Absolwent na rynku pracy - NBPortal · Konkurencja wśród sprzedawców powoduje obniżenie...

Niedoskonała konkurencja


2 Narodowy Bank Polski

Wprowadzenie

W przypadku większości rynków trudno jest mówić o istnieniu doskonałej konkurencji,

czyli rynku, na którym istnieje wielu sprzedawców oferujących identyczny produkt i na którym

istnieje swoboda wejścia na dany rynek i wyjścia z niego. Rynki konkurencyjnie niedoskonałe

mogą się różnić pod względem tych dwóch czynników oraz poziomu ich natężenia. Na większo-

ści rynków nie ma identycznych produktów, ale istnieje wiele towarów znacznie do siebie

zbliżonych, czyli tzw. bliskich substytutów. Wejście na wiele rynków jest trudne ze względu

na wysokie koszty kapitałowe oraz silną konkurencję ze strony uznanych sprzedawców znanych

i szeroko reklamowanych marek. Wiele ważnych rynków zdominowanych jest przez kilka

potężnych firm, a nie przez wielu drobnych sprzedawców. Na przykład: wśród amerykańskich

producentów pojazdów mechanicznych, płatków śniadaniowych, gumy do żucia, papierosów,

kopiarek i maszyn do szycia, 4 największe firmy mają ponad siedemdziesięciopięcioprocentowy

udział w sprzedaży ogółem firm amerykańskich w tych sektorach. Na wielu rynkach lokalnych

często jest tylko kilka konkurujących firm, nawet jeśli na poziomie regionalnym lub krajowym

firm tych jest znacznie więcej. Na przykład, choć w dużym mieście może być wiele firm handlu-

jących paliwem, z prawdziwą konkurencją mamy do czynienia zaledwie między kilkoma takimi

firmami w danej okolicy. Dlatego bardzo ważne jest, by uczniowie zrozumieli podstawowe cechy

rynków doskonale i niedoskonale konkurencyjnych oraz konsekwencje ich istnienia:

1. Firmy na rynku niedoskonale konkurencyjnym są zwykle wzajemnie od siebie zależne,

tak że działanie jednej ma olbrzymi wpływ na warunki ekonomiczne innych konkuren-

cyjnych firm.

2. Wielkie firmy konkurujące między sobą często unikają konkurencji cenowej obawiając się

reakcji konkurentów i dostrzegając wspólny interes w utrzymaniu cen powyżej poziomu,

który utrzymywałby się, gdybyśmy mieli do czynienia z konkurencją doskonałą.

3. Zarówno wielkie, jak i małe firmy na rynku niedoskonale konkurencyjnym zwracają

szczególną uwagę na istnienie konkurencji innej niż cenowa, zwłaszcza konkurencji

w reklamach, które uwypuklają rzeczywiste lub wymyślone różnice w jakości dóbr

i usług oferowanych konsumentom.

4. Na rynkach zdominowanych przez kilku gigantów, istnieją silne tendencje do wprowa-

dzenia „zmowy cenowej”, choć w krajach takich jak USA, gdzie praktyki te są nielegalne,

zmowy takie muszą być dobrze zakamuflowane.

Konkurencja między drobnymi firmami wytwarzającymi identyczny produkt jest pożądana,

ponieważ powoduje spadek cen dla konsumentów oraz bardziej efektywne wykorzystanie

ograniczonych zasobów. Niedoskonała konkurencja prowadzi zwykle do wzrostu cen i spadku

produkcji. Niekiedy jednak te negatywne skutki mogą być rekompensowane, gdyż wielkie

firmy potrafią wykorzystać ekonomie skali, które powodują zmniejszenie kosztów produkcji



i obniżenie cen. Są oczywiste dowody na to, że konsumenci wolą mieć większy wybór

produktów, co związane jest z istnieniem w pewnym stopniu niedoskonałej konkurencji.

Ocena jakiegokolwiek konkretnego niedoskonale konkurencyjnego rynku wiąże się z dokładnym

wyważeniem tych kosztów i korzyści. Publiczne działania powinny, bez wątpienia, zmierzać

do wyeliminowania zbyt wielkiej koncentracji siły rynkowej i skandalicznych przypadków

zmowy między firmami, by zapewnić efektywny poziom konkurencyjności. Jednak działania

te nie powinny być nastawione na rozdrabnianie wielkich firm tylko dlatego, że dany rynek nie

jest doskonale konkurencyjny.

Pojęcia

Struktura konkurencji i rynku,

Wzajemne zależności wywołane niedoskonałą konkurencją,

Konkurencja inna niż cenowa,

Zmowa,

Polityka antytrustowa i regulacje dotyczące naturalnych monopoli.

Myśl przewodnia

Konkurencja wśród sprzedawców powoduje obniżenie kosztów i cen oraz zachęca producentów

do produkowania większej ilości tego, czego konsumenci chcą i co są w stanie kupić.

Fakty wyjściowe

Sprzedawcy konkurują między sobą pod względem cen, jakości produktu, obsługi klienta,

różnorodności i oryginalności produktu, atrakcyjności form i sposobów reklamowania.

Poziom konkurencji na danym rynku kształtowany jest przez liczbę kupujących i sprzedających

na tym rynku.

Na poziom konkurencji w przemyśle wpływ ma swoboda wejścia nowych producentów

do danego sektora gospodarki lub przemysłu.

Zmowy pomiędzy kupującymi lub sprzedającymi ograniczają poziom konkurencji. Zmowa

jest mniej prawdopodobna na rynkach, gdzie jest wielu sprzedających i kupujących.



