8.1SKÓRA SUCHAMaria Noszczyk

Skóra sucha to skóra o niskiej zawartoÊciwody w naskórku. Uwa˝a si´, ˝e jest to tak-˝e czasem skóra z zaburzeniami procesu ro-gowacenia naskórka i nieprawid∏owym pro-cesem z∏uszczania si´ komórek warstwyrogowej. W wyniku zaburzeƒ dojrzewaniakomórek naskórka dochodzi do wadliwegoprzetwarzania filagryny, z której powsta-jà sk∏adniki NMF. Zaburzone jest tak˝ewytwarzanie lipidów warstwy ochronnej.Przyczynia si´ to do suchoÊci naskórka, coz kolei zak∏óca proces z∏uszczania si´ zrogo-wacia∏ych komórek, gdy˝ przy niskiej zawar-toÊci wody nie funkcjonujà prawid∏owo en-zymy umo˝liwiajàce eksfoliacj´. Pog∏´bia tosuchoÊç skóry. Zaburzenia rogowacenia na-skórka sà tak˝e cechà charakterystycznàniektórych chorób skórnych, np. rybiej ∏u-ski, wrodzonej choroby, w której suchoÊç jestjednym z podstawowych objawów. Etiopato-geneza suchoÊci skóry u osób zdrowych mo-˝e mieç podobne przyczyny, wynikajàcez nieprawid∏owoÊci procesów keratynizacjinaskórka.

Skóra sucha nie jest przeciwieƒstwem skó-ry t∏ustej, istnienie obu rodzajów skóry u tejsamej osoby jest mo˝liwe.

Zwykle najwi´ksze nasilenie suchoÊciskóry stwierdza si´ u osób ze skórà nie-przet∏uszczajàcà si´ (osoby z niskà aktyw-noÊcià gruczo∏ów ∏ojowych) lub w rejonachcia∏a z naturalnie niewielkà iloÊcià gruczo-∏ów ∏ojowych, np. na koƒczynach dolnychi górnych. Na twarzy boczne partie sà wi´cna ogó∏ bardziej suche ni˝ Êrodek: nosi broda.

8.1.1ZawartoÊç wody w naskórku

Woda decydujàca o stopniu nawil˝enia na-skórka pochodzi ze skóry w∏aÊciwej. W wy-niku ró˝nicy ciÊnieƒ osmotycznych prze-chodzi ona przez naskórek, nawil˝ajàc go,i odparowuje do Êrodowiska. Przeznaskórko-wà utrat´ wody okreÊla si´ mianem TEWL(trans-epidermal water loss).

ZawartoÊç wody w naskórku zale˝y odwypadkowej si∏ dwóch procesów: odparo-wywania wody z naskórka do Êrodowiska

PIEL¢GNACJA TWARZY 8

02 Noszczyk Kosmetol II.qxd 30/12/09 12:36 Page 107

KOSMETOLOGIA STOSOWANA – PIEL¢GNACJA CODZIENNA SKÓRY108

i procesu odwrotnego warunkowanego zdol-noÊcià naskórka do zahamowania ucieczkiwody.

ZdolnoÊç naskórka do zatrzymania wodyzale˝y przede wszystkim od w∏aÊciwoÊci ba-riery ochronnej, a tak˝e prawid∏owego prze-biegu procesów rogowacenia i zdolnoÊci na-skórka do produkcji naturalnego czynnikanawil˝ajàcego (NMF).

Nie ma bezwzgl´dnych norm okreÊlajà-cych prawid∏owà zawartoÊç wody w naskórku(tab. 8.1). Normy mo˝na wyraziç w procen-tach ca∏kowitej masy korneocytów. W skórzew∏aÊciwej, b´dàcej magazynem wody dla orga-nizmu, jest 70–80% wody. W naskórku w g∏´-bokich warstwach zawartoÊç wody jest naj-wi´ksza i maleje ona w miar´ przesuwania si´komórek ku powierzchni.

Przy niskiej zawartoÊci wody bia∏ko na-skórka – α-keratyna przechodzi w postaç β,charakteryzujàcà si´ du˝à kruchoÊcià. Sucha

skóra staje si´ mniej elastyczna i krucha, tzn.bardziej podatna na urazy mechaniczne.Mogà powstawaç na niej p´kni´cia i rany.

Rycina 8.1. Kierunek przep∏ywu wody przez skór´. Parowanie wody ogranicza warstwa ∏oju na powierzchninaskórka, warstwa rogowa oraz czàsteczki NMF i lipidy naskórka.

