualneinformacje na temat organizacji odzysku można uzyskać poprzez samodzielnekontakty z Urzędami Marszałkowskimi.

2. Strumienie produktów w opakowaniach / odpadów poużytkowych

Dla prawidłowego określenia podstawy dla obliczenia wymaganego poziomu odzyskui recyklingu istotne znaczenie posiadają strumienie:l wprowadzenie na rynek krajowy - przez co rozumie się przez wprowadzenie na

terytorium kraju (tak w wyniku wytworzenia, jak i importu lub wewnątrz-wspólnotowego nabycia),

l import produktów, którym jest przywóz produktów lub produktóww opakowaniach z terytorium państwa trzeciego w celu wprowadzenia naterytorium kraju,

l wewnątrzwspólnotowe nabycie produktów lub produktów w opakowaniach,którym jest przemieszczanie produktów lub produktów w opakowaniachz terytorium innego państwa członkowskiego w celu wprowadzenia na terytoriumkraju.

Warto zauważyć, że tzw. strumień surowcowy, czyli np. nabycie w opakowaniachproduktów potrzebnych do produkcji, również zalicza się do kategorii wprowadzeniana rynek krajowy produktów w opakowaniach, których rodzaje określa załącznik nr

175Załącznik 2


1 do ustawy lub produktów wymienionych w załącznikach nr 2 i 3. Jest tak dlatego,ponieważ z ustawy wynika, że:l przez importera rozumie się również importującego produkty lub produkty

w opakowaniach na potrzeby własne; nie uważa się za importera produktów lubproduktów w opakowaniach przedsiębiorcy, który dokonuje eksportu lubwewnątrzwspólnotowej dostawy uprzednio importowanych produktów lubproduktów w opakowaniach.

l przez wewnątrzwspólnotowego nabywcę rozumie się także przedsiębiorcówdokonujących wewnątrzwspólnotowego nabycia produktów lub produktóww opakowaniach na potrzeby własne; nie uważa się za wewnątrzwspólnotowegonabywcę produktów lub produktów w opakowaniach przedsiębiorcy, którydokonuje eksportu lub wewnątrzwspólnotowej dostawy uprzedniowewnątrzwspólnotowo nabytych produktów lub produktów w opakowaniach.

Dla ewentualnego zmniejszenia podstawy obliczeń istotne są:l eksport produktów, którym jest potwierdzony przez urząd celny wyjścia wywóz

produktów lub produktów w opakowaniach z terytorium kraju poza terytoriumWspólnoty,

l wewnątrzwspólnotowa dostawa produktów lub produktów w opakowaniach,którą jest wywóz produktów lub produktów w opakowaniach z terytorium krajuna terytorium innego państwa członkowskiego.

W definicjach powyższych przez:l terytorium kraju - rozumie się terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,l terytorium państwa członkowskiego - rozumie się terytorium państwa

wchodzącego w skład terytorium Wspólnoty Europejskiej,l terytorium państwa trzeciego - rozumie się terytorium niewchodzące w skład

terytorium Wspólnoty Europejskiej,l terytorium Wspólnoty Europejskiej - rozumie się terytoria państw członkowskich

Wspólnoty Europejskiej, z tym że następujące terytoria poszczególnych państwczłonkowskich są wyłączone z terytorium Wspólnoty Europejskiej:a) wyspa Heligoland, terytorium Buesingen - z Republiki Federalnej Niemiec,b) Ceuta, Melilla, wyspy Kanaryjskie - z Królestwa Hiszpanii,c) Livigno, Campione d'ltalia, włoska część jeziora Lugano - z Republiki Włoskiej,d) departamenty zamorskie Republiki Francuskiej - z Republiki Francuskiej,e) Góra Athos - z Republiki Greckiej,f) wyspy Alandzkie - z Republiki Finlandii.

3. Zakres obowiązkówZakres obowiązków został określony w artykule 3 ustawy o obowiązkachprzedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacieproduktowej i opłacie depozytowej. Przedsiębiorcy podlegający tym przepisom sązobowiązani do:l zapewnienia odzysku, a w szczególności recyklingu odpadów opakowaniowych

i poużytkowych;


176

l osiągnięcia do końca 2007 roku docelowego poziomu odzysku i recyklinguodpadów opakowaniowych i poużytkowych, co najmniej w wysokości określonejw załączniku nr 4 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresiegospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłaciedepozytowej - z wyłączeniem poziomu odzysku odpadów z opakowań, którychrodzaje określa załącznik nr 1 do ustawy;

· l osiągnięcia w roku 2007 co najmniej 50% poziomu odzysku odpadówopakowaniowych łącznie dla wszystkich rodzajów opakowań, w którychwprowadził produkty - dotyczy wyłącznie przedsiębiorców wprowadzających naterytorium kraju produkty w opakowaniach, których rodzaje określa załącznik nr1 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowanianiektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.

4. Jakie kroki należy podjąć, aby być w zgodzie z przepisami

4.a. Rozliczanie wykonania obowiązku prowadzenia odzysku i recyklingu odpadówopakowaniowych i poużytkowych

Wymagane poziomy odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowychi poużytkowych określają w odniesieniu do odpadów każdego rodzaju opakowanialub rodzaju produktu objętego obowiązkiem odzysku lub recyklingu:l docelowe: załącznik nr 4 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców…,l dostosowawcze, do dnia 31 grudnia 2007 r.: Rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 24 maja 2005 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklinguodpadów opakowaniowych i poużytkowych.

Osiągnięty poziom odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowychstanowi wyrażona w procentach wartość ilorazu masy lub ilości odpadówopakowaniowych i poużytkowych poddanych odpowiednio odzyskowi lubrecyklingowi oraz masy lub ilości wprowadzonych na rynek opakowań lub produktów,w określonym czasie.

Rozliczenie realizacji obowiązku następuje w okresach rocznych.

Nieosiągnięcie wymaganych poziomów odzysku lub recyklingu skutkuje obowiązkiemzapłaty opłaty produktowej, który staje się wymagalny z końcem roku kalendarzowego.Opłata ta stanowi koszt uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów o podatkudochodowym.

Można nie wnosić opłaty produktowej, której łączna roczna wysokość dla opakowańwymienionych w załączniku nr 1 do ustawy oraz produktów wymienionychw załącznikach nr 2 i 3 do ustawy nie przekracza 50 zł.

177Załącznik 2


Obowiązek zapewnienia odzysku, a w szczególności recyklingu odpadówopakowaniowych i poużytkowych, może być realizowany przez przedsiębiorcęw trójnasób:1) samodzielnie,2) za pośrednictwem organizacji odzysku,3) przez zapłatę opłaty produktowej.

Z wyjaśnień Ministerstwa Środowiska sformułowanych w odniesieniu do sposoburealizacji obowiązku odzysku i recyklingu wynika, iż:l Ustawa nie zabrania wykonywania części obowiązku (dla danego rodzaju odpadów)

samodzielnie, przy zleceniu innej części (dla innego rodzaju odpadów) organizacjiodzysku.

l Jeżeli przedsiębiorca zobowiązany do odzysku/recyklingu odpadów, który przezpewien czas w danym roku kalendarzowym wykonywał odzysk/recyklingsamodzielnie, a następnie, jeszcze w tym samym roku kalendarzowym, zawarłumowę z organizacją odzysku, może on w drodze umowy cywilnoprawnej, o którejmowa w artykule 4 ust.2 ustawy, "przekazać" organizacji odzysku masę odpadówpoddanych samodzielnie odzyskowi/recyklingowi.

l Dopóki organizacja odzysku istnieje (nawet będąc w stanie likwidacji), obowiązekpozostaje na niej. Z chwilą gdy organizacja przestanie istnieć, przedsiębiorca musisamodzielnie realizować obowiązek lub podpisać umowę z inną organizacjąodzysku.

l Organizacja odzysku - jako jedyna - może przejąć obowiązek recyklingu odpadów,a nie tylko odpady do recyklingu. Nie oznacza to, że staje się posiadaczem odpadówobowiązanym do zebrania odzysku lub unieszkodliwienia odpadów pozostającychw faktycznym władaniu podmiotu, który z tą organizacją zawarł umowę.

l Poszczególne czynności związane z odzyskiem i recyklingiem odpadów mogą byćzlecane osobom trzecim, w tym również podmiotom prowadzącym skup surowcówwtórnych w zakresie selektywnej zbiórki danego rodzaju odpadów. Jednakżeprzekazanie odpadów pośrednikowi nie stanowi samoistnie wywiązania się przezprzedsiębiorcę z nałożonych na niego obowiązków wynikających z ustawyo obowiązkach przedsiębiorców...

4.b. Obliczanie masy lub ilości opakowań lub produktów wprowadzonych naterytorium kraju

Masę i ilość opakowań wprowadzanych na rynek ustala się w oparciu o ewidencjęprowadzoną przez przedsiębiorcę zawierającą dane o:1) odpowiednio masie lub ilości opakowań, wymienionych w załączniku nr 1 do

ustawy, w których wprowadził na rynek krajowy produkty, lub wprowadzonychna rynek krajowy produktów wymienionych w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy,z podziałem na poszczególne ich rodzaje,

2) odpowiednio masie lub ilości odzyskanych i poddanych recyklingowi odpadówopakowaniowych i poużytkowych, z podziałem na poszczególne ich rodzaje.

Ewidencja prowadzona przez organizacje odzysku zawierać ma:1) wykaz przedsiębiorców, w imieniu których działa,


178

2) dane o odpowiednio masie lub ilości opakowań, wymienionych w załączniku nr 1do ustawy, w których przedsiębiorcy wymienieni w wykazie wprowadzili na rynekkrajowy produkty, lub wprowadzonych na rynek krajowy przez przedsiębiorcówproduktów, wymienionych w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy, z podziałem naposzczególne ich rodzaje.

Ustawa, ani przepisy wykonawcze, nie określają wzoru ewidencji, w konsekwencjimoże ona być prowadzona w dowolnej formie, w taki sposób, by możliwe byłoustalenie uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu oraz obliczenie opłatyproduktowej.

l Przedsiębiorca jest obowiązany do prowadzenia dodatkowej ewidencji,obejmującej następujące informacje:

= nazwa i siedziba lub imię i nazwisko oraz adres przedsiębiorcy,= odpowiednio masa lub ilość opakowań, wymienionych w załączniku nr 1 do

ustawy, w których wprowadził na rynek krajowy produkty, lubwprowadzonych na rynek krajowy produktów wymienionych w załącznikachnr 2 i 3 do ustawy, z podziałem na poszczególne ich rodzaje.

l Informacje co do odpowiednio masy lub ilości odzyskanych i poddanychrecyklingowi odpadów opakowaniowych i poużytkowych, z podziałem naposzczególne ich rodzaje są ustalane na podstawie dokumentówpotwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling.

l Masę lub ilość odpadów poddanych odzyskowi lub recyklingowi ustala się napodstawie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnierecykling, które prowadzący odzysk lub recykling jest obowiązany wydać nawniosek przedsiębiorcy lub organizacji, przekazujących odpady do odzyskulub recyklingu, w terminie 7 dni od dnia wpływu wniosku.

l Prowadzący odzysk lub recykling sporządza dokumenty potwierdzająceodrębnie odzysk i odrębnie recykling w trzech egzemplarzach, przy czymjeden egzemplarz jest przeznaczony dla przekazującego odpad do odzyskui recyklingu, drugi egzemplarz dla przyjmującego odpad do odzyskui recyklingu, natomiast trzeci egzemplarz dla wojewódzkiego inspektoraochrony środowiska.

l W przypadku gdy przedsiębiorca lub organizacja korzysta z usług innegoposiadacza odpadów w przekazaniu odpadów do odzysku i recyklingu,wniosek o wydanie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnierecykling przedsiębiorca lub organizacja przekazuje temu posiadaczowiodpadów, który w imieniu przedsiębiorcy lub organizacji przedkłada goprowadzącemu odzysk lub recykling.

l Egzemplarze dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnierecykling wystawionych na wniosek przedsiębiorcy lub organizacjiprzekazujących odpady do odzysku i recyklingu, prowadzący odzysk lubrecykling jest obowiązany przekazać do wojewódzkiego inspektora ochronyśrodowiska właściwego dla swojej siedziby lub miejsca zamieszkania,a w przypadku braku siedziby lub miejsca zamieszkania na terytoriumRzeczypospolitej Polskiej do mazowieckiego wojewódzkiego inspektoraochrony środowiska, w terminie 30 dni od dnia wpływu tego wniosku.

179Załącznik 2


l Wzory dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recyklingoraz szczegółowe zasady wystawiania tych dokumentów zostały określone wRozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 31 marca 2005 r. w sprawiedokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz.U. Nr 58, poz. 510).

l W przypadku eksportu odpadów lub wewnątrzwspólnotowej dostawyodpadów w celu poddania odzyskowi lub recyklingowi, masę lub ilośćodpadów ustala się na podstawie dokumentu potwierdzającego ten eksportlub faktury potwierdzającej wewnątrzwspólnotową dostawę odpadów.·W przypadku gdy przedsiębiorca samodzielnie dokonuje odzysku lubrecyklingu odpadów, masę lub ilość odpadów poddanych odzyskowi lubrecyklingowi ustala się na podstawie ewidencji odpadów prowadzonej przeztego przedsiębiorcę.

Ewidencje oraz inne dokumenty, na podstawie których ustalono masę lub ilośćodpadów poddanych odzyskowi lub recyklingowi, należy przechowywać przez 5 lat,licząc od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą.

Przy określaniu masy opakowań bierze się pod uwagę cały system pakowania(opakowania jednostkowe, zbiorcze i transportowe, jeżeli odnosi się do nich załączniknr 1 do ustawy), w którym wyrób trafia do obrotu; nie ewidencjonuje się jedyniewyrobów wytworzonych w kraju wprowadzanych na rynek w opakowaniachwtórnych.

Za opakowania uważa się wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiekmateriałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczanialub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych.Kwalifikacja opakowań winna uwzględniać opracowane przez MinisterstwoŚrodowiska: "Wytyczne w celu interpretacji definicji opakowań w ramachstosowanych przepisów prawnych dotyczących gospodarki odpadami w Polsce",obejmujące:l listę typowych opakowań i elementów opakowań w poszczególnych grupach

materiałowych, które objęte są obowiązkiem recyklingu,l katalog wyrobów, które traktowane są jako asortymenty opakowaniowe.Wytyczne te dostępne są pod adresami:l http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/

opakowania/lista.pdfl http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/

opakowania/katalog.pdfl http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/

opakowania/cz1.pdfl http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/

opakowania/cz2.pdfl http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/

opakowania/cz3.pdf


180

Uwaga: W przypadku wprowadzenia na rynek krajowy produktu w opakowaniuwielomateriałowym, całą masę tego opakowania uwzględnia się w masieopakowań, których rodzaje wymieniono w załączniku nr 1 do ustawy, wedługrodzaju materiału, którego zawartość w masie opakowania wielomateriałowegojest największa; przy czym wedle nowej definicji przez opakowaniewielomateriałowe rozumie się opakowanie wykonane z co najmniej dwóchróżnych materiałów, tak że nie można ich rozdzielić w sposób ręczny lub przyzastosowaniu prostych metod mechanicznych.

Asortyment opakowań oraz produktów, których odpady objęte są obowiązkiemodzysku lub recyklingu został zmieniony:l z dniem 1 stycznia 2004 r. przez ustawę z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie

ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw41, która nadała nowe brzmieniezałącznikom do ustawy,

l a następnie, z dniem 15 czerwca 2004 r., przez ustawę o substancjach zubożającychwarstwę ozonową.

