ORGANIZACJASKUTECZNEJ KAMPANII

PORADNIK METODYCZNY

AKCJA

Fundacja „Promocja Zdrowia”

Warszawa 2004

„Rzuæ palenie razem z nami”

promuj¹cej zdrowy, wolny od dymu tytoniowego styl ¿ycia

Opracował Zespół w składzie:

prof. dr hab. med. Witold ZatońskiJanusz Marek JaworskiKrzysztof Przewoźniak

Zdjęcia: archiwum i Janusz Marek Jaworski

ISBN 83−919222−6 XWydanie 4 poprawione

Dziękujemy Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń na Życie SA za pomoc w wydaniu niniejszej publikacji.

Poradnik opracowano na podstawie materiałów:

Health Education Authority (Wielka Brytania),

National Cancer Institute (USA),

International Union Against Cancer (Szwajcaria),

Centrum Onkologii (Warszawa, Polska)

i Fundacji „Promocja Zdrowia” (Warszawa, Polska)

2

Na zdecydowaną poprawę zdrowiaw XX wieku złożyło się wiele czyn−ników: niebywały postęp medycy−

ny naprawczej, wzrost higieny i stanu sa−nitarnego ludności (zmniejszenie zachoro−wań na choroby zakaźne) i pojawienie sięepidemiologii jako samodzielnej dziedzinymedycyny. To rozwój epidemiologii dopro−wadził do zmian w podejściu do człowie−ka, pacjenta i choroby. Zwrócono uwagę,że nieprzestrzeganie zalecanego stylu ży−cia, stanowi główny czynnik ryzyka choróbcywilizacyjnych, chorób z wyboru. Istniejąistotne korelacje pomiędzy stanem zdrowiaa sferą nieprawidłowych zachowań zdro−wotnych. Stan naszego zdrowia zależy odnaszych decyzji, nawyków i przyzwycza−jeń. Z obserwacji zachowań sprzyjającychlub szkodzących zdrowiu wynika, że są topowiązane ze sobą elementy większychcałości — stylów życia jednostek. Wyod−rębnienie czynników ryzyka, które na ska−lę populacji wpływają na nasze zdrowie,znacznie poszerzyło zakres zdrowia pu−blicznego. Istotnym elementem stylu życiaPolaków było i jest palenie tytoniu. Naszezachowania zdrowotne są wyznaczanew znacznej mierze przez kontekst społecz−ny i kulturowy, który kształtuje i ograniczaindywidualne wybory. Zwrócono uwagę nakorelacje pomiędzy stanem zdrowia a sfe−rą nieprawidłowych zachowań zdrowot−nych. Najpełniej określił znaczenie stylu ży−cia dla zdrowia człowieka Minister ZdrowiaKanady (w latach siedemdziesiątych), zna−ny epidemiolog Marc Lalonde. Jego kon−cepcja pól zdrowia oszacowała wpływ nadługość i jakość naszego życia: ■ stylu życia na 50%; ■ czynników środowiskowych na 25–30%;■ środowiska biologicznego na 10–15%; ■ medycyny kuratywnej, (naprawczej) tyl−

ko na 10–20%. Koncepcja ta uwidacznia ogromne

znaczenie czynników dotąd bagatelizowa−nych – stylu życia, a jednocześnie osła−

bia wagę czynnika dotąd przecenianego— służby zdrowia. Jak napisał w 1977 ro−ku Jon Knowles, były prezydent FundacjiRockefellera „(…) Ponad dziewięćdziesiątprocent z nas rodzi się zdrowymi, a za−czyna chorować wskutek złego stylużycia i niewłaściwych warunków panują−cych w otoczeniu (…)“. Każde podjętedziałanie, którego celem jest utrwalenialub podnoszenie potencjału zdrowia, nie−zależnie od jego skuteczności to jest wła−śnie pożądane zachowanie zdrowotne.Zdrowie przestało już być problemem tyl−ko instytucji medycznych, w orbitę walkio zdrowie włączały się instytucje życiaspołecznego i przede wszystkim sam za−interesowany, człowiek. Zaczęło domino−wać stanowisko: Twoje zdrowie jestw Twoich rękach.

ZDROWY STYL ¯YCIAZaczęto mówić o prozdrowotnym stylu

życia, polegającym głównie na eliminowa−niu zachowań zagrażających naszemuzdrowiu. Zdrowie staje się wartością deter−minująca istotnie nasze życie. Dobre zdro−wie jest nam potrzebne, aby poprawićswoją pozycję społeczną, zrobić karierę,jest ważnym czynnikiem kształtującym in−dywidualne kariery. Idea promocji zdrowiaznacznie poszerza ramy stworzone przeztradycyjne widzenie medycyny. Zdrowystyl życia zakłada realizację celowychdziałań nakierowanych na zdrowie i elimi−nowanie zachowań zagrażających mu.Zdrowy styl życia to wzory wyborów za−chowań spośród alternatywnych możliwo−ści, jakie dostępne są ludziom w zależno−ści od ich sytuacji społeczno−ekonomi−cznej i łatwości, z jaką są w stanie prze−łożyć określone zachowania nad inne.Upowszechnieniu zdrowego stylu życiasłuży promocja zdrowia. Promocja zdro−wia ma za zadanie kształtowanie sposo−bów i warunków życia najbardziej opty−

3

malnych dla zachowania zdrowia. Powin−na być realizowana poprzez określonedziałania zrelatywizowane do pięciu pod−stawowych obszarów. Są to: ■ Tworzenie prozdrowotnej polityki pań−

stwa, ■ Kreowanie środowisk sprzyjających

zdrowiu, ■ Wzmacnianie mobilizacji i partycypacji

społecznej na rzecz zdrowia, ■ Rozwijanie indywidualnych umiejętności

prozdrowotnych, ■ Reorientacja służby zdrowia.

Promocja zdrowia to proces umożliwia−jący każdemu człowiekowi zwiększenieoddziaływania na własne zdrowie w sen−sie jego poprawy i utrzymania. Jednymz podstawowych wyzwań na najbliższe la−ta jest radykalna poprawa stanu edukacjispołeczeństwa polskiego w dziedzinieprofilaktyki i leczenia oraz upowszechnie−nie programów profilaktyki.

Głównym elementem populacyjnej po−lityki zdrowotnej w wysoko rozwiniętychkrajach świata są działania zmierzającedo ograniczenia zdrowotnych następstwwynikających z palenia tytoniu. Aktywnaprofilaktyka pierwotna, prowadzona w tymzakresie w wielu grupach społecznychi zawodowych, zaowocowała w stosunko−wo krótkim czasie zmianą postaw zdro−wotnych na szeroką skalę. Spadek czę−stości i intensywności palenia tytoniu ob−serwowany w latach sześćdziesiątychi siedemdziesiątych m.in. w krajach an−glosaskich i skandynawskich był, jak oce−niają naukowcy, jedną z głównych przy−czyn zahamowania wzrostu umieralnościi zachorowalności na choroby układu krą−żenia, nowotwory złośliwe płuca i innechoroby odtytoniowe. Mimo że niektóretrendy zdrowotne są korzystne, Polskaciągle jest obszarem ogromnej epidemiiniepotrzebnych zgonów osób w średnimwielu, a stale główną przyczyną przed−wczesnej umieralności jest palenie tytoniu.

Zjawisko to można by istotnie ograniczyćprzede wszystkim poprzez ograniczeniepalenia tytoniu.

Zaprzestanie palenia nie jest rzeczą ła−twą „(…) rozwiązanie tego problemu sta−nowi wyzwanie dla każdego z nas (…).Przekonanie jak największej liczby pala−czy na świecie, by rzucili nałóg, ma istot−ne znaczenie dla zmniejszenia przewidy−wanej liczby zgonów związanych z kon−sumpcją tytoniu w ciągu najbliższych 20lat (…)“ to przesłanie Dr Gro Harlem Brun−tland, Dyrektora Generalnego WHO. Pa−pieros jest jedynym produktem, któregoużywanie zgodnie z jego przeznacze−niem, powoduje śmierć.

Biorąc pod uwagę dowiedzioną zależ−ność między ekspozycją populacji nadym tytoniowy — czy to przez palenie ty−toniu, czy przez narażenie na bierny kon−takt z dymem tytoniowym — a występo−waniem niektórych nowotworów złośliwych(głównie raka płuca), chorób układu krą−żenia, małej masy ciała noworodków orazinnych zaburzeń zdrowia i rozwoju,zmniejszenie odsetka palących, jaki zmniejszenie intensywności palenia tyto−niu jest podstawowym warunkiem i drogądo zmniejszenia częstości zachorowańi zgonów z powodu przewlekłych choróbniezakaźnych, a także zmniejszenia czę−stości zgonów niemowląt. Istotne jest zna−lezienie szybkiej, skutecznej i powszech−nie dostępnej metody pożądanej modyfi−kacji naszego stylu życia. Warto wiedzieć,że w naszym kraju 70% palaczy deklaru−je chęć zerwania z paleniem.

Walka z nałogiem tytoniowym wymagazakrojonej na szeroką skalę akcji społecz−nej, ponieważ palenie tytoniu stanowi naj−większy, pojedynczy i możliwy do prewen−cji czynnik zagrożenia zdrowia. Jednąz najpopularniejszych w świecie i w Pol−sce akcji promujących zdrowy, wolny oddymu tytoniowego styl życia jest akcja„Rzuć palenie razem z nami”.

4

Historia akcji„Rzuæ palenie razem z nami”

W 1973 roku Lynn Smith, wydawca ga−zety w amerykańskim miasteczku Monti−cello w stanie Minnesota, zaproponowałczytelnikom swojego pisma, by na jedendzień rzucili palenie. Akcja, przebiegającapod nazwą D−Day, czyli Don't Smoke Day(Dzień bez Palenia), wzbudziła wielkie za−interesowanie i została szeroko spopulary−zowana w środkach masowego przekazu.Sondaże przeprowadzone w trzy miesiącepóźniej wykazały, że ze wszystkich osóbpalących, które wzięły udział w akcji, 10%nadal nie pali. Idea D−Day została pod−chwycona przez Amerykańskie Towarzy−stwo Walki z Rakiem (American CancerSociety) i w 1977 roku przekształconaw Great American Smokeout (Amerykań−ski Dzień bez Tytoniu). Od tego czasu po−mysł akcji pomocy osobom pragnącymrzucić palenie został powielony w wielukrajach. Na świecie organizuje się Smoke−out Days (Dni bez Tytoniu), Quit Days (DniZrywania z Paleniem), Weedless Wednes−days (Środy bez Dymka), Don't SmokeDays (Dni bez Dymu Tytoniowego), Smo−ke Free Days (Dni Wolne od Dymu Tyto−niowego), No Smoking Weeks (Tygodniebez Palenia) i Quit Months (Miesiące Zry−wania z Paleniem). Akcje tego rodzajuokazały się jedną z najbardziej skutecz−nych form promocji zdrowego stylu życia.

