ArktykaArktykaCzęść kuli ziemskiej, obejmująca zarówno lądy, jak i Część kuli ziemskiej, obejmująca zarówno lądy, jak i obszary wodne, stanowiąca strefę polarną na półkuli obszary wodne, stanowiąca strefę polarną na półkuli północnej. północnej.

Środkową jej część zajmuje Morze Arktyczne, należące do Środkową jej część zajmuje Morze Arktyczne, należące do Oceanu Atlantyckiego, wyróżniane niekiedy jako odrębny Oceanu Atlantyckiego, wyróżniane niekiedy jako odrębny Lodowaty Ocean Północny. Lodowaty Ocean Północny.

Morze Arktyczne otaczają lądy dwóch kontynentów - Morze Arktyczne otaczają lądy dwóch kontynentów - Eurazji i Ameryki Północnej, których północne części Eurazji i Ameryki Północnej, których północne części należą do Arktyki.należą do Arktyki.

Ponadto należy do niej także wiele wysp, m.in.:Ponadto należy do niej także wiele wysp, m.in.: Grenlandia (największa wyspa świata), Grenlandia (największa wyspa świata), Ziemia Baffina, Ziemia Baffina, Nowa Ziemia, Nowa Ziemia, Wyspa Wiktorii, Wyspa Wiktorii, Wyspa Ellesmere'a, Wyspa Ellesmere'a, Spitsbergen. Spitsbergen.

Lodowiec w ArktyceLodowiec w Arktyce

..

AntarktydaAntarktyda

AntarktydaAntarktyda obejmuje obszary lądowe i wodne obejmuje obszary lądowe i wodne wokół bieguna południowego i jest wokół bieguna południowego i jest

najbardziej odizolowanym kontynentem na najbardziej odizolowanym kontynentem na globie ziemskim. globie ziemskim.

Klimat arktycznyKlimat arktyczny

Na Antarktydzie najcieplejszym miesiącem jest Na Antarktydzie najcieplejszym miesiącem jest styczeń, w którym temperatura na wybrzeżach styczeń, w którym temperatura na wybrzeżach jest jest bliska 0,0 C, a w lipcu dochodzi do -25,0 C. W bliska 0,0 C, a w lipcu dochodzi do -25,0 C. W centrum kontynentu jest znacznie mroźniej. centrum kontynentu jest znacznie mroźniej. Zanotowano tam najniższą temperaturę na Ziemi Zanotowano tam najniższą temperaturę na Ziemi -91,50 C. Przy tak niskich temperaturach ilość -91,50 C. Przy tak niskich temperaturach ilość pary wodnej w powietrzu jest niewielka, więc pary wodnej w powietrzu jest niewielka, więc opady śniegu są małe /ok.100 mm rocznie/, a opady śniegu są małe /ok.100 mm rocznie/, a często występują osady: często występują osady: szron i szadź. Surowość klimatu Antarktydy szron i szadź. Surowość klimatu Antarktydy potęgują częste i silne wiatry wiejące od środka potęgują częste i silne wiatry wiejące od środka kontynentu ku jego wybrzeżom. kontynentu ku jego wybrzeżom.

OświetlenieOświetlenie

W okresie kalendarzowej jesieni /21.03.- W okresie kalendarzowej jesieni /21.03.- 22.06./ i zimy /22.06.- 23.09./  Słońce nie 22.06./ i zimy /22.06.- 23.09./  Słońce nie ukazuje się nad horyzontem, trwa noc ukazuje się nad horyzontem, trwa noc polarna na biegunie południowym. Im dalej polarna na biegunie południowym. Im dalej od bieguna, tym noc jest krótsza i na kole od bieguna, tym noc jest krótsza i na kole podbiegunowym południowym trwa jedną podbiegunowym południowym trwa jedną dobę. Dzień polarny na biegunie trwa pół dobę. Dzień polarny na biegunie trwa pół roku /23.09.- 21.03./ i również zmniejsza się roku /23.09.- 21.03./ i również zmniejsza się do jednej doby na kole podbiegunowym do jednej doby na kole podbiegunowym południowym. południowym.

Etapy tworzenia się lodu lodowcowego Etapy tworzenia się lodu lodowcowego    

       śnieg        śnieg firnfirn    lód lodowcowy    lód lodowcowy

LĄDOLÓDLĄDOLÓD - nagromadzone duże masy lodu, tworzące rozległą, wypukłą pokrywę - nagromadzone duże masy lodu, tworzące rozległą, wypukłą pokrywę poruszającą się szerokim frontem we wszystkich kierunkach. poruszającą się szerokim frontem we wszystkich kierunkach.