Obowiązek osiągania wymaganych poziomów odzysku lub recyklingu nie dotyczy:a) od 1 stycznia 2004 r.: opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami

leczniczymi określonymi w przepisach Prawa farmaceutycznego, jeżeli powstającez nich odpady opakowaniowe są odpadami niebezpiecznymi w rozumieniu ustawyo odpadach, oraz opakowań po środkach niebezpiecznych w rozumieniuprzepisów ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych.

b) od 1 stycznia 2004 r.: palet drewnianych.c) od 15 czerwca 2004 r. takich urządzeń, jak:l urządzenia klimatyzacyjne zawierające substancje zubożające warstwę ozonową

(CFC i HCFC)l urządzenia chłodnicze i zamrażające oraz pompy ciepła poza urządzeniami dla

gospodarstw domowych zawierające substancje zubożające warstwę ozonową(CFC i HCFC)l chłodziarki i zamrażarki typu domowego zawierające substancje zubożające

warstwę ozonową (CFC i HCFC)

Uwaga: Warto zwrócić uwagę na fakt, że obowiązek recyklingu będzie wkrótceznowu dotyczył również palet drewnianych. Informację o tym można znaleźćw serwisie internetowym Ministerstwa Środowiska:http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/index.shtml"PEie-023-OP-24/05

Warszawa, dnia 24 marca 2005 r.dot. załącznika nr 4 do ustawy z dnia 11maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowanianiektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U.Nr 63, poz. 639, z późn. zm.)

Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi dyrektywą Parlamentu Europejskiegoi Rady 2004/12/WE z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie zmiany dyrektywy

41 Dz.U. Nr 7, poz.78.

181Załącznik 2


o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 047) w ustawie oobowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadamioraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej wprowadzony zostanieobowiązek uzyskiwania począwszy od 2008 roku odpowiednich poziomówodzysku i recyklingu w odniesieniu do wszystkich opakowań z drewna w tymi palet drewnianych.

Informujemy również, że poprzez recykling rozumie się - zgodnie z art. 3 ust.2 pkt 14) ustawy o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.) - taki odzysk,który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartychw odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiałuo przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recyklingorganiczny, z wyjątkiem odzysku energii. W związku z powyższym recyklingiemodpadów opakowaniowych powstałych z opakowań drewnianych może być np.produkcja płyt pilśniowych, brykietów lub kompostowanie (recykling organiczny)."

Dyrektor DepartamentuPolityki EkologicznejMarek Sobiecki"

Kwalifikacja "wprowadzenia" do okresu obliczeniowego następować winna przyzastosowaniu następujących reguł:l wprowadzenie na rynek opakowań lub produktów następuje w dacie ich wydania

z magazynu w celu ostatecznego wprowadzenia do obrotu.l w przypadku importu produktów lub produktów w opakowaniach uważa się, że

importer wprowadza na terytorium kraju produkty lub produkty w opakowaniachw dacie ich dopuszczenia do obrotu na terytorium kraju.

l w przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia produktów lub produktóww opakowaniach uważa się, że przedsiębiorca wprowadza na terytorium krajuprodukty lub produkty w opakowaniach w dacie wystawienia fakturypotwierdzającej wewnątrzwspólnotowe nabycie produktów lub produktóww opakowaniu.

Opakowania lub produkt uważa się za wprowadzone do obrotu tylko raz.Podstawę dla określenia wymaganego do osiągnięcia poziomu odzysku lub recyklinguzmniejsza się o opakowania lub produkty, które staną się odpadem poza terytoriumkraju. Oznacza to, że:l przy obliczaniu poziomu odzysku i recyklingu nie uwzględnia się produktów, które

są częściami składowymi lub przynależnościami towarów wyeksportowanych lubwywiezionych z terytorium kraju w drodze wewnątrzwspólnotowej dostawy;

l przy obliczaniu poziomu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowychi poużytkowych, do masy lub ilości wprowadzonych na rynek opakowań lubproduktów nie wlicza się produktów i produktów w opakowaniach, które zostaływyeksportowane lub opuściły terytorium kraju w drodze wewnątrzwspólnotowejdostawy, dokonanej przez przedsiębiorcę innego niż wytwórca tych produktówlub produktów w opakowaniach, na podstawie dokumentów potwierdzającychten eksport lub wewnątrzwspólnotową dostawę produktów lub produktóww opakowaniach;


182

l nie uwzględnia się eksportu lub wewnątrzwspólnotowej dostawy uprzednioimportowanych produktów lub produktów w opakowaniach.

Uzasadnieniem dla takiego definiowania obowiązku jest okoliczność, iż zakresemnormowania ustawy oraz przedmiotem obowiązków objęta ma być całkowita masaodpadów opakowaniowych i odpadów poużytkowych funkcjonujących na terytoriumkraju.

4.c. Obliczanie masy lub ilości odpadów opakowaniowych i poużytkowychpoddanych odpowiednio odzyskowi lub recyklingowi

Rozliczenie wykonania obowiązku odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowychlub poużytkowych, następuje na koniec roku kalendarzowego. Oceny w zakresiewykonania tego obowiązku dokonuje się oddzielnie dla każdego z ww. procesóworaz każdego rodzaju opakowań wymienionych w załączniku nr 1 do ustawyi produktów wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy (z wyłączeniemakumulatorów ołowiowych »kwasowych«) oraz w załączniku nr 3 do ustawy.

"O tym, czy dany proces jest recyklingiem, czy nie, decydują jego efekty, czyli uzyskanyprodukt. Ocena powinna być przeprowadzona poprzez analizę możliwościwykorzystania dla oznaczonego celu. (..) W procesie "zwykłego" odzysku odpadytracą charakter odpadów po ich wykorzystaniu. Natomiast w procesie odzysku"kwalifikowanego", czyli recyklingu, mamy do czynienia z przekształceniem odpadów,bezpośrednio w tym procesie, w nowy pełnoużyteczny produkt, który dopiero późniejjest odpowiednio wykorzystywany.42"

Przy obliczaniu osiągniętych poziomów odzysku przez danego przedsiębiorcę domasy odpadów opakowaniowych i poużytkowych poddanych odzyskowi dodajesię:1) masę opakowań wielokrotnego użytku użytych powtórnie,2) masę opon zebranych i zregenerowanych (bieżnikowanych) na terytorium kraju,3) masę olejów bazowych pochodzących z regeneracji zebranych na terytorium kraju

olejów odpadowych, zużytych do wytworzenia wprowadzonych na terytoriumkraju olejów smarowych, z zastrzeżeniem spełnienia warunków określonychw artykule 3 ust. 12 i 13 ustawy.

W świetle ww. zastrzeżenia, przedsiębiorca produkujący w kraju oleje smarowez udziałem wytworzonych w kraju olejów bazowych pochodzących z regeneracjimoże je włączyć do rzeczywiście uzyskanego poziomu recyklingu, jeżeli:l posiada specjalistyczną instalację umożliwiającą prowadzenie procesu regeneracji,l posiada zezwolenie wymagane przepisami o ochronie środowiska,l uzyskane produkty spełniają normy określone w przepisach odrębnych,l spełnia warunki określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 listopada

2001 r. w sprawie szczegółowych warunków, jakie powinien spełnić przedsiębiorcaprodukujący w kraju oleje smarowe z udziałem wytworzonych w kraju olejów

42 J.Jerzmański, M.Górski, w: J.Jerzmański (red.) Ustawa o odpadach. Komentarz, Centrum PrawaEkologicznego, Wrocław 2002, komentarz do artykułu 3 i załącznika nr 5 ustawy.

183Załącznik 2


bazowych pochodzących z regeneracji, w celu włączenia ich do rzeczywiścieuzyskanego poziomu recyklingu43.

Przy obliczaniu osiągniętych poziomów recyklingu przez danego przedsiębiorcę domasy olejów odpadowych poddanych recyklingowi dodaje się masę olejów bazowychpochodzących z regeneracji zebranych na terytorium kraju olejów odpadowych,zużytych do wytworzenia wprowadzonych na terytorium kraju olejów smarowych,z zastrzeżeniem spełnienia warunków określonych w artykule 3 ust. 12 i 13 ustawy.

U podstaw takiej metody obliczeń leży okoliczność, że działania powyższe prowadząbądź do zredukowania całkowitej masy odpadów opakowaniowych i poużytkowychfunkcjonujących na terenie kraju, bądź do eliminacji szczególnie uciążliwych kategoriiodpadów.

Do rzeczywiście osiągniętego poziomu odzysku i recyklingu odpadówopakowaniowych i poużytkowych nie wlicza się importu odpadów opakowaniowychi poużytkowych, które poddaje się odzyskowi i recyklingowi w kraju. Odzysk i recyklingzebranych na terytorium kraju odpadów opakowaniowych i poużytkowych możebyć dokonywany za granicą.

Począwszy od rozliczenia za rok 2003 przedsiębiorca albo organizacja, którzy wykonaliobowiązek w wielkości przekraczającej wymagany w danym roku poziom odzyskulub recyklingu, mogą rozliczyć masę lub ilość odpadów opakowaniowych lubpoużytkowych przekraczającą wymagany poziom odzysku lub recyklinguw następnym roku kalendarzowym.

4.d. Dokumentowanie odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowychi poużytkowych

Przedsiębiorca ma obowiązek dokumentować informacje dotyczące odpowiedniomasy lub ilości odzyskanych i poddanych recyklingowi odpadów opakowaniowychi poużytkowych, z podziałem na poszczególne ich rodzaje są ustalane na podstawiedokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling.W Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 31 marca 2005 r. w sprawiedokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U. Nr58, poz. 510) określono wzory dokumentów potwierdzających odrębnie odzyski odrębnie recykling oraz szczegółowe zasady wystawiania tych dokumentów.Prowadzący odzysk lub recykling jest obowiązany wydać dokumenty potwierdzająceodrębnie odzysk i odrębnie recykling na wniosek przedsiębiorcy przekazującegoodpady do odzysku lub recyklingu, w terminie 7 dni od dnia wpływu wniosku.Prowadzący odzysk lub recykling sporządza dokumenty potwierdzające odrębnieodzysk i odrębnie recykling w trzech egzemplarzach, przy czym jeden egzemplarzjest przeznaczony dla przekazującego odpad do odzysku i recyklingu, drugi egzemplarzdla przyjmującego odpad do odzysku i recyklingu, natomiast trzeci egzemplarz dlawojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. W przypadku, gdy przedsiębiorcakorzysta z usług innego posiadacza odpadów w przekazaniu odpadów do odzyskui recyklingu, wniosek o wydanie dokumentów potwierdzających odrębnie odzyski odrębnie recykling przedsiębiorca przekazuje temu posiadaczowi odpadów, któryw imieniu przedsiębiorcy przedkłada go prowadzącemu odzysk lub recykling.

43 Dz.U. z 2001 r. Nr 131, poz. 1475


184

W przypadku eksportu odpadów lub wewnątrzwspólnotowej dostawy odpadów wcelu poddania odzyskowi lub recyklingowi, masę lub ilość odpadów ustala się napodstawie dokumentu potwierdzającego ten eksport lub faktury potwierdzającejwewnątrzwspólnotową dostawę odpadów. W przypadku gdy przedsiębiorcasamodzielnie dokonuje odzysku lub recyklingu odpadów, masę lub ilość odpadówpoddanych odzyskowi lub recyklingowi ustala się na podstawie ewidencji odpadówprowadzonej przez tego przedsiębiorcę.

Przedsiębiorca realizujący obowiązek odzysku i recyklingu samodzielnie lub przypomocy podmiotów innych niż organizacja odzysku oraz organizacja odzysku sąobowiązani do złożenia marszałkowi województwa rocznego sprawozdania owysokości należnej opłaty produktowej, z podziałem na poszczególne rodzajeopakowań lub produktów i określeniem odpowiednio ich masy lub ilości, w terminiedo dnia 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłatadotyczy. Sprawozdanie winno być składane na formularzu OŚ-OP1, którego wzórokreślony został w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2003 r.w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej44.

Obowiązki sprawozdawcze w sferze gospodarki opakowaniami oraz odpadamiopakowaniowymi i poużytkowymi przedstawiają się następująco (źródło: KrajowyPlan Gospodarki Odpadami):

4.e. Obliczanie opłaty produktowej

Z dniem 1 kwietnia 2005 r. wprowadzony został nowy model obliczania opłatyproduktowej, który przedstawia się następująco:

gdzie:

OPodzysk- oznacza wysokość należnej opłaty produktowej w zł;

M z indeksem liczbowym - oznacza odpowiednio masę w kg danego rodzaju opakowaniawprowadzoną przez przedsiębiorcę w roku sprawozdawczym na terytorium kraju,przy czym:

M1 - dotyczy opakowań z tworzyw sztucznych,

M2 - dotyczy opakowań z aluminium,

M3 - dotyczy opakowań ze stali, w tym z blachy stalowej,

M4 - dotyczy opakowań z papieru i tektury,

M5 - dotyczy opakowań ze szkła gospodarczego, poza ampułkami,

M6 - dotyczy opakowań z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów);

OP z indeksem liczbowym - oznacza odpowiednio stawkę jednostkową opłaty produktowejw zł za kg dla danego rodzaju opakowania, określoną w obowiązującym w danym

42 Dz.U. Nr 220, poz.2189.

185Załącznik 2


roku rozliczeniowym rozporządzeniu w sprawie stawek opłat produktowych, przyczym:

OP1 - dotyczy opakowań z tworzyw sztucznych,

OP2 - dotyczy opakowań z aluminium,

OP3 - dotyczy opakowań ze stali, w tym z blachy stalowej,

OP4 - dotyczy opakowań z papieru i tektury,

OP5 - dotyczy opakowań ze szkła gospodarczego, poza ampułkami,

OP6 - dotyczy opakowań z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów);

Podzysku - wyrażony ułamkiem dziesiętnym wymagany w danym roku poziom odzysku;

Mcałkowita- oznacza sumę mas w kg wszystkich rodzajów opakowań wprowadzonychprzez przedsiębiorcę w roku sprawozdawczym na terytorium kraju;

Modzyskana- oznacza sumę mas w kg wszystkich rodzajów odpadów opakowaniowychpoddanych odzyskowi w roku sprawozdawczym.

5. Podsumowanie obowiązków

Ważniejsze obowiązki przedsiębiorców:1. Zgłoszenie marszałkowi województwa, właściwemu ze względu na siedzibę

przedsiębiorcy, rozpoczęcia działalności objętej przepisami ustawy w terminie 30dni od dnia rozpoczęcia tej działalności oraz zgłaszanie zmian danych zawartychw zgłoszeniu oraz zgłoszenie likwidacji działalności.

2. Prowadzenie tzw. ewidencji dodatkowej w sposób umożliwiający ustalenie ilościwprowadzonych na rynek opakowań i produktów wymienionych w załącznikachdo ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresiegospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłaciedepozytowej, uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu oraz obliczenie opłatyproduktowej.

3. Uzyskanie wymaganego przepisami prawa poziomu odzysku i recyklingu.4. Złożenie właściwemu marszałkowi, w terminie do dnia 31 marca za poprzedni

rok kalendarzowy, rocznego sprawozdania dotyczącego ilości wprowadzonychna rynek opakowań i produktów, wielkości osiągniętych poziomów odzyskui recyklingu i jeżeli nie uzyskano wymaganego poziomu odzysku i recyklingu,naliczenie opłaty produktowej.

5. Wniesienie opłaty produktowej na konto właściwego urzędu marszałkowskiegodo 31 marca następnego roku kalendarzowego.

Przedsiębiorca może realizować obowiązek uzyskiwania odpowiedniego poziomuodzysku i recyklingu samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku.Przedsiębiorca samodzielnie realizujący obowiązek uzyskiwania odpowiedniegopoziomu odzysku i recyklingu wykonuje wszystkie obowiązki wynikające z ustawy.Przedsiębiorca, który zlecił realizację tego obowiązku organizacji odzysku, jestzobowiązany jedynie do zgłoszenia rozpoczęcia działalności objętej przepisami ustawyi prowadzenia ewidencji.


186

VIII. Wymagania w zakresie ochrony gleby i ziemi

Najważniejsze przepisy w tym zakresie znajdują się w ustawie z dnia 27 kwietnia2001 r. Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o ochronie gruntów rolnychi leśnych z 1995 r. Sankcjonują one działania polegające na:l niekorzystnym przekształceniu ukształtowania terenu,l zanieczyszczeniu gleby lub ziemi,l spowodowaniu utraty albo ograniczenia wartości użytkowej gruntów rolnych.

Prawo ochrony środowiska wprowadza ogólną zasadę, że władający powierzchniąziemi, na której występuje:l zanieczyszczenie gleby lub ziemil albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenujest obowiązany do przeprowadzenia ich rekultywacji.

Za usunięcie zanieczyszczenia odpowiada więc każdoczesny właścicielnieruchomości, a jeżeli w ewidencji gruntów i budynków ujawniono inny podmiotwładający gruntem, ten podmiot.