W wielu państwach, jak np. w USA,Polsce i innych krajach Europy Środkowo−Wschodniej, tego typu akcje mają dwadni kulminacyjne. 31 maja organizowanyjest Światowy Dzień bez Tytoniu, a w każ−dy trzeci czwartek listopada ŚwiatowyDzień Rzucania Palenia (akcja „Rzuć pa−lenie razem z nami”).

W 1991 roku Fundacja „PromocjaZdrowia” zainicjowała w Polsce pierwsząakcję adresowaną do wszystkich palaczychcących zerwać z nałogiem palenia pa−

pierosów. Od 1992 roku akcja przebiegapod hasłem „Rzuć palenie razem z nami”i organizowana jest 31 maja, w Świato−wym Dniu bez Tytoniu oraz w każdy trze−ci czwartek listopada, w Światowym DniuRzucania Palenia. W 1988 roku ŚwiatowaOrganizacja Zdrowia (WHO) ustanowiładzień 31 maja Światowym Dniem bez Ty−toniu. Jest on istotnym elementem realiza−cji programu WHO „Europy Wolnej od Dy−mu Tytoniowego”. Program ten zostałprzyjęty na Europejskiej Konferencji WHOw Madrycie w 1988 roku. Corocznie WHOstara się 31 maja skupić uwagę ludzi nacałym świecie na kwestiach związanychze zdrowotnymi skutkami palenia tytoniu.Każdego roku organizatorzy koncentrująsię na innym aspekcie walki z paleniemtytoniu, np. w 1994 r. obchody przebiega−ły pod hasłem „Media i tytoń: jak przeka−zać przesłanie zdrowia”; w 1995 r. pod−kreślano aspekt ekonomiczny związanyze skutkami palenia tytoniu – „Paleniekosztuje więcej niż myślisz”; w roku 1997zwrócono uwagę na integrację i wykorzy−stywanie działań, które w wielu krajachświata doprowadziły do opracowania sku−tecznej polityki zdrowotnej promującej no−wy, wolny od dymu tytoniowego styl życia– „Zjednoczeni w dążeniu do świata wol−nego od dymu tytoniowego”; w 1999 ro−ku zajęto się ochroną dzieci przed wymu−szonym biernym paleniem pod hasłem„Rosnąć bez tytoniu”; w 2001 roku wyróż−niono Polskę, doceniając jej osiągnięciaw propagowaniu stylu życia wolnego oddymu tytoniowego, inaugurując europej−skie obchody Światowego Dnia Bez Tyto−niu w Warszawie z udziałem dyrektoraEuropejskiego Biura WHO, dr Marca Dan−zon. Hasłem było „Uwolnijmy nasze dzie−ci od dymu tytoniowego. Niech powietrzebędzie czyste”; w 2002 r., roku ważnychwydarzeń sportowych skupiono się na za−kazie sponsorowania imprez sportowychprzez przemysł tytoniowy i na sporcie

5

wolnym od dymu tytoniowego – „Sportwolny od tytoniu. Graj czysto”. Spotkałosię to z dużym wsparciem ze strony In−ternational Olimpic Committee FIFA, cobyło widoczne podczas Zimowej Olimpia−dy w Salt Lake City i podczas MistrzostwŚwiata w Piłce Nożnej w Korei.

„Moda i film wolne od tytoniu” to tematdziałań w 2003 roku. Są to dziedziny ży−cia społecznego, w których najskuteczniejbuduje się pozytywny wizerunek papiero−sów i utrwala powszechne przekonanie,że palenie tytoniu jest normą w ludzkichzachowaniach. To, jak dzisiejsi bohatero−wie znani z ekranu kinowego i telewizyj−nego mówią, jak się ubierają, co jedząi piją, czy palą papierosy, ma ogromnywpływ na zachowania, szczególnie mło−dych odbiorców.

We współczesnych polskich telenowe−lach papierosy pojawiają się rzadko. Jak

mówi Wojciech Niżyński, scenarzysta„Klanu”: „W „Klanie” się nie pali. Nie bę−dziemy propagować nałogu w serialu,który ma największą oglądalność“. W pol−skich telenowelach coraz częściej mówisię o szkodliwości palenia, m.in. w „Nadobre i na złe”, „Klanie”, „Plebanii”.

Hasła Światowego Dnia bez Tytoniu: 1988 – Tobacco or Health: Choose Health1989 – Women and Tobacco1990 – Growing up without Tobacco1991 – Tobacco in Public Places and on

Public Transport1992 – Miejsca pracy wolne od dymu ty−

toniowego (Tobacco at the Workplace) 1993 – Health Services, including Health

Personnel, against Tobacco1994 – Media i tytoń: jak przekazać prze−

słanie zdrowia (The Media againstTobacco)

6

Światowy Dzień Rzucania Palenia w Zaborowie (listopad 2002)

1995 – Palenie kosztuje więcej niż myślisz(The Economics of Tobacco)

1996 – Sport i sztuka wolne od tytoniu(Sports and The Arts without Tobacco)

1997 – Zjednoczeni w dążeniu do światawolnego od dymu tytoniowego (TheUnited Nations and SpecializedAgencies Against Tobacco „Unitedfor a Tobacco−Free World”)

1998 – Rosnąć bez tytoniu (Growing upwithout Tobacco)

1999 – Jak pomóc palaczom rzucić pale−nie (Cessation)

2000 – Kultura Masowa a Tytoń (Enterta−iment & Tobacco)

2001 – Uwolnijmy nasze dzieci od dymutytoniowego. Niech powietrze będzieczyste. (Secondhand Smoke Kills.Let`s Clear the Air)

2002 – Sport wolny od tytoniu. Graj czysto(Tobacco Free Sports: Play it clean)

2003 – Moda i film wolne od tytoniu (To−bacco Free Film and Fashion)

2004 – Tytoń a bieda (Tobacco Controland Poverty)

Realizację planu Światowej OrganizacjiZdrowia (WHO) – Europy wolnej od dymutytoniowego osiągamy poprzez tworzeniespołecznego i politycznego poparcia tejidei m. in. poprzez organizowanie ogólno−krajowych i lokalnych kampanii zdrowot−nych, promujących zdrowy, wolny od dymutytoniowego styl życia. Kampanie te mogąmieć znacznie większy wpływ na postawyzdrowotne społeczeństwa, a w konsekwen−cji na stan zdrowia obywateli niż kosztow−ne formy medycyny kuratywnej.

7

Doroczny koncert, podczas którego wręczane są Złote Honorowe Odznaki Fundacji „Promocja Zdrowia” przeznaczone dla osób, które specjalnie wyróżniły się w pracy dla zdrowia Polaków (18 stycznia 2004).

Celami akcji jest: ■ Edukacja Polaków o zdrowotnych, eko−

nomicznych i socjalnych skutkach pa−lenia tytoniu.

■ Ochrona przed wymuszonym biernympaleniem, szczególnie małych dzieci.

■ Upowszechnianie i tworzenie mody naniepalenie, m.in. poprzez egzekwowa−nie wolnych od dymu tytoniowegomiejsc publicznych i przede wszystkimdziałania dla zwiększenia liczby ex−pa−laczy o kolejny milion Polaków. W 1991 roku Fundacja „Promocja Zdro−

wia” we współpracy z „Expressem Wie−czornym”, zainicjowała w Polsce pierwsząakcję adresowaną do wszystkich palaczy(od 1992 roku miejsce Expressu zajęła„Gazeta Wyborcza”, Polskie Radio i TVP).We współpracy z Amerykańskim Towarzy−stwem Walki z Rakiem zorganizowano ją nawzór amerykański w tym samym dniu, coGreat American Smokeout, czyli w trzeciczwartek listopada. Z inicjatywy Polski ak−cja w roku następnym przeniesionazostała na inne państwa Europy Środkowo−Wschodniej. Patronat nad nią objęła Mię−dzynarodowa Unia Walki z Rakiem (UICC).W Polsce akcja od roku 1992 przebiegapod nazwą „Rzuć palenie razem z nami”i dedykowana jest wszystkim palaczomchcącym zerwać z nałogiem palenia papie−rosów (do 2002 roku Fundacja „PromocjaZdrowia” organizowała tę akcję na Litwiewe współpracy z Akademią Medycznąw Kownie; Narodowym Centrum EdukacjiZdrowotnej i Litewskim Centrum Onkologii).Do roku 1997 trzeci czwartek listopada byłnazywany „Międzynarodowym Dniem BezPapierosa”, a od 1997 roku „ŚwiatowymDniem Rzucania Palenia”. Podobnie jakw działaniach związanych z majowymŚwiatowym Dniem Bez Tytoniu, równieżw akcji jesiennej, co roku zmieniają sięgłówne motywy akcji. W 1991 r. i 1992 r.akcję zorganizowano pod hasłem „Stop!Dość dymu – przestań palić”; w 1993 r. by−

ło to „Palenie lub zdrowie – wybór należydo Ciebie”; w 1994 r. „Media i tytoń – jakprzekazać przesłanie zdrowia”; w 1995 r.„Wybory 95 – Palić albo nie”; w 1996 r.„Już milion Polaków rzuciło palenie razemz nami” i „Palenie kosztuje więcej niż my−ślisz”; w 1997 r. „Nasza rodzina nie pali”;w 1998 r. „Przed wejściem do Europy zgaśpapierosa”; w 1999 r. „Każdy papierosniszczy Twoje zdrowie”; w 2000 r. „Rzućpalenie na nowe milenium”; w 2001 r.„Uwolnijmy nasze dzieci od dymu tytonio−wego”; w 2002 r. „Palenie jest uleczalne”;w 2003 r. „Tak! Przed wejściem do Europyrzuć palenie” i w 2004 r. „Tytoń a bieda”.

