4 / 2015 / vol. 4Kosmetologia Estetyczna 237

ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNAA

| PODZIAŁ FOTODERMATOZ

•Fotodermatozy idiopatyczne (przyczyna nieznana).

Przykładem w tej grupie jest wielopostaciowa osutka

świetlna. To częste schorzenie u dzieci i dorosłych,

prowokowane przede wszystkim przez promienio-

wanie UVA. Fotodermatozami idiopatycznymi są

również: pokrzywka słoneczna i świerzbiączka let-

nia. W przebiegu tych chorób obserwujemy np. ru-

mień, grudki, pęcherzyki, pęcherze.

•Fotodermatozy egzogenne (wywołane przez czynniki

zewnętrzne). Do ich powstania potrzebna jest sub-

stancja fotoalergiczna lub fototoksyczna, a także pro-

mieniowanie UVA. Czynników, które mogą wywołać

to schorzenie, jest wiele: leki, kosmetyki, soki roślinne.

•Fotodermatozy endogenne (uwarunkowane gene-

tycznie lub np. na skutek niedoboru witamin). Do tej

grupy chorób zaliczamy porfirię i pelagrę.

Porfirie skórne – czynnikiem światłouczulającym

jest porfiryna, obecna naturalnie w skórze. Główne

objawy to powstawanie pęcherzyków oraz owrzodzeń.

Pelagra charakteryzuje się rumieniem, połączonym

z zapaleniem warg oraz zajadami. Równolegle rozwija

się męczliwość mięśni. Pelagra spowodowana jest nie-

doborem witamin B1, B2, B6 i PP.

•Choroby, których stan pogarsza się pod wpływem UV.

Toczeń rumieniowy, pęcherzyca liściasta, pemfigoid,

choroba Dariera, zapalenie skórno - mięśniowe, trądzik

różowaty, w którym występują zaburzenia naczynio-

we, łojotokowe zapalenie skóry, atopowe zapalenie skó-

ry, liszaj płaski, bardzo często również łuszczyca.

•Genodermatozy (uwarunkowane genetycznie cho-

roby skóry). Zaliczamy do nich skórę pergaminową

i barwnikową. W obrębie zmian na skórze, np. od-

barwień, naczynek krwionośnych, plam soczewico-

watych, powstają zmiany nowotworowe.

| REAKCJE FOTOTOKSYCZNE

Reakcje fototoksyczne powstają na skutek uszkodzenia

tkanek przez substancje aktywne na światło. Pojawia

się reakcja zapalna. Odczyny fototoksyczne dotyczą tyl-

ko miejsc, które były eksponowane na promieniowanie

UVA i substancje fototoksyczną. Po usunięciu czynni-

ka, który wywołuje nadwrażliwość, następuje szybka

poprawa stanu pacjenta. Zmiany pojawiają się w ciągu

kilku minut lub godzin po kontakcie ze światłem. Podob-

ne są do oparzenia słonecznego. Obserwujemy obrzęk,

rumień, pęcherze, a nawet przebarwienia pozapalne.

Reakcje fototoksyczne mogą być wywołane przez:

•Psoraleny: związki naturalnie występujące w rośli-

nach, stosowane jako substancje zapachowe. Bogate

w furanokumaryny, o działaniu silnie fotouczulają-

cym. Należą do nich rośliny z rodziny:

– selerowatych: barszcz Mantegazziego, barszcz So-

snowskiego, pasternak zwyczajny, seler, marchew

zwyczajna, aminek większy, pietruszka zwyczajna,

koper, arcydzięgiel;

mgr Natalia Galas

M: +48 660 482 231

E: nataliagalas1@gmail.com

Fot. 1 Barszcz Sosnowskiego. Roślina bogata w furanokumaryny, które uwrażliwiają skórę na promieniowanie słoneczne Źródło [I]

Fot. 2 Reakcja fototoksyczna, na skórze, po kontakcie z barszczem Sosnowskiego Źródło [II]

S łońce jest potrzebne do prawidłowe-

go funkcjonowania naszego organi-

zmu. Poprawia samopoczucie, syntezuje

witaminę D, pobudza wydzielanie wie-

lu hormonów. Jednak nie zawsze jest

naszym sprzymierzeńcem. Nadmiar

promieniowania może powodować

wiele objawów niepożądanych. W okre-

sach intensywnego nasłonecznienia

powinniśmy pamiętać o ochronie prze-

ciwsłonecznej, aby zminimalizować ry-

zyko niepożądanych reakcji skórnych.

W przeciwnym razie, już po krótkiej

ekspozycji, możemy zaobserwować

nadwrażliwość na promieniowanie ul-

trafioletowe (UV), elektromagnetyczne

(widzialne) czy podczerwone (IR), nazy-

wane fotodermatozą.

Ta zróżnicowana grupa chorób skóry

powstaje na skutek nieprawidłowości ge-

netycznych, metabolicznych, jak również

pod wpływem czynników zewnętrznych, takich

jak: leki, kosmetyki, soki roślinne (reakcje fototok-

syczne, fotoalergiczne).