Władający powierzchnią ziemi może się zwolnić od odpowiedzialności tylko w takiejsytuacji, w której wykaże, że ww. zanieczyszczenie albo niekorzystne przekształceniaspowodował inny, wskazany podmiot. Jeżeli jednak do takiego niedozwolonegozanieczyszczenia czy przekształcenia doszło za wiedzą lub zgodą władającegopowierzchnią ziemi, będzie on obowiązany do rekultywacji na równi ze sprawcą.

Rekultywacja w związku z niekorzystnym przekształceniem naturalnegoukształtowania terenu polega na jego przywróceniu do stanu poprzedniego.Rekultywacja zanieczyszczonej gleby lub ziemi polega na ich przywróceniu dostanu wymaganego standardami jakości.

Standardy te określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. Nr165, poz. 1359).

Zgodnie z tym rozporządzeniem pożądane normy jakościowe gleby i ziemi określonezostały osobno dla terenów:l chronionych,l rolnych,l mieszkaniowych,l związanych z ochroną zdrowia i rekreacją,l przemysłowych.

Normy te odnoszą się do zanieczyszczeń, takich jak:l metale,l substancje nieorganiczne,l węglowodory,l węglowodory chlorowane,l środki ochrony roślin,

187Załącznik 2


l inne (np. fenol)

Przedsiębiorca zobowiązany do rekultywacji ma obowiązek wystąpienia do starosty,a w przypadku przedsięwzięć z listy A - do wojewody, o jej uzgodnienie, wskazując:l obszar wymagający rekultywacji,l funkcje pełnione przez wymagającą rekultywacji powierzchnię ziemi,l planowany zakres i sposób rekultywacji oraz termin jej zakończenia.

Pozostałe wymagania w tym zakresie kształtują się następująco:l Na etapie inwestycyjnym przedsiębiorca powinien zadbać o to, żeby zapobiegać

zanieczyszczeniom gruntu.l Prowadząc działalność należy dbać, by nie doszło do zanieczyszczenia gruntu

i podejmować działania inwestycyjne i organizacyjne, które przyczynią się dozgodności z zasadą zapobiegania zanieczyszczeniu gruntu.

l Zgodnie z zasadą dobrej praktyki, niezależnie od wyników badań, w przypadkupodejrzenia o możliwości zanieczyszczenia gruntu lub wód gruntowych,przedsiębiorca powinien zaprojektować i zainstalować sieć piezometrów, któraumożliwi obserwację ewentualnego przemieszczania się zanieczyszczenia staregoi nowego.

IX. Ochrona przed hałasem

Zasadnicze znaczenie dla tej materii mają przepisy ustawy Prawo ochronyśrodowiska z 2001 r., która definiuje hałas jako dźwięki o częstotliwości od 16 Hzdo 16 000 Hz. Traktowany jest on na gruncie tej ustawy jako emisja rozumiana jakowprowadzana bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, dopowietrza energia.

Podstawowym wymaganiem w tym zakresie jest nieprzekraczanie dopuszczalnychpoziomów hałasu poza terenem objętym tytułem prawnym (prawo własności,użytkowanie wieczyste, dzierżawa, trwały zarząd etc.), w związku z eksploatacjąurządzeń technicznych i obiektów budowlanych.

Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określane są dla terenów związanychz pobytem ludzi, osobno dla pory nocy i pory dnia, a wyrażane są równoważnympoziomem hałasu A45 w dB.

(Dygresja: W środowisku pracy i na stanowiskach pracy obowiązują odrębne normy,określone na podstawie Kodeksu pracy.)

Dla zrozumienia przepisów dotyczących hałasu warto zapoznać się z czteremapodstawowymi wskaźnikami hałasu, którymi operuje się w tych przepisach. Wskaźnikihałasu to parametry hałasu określone poziomem dźwięku A wyrażonym w decybelach(dB), w tym:

45 równoważny poziom hałasu - wartość poziomu ciśnienia akustycznego ciągłego ustalonego dźwięku,skorygowaną według charakterystyki częstotliwościowej A, która w określonym przedziale czasuodniesienia jest równa średniemu kwadratowi ciśnienia akustycznego analizowanego dźwiękuo zmiennym poziomie w czasie; równoważny poziom hałasu wyraża się wzorem zgodnie z PolskąNormą.


188

l wskaźniki hałasu mające zastosowanie do prowadzenia długookresowej politykiw zakresie ochrony środowiska przed hałasem, w szczególności do sporządzaniamap akustycznych oraz programów ochrony środowiska przed hałasem:

l LDWN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB),wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia(rozumianej jako przedział czasu od godz. 6:00 do godz. 18:00), pory wieczoru(rozumianej jako przedział czasu od godz. 18:00 do godz. 22:00) oraz pory nocy(rozumianej jako przedział czasu od godz. 22:00 do godz. 6:00),

l LN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB),wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku (rozumianych jako przedziałczasu od godz. 22:00 do godz. 6:00),

l wskaźniki hałasu mające zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystaniaze środowiska w odniesieniu do jednej doby (i te są najważniejsze z punktuwidzenia codziennej praktyki przedsiębiorcy):

l LAeq D - równoważny poziom hałasu dla pory dnia (rozumianej jako przedział czasuod godz. 6:00 do godz. 22:00),

l LAeq N - równoważny poziom hałasu dla pory nocy (rozumianej jako przedział czasuod godz. 22:00 do godz. 6:00).

Jeżeli działalność nie powoduje przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasuw środowisku, to emisja hałasu nie wymaga pozwolenia i nie rodzi obowiązkówfinansowych.

Obowiązujące obecnie dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określone zostaływ Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawiedopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. (Dz. U. Nr 178, poz. 1841).

Na etapie inwestycyjnym przedsiębiorca powinien zadbać, aby w fazie planowaniai budowy swojego zakładu zagadnienia związane z hałasem zostały uwzględnioneprzez projektanta, który powinien zapewnić, że poziom hałasu nie będzie przekraczałdopuszczalnych norm (norm środowiskowych).

Na etapie eksploatacji, przedsiębiorca nie musi z góry uzyskiwać pozwolenia naemitowanie hałasu.

(Dygresja: Na etapie eksploatacji przedsiębiorca powinien dbać o odpowiedni poziomhałasu w środowisku pracy, czyli o ten poziom hałasu, który ma przede wszystkimwpływ na pracowników.)

Przedsiębiorca powinien również dbać o to, by poziom hałasu "na granicy działkizakładu" nie przekraczał limitów określonych dla różnego rodzaju terenów(zasadniczo ciszej musi być tam, gdzie mieszkają ludzie, a głośniej może być tam,gdzie ludzie pracują, handlują, jeżdżą samochodami - limity te określone zostaływ ww. rozporządzeniu w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku).

W przypadku stwierdzenia przez organ ochrony środowiska, na podstawie pomiarówwłasnych, pomiarów dokonanych przez wojewódzkiego inspektora ochronyśrodowiska lub pomiarów podmiotu obowiązanego do ich prowadzenia, że pozazakładem, w wyniku jego działalności, przekroczone są dopuszczalne poziomy hałasu,organ ten wydaje decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu. Za przekroczenie

189Załącznik 2


dopuszczalnego poziomu hałasu uważa się przekroczenie wskaźnika hałasu LAeq Dlub LAeq N.

W decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu mogą być określone wymagania mającena celu nieprzekraczanie poza zakładem dopuszczalnych poziomów hałasu,a w szczególności:l rozkład czasu pracy źródeł hałasu dla całej doby, wraz z przewidywanymi

wariantami,l zakres i sposób prowadzenia pomiarów poziomu hałasu,l sposób postępowania w przypadku uszkodzenia aparatury służącej do pomiarów

poziomu hałasu, jeżeli jej zastosowanie jest wymagane,l sposób i częstotliwość przedkładania pomiarów.

Decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu wywołuje skutki prawne po upływie6 miesięcy od dnia, w którym stała się ostateczna. Najbardziej dotkliwym skutkiemprawnym wydania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu jest fakt, że zaprzekroczenie warunków określonych w tej decyzji przedsiębiorca może ponosićadministracyjną karę pieniężną. Wysokość kary zależy od pory doby i wielkościprzekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. Jednostkowa (dzienna) stawka karyza przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu przenikającego do środowiskamoże wynosić nawet 48 zł za 1 dB przekroczenia.

Decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu może ulec zmianie w przypadku:l uchwalenia albo utraty mocy obowiązującej miejscowego planu zagospodarowania

przestrzennego dotyczącego terenów objętych oddziaływaniem hałasu z zakładu,l zmiany faktycznego zagospodarowania i wykorzystania nieruchomości, na które

oddziałuje hałas z zakładu, nieobjętych miejscowym planem zagospodarowaniaprzestrzennego,

l zmiany obowiązujących dopuszczalnych poziomów hałasu.

X. Poważne awarie przemysłowe

Zagadnienie poważnych awarii przemysłowych dotyczy z punktu widzenia wymagańprawa wyłącznie takich sytuacji, w których na terenie zakładu znajdują się określonesubstancje niebezpieczne w określonych, stosunkowo dużych ilościach.

A zatem z formalnego punktu widzenia rozdział ten powinien interesować wyłączniete zakłady, które spełniają kryteria określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarkiz dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych,których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładuo zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awariiprzemysłowej. (Dz. U. Nr 58, poz. 535)

Uwaga: Z informacji zawartych w tym punkcie może skorzystać każdyz przedsiębiorców, który poszukuje metodyki podejścia do problemu awarii w ogóle.Przepisy ustawy oraz rozporządzeń wykonawczych mogą stanowić doskonałą inspiracjędla objęcia odpowiednimi procedurami sytuacji awaryjnych nie kwalifikujących sięformalnie do kategorii poważnych awarii przemysłowych.


190

Zgodnie z rozporządzeniem zakłady można klasyfikować do trzech kategorii:l zakłady nie podlegające przepisom o poważnych awariach,l zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,l zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Obowiązki w zakresie poważnych awarii adresowane są do dwóch ostatnich grupzakładów.

Na wstępie warto określić kompetencje właściwych organów Państwowej StrażyPożarnej:l komendant powiatowy PSPoż. jest właściwym organem Państwowej Straży Pożarnej

- w sprawach dotyczących zakładów o zwiększonym ryzyku,l komendant wojewódzki PSPoż. jest właściwym organem Państwowej Straży

Pożarnej - w sprawach dotyczących zakładów o dużym ryzyku.

W zależności od klasyfikacji różne mogą być wymagania dotyczące odpowiednichuzgodnień związanych z poważnymi awariami przemysłowymi. Należą do nichnastępujące obowiązki/uzgodnienia:

Obowiązki związane z zakładami o zwiększonym lub dużymryzyku

l ZGŁOSZENIE

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym yzyku jest obowiązany dozgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej. Zgłoszenieto powinno zawierać m.in. następujące dane:= charakter prowadzonej lub planowanej działalności,= rodzaj instalacji i istniejące systemy zabezpieczeń,= rodzaj, kategorię i ilość oraz charakterystykę fizykochemiczną, pożarową

i toksyczną substancji niebezpiecznej,= charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze szczególnym

uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożeniaawarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków.

l SPORZĄDZENIE PROGRAMU ZAPOBIEGANIA POWAŻNYM AWARIOMPRZEMYSŁOWYM

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku sporządza programzapobiegania poważnym awariom przemysłowym, w którym przedstawia systemzarządzania zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska.

l UZGODNIENIE Z PSPoż. oraz WIOŚ

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku przedkłada programzapobiegania awariom właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej przeduruchomieniem zakładu oraz przekazuje go równocześnie do wiadomościwojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

191Załącznik 2


Uruchomienie zakładu o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku może nastąpićpo upływie 14 dni od dnia otrzymania przez właściwy organ Państwowej StrażyPożarnej programu zapobiegania awariom, jeśli w tym terminie organ ten nie wniesiesprzeciwu w drodze decyzji.

l OBOWIĄZKI ZWIĄZANE Z ZAKŁADAMI O DUŻYM RYZYKUl Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do:= opracowania i wdrożenia systemu bezpieczeństwa stanowiącego element

ogólnego systemu zarządzania organizacji zakładu,= do opracowania raportu o bezpieczeństwie. Raport o bezpieczeństwie powinien

wykazać, że m.in.:- prowadzący zakład o dużym ryzyku jest przygotowany do stosowania programu

zapobiegania awariom i do zwalczania awarii przemysłowych,- zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa,- zostały przeanalizowane możliwości wystąpienia awarii przemysłowej i podjęto

środki konieczne do zapobieżenia im,- rozwiązania projektowe instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna,

jej wykonanie oraz funkcjonowanie zapewniają bezpieczeństwo,- zostały opracowane wewnętrzne plany operacyjno-ratownicze oraz dostarczono

informacje do opracowania zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych.

Raport o bezpieczeństwie musi spełniać wymagania określone w RozporządzeniuMinistra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawiewymagań, jakim powinien odpowiadać raport o bezpieczeństwie zakładu o dużymryzyku (Dz. U. Nr 104, poz. 970).l Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany, przed uruchomieniem

zakładu, do przedłożenia raportu o bezpieczeństwie komendantowiwojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowiochrony środowiska.

l Raport o bezpieczeństwie oraz jego zmiany zatwierdzane są w drodze decyzjiprzez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, po uzyskaniuopinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

l Rozpoczęcie ruchu zakładu o dużym ryzyku może nastąpić po zatwierdzeniuraportu o bezpieczeństwie.

l Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do:= opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, a w razie zagrożenia

awarią przemysłową lub jej wystąpienia - do niezwłocznego przystąpienia dojego realizacji,= dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej

informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, z uwzględnieniem transgranicznych skutków awariiprzemysłowych.

Sporządzenie wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego i dostarczenie ww.informacji następuje przed uruchomieniem zakładu o dużym ryzyku.


192

l Komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, na podstawie informacjiprzedstawionych przez prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpieniaawarii przemysłowej, sporządza zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy dla terenunarażonego na skutki awarii przemysłowej, położonego poza zakładem o dużymryzyku.

Koszty sporządzenia zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego ponosiprowadzący zakład o dużym ryzyku.

Zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy sporządza się przed uruchomieniemzakładu.

Plany operacyjno-ratownicze muszą spełniać wymaganie określonew Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17lipca 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze (Dz. U. Nr 131, poz. 1219).

XI. Pozwolenia zintegrowane

Obowiązkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego objęte są tylko niektóre rodzajeinstalacji. Zostały one określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodowaćzanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiskajako całości (Dz. U. Nr 122, poz. 1055).

Pozwolenie zintegrowane, w odróżnieniu od innych pozwoleń środowiskowych, jestniejako koncesją (licencją) na prowadzenie instalacji. Na podstawie artykułu 365ustawy Prawo ochrony środowiska, wojewódzki inspektor ochrony środowiska jestzobowiązany wstrzymać działanie instalacji eksploatowanej bez wymaganegopozwolenia zintegrowanego lub eksploatowanej z naruszeniem warunków pozwoleniazintegrowanego przez okres przekraczający 6 miesięcy.

Obowiązek uzyskania pozwolenia zintegrowanego obejmuje eksploatację wyłącznieww. instalacji. Uzyskanie pozwolenia zintegrowanego zastępuje w przypadku tychinstalacji konieczność uzyskiwania tzw. pozwoleń sektorowych (omówionychw poprzednich rozdziałach, np. pozwolenie wodnoprawne, pozwolenie nawprowadzanie pyłów i gazów do powietrza, pozwolenie na wytwarzanie odpadów).

Instalacje, których eksploatacja wymaga uzyskania zintegrowanego pozwolenia,powinny spełniać wymagania ochrony środowiska, wynikające z najlepszychdostępnych technik. Jest to nowy instrument regulowania emisji (który nie będzieomawiany w niniejszym poradniku), który zapewnia z jednej strony elastycznośćw podejściu do ochrony środowiska (z biegiem czasu wymagania mogą się zaostrzać),a z drugiej strony elastyczność w podejściu do różnego rodzaju instalacji i lokalizacji(jeśli instalacja jest stara lub otoczenie środowiskowe nie jest szczególnie wrażliwe tomożna pozwolić na więcej emisji, niż w przypadku instalacji nowej lub w przypadkubardzo wrażliwego środowiska, na które oddziałuje instalacja). Zachowane być musząoczywiście fundamentalne zasady nieprzekraczania standardów emisji i standardówjakości środowiska.