Cele

Uczniowie definiują rynki doskonale i niedoskonale konkurencyjne,

Uczniowie oceniają znaczenie konkurencji innej niż cenowa na rynkach niedoskonale

konkurencyjnych,

Uczniowie wyjaśniają tendencje do zmowy cenowej obecne na rynkach niedoskonale

konkurencyjnych,

Uczniowie oceniają wpływ działań rządu na rynek niedoskonale konkurencyjny.

Opis lekcji

Celem wielu zadań wykorzystanych w tej lekcji jest analiza:

1. decyzji związanych z popytem i polityką cenową, przed jakimi stają firmy funkcjonujące

na rynkach niedoskonale konkurencyjnych,

2. wzajemnych zależności w sytuacjach, gdzie działania jednej firmy mają olbrzymi wpływ

na jej konkurentów na danym rynku,

3. tendencji wśród firm, między którymi istnieją formalne lub nieformalne porozumienia

dotyczące cen, do przystępowania do zmowy i oszukiwania w ramach tego typu układu,

4. decyzji publicznych w sprawie łączenia firm, gdy nie ma jasności, czy dane

połączenie zmniejszy czy zwiększy efektywną konkurencję w sektorze już i tak silnie

zcentralizowanym.

Materiały

Zadanie 1: „Rynki doskonale i niedoskonale konkurencyjne” – po jednym egzemplarzu

dla każdego ucznia.

Zadanie 2: „Dylemat więźniów” – po jednym egzemplarzu dla każdego ucznia.

Zadanie 3: „Pojedynek stacji benzynowych”– po jednym egzemplarzu dla każdego

ucznia.

Zadanie 4: „To dotyczy nas wszystkich”– po jednym egzemplarzu dla każdego ucznia.

Zadanie 5: „Przypadek linii lotniczych: Czy duży znaczy lepszy?”– po jednym

egzemplarzu dla każdego ucznia.

Karty kupna i sprzedaży oraz tabele wyników dla uczniów i jedno zestawienie wyników

dla całej klasy „Klasowy rynek ropy naftowej”.

Kilka różnych marek znanych napojów w kilku różnych smakach (cola, pomarańczowy,

cytrynowy); kilka szarf do zawiązania oczu, papierowe kubki, woreczek lodu.



Przebieg lekcji

1.

Wyjaśnij, że na tej lekcji przyjrzycie się przyczynom i skutkom niedoskonałej konkurencji

oraz strategiom stosowanym najczęściej przez firmy funkcjonujące na rynkach niedoskonale

konkurencyjnych.

2.

Rozdaj uczniom Zadanie 1. Po omówieniu podstawowych cech rynków doskonale

i niedoskonale konkurencyjnych poproś uczniów, by odpowiedzieli na pytania.

Zadania 1:

Pamiętając o cechach rynków doskonale i niedoskonale konkurencyjnych, wyobraź sobie,

że jesteś sprzedawcą na każdym z opisanych poniżej rynków. Wyjaśnij jak, twoim zdaniem,

zmieniłby się twój poziom sprzedaży po podniesieniu lub obniżeniu cen. W jakim stopniu

zmieniłaby się sprzedaż i dlaczego?

A. Rolnik uprawiający pszenicę (rynek produktów rolniczych jest chyba najlepszym

przykładem niedoskonałej konkurencji – z wyjątkiem tych jego fragmentów, gdzie mamy

do czynienia z cenami regulowanymi przez państwo.

Jeśli podniesiesz cenę powyżej ceny rynkowej, twoja sprzedaż będzie równa zeru, gdyż

zainteresowani kupnem pszenicy mogą kupić identyczny towar po cenie rynkowej

od wielu innych sprzedających. Jeśli obniżysz cenę, twoja sprzedaż nie wzrośnie. Możesz

sprzedać wszystko po cenie rynkowej, obniżanie ceny poniżej poziomu ceny rynkowej

nie ma więc sensu).

B. Lokalny dostawca energii elektrycznej (mamy tu przykład naturalnego monopolu

– najbardziej drastycznej formy niedoskonałej konkurencji. Na rynku nie ma produktów

zastępczych i jest tylko jeden dostawca. Jeśli podniesiesz ceny, sprzedaż spadnie, ale

raczej nieznacznie, gdyż popyt na elektryczność nie jest elastyczny. Podobnie, gdy obni-

żysz ceny, wzrost sprzedaży będzie minimalny).

C. Amerykański producent samochodów (jest to przykład oligopolu – rynku zdominowa-

nego przez kilku wielkich sprzedawców. Rynek taki charakteryzuje się olbrzymim

poziomem wzajemnej zależności. Jeśli podniesiesz ceny, możesz spowodować znaczy

spadek sprzedaży, jeśli twoi konkurenci pozostawią swoje ceny na poprzednim pozio-



mie, ponieważ wielu konsumentów uważa różne marki samochodów za bliskie substytu-

ty. Jeśli obniżysz ceny, możesz przejąć część sprzedaży konkurentów, pod warunkiem

że oni pozostawią ceny na poprzednim poziomie. Jeśli jednak zrównają oni swoje ceny

z twoimi, twój wzrost sprzedaży będzie nieznaczny. Nie możesz być pewien, jakie skutki

przyniesie podwyższenie lub obniżenie cen, ponieważ zależą one od decyzji innych

sprzedawców na tym rynku).

D. Kwiaciarnia (na tym rynku, podobnie jak na rynku producentów samochodów, jest

wiele bliskich substytutów, a więc zmiana ceny w jednej kwiaciarni ma wpływ

na poziom sprzedaży w innych. Jednak w odróżnieniu od przemysłu samochodowego,

w przypadku kwiatów, w miastach jest o wiele więcej miejsc, gdzie można je kupić.

