05_Bol i stres_M

BÓL I STRESBÓL I STRES

Magdalena Magdalena SendereckaSendereckaZakład PsychofizjologiiZakład PsychofizjologiiInstytut Psychologii UJInstytut Psychologii UJ

BÓLBÓL

-- nieprzyjemne zmysłowe i emocjonalne odczucienieprzyjemne zmysłowe i emocjonalne odczucie,,powstające wskutek uszkodzenia tkanki powstające wskutek uszkodzenia tkanki lub też towarzyszące bodźcom aktualnie lub też towarzyszące bodźcom aktualnie bądź potencjalnie uszkadzającym tkankę bądź potencjalnie uszkadzającym tkankę

-- percepcja bólu zależy od intensywności bodźca percepcja bólu zależy od intensywności bodźca bólowego oraz okoliczności, w których ów bodziec bólowego oraz okoliczności, w których ów bodziec wystąpiłwystąpił

BÓLBÓL

NOCYCEPCJANOCYCEPCJA

-- zespzespóółł mechanizmmechanizmóów odbierania, modulowania w odbierania, modulowania i reagowania na bodi reagowania na bodźźce uszkadzajce uszkadzająące ce lub potencjalnie uszkadzajlub potencjalnie uszkadzająące tkankce tkankęę(aspekt informacyjny, motywacyjny, emocjonalny)(aspekt informacyjny, motywacyjny, emocjonalny)

BODŹCE WYWOŁUJĄCE BÓLBODŹCE WYWOŁUJĄCE BÓL-- mechaniczne mechaniczne -- chemicznechemiczne-- termicznetermiczne

BÓLBÓL

RECEPTORY BRECEPTORY BÓÓLOWE LOWE –– NOCYCEPTORYNOCYCEPTORY

-- wolne zakończenia włókien nerwowychwolne zakończenia włókien nerwowych

-- rozmieszczone na powierzchni ciała, w mięśniach, rozmieszczone na powierzchni ciała, w mięśniach, stawach, naczyniach krwionośnych, niektórych stawach, naczyniach krwionośnych, niektórych narządach wewnętrznych (np. moczowodzie i pęcherzu narządach wewnętrznych (np. moczowodzie i pęcherzu moczowym), w rogówce, miazdze zębówmoczowym), w rogówce, miazdze zębów

-- charakteryzujące się wysokim progiem pobudliwościcharakteryzujące się wysokim progiem pobudliwości

BÓLBÓL

RECEPTORY BRECEPTORY BÓÓLOWE LOWE -- NOCYCEPTORYNOCYCEPTORY-- receptory unimodalnereceptory unimodalne

-- wwłłóókna typu Akna typu Aδδ, , zmielinizowane zmielinizowane -- posiadają posiadają mamałłe pola recepcyjne, e pola recepcyjne, kakażżde zwide zwiąązane z odrzane z odręębnym receptorembnym receptorem-- reagujreagująą na bodna bodźźce mechanicznece mechaniczne-- przewodząprzewodzą impulsy nerwowe impulsy nerwowe z prędkością 3z prędkością 3--30 m/s30 m/s-- są osą odpowiedzialne za czucie bdpowiedzialne za czucie bóólu ostrego, lu ostrego, kkłłujująącego, o precyzyjnej lokalizacjicego, o precyzyjnej lokalizacji-- informacja przez nie przekazywana informacja przez nie przekazywana doprowadza do szybkiej reakcji mięśniowejdoprowadza do szybkiej reakcji mięśniowej

BÓLBÓLRECEPTORY BRECEPTORY BÓÓLOWE LOWE -- receptory receptory polimodalnepolimodalne