Wniosek o uzyskanie pozwolenia zintegrowanego jest swego rodzaju połączeniemwniosków o pozyskanie pozwoleń sektorowych (co zostało pokrótce omówione

193Załącznik 2


w poprzednich rozdziałach), w którym dodatkowo trzeba rozważyć kwestię spełnianiawymagań wynikających z najlepszych dostępnych technik oraz trzeba określićdodatkowe wymagania dla instalacji, jeśli jest to konieczne dla osiągnięcia wysokiegopoziomu ochrony środowiska jako całości.

Ostatecznym terminem wprowadzenia wszystkich postanowień Dyrektywy IPPC(będącej źródłem przepisów o pozwoleniach zintegrowanych) jest 30 października2007 r. Nie oznacza to jednak, że dopiero w tym terminie powstanie obowiązekuzyskania pozwolenia zintegrowanego. Dla nowych instalacji (dla których pozwoleniana budowę wydano po 1 października 2001 a użytkowanie rozpoczęto przed 30czerwca 2003) obowiązek uzyskania pozwolenia zintegrowanego powstał z dniemakcesji Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.). Natomiast dla instalacji istniejącychwcześniej minister środowiska, biorąc pod uwagę sytuacje w poszczególnych sektorachoraz możliwości organów ochrony środowiska, ustalił harmonogram uzyskiwaniapozwoleń zintegrowanych. Konkretne terminy zostały określone w RozporządzeniuMinistra Środowiska z dnia 26 września 2003 r. w sprawie późniejszych terminówdo uzyskania pozwolenia zintegrowanego46.

XII. Kary za niewykonywanie obowiązków ochrony środowiska

Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie wymagań w zakresie ochrony środowiskaistnieje niezależnie od wystąpienia skutku w postaci zanieczyszczenia środowiska.Już sam fakt spowodowania zagrożenia dla środowiska (w tym zdrowia ludzi)w następstwie działań lub zaniechań przedsiębiorców może skutkować skumulowanąodpowiedzialnością:l cywilną (np. żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków

zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeńzabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem),

l administracyjną (np. nakaz wstrzymania działalności przedsiębiorstwa),l karną.

Jeżeli chodzi o odpowiedzialność karną, to należy zauważyć, że nowe przepisyz zakresu ochrony środowiska znacznie zwiększyły katalog obowiązków zagrożonychkarami, a w obowiązującym Kodeksie Karnym znalazł się rozdział obejmującyprzestępstwa przeciwko środowisku.

Do najważniejszych przestępstw przeciwko środowisku, które powiązane sąz działalnością gospodarczą, należą:l składowanie, usuwanie, przerabianie, unieszkodliwianie albo przewóz wbrew

przepisom, choćby nieumyślnie, odpadów lub substancji w takich warunkach lubw taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodowaćzniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach; także- dopuszczanie wbrew obowiązkowi do popełnienia ww. czynu,

l wywóz wbrew przepisom za granicę odpadów niebezpiecznych,

42 Dz. U. Nr 177, poz. 1736.


194

l sprowadzanie wbrew przepisom z zagranicy, choćby nieumyślnie, odpadów lubsubstancji zagrażających środowisku bądź też dopuszczanie wbrew obowiązkowido popełnienia ww. czynu,

l nie utrzymywanie w należytym stanie lub nie używanie wbrew obowiązkowi,choćby nieumyślnie, urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub ziemięprzed zanieczyszczeniem,

l powodowanie, choćby nieumyślnie, zniszczenia w świecie roślinnym lubzwierzęcym w znacznych rozmiarach,

l wznoszenie nowego lub powiększanie wbrew przepisom istniejącego obiektubudowlanego na terenie objętym ochroną ze względów przyrodniczych lubkrajobrazowych albo w otulinie takiego terenu, albo prowadzenie tam działalnościgospodarczej zagrażającej środowisku,

l uniemożliwianie lub utrudnianie korzystania z wody do zwalczania poważnychawarii, klęsk żywiołowych, pożarów albo innych miejscowych zagrożeń lub dozapobieżenia poważnemu niebezpieczeństwu grożącemu życiu, zdrowiu osóblub mieniu znacznej wartości,

l wykonywanie w pobliżu urządzeń wodnych robót lub czynności zagrażającychtym urządzeniom,

l niszczenie lub uszkadzanie brzegów śródlądowych wód powierzchniowych,tworzących brzeg wody budowli lub murów nie będących urządzeniami wodnymioraz gruntów pod śródlądowymi wodami powierzchniowymi albo utrudnianieprzepływu wody w związku z wykonywaniem lub utrzymywaniem urządzeńwodnych.

Czyny powyższe zagrożone są karą pozbawienia wolności najczęściej w rozmiarze

od 3 miesięcy do lat 5,

a w razie ich nieumyślności - do lat 2.

Jeżeli jednak wyrządzana jest szkoda w znacznych rozmiarach zagrożenie karnewzrasta często do przedziału

od 6 miesięcy do lat 8.

Najwyższa kara przewidziana jest w przypadku, gdy następstwem nieprawidłowejgospodarki odpadami jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wieluosób

od lat 2 do 12.

195Załącznik 3

Studium przypadku

Studium przypadkuStudium przypadkuStudium przypadkuStudium przypadkuStudium przypadku


196

197Załącznik 3

Studium przypadku

Szkoła "Berufskolleg Neuss"NiemcyDziałalność: jednostka edukacyjnaZasoby ludzkie: 110 nauczycieli, 3000 studentów

1. Opis szkoły

Szkoła "Berufskolleg Neuss" znajduje się w Niemczech w landzie Nadrenia Północna-Westfalia. Jest to jednostka oświatowa, kształcąca w dziedzinie ekonomii i informatyki,licząca obecnie 3 000 studentów studiów dziennych i wieczorowych orazzatrudniająca 110 nauczycieli (stan z maja 2005). Osoby uczęszczające na zajęciamają od 16 do 25 lat.

Właścicielem szkoły jest gmina Neuss.

Szkoła wykorzystuje pięć budynków o powierzchni użytkowej około 14.900 m2,

Po zakończeniu zajęć szkolnych niektóre z budynków użytkowane są przez firmyprywatne lub handlowe.

2. Dlaczego EMAS?

Od wielu lat szkoła "Berufskolleg Neuss" kształci studentów w dziedzinie ochronyśrodowiska, co stanowi istotny aspekt kształcenia komercyjnego. Edukacjaśrodowiskowa jest również realizacją konstytucyjnego zalecenia, aby szkoły kształciływ zakresie "ochrony środowiska naturalnego". Jednostka ta od wielu lat prowadziprojekty oraz zajęcia środowiskowe, dlatego też w porozumieniu ze swoimwłaścicielem postanowiła wdrożyć system zarządzania środowiskowego (SZŚ) opartyna Rozporządzeniu EMAS. Szkoła została zarejestrowana w systemie EMAS w 2000roku.

3. Jak przebiegał proces wdrożenia EMAS?

3.1 Przygotowanie

Zebranie danych i przygotowanie dokumentacji SZŚ zostało poprzedzonenastępującymi działaniami:

Studium przypadku 1Studium przypadku 1Studium przypadku 1Studium przypadku 1Studium przypadku 1


198

l powołanie zespołu wdrażającego SZŚ;l zaplanowanie procesu, zaangażowanie kierownictwa, rady pedagogicznej,

pracowników obsługi technicznej, właściciela szkoły;l zorganizowanie lekcji w ekoklasie w zakresie "specjalnej gospodarki komercyjnej"

dotyczącej SZŚ;l złożenie wniosku o pozyskanie środków;l pozyskanie wsparcia ze strony zewnętrznego konsultanta;l zapoznanie się z odpowiednimi narzędziami pomocnymi przy wdrażaniu EMAS

(spisy kontrolne, listy działań kontrolnych itp.)


Zespół wdrażający i studenci z ekoklasy przeprowadzili przegląd środowiskowy.

Źródłem informacji były:l pomiary przeprowadzone w pomieszczeniu lekcyjnym ekoklasy (np. temperatury

pomieszczenia);l wywiady (z administracją, nauczycielami, studentami);l szczegółowe kwestionariusze (objęto nimi 911 studentów i 55 nauczycieli);l rachunki, decyzje dotyczące opłat (energia elektryczna, woda, odpady);l mapy (obiektu, plany sytuacyjne budynków);l spis inwentarza (spis posiadanych sprzętu).

Zebrane dane były oceniane poprzez:l ocenę wyników pomiarów;l porównanie ze standardami środowiskowymi (np. komunalnymi przepisami

o odpadach, kryteriami "Błękitnego Anioła, normami technicznymi DIN),l porównanie z innymi szkołami (poprzez przyjęte wskaźniki),l subiektywne oceny (aspekty atrakcyjności szkoły).

3.3 Określenie znaczących aspektów środowiskowych

Do bezpośrednich aspektów środowiskowych zaliczono: eksploatację budynków,uszczelnienie, zużycie materiału, energii i wody, wytwarzanie ścieków, odpadów,emisje do powietrza i hałas. Pośrednie aspekty środowiskowe obejmowały: edukacjęekologiczną, transport i dostawców.

Do oceny znaczących aspektów środowiskowych zastosowano kryteria takie, jakwymogi stawiane przez studentów i firmy szkoleniowe, oczekiwania zainteresowanychstron oraz potencjał oddziaływania na środowisko w skali globalnej i lokalnej, wielkośćoddziaływania i częstotliwość występowania danego aspektu.

Potrzebę doskonalenia w odniesieniu do każdego z aspektów środowiskowychokreślono w skali trzystopniowej (niska, średnia, wysoka). Następnie określono

199Załącznik 3

Studium przypadku

możliwość nadzorowania każdego z aspektów środowiskowych (por. poniższywykres).

Powyższa ocena wynikała z następujących znaczących aspektów środowiskowych:l edukacji środowiskowej (aspekt pośredni);l zużycie energii i związane z tym emisje (bezpośredni).

W czasie dwudniowych warsztatów przedstawiono wyniki przeglądu środowiskowegoi określono dalsze działania, uwzględniając w nich udział studentów jak i nauczycieli.Decyzją kierownictwa szkoły i rady pedagogicznej wyniki warsztatów stały się wiążące.

3.4 Polityka środowiskowa, cele i program

Polityka środowiskowa została opracowana przez zarząd najwyższego szczebla, tj.radę pedagogiczną szkoły i jej dyrektora.

Przyjęte zasady to między innymi:l szerzenie wiedzy na temat środowiska jest jednym z celów działalności oświatowej

szkoły,l zwiększenie świadomości środowiskowej oraz postaw proekologicznych w życiu

prywatnym, szkolnym i zawodowym,l tematyka środowiskowa powinna stanowić integralną część każdej lekcji i być

konsekwentnie realizowana.

By właściwie określić cele, sposób ich realizacji i ocenić wykonanie opracowanobilans wejścia i wyjścia dla wszystkich aspektów środowiskowych.


200

Dla wszystkich znaczących aspektów środowiskowych, jak również kilku innych, nienależących do tej grupy, opracowano cele (np. pogłębianie wiedzy na tematśrodowiska, zmniejszenie zużycia energii »cieplnej i elektrycznej« na osobę o 2%).

3.5 Efekty działania w zakresie środowiska

Opracowano wskaźniki odniesione do osoby lub powierzchni budynku celemokreślenia oddziaływania na środowisko.

3.6 Organizacja środowiskowa

W szkole powołano komitety ds. środowiska oraz ustanowiono funkcje związane ześrodowiskiem (np. przedstawiciel kierownictwa, przedstawiciel ds. środowiska,ekozespół, grupy aktywności studenckiej) Głównym komitetem konsultacyjnym wsprawie wszystkich kwestii i działań związanych ze środowiskiem jest ekozespół.Składa się on z 15 osób i odpowiada za wdrażanie oraz kształt SZŚ.


W celu poinformowania osób trzecich o działaniach środowiskowych oraz o innychzwiązanych z nimi kwestiach, sporządzono deklarację środowiskową.

3.8 Komunikacja zewnętrzna

Szkoła utrzymuje kontakty z wieloma zainteresowanymi stronami, do których zaliczająsię miejscowy wydział ochrony środowiska, lokalne urzędy administracji, kościołymiasta Neuss, organizacje pozarządowe oraz inne jednostki edukacyjne kształcącew zakresie nauk środowiskowych.

4. Problemy zaistniałe podczas wdrażania EMAS

Na etapie wdrażania zidentyfikowano następujące problemy:l stworzenie programu środowiskowego o zbyt szerokim zakresie, określającego

cele i zadania dla wszystkich aspektów środowiskowych. W praktyce okazało się,że program środowiskowy nie może być realizowany w pełni ze względu na brak

201Załącznik 3

Studium przypadku

odpowiednich środków. Program poddano weryfikacji i w obecnej wersji położononacisk na znaczące aspekty środowiskowe;

l niemożność zaangażowania całego grona pedagogicznego, co przyczyniło się donadmiernego obciążenia niektórych nauczycieli, podczas gdy inni nie identyfikowalisię z systemem w pożądanym stopniu;

l niemożność samodzielnego podejmowania decyzji finansowych przez szkołę(decyzji dotyczących zakupu materiałów, rozwiązań konstrukcyjnych itp.).Ponieważ szkoła podlega gminie Neuss i z jej budżetu dostaje pieniądze na swojądziałalność, wszelkie decyzje finansowe muszą być uzgadniane wspólnie.Niezbędne jest przeprowadzenie wielu rozmów i duży wkład pracy w dokonaniestosownych ustaleń.

5. Korzyści

Mimo obciążenia pracą i wynikłych problemów, SZŚ przyniósł następujące korzyści:l duże zaangażowanie nauczycieli i studentów w funkcjonowanie SZŚ;l możliwość wywarcia większego wpływu na gminę Neuss w zakresie realizacji

nowych inwestycji budowlanych;l otrzymanie wsparcia finansowego i osobowego ze względu na udział szkoły

w projekcie dla szkół zorientowanych proekologicznie;l osiągnięcie oszczędności poprzez zmniejszenie zużycia energii, ilości

wykorzystanych surowców i wytwarzanych odpadów. Zaoszczędzone pieniądzemogą być przeznaczone na utrzymanie SZŚ;

l uznanie i wsparcie ze strony społeczeństwa i administracji gminy Neuss w zakresierealizacji projektów ekologicznych;

l poprawa wizerunku szkoły poprzez realizację projektu związanego z wdrażaniemEMAS.


202

203Załącznik 3

Studium przypadku

Laserland SAFrancjaDziałalność: recykling urządzeń do drukowaniaStan zatrudnienia: 17 osób

1. Opis firmy

Laserland zajmuje się demontażem i recyklingiem elementów drukarek. Firmazatrudnia 17 pracowników, jej siedziba znajduje się w strefie przemysłowej. Zostałazałożona w roku 1991, a z pierwotnej siedziby przeniosła się do obecnego miejscaw 1997 r. Jej główna działalność polega na wymianie i montażu zużytych elementówurządzeń drukujących w taki sposób, aby jakość produktu końcowego była zbliżonado produktu oryginalnego. Zajmuje się wkładami z tonerem do drukarek, fotokopiareki faksów laserowych, drukarek i faksów atramentowych oraz zestawami tonerówz fotoprzewodnikami organicznymi (OPC). Klientami firmy Laserland są zarównofirmy odbierające zużyte wkłady od konsumentów i sprzedające je po regeneracjilub wielkie firmy dostarczające firmie Laserland zużyte kartridże.

W odniesieniu do zużytych elementów, którymi zajmuje się Laserland, stosowane sątrzy rozwiązania:l materiał w pełni nadaje się do ponownego wykorzystania i przeprowadza się analizę

rynkową dotyczącą opcji ponownej sprzedaży;l należy go rozmontować i wyczyścić, tak by nadawał się do sprzedaży w celu

ponownego wykorzystania;l jedynym rozwiązaniem jest spalenie odpadu i odzysk energii z tego procesu.