LODOWIEC SZELFOWYLODOWIEC SZELFOWY - część lądolodu znajdującego się poniżej poziomu - część lądolodu znajdującego się poniżej poziomu morza, leżącego na jego dnie. morza, leżącego na jego dnie.

FIRNFIRN - ziarniste grudki śniegu ( forma przejściowa między śniegiem, a lodem ). - ziarniste grudki śniegu ( forma przejściowa między śniegiem, a lodem ).

PAK LODOWYPAK LODOWY - wieloletni lód morski, tworzący wielkie pola lodowe, złożone z - wieloletni lód morski, tworzący wielkie pola lodowe, złożone z tafli, grubych na kilka metrów, podzielonych szczelinami. tafli, grubych na kilka metrów, podzielonych szczelinami.

GÓRA LODOWAGÓRA LODOWA - ogromna bryła lodu pływająca po morzu, oderwana od - ogromna bryła lodu pływająca po morzu, oderwana od lądolodu. lądolodu.

NUNATAKNUNATAK - skalisty teren nie pokryty lodem. - skalisty teren nie pokryty lodem.

GranicaGranica wiecznego wiecznego śniegu.śniegu.

Linia wiecznego śnieguLinia wiecznego śniegu, wysokość, , wysokość, powyżej której utrzymuje się stała powyżej której utrzymuje się stała pokrywa śnieżna i mogą tworzyć się pokrywa śnieżna i mogą tworzyć się lodowce. lodowce.

W krajach polarnych granica wiecznego W krajach polarnych granica wiecznego śniegu przebiega na wysokości od ok. śniegu przebiega na wysokości od ok. 200 do 1000 m n.p.m., na Grenlandii i 200 do 1000 m n.p.m., na Grenlandii i na Antarktydzie schodzi do poziomu na Antarktydzie schodzi do poziomu morza.morza.

POKRYWA  LODOWAPOKRYWA  LODOWA Niemal całą Antarktydę przykrywa potężna, największa na Niemal całą Antarktydę przykrywa potężna, największa na

świecie, pokrywa lodowa zwana lądolodem o średniej świecie, pokrywa lodowa zwana lądolodem o średniej miąższości 2300 m. W obszarach depresyjnych grubość lodu miąższości 2300 m. W obszarach depresyjnych grubość lodu

dochodzi do 4835 m.dochodzi do 4835 m.

Topnienie lodowcaTopnienie lodowca Proces zachodzący w części lodowca położonej poniżej linii Proces zachodzący w części lodowca położonej poniżej linii

wiecznego śniegu, polegający na zmniejszaniu się masy wiecznego śniegu, polegający na zmniejszaniu się masy lodowca na skutek topnienia i parowania.lodowca na skutek topnienia i parowania.

Głównymi przyczynami topnienia lodowca są:Głównymi przyczynami topnienia lodowca są:

1) nasłonecznienie, powodujące m.in. nagrzewanie się kamieni na 1) nasłonecznienie, powodujące m.in. nagrzewanie się kamieni na powierzchni lodowca,powierzchni lodowca,

2) oddziaływanie ciepłych mas powietrza i ciepłych wiatrów,2) oddziaływanie ciepłych mas powietrza i ciepłych wiatrów,

3) opady deszczu,3) opady deszczu,

4) działalność wód lodowcowych, pochodzących z topnienia wyżej 4) działalność wód lodowcowych, pochodzących z topnienia wyżej położonych części lodowca.położonych części lodowca.

Góra lodowaGóra lodowa

Góra lodowa u wybrzeży nowej Fundlandii. Góra lodowa u wybrzeży nowej Fundlandii.

Schemat Schemat pokazujący, jaka pokazujący, jaka

część góry część góry lodowej może lodowej może

znajdować się pod znajdować się pod wodą wodą

Częściowo wywrócona góra lodowa - na Częściowo wywrócona góra lodowa - na pierwszym planie widoczny niebieski lód. pierwszym planie widoczny niebieski lód.

Góra lodowa, z którą prawdopodobnie zderzył się Góra lodowa, z którą prawdopodobnie zderzył się Titanic (zauważono na niej ślady czerwonej farby, Titanic (zauważono na niej ślady czerwonej farby,

jaką pokryta była podwodna część statku). jaką pokryta była podwodna część statku).

Widok na góry lodowca Rossa w Widok na góry lodowca Rossa w 19991999..