Niedoskonała konkurencja na rynkach kwiatowych i innych rynkach sprzedaży detalicz-

nej są przykładem struktury rynku zwanej przez ekonomistów konkurencją monopoli-

styczną. Na tych rynkach podniesienie cen powoduje spadek sprzedaży, a ich obniżenie

– wzrost. Jednak rzeczywisty poziom sprzedaży zależy od tego, ilu sprzedawców jest

na danym rynku; od zakresu, w jakim klienci uważają produkty i usługi towarzyszące

różnych sklepów za bliskie substytuty i jak wrażliwi są klienci na zmiany cen).

3.

Jeśli nie wykorzystałeś zadania „Klasowy rynek ropy naftowej”, by zilustrować

zjawisko „czyszczenia” rynku oraz cenę równowagi i ilość, czy też zmiany popytu

i podaży, przeprowadź grę rynkową, by ustalić konkurencyjną

cenę rynkową i ilość. Jeśli wykorzystałeś już to ćwiczenie, albo przypomnij uczniom, jaka była

konkurencyjna cena rynkowa i ilość (używając kart kupna i sprzedaży), albo zrób

ćwiczenie jeszcze raz, wykorzystując karty kupna i sprzedaży i ustal cenę rynkową baryłki ropy

na poziomie 34 dolarów.

4.

Przeprowadź jeszcze raz ćwiczenie „Klasowy rynek ropy naftowej” używając kart kupna

i sprzedaży, jednak tym razem przeprowadź tylko jedną rundę, z udziałem tylko

czterech sprzedawców. By sprzedawcy nie mieli ze sobą kontaktu, każdy z nich zajmuje jeden

kąt sali („obszaru handlowego”). Uczniom wolno prowadzić transakcje tylko z przypisanego

im miejsca. Przy pomocy jednej karty kupujący i sprzedający mogą przeprowadzić tylko jedną

transakcję, by przeprowadzić następną muszą sporządzić nową kartę. Prowadź zestawienie

wyników dla całej klasy, przerwij ćwiczenie, gdy zostanie ustalona

nowa cena rynkowa (zwykle potrzeba na to 5 – 10 minut).



5.

Teraz zbierz czwórkę sprzedających na środku, wyjaśnij, że drugą rundę transakcji będą

prowadzić stojąc obok siebie. Daj im kilka minut na opracowanie wspólnej strategii. Możesz

też poprosić ich, by omówili strategię poza klasą, podczas gdy ty z pozostałymi uczniami

przedyskutujesz cenę rynkową i strukturę rynku z rundy 1. Gdy sprzedający ustalą wspólną

strategię przeprowadź drugą rundę i przerwij ją, gdy zostanie ustalona cena rynkowa, co widać

na klasowym zestawieniu wyników.

6.

Omów zadanie, zwracając uwagę na fakt, że gdy zmniejszyła się liczba sprzedających, rynek stał

się mniej konkurencyjny, cena równowagi spadła, a ilość wzrosła, mimo iż liczba kart sprzedaży

(reprezentujących koszty produkcji i sprzedaży ropy) nie zmieniła się. Podaż spadła (krzywa

przesunęła się na wykresie na lewo), gdyż zmniejszyła się liczba sprzedających. To właśnie

miało miejsce na światowym rynku ropy naftowej w latach 70., gdy z rynku doskonale

konkurencyjnego zmienił się on w rynek niedoskonale konkurencyjny. Ograniczenia produkcji

i wzrost cen ropy i produktów ropopochodnych wprowadziły kraje OPEC – najbardziej znany

obecnie przykład kartelu. Zmowa pomiędzy sprzedającymi, by podnieść ceny była bardziej

oczywista i efektywna w rundzie drugiej, gdy sprzedający mogli łatwo spotkać się, ustalić

wspólną strategię i łatwiej kontrolować poczynania innych sprzedających w czasie transakcji.

To spowodowało najprawdopodobniej jeszcze większy wzrost ceny i spadek sprzedaży.

7.

Zwróć uwagę uczniów na dramatyczny spadek cen ropy i gazu (z uwzględnieniem inflacji)

w latach 80. i niemal przez całe lata 90., a następnie, szczególnie w 2004 roku, na ich wzrost

wynikający z działania kilku czynników, takich jak: wzrost popytu w Stanach Zjednoczonych

i na całym świecie, ograniczenia przerobowe w rafineriach amerykańskich, zwiększone koszty

produkcji wynikające z surowszych norm dopuszczalnych zanieczyszczeń w niektórych

częściach Stanów Zjednoczonych, oraz wzmożony wysiłek krajów OPEC i innych producentów

ropy, by dalej ograniczać poziom wydobycia i podwyższyć ceny.

8.

Przedyskutuj zagadnienie, dlaczego firmy funkcjonujące na rynkach niedoskonale konkurencyj-

nych muszą podejmować decyzje dotyczące poziomu cen i produkcji w warunkach wzajemnej

zależności i przy znacznej niepewności, co do ich skutków.

Podstawową kwestią jest, że przy mniejszej liczbie sprzedających, gdy jedna firma zmienia

poziom cen i produkcji (konkurencja cenowa) lub gdy jakaś firma wprowadza na rynek



nowy produkt, rozpoczyna nową kampanie reklamową, przyjmuje inną strategię w zakresie

konkurencji (konkurencja inna niż cenowa), może to mieć wpływ na ceny, sprzedaż i najpraw-

dopodobniej również na zyski innych firm oferujących podobny produkt. Zapowiedz, że teraz

uczniowie zajmą się analizą przypadku wzajemnej zależności w podejmowaniu decyzji, które

pozornie wydają się mieć niewiele wspólnego z ekonomią. Później uczniowie zobaczą, jak firmy

funkcjonujące na rynkach niedoskonale konkurencyjnych stają w obliczu identycznych sytuacji.

9.