Sukces akcji to efekt współdziałaniawielu różnorodnych instytucji i organizacji,w tym środków masowego przekazu.Umożliwiło to zwiększenie zakresu i zasię−gu działań profilaktycznych oraz pomogłow budowaniu efektywnie działającej koali−cji na rzecz poprawy zdrowia społeczeń−stwa. Rozpropagowanie idei akcji przezśrodki masowego przekazu ma podstawo−we znaczenie dla powodzenia tej prozdro−wotnej kampanii. Akcja „Rzuć palenie ra−zem z nami” to znakomita okazja do po−szerzenia wiedzy społeczeństwa na tematwszystkiego, co wiąże się z paleniem tyto−niu, ale jej przesłaniem jest pomoc tym,którzy chcą rzucić palenie. Wiąże sięz tym tworzenie odpowiedniej atmosfery,udzielanie porad i dodawanie otuchywszystkim, którzy próbują zerwać z nało−giem. Chociaż większość ludzi decydują−cych się rzucić palenie nie prosi o pomoc,to niektórzy takiej pomocy potrzebują.

W związku z tym, że wiedza na tematrzeczywistych skutków epidemii paleniapapierosów jest coraz głębsza, rośnie licz−ba osób i organizacji przygotowanych dopomocy w rzucaniu palenia. Akcja organi−zowana w skali całego kraju znakomicieułatwia im pracę.

Do propagowania idei akcji angażujesię jak największą rzeszę ludzi. Osoby nie−

8

palące, zwłaszcza te, które jakiś czas temurzuciły palenie, mogą odegrać ważną rolępomagając osobom chcącym zerwać z na−łogiem. Szczególną rolę odgrywają dziecii młodzież, którzy mogą zachęcać i moty−wować rodziców do rzucenia palenia.

Od 1992 r. Ośrodek Badania OpiniiPublicznej (OBOP), prowadzi badaniaskuteczności akcji „Rzuć palenie razemz nami”. Badania te wskazują, że liczbadorosłych Polaków, którzy słyszeli o ak−cji waha się od lat na poziomie 23–27mln osób (80–90%) rocznie, a 10–15 mlnosób (30–50%) żywo się nią interesuje.

Najważniejszym wskaźnikiem skutecz−ności kampanii jest jednak jej wpływ napostawy zdrowotne. W roku 1996 około2,2 mln palaczy starało się w wyniku ko−lejnej edycji akcji ograniczyć częstość i in−tensywność palenia papierosów, a takżezmienić związane z nim nawyki tzn. palićpapierosy o mniejszej zawartości substan−

cji toksycznych, palić papierosy z filtremzamiast bez filtra itp. W 1997 r. było ichjuż ponad 3,2 mln. Miliony palaczy próbo−wało zaprzestać palenia. Ogółem w latach1992–2003 w wyniku akcji 150–400 tys.osób, co roku rzucało palenie. Łączniew okresie tym zdecydowało się na zerwa−nie z nałogiem ok. 2,6 mln osób.

Akcja „Rzuć palenie razem z nami” jużna stałe wpisała się do kalendarza akcjiprozdrowotnych w Polsce.

IDEA AKCJICzy warto organizowaæ akcjê?

Dlaczego organizuje się akcję „Rzućpalenie razem z nami”?

Czemu tylko dwa razy w roku, tj. 31maja w Światowym Dniu bez Tytoniui w trzeci czwartek listopada? Dlaczegonie uczynić każdego dnia „dniem bez pa−pierosa”?

9

Laureaci konkursu „Rzuć palenie razem z nami” we Włoszech (maj 2003)

Oto kilka przyczyn: ■ Akcja spełnia rolę czynnika mobilizują−

cego. ■ Łatwiej jest wzbudzić i utrzymać zainte−

resowanie środków masowego przeka−zu akcją odbywającą się w konkretnymdniu. Dobrze zaplanowana poprzedza−jąca ów dzień kampania w mediachmoże potrwać nawet kilka tygodni.

■ Przedsięwzięcie powtarzane co rokupozwala na połączenie działań i środ−ków wielu organizacji, które pomagająludziom rzucić palenie, oraz zwiększaliczbę potencjalnych uczestnikówakcji.

Cele akcjiSprawą o podstawowym znaczeniu

jest jasne sprecyzowanie celów akcji, takaby można bez trudności przekazać jepotencjalnym współuczestnikom, środkommasowego przekazu i innym adresatomkampanii. W Polsce głównym celem akcji„Rzuć palenie razem z nami” jest pomoc

osobom chcącym rzucić palenie i za−pewnienie im odpowiednich warunków,pomocy i zachęty. Odbiorcami są więcosoby palące, a zwłaszcza te z nich,które zamierzają zerwać z nałogiem pa−lenia tytoniu.

Cele wspierające przesłanie główne, toupowszechnianie idei akcji wśród jak naj−większej liczby osób. Ich realizacja jestmożliwa dzięki pomocy środków masowe−go przekazu.

Wyzwaniem dla organizatorów jest włą−czenie do kampanii nie tylko jednostekczy instytucji służby zdrowia, ale równieżróżnorodnych organizacji, stowarzyszeń,związków, jak i ogółu społeczności,szczególnie lokalnych. Słowem wszystkichtych, którzy pragną przyczynić się do roz−propagowania w naszym kraju mody nazdrowie poprzez niepalenie. Działaniaprofilaktyczne przeprowadzane są przyaktywnym współudziale Stacji Sanitarno−−Epidemiologicznych, szkół, pedagogów,średniego i wyższego personelu medycz−

10

Hasło akcji na tablicy świetlnej hotelu „Forum” (31 maja 1996)

nego, naczelników dworców PKP i zakła−dów pracy, władz miast i gmin orazwszystkich tych, którzy chcą pomóc w jejorganizacji.

Czego nale¿y unikaæ przy organizacji akcji?

Chociaż akcja „Rzuć palenie razemz nami” jest znakomitą okazją do posze−rzenia wiedzy społeczeństwa na tematwszystkiego, co wiąże się z paleniem ty−toniu, należy przede wszystkim pamiętaćo jej głównym celu: przeprowadzanaw maju i listopadzie każdego roku akcjama pomóc wszystkim osobom, którechcą rzucić palenie. Pociąga to za sobąstworzenie odpowiedniej atmosfery,udzielanie porad i dodawanie otuchywszystkim, którzy próbują zerwać z na−łogiem. Nie jest to więc dręczenie lubprzymuszanie tych osób, które nie mająjeszcze odpowiedniej motywacji do za−przestania palenia.

PALACZE Rozpoczynając przygotowania do akcji

należy ustalić, czy jej przesłanie ma byćskierowane do wszystkich palaczy, czytylko do pewnych grup, np. kobiet lubmłodzieży. Trzeba się też zastanowić,w jaki sposób możemy do naszej akcjidostosować obowiązujące w danym rokuhasło Światowej Organizacji Zdrowia.

W Polsce komitet organizacyjny akcjistara się trafić do jak największej grupyodbiorców. Akcja jest organizowana corazczęściej w wielu społecznościach lokal−nych, grupach społeczno−zawodowych itp.

Z badań wynika, że choć akcja intere−suje na ogół wszystkich palaczy, to naj−większą popularnością cieszy się wśród re−gularnych palaczy tytoniu, osób w wiekupowyżej 40. roku życia i mieszkańcówmiast. Około 60% Polaków corocznie stara−ło się ograniczyć palenie w czasie trwania

akcji, a 11% podjęło trudną próbę zerwa−nia z nałogiem, co najmniej na miesiąc.

Często uważa się, że palacze są wro−go nastawieni do idei kampanii przeciw−tytoniowej. W rzeczywistości jest jednakodwrotnie. Wyniki ogólnopolskich badańmonitorujących skuteczność kampanii„Rzuć palenie razem z nami” w latach1991–2003 wskazują, że akcja ta ma bar−dzo szeroki odbiór społeczny, jest pozy−tywnie oceniana przez palaczy i osobyniepalące oraz stanowi skuteczne działa−nie interwencyjne mające wpływ nazmniejszenie ekspozycji Polaków na dymtytoniowy. 75–85% (tj. 23 do 27 mln osób)dorosłych Polaków słyszało o akcji, z cze−go ok. 30% (9–9,5 mln) żywo się nią in−teresowało. Około 80% (19 mln) sądzi, żeudział w niej przyczynia się do zerwaniaz nałogiem, w tym 25% (6–7 mln), że jestto dobry sposób na zaprzestanie paleniaprzez wielu ludzi. 80–90% (20–25 mln) do−rosłych Polaków uznaje, że tego rodzajukampanie powinny być organizowanew przyszłości. Szacuje się, że od począt−ku lat 90. w wyniku kampanii około 2,6miliona Polaków zaprzestało palenia. Ana−liza trendów palenia tytoniu w Polsce po−kazuje, że kampania „Rzuć palenie razemz nami” przyczyniła się do zmniejszeniaekspozycji dorosłych Polaków na dym ty−toniowy. U mężczyzn częstość codzienne−go palenia spadła z 52% w 1990 r. do39% w 2002. Odsetek ekspalaczy wzrósłz 14% w latach 1990–1993 do 20% w la−tach 2000–2002, a odsetek nigdy niepalą−cych z 26% w 1990 r. do 41% w 2002 r.U kobiet spadek odsetka codziennie pa−lących odnotowano w młodych grupachwieku (20–39 lat – z 37% do 29%) i ko−biet wysoko wykształconych (z 28% do15%). Z 5% do 11% zwiększyła się licz−ba kobiet, w najmłodszej dorosłej genera−cji kobiet, które zaprzestały palenia, takżeodsetek nigdy niepalących (z 50% do70%).

11

ŒRODKI MASOWEGOPRZEKAZU

Rozpropagowanie idei akcji przezśrodki masowego przekazu ma podstawo−we znaczenie dla powodzenia tej proz−drowotnej kampanii. Dzięki nim informacjew krótkim czasie docierają do ogromnejliczby palaczy. Dla efektów końcowychakcji ważne jest nagłośnienie jej przesła−nia. Dlatego warto i należy podjąć wszel−kie wysiłki w nawiązaniu kontaktów i włą−czeniu do działań jak największej liczbytytułów prasowych, stacji radiowych i tele−wizyjnych. Nie do przecenienia jest zna−czenie lokalnych mediów.

Stała obecność tej tematyki na łamachprasy i antenie radiowo−telewizyjnej jestistotnym elementem kształtowania zdro−wego stylu życia i tworzenia pożąda−nego „szumu informacyjnego” wspierają−cego akcję.