Lodowiec szelfowy są to przesuwające się masy Lodowiec szelfowy są to przesuwające się masy lodowe odrywające się od lądolodu, które z czasem lodowe odrywające się od lądolodu, które z czasem

pękają i tworzą barierę lodową.pękają i tworzą barierę lodową.

Lodowiec szelfowy Rossa.Lodowiec szelfowy Rossa.

Bariera lodowa, spryżowa — pokrywa lodowa Bariera lodowa, spryżowa — pokrywa lodowa zajmująca miejscowo cały przekrój rzeki i stanowiąca zajmująca miejscowo cały przekrój rzeki i stanowiąca przeszkodę w tranzytowym spływaniu lodu. Powstaje przeszkodę w tranzytowym spływaniu lodu. Powstaje przez połączenie się stref lodu brzegowego lub przez przez połączenie się stref lodu brzegowego lub przez

zatrzymanie się lodu spływającego rzeką. zatrzymanie się lodu spływającego rzeką.

LUDNOŚĆLUDNOŚĆ

Terytorium Arktyki jest bardzo słabo Terytorium Arktyki jest bardzo słabo zaludnione. Rdzenni mieszkańcy zaludnione. Rdzenni mieszkańcy północnych krańców Ameryki - północnych krańców Ameryki -

Indianie oraz kanadyjscy Eskimosi - Indianie oraz kanadyjscy Eskimosi - porzucili obecnie koczowniczy tryb porzucili obecnie koczowniczy tryb

życia. Na terenie Eurazji żyją między życia. Na terenie Eurazji żyją między innymi Lapończycy oraz Nieńcy, innymi Lapończycy oraz Nieńcy,

Dołganie, Czukcze i inni.Dołganie, Czukcze i inni.

Lapończyk z Tromso, Lapończyk z Tromso,

Norwegia. Norwegia.

CzukczeCzukcze

NieńcyNieńcy

Dziecko Dziecko

nienieckienienieckie

w w

tradycyjnym tradycyjnym

stroju. stroju.

Inuici -1907Inuici -1907

Eskimosi

PRZEMYSŁPRZEMYSŁ Najważniejszą gałęzią gospodarki na Najważniejszą gałęzią gospodarki na

tych terenach jest rybołówstwo. tych terenach jest rybołówstwo. W południowych wodach Morza W południowych wodach Morza

Arktycznego poławia się łososie, częste Arktycznego poławia się łososie, częste są też polowania na wieloryby i foki. są też polowania na wieloryby i foki.

Na terenie Ameryki oraz Eurazji Na terenie Ameryki oraz Eurazji wydobywa się miedź, nikiel i węgiel wydobywa się miedź, nikiel i węgiel kamienny. kamienny.

W północnej Kanadzie i na Alasce W północnej Kanadzie i na Alasce odkryto bogate złoża ropy naftowej. odkryto bogate złoża ropy naftowej.

ZWIERZĘTA i ROŚLINYZWIERZĘTA i ROŚLINY

Gdy w lecie z północnych krańców Gdy w lecie z północnych krańców kontynentów znika śnieg, szybko pojawiają kontynentów znika śnieg, szybko pojawiają się trawy, kwiaty oraz karłowate krzewy. Z się trawy, kwiaty oraz karłowate krzewy. Z południa przybywają tu ptaki i ssaki - południa przybywają tu ptaki i ssaki - karibu, wilki, niedźwiedzie oraz gęsi. karibu, wilki, niedźwiedzie oraz gęsi. Stałymi mieszkańcami tych terenów są Stałymi mieszkańcami tych terenów są między innymi woły piżmowe, lemingi, między innymi woły piżmowe, lemingi, zające bielaki i lisy polarne. Bogate w zające bielaki i lisy polarne. Bogate w plankton i ryby wody Morza Arktycznego są plankton i ryby wody Morza Arktycznego są dogodnym żerowiskiem dla fok, morsów, dogodnym żerowiskiem dla fok, morsów, wielorybów i niedźwiedzi polarnych. wielorybów i niedźwiedzi polarnych.

KKaarriibbuu

Zjada trawy, byliny i porosty, zwłaszcza Zjada trawy, byliny i porosty, zwłaszcza chrobotkichrobotki. . Potrafi strawić zamrożony pokarm.Potrafi strawić zamrożony pokarm.

ReniferyRenifery Przemierzają Przemierzają

lodowce, górskie lodowce, górskie przełęcze i dobrze przełęcze i dobrze pływają. pływają.

Latem pasą się w Latem pasą się w niewielkich stadach. niewielkich stadach.