Rozdaj Zadanie 2, „Dylemat więźniów”. Daj uczniom czas na przeczytanie zadania. By upewnić

się, czy uczniowie zrozumieli spytaj, jakie korzyści mogą odnieść więźniowie?

10.

Uczniowie odpowiadają na pytania od A do D w Zadaniu 2. Omów ich odpowiedzi. Uczeń,

który mówi: „Ja bym się nie przyznał i odsiedział rok” najprawdopodobniej nie rozumie sytuacji.

Dla Moe i Curly z osobna, przyznanie się jest najlepszym wyjściem – gwarantuje im to najniższy

wyrok, bez względu na to, co zrobi drugi z przestępców. Jeśli jednak obaj przestępcy mogą się

umówić czy współpracować, łączna długość wyroku więzienia dla obu będzie najmniejsza,

jeśli żaden z nich się nie przyzna. Ani Curly, ani Moe nie powinni się przyznać tylko wtedy, jeśli

obaj są pewni, że ten drugi też się nie przyzna, lub też jeśli obawiają się że w przypadku

przyznania ten drugi (lub „jego ludzie”) zemści się na nim. Pamiętać należy, że obaj doskonale

zdają sobie sprawę, że mają do czynienia z przestępcą!

A. 1. Co byś zrobił na miejscu Curly, gdybyś spodziewał się, że Moe się przyzna. Dlaczego?

(Curly powinien się przyznać, bo jeśli się nie przyzna grozi mu 10 lat więzienia, a jeśli się

przyzna – tylko 5.).

2. Co byś zrobił na miejscu Curly, gdybyś spodziewał się, że Moe się nie przyzna.

Dlaczego? (Curly i tak powinien się przyznać, bo jeśli się nie przyzna grozi mu 1 rok

więzienia, natomiast jeśli się przyzna – tylko 3 miesiące.).

B. 1. Co byś zrobił na miejscu Moe, gdybyś spodziewał się, że Curly się przyzna. Dlaczego?

2. Co byś zrobił na miejscu Moe, gdybyś spodziewał się, że Curly się nie przyzna.

Dlaczego? (Odpowiedzi są tu identyczne jak w punkcie 1. Dlatego ewentualne korzyści

powinny skłonić obu złodziei do przyznania się, choć oznacza to, że obaj spędzą

w więzieniu po 5 lat, podczas gdy w przypadku, gdyby obaj się nie przyznali, byłby

to zaledwie rok.).

C. Co ty byś zrobił na miejscu Curly lub Moe? Czy oprócz długości wyroku więzienia

powinniśmy wziąć pod uwagę inne czynniki? (Curly i Moe powinni rozważyć

następujące możliwości:



1. Przyznać się, bo wtedy otrzymają niższy wyrok, bez względu na to, czy druga osoba

przyzna się, czy nie. Poza tym, jeśli się przyznają, grozi im co najwyżej 5 lat, jeśli

nie – 10.

2. Nie przyznawać się, jeśli są pewni, że wspólnik też się nie przyzna. W ten sposób

obaj spędzą w więzieniu minimalny wyrok – najwyżej 2 lata, gdy tymczasem,

w przypadku, jeśli obaj się przyznają – 10, lub 10 lat i 3 miesiące, jeśli jeden z nich się

przyzna, a drugi nie.

3. Nie przyznawać się z obawy, że jeśli jeden się przyzna, a drugi nie, on lub ktoś z jego

ludzi zrobi krzywdę pierwszemu lub jego rodzinie.

D. W jakich warunkach Moe i Curly nie przyznaliby się?

(Jak to już zostało wyjaśnione w podpunkcie C, Curly i Moe nie przyznają się albo

dlatego, że mają całkowite zaufanie do wspólnika, albo z obawy przed zemstą. Pierwsza

możliwość jest bardziej prawdopodobna, jeśli Moe i Curly są wspólnikami od dawna

i chcą nimi pozostać w przyszłości.).

11.

Aby zilustrować sytuację podobną do „Dylematu więźniów” zaistniałą w środowisku działań

gospodarczych rozdaj uczniom Zadanie 3. Daj im czas na odpowiedzi na pytania od A do C

samodzielnie lub w grupach. Ćwiczenie to ma za zadanie pomóc uczniom lepiej zrozumieć

wzajemne zależności pomiędzy firmami funkcjonującymi w warunkach niedoskonałej

konkurencji. Mamy tu do czynienia z problemem podobnym do „Dylematu więźniów”, bo choć

obie firmy zwiększą zyski, jeśli będą współpracować i podwyższą ceny, to każda z osobna

dostrzega korzyści, jakie mogłoby przynieść obniżenie cen, bez względu na to, jaką cenę,

ich zdaniem, ustali konkurencja.

A. Mac rozważa możliwość podniesienia ceny, gdyż spodziewa się, że ludzie mimo

wszystko, kupią podobną ilość paliwa. Uważa, że mimo niewielkiego spadku sprzedaży,

odrobinę wyższa cena i tak przyniesie mu większe zyski. Co doradziłbyś Macowi?

Uzasadnij swoją odpowiedź. (Mac nie powinien podwyższać ceny. Mac ma rację,

że popyt na paliwo nie jest elastyczny, jeśli jednak on podniesie ceny, a Charlie nie,

spadek sprzedaży, jaki odczuje Mac, będzie znaczny.).

B. Charlie rozważa obniżenie ceny, bo spodziewa się, że w ten sposób przejmie część

sprzedaży Maca. Jego zdaniem, niewielki spadek wpływów za każdy litr paliwa zwróci

się z nawiązką dzięki wzrostowi sprzedaży spowodowanemu niższą ceną.

Co doradziłbyś Charliemu? Uzasadnij swoją odpowiedź.

