Fakty i mity dostępnościCzyli kto napotyka na bariery w dostępie do informacji elektronicznej

Bariery w dostępie do informacji zawsze kojarzone są z osobami niepełnosprawnymi. Taki pogląd nie jest pozbawiony słuszności. To właśnie osoby niepełnosprawne narażone są w największym stopniu na cyfrowe wykluczenie. Ten obraz nie jest jednak pełny. Wiele innych grup odbiorców dotykają bariery w dostępie do stron internetowych lub dokumentów elektronicznych. Co więcej, od czasu do czasu, każdy użytkownik internetu napotyka rozwiązania, które utrudniają a często uniemożliwiają mu skorzystanie z danego zasobu elektronicznego.

Problemy z dostępem do informacji mają różny charakter i skutkują odmiennymi ograniczeniami. Najczęściej związane są z trudnościami w postrzeganiu i zrozumieniu treści, funkcjonalności oraz kompatybilności technologicznej. Rodzaj bariery w dostępie do informacji z góry określa grupę lub grupy użytkowników narażonych na cyfrowe wykluczenie.

Użytkownicy z dysfunkcją sensoryczną

W tej grupie odbiorców znajdują się wszystkie osoby z niepełnosprawnością sensoryczną: niewidomi, słabo widzący, niesłyszący, niedosłyszący, głuchoniewidomi. Problemy na jakie najczęściej napotykają, związane są z rodzajem i zakresem ich niepełnosprawności.

Ludzie niewidomi, korzystający z tzw. programów odczytu ekranu lub linijek brajlowskich, narażeni są na brak kompatybilności technologicznej. Używane przez nich aplikacje i urządzenia nie są w stanie przetworzyć informacji (Flash).

Fot 1. Strona z włączoną obsługą technologii Flash.

Fot 2. Strona z wyłączoną obsługą technologii Flash.

Błędy w kodzie źródłowym strony internetowej uniemożliwiają skorzystanie z jej funkcji (nieprawidłowo tworzone formularze, kontrolki, przyciski). Brak tzw. opisów alternatywnych oraz alternatywnych multimediów nie daje możliwości zapoznania się z informacją (treść prezentowana graficznie).

Fot 3. Przy umieszczaniu grafiki na stronę należy zadbać, aby była zaopatrzona w opis alternatywny wyrażający to co znajduje się na obrazku. W kodzie HTML odpowiada za to atrybut „alt=”.Osoby niedowidzące borykają się z problemem odpowiedniego kontrastu, prawidłowym doborem kolorów oraz brakiem możliwości regulowania wielkości czcionek. Dodatkowo, podczas korzystania z programów powiększających obraz, napotykają nieprawidłowo, jednorodnie, opisane odnośniki (Czytaj dalej, Więcej).

Fot. 4 Przy dużym powiększeniu jednorodne odnośniki „Czytaj więcej” mogą być dezorientujące.Poprawnie zaprojektowana struktura i formatowanie informacji, ułatwia zarówno słabo widzącym jak i dyslektykom łatwiejsze zapoznanie się z prezentowaną treścią (akapity, justowanie do lewej krawędzi).

Ludzie z dysfunkcją słuchu regularnie natrafiają w internecie na informacje audiowizualne pozbawione alternatywnej treści (napisy do zapisu audio-video, napisy intrajęzykowe, tłumaczenie w języku migowym). Dodatkowo, osoby niesłyszące od dziecka mają trudności z przyswojeniem zbyt skomplikowanego języka treści. Język Polski jest dla nich językiem obcym.

Fot. 5 Umieszczając film na stronie zadbajmy o to, aby użytkownik miał możliwość jego odtworzenia np. z napisami.

Głuchoniewidomi o różnym stopniu nasilenia obu dysfunkcji, narażeni są na bariery dotykające wszystkich wymienionych grup.

Osoby niepełnosprawne manualnie

Tę grupę użytkowników stanowią osoby o najróżniejszych rodzajach niepełnosprawności związanych z funkcjonalnym ograniczeniem manualnym kończyn górnych. Ludzie ci korzystają z technologii wspierających zastępujących im możliwość wykorzystywania tradycyjnej myszki, touchpada czy też klasycznej klawiatury. Najczęściej są to zewnętrzne urządzenia umożliwiające maksymalne wykorzystanie posiadanych możliwości manualnych.

Podobnie jak w przypadku ludzi niewidomych, grupa ta najczęściej narażona jest na brak kompatybilności technologicznej między urządzeniami wspierającymi a rozwiązaniami użytymi do prezentacji treści. Nieprawidłowo skonstruowana witryna może uniemożliwić użycie jej funkcji nawet przy wykorzystaniu klasycznej klawiatury (uwięzienie fokusa). Podobnie, przy błędnym zaplanowaniu funkcji portalu, na wykluczenie cyfrowe narażone są osoby niemogące używać klawiatury, które korzystają tylko i wyłącznie z tradycyjnej myszki lub touchpada.

Fot. 6 W tym przypadku korzystając tylko z klawiatury nie otrzymamy dostępu do listy rozwijanej, którą można uzyskać dopiero za pomocą myszki.