Tabela 8.1. Normy okreÊlajàce prawid∏owà zawar-toÊç wody w naskórku

Prawid∏owa zawartoÊç wody

Warstwa podstawna 70–50%

Warstwa kolczysta 50–40%

Warstwa ziarnista 40–20%

Warstwa rogowa 12–15%

Niska zawartoÊç wody w warstwie rogowej > 12% – skóra sucha

02 Noszczyk Kosmetol II.qxd 30/12/09 12:36 Page 108

8.1.2Cechy skóry suchej

Skóra sucha charakteryzuje si´ m.in.:

1. Nierównà powierzchnià.2. W wyniku tej nierównoÊci jest matowa

(skóra t∏usta lepiej odbija Êwiat∏o).3. Ma jasnoblady kolor, cz´sto z odcieniem

ró˝owym, na skutek przeÊwitywania przezcienki naskórek naczyƒ krwionoÊnych.

4. Niekiedy pojawiajà si´ na niej bia∏awe ∏u-ski, p´kni´cia, szczeliny i nad˝erki.

5. W dotyku jest szorstka i „t´pa” w odró˝-nieniu do Êliskiej cery t∏ustej.

6. Osoby ze skórà suchà skar˝à si´ na po-czucie Êciàgni´cia i mrowienia, czasemwyst´puje Êwiàd.

Ad 1 i 2. Nierówna powierzchnia wynikaz nagromadzenia si´ na powierzchni naskór-ka wi´kszej iloÊci komórek suchej warstwyzrogowaciej. W dobrym oÊwietleniu i po-wi´kszeniu widaç wyraênie zaznaczone, g∏´-bokie poletka naskórka. Przy du˝ej suchoÊciskóry poletka widoczne sà bez powi´ksze-nia. Ich brzegi mogà pokrywaç si´ ∏uskamiz∏uszczajàcego si´ naskórka. W linii pog∏´-

bionych poletek powstajà z czasem powierz-chowne zmarszczki. W niektórych miej-scach cia∏a, przy du˝ej suchoÊci skóry,u osób z alergiami linie te mogà byç widocz-ne ju˝ w m∏odym wieku. Cech´ t´, porówny-wanà do wyglàdu skóry w powi´kszeniu, na-zywa si´ lichenizacjà naskórka.

Ad 3. Osoby ze skórà suchà majà zwyklecieƒszy naskórek i w zwiàzku z tym cieƒszàwarstw´ kolczystà, która jest s∏abiej prze-puszczalna dla Êwiat∏a i w rezultacie decydu-je o odcieniu cery.

Ad 4. W miejscach du˝ych napi´ç me-chanicznych nieelastyczny, kruchy naskórekmo˝e p´kaç. Najcz´Êciej p´kni´cia pojawiajàsi´ na koƒczynach, np. opuszkach palców,na skórze ràk i stóp.

Ad 5. W wywiadzie osoby ze skórà suchàskar˝à si´ na poczucie napi´cia (Êciàgania)skóry, zw∏aszcza po umyciu myd∏em, aleczasem tak˝e samà wodà. Poczucie dyskom-fortu powoduje, ˝e po umyciu twarzy od-czuwa si´ koniecznoÊç naniesienia kremu.Kremy bardzo „lekkie” o ma∏ej zawartoÊcit∏uszczów, ˝ele, bezt∏uszczowe emulsje ∏ago-dzà uczucie napi´cia skóry zwykle na krótkiczas. SuchoÊç skóry cia∏a mo˝e spowodowaçuczucie Êwiàdu.

PIEL¢GNACJA TWARZY 109

Rycina 8.2 a, b. Pod okiem lewym wyprysk kontaktowy nasilajàcy objawy suchoÊci naskórka i wzmacniajàcywyrazistoÊç zmarszczek. Tego typu zmarszczki nazywane „liniowymi” wyg∏adzajà si´ po wyrównaniu nawil˝e-nia skóry (patrz te˝ rozdzia∏ „Skóra dojrza∏a”).

a b

02 Noszczyk Kosmetol II.qxd 30/12/09 12:36 Page 109

8.1.3Rodzaje i przyczyny skóry suchej

Wyró˝nia si´ kilka rodzajów skóry suchej,g∏ównie ze wzgl´du na etiopatogenez´.

Czynniki powodujàce suchoÊç skórymo˝na podzieliç na czynniki endogennei egzogenne (tab. 8.2).