(Charlie nie powinien obniżać ceny. Ma wprawdzie rację, że dzięki obniżeniu ceny

przejąłby część sprzedaży od Maca, ale tylko wtedy, jeśli Mac także nie obniżyłby ceny.

Tymczasem Mac może obniżyć cenę bardziej niż Charlie Ostatecznie, każdy z nich

zanotuje niewielki wzrost sprzedaży przy niższej cenie, co spowoduje mniejsze zyski.).



C. Jakie inne działania mogą podjąć Charlie i Mac, by zwiększyć dochodowość swoich firm?

(Mogą próbować zwiększyć sprzedaż dzięki reklamie lub poprawieniu jakości usług,

dbaniu o czystość toalet, darmowej kawie, mapom czy innym drobnym prezentom.

Jednak również takie działania wiążą się z kosztami i mogą być naśladowane przez

konkurencję).

Z indywidualnego punktu widzenia zarówno Mac, jak i Charlie spodziewają się, że obniżenie

ceny zwiększy sprzedaż, bez względu na to, co zrobi konkurent. Jednak obaj odniosą największe

korzyści, jeśli umówią się i ustalą wspólną, stosunkową wysoką cenę (zauważ jednak, że cena

ta nie może być zbyt wysoka, bo zawsze istnieje zagrożenie, że w okolicy powstanie nowa stacja

benzynowa. Należy też uwzględnić ceny paliwa na stacjach benzynowych na pobliskiej

autostradzie międzystanowej). Wzajemne porozumienie cenowe wykorzystuje fakt, że popyt

na paliwo jest mało elastyczny oraz zmniejsza ryzyko obniżenia cen przez konkurencję.

Na szczęście w USA takie porozumienia są nielegalne. Jednak zmowa może być trudna

do wykrycia i udowodnienia, gdy ma ona formę cichego porozumienia pomiędzy firmami.

Omawiając najważniejsze kwestie poruszone w tym zadaniu, wyjaśnij, że na rynkach niedosko-

nale konkurencyjnych ceny są bardziej stabilne niż na rynkach doskonale konkurencyjnych.

Jednym z powodów jest olbrzymia niepewność wynikająca z wzajemnej zależności pomiędzy

konkurującymi firmami. W niektórych przypadkach częsta zmiana cen jest po prostu nieprak-

tyczna. Na przykład, często trzeba by od nowa drukować i rozprowadzać katalogi i menu,

co wiąże się z określonymi kosztami.

12.

Rozdaj uczniom Zadanie 4. W zadaniu tym uczniowie indywidualnie lub w 10 niewielkich

grupach podejmują decyzje cenowe. Z tabeli jasno wynika, że zyski firmy zależą od działań

podejmowanych przez innych.

13.

Poproś uczniów, by przeczytali Zadanie 4 i, bez porozumienia z innymi uczniami lub grupami,

zdecydowali, czy należy wprowadzić podwyżkę.

14.

Zbierz zadanie 4 i policz odpowiedzi „tak” i „nie”. Ogłoś wyniki. (Jeśli odpowiedzi jest więcej

niż 10, można wykorzystać tabelę z Zadania 4 w następujący sposób: jeśli połowa uczniów

zdecyduje się na podwyżkę, należy przyjąć dane dla 5 firm; jeśli 70% podniesie cenę – należy

przyjąć wynik dla 7 firm itd.) Podsumowując to zadanie podkreśl, że zmowa może przynieść

sprzedającym znaczne korzyści na rynku o niedoskonałej konkurencji, choć dotrzymanie tego



typu umów jest trudne. Tu znów można posłużyć się przykładem krajów OPEC i ich działań

w zakresie ustalania cen i limitów wydobycia w latach 80. i 90. Podobnie jak inne kartele

w przeszłości, zrzeszeni w OPEC mają równie silną motywację do „dogadywania się”

w kwestiach podnoszenia cen i zysków, jak do oszukiwania partnerów w tych zmowach,

zaniżając potajemnie ceny i w ten sposób podwyższając własny poziom sprzedaży powyżej

limitu przyznanego przez kartel.

15.

By zwrócić uwagę uczniów na znaczenie konkurencji na polu innym niż cenowe, poproś

uczniów o przygotowanie list ich ulubionych marek napojów, dżinsów, samochodów i obuwia

sportowego. Poproś ich o wymienienie cech, które decydują o tym, że dana marka jest „wyjątko-

wa” i spytaj, ile byliby skłonni dopłacić do ceny konkurencyjnej marki, by otrzymać towar

o wymienionych przez siebie cechach. Oszacuj, jaką wartość ma dla producenta danej marki

dbanie o lojalność klientów. Zasugeruj, że wartość tę można z grubsza ustalić mnożąc różnicę

w cenie, jaką uczniowie skłonni są dopłacić, przez liczbę sztuk sprzedanych każdego roku, minus

koszty reklamy i inne koszty związane z dbaniem o lojalność wobec marki oraz o to, by się

wyróżniała i była łatwo rozpoznawalna.

16.

Spytaj uczniów, jaki wpływ na ich wybory mają następujące czynniki: a) kampanie reklamowe

ich ulubionych produktów oraz b) popularność tych produktów wśród ich przyjaciół i kolegów.

Aby sprawdzić, czy różnice w preferencjach są rzeczywiste, czy są skutkiem ulegania perswazji,

przeprowadź test – z zawiązanymi oczami uczniowie wśród 3 lub 4 podobnych napojów

gazowanych różnych marek, rozpoznają swój ulubiony.

17.

