08_Emocje_M

ZJAWISKA EMOCJONALNE A MÓZGZJAWISKA EMOCJONALNE A MÓZG

Magdalena Magdalena SendereckaSendereckaZakład PsychofizjologiiZakład PsychofizjologiiInstytut Psychologii UJInstytut Psychologii UJ

EMOCJEEMOCJE

Wielopoziomowa organizacja emocjiWielopoziomowa organizacja emocji1.1. Subiektywne doświadczanie uczuć (przeżycia wewnętrzne)Subiektywne doświadczanie uczuć (przeżycia wewnętrzne)2.2. Zachowanie skierowane na cel (atak Zachowanie skierowane na cel (atak –– ucieczka)ucieczka)3.3. Ekspresja stanów wewnętrznych (śmiech, płacz, mimika)Ekspresja stanów wewnętrznych (śmiech, płacz, mimika)4.4. Wzbudzenie fizjologiczne (np. przyspieszenie tętna)Wzbudzenie fizjologiczne (np. przyspieszenie tętna)

Każdy z poziomów regulowany jest przez odmienny Każdy z poziomów regulowany jest przez odmienny system mózgowy.system mózgowy.

EMOCJEEMOCJE

Aspekty emocji, podlegające badaniom empirycznymAspekty emocji, podlegające badaniom empirycznym1.1. Percepcja emocjiPercepcja emocji2.2. Wyrażanie emocjiWyrażanie emocji3.3. Przeżywanie emocjiPrzeżywanie emocji4.4. Psychopatologia emocjiPsychopatologia emocji

HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMIHISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Typologia Hipokratesa (IV wiek p.n.e.)Typologia Hipokratesa (IV wiek p.n.e.)((O naturze ludzkiejO naturze ludzkiej) ) i i GalenaGalena ((De De temperamentalistemperamentalis))

-- istnieją cztery typy temperamentu emocjonalnegoistnieją cztery typy temperamentu emocjonalnego-- typ temperamentu zależy od dominującego w ustroju płynutyp temperamentu zależy od dominującego w ustroju płynu

-- sangwinik (łac. sangwinik (łac. sanguissanguis –– krew)krew)-- choleryk (gr. choleryk (gr. colecole –– żółć)żółć)-- melancholik (gr. melancholik (gr. melasmelas –– czarna i czarna i colecole –– żółć)żółć)-- flegmatyk (gr. flegmatyk (gr. phlegmaphlegma –– flegma, śluz)flegma, śluz)

HipokratesHipokrates


Koncepcja Karola Koncepcja Karola Darwina Darwina (1872)(1872)((O wyrazie uczuć u człowieka i zwierzątO wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt) )

Wzorce emocjonalne to reakcjeWzorce emocjonalne to reakcje-- wrodzonewrodzone-- dziedzicznedziedziczne-- nie poddające się wolicjonalnej kontrolinie poddające się wolicjonalnej kontroli-- utrwalone w toku ewolucji ze względu na związane z nimi utrwalone w toku ewolucji ze względu na związane z nimi korzyścikorzyści

Karol Karol DarwinDarwin


Trzewna teoria emocji Trzewna teoria emocji JamesaJamesa –– Langego Langego (koniec XIX wieku)(koniec XIX wieku)

Zmiany fizjologiczneZmiany fizjologiczne-- są pierwotne względem doznawanych emocjisą pierwotne względem doznawanych emocji-- ich percepcja i interpretacja wywołuje subiektywne uczuciaich percepcja i interpretacja wywołuje subiektywne uczucia-- są odrębne dla każdego rodzaju emocjisą odrębne dla każdego rodzaju emocji

PPercepcja ercepcja bodźcabodźca

Zmiany Zmiany fizjologicznefizjologiczne InterpretacjaInterpretacja EmocjaEmocja

William William JamesJames


Trzewna teoria emocji Trzewna teoria emocji Jamesa Jamesa -- LangegoLangegoJest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli, Jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli, ponieważ uderzamy, boimy się, ponieważ drżą nam kolana.ponieważ uderzamy, boimy się, ponieważ drżą nam kolana.((JamesJames, 1884) , 1884)