Pokarmem są głównie Pokarmem są głównie porosty. Praktycznie porosty. Praktycznie cała zima to czas cała zima to czas postu, na który latem postu, na który latem muszą zgromadzić muszą zgromadzić odpowiedni zapas odpowiedni zapas tłuszczu. tłuszczu.

Żywi się ptakami (szczególnie ich pisklętami), małymi ssakami (np. Żywi się ptakami (szczególnie ich pisklętami), małymi ssakami (np. lemingami), jajami, rybami i padliną. lemingami), jajami, rybami i padliną. Przez zimę do wiosny często podążają za niedźwiedziami polarnymi, Przez zimę do wiosny często podążają za niedźwiedziami polarnymi, podobnie jak szakale za lwami, licząc na pozostałości z ich zdobyczy. podobnie jak szakale za lwami, licząc na pozostałości z ich zdobyczy.

Lis Lis polarnypolarny

Niedźwiedź polarnyNiedźwiedź polarny

Wielki drapieżnik Arktyki. Większą część swego życia spędza Wielki drapieżnik Arktyki. Większą część swego życia spędza na dryfujących polach lodowych. na dryfujących polach lodowych. Żywi się fokami. Dorosłe samce mogą ważyć do 500-600 kg Żywi się fokami. Dorosłe samce mogą ważyć do 500-600 kg przy 3 m długości. przy 3 m długości.

Biały niedźwiedź potrafi długo, choć niezbyt szybko pływać.Biały niedźwiedź potrafi długo, choć niezbyt szybko pływać.

Niedźwiedzie polarne żyją ok. 30 lat. Niedźwiedzie polarne żyją ok. 30 lat.

Potomstwo wydają raz na 3 lata.Potomstwo wydają raz na 3 lata.

Foka obrączkowanaFoka obrączkowana

Na lądzie poruszają się niezdarnie. Żywi się Na lądzie poruszają się niezdarnie. Żywi się rybami i skorupiakami. Zdobycz znajduje głównie rybami i skorupiakami. Zdobycz znajduje głównie

za pomocą echolokacji i dzięki turbulencjom za pomocą echolokacji i dzięki turbulencjom wody odbieranym przez niezwykle czułe wąsy. wody odbieranym przez niezwykle czułe wąsy.

W zimie foki przebywają pod lodem, wycinając W zimie foki przebywają pod lodem, wycinając pazurami przednich płetw i utrzymując przeręble pazurami przednich płetw i utrzymując przeręble oddechowe w lodzie o grubości nawet do 2 m. Każda oddechowe w lodzie o grubości nawet do 2 m. Każda foka posiada 10 - 15 takich otworów. Co pięć do foka posiada 10 - 15 takich otworów. Co pięć do piętnastu minut foka wynurza się przez otwór piętnastu minut foka wynurza się przez otwór oddechowy, głęboko oddycha przez 10 - 30 sekund i oddechowy, głęboko oddycha przez 10 - 30 sekund i nurkuje ponownie.nurkuje ponownie.

UUcchhaattkkii

W wodzie niezwykle zwinne, mogą W wodzie niezwykle zwinne, mogą przebywać pod jej powierzchnią ok. 15 min, przebywać pod jej powierzchnią ok. 15 min,

nurkują na głębokość ponad 100 m. nurkują na głębokość ponad 100 m.

Łatwe do oswojeniaŁatwe do oswojeniai tresury, często i tresury, często

spotykane w cyrkach, spotykane w cyrkach, także tresowane przez także tresowane przez zawodowych nurkówzawodowych nurków

i badaczy mórz i i badaczy mórz i oceanów jako zwierzęta oceanów jako zwierzęta

użytkowe.użytkowe.

..Ach, jaki jestem piękny.

Pingwin Pingwin królewskikrólewski

Pożywienie:  ryby, kryl, Pożywienie:  ryby, kryl, morskie skorupiaki i morskie skorupiaki i kałamarnice. kałamarnice.

Pożywienie zdobywają nurkując, z reguły na 150-300 m Pożywienie zdobywają nurkując, z reguły na 150-300 m (maksymalna zarejestrowana głębokość - 500 m).(maksymalna zarejestrowana głębokość - 500 m).

Kolonia pingwinów królewskich Kolonia pingwinów królewskich na wyspie Georgia Południowa.na wyspie Georgia Południowa.

