Zielone miasto. Klon — siedlce

ul. Kartuska

ul. G

en. J

ózef

a Be

ma

ul. Kartuska

ul. Zakopiańska

ul. Wyczółkowskiego

ul. Wyczółkowskiego

ul. Powstańców Warszawskich

ul. Powstańców Warszawskich

❶

❹

❺

❷

❸

❶ ❸ ❺❷

❹

owocnych poszukiwań życzą: patroni medialni:z partnerami:

2

QUiZ1. NaprzeciwkoparkuBema,bezpośrednioprzyulicyKartuskiej,znajdujesięniedużyskwer.Nosi

onimięosobyzasłużonejdlaPolaków,którzywokresieWolnegoMiasta(1920–1939)stanowiliwGdańskumniejszość.Naczyjącześćnazwanoskwer?

a. AlfaLiczmańskiegob. MarianaSeredyńskiegoc. IgnacegoWilczewskiego

2. WdolnejczęściparkuBemaustawionorzeźbę,wykutązdużegogłazu.Kogoprzedstawia?a. matkętulącądzieckob. dziewczynęzkoszempełnymowocówc. paręzakochanych

3. Na środku zieleńca przy ulicyWyczółkowskiego znajduje się pewien element (przeniesiony za-pewnezjakiegośnieistniejącegojużbudynku)wyglądającyjakdekoracjadużegosłupapotężnejbramy.Cotozaelement?

a. rzeźbalwab. kamiennakulac. metalowachorągiewka

4. NaprzeciwkoCmentarzaFrancuskiegostoikościółpodwezwaniema. TeresyodDzieciątkaJezusb. TeresyodKrzyżac. TeresyodJezusa

5. IlekrzyżyznajdujesięnapomnikunaCmentarzuFrancuskim?a. 2b. 3c. 5

Wczasie listopadowegospacerupoznamydzielnicępołożonąbliskocentrumGdańska.Siedlcebyłykiedyśbardzozielonymprzedmieściem,okolicasłynęłazogrodówi…winnic.WXIXwiekuzostałyprzyłączonedomiastaiobecniesądużądzielnicąmieszkaniową.SpacerującpoSiedlcach,możemyzobaczyćzróżnicowanebudynki:staredomyikamienice,niskieiwysokiebloki,ponadstuletniegmachyszkółiświątyń.Myposzukamyjednakmiejsczielonych.NiebędziemyprzytymszligłównąulicąSiedlec–Kartuską,leczudamysiędopół-nocnejczęścidzielnicy,którajestrzadziejodwiedzana.Towarzyszyćnambędzieniezwykłedrzewo–klon.Taużytecznaroślinazostaławszczególnysposóbwyróżniona–jejliśćumieszczononafladzeKanady,drugiegocodowielkościpaństwananaszymglobie.DrzewojestcenionenietylkowAmeryce,leczrównieżwEuro-pie.Wedługpolskichpodańodgrywałopodwójnąrolę.Byłouważanezaopiekunazmarłych,ajedenzjegogatunków:jawor,troszczyłsięozakochanych.NaSiedlcach,aletakżewinnychdzielnicachGdańska,może-myspotkaćpiękneklonyijawory,ponieważteprzyjaznedrzewasąchętniesadzonewzdłużulic,wparkachiogrodach.

Klon jawor: róg ulic Zakopiańskiej i BemaWiększośćnazwmiesięcywnaszymjęzykuodno-si siędozmian, jakiezachodząwprzyrodziewrazznastępowaniemposobiekolejnychpórroku.Po-dobnie jest w innych językach słowiańskich, czylinaprzykładwczeskim,ukraińskimczychorwackim.Inaczej jest w językach używanych na zachodzieEuropy,tamnazwymiesięcyzaczerpniętozdomi-nującejkiedyśwcałejEuropie łaciny, któradotejpory jest stosowana w nauce. W języku polskimzwiązane z drzewami nazwy miały trzy miesiące:listopad–odspadającychpóźnąjesieniąliści;lipiec–odmiodnychlip,którewtymczasiekwitnąiwa-bią swym słodkim zapachem pracowite pszczoły;niegdyśbyłjeszczebrzezień,miesiąc,wktórymza-kwitająiwypuszczająpierwszelistkibrzozy.Nieste-tyostatnianazwanieprzetrwałaizastąpiłająinna–„marzec”.Tomianotrafiłodonaszłacinyiodno-siłosiędoimieniaMarsa(łac.Martius),czczonegow starożytnym Rzymie (właśnie Rzymianie mówilipo łacinie)bogawojny.Rzymianie, znani jakodo-skonali żołnierze, podbili znaczną część Europy.Nic dziwnego, że szczególnym uwielbieniem ota-czali Marsa i jego pamięci poświęcili cały miesiąc.Marzecbyłtakżeokresem,wktórymwojskorzymskie–wrazznadejściemwiosny–rozpoczynałodziałaniawojenne.Mars,zanimstałsięgroźnymbogiemwojny,byłtakżepatronempórroku,wszczególnościwiosny.Zpotężnymbogiemwiązanowłaśnieklony,któretowarzyszyćnambędąwdzisiejszejwędrówce.