KrytykaKrytyka-- przecięcie nerwów współczulnych (przecięcie nerwów współczulnych (sympatektomiasympatektomia) ) nie eliminuje reakcji emocjonalnychnie eliminuje reakcji emocjonalnych-- te same zmiany wegetatywne mogą towarzyszyć różnym te same zmiany wegetatywne mogą towarzyszyć różnym emocjomemocjom


WzgórzowaWzgórzowa teoria emocjiteoria emocji CannonaCannona –– Barda Barda (lata 30. XX wieku)(lata 30. XX wieku)

-- zmiany fizjologiczne nie stanowią warunku zmiany fizjologiczne nie stanowią warunku subiektywnego odczuwania emocjisubiektywnego odczuwania emocji-- procesy te zachodzą równocześnie procesy te zachodzą równocześnie i niezależnie od siebiei niezależnie od siebie

PPercepcja ercepcja bodźcabodźca

Zmiany Zmiany fizjologicznefizjologiczne

Subiektywne Subiektywne odczucie odczucie emocjiemocji

WzgórzeWzgórzePodwzgórzePodwzgórze

Kora Kora mózgowamózgowa

Walter Walter CannonCannon


Krąg emocjonalny Krąg emocjonalny Jamesa PapezaJamesa Papeza (1937)(1937)-- podkreślenie roli struktur podkreślenie roli struktur limbicznych limbicznych w regulacji emocjiw regulacji emocji

James James PapezPapez


Krąg emocjonalny Krąg emocjonalny Jamesa PapezaJamesa Papeza (1937)(1937)


Wyniki badań Wyniki badań KlKlüüvera vera i i BucyBucyZachowanie małp po uszkodzeniu płatów skroniowychZachowanie małp po uszkodzeniu płatów skroniowych-- redukcja strachuredukcja strachu-- zanik reakcji obronnychzanik reakcji obronnych-- nienaturalna łagodnośćnienaturalna łagodność-- hiperseksualnośćhiperseksualność-- utrata zdolności rozpoznawania pozytywnego utrata zdolności rozpoznawania pozytywnego i negatywnego znaczenia bodźcówi negatywnego znaczenia bodźców

Efekt uszkodzenia ciał migdałowatychEfekt uszkodzenia ciał migdałowatych


Efekty elektrycznej stymulacji ciała migdałowategoEfekty elektrycznej stymulacji ciała migdałowatego-- przyspieszenie czynności sercaprzyspieszenie czynności serca-- przyspieszenie oddechuprzyspieszenie oddechu-- wzmożona czujnośćwzmożona czujność-- reakcja ucieczki lub atak obronnyreakcja ucieczki lub atak obronny-- uczucie strachu, niepokoju, grozy (u ludzi)uczucie strachu, niepokoju, grozy (u ludzi)


Krąg Krąg limbicznolimbiczno--śródmózgowiowy śródmózgowiowy McLeanaMcLeana i i Nauty Nauty (lata 60. XX wieku) (lata 60. XX wieku) modyfikacja modelu modyfikacja modelu Jamesa PapezaJamesa Papeza


Krąg Krąg limbicznolimbiczno -- śródmózgowiowyśródmózgowiowy

EMOCJE AWERSYJNEEMOCJE AWERSYJNE

Strach i lękStrach i lękStrach powstaje w odpowiedziStrach powstaje w odpowiedzi

-- na bezwarunkowe bodźce awersyjne, na bezwarunkowe bodźce awersyjne, gatunkowo specyficznegatunkowo specyficzne-- na warunkowe bodźce sygnalizujące niebezpieczeństwona warunkowe bodźce sygnalizujące niebezpieczeństwo-- na bodźce nowe, nieznanena bodźce nowe, nieznane

Strategie behawioralne wyzwalane przez strachStrategie behawioralne wyzwalane przez strach-- ucieczkaucieczka-- atak defensywny (obronny)atak defensywny (obronny)-- zachowanie zachowanie submisywne submisywne (wobec przedstawiciela tego samego gatunku)(wobec przedstawiciela tego samego gatunku)-- znieruchomienie (ang. znieruchomienie (ang. freezingfreezing))