Działania mogą być różne, np: ■ organizowanie konferencji prasowych■ bezpośrednie relacje z akcji■ umieszczenie wątków tytoniowych

w „oprawie” programów telewizyjnychi radiowych

■ organizowanie dyskusji panelowych naantenie i w redakcjach pism

■ udostępnianie telefonu redakcyjnegodo dyskusji o stylu życia

■ popularyzacja konkursu „Rzuć palenierazem z nami”.

Starannie opracowana strategia prze−prowadzenia kampanii gwarantuje nale−żyte zainteresowanie ze strony mediów.Akcja „Rzuć palenie razem z nami” zy−skała popularność w środkach masowe−go przekazu. Corocznie wiosną i jesie−nią, w maju i listopadzie, w prasie, radioi telewizji wiele artykułów, audycji czyprogramów dotyczy problematyki tytonio−wej.

WSPÓ£ORGANIZATORZY

Z upływem lat liczba organizacji, którestały się aktywnymi uczestnikami akcji„Rzuć palenie razem z nami“ wzrosłaz kilku w 1991 roku do ponad 1000w 2003 roku.

Corocznie powołuje się Komitet Hono−rowy, któremu od 1991 roku przewodni−czy Prymas Polski, kardynał JózefGlemp. W jego skład wchodzą przedsta−wiciele świata polityki (marszałkowie Sej−mu i Senatu, ministrowie, posłowie),świata nauki, sztuki i gospodarki.

W skali całego kraju akcję koordynu−je Komitet Organizacyjny, któremu odpoczątku akcji przewodniczy prof. drhab. med. Witold Zatoński, inicjator akcjiw Polsce.

Co jest ważne, coraz częściej wielu or−ganizatorów powołuje lokalne KomitetyHonorowe i Organizacyjne z udziałemznaczących i popularnych osób w tymwłaśnie środowisku, co bardzo pomagaw organizacji akcji.

ZDOBYWANIE POPARCIADLA AKCJI

W USA Great American Smokeout jestorganizowany tylko przez jedną organi−zację (American Cancer Society), leczw innych krajach większość akcji tegotypu jest dziełem całej koalicji różnychinstytucji. Taki sposób organizacji mawiele zalet, np. umożliwia podział zadań,stwarza możliwość dotarcia do większejliczby odbiorców.

Głównym organizatorem akcji w Pol−sce jest Fundacja „Promocja Zdrowia”.Polski Komitet Organizacyjny składa sięz kilkuset instytucji i organizacji. Dziękitemu, że akcja nie jest prowadzonaprzez pojedynczą organizację, działaniasą bardziej dynamiczne i twórcze.

12

Każda instytucja czy organizacjaprzyczynia się do rozwoju akcji w innysposób: ■ Ministerstwo Zdrowia w ramach Naro−

dowego Programu Zdrowia, w którymjednym ze strategicznych celów jestzapobieganie szkodliwym następ−stwom palenia tytoniu, dostarcza od1992 roku większość środków finan−sowych oraz zapewnia dobre kontak−ty z pracownikami lokalnych ośrod−ków zdrowia i Stacji Sanitarno−Epid−emiolgicznych.

■ 9 listopada 1995 r. Sejm RP uchwaliłUstawę o ochronie zdrowia przed na−stępstwami używania tytoniu i wyrobówtytoniowych. Ustawa ta nakłada naRząd RP odpowiedzialność za zmniej−szenie ryzyka chorób odtytoniowych,zobowiązując go do realizacji odpo−wiedniej polityki zdrowotnej, której re−zultatem będzie zmniejszenie używaniatytoniu w Polsce. Zgodnie z zapisamitej ustawy Rząd RP ma finansowaćprofilaktyczne programy zdrowotnekwotą równą wysokości 0,5% środkówod podatku uzyskiwanego z akcyzy zesprzedaży papierosów.

■ Od 1999 r. Ministerstwo Zdrowiaw różnych kwotach finansuje realizacjetakich programów.

■ 16 lipca 2002 r. Rząd zatwierdził dorealizacji „Program ograniczania zdro−wotnych następstw palenia tytoniuw Polsce. Cele i zadania na lata 2002–2006”.

■ W Polsce, poza Ministerstwa Zdrowiaw dotychczasowych akcjach rolęgłównych organizatorów pełnią zazwy−czaj: Centrum Onkologii–Instytutw Warszawie oraz Fundacja „PromocjaZdrowia”.

■ Towarzystwa walki z rakiem lub choro−bami serca propagują ideę akcjiw swoich biuletynach, zachęcająwspółpracowników do zaangażowania

się w nią, a także w coraz większymstopniu promują ją wykorzystując pod−ległe im placówki rozsiane po całymkraju.

■ W Polsce do organizacji medycznychnajbardziej zaangażowanych w przy−gotowanie akcji należą: Polskie Towa−rzystwo Onkologiczne, Polskie Towa−rzystwo Kardiologiczne i Polskie Towa−rzystwo Ftyzjopneumonologiczne.

■ Zawodowe stowarzyszenia lekarzy(Naczelna Izba Lekarska i Polskie To−warzystwo Lekarskie) zawiadamiająswych członków o akcji i dostarczająim informacji na temat koniecznościpomocy palącym w rzucaniu nałogu.

■ Specjalistyczne organizacje zajmującesię walką z paleniem (m.in. Oby−watelska Koalicja „Tytoń albo Zdro−wie”, Fundacja „Oddech Nadziei”w Bydgoszczy, Centrum Psychologicz−no−Pastoralne „Metanoia” z Płocka)służą swym doświadczeniem.

Aby osiągnąć i utrzymać tak wysokipoziom współpracy, konieczne jest, bywszyscy uczestnicy mieli świadomość,że ich organizacje również przyczyniąsię w szczególny sposób do powodze−nia całej kampanii odnosząc przy okazjipewne korzyści.

Duże zróżnicowanie składu krajowegokomitetu organizacyjnego ma wiele zalet,pojawia się jednak wtedy pytanie, kto makoordynować całość akcji.

Najlepsze rozwiązanie polega na tym,że każda osoba zajmująca się jej przygo−towaniem jest bezpośrednio odpowie−dzialna za to, co robi.

Akcja opiera się na doświadczeniuwszystkich uczestniczących organizacji,zaś specjalną rolę odgrywają Stacje Sa−nitarno−Epidemiologiczne czy WydziałyZdrowia przy Urzędach Miast i Gmin, któ−re koordynują akcję w poszczególnychregionach kraju.

13

Zwiêkszanie liczby wspó³pracuj¹cych organizacji

Po powołaniu Komitetu Honorowego(lokalnego i ogólnopolskiego) składające−go się z czołowych osób życia publiczne−go, polityków, działaczy gospodarczych,ludzi nauki, sztuki, członków organizacjiobywatelskich i działaczy samorządo−wych, najważniejszym zadaniem staje sięzaangażowanie jak największej liczby in−stytucji i organizacji, które włączą się doorganizowania akcji.

Pierwszym krokiem powinno być wy−słanie listów do organizacji o zasięguogólnokrajowym, wojewódzkim i lokalnymz prośbą o: ■ wyrażenie swojego poparcia dla akcji

przez podanie powodów, dla którychwarto udzielać pomocy w rzucaniu pa−lenia. Takie listy później zostaną wyko−rzystane jako fragmentaryczne cytatyw kampanii w środkach masowegoprzekazu;

■ rozpropagowanie idei akcji w biulety−nach i czasopismach. Wskazane jestprzesłanie gotowych artykułów i mate−riałów ilustracyjnych;

■ rozprowadzenie materiałów wśród od−działów organizacji i ich członków;

■ zaproszenie uczestników akcji do wy−głoszenia prelekcji lub zaprezentowaniamateriałów podczas organizowanychprzez nich konferencji lub spotkańo zbliżonej tematyce;

■ zorganizowanie w okresie poprzedzają−cym akcję własnych imprez promują−cych jej ideę;

■ umożliwienie przedstawicielom mediówprzeprowadzenia wywiadów ze znany−mi osobami będącymi członkami danejorganizacji;

■ włączenie się do finansowania akcji.

Nie ma właściwie żadnych ograniczeń,jeśli chodzi o charakter tych instytucji i or−ganizacji, do których można zwrócić się

o pomoc. Z wyjątkiem przemysłu tytonio−wego, wszyscy są zainteresowani ograni−czeniem liczby palaczy ze względówzdrowotnych czy też finansowych.

Służba zdrowia: ■ stowarzyszenia lekarzy, dentystów i pie−

lęgniarek, ■ stowarzyszenia onkologów, kardiologów,

specjalistów leczących schorzenia klatkipiersiowej, chirurgów, farmaceutów etc.,

■ osoby i instytucje odpowiedzialne zaprowadzenie szpitali, przychodni itp.,

■ Wojewódzkie i Powiatowe Stacje Sani−tarno−Epidemiologiczne,

■ organizacje odpowiedzialne za promo−cję zdrowia.

Rząd: ■ ministerstwa oraz administracja regio−

nalna i lokalna, ■ resortowa służba zdrowia (Wojsko Pol−

skie, MSW, PKP). Gospodarka: ■ organizacje reprezentujące przemysł

i handel, kluby rotariańskie, organizacjereprezentujące gałęzie gospodarki zain−teresowane danym problemem, np. fir−my ubezpieczeniowe, farmaceutyczne,hotele i restauracje, przedsiębiorstwatransportowe i związki zawodowe.

Oświata i młodzież: ■ władze szkół i uniwersytetów, ■ zrzeszenia studentów i organizacje sku−

piające dzieci i młodzież. Inne: ■ kluby sportowe, ■ organizacje kobiece, ■ organizacje kościelne i religijne, ■ instytucje ochrony środowiska, ■ organizacje konsumenckie, ■ Polski Czerwony Krzyż, ■ Stowarzyszenie Zdrowych Miast Pol−

skich.

Pisząc do różnych instytucji powinnosię stosować odmienne argumenty. Na

14

przykład, w liście do przedsiębiorstwamożna wspomnieć o stratach, jakie po−wodują choroby związane z paleniem ty−toniu. Natomiast organizacje kobiece bę−dą z kolei zainteresowane zagrożeniamiwynikającymi z palenia papierosów przezkobiety.