Pingwin cesarski Pingwin cesarski — duży ptak, zamieszkujący wybrzeża — duży ptak, zamieszkujący wybrzeża Antarktydy. Największy wśród pingwinów, najlepiej Antarktydy. Największy wśród pingwinów, najlepiej

przystosowany do życia w ekstremalnych warunkach. przystosowany do życia w ekstremalnych warunkach.

karmienie pisklęcia

Wieloryb grenlandzkiWieloryb grenlandzki

DługośćDługość: 14-15 m (maksymalnie do 20 m),: 14-15 m (maksymalnie do 20 m),masa ciała:masa ciała: 50-60 ton 50-60 ton PożywieniePożywienie: kryl, inne małe skorupiaki. : kryl, inne małe skorupiaki. WystępowanieWystępowanie: wody Arktyki: wody Arktyki CiążaCiąża: 12-16 mies. (noworodek ma długość ok. 4 m i waży tonę) : 12-16 mies. (noworodek ma długość ok. 4 m i waży tonę) Długość życiaDługość życia: ponad 200 lat (najdłużej żyjący ssak) : ponad 200 lat (najdłużej żyjący ssak)

Gatunek zagrożonyGatunek zagrożony Szacuje się, że na świecie żyje 9-12 tys. osobników. Szacuje się, że na świecie żyje 9-12 tys. osobników.

Kryl arktycznyKryl arktyczny

Stanowi bardzo Stanowi bardzo ważne ogniwo ważne ogniwo łańcucha łańcucha pokarmowego, pokarmowego, pożywienie pożywienie morskich morskich ptaków, fok i ptaków, fok i wielorybów. wielorybów. Można nim żywić Można nim żywić także ludzi także ludzi

SkorupiakiSkorupiaki

Zwierzęta wodne, w większości wolno żyjące. Zwierzęta wodne, w większości wolno żyjące.

Mchy i porosty to jedyne Mchy i porosty to jedyne rosliny Antarktydy.rosliny Antarktydy.

Psi zaprzęgPsi zaprzęg

Kanada, Ziemia Baffina, fjord Pangnirtung. Ziemia Baffina jest Kanada, Ziemia Baffina, fjord Pangnirtung. Ziemia Baffina jest drugą co do wielkości, po Grenlandii, wyspą Arktyki. drugą co do wielkości, po Grenlandii, wyspą Arktyki.

Większa jej część znajduje się za kołem podbiegunowym. Większa jej część znajduje się za kołem podbiegunowym.

Zorza polarnaZorza polarna

Zorza to zjawisko świetlne.Zorza to zjawisko świetlne.

Zachód słońca na Arktyce.Zachód słońca na Arktyce.

Stacje badawczeStacje badawcze

Antarktyda jest bezludna, jedynie na stacjach badawczych Antarktyda jest bezludna, jedynie na stacjach badawczych pracują sezonowo zmieniający się naukowcy. pracują sezonowo zmieniający się naukowcy.

-- NIEMCY NIEMCY

- - ROSJAROSJA

- - BELGIABELGIA

- - JAPONIAJAPONIA

- - AUSTRALIAAUSTRALIA

- - USAUSA

--WIELKA  BRYTANIAWIELKA  BRYTANIA

- - ARGENTYNAARGENTYNA

Stacje badawczeStacje badawcze

Stacje badawcze zostały założone między innymi Stacje badawcze zostały założone między innymi przez:przez:

Polska stacja badawcza im. Henryka Arctowskiego Polska stacja badawcza im. Henryka Arctowskiego znajduje się w obrębie Antarktyki na wyspie King znajduje się w obrębie Antarktyki na wyspie King Georgie w archipelagu Szetlandów Południowych.Georgie w archipelagu Szetlandów Południowych.

Zdjęcia różneZdjęcia różne

Notatka1. Przekrój przez lądolód.

3. Etapy tworzenia się lodu lodowcowego          śnieg firn    lód lodowcowy

2. Pojęcia związane z krajobrazem pustyni lodowej.

LĄDOLÓD - nagromadzone duże masy lodu, tworzące rozległą, wypukłą pokrywę poruszającą się szerokim frontem we wszystkich kierunkach.

LODOWIEC SZELFOWY - część lądolodu znajdującego się poniżej poziomu morza, leżącego na jego dnie.

FIRN - ziarniste grudki śniegu ( forma przejściowa między śniegiem, a lodem ).

PAK LODOWY - wieloletni lód morski, tworzący wielkie pola lodowe, złożone z tafli, grubych na kilka metrów, podzielonych szczelinami.

GÓRA LODOWA - ogromna bryła lodu pływająca po morzu, oderwana od lądolodu.

NUNATAK - skalisty teren nie pokryty lodem.