-- wwłłóókna typu Ckna typu C, cienkie, , cienkie, niezmielinizowaneniezmielinizowane-- przewodząprzewodzą impulsy nerwowe impulsy nerwowe z prędkością 2,5 m/sz prędkością 2,5 m/s-- reagujreagująą na bodna bodźźce mechaniczne, chemicznece mechaniczne, chemicznei termicznei termiczne-- są osą odpowiedzialne za czucie bdpowiedzialne za czucie bóólu pieklu piekąącego, cego, rozlanego, drozlanego, dłługotrwaugotrwałłegoego-- są odpowiedzialne za przekaz prawie są odpowiedzialne za przekaz prawie wszystkich impulsów z organów trzewnychwszystkich impulsów z organów trzewnych-- informacja przez nie przekazywana informacja przez nie przekazywana doprowadza do pobudzenia emocjonalnego doprowadza do pobudzenia emocjonalnego i wzrostu napięcia mięśni szkieletowychi wzrostu napięcia mięśni szkieletowych

BÓLBÓL

RECEPTORY BRECEPTORY BÓÓLOWE LOWE -- receptory receptory polimodalnepolimodalne

-- związki chemiczne posiadające zdolność związki chemiczne posiadające zdolność bezpośredniej aktywacji receptorów bezpośredniej aktywacji receptorów polimodalnychpolimodalnych (obwodowe mediatory bólu):(obwodowe mediatory bólu):

-- jony wodoru i potasujony wodoru i potasu-- adrenalinaadrenalina-- serotoninaserotonina-- histaminahistamina-- niektóre polipeptydy (np. niektóre polipeptydy (np. bradykininabradykinina))

BÓLBÓL

RECEPTORY BRECEPTORY BÓÓLOWE LOWE

BÓLBÓL

SWOISTOŚĆ FIZJOLOGICZNYCH MECHANIZMÓW BÓLUSWOISTOŚĆ FIZJOLOGICZNYCH MECHANIZMÓW BÓLU

-- nie istniejnie istniejąą bodbodźźce specyficzne dla nocyceptorce specyficzne dla nocyceptoróów, w, -- nocyceptory wykazujnocyceptory wykazująą swoistswoistąą cechcechęę -- brak adaptacjibrak adaptacji(w przeciwieństwie do pozostałych receptorów (w przeciwieństwie do pozostałych receptorów czuciowych)czuciowych)

-- istnieją specyficzne substancje chemiczne, istnieją specyficzne substancje chemiczne, zmniejszające wrażliwość bólową bez ograniczania zmniejszające wrażliwość bólową bez ograniczania innych doznań czuciowych (środki przeciwbólowe) innych doznań czuciowych (środki przeciwbólowe)

np. morfina np. morfina –– alkaloid wyodrębniany z opiumalkaloid wyodrębniany z opium

BÓLBÓL

Substancje endogenne hamujące bólSubstancje endogenne hamujące ból

-- endorfiny endorfiny

(inaczej (inaczej -- morfiny endogenne morfiny endogenne

-- neuropeptydyneuropeptydy endogenne endogenne

-- neuromodulatory opioidoweneuromodulatory opioidowe))

-- działają na tzw. receptory działają na tzw. receptory opioidoweopioidowe

SWOISTOŚĆ FIZJOLOGICZNYCH MECHANIZMÓW BÓLUSWOISTOŚĆ FIZJOLOGICZNYCH MECHANIZMÓW BÓLU

s

droga rdzeniowo-siatkowata drogi rdzeniowo-wzgórzowe

droga rdzeniowo droga rdzeniowo ––wzgórzowawzgórzowa●● w rogach tylnych rdzenia w rogach tylnych rdzenia kręgowegokręgowego●● do jąder wzgórzado jąder wzgórza

FUNKCJA: świadome FUNKCJA: świadome odczuwanie bóluodczuwanie bólu

droga rdzeniowo droga rdzeniowo ––siatkowatasiatkowata●● do ośrodków rdzenido ośrodków rdzenia a przedłużonegoprzedłużonego●● do tworu siatkowatego do tworu siatkowatego pnia mózgupnia mózgu●● do jąder wzgórza: do jąder wzgórza: śródblaszkowego śródblaszkowego i przyśrodkowegoi przyśrodkowego●● do układu limbicznego do układu limbicznego

FUNKCJA: ogólneFUNKCJA: ogólne wzbuwzbu--dzenie w odpowiedzi dzenie w odpowiedzi na bólna ból