Tworzenie sieci wspó³pracowników

Połączenie czasu i środków finanso−wych przynosi w rezultacie oszczędnościwszystkim uczestnikom. Jedną z przyczynpowodzenia akcji „Rzuć palenie razemz nami” w Polsce jest sposób, w jaki ak−cja zostaje współtworzona przez wiele or−ganizacji.

Krajowy komitet organizacyjny nakłaniado tworzenia podobnych koalicji naszczeblu lokalnym.

Niektóre z lokalnych przedsięwzięć or−ganizowanych podczas trwania ogólno−polskiej kampanii przeciwtytoniowej byływynikiem współpracy różnych grup w jed−nym mieście lub regionie. Zdarza się, żegrupy, które zaczęły ze sobą współpraco−wać przy jej organizacji, później nawiązu−ją regularne kontakty, a sama akcja stajesię dla nich tylko jedną z pozycji w ka−lendarzu imprez poświęconych walcez paleniem tytoniu. Przykładem może byćpowstanie w czerwcu 2003 roku Obywa−telskiej Koalicji „Tytoń albo Zdrowie”. Jejcelem jest m.in. wsparcie działań mają−cych na celu ograniczanie zdrowotnychnastępstw palenia tytoniu, stworzenie in−terdyscyplinarnej sieci lekarzy ogólnychoraz specjalistów, pedagogów, dziennika−rzy, polityków oraz specjalistów z innychdziedzin, nastawionych na aktywneuczestnictwo w edukacji antytytoniowej.

W lipcu 2003 roku Obywatelska Koali−cja „Tytoń albo Zdrowie” została człon−kiem Europejskiej Sieci na Rzecz Ograni−czania Palenia (European Network forSmoking Prevention –– ENSP).

Oprócz wykonywania zaleceń komite−tu krajowego, lokalne koalicje mogą re−alizować także własne przedsięwzięcia,np. dodatkowe zwiększenie liczby osóbuprawnionych do udzielania pomocyw rzucaniu palenia na terenie ich dzia−łania.

Wspieranie lokalnych inicjatyw

Aby kampanię w mediach przekształ−cić w praktyczne działania, należy dostar−czyć lokalnym współpracownikom nie tyl−ko pomysłów imprez, które można zorga−nizować w dniu bez papierosa, ale takżeprzekazać im dokładne wskazówki doty−czące sposobu przeprowadzenia akcji.

Taka pomoc może przybrać formępodręcznika metodycznego, który opisy−wałby różne rodzaje działań uwzględnia−jące zróżnicowane możliwości finansoweorganizatorów. Inicjatywa opublikowaniapierwszej wersji poradnika powstała wła−śnie w czasie trwania jednej z akcji „Rzućpalenie razem z nami” (w 1993 r.). W Polsce organizuje się cykl spotkań,podczas których organizatorzy akcji naszczeblu lokalnym informowani są o ogól−nokrajowych założeniach akcji.

Celem jest przygotowanie merytorycz−ne i organizacyjne współorganizatorówogólnopolskiego programu interwencji an−tytytoniowej, przedstawienie najnowszychinformacji naukowych nt. inhalowania dy−mu tytoniowego oraz omówienie skutecz−ności prowadzonych kampanii zdrowot−nych.

Ponadto lokalnie mogą odbywać sięwymiany pomysłów i szkolenie (warsztaty)w zakresie wymaganych od uczestnikówumiejętności, np. pisanie artykułów dlaprasy czy organizowanie atrakcyjnych wy−staw. Osoby obecne na takim spotkaniumogą także wypożyczyć gotowe materia−ły potrzebne do wygłoszenia referatu,łącznie z tekstem prelekcji i przeźrocza−

15

mi, które pomogą im w skutecznym prze−prowadzeniu podobnego spotkania naswoim terenie.

Jednym ze sposobów utrzymania łącz−ności między komitetem organizacyjnyma organizatorami na szczeblu lokalnymmoże być wydawanie biuletynów (1–2biuletyny w trakcie kampanii i 1 po jej za−kończeniu). W ten sposób można zachę−cić lokalnych organizatorów do podaniaszczegółowego opisu działań, które za−mierzają podjąć. Zebrane dzięki temu in−formacje dadzą obraz działań organizo−wanych na terenie całego kraju.

Ważne jest, by lokalni współpracowni−cy chętnie brali udział w przygotowaniuakcji. Mimo wysiłku, jaki pochłania zorga−nizowanie kampanii, praca ta może byćźródłem satysfakcji i przyjemności. Satys−fakcja pochodzi z faktu, że uwaga odbior−ców skupiona jest na jednym z głównychzagrożeń dla społeczeństwa, a takżez szansy pomocy osobom opanowanymprzez nałóg. Przyjemność daje możliwośćtwórczego wykorzystania kontaktu z massmediami, które szeroko propagują prze−słanie zdrowia.

PLANOWANIE AKCJIAkcja organizowana co rokuw tym samym dniu

Światowy Dzień bez Tytoniu organizo−wany jest zawsze 31 maja każdego roku.Jedną z głównych zalet tej cyklicznościjest łatwość zapamiętania daty, dziękiczemu szybko trafia ona do kalendarzyorganizacji promujących zdrowie i środ−ków masowego przekazu.

Pewną wadą tej metody są ciągłezmiany dnia tygodnia, na który przypadaŚwiatowy Dzień bez Tytoniu. Jeśli Dzieńwypadnie w weekend, trudno będziezmobilizować uczestników do organizowa−nia imprez. Ponieważ w przedsięwzię−ciach tego typu biorą zwykle udział szko−

ły i uniwersytety, należy unikać organizo−wania akcji w okresie ferii bądź sesji eg−zaminacyjnych.

Akcja organizowana stale w tymsamym dniu tygodnia

W USA Great American Smokeoutprzypada od wielu lat w trzeci czwarteklistopada, na tydzień przed Dniem Dzięk−czynienia. Od 1992 roku, z inicjatywy Pol−ski i Międzynarodowej Unii Walki z Ra−kiem, Dzień Rzucania Palenia organizo−wany jest corocznie w krajach EuropyŚrodkowo−Wschodniej również w tymdniu.

Główną zaletą tej taktyki jest fakt, że or−ganizacje współorganizujące akcję pracująw dzień powszedni. Wiele przedsiębiorstwniechętnie przyłącza się do akcji organizo−wanych w weekend. Słabym punktem sątrudności z zapamiętaniem daty.

Czy akcja mo¿e zbiegaæ siê z innymi wydarzeniami?

W Wielkiej Brytanii MiędzynarodowyDzień bez Papierosa jest organizowanyw okresie, kiedy rząd przedstawia budżetna następny rok, nierzadko zapowiadającpodwyżkę podatku od tytoniu. W ten spo−sób palacze zyskują dodatkowy bodziecdo zerwania z nałogiem. „Dzień bez pa−pierosa” kojarzy się również z początkiemwiosny, dzięki czemu można wykorzystaćideę „nowego początku”.

American Lung Association (Amery−kańskie Stowarzyszenie Walki z Choroba−mi Płuc) promuje dzień po Święcie Nie−podległości jako Dzień Niezależności, na−wołując palaczy papierosów do uniezależ−nienia się od nałogu.

Inne imprezy i święta obchodzonew naszym kraju również mogą stanowićodpowiednie wsparcie dla działań prze−prowadzanych w tym dniu. Zanim Dzieńbez Papierosa stał się w Wielkiej Brytaniiimprezą ogólnokrajową, obchodzono go

16

w Środę Popielcową, a więc na początkuWielkiego Postu, który jest dla chrześcijanokresem abstynencji. Przesunięcie datyna marzec miało głównie na celu zerwa−nie związku akcji z jedną religią.

W Polsce, obchodzony 31 maja – Świa−towy Dzień Bez Tytoniu w sposób natural−ny łączy się z przypadającym 1 czerwcaMiędzynarodowym Dniem Dziecka. Włą−czenie problematyki antytytoniowej eduka−cji zdrowotnej do organizowanych masoworodzinnych festynów osiedlowych jest tylkokwestią pomysłowości organizatorów.

Czy „dzieñ bez tytoniu” ma byæczêœci¹ d³u¿szej kampanii?

W niektórych stanach Australii DzieńRzucania Palenia jest częścią Tygodniai Miesiąca Rzucania Palenia. Przedsię−wzięcie na taką skalę wymaga oczywiścieodpowiednio większych środków finanso−wych, ale zyskuje się przez to szerszemożliwości propagowania celów akcji wmediach i organizowanych imprezach to−warzyszących.

Pozwala to także na odparcie głosówkrytyki, według których po „Dniu bez Pa−pierosa” palacze nie są wspomaganiw dalszej walce z nałogiem.

Wydarzenia, które nale¿yuwzglêdniæ przy organizacji akcji

Istnieją zapewne wydarzenia, którym nienależy „wchodzić w drogę”, jak np. wybo−ry lub święta państwowe. W Polsce co ro−ku organizuje się również akcje poświęco−ne alkoholizmowi, narkomanii czy zdrowe−mu odżywianiu się. Ponieważ na szczeblulokalnym wielu lekarzy jest zaangażowa−nych we wszystkie te akcje, każda z nichjest przeprowadzana w innym terminie.

Wybór g³ównego motywuOpinia publiczna jest bez wątpienia

przeciwna paleniu papierosów. Świadczyo tym ciągłe nagłaśnianie różnych aspek−

tów tego problemu przez instytucje repre−zentujące opinię publiczną. W związkuz tym wielu palaczy przyjmuje postawyobronne, a niektórzy czują się zagrożeni.Akcja powinna być odbierana przez pala−czy papierosów jako wydarzenie pozytyw−ne i zachęcające ich do rzucenia nałogu,którego w rzeczywistości sami pragną siępozbyć.

W związku z tym w trakcie kampanii nienależy używać gróźb, a ton jej nagłośnie−nia powinien być życzliwy. Akcja powinnasię skupić na realnych korzyściach płyną−cych z rzucenia nałogu i na oferowaniupraktycznych wskazówek osobom chcą−cym rzucić palenie na ten jeden dzień al−bo na zawsze.

Należy też dokonać wyboru odpowied−niego motywu lokalnych kampanii, związa−nego z nim hasła i znaku rozpoznawcze−go. Wybrany temat jest następnie rozwija−ny i przekształcany tak, aby mógł być wy−korzystywany we wszystkich materiałachpromocyjnych, a także wzbudzać inicjaty−wę na szczeblu lokalnym.