W roku 1996 obroty wyniosły 7 milionów FRF (około 1,17 mln USD). W roku 1995wprowadzono we Francji przepis zobowiązujący konsumentów wytwarzającychponad 1 100 litrów odpadu tygodniowo do uruchomienia na miejscu systemusegregacji odpadów. W ślad za tą ustawą w roku 1996 UE wydała Dyrektywęnakładającą wymóg, aby przynajmniej 60% odpadów było usuwanych w sposóbinny niż spalanie czy składowanie. Ten wymóg przyczynił się do dalszego poszerzeniarynku firmy Laserland.



204

2. Dlaczego EMAS?

Od samego początku kierownictwo firmy Laserland inicjowało działania dotycząceochrony środowiska, która wiąże się nierozerwalnie z jej działalnością. Działaniespółki opiera się na siedmiu zasadach, wśród których wymienia się ochronęśrodowiska. Opiera się ona na następujących założeniach:l wytwarzający odpady powinni usuwać je u źródła;l kraje rozwinięte nie powinny wykorzystywać krajów rozwijających się jako miejsca

składowania swoich odpadów;l najpierw myślimy o innych, potem o sobie;l świadomość przekładamy na działanie.

Biorąc pod uwagę podejście firmy Laserland do kwestii środowiskowych, wdrożenieformalnego systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ) stanowiło kolejny krokpotwierdzający wysoki poziom świadomości środowiskowej. Fakt posiadaniacertyfikowanego SZŚ przynosi firmie dwie zasadnicze korzyści: oficjalne uznaniew sektorze swojej działalności oraz zapewnienie zgodności z przepisami ochronyśrodowiska.


Innowacyjne podejście technologiczne firmy Laserland w powiązaniu z ograniczeniamirynkowymi doprowadziło do wypracowania podejścia zorientowanego na jakośćproduktu, a w rezultacie przyczyniło się do stworzenia kompleksowego podejściado jakości. W czerwcu 1996 r. firma postanowiła równolegle wdrożyć systemzarządzania jakością (SZJ) według normy ISO 9002 oraz SZŚ według normy ISO14001. Firma uzyskała certyfikat ISO 14001 w styczniu 1997 r., a ISO 9002 w lutym1997 r. Podczas wdrażania ISO 14001 Laserland stosowała poradnik środowiskowyopracowany przez Ośrodek Szkoleń i Dokumentacji Środowiskowej (CFDE),inicjatywę Izby Handlowo-Przemysłowej, a Francuska Agencja Środowiskai Gospodarki Energetycznej (ADEME) opracowała dla firmy plan w zakresie działańśrodowiskowych. Laserland została zarejestrowana w EMAS w grudniu 1997 roku.

3.1 Oddziaływanie na środowisko

Od chwili rozpoczęcia działalności, Laserland prowadzi monitoring swoichoddziaływań na środowisko. Wstępny przegląd środowiskowy objął:l plan sytuacyjny zakładu;l historię zakładu;l różne etapy w cyklu produkcyjnym;l przepływ materiałów;l różne rodzaje zanieczyszczeń, np. wody, powietrza, gleby, hałas;l zagrożenia.

Firma Laserland prowadzi ciągłe prace zmierzające do maksymalnego zmniejszeniaoddziaływania na środowisko. Największe zagrożenie dla środowiska stanowi zużytytoner, który zaliczany jest do grupy odpadów specjalnych i jest spalanyw cementowniach.

205Załącznik 3

Studium przypadku

Przepływ materiałów w firmie Laserland

* Zużyte puste wkłady

1: System obiegu zamkniętego

2: Zastosowanie sanitarne, nie stosuje się do celów przemysłowych

Laserland identyfikuje wszystkie rozwiązania w zakresie ponownego wykorzystania,recyklingu i odzysku materiałów lub energii z materiałów odpadowych. Pracujerównież nad opracowaniem rozwiązań w zakresie usuwania odpadów na poziomiezbiorczym w ramach współpracy z innymi firmami. Ponowne wykorzystanie kartridżyprzekłada się bezpośrednio na ograniczenie negatywnego oddziaływania naśrodowisko, gdyż ilość powstałych odpadów ulega zmniejszeniu. Tworzywa sztuczne,metale i karton są sprzedawane innym firmom do ponownego wykorzystania. Paletysą miażdżone i oddawane do recyklingu. Odsprzedaż odpadów nadających się doponownego wykorzystania powinna równoważyć koszt gospodarki odpadamii pozwalać firmie przewidzieć wymogi prawne i rynkowe, zmniejszając równocześniekoszty składowania.

Laserland stara się znajdować proekologiczne rozwiązania dla wszystkich aspektówswojej działalności. Obejmują one emisje do powietrza, gospodarkę wodno-ściekową,gospodarkę odpadami oraz zużycie energii.

Emisje do powietrza

W celu ograniczenia emisji do powietrza Laserland zastosował filtry HEPA(wykorzystywane również na salach operacyjnych i w stacjach nuklearnych) osprawności 99,9% dla wszystkich pyłów większych niż 0,3 mikrona oraz zaprojektowałprocesy produkcyjne w taki sposób, by przechwytywanie i filtrowanie tonera byłooptymalne. Oprócz tego firma korzysta z zamkniętego obiegu powietrza, nie występująwięc emisje do powietrza.


206

Gospodarka wodno-ściekowa

W celu wyeliminowania zużycia wody i środków chemicznych, do czyszczeniawkładów stosuje się wyłącznie sprężone powietrze. Jedyny rodzaj ściekówodprowadzany z terenu firmy to woda wykorzystana do celów sanitarnych.

Gospodarka odpadami

Laserland w ogóle nie składuje odpadów, gdyż wszelkie opakowania, które stosujenadają się do recyklingu.

Zużycie energii

Gospodarka energetyczna w firmie Laserland obejmuje trzy elementy: 1) monitoringzużycia energii; 2) szkolenie, informowanie i angażowanie pracowników w zakresiezmniejszenia zużycia energii; 3) wybór odpowiednich źródeł energii i inwestycjew energooszczędne technologie.

Na obiektach produkcyjnych wykonano podwójną izolację, by zapobiec stratomciepła. Do celów magazynowych wykorzystuje się antresolę na hali, co zwiększaefektywność energetyczną obiektów. Biorąc pod uwagę zużycie energii na odzyskpojedynczego wkładu, to w okresie 1995 - 1997 zmalało ono o 8,4%.

3.2 Zgodność z przepisami

Firma opracowała rejestr przepisów, który nadzoruje i aktualizuje menadżer ds. jakościi środowiska. Oprócz tego Laserland prenumeruje różne pisma prawne, w którychpublikowane są nowe lub uaktualnione przepisy oraz pisma techniczne. W zakresieprzepisów odnoszących się do branży, w której działa Laserland, firma ta korzystaz pomocy Francuskiej Federacji Specjalistów Sektora Rekuperacji i Recyklingu(FEDEREC).

3.3 Struktura organizacyjna

Wdrażaniem SZŚ zajmuje się menadżer ds. jakości i środowiska. Ustala on równieżcele, kieruje tworzeniem planów działania i odpowiada za dokumentację systemu.Należy zauważyć, iż zagadnienia dotyczące środowiska są integralną częściąwiększości obszarów działalności firmy.

3.4 Szkolenie

W 1997 roku wszyscy pracownicy firmy Laserland wzięli udział w 15-godzinnymszkoleniu, które dotyczyło normy ISO 14001, dokumentacji systemu i segregacjiodpadów. Osobą odpowiedzialną był menadżer ds. jakości i środowiska, który zostałrównież zobowiązany do przeszkolenia trzech pracowników w zakresie audytuwewnętrznego. Oprócz tego w miarę potrzeb prowadzone są dodatkowe szkolenianp. przy wprowadzaniu nowych procedur. Ponadto każdy nowy pracownikzatrudniony w Laserland musi wziąć udział w szkoleniu na temat kwestiiśrodowiskowych i otrzymuje pakiet szkoleniowy.

3.5 Komunikacja wewnętrzna

Zaangażowanie pracowników w działania firmy odbywa się poprzez szkolenia,wywieszanie informacji na tablicy ogłoszeń oraz poprzez dostarczanie pracownikom

207Załącznik 3

Studium przypadku

przystosowanych do ich potrzeb zestawów zawierających różne informacje na tematSZJ i SZŚ, jak również procedury i instrukcje właściwe dla poszczególnych stanowisk.Jednym z najbardziej udanych szkoleń było szkolenie pracowników w zakresiesegregacji odpadów na stanowisku pracy. Według pierwotnych założeń szkoleniemiało składać się z jednej sesji szkoleniowej i dotyczyć usuwania odpadów w miejscupracy. Niestety po jego zakończeniu nie wszyscy przestrzegali procedur i koniecznebyło przeprowadzenie drugiego szkolenia mówiącego o znaczeniu segregacjiodpadów. Po kolejnym szkoleniu procedury były już przestrzegane.

3.6 Dokumentacja

System dokumentacji w firmie Laserland zorganizowany jest w sposób zapewniającymożliwość dostosowania go do zaistniałych zmian. Dla SZŚ i SZJ opracowano wspólnąksięgę, z którą musieli zapoznać się wszyscy pracownicy. Oprócz tego każdy pracownikposiada własny zestaw dokumentów dotyczących tych systemów i omawiającychkwestie odpowiednie do charakteru wykonywanej pracy.

Początkowo Laserland wydał jeden zestaw dokumentów zawierający wszystkieinformacje o firmie, działaniach podejmowanych w zakresie ochrony środowiska,formie złożenia zamówienia itp. Po pewnym czasie podjęto decyzję, że powinno sięwydać osobne publikacje. Pierwsza z nich powinna zawierać ogólną prezentacjęfirmy, opis zagadnień handlowych i publikacje prasowe, druga ma opisywać procesdemontażu, a trzecia skupiać się na kwestiach środowiskowych, opisując międzyinnymi system EMAS i ISO 14001 oraz korzyści z jego wdrożenia, a także przepisydotyczące środowiska i ich oddziaływanie na firmę.

3.7 Audyt SZŚ

Wewnętrzne audyty środowiskowe przeprowadza menadżer ds. jakości i środowiskaw odstępach od trzech do osiemnastu miesięcy w zależności od wymagań procesówi zapisów procedur. Po zakończeniu szkolenia w zakresie audytów wewnętrznychobowiązki te przejmie częściowo troje pracowników.

3.8 Koszty

Zamontowanie systemu filtracji HEPA kosztowało Laserland 200 000 FRF (około 33400 USD). Wdrożenie SZJ i SZŚ (zarówno EMAS, jak i ISO 14001) kosztowało 35000 EUR w 1996 roku i 30 000 EUR w 1997 roku. Sumy te objęły koszt szkolenia,czas poświęcony przez pracowników, opłaty za weryfikację i rejestrację w EMAS,prenumeratę stosownych publikacji, materiały szkoleniowe. Firmie udało się uzyskaćwsparcie finansowe w wysokości 5 000 EUR z z regionalnego funduszu FRAC,administrowanego przez Regionalny Urząd ds. Przemysłu, Badań i Środowiska(DRIRE).


Oprócz zaopatrzenia dostawców i klientów w publikację dotyczących kwestiiśrodowiskowych, Laserland prezentuje również swoje działania i SZŚ w czasie szkoleńi wizyt organizowanych dla klientów. Firma prowadzi otwartą politykę komunikacji.W 1997 roku firma gościła w miejscowym ratuszu i przedstawiła burmistrzowideklarację dotyczącą działań w zakresie środowiska. Dokument ten jest obecnie


208

wywieszony w ratuszu i osoby odwiedzające to miejsce mogą się zapoznać z jegotreścią.

Oprócz tego Laserland regularnie uczestniczy w targach i konferencjach, podczasktórych przedstawia swoją działalność w zakresie ochrony środowiska. W prasielokalnej i ogólnokrajowej opublikowano wiele artykułów na ten temat, a firma zostałapoproszona o napisanie artykułu do biuletynu dotyczącego ISO 9000.

3.10 Dalsze działania

Chociaż firma Laserland dokonała znacznych postępów, wciąż postrzega SZŚ i bieżącedziałania badawcze jako narzędzie do ciągłej samooceny, identyfikacji słabych stron,które należy wyeliminować oraz mocnych stron, które należy dalej rozwijać. Ciągłapoprawa pomoże Laserland utrzymać pozycję lidera w swoim sektorze. Najważniejsząkwestią w zakresie poprawy efektów działania jest opracowanie sposobu naprzedłużenie okresu użytkowania zregenerowanych wkładów i podniesienie ichjakości, tak by coraz więcej wkładów było poddawanych recyklingowi i ponowniewykorzystywanych, co pozwoli zmniejszyć ilość powstających odpadów.

4. Korzyści

Firma Laserland jest znana we Francji i w innych krajach. Otrzymała bardzo pozytywneopinie w publikacjach krajowych i regionalnych. W 1997 r. przyznano jej francuskąnagrodę w zakresie przedsiębiorczości i ochrony środowiska (the French Enterpriseand Environment Trophy). Była również nominowana do europejskiej nagrodyw zakresie poprawy stanu środowiska (the European Better Environment Awards).Nagrody te pomogły wykreować pozytywny wizerunek firmy Laserland. Ponadtofakt, iż Laserland posiada zarówno rejestrację w EMAS, jak i certyfikat ISO 14001,pomógł w przyciągnięciu nowych klientów. Jeden z potencjalnych klientówskontaktował się z firmą w celu uzyskania informacji, czy firma posiada wdrożonySZŚ. Obecnie jest to jeden z najpoważniejszych klientów Laserlandu.

Do innych osiągnięć firmy należy zaliczyć poprawę warunków pracy i zwiększenieefektywności energetycznej i produkcyjnej. Wdrożenie EMAS zapewnia firmiezgodność z przepisami prawa. Firma posiada dobre stosunki z władzami lokalnymii nie została dotychczas poddana kontroli w zakresie efektów działalnościśrodowiskowej. Francuskie Ministerstwo Środowiska wydało władzom lokalnympolecenie łagodniejszego traktowania firm posiadających certyfikowany SZŚ.

5. Ocena końcowa

Najważniejsze wnioski dla firmy Laserland związane z wdrożeniem SZŚ sąnastępujące:l zaangażowanie pracowników na wszystkich etapach SZŚ ma kluczowe znaczenie;l zobowiązanie do ograniczania wpływów na środowisko i wytyczenie kierunku

pracy nad wdrożeniem SZŚ musi pochodzić z najwyższego szczebla firmy;l SZŚ musi być skonstruowany w przejrzysty sposób.

Jedną z trudności, na jakie napotkała firma Laserland przy wdrażaniu SZŚ, jest brakfrancuskich firm posiadających doświadczenie w tym zakresie. Najprawdopodobniej

209Załącznik 3

Studium przypadku

wynika to z powszechnego przekonania, że MŚP przechodzące przez ten proces niepowinny się spieszyć, ale krok po kroku przechodzić każdy etap wdrażania SZŚ.

6. Plany na przyszłość

Cele firmy Laserland możliwe do ujęcia ilościowego na lata 1998 i 1999 przestawiająsię następująco:l zwiększenie o 25% ilości zebranego sprzętu przeznaczonego do regeneracji;l utrzymanie istniejącego zerowego poziomu składowania odpadów;l zmniejszenie zużycia energii na tonę otrzymanego materiału o 5%.


210

211Załącznik 3

Studium przypadku

Pierwsza w prestiżowym systemie - BOT Elektrownia Opole SA

1. Wprowadzenie

BOT Elektrownia Opole SA, jako pierwsza firma w Polsce, uzyskała wpis dowojewódzkiego, a następnie do krajowego rejestru organizacji spełniających wymogieuropejskiego systemu ekozarządzania i audytu EMAS. Podkreślił ten fakt ministerśrodowiska, który w liście gratulacyjnym, skierowanym do prezesa zarządu BOTElektrowni Opole dr. inż. Henryka Majchrzaka, napisał: "Mam przyjemnośćpoinformować o umieszczeniu Państwa organizacji na pierwszej pozycji w krajowymrejestrze organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS, z numerem PL 2.16-001-1. (…) Proszę przyjąć wyrazy uznania i życzenia wytrwałości oraz sukcesóww realizowaniu planów działań minimalizujących oddziaływanie na środowisko,umożliwiających harmonizację celów ekonomicznych z celami ochrony środowiska".

EMAS adresowany jest do organizacji działających w Unii Europejskiej (UE). Cechącharakterystyczną standardu jest dobrowolność wdrożenia, a także współudziałpracowników w realizację wyznaczonych celów ekologicznych. Istotna jest równieżocena wpływu firmy na środowisko wydawana przez eksperta zewnętrznego.