PPRZEWODZENIE INFORMACJI O BÓLURZEWODZENIE INFORMACJI O BÓLU


MMÓÓZGOWE OZGOWE OŚŚRODKI NOCYCEPCJIRODKI NOCYCEPCJI

-- pierwszorzpierwszorzęędowa okolica czuciowa (SIdowa okolica czuciowa (SI –– pola 1, 2, 3pola 1, 2, 3))lokalizacja bodlokalizacja bodźźca bca bóólowegolowego

-- drugorzdrugorzęędowa okolica czuciowa (SIIdowa okolica czuciowa (SII –– pola 5, 7pola 5, 7))jakojakośćść bodbodźźca bca bóólowegolowego

-- struktury ukstruktury ukłładu limbicznego, gadu limbicznego, głłóównie zakrwnie zakręęt obrt obręęczyczyemocjonalnoemocjonalno--motywacyjne aspekty bodmotywacyjne aspekty bodźźca bca bóólowegolowego

UUszkodzenie zakrętu obręczy szkodzenie zakrętu obręczy prowadzi do zniesienia prowadzi do zniesienia doznania przykrości i lęku podczas odczuwania bólu.doznania przykrości i lęku podczas odczuwania bólu.


MMÓÓZGOWE OZGOWE OŚŚRODKI NOCYCEPCJIRODKI NOCYCEPCJI


NEUROPRZEKAŹNIKI W NOCYCEPCJINEUROPRZEKAŹNIKI W NOCYCEPCJI

W obwodowym układzie nerwowymW obwodowym układzie nerwowym-- substancja Psubstancja P-- acetylocholinaacetylocholina-- histaminahistamina-- somatostatynasomatostatyna-- prostaglandynyprostaglandyny

W ośrodkach mózgowychW ośrodkach mózgowych-- noradrenalinanoradrenalina

Czy istnieje podłoże neuronalne intersubiektywnego Czy istnieje podłoże neuronalne intersubiektywnego zróżnicowania intensywności doznań bólowych?zróżnicowania intensywności doznań bólowych?

http://www.wfubmc/edu/nba/faculty/coghill/coghill.htmlhttp://www.wfubmc/edu/nba/faculty/coghill/coghill.html

Coghill RC, McHaffie JG, Yen YCoghill RC, McHaffie JG, Yen Y

●● technika pomiaru: fMRItechnika pomiaru: fMRI●● bodziec termiczny (49bodziec termiczny (49°°C)C)●● badani podzieleni na 2 grupy: odczuwajbadani podzieleni na 2 grupy: odczuwająącychcychbbóóll z wysokz wysokąą (HIGH) i nisk(HIGH) i niskąą (LOW) intensywno(LOW) intensywnośściciąą

HIGH

LOW

WYNIKIWYNIKI: grupa HIGH: wi: grupa HIGH: więększa aktywacja obszarksza aktywacja obszaróów w pierwszorzpierwszorzęędowych okolicy czuciowej kory (SI) oraz dowych okolicy czuciowej kory (SI) oraz kory przedniego zakrkory przedniego zakręętu obrtu obręęczy (ACC) czy (ACC)

KONTROLA TRANSMISJI BODŹCÓW NOCYCEPTYWNYCH KONTROLA TRANSMISJI BODŹCÓW NOCYCEPTYWNYCH

TEORIA BRAMKOWANIA TEORIA BRAMKOWANIA –– Melzack i Wall (1965)Melzack i Wall (1965)PPobudzenie wobudzenie włłóókien przewodzkien przewodząących informacjcych informacjęę dotykowdotykowąą(A(Aδδ) hamuje przewodzenie bod) hamuje przewodzenie bodźźccóów bw bóólowychlowych

pobudzenie włókien dotykowych

pobudzenie włókien bólowych

ISTOTA ISTOTA GALARETOWATAGALARETOWATAneurony wstawkoweneurony wstawkowe

bólowe bólowe włókna włókna transmisyjnetransmisyjne

hamowaniebramka

zamknięta

bramka otwarta

MModyfikacja teorii bramkowania odyfikacja teorii bramkowania -- Bowsher (1983)Bowsher (1983)KONTROLA TRANSMISJI BODŹCÓW NOCYCEPTYWNYCH KONTROLA TRANSMISJI BODŹCÓW NOCYCEPTYWNYCH