Po wybraniu tematu kampanii, hasłoi wyraźne przesłanie powinny być tak do−brane, aby: ■ pogłębiały wiedzę palaczy oraz zachę−

cały ich do rzucenia nałogu, ■ skłaniały środki masowego przekazu do

wsparcia kampanii, ■ można je było dostosować do potrzeb

kampanii zarówno na szczeblu krajo−wym, jak i lokalnym,

■ brzmiały dowcipnie i nowocześnie, ■ łatwo było je zapamiętać i powtarzać.

Należy wybrać takie hasło, które możedotrzeć zarówno do mężczyzn, jak i ko−biet, do ludzi starych i młodzieży, do róż−nych społeczności religijnych, lokalnychitp. Jeśli materiały promocyjne mają byćtłumaczone na inny język, należy to rów−nież wziąć pod uwagę przy opracowywa−niu hasła.

17

Planowanie kampanii w mediach

W większości tego typu akcji strategiapromocyjna nie jest oparta na płatnychogłoszeniach reklamowych. Dzieje się taknie tylko z przyczyn finansowych. Artykuływ gazetach zawierają z reguły więcej infor−macji i są bardziej wiarygodne niż reklamy. W związku z tym należy dążyć do: ■ rozpropagowania idei akcji, ■ wczesnego ukształtowania jej „wize−

runku”, ■ upowszechnienia najważniejszych haseł

związanych z rzucaniem palenia, np.„To nie koniec, to początek”, „To jest ła−twiejsze, niż myślisz”, „Ty też możeszto zrobić” itp.,

■ przekazania jak największej ilości bez−płatnych informacji poprzez prasę, ra−dio i telewizję zarówno w całym kraju,jak i w skali regionu itp.,

■ cyklicznego prezentowania w mass me−diach kuponu konkursowego przed kul−minacją akcji.

Przy sporządzaniu listy „dojść” dośrodków masowego przekazu należyuwzględnić jak najwięcej mediów, któremogłyby pomóc w promocji akcji, poczy−nając od ogólnokrajowych, regionalnychi lokalnych gazet, stacji radiowych i tele−wizyjnych, a kończąc na specjalistycz−nych czasopismach medycznych, czaso−pismach dla pań itp.

18

Konferencja prasowa w kawiarni Bliklego (Warszawa, 31 maja 1999)

Oprócz przesyłania materiałów do ser−wisów informacyjnych, warto kontaktowaćsię z dziennikarzami odpowiedzialnymi zaposzczególne działy i oferować im artyku−ły dostosowane do profilu ich pracy. Imbardziej materiały te przystosowane są dowykorzystania w mediach, tym większe sąszanse na to, że akcja zyska rozgłos. Or−ganizatorzy akcji „Rzuć palenie razemz nami” w Polsce oferują dziennikarzompakiety materiałów zawierające na ogół:gotowe artykuły, materiały ilustracyjne,zdjęcia, konkursy, quizy, porady itp.

Informują także o nazwiskach osób(często są to lekarze specjaliści, ale niepowinno się ograniczać tylko do nich;można np. podawać nazwiska znanychludzi, którzy rzucili palenie, polityków,dziennikarzy itp.), z którymi możnaprzeprowadzić wywiad na tematy doty−czące problematyki tytoniowej, a takżepodają adresy lokalnych organizatorówakcji, aby ułatwić kontakt lokalnym me−diom.

Warto też organizować konferencjeprasowe poświęcone organizacji kolejnejakcji „Rzuć palenie razem z nami”. Jestto bowiem dobra okazja do przekazaniaśrodkom masowego przekazu gotowychmateriałów opracowanych na podstawienajnowszych badań naukowych.

Stacje radiowe otrzymują taśmy z go−towymi do wyemitowania audycjami skła−dającymi się z krótkich wywiadów zesławnymi ludźmi i ekspertami popierają−cymi akcję.

Wiele programów telewizyjnych i wy−dawnictw układa plan pracy na kilka mie−sięcy naprzód, w związku z czym strate−gia promocyjna musi uwzględniać wszel−kie możliwości.

Gdy znana już jest dokładna data ak−cji, dobrze jest wysłać listy do wydawcóworganizerów i kalendarzy z prośbąo umieszczenie informacji na jej tematw ich edycjach.

MATERIA£Y PROMOCYJNERóżnorodność materiałów przygotowa−

nych w celu wsparcia kampanii zależyoczywiście od posiadanych środków fi−nansowych. Podstawowe rodzaje materia−łów promocyjnych to: ■ plakaty zapraszające palaczy do włą−

czenia się do akcji, ■ ulotki edukacyjne zawierające porady,

jak pozbyć się nałogu palenia, ■ karty konkursowe – deklaracje o rzuce−

niu palenia, ■ książki, broszury, poradniki.

Z innych rodzajów materiałów należywymienić nalepki, podkoszulki, transpa−renty i baloniki, kalendarze, znaczki, bre−loczki, długopisy itp.

Lokalnym organizatorom należy dostar−czyć informacje na temat celów akcjii przykładowych działań. Materiały powin−ny w jak największym stopniu odzwiercie−dlać motyw wybrany na dany rok. Dziękitemu akcja będzie zawsze wnosić cośnowego.

Materia³y u¿yteczne przez d³u¿szy czas

Jeśli data i hasło akcji zmieniają sięco roku, kłopoty może sprawiać ustale−nie, jak wiele materiałów należy opraco−wać. Lokalni organizatorzy wolą materia−ły, które mogą być wykorzystane w przy−szłych kampaniach lub na przestrzenicałego roku.

POMYS£Y DZIA£AÑIstnieją trzy podstawowe rodzaje dzia−

łań promocyjnych: ■ działania informacyjne, ■ organizacja pomocy w walce z nało−

giem, ■ imprezy propagujące ideę akcji „Rzuć

palenie razem z nami”.

19

Tablice i punkty informacyjnePodstawą każdej kampanii prozdrowot−

nej jest przekaz informacji. Tablice infor−macyjne można umieścić na ulicach, wy−stawach sklepowych, w szkołach, lub in−nych miejscach użyteczności publicznej.Tak jak każda forma informacji, również taodniesie skutek tylko wtedy, gdy będziena tyle interesująca, aby mogła przycią−gnąć uwagę przechodniów. Możliwościsporządzania atrakcyjnych tablic informa−cyjnych nawiązujących do problemu pale−nia są naprawdę ogromne.

Tablice informacyjne okażą się bar−dziej skuteczne, jeśli obok będą stali lu−dzie zapraszający przechodniów do roz−mowy.

Punkty informacyjne w dniu akcji powinnyzapewniać: ■ bezpłatne materiały informacyjne, ofero−

wane „na wynos”, ■ ludzi, którzy mogą udzielić fachowych

porad dotyczących palenia i sposobówzerwania z nałogiem,

■ informacje na temat uzyskania dalszejpomocy i wsparcia, a także w miaręmożliwości:

▲ gadżety na „wynos”, jak nalepki czybaloniki,

▲ coś interesującego dla dzieci (np.znaczki, gumę do żucia itp.),

■ możliwość współuczestnictwa, wspólnejzabawy i dyskusji.

Pomoc w zerwaniu z na³ogiemChociaż większość ludzi decydujących

się rzucić palenie nie prosi o pomoc, toniektórzy takiej pomocy potrzebują. Istnie−je wiele rodzajów działań pomagającychpozbyć się nałogu, które można realizo−wać nie tylko podczas trwania akcji „Rzućpalenie razem z nami”, ale w ciągu całe−go roku: ■ grupy i poradnie dla osób chcących

rzucić palenie, zajęcia relaksacyjne itp.,

■ tzw. „gorące” linie telefoniczne i udzie−lanie indywidualnych porad. Wielu pa−laczy uważa, że nałóg tytoniowy jestzbyt błahym powodem wizyty u leka−rza, pomimo tego że sami nie mogąsobie z nim poradzić. W tym może impomóc ogólnodostępny telefon Porad−ni Pomocy Palącym. Lokalna telefo−niczna poradnia powinna też służyćinformacją o najbliższych działającychprzychodniach p/tytoniowych czy pro−wadzonych kursach odwykowych.W Polsce działa ogólnopolska Telefo−niczna Poradnia Pomocy Palącym podnumerem: 0 801 108 108,

■ połączenie grupowych zajęć terapii od−wykowej z ćwiczeniami fizycznymi,

■ osoby zamierzające rzucić palenie mo−gą też skorzystać z pomocy KościołaAdwentystów Dnia Siódmego prowa−dzącego pięciodniowe, bezpłatne kursyodwykowe pn. „Rzuć palenie”,

■ powstaje coraz więcej stacjonarnychPrzychodni Pomocy Palącym, a prze−szkoleni lekarze w sposób kompetent−ny i skuteczny udzielają pomocy w rzu−ceniu nałogu tytoniowego,

■ coraz częściej elementem stałej prakty−ki medycznej staje się AntytytoniowaKrótka Interwencja Lekarska,

■ w gabinetach, na korytarzach szpitalii innych placówek medycznych są do−stępne ulotki i broszury edukacyjneoraz wiszą antytytoniowe plakaty,

■ w aptekach jest coraz szersza ofertaleków i preparatów pomocnych w le−czeniu z uzależnienia od tytoniu.

Imprezy propaguj¹ce ideê akcjiTu bardzo wiele zależy od inwencji or−

ganizatorów, ich możliwości finansowychi organizacyjnych. Organizując spektaku−larne działania promujące ideę akcji, na−leży pamiętać o podstawowych zasa−dach, tu podajemy przykładowy ramowyscenariusz organizacji akcji.

20

21

Papież Jan Paweł II wśród laureatów konkursu „Rzuć palenie razem z nami” (Watykan, kwiecień 1995)

Nawiąż współpracę z życzliwymi organi−zacjami z twojego otoczenia: Domem Kul−tury lub klubem osiedlowym, kinem, Zakła−dami Opieki Zdrowotnej, harcerzami, związ−kami zawodowymi, samorządami. Staraj siępodkreślać wagę problemu i dostosuj ją dospecyfiki twojego miejsca działania, nawiążdo hasła przewodniego tegorocznej akcji.Rozpropaguj akcję w swoim środowiskuwykorzystując lokalne media. Do wykorzy−stania są różne, na ogół dostępne, „spoty”społecznej reklamy antytytoniowej, oraz pla−

katy tzw. ślepe (do zamieszczenia informa−cji o swojej akcji).