Najważniejszym obowiązkiem firm stosujących europejski system ekozarządzaniai ekoaudytów EMAS jest informowanie opinii publicznej o tym, jakie działania firmapodejmuje, aby zminimalizować swój wpływ na środowisko naturalne.

2. Dlaczego EMAS?

Zasadniczym celem wdrożenia EMASu było podniesienie prestiżu firmy na rynkukrajowym i europejskim.

"...Nasi kontrahenci oczekują od nas nie tylko nowoczesnej usługi, świetnegoproduktu, ale chcą mieć pewność, że nasze produkty są wytwarzane w zgodnościze środowiskiem naturalnym, i właśnie taką rękojmię stwarza nam, zgodny zestandardami Unii Europejskiej, system EMAS - system ekozarządzania i audytu,którego wdrożenie w Elektrowni Opole zostało potwierdzone przez niezależnegoaudytora zewnętrznego.Gwarancje działania według najwyższych standardów ochrony środowiska dajenam wpisana w EMAS transparentność naszej firmy. Ta transparentność przejawia



212

się obowiązkiem informowania społeczeństwa o wszystkich aspektachśrodowiskowych. I wreszcie otwartość na społeczny audyt. Właśnie takie podejściesprzyja dobrym relacjom z naszym otoczeniem, z naszymi sąsiadami,z mieszkańcami gminy - relacjom, które muszą być budowane na wzajemnymzaufaniu. System EMAS to jednak nie tylko utrwalony w świadomości klientówdobry wizerunek naszej firmy, to również wiarygodność biznesowa firmy działającejjuż w ramach Unii Europejskiej, i wreszcie skuteczne narzędzie walki konkurencyjnejna rynku..."

Henryk Majchrzak - prezes zarządu


3.1. Zmiany w SZŚ

1 września 2004 roku w BOT Elektrowni Opole rozpoczęto wdrażanie systemuekozarządzania i audytu EMAS. Aby proces dostosowawczy przebiegał optymalnie,podjęto z firmą konsultingową realizację projektu pod nazwą "Rozbudowa systemuzarządzania środowiskowego w BOT Elektrowni Opole SA o wymaganiaRozporządzenia Unii Europejskiej Nr 761/2001 systemu EMAS". Podstawą wdrożeniaEMAS był system zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001.

EMAS to jednak coś więcej niż ISO 14001 (Elektrownia posiada taki certyfikat już od2001 roku). Do najważniejszych zmian w istniejącym systemie zarządzaniaśrodowiskowego należały:l zidentyfikowanie aspektów pośrednich wynikających z działalności kontrahentów

i dostawców.l umożliwienie pracownikom udziału w procesie ciągłej poprawy efektów działalności

środowiskowej, który został określony w procedurach.

Ponadto opracowano deklarację środowiskową (można się z nią zapoznać nainternetowej stronie elektrowni: www.elopole.bot.pl), która informujezainteresowanych o oddziaływaniu Elektrowni na środowisko. Zawiera ona m.in.:opis działalności przedsiębiorstwa, opis problemów środowiskowych oraz znaczącychaspektów środowiskowych i związanych z nimi oddziaływań na środowisko, politykęśrodowiskową, cele i zadania, realizacje obowiązków wynikających z przepisów prawaoraz podsumowanie wyników w zakresie ochrony środowiska. Dane te będąporównywane w przyszłości z wynikami Elektrowni w kolejnych latach. Publiczneudostępnienie deklaracji poprzez Internet powoduje, że nie tylko mieszkańcyOpolszczyzny, ale każdy klient firmy ma wgląd w to, jak BOT Elektrownia OpoleS.A. wywiązuje się z przepisów chroniących środowisko.

Szczegółowy harmonogram prac został przedstawiony na końcu opisu.

3.2. Weryfikacja i zatwierdzenie deklaracji

W dniach 25 do 27 lipca 2005 roku w BOT Elektrowni Opole BSI (British StandardsInstitution) Management Systems przeprowadziła weryfikację Systemu ZarządzaniaŚrodowiskowego, według normy ISO 14001, na zgodność z rozporządzeniem UniiEuropejskiej nr 761/2001 (EMAS).

213Załącznik 3

Studium przypadku

Weryfikacja objęła wszystkie elementy systemu zarządzania środowiskowego,deklaracji środowiskowej oraz zgodności z wymaganiami prawa w zakresie ochronyśrodowiska. Deklaracja środowiskowa została sprawdzona nie tylko przez weryfikatora,ale również przez wojewodę opolskiego, który badanie zgodności działaniaz Rozporządzeniem EMAS i publikowaną deklaracją skonsultował z marszałkiemwojewództwa opolskiego, starostą opolskim, opolskim wojewódzkim inspektoremochrony środowiska i z wójtem gminy Dobrzeń Wielki (na jej terenie zlokalizowanyjest zakład).

Pozytywna weryfikacja była podstawą do wpisania BOT Elektrowni Opole w rejestrzewojewódzkim, a następnie w krajowym rejestrze firm posiadających SystemZarządzania Środowiskowego zgodny z wymaganiami Rozporządzenia EMAS.

4. Problemy zaistniałe podczas procesu wdrażania

Spełnienie dodatkowych wymagań EMAS nie przysporzyło większych problemów.Firma obawiała się trudności z rejestracją, gdyż była pierwszą organizacją w krajuwnioskującą o rejestrację w systemie EMAS. Obyło się bez większych problemów,mimo że administracja nie była jeszcze w pełni gotowa. Urząd Wojewódzki w Opoluwykazał dużą operatywność, aby zarejestrować nas nie mając specjalnego programui odpowiedniego konta, na który należało wpłacić opłatę rejestracyjną. Proceskonsultacji naszej deklaracji z pozostałymi organami, tj. z Gminą, marszałkiem, WIOŚi starostą przebiegł szybko i również bez problemów.

5. Korzyści

Zdaniem kierownictwa Elektrowni Opole istnieją dwie podstawowe korzyściz posiadania EMASu:l opinia publiczna uzyskuje pełny i szczegółowy wgląd w wywiązywanie się

Elektrowni z obowiązków związanych z ochroną środowiska a więc także zdrowiemieszkańców Opolszczyzny,

l Elektrownia wzmacnia swój pozytywny wizerunek społeczny,l Elektrownia zwiększa swoją wiarygodność biznesową także w oczach klientów

z Unii Europejskiej (podpisano już wiele umów międzynarodowych).

W opinii kierownictwa Elektrowni Opole, EMAS może być w Polsce atrakcyjnąalternatywą dla certyfikacji systemów zarządzania środowiskowego. Dziękizwiększonej przejrzystości i włączeniu do procesu weryfikacji kilku dodatkowychelementów, daje szansę na poprawę wiarygodności dobrowolnych zobowiązańi poprawy ekologicznego bilansu.


214

215Załącznik 3

Studium przypadku


216

217Załącznik 3

Studium przypadku


218

219Załącznik 3

Studium przypadku

Duża jednostka usługowa

1. Opis jednostki:

Firma ubezpieczeniowa VICTORIA została założona około 150 lat temu i ma swojącentralę w Düsseldorfie w Niemczech.

Trzy jednostki usługowe Grupy VICTORIA są objęte systemem zarządzaniaśrodowiskowego (SZŚ) opartym na wymaganiach Rozporządzenia EMAS:l VICTORIA Insurance AG (VICTORIA Ubezpieczenia),l VICTORIA Health Insurance AG (VICTORIA Ubezpieczenia Zdrowotne) il VICTORIA Life Insurance AG (VICTORIA Ubezpieczenia na Życie).

Trzy spółki prowadzą działalność w pięciu lokalizacjach w Niemczech, zatrudniająokoło 5 500 pracowników i generują około 4,5 miliarda EUR przychodów.

W 1998 r. VICTORIA Insurance AG wdrożyła i z powodzeniem utrzymuje systemzarządzania środowiskowego zgodny z EMAS, a potem EMAS II. Warto zauważyć, iżbyła to pierwsza firma ubezpieczeniowa w Europie, która zarejestrowała się w systemieEMAS. W roku 2001 uzyskała również certyfikat na zgodność z normą ISO 14001.W roku 2002 i 2003 VICTORIA Health Insurance AG oraz VICTORIA Life InsuranceAG uzyskały swoje rejestracje EMAS.

2. Dlaczego EMAS?

Od roku 1995 firma VICTORIA uwzględniała w swojej działalności aspektyśrodowiskowe, głównie w celu ograniczenia kosztów działalności. Udane połączeniepostaw ekologicznych i ekonomicznych zachęciło firmę, by pójść tą ścieżką jeszczedalej. Poza tym coraz więcej organizacji i klientów zadawało pytania dotyczącezagadnień związanych z ochrona środowiska w działalności ubezpieczenioweji inwestycyjnej.

Firma VICTORIA chciała stać się wzorem dla swoich klientów, zwracając się do nichz prośbą o podjęcie działań proekologicznych i wdrożenia zachowań ograniczającychnegatywne oddziaływanie na środowisko. Niektóre z tych oddziaływań, jak naprzykład skażenie gleby i wód gruntowych w wyniku pożaru, są objęteubezpieczeniami oferowanymi przez VICTORIĘ.



220

Zdaniem kierownictwa VICTORII, we wszystkich dziedzinach, w tym w działalnościubezpieczeniowej i inwestycyjnej należy kierować się zasadą "zapobiegać zamiastnaprawiać" oraz zasadami zrównoważonego rozwoju.

Potencjalne korzyści z wdrożenia SZŚ w firmie VICTORIA zostały zidentyfikowane wokresie, kiedy firma brała udział w niemieckim projekcie badawczo-rozwojowymmającym na celu wdrożenie EMAS w firmie ubezpieczeniowej. Projekt tenfinansowany był przez Ministerstwo Środowiska i Agencję Środowiskową i przekonałkierownictwo do uczestnictwa w EMAS. W rezultacie w roku 1998 VICTORIAInsurance AG została zarejestrowana w tym systemie, jako pierwsza firmaubezpieczeniowa w Niemczech.

3. Ważne działania przy wdrażaniu i utrzymywaniu systemu

3.1 Określenie znaczących aspektów środowiskowych:

Po zidentyfikowaniu oraz analizie wszystkich działań, produktów i usług świadczonychprzez firmę, a także zebraniu i ocenie danych o stanie środowiska, określononastępujące aspekty środowiskowe:l zużycie materiałów (aspekt bezpośredni);l zużycie energii (aspekt bezpośredni);l zużycie wody (aspekt bezpośredni);l wytwarzanie odpadów (aspekt bezpośredni);l emisje do powietrza (aspekt bezpośredni);l podróże służbowe (aspekt pośredni);l produkty ubezpieczeniowe i finansowe firmy VICTORIA (aspekt pośredni).

Z uwagi na rodzaj prowadzonej działalności, kierownictwo VICTORII zidentyfikowałocztery obszary, które powinny zostać zintegrowane w ramach SZŚ:

Ekologia operacyjna:

Obszar ten obejmuje czynniki bezpośrednio oddziałujące na środowisko, do którychzaliczono: zużycie energii w budynkach, wykorzystanie materiałów czy teżwytwarzanie odpadów.

221Załącznik 3

Studium przypadku

Ekologia produktu:

Ten obszar odnosi się do czynników pośrednio oddziałujących na środowisko poprzezprodukty ubezpieczeniowe i finansowe organizacji. Ekologia produktu uwzględniapowiązania między działaniami podejmowanymi w ramach świadczonych usług,oferowanych produktów oraz oddziaływaniem klienta na środowisko.

Oto przykłady działań w tej dziedzinie:l Konsultacje z klientami dotyczące zapobiegania powstawaniu szkód.l Uwzględnienie działań zapobiegawczych podczas opracowywania zakresu

ubezpieczenia.l Opracowanie ogólnych warunków wdrożenia i wykorzystania technologii przyjaznej

dla środowiska (np. wykorzystanie energii wiatrowej czy geotermalnej)l Włączenie funduszy inwestujących w przedsięwzięcia przyjazne dla środowiska

do produktów ubezpieczenia na życie.

Komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna

Ten obszar dotyczy zakresu informacji odnoszących się do środowiska i sposobuprzekazywania ich pracownikom, klientom, opinii publicznej oraz zainteresowanymstronom.

Narzędziami komunikacji wewnętrznej są gazetka firmowa, sieć intranet, regularnespotkania z pracownikami oraz spotkania wprowadzające dla nowych pracownikówi stażystów.

Komunikacja zewnętrzna obejmuje publikowanie deklaracji środowiskowej,uczestnictwo w lokalnych projektach środowiskowych oraz członkostwow organizacjach zajmujących się ochrona środowiska. Należy wspomnieć, że dlaniektórych odbiorców i produktów opracowano informację zatwierdzoną zgodniez EMAS.

Kwalifikacje w zakresie ochrony środowiska:

Ten obszar dotyczy głównie szkolenia i podnoszenia świadomości pracowników, takby zapewnić zgodność z wymogami SZŚ oraz poprawić postawy proekologiczne nietylko w organizacji, ale również poza nią.

3.2 Struktura organizacyjna

W celu ułatwienia koordynacji zadań środowiskowych oraz połączenia prac różnychdepartamentów w pięciu lokalizacjach, opracowano następującą strukturęorganizacyjną w zakresie kwestii środowiskowych:


222

Dyrektorzy oraz administracja regionalna w każdej z pięciu siedzib firmy przejęliodpowiedzialność za SZŚ. Odpowiedzialność za zagadnienia związane ześrodowiskiem została przekazana w formie pisemnej dyrektorom regionalnym iokręgowym, którzy są jednocześnie członkami różnych roboczych grupśrodowiskowych. Celem stworzenia grup roboczych jest zapewnienie ciągłej poprawywyników działań w zakresie ochrony środowiska, jak również wymiany informacjimiędzy różnymi departamentami i pionami.

Grupa robocza "Ekologia produktu" zajmuje się, na przykład, badaniem możliwościw zakresie ulepszenia produktów i usług ubezpieczeniowych tak, by spełniały onewymagania w zakresie ochrony środowiska, a przede wszystkim, by pomagałyklientowi poprawić jego wizerunek środowiskowy. Może przejawiać się to np. poprzezpoparcie działań zapobiegających powstawaniu szkód.

W skład komitetu ds. środowiska wchodzi kilku członków z różnych departamentóworaz członkowie rad pracowniczych. Komitet regularnie informuje zarządi pracowników o kwestiach środowiskowych.

Jednostka Koordynująca ds. Ochrony Środowiska realizuje następujące zadania:l monitoring SZŚ;l opracowywanie programu środowiskowego w ścisłej współpracy z departamentami

operacyjnymi;l wspieranie różnych departamentów w realizacji programu środowiskowego;l monitoring zgodności prawnej;l gromadzenie i ocena danych środowiskowych;l planowanie i prowadzenie spotkań grup roboczych;l przygotowywanie i aktualizacja dokumentacji SZŚ;l przeprowadzanie wewnętrznych audytów środowiskowych;l analiza i raportowanie kierownictwu danych dotyczących.

3.4 Polityka, cele i program środowiskowy

Politykę środowiskową opracowuje zarząd. Odzwierciedla ona związek między wizjąprowadzonej działalności, a zasadami dotyczącymi środowiska realizowanymi przezfirmę VICTORIA. Przyjęto, między innymi, następujące zasady:

223Załącznik 3

Studium przypadku

"Poprzez ekologiczny projekt produktu pragniemy osiągać pozytywne efekty w zakresieochrony środowiska u naszych klientów i dostawców."

"VICTORIA zobowiązuje się do wprowadzania i w miarę możliwości udoskonalaniaelementów części ekologicznych, jak również efektów ekologicznych, istniejącychoraz planowanych produktów ubezpieczeniowych".

Dla wszystkich znaczących oraz niektórych innych aspektów środowiskowych przyjętocele środowiskowe (np. obniżenie zużycia energii w biurach o 5 %, zmniejszenieilości wykonywanych kopii oraz zużycia drukarek o 5%, wsparcie dla klientów wzakresie technologii przyjaznych dla środowiska).