Przestarzałe i ultranowoczesne technologie

Użytkownicy starszych technologii napotykają na bariery w dostępie do informacji wywołane stosowaniem na stronach internetowych rozwiązań, które nie są obecnie wspierane przez posiadane przez nich komputery i urządzenia. W grupie tej znajdują się głównie osoby niezamożne ale także użytkownicy, którzy z uwagi na przyzwyczajenia lub wykonywany zawód, korzystają ze starszych technologii (przeglądarki tekstowe).

Paradoksalnie, ludzie posiadający ultranowoczesne rozwiązania w rodzaju smartfonów czy tabletów, także napotykają na szereg barier dostępnościowych związanych z brakiem wsparcia dla różnych technologii. Wynika to głównie z szacunków ekonomicznych producentów, którzy projektując nowe urządzenia, zakładają spadek popularności niektórych technologii i w związku z tym, rezygnują z często dodatkowo płatnego, wsparcia technologicznego (Flash).

Seniorzy i użytkownicy o mniejszym doświadczeniu

Do tej grupy, oprócz seniorów i użytkowników o mniejszym doświadczeniu można dodatkowo zaliczyć osoby o ukierunkowanym wykształceniu, niepełnosprawnych intelektualnie, obcokrajowców oraz dzieci.

Bariery na jakie najczęściej napotykają to zbyt trudny język informacji. Treść powinna być prezentowana w sposób maksymalnie prosty, tak by mogła dotrzeć do jak największej grupy odbiorców. Poszczególne strony serwisu internetowego powinny być do siebie podobne (menu w tym samym miejscu, te same elementy wywołują tę samą akcję). Użytkownik zaskakiwany odmiennym wyglądem i strukturą witryny jest zdezorientowany i niechętnie korzysta z cyfrowych zasobów.

Dodatkowo, seniorzy u których z wiekiem pojawiają się różne ograniczenia, w większym lub mniejszym stopniu narażeni są na wiele barier, które napotykają osoby z niepełnosprawnościami sensorycznymi, intelektualnymi i manualnymi.

Automaty i roboty sieciowe

W internecie informacji szukają nie tylko ludzie. Bardzo często osoby chcące rozpowszechnić konkretną treść zapominają o tym, że użytkownicy w celu pozyskania informacji korzystają przede wszystkim z wyszukiwarek internetowych. Zanim jednak treść pojawi się w wyszukiwarce, musi ona zostać odnaleziona przez samą wyszukiwarkę. Dokonują tego tzw. roboty sieciowe. Przeczesując nieustannie zasoby sieci przeglądają i indeksują ogromne ilości informacji. Nie są jednak ludźmi. Ich percepcja przypomina postrzeganie technologii wspierających wykorzystywanych przez osoby niepełnosprawne. Efektem takiego działania jest sytuacja, w której niedostępne treści nie są indeksowane i w związku z tym, nie są także prezentowane wśród wyników wyświetlanych przez internetowe wyszukiwarki w rodzaju Google.

Wszyscy użytkownicy internetu

Wymienione dotychczas grupy stanowią około 25% użytkowników internetu. Ta ilość robi wrażenie. Niestety, problemy z dostępnością na tym się nie kończą.

Każdy zdrowy, dysponujący wszechstronnie wyposażonym komputerem użytkownik internetu także napotyka na bariery w dostępie do informacji. Przykładów nie trzeba szukać daleko. Kody obrazkowe, tzw. CAPTHA, będące popularnym mechanizmem antyspamowym, bardzo często stanowią barierę nie do pokonania nie tylko dla niewidomych czy słabo widzących ale także dla każdego innego użytkownika, który w ferii barw i plam nie jest w stanie rozpoznać pisanego słowa.

Fot. 7 Przykład prostego kodu CAPTCHA, który osobom widzącym nie sprawi żadnego problemu, a dla osób niewidomych jest barierą nie do przeskoczenia.Każdy użytkownik niejednokrotnie natknął się na niedostępne dokumenty elektroniczne, uniemożliwiające przeszukanie lub skopiowanie ich zawartości. Każdego użytkownika spotykają awarie sprzętu elektronicznego w rodzaju zepsutej myszki, touchpada czy głośników. W takiej sytuacji napotka dokładnie te same bariery w dostępie do informacji co osoba niepełnosprawna manualnie lub niesłysząca. Dodatkowo, każdego z użytkowników internetu może dotknąć tzw. czasowa niepełnosprawność w rodzaju złamanej ręki czy zapalenia spojówek, zmuszając go do zmagania się z tymi samymi problemami dostępnościowymi na które napotykają ludzie niepełnosprawni manualnie lub z dysfunkcją wzroku.

Fot. 8 Dokument PDF bez warstwy tekstowej uniemożliwia wyszukiwanie i kopiowanie treści w nim zawartych.

Fakty i mity

Faktem jest, że celem powstania każdej informacji jest jej rozpowszechnienie. Pomijając sytuacje gdy treść kierowana jest do konkretnego odbiorcy, informacja dedykowana jest wszystkim potencjalnie zainteresowanym osobom. Tworzenie niedostępnej treści przeczy samej idei informowania.

Mitem jest jakoby problemy z dostępem do informacji elektronicznej dotyczyły wąskiej grupy użytkowników. Część ludzi, jak osoby niepełnosprawne, narażona jest w większym stopniu na trudności w pozyskaniu informacji. Niestety, problem w węższym lub szerszym zakresie dotyka wszystkich użytkowników internetu.

Piotr Witek

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Unported.