Teren działań należy starannie wybrać,powinno być to miejsce publiczne (dosto−sowane do warunków atmosferycznychw dniu akcji, należy opamiętać o tym, że:może padać, będzie zimno, dzień jestkrótki), na trakcie szczególnie uczęszcza−nym (mamy być widoczni, a nawet wręczprzeszkadzać przechodniom). Szczegól−nie wskazane są miejsca gdzie ludziemuszą na coś czekać i dla zabicia cza−

22

su chętnie włączą się do naszego happe−ningu, np. poczekalnie w urzędach, dwor−ce kolejowe i autobusowe, pasaże handlo−we etc. Powinno być to miejsce, w którymobowiązuje stały zakaz palenia, jeżeli taknie jest, to my publicznie ogłaszamy, żena czas trwania akcji obowiązuje tam za−kaz palenia tytoniu. Miejsce wyraźnieoznakować plakatami, zaznaczyć jakostrefę wolną od dymu tytoniowego i kon−sekwentnie przestrzegać tej zasady.

Należy zorganizować w dostępnej dlaorganizatorów formie poradnictwo „JAKRZUCIĆ PALENIE”.

Należy zaproponować badanie lekar−skie (w miarę posiadanych możliwości np.mierzenie ciśnienia, masy ciała, choleste−rolu etc., o ile to możliwe wykonywać jebezpłatnie). Badania są pretekstem dorozmowy nt. „czy warto palić i jak rzucićpalenie”. Stąd bardzo ważne jest, abyosoby obsługujące to stanowisko byłyprzygotowane do tej roli, najlepiej żebybyli to lekarze.

Podczas akcji należy rozdawać, corazszerzej dostępne dla organizatorów, mate−riały edukacyjne: ulotki i poradniki. Możnateż rozdawać próbki leków przeciwtytonio−wych (uatrakcyjnia to nasze stoisko) i jestpretekstem do włączenia się do organiza−cji akcji przemysłu farmaceutycznego, ew.sponsora nagród w konkursach. Należywykorzystać akcje do popularyzowaniaidei konkursu na rzucenie palenia i zbie−rać deklaracje o rzuceniu palenia.

W miarę posiadanych możliwości,należy obudować punkt działaniami arty−stycznymi, które spowodują zaintereso−wanie przechodniów i skupią na nasuwagę. Jeżeli to wcześniej zaplanowanoi są możliwości — można zorganizowaćwystawę, np. prac z konkursu plastycz−nego, plakatów czy zdjęć.

Pamiętajmy, że jesteśmy członkiemUnii Europejskiej, popularyzujmy więcwiodące rozwiązania ograniczające pale−

nie tytoniu (Irlandia i Norwegia — rygory−styczne zakazy palenia miejscach pu−blicznych). Wykorzystajmy tą okazję.

Imprezy towarzysz¹ceNie da się chyba ustalić pełnej listy

różnorodnych działań służących upo−wszechnieniu idei akcji. Ważne są przedewszystkim działania dające merytorycznewsparcie organizatorom.

Przykładem może być organizowanaod 1997 roku Konferencja Naukowa „Ty−toń albo zdrowie” im. prof. F. Venuleta, ja−ko istotny element programu jesiennej ak−cji antytytoniowej.

Inne pomysły, które sprawdziły sięw Polsce i innych krajach to: ■ Nagrody dla ludzi, którzy rzucają pale−

nie podczas trwania akcji, w postaci zni−żek lub specjalnych ofert, np. dentyścimogą takim osobom bezpłatnie wyko−nać badania kontrolne zębów, pływalniemogą zwolnić je z opłat za korzystaniez basenu, fryzjerzy — proponować bez−płatne strzyżenie itp. Działania tego ro−dzaju są z reguły gratką dla fotorepor−terów, przynosząc rozgłos nie tylko sa−mej akcji, ale i sponsorującym ją firmom.

■ Wydzielanie obszarów wolnych od dy−mu tytoniowego, tym samym egzekwo−wanie przepisów zawartych w Ustawieo ochronie zdrowia przed następstwamiużywania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

■ Uroczyste zasadzenie drzewa przezznaną osobistość jest dobrą okazją dozrobienia zdjęć, a ponadto zwraca uwa−gę na szkodliwe skutki produkcji tytoniudla środowiska naturalnego.

■ Imprezy w szkołach i na uniwersytetach,np. pokazy mody, sondaże na temat po−glądów społeczności odnośnie wpływutytoniu na zdrowie.

■ Konkursy wspierające program eduka−cyjny. Do realizacji należy włączyć szko−ły i placówki upowszechniania kultury,w szczególności szkoły artystyczne.

23

Pod ich patronatem i z ich udziałemmożna organizować konkursy plastycz−ne, fotograficzne, literackie. Konkursysą pretekstem do dyskusji nt. paleniai skutków dla zdrowia wynikającychz tego nałogu. Do ich popularyzacjinależy wykorzystać lokalne mediai możliwości lokalnych sponsorów –fundatorów nagród. Prace konkursowemożna wykorzystać na organizowanychimprezach, do organizacji wystaw (wurzędach, na imprezach etc.) oraz jakowstępne projekty plakatów, ulotek. Innąformą są konkursy i quizy wiedzyo skutkach zdrowotnych, społecznychi ekonomicznych wynikających z pale−nia tytoniu.

Bardzo popularne są wszelkiego ro−dzaju konkursy. W wielu krajach, równieżw Polsce organizuje się konkurs pod ha−słem „Rzuć palenie i wygraj” (Quit andWin). Palacze, którzy rzucają paleniew kwietniu i maju, mają szansę wygraćnagrodę. Każdy z etapów takiego konkur−su może być ponadto opisany w massmediach.

W Polsce najbardziej spektakularnymkonkursem jest organizowany od 1991 ro−ku w ramach akcji „Rzuć palenie razemz nami” konkurs dla osób deklarującychzaprzestanie palenia papierosów. W okre−sie wiosny (kwiecień – maj) i jesieni (paź−dziernik – listopad) w środkach masowe−go przekazu pojawiają się specjalne kar−ty−kupony konkursowe. Drukuje je prasa,popularyzuje radio i telewizja, dostępnesą w formie specjalnych kart pocztowychrozdawanych w gabinetach lekarskich,podczas imprez czy dostępnych bezpłat−nie w placówkach Poczty Polskiej. Tylkow 2000 roku do Fundacji „Promocja Zdro−wia” napłynęło ponad 46 tys. zgłoszeń.W sumie od 1991 do 2003 roku organi−zatorzy otrzymali około 385 tysięcy pisem−nych deklaracji o zaprzestaniu palenia ty−

toniu. Spośród tych osób, wybranych dro−gą losowania w obecności jury, co roku20 głównych laureatów konkursu bierzeudział w bezpłatnej wycieczce do Rzymui audiencji specjalnej u Ojca Świętego Ja−na Pawła II. Wśród uczestników konkursudodatkowo rozlosowano ponad 6000 in−nych atrakcyjnych nagród, m.in. pobytw USA i spotkanie z senatorem Edwar−dem Kennedym, bezpłatne bilety na prze−lot samolotami LOT−u, przejazd pociągamiInterCity, rowery górskie, sprzęt sportowy,książki, torby turystyczne itp.

W wielu instytucjach i zakładach pracyorganizuje się podobne konkursy dlaosób deklarujących zaprzestanie palenia,np. konkurs dla pracowników służby zdro−wia, pracowników banków: PKO BP,Banku BPH, firm: E. Wedel, ZEPTER In−ternational Poland, Poczty Polskiej, PLLLOT−u, PEKAES−u czy sieci Domów Towa−rowych „Centrum”.

Ulubionym motywem dla dziennikarzysą fotografie dzieci urodzonych w „dniubez papierosa”, ubranych w podkoszulkilub śliniaczki z napisem „Urodziłam (em)się w środowisku wolnym od dymu tyto−niowego”.

Rola lekarza i pielêgniarkiW propagowaniu wolnego od dymu

tytoniowego stylu życia szczególną rolęspełniają pracownicy służby zdrowia,w szczególności lekarze i pielęgniarki.Obserwując ich zachowanie oceniamywiarygodność wszystkich informacji doty−czących skutków zdrowotnych używaniatytoniu, jakie są publikowane w massmediach. Stanowią też największą grupęprofesjonalistów zajmujących się ochronązdrowia, tak więc swoim zachowaniemuwiarygodniają prowadzoną akcję edu−kacyjną oraz są autorytetem dla pacjen−tów. Kształtują nasze postawy prozdro−wotne i mogą skutecznie wpływać nawzrost świadomości społecznej, ponie−

24

waż mają odpowiednie doświadczeniei kompetencje. Wynika to z misji i funk−cji ich zawodu.

Oddział szpitalny, ambulatorium, przy−chodnia powinny być wolne od dymu ty−toniowego: bez palącego personelu,a nawet bez palących pacjentów – jak toosiągnąć? Przede wszystkim należy kon−sekwentnie przestrzegać na terenieośrodka zdrowia obowiązujących przepi−sów prawnych. Zakaz palenia tytoniu po−winien obowiązywać na terenie placówkizdrowotnej, bez żadnych wyjątków doty−czących np. takich miejsc wyodrębnio−nych jak pokój lekarski czy pielęgniarski.Ważny jest wygląd oddziału, odpowiedniaoprawa plastyczna pomieszczeń. W wi−docznych miejscach należy umieścić in−formację o zakazie palenia (ew. o wydzie−lonych miejscach do palenia), porozwie−szać plakaty antytytoniowe, ułożyć porad−niki odwykowe, ulotki edukacyjne, wycinkiartykułów prasowych. Materiały edukacyj−ne powinny być łatwo dostępne. Dobrymmiejscem na to są nie tylko tablice ogło−szeń czy gabloty, ale także gabinety le−karskie, rejestracja chorych, szatnia, ciągikomunikacyjne.