Mózgowy system obronny (ang. Mózgowy system obronny (ang. brain defensive brain defensive systemsystem))-- zespół struktur powiązanych ze sobą anatomicznie zespół struktur powiązanych ze sobą anatomicznie i funkcjonalniei funkcjonalnie-- zajmuje się detekcją bodźców zagrażających zajmuje się detekcją bodźców zagrażających i wyborem właściwej strategii behawioralneji wyborem właściwej strategii behawioralnej-- w podstawowej formie istnieje u wszystkich zwierzątw podstawowej formie istnieje u wszystkich zwierząt-- może funkcjonować bez udziału świadomościmoże funkcjonować bez udziału świadomości-- sprzyja przetrwaniusprzyja przetrwaniu


Badania Waltera Badania Waltera HessaHessa-- atak ofensywny oraz atak defensywny atak ofensywny oraz atak defensywny można wywołać poprzez drażnienie można wywołać poprzez drażnienie elektryczne odpowiednich punktów elektryczne odpowiednich punktów podwzgórzapodwzgórza-- stymulacja elektryczna lub chemiczna stymulacja elektryczna lub chemiczna wywołująca zachowanie obronne wywołuje wywołująca zachowanie obronne wywołuje zmiany wegetatywne:zmiany wegetatywne:

-- przyspieszenie czynności sercaprzyspieszenie czynności serca-- wzrost ciśnienia krwiwzrost ciśnienia krwi-- przyspieszenie oddechuprzyspieszenie oddechu-- zwężenie naczyń krwionośnych skóry i trzewizwężenie naczyń krwionośnych skóry i trzewi-- rozszerzenie naczyń mięśni szkieletowychrozszerzenie naczyń mięśni szkieletowych

Walter Walter Hess Hess Nagroda Nobla 1949Nagroda Nobla 1949


Mózgowy system obronny (Mózgowy system obronny (brain defensivebrain defensive systemsystem) ) -- strukturystrukturyCiało migdałowate (Ciało migdałowate (amygdalaamygdala))

-- zespół jąder zróżnicowanych zespół jąder zróżnicowanych pod względem pod względem cytoarchitektonicznymcytoarchitektonicznym, , biochemicznym biochemicznym i funkcjonalnym, i funkcjonalnym, -- zlokalizowany w głębi zlokalizowany w głębi brzusznej części brzusznej części płatów skroniowych,płatów skroniowych,-- odpowiedzialny odpowiedzialny za ocenę biologicznego za ocenę biologicznego znaczenia bodźcaznaczenia bodźca


Mózgowy system obronny (Mózgowy system obronny (brain defensivebrain defensive systemsystem) ) -- strukturystrukturyGłówne jądra Główne jądra ciała migdałowategociała migdałowatego

1. Boczne1. Boczne2. Podstawne2. Podstawne3. Korowe3. Korowe4. Środkowe4. Środkowe5. Przyśrodkowe5. Przyśrodkowe


Mózgowy system obronny (Mózgowy system obronny (brain defensivebrain defensive systemsystem) ) -- strukturystrukturyGłówne połączenia Główne połączenia ciała migdałowategociała migdałowatego


Mózgowy system obronny (Mózgowy system obronny (brain defensivebrain defensive systemsystem) ) -- strukturystrukturyRola Rola ciała migdałowategociała migdałowatego -- koncepcjakoncepcja Josepha LeDouxJosepha LeDoux

Joseph LeDouxJoseph LeDoux

EMOCJE AWERSYJNEEMOCJE AWERSYJNEMózgowy system obronny (Mózgowy system obronny (brain defensivebrain defensive systemsystem) ) -- strukturystruktury

Rola Rola ciała migdałowategociała migdałowatego -- koncepcja koncepcja Josepha LeDouxJosepha LeDoux


Rola Rola ciała migdałowategociała migdałowatego –– pacjent S.M.pacjent S.M.

EMOCJE AWERSYJNEEMOCJE AWERSYJNEMózgowy system obronny Mózgowy system obronny ((brain defensivebrain defensive systemsystem) ) -- strukturystruktury

Rola Rola ciała migdałowategociała migdałowatego–– pacjent S.M.pacjent S.M.