Rozdaj uczniom Zadanie 5, by zilustrować, jakie działania dotyczące niedoskonałej konkurencji

podejmuje państwo. Celem analizy przypadku jest uświadomienie uczniom, jak trudno jest

dostrzec wiele przejawów polityki antytrustowej, by w ten sposób wykluczyć zmowę

i ograniczyć siłę rynkową danej firmy. Zapytaj uczniów o ich zdanie na temat analizowanego

przypadku, przedyskutuj ich odpowiedzi, podkreślając następujące kwestie:

Przemysł lotniczy jest przykładem rynku o niedoskonałej konkurencji, działania jednego

ze sprzedających zdecydowanie wpływają na inne firmy na rynku.

Budowanie lojalności wobec marki wiąże się z wysokimi kosztami reklamowymi,

specjalnymi ofertami dla stałych pasażerów (frequent-flyer) oraz danymi o bezpieczeń-

stwie i niezawodności. Stanowi to poważną barierę dla firm chcących wejść na ten rynek,

podobnie jak koszty związane z transportem lotniczym, koszty pracy wysoko wykwalifi-



kowanych pracowników (pilotów, mechaników itp.) skomputeryzowanego systemu

sprzedaży biletów lotniczych i systemu rezerwacji.

W zasadzie, w gospodarce rynkowej, właściciele zasobów mają prawo wykorzystywać

je w dowolny sposób. Jednak ważną rolą, jaką w gospodarce rynkowej spełnia państwo,

jest dbanie o zdrową konkurencję. Dlatego w pewnych warunkach, państwo ogranicza

prawa własności, w tym zabrania łączenia dużych firm w tych sektorach przemysłu,

gdzie i tak koncentracja jest już znaczna.

Często zdarza się, że im więcej jest firm na rynku, tym silniejsza panuje konkurencja,

co prowadzi do obniżenia cen i wzrostu produkcji. Jest jednak wiele rynków, które

są „z natury” niedoskonałe. Wielki nie musi znaczyć zły, jeśli konieczne jest prowadzenie

działań na wielką skalę, by w ten sposób zminimalizować koszty produkcji. Dzieje się tak

zwłaszcza wtedy, gdy niektórym konkurentom łatwo jest wejść na rynki z których

czerpie się zyski ekonomiczne. Należy zwrócić uwagę na fakt, że linie lotnicze mogą bez

problemu zmienić trasę lotu swoich samolotów i skierować je do innych miast, chyba

że na danym lotnisku brak jest miejsca dla dodatkowego przewoźnika. Z drugiej zaś

strony, w przypadkach ekstremalnych, jak monopole naturalne – w tym dostarczanie

takich dóbr publicznych, jak elektryczność, usługi wodociągowe i kanalizacyjne – gdzie

nawet istnienie dwóch firm dostarczających tego typu usługi byłoby zbyt drogie,

najczęściej kontrolę nad takimi firmami przejmuje rząd lub przynajmniej reguluje poziom

cen i/lub zysków firm prywatnych.

Analizowany przypadek linii lotniczych nie jest wcale taki oczywisty. Najistotniejszą kwestią

sporną między analizującymi go będzie pytanie, czy ich zdaniem, obie firmy zdołają przetrwać

bez połączenia się w jedną. Równie istotny jest fakt, że obecnie obie firmy funkcjonują w zasadzie

na różnych rynkach (w różnych miastach).

Zakończenie

Powtórz najważniejsze cechy firm funkcjonujących w warunkach niedoskonałej konkurencji

wymienionych we wprowadzeniu do lekcji oraz wnioski, o których tam mowa.

Sprawdzenie wiadomości

1. Poproś uczniów o komentarz do poniższego stwierdzenia, w formie krótkiego wypracowania

(1 – 2 strony).

„Największy postęp w ostatnim wieku dokonał się na rynkach, które są lub były rynkami

niedoskonale konkurencyjnymi. Postęp ten wiązał się z wprowadzaniem nowych produktów

i obniżaniem cen produktów o ugruntowanej pozycji. Dla wszystkich korzystniej byłoby,



gdyby rząd zrezygnował ze sztucznego utrzymywania konkurencji na rynkach i pozwolił

na powstawanie monopoli, a nawet oligopoli, jeśli takie są prawa rynku. Tak dzieje się już

w wielu krajach, a firmy z tych krajów w ostatnich dekadach bardzo skutecznie konkurują

z firmami amerykańskimi.”

Lub

2. Poproś uczniów o przeczytanie materiałów na temat przypadku polityki antytrustowej

z ostatniego okresu, na przykład przypadek Microsoft. Możesz poradzić im, by odwiedzili stronę

internetową: http://www.usdoj.gov/atr/cases/ms_index.htm.

Część uczniów przyjmie rolę adwokatów i ekonomistów popierających wniesienie sprawy

antytrustowej przed Departamentem Sprawiedliwości, inni będą pełnić rolę ekonomistów

i adwokatów firmy lub firm oskarżonych w sprawie.



Zadanie 1

Rynki doskonale i niedoskonale konkurencyjne

Rynek doskonale konkurencyjny to taki rynek, na którym wielu sprzedawców oferuje identyczne

produkty i gdzie istnieje swoboda wejścia i wyjścia. Na takim rynku sprzedawcy nie mają

kontroli nad cenami swoich produktów, muszą przyjąć cenę rynkową, po której mogą sprzedać

taką ilość towaru, jaką uznają za stosowną.

Jeśli powyższe warunki nie są spełnione, mamy do czynienia z rynkiem niedoskonale konkuren-

cyjnym. Rynki takie dzieli się na kilka rodzajów, w zależności od: 1) liczby sprzedawców,

2) rodzaju oferowanych produktów (szczególnie dostępności bliskich substytutów), 3) swobody

wejścia na rynek.

Pamiętając o cechach rynków doskonale i niedoskonale konkurencyjnych, wyobraź sobie,

że jesteś sprzedawcą na każdym z opisanych poniżej rynków. Wyjaśnij jak, twoim zdaniem,

zmieniłby się twój poziom sprzedaży po podniesieniu lub obniżeniu cen. W jakim stopniu

zmieniłaby się sprzedaż i dlaczego?