Leczenie zespołu uzależnienia od tyto−niu powinno stać się stałym elementempracy oddziału szpitalnego, przychodniczy ambulatorium. Przeszkolone zespołylekarsko−pielęgniarskie powinny w ramachrutynowej praktyki stosować się do zasa−dy minimalnej antytytoniowej interwencji,udzielać porad w zakresie lecznictwa od−wykowego, informować o specjalistycz−nych przychodniach odwykowych. W ce−lu zapewnienia stałego kontaktu z pacjen−tami można rozważyć zorganizowanie te−lefonicznej poradni pomocy palącym.W szpitalnej aptece powinny być dostęp−ne leki odwykowe, w tym substytuty niko−tyny. Korzystne jest włączenie do leczeniaodwykowego rodzin pacjentów. W przy−padku chorób odtytoniowych leczenie od−

wykowe z palenia tytoniu powinno byćobligatoryjne, ponieważ stanowi warunekskuteczności procesu leczenia choroby.W celu zachęcenia pacjentów i pracowni−ków służby zdrowia do aktywnego udzia−łu w działaniach antytytytoniowych możnazorganizować dla nich lokalną wersjękonkursu „Rzuć palenie razem z nami”.Personel medyczny powinien aktywniewłączyć się do innych działań promują−cych wolny od dymu tytoniowego styl ży−cia w ramach kampanii zdrowotnych„Rzuć palenie razem z nami”.

OCENA AKCJIPonieważ organizacja akcji i przygoto−

wanie kampanii w mediach oraz impreztowarzyszących pochłania wiele czasui środków, od początku należy dokonywaćoceny jej przebiegu. Dzięki temu możnasię dowiedzieć, czy nasze wysiłki nie po−szły na marne. Sporządzane przy tej oka−zji sprawozdania mogą również stanowićpodstawę do przyszłych kampanii w me−diach, a także służyć do pozyskiwaniaśrodków finansowych od sponsorów.

W Polsce sposób przeprowadzenia ak−cji jest co roku wszechstronnie analizowa−ny przez niezależne organizacje badaw−cze. Dzięki temu uzyskuje się wyraźnyobraz mocnych i słabych punktów akcji.Analizy obejmują wstępne oceny materia−łów informacyjnych, dokonane przez sa−mych palaczy, badania ilościowe dotyczą−ce uczestnictwa i stopnia rozpowszech−nienia idei akcji oraz badania jakościoweskuteczności kampanii.

Skutecznoœæ akcji„Rzuæ palenie razem z nami” Najważniejsze wnioski z badań przepro−wadzonych w Polsce: ■ Badania wskazują, że liczba dorosłych

Polaków, którzy słyszeli o akcji waha

25

się od lat na poziomie 23–27 mln osób(80–90%), a 10–15 mln osób (30–50 %)żywo się nią interesuje.

■ Dla większości z nich głównym źró−dłem informacji są mass media: tele−wizja (88% w 2003 r.), radio (31%w 2003 r.) i prasa (20% w 1996 r.).

■ W 2003 r 86% Polaków uznało, że te−go rodzaju akcje powinny być organi−zowane w przyszłości.

■ Analiza trendów palenia tytoniu w Pol−sce pokazuje, że kampania „Rzuć pale−nie razem z nami” przyczyniła się dozmniejszenia ekspozycji dorosłych Pola−ków na dym tytoniowy. U mężczyznczęstość codziennego palenia spadłaz 52% w 1990 r. do 39% w 2002. Od−setek ekspalaczy wzrósł z 14% w latach1990–1993 do 20% w latach 2000–2002, a odsetek nigdy niepalącychz 26% w 1990 r. do 41% w 2002 r. U ko−biet spadek odsetka codziennie palą−cych odnotowano w grupach młodychludzi (20–39 lat – z 37% do 29%) i ko−biet wysoko wykształconych (z 28% do15%). Z 5% do 11% zwiększyła sięliczba kobiet, które zaprzestały palenia,w najmłodszej dorosłej generacji ko−biet, wzrósł także odsetek nigdy niepa−lących (z 50% do 70%). Ogólna kon−sumpcja tytoniu zmniejszyła się z ok.100 mld papierosów w 1990 r. do oko−ło 80 mld. w 2000 r. Tempo pozytyw−nych zmian zachodzących w posta−wach wobec palenia w latach 90.w populacji mężczyzn należało w Pol−sce do najwyższych w Europie. W tymczasie udało się w naszym kraju zbu−dować najlepszy w skali europejskiejklimat społeczny potrzebny do ograni−czenia palenia tytoniu. W najbliższychlatach większą uwagę należy skupić nadziałaniach adresowanych do kobietoraz osób gorzej wykształconychi biedniejszych, gdzie częstość paleniajest wyższa niż w innych warstwach

społecznych i nie obserwuje się pozy−tywnych zmian w tym zakresie w ostat−nich latach.

■ Zmianom, trwającym od początku lat90., towarzyszą pierwsze oznaki popra−wy stanu zdrowia Polaków. Świadczyo tym m.in. zahamowanie wzrostuumieralności na nowotwory złośliwepłuca w Polsce u mężczyzn w wieku20–44 lat, co kontrastuje z sytuacją naWęgrzech, gdzie nie prowadzi się takkompleksowych działań dla ogranicze−nia palenia tytoniu.

STA£A PROMOCJAAKCJI

W okresie pomiędzy kolejnymi akcjaminależy kształtować obraz akcji „Rzuć pa−lenie razem z nami” jako poważnej i sku−tecznej kampanii na rzecz zdrowia.

Do tego celu można wykorzystać: ■ artykuły opisujące przebieg akcji

i sprawozdania dla zainteresowanychczasopism,

■ referaty dotyczące akcji przedstawianena konferencjach naukowych i praso−wych poświęconych zbliżonej tematy−ce,

■ konkursy z nagrodami dotyczące waż−nych aspektów akcji,

■ zachęcanie odpowiednich czasopismdo przedstawiania sylwetek ludzi zwią−zanych z akcją,

■ propagowanie „mody na niepalenie”wśród osób znanych, np. polityków,prezenterów telewizyjnych, aktorów,piosenkarzy itp. (którzy nie palą czy teżrzucili palenie i promują zdrowy styl ży−cia, wolny od dymu tytoniowego).

26

WP£

YW K

AM

PAN

II „

RZU

Æ P

ALE

NIE

RA

ZEM

Z N

AM

I” N

A P

OST

AW

Y W

OBE

C P

ALE

NIA

TYT

ON

IU W

PO

LSC

E (1

991–

2004

)1

1991 − − − − 3

1995

26,0

2,7

1,2

0,3

35

1994

26,9

2,8

1,3

0,2

33

1993

23,0

1,8

1,0

0,3

14

1992

26,8

3,5 0,6

0,2

20

1999

23,5

2,3 0,9

0,15 31

2003

25,1

2,2 0,9

0,05 35

2002

25,2

1,4 0,9

0,2

35

2001

23,6

1,8

0,5 0,1

34

2000

26,9 2,1 0,6

0,3

46,5

1998

25,0

1,3 0,7

0,2

35

1997

26,4 3,2

0,9

0,2

30

1996

25,4

2,2

1,0

0,4

31

Polac

y, k

tórzy:

słys

zeli

o ak

cji

próbow

ali og

ranicz

yćpalen

ie

pod

jęli

nieu

dan

ąpróbę

zerw

ania z

nałog

iem

w w

yniku

akcji

rzuc

ili p

alen

ie

przes

łali

dek

larację

zaprzes

tania

palen

ia

1Na

pod

staw

ie b

adań

przep

rowad

zony

ch p

rzez

Cen

trum

Onk

olog

ii –

Instytut w

Warsz

awie w

e wsp

ółpracy

z O

BOP

lub C

BOS n

a repreze

ntatyw

nej,

loso

wej p

róbie 1

000 –

1500

miesz

kańc

ów P

olsk

i w w

ieku

15

lub 1

8 lat i więce

j

Źródło:

Zak

ład E

pidem

iologii

i Prewen

cji Now

otworów

, Cen

trum

Onk

olog

ii –

Instytut, Warsz

awa

2004

2004

25,7

2,3 1,0

0,26 30

(w tys

iąca

ch)

w m

ilion

ach

27

W celu uzyskania informacji o najbliższej edycji akcji „Rzuć palenie razem z nami”bądź pozyskania materiałów edukacyjnych prosimy zwrócić się do:

I. Fundacja „Promocja Zdrowia”00−764 Warszawa, ul. Sobieskiego 110/7 e−mail: marek@promocjazdrowia.plstrona internetowa: www.promocjazdrowia.pl

II. Zakład Epidemiologii i Prewencji NowotworówCentrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej−Curie02−781 Warszawa, ul. Roentgena 5tel/fax 643 92 34

III. Obywatelska Koalicja „Tytoń albo Zdrowie”00−764 Warszawa, ul. Sobieskiego 110/7e−mail: koalicja@promocjazdrowia.pl

Uroczystość wręczenia nagród „Białego Kruka” przyznawanych osobom i instytucjomszczególnie zaangażowanym w działalność na rzecz upowszechniania zdrowego stylu życia,wolnego od dymu tytoniowego. Od lewej stoją: red. Anna Popek (dziennikarka), Sławomir Zieliński (Dyrektor Programu 1TVP), red. Kamil Durczok (dziennikarz) – (siedziba Prymasa Polski, 12 listopada 2002)

28

Fundacja „Promocja Zdrowia” organizuje w ramach akcji „Rzuć palenie razem z na−mi” konkurs dla osób chcących zerwać z nałogiem palenia tytoniu. Jeżeli rzucił (a)Pan (i) palenie w ciągu bieżącego roku, prosimy przesłać do nas wypełnioną kartę−−deklarację. Do wygrania zdrowie oraz inne atrakcyjne nagrody, w tym wyjazd do Rzy−mu i Wenecji. Prosimy o wpisanie poniżej swoich danych. Wyniki konkursu podamydo wiadomości publicznej, a zwycięzców powiadomimy listownie.

KUPON KONKURSOWY

Akcja „Rzuć palenie razem z nami”

Przestałem (am) palić tytoń w dniu: ......................................................................................

Imię i nazwisko....................................................................................................... Płeć: (M) (K)

Data urodzenia...................................................................................................................................

Adres.......................................................................................................... tel.....................................

Kod pocztowy i miejscowość.......................................... województwo.........................................

(podpis) ...........................................................

Podanie danych osobowych jest warunkiem udziału w konkursie. Dane te potrzebne są wy−łącznie do przekazania nagrody

Prosimy wypełnić i wysłać na adres:Fundacja „Promocja Zdrowia” 00−764 Warszawa, ul. Sobieskiego 110/7

KONKURS „RZUÆ PALENIE RAZEM Z NAMI”