HipokampHipokamp, , kora kora okołowęchowa okołowęchowa (przyśrodkowy płat skroniowy)(przyśrodkowy płat skroniowy)

-- biorą udział biorą udział w formowaniu w formowaniu i odtwarzaniu śladów i odtwarzaniu śladów pamięciowych pamięciowych o emocjach, o emocjach, w powiązaniu w powiązaniu z kontekstem z kontekstem ich wystąpienia ich wystąpienia (świadoma (świadoma pamięć emocji)pamięć emocji)


Kora Kora przedczołowa przedczołowa –– 1/3 powierzchni kory mózgowej1/3 powierzchni kory mózgowej(1. oczodołowo (1. oczodołowo -- czołowa, 2. brzuszno czołowa, 2. brzuszno –– przyśrodkowa, przyśrodkowa, 3. grzbietowo 3. grzbietowo –– boczna)boczna)


Kora Kora przedczołowa przedczołowa -- reguluje funkcje ciała migdałowategoreguluje funkcje ciała migdałowatego-- jest silnie powiązana z przednią częścią zakrętu obręczyjest silnie powiązana z przednią częścią zakrętu obręczy-- otrzymuje projekcje czuciowe z wszystkich modalnościotrzymuje projekcje czuciowe z wszystkich modalności

Część oczodołowo Część oczodołowo –– czołowaczołowa-- zapewnia łączność pomiędzy układem zapewnia łączność pomiędzy układem limbicznym limbicznym a obszarami odpowiadającymi za funkcje intelektualnea obszarami odpowiadającymi za funkcje intelektualneCzęść grzbietowo Część grzbietowo –– bocznaboczna-- uczestniczy w planowaniu, rozwiązywaniu problemów, uczestniczy w planowaniu, rozwiązywaniu problemów, w procesach w procesach uwagowychuwagowych


Rola Rola kory kory przedczołowejprzedczołowej ––-- przypadek przypadek Phineasa Gage’aPhineasa Gage’a (1823(1823--1861)1861)

Data wypadku: 13 września 1848Data wypadku: 13 września 1848


Przednia część zakrętu obręczy Przednia część zakrętu obręczy (ang. (ang. anterior cingulate cortexanterior cingulate cortex, ACC) , ACC) -- wraz z korą wraz z korą przedczołową przedczołową odpowiedzialna za integrację odpowiedzialna za integrację procesów emocjonalnych i kognitywnychprocesów emocjonalnych i kognitywnych


Jądro półleżące brzusznego Jądro półleżące brzusznego prążkowiaprążkowia-- pośredniczy w przełożeniu reakcji emocjonalnej pośredniczy w przełożeniu reakcji emocjonalnej na działaniena działanie-- otrzymuje projekcje z ciała migdałowatego, otrzymuje projekcje z ciała migdałowatego, hipokampahipokampa, , kory kory przedczołowejprzedczołowej-- wysyła projekcje do okolic lokomotorycznych wysyła projekcje do okolic lokomotorycznych w śródmózgowiu, a stamtąd do niższych struktur w śródmózgowiu, a stamtąd do niższych struktur ruchowychruchowych


Zmiany aktywności określonych okolic mózgu Zmiany aktywności określonych okolic mózgu w chorobie afektywnej jednobiegunowejw chorobie afektywnej jednobiegunowej

EMOCJE POZYTYWNEEMOCJE POZYTYWNEUkład nagrodyUkład nagrodyOdkrycie Odkrycie Oldsa Oldsa i i MilneraMilneraPęczek przyśrodkowy przodomózgowia Pęczek przyśrodkowy przodomózgowia (ang. (ang. medial forebrain bundlemedial forebrain bundle, MFB), MFB)-- stanowi anatomiczny substrat przyjemnościstanowi anatomiczny substrat przyjemności-- łączy struktury przodomózgowia z pniem mózgułączy struktury przodomózgowia z pniem mózgu-- zawiera główne drogi zawiera główne drogi katecholaminergiczne katecholaminergiczne ((noradrenergiczne noradrenergiczne i i dopaminergicznedopaminergiczne))