PPodstawy teorii: odstawy teorii: -- występowanie dwóch funkcjonalnie odmiennych typów neuronów w rogwystępowanie dwóch funkcjonalnie odmiennych typów neuronów w rogach ach tylnych rdzenia, zwłaszcza w tylnych rdzenia, zwłaszcza w istocie galaretowatejistocie galaretowatej: przewodzących i : przewodzących i hamujących inf. hamujących inf. bbólowąólową-- odkrycieodkrycie neuromodulatorów opioidowychneuromodulatorów opioidowych i ich receptorów na błonie i ich receptorów na błonie synaptycznej neuronówsynaptycznej neuronów 2 PROCESY2 PROCESYhamowanie presynaptyczne hamowanie postsynaptyczne

ANTYNOCYCEPTYWNY ANTYNOCYCEPTYWNY UKŁAD ZSTĘPUJĄCYUKŁAD ZSTĘPUJĄCY

OOśśrodki w pniu mrodki w pniu móózgu:zgu:

●● istota szara istota szara okookołłowodociowodociąągowagowa

●● miejscmiejscee sinawesinawe

●● jjąądro wielkie szwudro wielkie szwu

●● przednia czprzednia częśćęśćbrzusznobrzuszno--przyprzyśśrodkowego rodkowego rdzenia przedrdzenia przedłłuużżonegoonego

przewodzi impulsy przewodzi impulsy

do rogu tylnego rdzenia do rogu tylnego rdzenia krkręęgowegogowego

BÓL BÓL -- KOŃCZYNY FANTOMOWEKOŃCZYNY FANTOMOWE

STRESSTRES

-- termin wprowadzony w latach trzydziestych XX wiekutermin wprowadzony w latach trzydziestych XX wieku

przez kanadyjskiego uczonego H. przez kanadyjskiego uczonego H. Selye’egoSelye’ego

Stres w ujęciu fizjologicznymStres w ujęciu fizjologicznym

-- zespół nerwowych i humoralnych reakcji organizmu zespół nerwowych i humoralnych reakcji organizmu na nieobojętne biologicznie bodźce (na nieobojętne biologicznie bodźce (stresorystresory))

-- reakcje te stanowią istotny składnik procesów reakcje te stanowią istotny składnik procesów homeostazy wewnątrzustrojowejhomeostazy wewnątrzustrojowej

STRESSTRES

Czynniki potencjalnie wywołujące stresCzynniki potencjalnie wywołujące stres-- fizycznefizyczne-- psychicznepsychiczne

Większość z bodźców, które powodują ból, Większość z bodźców, które powodują ból, wywołują także stres.wywołują także stres.

ANALGEZJA ANALGEZJA –– całkowite zniesienie lub osłabienie czucia bólu całkowite zniesienie lub osłabienie czucia bólu (np. analgezja (np. analgezja postresowapostresowa))

1.1. neuronalnoneuronalno--nieopioidowa i neuronalnonieopioidowa i neuronalno--opioidowaopioidowa

-- efekt uaktywnienia przez stresory oefekt uaktywnienia przez stresory ośśrodkrodkóów mw móózgowych zgowych i dri dróóg g zstępującego układu zstępującego układu antynocyceptywnantynocyceptywnegoego

-- wywowywołłana stresorami krana stresorami króótkotrwatkotrwałłymi lub nie wpymi lub nie wpłływajywająącymi cymi na organizm bezpona organizm bezpośśredniorednio

2. hormonalno2. hormonalno--nieopioidowa i hormonalnonieopioidowa i hormonalno--opioidowaopioidowa

-- efekt oddziaefekt oddziałływania osi podwzgywania osi podwzgóórzoworzowo--przysadkowoprzysadkowo--nadnerczowej na systemy antynocyceptywnenadnerczowej na systemy antynocyceptywne

-- wywowywołłana stresorami ana stresorami długodługotrwatrwałłymi lub ymi lub powtarzającymi siępowtarzającymi się