Fotodermatozy najczęściej występują w okoli-

cach twarzy, szyi, dekoltu, przedramion i dłoni.

Fotodermatozy – ,,uczulenia na słońce”

4 / 2015 / vol. 4Kosmetologia Estetyczna238

ARTYKUŁ MEDYCYNA ESTETYCZNAA

– rutowatych: pomarańcza bergamota, cytryna zwy-

czajna, ruta zwyczajna;

– morwowatych: figowiec pospolity.

•Dziurawiec (rodzina Hypericaceae): działanie foto-

uczulające ma hiperycyna zawarta w dziurawcu.

•Dziegcie: ciecz, powstająca w wyniku suchej destyla-

cji kory brzozowej, bukowej.

•Olejki: bergamotowy, cedrowy, sandałowy, cytrusowy.

Olejek bergamotowy występujący jako jeden ze skład-

ników perfum, może wywoływać fototoksyczne za-

palenie skóry breloque dermatitis (na skórze dekoltu).

•Barwniki: antrachinon, eozyna, róż bengalski.

•Związki stosowane jako substancje promieniochron-

ne: np. 2-etoksyetylo-p-metoksycynamonian.

| REAKCJE FOTOALERGICZNE

Reakcje fotoalergiczne powstają po miejscowej lub ogól-

noustrojowej ekspozycji na substancje fotoalergiczną

i promieniowanie UV. Do objawów dochodzi u osób

nadwrażliwych, zwykle po 24 do 48 godzin. Powstają

zmiany o charakterze fotoalergicznego wyprysku kon-

taktowego, w przebiegu reakcji immunologicznej typu

IV. Zmiany mogą występować zarówno na skórze eks-

ponowanej na promieniowanie, jak i osłoniętej. Obser-

wujemy grudki z uporczywym świądem.

Fot. 8 Reakcja fotoalergiczna na podudziach Źródło [III]

Fot. 9 Reakcja fotoalergiczna na dekoldzie Źródło [IV]

Reakcje fotoalergiczne mogą być wywołane przez:

•Filtry słoneczne – kwas p-aminobenzoesowy (PABA)

był jednym z najstarszych filtrów do stosowania ze-

wnętrznego, obecnie wycofany z użycia, benzofenon.

• Substancje zapachowe: 6-metylokumaryny, piżmo

ambretowe.

• Substancje roślinne:

– rodzina Compositae: chryzantema, dalia, arnika, sło-

necznik, rumianek, stokrotka, krwawnik, nagietek,

wrotycz, nawłoć, bylica pospolita, również sałata

i cykoria. Wywołują fotoalergiczne kontaktowe zapa-

lenie skóry i alergiczne kontaktowe zapalenie skóry;

– diallilodisiarczek w czosnku.

•Konserwanty: bitionol, diglukonian chlorheksydyny.

• Sufonamidy: działają bakteriostatycznie i odkażająco.

•Pochodne fenotiazyny, np. chloropromazyna, stoso-

wane w lekach przeciwpsychotycznych.

•Tiazydy, stosowane np. w niewydolności serca.

Fot. 10 Rumianek (Matricaria L.), bogaty w olejki eteryczne, flawonoidy, garbniki czy np. fenolokwasy Źródło [VII]

Fot. 11 Nagietek (Calendula officinalis L.), działa przeciwzapalnie, przeciwgrzybicznie, przyspiesza gojenie Źródło [VIII]

Fot. 3 Reakcja fototoksyczna na dekolcie Źródło [III]

Fot. 4. Reakcja fototoksyczna na palcu ręki, z wystąpieniem pęcherza Źródło [IV]

Fot. 5 Dziurawiec (Hypericum L.), uczula na światło zwłaszcza osoby o jasnej karnacji Źródło [V]

Fot. 6 Dziegcie, o właściwościach antyseptycznych i bakteriobójczych Źródło [I]

Fot. 7 Barszcz Mantegazziego, spokrewniony z barszczem Sosnowskiego Źródło [VI]

4 / 2015 / vol. 4Kosmetologia Estetyczna 239

ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNAA | PRZYKŁADY LEKÓW, KTÓRE MOGĄ

WYWOŁYWAĆ REAKCJE FOTOTOKSYCZNE

I FOTOALERGICZNE.

•Leki bakteriobójcze: azytromycyna, tetracyklina.

•Leki przeciwpasożytnicze: chinina.

•Leki przeciwgrzybiczne: ketokonazol, terbinafina.

•Leki przeciwbólowe: ibuprofen, naproksen.

•Leki przeciwcukrzycowe: metformina.

•Leki krążeniowe i przeciwnadciśnieniowe: bisoprolol,

kaptopryl.

•Leki przeciwalergiczne: loratadyna, prometazyna.

| DIAGNOSTYKA I LECZENIE FOTODERMATOZ

W diagnostyce fotodermatoz pomagają próby świetlne,

takie jak: klasyczna próba rumieniowa, próba fototok-

syczna czy fototest płatkowy.