3.5 Efekty działalności środowiskowej

W celu właściwej oceny wyników działalności środowiskowej, określono wskaźnikiodnoszące się do liczby osób przebywających w pomieszczeniu lub do wykorzystanejpowierzchni biurowej. Wskaźniki te mają na celu również umożliwienie porównaniaefektów działalności środowiskowej między różnymi biurami (por. przykład naponiższym wykresie, Deklaracja Środowiskowa 2003).


W deklaracji środowiskowej zamieszczono opis SZŚ uwzględniający cele, programyoraz efekty działań na rzecz środowiska odnoszące się do każdego z uczestniczącychbiur.

Firma ubezpieczeniowa VICTORIA opracowała na podstawie deklaracjiśrodowiskowej zestaw informacji dotyczący aspektów środowiskowych swoichproduktów. Tak samo jak deklaracja środowiskowa został on opatrzony klauzulą"informacja zatwierdzona" i logiem EMAS w wersji 2. (por. Załącznik IV rozporządzeniaEMAS).

4. Problemy

Podczas wdrażania SZŚ wystąpiła tylko jedna kwestia sporna. Dotyczyła ona zakresu,jaki powinien obejmować SZŚ. Od samego początku firma VICTORIA postanowiła,że każde z uczestniczących biur powinno zostać zarejestrowanie osobno. W związkuz tym powielono SZŚ we wszystkich biurach i zaangażowano dużo większe w stosunkudo potrzeb zasoby finansowe i ludzkie. Ostatecznie w 2004 roku kierownictwopodjęło decyzję o uzyskaniu wspólnej rejestracji dla wszystkich placówek VICTORII


224

z uwzględnieniem trzech niezależnych organizacji usługowych (por. p. 1). Oznaczato, że wszystkie biura muszą spełniać wymogi ustalone w dokumentacji SZŚopracowanej dla firmy VICTORIA. Dzięki temu porównywanie różnych biur jestłatwiejsze, niż w przeszłości

5. Korzyści

Wdrożenie SZŚ przyniosło następujące korzyści:1 zmniejszenie zużycia energii, ilości wykorzystywanych materiałów i wytwarzanych

odpadów;2 uznanie ze strony ważnych instytucji krajowych i międzynarodowych. Należy

wspomnieć, że w czerwcu 2002 roku Komisja Europejska przyznała po raz pierwszy"Nagrodę Najlepsza Praktyka w EMAS" 12 organizacjom, wśród których VICTORIAbyła jedyną firmą z Niemiec;

3 podniesienie odpowiedzialności za własną organizację;4 podniesienie motywacji pracowników.

225Załącznik 3

Studium przypadku

Urząd Miasta Leeds,Wielka BrytaniaDziałalność: administracja publiczna

1. Opis

Leeds jest jednym z najbardziej zróżnicowanych i aktywnych miast europejskich.Rada Miasta postrzega zalety ekologiczne miasta jako ważny kapitał, który czyniz niego miejsce atrakcyjne dla mieszkańców i biznesu. Jednocześnie uznaje fakt, żeśrodowisko jest jednym z elementów wpływających na dalszy rozwój miasta.

Miasto Leeds położone jest w północnej części Wielkiej Brytanii w hrabstwie WestYorkshire. Urząd miasta zatrudnia ok. 14 tys. Osób (dodatkowo ok. 1500 osóbw szkolnictwie), jest więc ważnym pracodawcą. Urząd obsługuje ok. 725 tys. osób.

2. Dlaczego EMAS?

Wszystkie organizacje oddziałują w jakimś stopniu na środowisko. Jednostkisamorządu terytorialnego nie różnią się niczym w tym względzie i mają nawet tęprzewagę, że ich pozycja umożliwia wiele działań w zakresie poprawy jakościśrodowiska na obszarze, którym administrują. Zachowanie standardów w zakresiejakości powietrza, wody czy gleby uważane za coś absolutnie oczywistego, wymagaodpowiedniego podejścia pozwalającego na zachowanie środowiskaw niezmienionym stanie dla przyszłych pokoleń. Duże aglomeracje, takie jak Leeds,zwiększają swoją konkurencyjność nie tylko w zakresie właściwego zarządzaniamiastem, ale również w zakresie poprawy jakości życia mieszkańców poprzez należytątroskę o środowisko.

W 1991 roku Rada Miasta Leeds przyjęła tzw. "Zieloną strategię", mającą na celuintegrację zagadnień dotyczących ochrony środowiska z codziennymi pracami Rady.Dwa lata później miasto Leeds otrzymało nagrodę "Ekologiczne Miasto". W 2002roku Urząd Miasta Leeds zarejestrował się w systemie EMAS, stając się tym samymnajwiększą organizacją sektora publicznego w Europie, która wdrożyła EMAS.

W 1996 r. Urząd Miasta Leeds rozpoczął przygotowania do wdrożenia systemuzarządzania środowiskowego w oparciu o wymagania Rozporządzenia EMAS. Urządbył postrzegany jako lider we wdrażaniu EMAS wśród organów administracji,



226

w związku z tym postanowiono, że prace nad wdrożeniem systemu będą prowadzonewłasnymi siłami. Jednym z największych zadań okazał się przegląd wszystkichwydziałów urzędu pod kątem działań w zakresie ochrony środowiska, opracowanieprogramów działania oraz przygotowanie pierwszej polityki środowiskowej. Politykaopublikowana w 1999 r. objęła okres kolejnych 15 lat.

W marcu 2002 r. Urząd Miasta Leeds zaprosił niezależnego weryfikatora doprzeprowadzenia oceny systemu zarządzania i deklaracji środowiskowej. W wynikupozytywnej oceny urząd stał się największym organem administracji w Wlk. Brytaniii Europie zarejestrowanym w systemie EMAS.

Obecnie Leed dzieli się swoimi doświadczeniami np. w ramach projektu EMAS PeerReview for Cities przeprowadzonym w 2004 r.


W celu uzyskania zgodności z wymaganiami Rozporządzenia EMAS, Urząd MiastaLeeds musiała przeanalizować sposób, w jaki radzi sobie z wszystkimi znaczącymiaspektami środowiskowymi z uwzględnieniem gospodarki odpadami, gospodarkienergetycznej oraz ochrony terenów wiejskich.

Urząd Miasta Leeds przyznaje, że usługi, które świadczy, mają bezpośredni wpływna środowisko, dlatego też niezbędne okazało się przeprowadzenie ocenyoddziaływania na środowisko i podjęcie działań mających na celu poprawę istniejącejsytuacji. W przyszłości, tam gdzie będą pozwalały na to zasoby, w stosunku dowszystkich nowych działań, produktów i procesów planuje się wykonanie takiej samejoceny.

3.1. Aspekty środowiskowe

Urząd Miasta Leeds zidentyfikował szereg istotnych kwestii środowiskowych, doktórych zalicza się między innymi:l zorganizowane i niezorganizowane emisje do atmosfery;l zorganizowane i niezorganizowane zrzuty ścieków do wód i kanalizacji;l wytwarzanie odpadów stałych i innych, w szczególności odpadów niebezpiecznych;l skażenie gruntu;l użytkowanie terenów, zużycie wody, paliw, energii oraz innych zasobów

naturalnych;l wprowadzanie energii, hałasu, uciążliwych zapachów, wibracji i oddziaływanie

wizualne;l wpływ na poszczególne ekosystemy.

3.2 Struktura organizacyjna i komunikacja wewnętrzna

Urząd powołał specjalną komórkę zajmującą się zrównoważonym rozwojem.Jednocześnie wszystkim wydziałom przypisano konkretne zakresy odpowiedzialnościza działania w tym obszarze.

Urząd stara się podnosić świadomość środowiskową wśród mieszkańców miasta, jakrównież wśród swoich pracowników. W związku z tym listy płac pracowników

227Załącznik 3

Studium przypadku

wykorzystuje się do promowania korzystania ze środków transportu publicznego.Oprócz tego w kilku departamentach przeprowadzono szkolenie na tematefektywnego wykorzystywania energii.

3.3 Szkolenia

Urząd uznaje, że ludzie zatrudniani przez jednostki samorządowe są najcenniejszymzasobem. Dlatego opracowano strategię szkoleń, która ma za zadanie przekonaćpersonel do poszerzania wiedzy z zakresu ochrony środowiska, zapewniając tymsamym dostęp do narzędzi pozwalających osiągnąć zgodność z Polityką ŚrodowiskowąMiasta Leeds. Informacje na temat kampanii podnoszenia świadomości lokalnej Leedssą dostępne na stronie: www.wiseupleeds.net.

3.4 Koszty

Aby obniżyć koszty zarządzania środowiskowego, Urząd Miasta Leeds planujewspółpracę z innymi miastami, np. Kirklees, które jest również zarejestrowane wsystemie EMAS, oraz Bradford, które pracuje nad wdrożeniem systemu. Współpracata powinna umożliwić osiągnięcie korzyści poprzez wspólne prowadzenie audytów,szkoleń oraz współpracę przy doborze podwykonawców.


Urząd miasta zapewnia, że informacje dotyczące działań prowadzonych przez władzei wpływu tych działań na środowisko są udostępniane opinii publicznej i czyprowadzony jest otwarty dialog z sektorem publicznym i prywatnym;

Opublikowano deklarację środowiskową zawierającą informacje o stanie środowiskaw Leeds. Jej celem jest informowanie i zapewnienie praktycznej pomocy wszystkimodpowiedzialnym za działania mogące mieć wpływ na środowisko, w tymmieszkańcom i przedsiębiorcom.

Deklaracja środowiskowa EMAS Urzędu Miasta Leeds jest dostępna na stroniewww.leeds.gov.uk. W celu wykazania zaangażowania miasta w ochronę środowiskazaprojektowano specjalną flagę opatrzoną logo EMAS i herbem Leeds.


Urząd Miasta Leeds zmierza do ciągłej poprawy efektów swojej działalnościśrodowiskowej oraz zintegrowania różnych dziedzin najbardziej oddziałujących naśrodowisko w jeden system zarządzania, który będzie kontrolowany przezzewnętrznego weryfikatora.

Działania urzędu są poddawane regularnym audytom, a sprawozdania roczne sąudostępniane opinii publicznej, by mogła śledzić postępy Rady w zakresie poprawyefektów działalności środowiskowej.

Polityka nakreśla następujące kierunki działania:1. prowadzenie oceny stanu środowiska i sterowanie oddziaływaniem na środowisko

w systemowy sposób:l zapewnienie, że system zarządzania środowiskowego jest utrzymywany zgodnie

z wymaganiami standardów,


228

l identyfikacja wymagań prawnych i utrzymywanie zgodności z nimi;l promowanie troski o środowisko i podnoszenie świadomości środowiskowej.

2. promowanie zrównoważonego rozwoju:l zapewnienie ochrony zasobów środowiskowych miasta;l współpraca z partnerami mająca na celu poprawę stanu kanalizacji i urządzeń

przeciwpowodziowych;l monitorowanie działań dostawców i podwykonawców oraz zapewnienie, że

spełniają oni wymagania prawne w zakresie ochrony środowiska,l promowanie zasad zrównoważonego rozwoju w ramach działalności

gospodarczej i innej.3. Poprawa efektywności energetycznej i ograniczenie udziału w zmianach

klimatycznych:l miasto wdroży szereg działań mających na celu ograniczenie emisji gazów

cieplarnianych. Dalekosiężnym celem jest ograniczenie emisji dwutlenku węglaz własnych działań o 60% do roku 2050;l wdrażając Program transportu lokalnego, urząd miasta będzie promował

działania mające na celu zmniejszenie zużycia energii na potrzeby transportuoraz emisji CO2 z pojazdów prywatnych i należących do urzędu;l Urząd miasta będzie respektował wymagania prawne dotyczące zapewnienia

właściwej efektywności energetycznej.

4. poprawa gospodarki odpadami:l współpraca z innymi podmiotami mająca na celu ograniczenie ilości

wytwarzanych odpadów, zwiększenie poziomu odzysku poprzez recyklingi kompostowanie oraz ograniczenie ilości odpadów przeznaczonych doskładowania,l działania mające na celu osiągnięcie celów ustalonych przez administrację

rządową, a gdzie to możliwe osiągnięcie lepszych wyników;l analiza programu gospodarki odpadami pod katem powstawania gazów

cieplarnianych i zapewnienie, że podejmowane działania uwzględniają tenproblem;l wspieranie lokalnych przedsiębiorców do podjęcia działań mających na celu

stworzenie rynku dla wyrobów wytwarzanych z materiałów z odzysku Izachęcanie do stosowanie wyrobów umożliwiających zmniejszenie ilościodpadów.

5. monitorowanie zanieczyszczenia i zapobieganie zanieczyszczeniom:l Urząd będzie spełniał wymagania prawne w zakresie monitorowania jakości

powietrza i wód, a także realizował obowiązki dotyczące nadzoru nadzanieczyszczonymi gruntami i działalnością przemysłową powodującązanieczyszczenia;l Urząd będzie zapobiegał zanieczyszczeniu wód, powietrza i gruntu, które mogą

być spowodowane jego działalnością, np. rozlewom paliw, olejów lub innychsubstancji chemicznych;

229Załącznik 3

Studium przypadku

l Urząd będzie uwzględniał zagadnienia związane z jakością powietrzaw przygotowywanych programach rozwoju i strategii transportowych;l Urząd wprowadzi działania mające na celu ograniczenie poziomu hałasu

komunikacyjnego, z przemysłu i budownictwa.

6. promocja i wspieranie przyjaznych środowisku metod transportu:l współpraca z innymi podmiotami mająca na celu wprowadzenie przyjaznych

środowisku rozwiązań technicznych i infrastruktury w zakresie transportu, np.zwiększenie udziału ruchu pieszego, korzystania z rowerów oraz komunikacjimiejskiej;l zapewnienie, że wszystkie propozycje dotyczące zmian w istniejącym systemie

komunikacji miejskiej będą podlegały ocenie środowiskowej w celuzidentyfikowania i minimalizacji negatywnych oddziaływań na środowisko;l poszukiwanie rozwiązań technicznych i innych pozwalających na ograniczenie

wpływu na środowisko związanego z podróżami służbowymi pracownikówurzędu, wykorzystaniem pojazdów należących do urzędu oraz dojazdamipracowników do pracy.

7. poprawa jakości otoczenia:l wprowadzenie programów rozwoju i rewaloryzacji zapewniających efektywne

wykorzystanie zasobów i naturalnych oraz ochronę dóbr historycznych,architektonicznych i naturalnych na terenie miasta;l Urząd będzie współpracował i wspierał lokalne inicjatywy mające na celu

zapewnienie możliwie wysokiej jakości życia mieszkańców oraz promowałobszary, w których mieszkańcy maja zapewniony dostęp do terenów zielonychi które są wolne od zanieczyszczeń, hałasu I innych uciążliwości;

8. Ograniczenie wpływów na środowisko związanych z wykorzystywanymi wyrobamii materiałamil ograniczenie wpływu na środowisko związanego z wykorzystywanymi wyrobami

i materiałami poprzez ustanowienie procedur zamówień uwzględniającychkryteria środowiskowe;l współpraca z dostawcami i podwykonawcami mająca na celu ograniczenie

wpływów społecznych I środowiskowych związanych z zakupywanymi wyrobamii usługami;l ograniczenie ilości wody zużywanej w budynkach urzędu do poziomu niższego

niż średnie wartości w kraju;l współpraca w przedsiębiorstwami wodno-kanalizacyjnymi i innymi w zakresie

promowania efektywne wykorzystanie wody w mieście;9. Utrzymanie obecnego poziom bioróżnorodności i promowanie ochrony przyrody:l Urząd będzie prowadził działania mające na celu zachowanie ważnych siedlisk,

gatunków zwierząt i roślin oraz formacji geologicznych na terenie miasta orazwdroży Program zachowania bioróżnorodności;l Urząd będzie prowadził działania mające na celu zapewnienie mieszkańcom

dostępu do zasobów przyrodniczych;


230

l Urząd zapewni utrzymanie zgodności z przepisami prawnymi dotyczącymiochrony gatunków i siedlisk oraz nadzoru nad gatunkami wprowadzanymi dośrodowiska;

10. Zapewnienie wysokiego poziomu edukacji w zakresie ochrony środowiskai zrównoważonego rozwoju w mieście:l zapewnienie strategicznej wagi edukacji w działaniach mających na celu

zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz uwzględnienie narodowych,regionalnych i lokalnych priorytetów;l wspieranie szkół w zrozumieniu ich roli w upowszechnianiu wiedzy na temat

zrównoważonego rozwoju;l współpraca z organizacjami promującymi wiedzę na temat zrównoważonego

rozwoju zarówno w szkołach jak i poza nimi.