EMOCJE POZYTYWNEEMOCJE POZYTYWNEUkład nagrodyUkład nagrodyOdkrycie Odkrycie Oldsa Oldsa i i MilneraMilnera

Struktury szczególnie efektywne dla reakcji Struktury szczególnie efektywne dla reakcji samodrażnieniasamodrażnienia-- jądro półleżące jądro półleżące -- przegrodaprzegroda-- boczne podwzgórze boczne podwzgórze -- kora czołowakora czołowa-- brzuszna okolica nakrywkibrzuszna okolica nakrywki

NEUROCHEMIA EMOCJINEUROCHEMIA EMOCJI

EMOCJE NEGATYWNEEMOCJE NEGATYWNE

LLĘĘKKGABA GABA -- hamujehamujegglutaminianlutaminian –– pobudza, pobudza,

asparaginian asparaginian –– pobudzapobudzaserotonina serotonina –– pobudzapobudzanoradrenalina noradrenalina –– pobudzapobudza

AGRESJAAGRESJAserotonina serotonina -- hamujehamuje

REAKCJA OBRONNAREAKCJA OBRONNAacetylocholina acetylocholina -- pobudzapobudza

EMOCJE POZYTYWNEEMOCJE POZYTYWNE

NAGRODA NAGRODA (PRZYJEMNO(PRZYJEMNOŚĆŚĆ))

dopamina dopamina -- pobudzapobudza

opiaty opiaty -- pobudzapobudzająją

acetylocholina acetylocholina -- hamujehamuje

LATERALIZACJA EMOCJILATERALIZACJA EMOCJI

Percepcja emocjiPercepcja emocji


Percepcja emocjiPercepcja emocji

Emocjonalne połówki twarzy są postrzegane Emocjonalne połówki twarzy są postrzegane jako bardziej ekspresyjne, jeśli występują po stronie lewej jako bardziej ekspresyjne, jeśli występują po stronie lewej (punkt widzenia obserwatora)(punkt widzenia obserwatora)

-- przewaga prawej półkuli mózgu w percepcji emocjiprzewaga prawej półkuli mózgu w percepcji emocji


Wyrażanie emocjiWyrażanie emocji

1.1. 2.2. 3.3.



Twarze chimeryczne złożone z dwóch lewych połówek są Twarze chimeryczne złożone z dwóch lewych połówek są uznawane za najbardziej ekspresyjne.uznawane za najbardziej ekspresyjne.

-- przewaga prawej półkuli przewaga prawej półkuli (kontrolującej mimikę lewej strony twarzy) (kontrolującej mimikę lewej strony twarzy) w ekspresji emocjiw ekspresji emocji


Wyrażanie emocji Wyrażanie emocji –– uśmiech uśmiech Duchenne’a Duchenne’a (1862)(1862)

1.1. G.G.--B. B. Duchenne Duchenne de de Boulogne Boulogne z jedną z osób badanychz jedną z osób badanych2.2. Uśmiech wywołany stymulacją elektrycznąUśmiech wywołany stymulacją elektryczną3.3. Uśmiech spontaniczny (uśmiech Uśmiech spontaniczny (uśmiech Duchenne’aDuchenne’a))4.4. Ekspresja strachu, cierpienia i przerażenia wywołana stymulacją Ekspresja strachu, cierpienia i przerażenia wywołana stymulacją

elektrycznąelektryczną


Przeżywanie emocjiPrzeżywanie emocji

ObserwacjeObserwacje GainottiegoGainottiego (1987)(1987)

U pacjentów z uszkodzeniami lewej półkuli obserwuje się U pacjentów z uszkodzeniami lewej półkuli obserwuje się zachowania katastroficzno zachowania katastroficzno –– depresyjne.depresyjne.

U pacjentów z uszkodzeniami prawej półkuli obserwuje się U pacjentów z uszkodzeniami prawej półkuli obserwuje się obojętność lub euforię.obojętność lub euforię.

08_Emocje_M

Documents

Transcript of 08_Emocje_M