•Klasyczna próba świetlna: służy do badania indywi-

dualnej wrażliwości skóry, na poszczególne długości

promieniowania słonecznego: UVA, UVB i promie-

niowania widzialnego. Wskazaniem do badania są:

wielopostaciowa osutki świetlne, fotodermatozy

uwarunkowane genetycznie, schorzenia, w których

światło słoneczne jest czynnikiem zaostrzającym lub

wyzwalającym.

• Próba fototoksyczna: określa nadmierną wrażliwość

naszej skóry na UVA w obecności środków fototok-

sycznych. Wskazaniem do badania jest: oparzenie

słoneczne po zastosowaniu leków oraz oparzenie

słoneczne po kontakcie z roślinami.

• Fototest płatkowy: służy do analizy powstających

na skórze odczynów alergicznych, pod wpływem

promieniowania ultrafioletowego lub widzialnego.

Wykonywany w diagnostyce zmian alergicznych,

wywołanych lekami doustnymi lub środkami stoso-

wanymi zewnętrznie, po nasłonecznieniu.

W leczenie fotodermatoz wykorzystywane są:

β-karoten, fotochemioterpia PUVA, hartowanie po-

przez UVB, środki promieniochronne, leki przeciwhi-

staminowe, w stanach ostrych Prednizon (wykazuje

działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne), prepa-

raty steroidowe oraz zawierające wapń i witaminę C.

Warto też wspomnieć o chłodnych okładach, przyno-

szących skórze ulgę, np. z soli fizjologicznej i wodnego

roztworu kwasu bornego.

| PODSUMOWANIE

Najważniejszym elementem leczenia fotodermatoz jest

identyfikacja czynnika, który powoduje odczyny skórne,

a następnie jego eliminacja. Jest to istotne ze względu na

możliwość występowania przetrwałej nadwrażliwości

na światło i wiążącej się z nim erytrodemii, czyli uogól-

nionego zajęcia skóry przez zmiany chorobowe. Ponadto,

objawy w przebiegu fotodermatoz mogą zagrażać życiu,

dlatego tak istotna jest analiza każdego przypadku.

Pomimo że świadomość populacji na temat fotoder-

matoz jest jeszcze bardzo niska, to za pomocą dobrej

diagnostyki i odpowiednio dobranego leczenia w więk-

szości przypadków mamy dużą szansę, aby powrócić

do pełnego zdrowia. Bardzo istotna jest ochrona skóry

osób z objawami nadwrażliwości na światło lub zażywa-

jących środki fotouczulające. Niezbędne w tym celu jest

stosowanie kosmetyków charakteryzujących się wyso-

kimi współczynnikami ochrony (SPF 50+) oraz ograni-

czenie nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV.

| BIBLIOGRAFIA1. T. Baj: Fotodermatozy – Uczulający wpływ substancji roślinnych na skórę,

Panacea, 2, 2011, 10-12.

2. R. Śpiewak: Fotoalerginis ir fototoksinis dermatitas: etiologija, klinika, dia-

gnostika, Internistas, 6, 2012, 9-14.

3. http://www.dovemed.pl/uploads/sfMediaBrowser//porady/odczyny-

fototoksyczne-i-fotoalergiczne-monika-serafin.pdf.

4. http://biotechnologia.pl/uploads/press_release/pdf/74/Alergia_s_

oneczna_czyli_ostro_nie_ze_s_o_cem_-_Ewa_K_osowska.pdf.

5. J. Szybiak, D. Wiechuła: Problemy skórne związane ze stosowaniem ko-

smetyków, Przegląd Dermatologiczny, 100, 2013, 392-399.

6. M. Modrzyński: Alergia – ciemna strona kosmetyków, Academy of

Aesthetic and Anti-Aging Medicine, Periodyk naukowy dla lekarzy,

3, 2011, 46-52.

7. M. Błaszczyk-Kostanecka, H. Wolska: Dermatologia w praktyce, Wy-

dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.

8. A. Kaszuba: Dermatologia – diagnostyka różnicowa, Urban & Partner,

Wrocław 2009.

9. M. Ciupińska, A. Kryczka: Schorzenia skóry przebiegające z nadwrażli-

wością na światło słoneczne, Służba Zdrowia, 2000, 57-60.

| ŹRÓDŁA FOTOGRAFII I. https://pl.wikipedia.org

II. http://www.krosno24.pl/informacje.php3?id=8636

III. http://www.medicinenet.com

IV. http://lookfordiagnosis.com

V. http://www.stajenka.fora.pl/boks-2-ambulatorium,5/rosliny-szko-

dliwe-trujace-dla-koni,1176.html

VI. http://www.naturephoto-cz.com/barszcz-mantegazziego-pictu-

re_pl-1921.html

VII. http://beautyperson.blog.pl/rumianek-cudowny-lek/

VIII. http://rozanski.li/?p=361

IX. http://www.if.pw.edu.pl/~meteo/slonce.html.

X. http://zdrowie.med.pl/skora/badania/rumien.html.

XI. http://leczenie-objawy.pl/dzialanie-promieni-slonecznych-uv-i-ir-

-na-skore.htm.

XII. http://www.wstronezdrowia.pl/czytelnia/twoje_cialo_i_uroda/fo-

todermatozy.html