1. Wrodzona sk∏onnoÊç do suchoÊci skóry(czyli skóra sucha idiopatyczna, wrodzo-na) mo˝e byç zwiàzana z dysfunkcjà na-skórkowà polegajàcà na zmniejszonymwytwarzaniu sk∏adników NMF (amino-kwasów, PCA i kwasu urokanowego). Jed-nym z powodów mo˝e byç mutacja genudla prekursora filagryny, bia∏ka naskórka,lub zaburzenia metabolizmu na etapiepowstawania tego bia∏ka z prekursorów.SuchoÊç skóry mo˝e objawiç si´ we wczes-nym okresie ˝ycia. Podobny defekt dojrze-wania komórek naskórka stwierdza si´u osób chorujàcych na ∏uszczyc´ i rybià∏usk´.

2. Zwykle w okresie dojrzewania, na skutekwi´kszego ∏ojotoku, problemy wynikajàcez suchoÊci na pewien czas zmniejszajà si´,po czym w okresie przekwitania, na skutekni˝szej stymulacji hormonalnej (obni˝a si´st´˝enie hormonów androgenowych) i od-t∏uszczenia skóry znów przybierajà na sile.Mówi si´ wtedy o skórze suchej starczej.U osób starszych powodem suchoÊci skórymogà byç tak˝e stwierdzane z wiekiem za-burzenia przemian kwasów t∏uszczowychomega-6, prowadzàce do zak∏ócenia proce-

su keratynizacji naskórka i powstawaniask∏adników bariery ochronnej (patrzpunkt 3).

3. Wrodzonej sk∏onnoÊci do suchej skórymogà towarzyszyç choroby skórne, np.atopowe zapalenie skóry (AZS) lub wy-prysk kontaktowy, zwiàzany ze skóràwra˝liwà. Mówi si´ wtedy o skórze suchejwra˝liwej (patrz te˝ cera wra˝liwa).W skórze osób z AZS stwierdza si´ obni-˝onà iloÊç kwasu linolowego oraz metabo-licznà dysfunkcj´ enzymu delta-6-desatu-razy. Enzym ten powoduje przekszta∏caniekwasu linolowego w kwas gamma-linole-nowy, jeden z NNKT – niezb´dnych nie-nasyconych kwasów t∏uszczowych. Niedo-bór kwasu gamma-linolenowego w skórzepowoduje zak∏ócenia funkcjonowania ba-riery ochronnej i suchoÊç skóry.

4. SuchoÊç skóry mo˝e wynikaç z ma∏ej ak-tywnoÊci gruczo∏ów ∏ojowych. Mówi si´wtedy o skórze suchej, odt∏uszczonej. Ma∏oaktywny ∏ojotok wynika z wrodzonej ni-skiej ekspresji genu dla enzymu 5-alfa-re-duktazy. Enzym ten metabolizuje testoste-ron w dihydrotestosteron (DHT) – hormonandrogenowy silnie stymulujàcy prac´ gru-czo∏ów ∏ojowych (patrz rozdzia∏ pt. „Piel´-gnacja skóry t∏ustej”). Odró˝nianie suchejskóry od skóry suchej odt∏uszczonej maznaczenie praktyczne, gdy˝ skóra odt∏usz-czona, poza sk∏adnikami wià˝àcymi wod´,wymaga w piel´gnacji stosowania sk∏adni-ków regenerujàcych barier´ ochronnà na-skórka i wi´kszej iloÊci sk∏adników t∏usz-czowych tak˝e o dzia∏aniu okluzyjnym(patrz ni˝ej). Sucha skóra towarzyszy tak˝echorobom skóry zwiàzanym z zaburzenia-

KOSMETOLOGIA STOSOWANA – PIEL¢GNACJA CODZIENNA SKÓRY110

Tabela 8.2. Czynniki powodujàce suchoÊç skóry (omówienie w tekÊcie)

Czynniki endogenne 1. Wrodzona dysfunkcja naskórkowa bariery ochronnej2. Dysfunkcja naskórkowa zwiàzana z wiekiem3. Skóra sucha wra˝liwa 4. Sucha skóra zwiàzana z zaburzeniami wydzielania ∏oju

Czynniki egzogenne 5. Wyniszczenie i odwodnienie organizmu (wymioty, leki odwadniajàce) bardzo rzadko(uszkodzenia bariery ochronnej) 6. Czynniki chemiczne – Êrodki myjàce, detergenty

7. Czynniki Êrodowiskowe – suche powietrze, s∏oƒce, mróz

02 Noszczyk Kosmetol II.qxd 30/12/09 12:36 Page 110