A. Rolnik uprawiający pszenicę

Podnieść cenę

Obniżyć cenę

B. Lokalny dostawca energii elektrycznej

Podnieść cenę

Obniżyć cenę

C. Amerykański producent samochodów

Podnieść cenę

Obniżyć cenę

D. Kwiaciarnia

Podnieść cenę

Obniżyć cenę



Zadanie 2

Dylemat więźniów

Curly i Moe są złodziejami. Złapano ich podczas próby kradzieży części samochodowych

i osadzono w miejskim areszcie. Prokurator okręgowy jest zadowolona, że udało jej się wreszcie

złapać Curly i Moe na gorącym uczynku. Pani prokurator wie, że Curly i Moe mają na koncie

wiele innych przestępstw, które popełnili w ostatnim roku. Prokurator wie, że to właśnie Curly

i Moe popełnili te przestępstwa, ale nie ma dowodów, które mogłaby przedstawić w sądzie.

Pani prokurator postanawia nakłonić Curly i/lub Moe do przyznania się, proponując im pewien

układ. W rozmowie z każdym z nich z osobna mówi: „Mam przeciwko wam obu dość dowodów,

by wysłać was na rok do więzienia. Jeśli jednak przyznasz się do pozostałych włamań, za które

grozi 10 lat, ty dostaniesz tylko 3 miesiące, a twój wspólnik odsiedzi 10 lat. Jeśli obaj się

przyznacie do pozostałych włamań, dostaniecie po 5 lat więzienia.”

Kwestia, czy konstytucyjne prawa Curly i Moe zostały tu złamane oraz czy rzeczywiście

odsiedzieliby te wyroki, gdyby zostali skazani, jest dla nas bez znaczenia. Są to ważne i interesu-

jące kwestie, ale my nie będziemy się nimi zajmować. Rozważ 4 poniższe propozycje:

1. Jeśli Curly się przyzna, a Moe nie, Curly dostanie 3 miesiące więzienia, a Moe 10 lat.

2. Jeśli Moe się przyzna, a Curly nie, Moe dostanie 3 miesiące więzienia, a Curly 10 lat.

3. Jeśli obaj się przyznają, obaj dostaną po 5 lat więzienia.

4. Jeśli obaj się nie przyznają, obaj pójdą do więzienia na rok.

Teraz odpowiedz na pytania

A. 1. Co zrobiłbyś na miejscu Curly, gdybyś spodziewał się, że Moe się przyzna. Dlaczego?

2. Co zrobiłbyś na miejscu Curly, gdybyś spodziewał się, że Moe się nie przyzna.

Dlaczego?

B. 1. Co zrobiłbyś na miejscu Moe, gdybyś spodziewał się, że Curly się przyzna. Dlaczego?

2. Co zrobiłbyś na miejscu Moe, gdybyś spodziewał się, że Curly się nie przyzna.

Dlaczego?

C. Co zrobiłbyś na miejscu Curly lub Moe? Czy oprócz długości wyroku więzienia

powinniśmy wziąć pod uwagę inne czynniki?

D. W jakich warunkach Curly i Moe nie przyznaliby się?



Zadanie 3

Pojedynek stacji benzynowych

Mac i Charlie są właścicielami dwóch różnych stacji benzynowych, położnych po przeciwnych

stronach ulicy, na skraju miasta, w pobliżu autostrady międzystanowej. W miasteczku nie

ma innych stacji benzynowych. Obecnie obaj sprzedają paliwo po takiej samej cenie wywieszonej

na wielkiej tablicy przy wjeździe na stację.

A. Mac rozważa możliwość podniesienia ceny, gdyż spodziewa się, że ludzie, mimo to kupią

podobną ilość paliwa. Uważa, że mimo niewielkiego spadku sprzedaży, odrobinę wyższa cena

i tak przyniesie mu większe zyski. Co doradziłbyś Macowi? Uzasadnij swoją odpowiedź.

B. Charlie rozważa obniżenie ceny, bo spodziewa się, że w ten sposób przejmie część sprzedaży

Maca. Jego zdaniem, niewielki spadek wpływów za każdy litr paliwa zwróci się z nawiązką

dzięki wzrostowi sprzedaży spowodowanemu niższą ceną. Co doradziłbyś Charliemu?

Uzasadnij swoją odpowiedź.

C. Jakie inne działania mogą podjąć Charlie i Mac, by zwiększyć dochodowość swoich firm?

Zadanie 4

To dotyczy nas wszystkich…

Wyobraź sobie, że jesteś przedstawicielem jednego z 10 największych w kraju producentów

napojów bezalkoholowych i uczestniczysz w zebraniu Amerykańskiego Stowarzyszenia

Producentów Napojów Bezalkoholowych. Podczas sesji popołudniowej ekonomista zatrudniany

przez Stowarzyszenie przedstawia dane wskazujące, że przy obecnych cenach, popyt

na wszystkie napoje bezalkoholowe (bez względu na markę) jest nieelastyczny. Oznacza to,

że po obniżeniu cen, konsumenci kupowaliby więcej napojów, ale wzrost sprzedaży byłby

nieznaczny. Gdyby ceny wzrosły, konsumenci kupią mniej napojów, ale spadek sprzedaży

będzie stosunkowo mały. Z danych zaprezentowanych przez ekonomistę wynika, że gdyby

wszyscy producenci podnieśli ceny o 15%, zyski każdego z nich zwiększyłyby się o 12%. Każda

firma sprzedałaby nieco mniej napojów, ale za to po wyższej cenie. Zgłoszono więc wniosek,

którego nie ujęto w protokole (przecież nikt z zebranych nie chce, by Departament Sprawiedli-

wości oskarżył ich o nielegalne ustalanie cen), by każda firma podniosła ceny o 15%. Nieoficjalny

wniosek przechodzi jednogłośnie.