STRES A PERCEPCJA BSTRES A PERCEPCJA BÓÓLULU

STRES FIZJOLOGICZNYSTRES FIZJOLOGICZNY-- zespół nerwowych i hormonalnych reakcji organizmu zespół nerwowych i hormonalnych reakcji organizmu na nieobojętne bodźce (stresory), pozwalający na nieobojętne bodźce (stresory), pozwalający na przywrócenie homeostazy wewnątrzustrojowejna przywrócenie homeostazy wewnątrzustrojowej

STRES PSYCHOLOGICZNY STRES PSYCHOLOGICZNY –– 3 podej3 podejśścia:cia:

1. stres jako 1. stres jako czynnik zewnczynnik zewnęętrznytrzny (bodziec, sytuacja, (bodziec, sytuacja, zdarzenie obcizdarzenie obciążążajająące dla psychiki) ce dla psychiki)

2. stres jako 2. stres jako stanstan bbęęddąący odpowiedzicy odpowiedziąą na negatywne zmiany na negatywne zmiany w otoczeniuw otoczeniu

3. stres jako specyficzna 3. stres jako specyficzna relacjarelacja mimięędzy jednostkdzy jednostkąąi otoczeniemi otoczeniem

STRESSTRES

STRESSTRES

Reaktywność organizmu na różne czynniki stresowe jest cechą indyReaktywność organizmu na różne czynniki stresowe jest cechą indywidualną.widualną.

Charakterystyka zespoCharakterystyka zespołłu reakcji stresowych u reakcji stresowych –– H. Selye (1956)H. Selye (1956)

Stres wywoStres wywołłuje w organizmie zmiany strukturalne i chemiczne uje w organizmie zmiany strukturalne i chemiczne –– tzw. ogtzw. ogóólny zesplny zespóółł przystosowania przystosowania ((GAS GAS –– general adaptation syndrom)general adaptation syndrom)

GAS GAS przebiega w trzech stadiach:przebiega w trzech stadiach:

1. 1. reakcja alarmowareakcja alarmowa –– ogólna mobilizacja organizmuogólna mobilizacja organizmu

2. stadium odporno2. stadium odpornośścici –– wzrost przemian katabolicznych wzrost przemian katabolicznych i procesów transportu wewnątrzustrojowego, i procesów transportu wewnątrzustrojowego, reakcje przeciwzapalne, zmiany naczyniowe, reakcje przeciwzapalne, zmiany naczyniowe, stan ogólnego pobudzenia mięśniowego i nerwowegostan ogólnego pobudzenia mięśniowego i nerwowego

3. stadium wyczerpania3. stadium wyczerpania –– patologiczne zmiany w tkankach, patologiczne zmiany w tkankach, owrzodzenia, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, owrzodzenia, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, reumatyczne zapalenie stawów, obniżenie reaktywności reumatyczne zapalenie stawów, obniżenie reaktywności odpornościowej organizmu, śmierćodpornościowej organizmu, śmierć

ZESPÓŁ REAKCJI STRESOWYCHZESPÓŁ REAKCJI STRESOWYCH

Charakterystyka zespoCharakterystyka zespołłu reakcji stresowych u reakcji stresowych –– H. Selye (1956)H. Selye (1956)

ZESPÓŁ REAKCJI STRESOWYCHZESPÓŁ REAKCJI STRESOWYCH

STRES STRES -- GŁÓWNE SYSTEMY NEUROGŁÓWNE SYSTEMY NEURONALNE i NALNE i HORMONALNEHORMONALNE

1. 1. oś podwzgórzowooś podwzgórzowo--przysadkowoprzysadkowo--nadnerczowanadnerczowa (system (system humoralny)humoralny)2. 2. współczulna gałąź współczulna gałąź AUNAUN (system (system nerwowonerwowo--humoralny)humoralny)3. 3. oośrodkśrodkowy układ owy układ nerwowynerwowy

CRHCRH –– hormon hormon kortykotropowy kortykotropowy

ACTHACTH –– hormon hormon adrenokortykotropowyadrenokortykotropowy

GLIKOKORTYKOIDYGLIKOKORTYKOIDY(glikokortykosteroidy): (glikokortykosteroidy): kortyzol i kortykosteronkortyzol i kortykosteron