4. Korzyści

Wśród korzyści wynikających z wdrożenia EMAS urząd miasta Leeds wymienia:

Zmniejszenie ilości odpadów i recykling

Leeds wprowadził innowacyjny program recyklingu, w ramach którego:l około 40 tysięcy ton materiału odpadowego z budowy autostrady wykorzystano

do naprawy uszkodzonych chodników;l zużyty papier pochodzący z biur Rady Miasta oddawany jest do recyklingul Departament Informatyki Rady Miasta oddaje zużyty sprzęt elektroniczny do

recyklingu, korzystając przy tym z usług organizacji działającej w tym sektorzei zatrudniającej, po odpowiednim przeszkoleniu, osoby niepełnosprawne.

"Ekologizacja" zamówień publicznych

Urząd Miasta opracował poradnik pt. "Paszport do środowiska", omawiającyzagadnienia środowiskowe w firmach i organizacjach świadczących usługi użytecznościpublicznej. Aby zachęcić wykonawców do przejmowania odpowiedzialności zapośrednie oddziaływanie na środowisko ich usług, Departament Prawny rozważamożliwość wprowadzenia poprawek uwzględniających zagadnienia środowiskowew obowiązujących kontraktach.

Informacja i komunikacja

Urząd Miasta Leeds stara się podnosić świadomość środowiskową wśród mieszkańcówmiasta, jak również wśród swoich pracowników. Departament Planowaniai Środowiska opracował poradnik dotyczący "ekologicznych" zakupów dla obywatelioraz rozpoczęta została lokalna kampania dotycząca podnoszenia świadomościw zakresie kwestii środowiskowych i zasad zrównoważonego rozwoju.

Ograniczenie emisji CO2 i wody

Emisja CO2 z budynków została ograniczona o 22% w stosunku do roku 1990, a doroku 2008 planowane jest obniżenie emisji o kolejne 15%. Jest to bardzo poważneosiągnięcie. Ocenia się, że roczne oszczędności wody zużywanej w budynkach

231Załącznik 3

Studium przypadku

stanowią odpowiednik 10 basenów pływackich. Osiągnięcia te zaowocowałyprzyznaniem urzędowi miasta szeregu znaczących nagród.

5. Promocja

Urząd Miasta Leeds przeprowadził dwie kampanie informacyjne: jedna dlaprzedsiębiorców, instytucji i mieszkańców, a druga dla pracowników urzędu.W kampanii urząd nie wykorzystywał logo EMAS. Uznano, że logo EMAS nie spełniswojej roli, w zamian wykorzystują do promocji herbu miasta. Logo EMAS jeststosowane na papierze firmowym w niektórych wydziałach, ale nie jest toobowiązkowe.

Druga kampania rozpoczęła się w 2005 r. Ma na celu ułatwienie mieszkańcompodejmowanie działań na rzecz środowiska. Jej początek zbiegł się ze ŚwiatowymDniem Ziemi (5 czerwca). Przygotowane ulotki i strona internetowa zawierająpraktyczna informacje dotyczące tego, jak chronić środowisko w ramach codziennychczynności: robienia zakupów i podróży, jak oszczędzać energię i wodę i ograniczaćilość odpadów.


232

233Załącznik 3

Studium przypadku

Retrival,BelgiaDziałalność: recykling odpadów przemysłowychLiczba pracowników: 30

1. Opis firmy

Retrival jest typową firmą z grupy MŚP zajmującą się recyklingiem odpadówprzemysłowych. Została ona założona w 1997 roku i zatrudnia 30 pracowników.Siedziba firmy znajduje się w Couillet koło Charleroi w południowo-zachodniej Belgii.Retrival chce być firmą odpowiedzialną społecznie. Jest członkiem sieci przedsięwzięćgospodarki społecznej, Ressources asbl, i została uznana przez Recupel (organizacjętypu "non-profit" koordynującą odbiór i recykling zużytych urządzeń elektrycznychi elektronicznych w Belgii). Retrival zarządza trzema składowiskami o łącznejpowierzchni 1,9 ha. W 2003 przerobiła 12560 ton odpadów, z których 97,4 %zostało poddane recyklingowi, 0,1% wykorzystano ponownie, a reszta zostałaumieszczona na składowisku.

Firma działa w kilku obszarach przemysłowych w Walonii w następujących sektorach:l recykling i zarządzanie odpadami innymi niż niebezpieczne.l upiększanie i zazielenianie terenu obszarów przemysłowych,l rozbiórka obiektów i rekultywacja obszarów przemysłowych.

Obroty firmy w 2003 r. wyniosły 1,3 mln Euro.

2. Dlaczego EMAS?

Tak jak wszystkie firmy zajmujące się gospodarką odpadami, Retrival musi przestrzegaćrygorystycznych przepisów prawa. W dziedzinie gospodarki odpadami bardzo istotnąrolę odgrywa posiadanie wiarygodnego wizerunku. Dla wszystkich firm tej branżyw Belgii posiadanie potwierdzonego certyfikatem systemu zarządzania nabieraniezwykłego znaczenia. Hasłem firmy Retrival mogłoby być "jesteśmy przyjaźniśrodowisku i społecznie odpowiedzialni".



234

Retrival tworzy miejsca pracy w sektorze ochrony środowiska, kierując się zasadamiekonomii społecznej oraz zrównoważonego rozwoju. Podjęcie decyzji o wdrożeniuEMAS podparte było przede wszystkim znajomością i realizacją powyższych zasad,a dodatkowym czynnikiem okazała się możliwość wzięcia udziału w projekcieManagens. Projekt Managens finansowany jest przez rząd belgijski i ma na celuzachęcać MŚP działające w dziedzinie gospodarki odpadami do rejestracji w EMAS,co umożliwi realizację wspólnych szkoleń, przeglądów środowiskowych i prowadzeniewspólnej dokumentacji środowiskowej. Wdrożenie systemu zarządzaniaśrodowiskowego trwało 2 lata. Retrival uzyskał również certyfikat zgodności z normąISO 14001.


3.1 Metoda EMAS Easy

Retrival wdrożył EMAS za pomocą metody EMAS Easy opartej na procesieekomapingu, która została opracowana celem uproszczenia procesu wdrażania.Ekomaping wykorzystuje mapy przedstawiające plan zakładu, na których umieszczasię krótką notatkę odnoszącą się do określonego problemu środowiskowego. Metodaekomapingu pozwala na:l zidentyfikowanie praktyk i problemów;l stworzenie podstawy dla dokumentacji;l przeprowadzenie przeglądów zarządzania;l podnoszenie świadomości i zwiększanie udziału pracowników i udziałowców.

Więcej informacji na temat ekomapingu można znaleźć na stronie internetowej (http://www.inem.org/current/emas_easy.html) prowadzonej przez INEM (MiędzynarodoweStowarzyszenie Zarządzania Środowiskowego. INEM prowadziło kilka projektów,w ramach których organizacje z sektora MŚP grupowo wdrażały system zarządzaniaśrodowiskowego metodą ekomapingu43. Dzięki tej metodzie ilość niezbędnejdokumentacji została maksymalnie zmniejszona, a MŚP biorące udział w projekciezostały połączone w grupy skupiające firmy o podobnym charakterze, dzięki czemumogły wspólnie podejmować niektóre kluczowe działania niezbędne do wdrożeniaprocesu, takie jak np. szkolenie pracowników w zakresie zagadnień dotyczącychzarządzania środowiskowego.

EMAS Easy jest łatwym i twórczym procesem pozwalającym analizować procesyoraz działania prowadzone na terenie zakładu i ich wpływ na środowisko. Ta prostametoda wymaga jedynie obserwacji, właściwej komunikacji, cierpliwości, niewielkiejilości dokumentacji, a wszystko zaczyna się od analizy planu zakładu. EMAS Easypomaga w ustaleniu celów i zadań, stworzeniu systemu monitorowania postępóww zakresie działań środowiskowych, podnoszeniu kwalifikacji poprzez szkolenia czyteż podnoszeniu świadomości środowiskowej kierownictwa oraz pracowników.

System zarządzania środowiskowego firmy Retrival skonstruowany jest w taki sposób,że obejmuje jej wszelkie działania. Osobą odpowiedzialną za planowanie,prowadzenie i kontrolę SZŚ jest kierownik ds. środowiska. SZŚ opiera się na aktywnym

43 W Polsce projekt był realizowany w województwie pomorskim przez eko-net.pl.

235Załącznik 3

Studium przypadku

uczestnictwie wszystkich pracowników, wymaga ich ciągłego szkoleniai rygorystycznego przestrzegania ustalonych zasad.

3.2 Aspekty środowiskowe

Retrival zidentyfikował swoje znaczące bezpośrednie i pośrednie aspektyśrodowiskowe stosując następujący zestaw kryteriów:l ilość materiałów i zasobów;l wymagania prawne;l oddziaływanie na środowisko;l praktyki stosowane w firmie,l opinie pracowników.

Zidentyfikowano następujące aspekty:l zużycie energii (paliwo, olej opałowy, gaz ziemny, energia elektryczna),l odpady (zapobieganie powstawaniu, zbieranie, i zagospodarowanie);l zanieczyszczenie gruntu i magazynowanie;l zanieczyszczenie powietrza, emisja pyłów, odorów i hałasu,l zagrożenia środowiskowe;l zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy.

Poniżej przedstawiono kilka przykładów działań mających na celu ograniczeniewpływu na środowisko:l teren zakładu i budynki będą utrzymywane w porządku i czystości;l wprowadzony zostanie system segregacji odpadów w biurach i pomieszczeniach

dla pracowników;l zostanie ustanowiony stały dialog z głównymi klientami, aby zwiększyć poziom

odzysku i recyklingu odpadów.


Polityka środowiskowa firmy odnosi się do planowanych działań w zakresie ochronyśrodowiska. Retrival zobowiązuje się do utrzymywania zgodności z wymaganiamiprawnymi, a także do ciągłego doskonalenia w zakresie aspektów środowiskowychswojej działalności. Firma planuje skoncentrować swoje działania na:l lepszej integracje terenów firmy z otaczającym środowiskiem;l poprawie sposobu magazynowania substancji chemicznych;l podniesieniu świadomości pracowników w zakresie działań przez nich

wykonywanych i ich wpływu na środowisko;l zwiększeniu uwagi poświęcanej odzyskowi i recyglingowi materiałów;l stosowaniu zasady zapobiegania we wszystkich działaniach firmy;l ograniczeniu zagrożeń poprzez ich identyfikację, informowanie i komunikację;;l dawaniu przykładu otoczeniu;

Polityka środowiskowa została podpisana przez najwyższe kierownictwo firmy.


236

3.4 Cele środowiskowe

W swojej polityce środowiskowej firma zobowiązała się do działań nakierowanychna ochronę środowiska, zapobieganie zanieczyszczeniom i spełniania wymagańwykraczających poza minimum określone wymaganiami prawnymi. Poniżejprzedstawiono niektóre cele środowiskowe firmy:l ograniczenie o 5% zużycia paliwa przez pojazdy firmy;l zwiększenie o 30% ilości odbieranych odpadów;l zwiększenie udziału ekologicznych produktów do 20% wartości zakupów;l ograniczenie o 10% ilości odpadów kierowanych na składowisko;l aktywne i stałe współdziałanie z klientami w celu poprawy sposobu

zagospodarowanie odpadówl zwiększenie o 30% liczby godzin szkoleń w przeliczeniu na pracownika.

3.5 Struktura organizacyjna i komunikacja wewnętrzna

Retrival opracował metodę angażowania pracowników, który pozwala na pełniejszewykorzystanie możliwości i kreatywności pracowników a także ułatwił nadzór naddziałalnością firmy. Organizowane są regularne spotkania z pracownikami.Kierownictwo wyznaczyło swojego przedstawiciela ds. SZŚ i powołało jednegoaudytora wewnętrznego.

3.6 Szkolenie

Ocenia się, że wdrożenie podstawowych elementów SZŚ w oparciu o wymaganiaRozporządzenia EMAS wymagało średnio 1 dnia szkolenie w przeliczeniu na każdegopracownika. Poszczególne wymagania EMAS zostały udostępnione pracownikomw prosty i zrozumiały sposób, głównie przy wykorzystaniu środków wizualnych.Również procedury dotyczące m.in. sposobu bezpiecznego demontażu elementówz tworzyw sztucznych, obwodów drukowanych i zbierania gazów znajdujących sięw kineskopach monitorów zostały przedstawione w formie graficznej.

Szkolenia są regularnie powtarzane.

3.7 Dokumentacja

Metoda EMAS Easy wymaga znacznie mniejszej ilości dokumentacji niż metodaklasyczna. Deklaracja środowiskowa Retrival zmieściła się na 2 stronach A4, podczasgdy w podobnych firmach objętość deklaracji sięga nawet 50 stron.

3.8 Audyty wewnętrzne

Audytor wewnętrzny uzyskał wsparcie ze strony Ressources asbl w zakresie metodprowadzenia audytów I przeglądów zarządzania.


Większość informacji w zakresie ochrony środowiska jest publikowanych na stronieinternetowej www.retrivel.be. Na stronie i oficjalnych dokumentach Retrival korzystaz logo EMAS.

237Załącznik 3

Studium przypadku

4. Problemy zaistniałe podczas wdrażania EMAS

Podczas wdrażania znormalizowanych systemów zarządzania Retrival napotkał takiesame trudności jak większość innych MŚP. Firma miała przede wszystkim kłopotyz wyasygnowaniem wystarczającej ilości zasobów, zarówno ludzkich, jaki finansowych, do wdrożenia procesu. Większość kadry kierowniczej była zbyt zajętaswoimi codziennymi obowiązkami. W zdecydowanej większości pracownikombrakowało umiejętności i poczucia odpowiedzialności za środowisko. Ponadtow początkowej fazie procesu wdrażania trudno było również pozyskać ichzaangażowanie oraz zapobiec kontynuacji złych praktyk.

Wobec powyższych problemów bardzo ważna okazał się pomoc z zewnątrz. EMASzostał wdrożony przy stałej współpracy z Ressources asbl oraz Walloon Federationof Social Economy Recycling Organisations (Walońską Federacją OrganizacjiRecyklingu i Gospodarki Społecznej). Federacja oferuje możliwość korzystania zewspólnego system dokumentacji w siec komputerowej. Ressources asbl regularniewspiera firmę Retrival w celu zachowania zgodności z przepisami oraz pomagaw przeprowadzaniu audytów wewnętrznych, szkoleń i przeglądów zatwierdzanychprzez kierownictwo. Za komunikację zewnętrzną odpowiadają wspólnie Retrivali Ressources asbl.

5. Korzyści

Wdrożenie EMAS pomogło firmie Retrival w poprawieniu systemu zarządzania.Opracowano model uwzględniający wkład wszystkich pracowników pozwalającyna pełne wykorzystanie zdolności i pomysłowości personelu oraz zapewniającykontrolę nad działalnością firmy. Stworzenie wizerunku firmy zachowującejprzejrzystość odnośnie praktyk społecznych i w zakresie środowiska oraz zobowiązanejdo ciągłej poprawy w tych dziedzinach, stwarza dużą szansę przyciągnięciapotencjalnych klientów i inwestorów, a także otwiera dostępu do rynku, na którymdziałają firmy kierujące się zasadami ekonomii społecznej.

Dzięki wdrażaniu EMAS firma ściągnęła na siebie uwagę różnych grup interesu,urzędów itp. i poprawiła swój wizerunek.

Proces wdrożenia EMAS według metodologii EMAS Easy okazał się również ciekawymprzykładem współdziałania wielu firm. Kontakty w ramach sieci przedsiębiorstwwdrażających EMAS pomogły firmie Retrival lepiej zrozumieć i wypracowaćporozumienie w niektórych kwestiach, a także stworzyć silniejsze więzy partnerskie.


238

Wspólnotowy System Ekozarz„dzania i Audytu (EMAS) … · ZA£¥CZNIK 1: Zbieranie danych do...

Documents

Transcript of Wspólnotowy System Ekozarz„dzania i Audytu (EMAS) … · ZA£¥CZNIK 1: Zbieranie danych do...