Po powrocie z zebrania musisz zdecydować, czy wydać decyzję o podwyższeniu cen, czy nie.

Znasz się trochę na ekonomii i zdajesz sobie sprawę, że skutki, jakie podwyżka wywrze na zyski

firmy, zależą od tego, ile z pozostałych firm rzeczywiście podniesie ceny, zgodnie z nieformal-

nymi ustaleniami.

Poniższa tabela ilustruje, jak zmienią się twoje zyski, w zależności od sytuacji. W jakiej sytuacji

zdecydowałbyś się na podwyższenie cen?

Tabela nr 1: Kształtowanie się zysków.

Liczba firm, które

podniosły ceny

Liczba firm, które

nie podniosły cen

Procentowa zmiana

w zyskach firm, które

podniosły ceny

Procentowa zmiana

w zyskach firm, które

nie podniosły cen

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

0

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

+15

+12

+9

+6

+2

0

-5

-15

-30

-50

---

---

+100

+75

+50

+30

+18

+10

+6

+4

+2

0



__________ Tak, podniósłbym ceny.

__________ Nie, nie podniósłbym cen.

Uzasadnij swoją decyzję _____________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

Zadanie 5

Przypadek linii lotniczych: Czy duży znaczy lepszy?

Wyobraź sobie, że od dzisiejszego dnia minęło 10 lat, i że zostałeś zatrudniony jako konsultant

ekonomiczny w Wydziale Antytrustowym Departamentu Sprawiedliwości. Masz przestudiować

następujący przypadek. Wykorzystaj swoją wiedzę na temat rynków oraz informacje dotyczące

tego konkretnego przypadku i zaproponuj działania, jakie powinien podjąć asystent prokuratora

generalnego odpowiedzialny za sprawy antytrustowe.

Dwie stosunkowo młode linie lotnicze Gigantic Airways i Nationwide Airlines ogłosiły,

że planują połączenie. Poniżej znajdują się dane dotyczące udziału największych amerykańskich

przewoźników lotniczych w sprzedaży biletów w ciągu ostatnich kilku latach.

Tabela 2. Udział w sprzedaży biletów największych amerykańskich linii lotniczych

Nazwa linii lotniczych Udział w sprzedaży biletów

United 17%

American 15%

Delta 14%

Gigantic 11%

Northwest 10%



Nationwide 9%

Southwest 8%

pozostali 16%

W ostatnich pięciu latach na rynku przewozów lotniczych nastąpiła znaczna koncentracja, gdyż

drobniejsi przewoźnicy wypadają z rynku lub łączą się z większymi liniami. Zwróć uwagę,

że udział w sprzedaży biletów 4 największych przewoźników wynosi 57%.

Argumenty przeciwko połączeniu:

Część prawników w Departamencie Sprawiedliwości uważa, że należy sprzeciwić się temu połą-

czeniu. Ich zdaniem, połączenie czwartej i szóstej co do wielkości firmy lotniczej będzie prowa-

dzić do pogłębiania się, niezdrowej ich zdaniem, tendencji do powstawania wielkich linii lotni-

czych, koncentracji sprzedaży i osłabienia konkurencji. Nowo powstała linia byłaby największym

przewoźnikiem lotniczym w kraju, a jej udział w sprzedaży byłby większy niż udział obecnego

lidera na tym rynku. Agresywna polityka reklamowa prowadzona przez największe linie stano-

wi poważną barierę dla potencjalnych nowych konkurentów, którzy chcieliby wejść na ten rynek.

Argumenty za połączeniem:

Prawnicy firm planujących połączenie złożyli wyjaśnienia, w których twierdzą, że połączenie nie

będzie miało materialnego wpływu na konkurencję w tym sektorze. Gigantic Airlines oferuje

głównie loty na długich trasach (z wybrzeża wschodniego na zachodnie), przy użyciu wielkich

samolotów. Nationawide Airlines specjalizuje się w lotach na krótszych trasach, przy użyciu

mniejszych samolotów, opierając się na koncepcji węzłów komunikacyjnych. Obecnie tylko

4 miasta obsługiwane są jednocześnie przez obie linie. Ponadto firmowi prawnicy twierdzą,

że na dłuższą metę, jeśli nie dojdzie do połączenia, żadna z tych linii nie przetrwa, gdyż konku-

rencja w tym sektorze jest zbyt silna. Powstała wskutek połączenia firma dysponowałaby

znacznym budżetem na reklamę oraz mogłaby dokonać znaczących oszczędności w obsłudze

rezerwacji i sprzedaży biletów. Prawnicy twierdzą, że w razie bankructwa którejś z tych dwóch

firm, jej udział w sprzedaży przejmą 3 czołowe linie lotnicze, co spowoduje jeszcze większą

koncentrację na tym rynku. Argumentują oni, że jeden poważny konkurent na rynku jest lepszy

niż dwie mniejsze firmy, które prędzej czy później z tego rynku wypadną.



Pytanie: Czy Departament Sprawiedliwości powinien zgodzić się na planowane połączenie linii

lotniczych, czy nie? Jaka jest twoja opinia na ten temat? Uzasadnij swoje stanowisko.

__________Poprzeć połączenie.

__________Przeciwstawić się połączeniu.

Dlaczego?__________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

www.nbp.pl

Absolwent na rynku pracy - NBPortal · Konkurencja wśród sprzedawców powoduje obniżenie...

Documents

Transcript of Absolwent na rynku pracy - NBPortal · Konkurencja wśród sprzedawców powoduje obniżenie...