STRES A PROCESY UCZENIA I PAMIĘCISTRES A PROCESY UCZENIA I PAMIĘCI

WPWPŁŁYW STRESU NA NEURONY HIPOKAMPAYW STRESU NA NEURONY HIPOKAMPA

CiCiężężki, krki, króótkotrwatkotrwałły stres moy stres możże prowadzie prowadzićć do kurczenia sido kurczenia sięędendrytdendrytóów w hipokampie. Skutki tego procesu sw w hipokampie. Skutki tego procesu sąą odwracalne odwracalne pod warunkiem ustpod warunkiem ustąąpienia stresu. Jepienia stresu. Jeżżeli sytuacja stresowa eli sytuacja stresowa przedprzedłłuużża sia sięę neurony hipokampa ulegajneurony hipokampa ulegająą zwyrodnieniu i dochodzi zwyrodnieniu i dochodzi do trwado trwałłej utraty pamiej utraty pamięęci ci (McEwen 1992)(McEwen 1992)..

DegeneracjDegeneracjęę hipokampa stwierdzono u zwierzhipokampa stwierdzono u zwierząąt t –– m.in. u mam.in. u małłp p i myszy i myszy żżyjyjąących w warunkach stresu spocych w warunkach stresu społłecznego ecznego (Sapolsky (Sapolsky 1990, Uno i in. 1995)1990, Uno i in. 1995)

WPWPŁŁYW STRESU NA NEURONY HIPOKAMPAYW STRESU NA NEURONY HIPOKAMPA

DegeneracjDegeneracjęę hipokampa oraz zaburzenia pamihipokampa oraz zaburzenia pamięęci stwierdzono ci stwierdzono u ludzi, ktu ludzi, któórzy poddani byli chronicznemu stresowi rzy poddani byli chronicznemu stresowi –– np. u ofiar np. u ofiar maltretowanimaltretowania a w dzieciw dziecińństwie, weteranstwie, weteranóów wojny w Wietnamiew wojny w Wietnamie(Brenner i in. 1995).(Brenner i in. 1995).

BezpoBezpośśrednim czynnikiem odpowiedzialnym za zmiany rednim czynnikiem odpowiedzialnym za zmiany w hipokampie jest prawdopodobnie nadmierne wydzielanie w hipokampie jest prawdopodobnie nadmierne wydzielanie hormonu sterydowegohormonu sterydowego -- kortyzolukortyzolu przez korprzez koręę nadnerczy nadnerczy (McEwen i Sapolsky 1995)(McEwen i Sapolsky 1995)..

STRES A PROCESY UCZENIA I PAMIĘCISTRES A PROCESY UCZENIA I PAMIĘCI

Zależności między strukturami zaangażowanymi w reakcje stresoweZależności między strukturami zaangażowanymi w reakcje stresowe a hipokampema hipokampem

wg J. LeDoux (1996)

stresor spostrzeżenie zagrożenia

kora sensoryczna

wzgórze sensoryczne

ciało migdałowate

podwzgórzejądro przykomorowe

przysadka

kora nadnerczy

HIPOKAMP

pobudza hamuje

CRHpobudza

ACTH pobudza

kortyzol pobudza

kortyzol pobudza

Hipokamp jest czHipokamp jest częśęściciąą ukukłładu dziaadu działłajająącego na zasadzie cego na zasadzie sprzsprzężężenia zwrotnego, ktenia zwrotnego, któóry reguluje poziom ry reguluje poziom ““hormonhormonóów w stresustresu”” we krwi i dostosowuje go do sytuacji.we krwi i dostosowuje go do sytuacji.

Gdy stres dGdy stres dłługo siugo sięę utrzymuje regulujutrzymuje regulująąca funkcja ca funkcja hipokampa ulega zaburzeniu.hipokampa ulega zaburzeniu.

UpoUpośśledzony zostaje rledzony zostaje róówniewnieżż proces wywoproces wywołływania w ywania w hipokampie dhipokampie dłługotrwaugotrwałłego wzmocnienia synaptycznego.ego wzmocnienia synaptycznego.

05_Bol i stres_M

Documents

Transcript of 05_Bol i stres_M