WPolscerosnątrzygatunkiklonu.Jednymznichjestjawor,nazywanyklonemjaworemalboklonemjawo-rowym.Topotężnedrzewo,wktóregowyjątkowąsiłęwierzylijużstarożytniGrecy.Obsadzanonimdrogi,takabywiodłyzawszedoszczęśliwegocelu,sadzonogotakżewokółszkół,abyuczniowielepiejsięuczyliigrzecz-

Klon — siedlce

klaudiusz grabowski

❶

4

niezachowywali.Cociekawe,podobnąestymą (czylipoważaniem)darzyli jawortakżenajwięksiwrogowieGreków,zktórymitoczyliciężkiewojny,Persowie.Persowiewierzyli,żesamcieńdrzewamamocuzdrawiającą.Zakładaliwięcogrody,gdziechorzymogliodpoczywaćwśródjaworów.Drzewatesadzonotakżewokółmiast,bychroniłyichmieszkańcówimieszkankiprzedgroźnymizarazami.DobrąopinięojaworzeprzejęliRzymia-nie.Szczególnączciąotaczanebyłdwabardzostaredrzewa:pierwszerosłowArkadii(kraina,obecnienatere-nieGrecji)imiałobyćposadzoneprzezsamegoAgamemnona,jednegozwodzówGrekówwsłynnejwojnietrojańskiej;drugierosłowLicji(obecnietoobszarTurcji).Byłobardzostareispróchniałe,wjegopniuznajdo-wałasięolbrzymiadziupla,nazywanażywąjaskinią,wktórejmogłoprzebywaćibiesiadowaćjednocześnie18 osób. Podobno w innym, niemal tak samo potężnym jaworze, zamieszkał cesarz rzymski Kaligula, któryprawdopodobniecierpiałnapoważnąchorobęmózgu.Władcamógługościćwswoimdrzewie15towarzyszy.

ZszacunkiempołączonymzlękiemodnosilisiędojaworurównieżnasiprzodkowieSłowianie.Podżad-nympozoremniewolnobyłołamaćanirąbaćdrzewa.Wierzono,żejaworpłakałwtedysłodkimiłzami,anaosobę,któragozraniła,spadałysamenieszczęścia.Ponoćustawałydopierowtedy,kiedyjaworowełzyzaschły.ZaletyjaworuwychwalałpoetaihistorykżyjącywXVIIwieku,WespazjanKochowski.Porównywałpolskiedrze-wodorosnącegowtropikach,wysokocenionegohebanu,przyznającjednakpierwszeństwojaworowi.Ko-chowskizauważył,żezjegodrewnawyrabiasięnajlepszeinstrumenty:

Kosztowne drzewo, wdzięczny jaworze,Ty chocieś w głuchym się rodził borze,Przecie natura tem cię uczciła,Żeć dała głosu pięknego siła.

Faktycznie,zjaworowegodrewnawytwarzałosięskrzypce,fortepianyiinneinstrumenty,przyktórychmu-zycechętnie siębawiono iodpoczywano. JakpiszeKochowski, trudnobyło takmiłą iporywającązabawęprzerwać,szczególnieosobommłodym:

Przy twojem pieniu będziem weseli,Puścić cię aż dzień nie będziem chcieli.Tyś u nas w łasce, tyś u nas w cenie,Twój koncert młodszych w taniec wyżenie

Możedlategodrzewotostałosięopiekunemipatronemosóbzakochanych.Naspotkaniaischadzkinajle-piejbyłoumawiaćsiępodjaworem.Przypominaotymludowapiosenka:

— Czemu ty dziewczyno pod jaworem stoisz,czy cię słońce piecze, czy się deszczu boisz?— Słonko mnie nie piecze, deszczu się nie boję,Na Jasieńka czekam, pod jaworem stoję

Sprzyjającą aurę miłości w jaworowych lasach przywoływał Franciszek Karpiński, tworzący na przełomieXVIIIiXIXwieku.Byłzafascynowanypolskąwsiąiwswoichwierszachorazdramatachnawiązywałdozwycza-jówludowych,atakżedopięknaotaczającejnasdzikiejnatury.Otakichutworachmówimy,żezostałynapisa-newduchusentymentalnym.Karpińskinigdysięnieożenił,alekilkarazybyłzakochany,jegowestchnieniadoukochanejznajdziemywwierszuPrzypomnienie dawnej miłości:

Potok płynie doliną,Nad potokiem jawory,Tam ja z tobą, Justyno,Słodkie pędził wieczory.

5

WinnymbardzoznanymutworzepodtytułemLaura i Filonpoetapokazałemocje,jakietargająparązako-chanychumówionychwjaworowymgaju.Laura,udającsięnadługowyczekiwanespotkaniezukochanym,mówi:

Już miesiąc zaszedł, psy się uśpiły,I coś tam klaszcze za borem.Pewnie mnie czeka mój Filon miły,Pod umówionym jaworem.

FranciszekKarpińskizmarłw1825rokuizostałpochowanywŁyskowie(wsiznajdującejsięobecnienate-renieBiałorusi).Naswoimgrobiekazałpostawićminiaturęwiejskiejchatyznapisem„Otomójdomekubogi”.DodziełaKarpińskiegonawiązałaMariaPawlikowska-Jasnorzewska(1891–1945),poetkapiszącapiękne,na-strojowewiersze,którewciążsąchętnierecytowane iśpiewaneprzezznanychaktorówipiosenkarzy.AurawwierszuPawlikowskiejjestjednaksmutna,poetkaopisałaostatniespotkanieLauryiFilona:

A jawor był szumiący, ponury i siny,miał dużo, dużo liści, jak drzewo na sztychu.— Koszyk miły pleciony był z cienkiej wikliny,maliny w nim różowe śmiały się po cichu...

[…]

Przyszli w proch się rozsypać […]pod umówionym, sinym, szumiącym jaworem;smutny, zielony Filon, Laura w modrej wstążce,w bladej sukni i w wielkiej kamei z amorem.

Wtymczasie,gdyMariapisałaswesmutne,melancholijnewiersze,jejsławnaimienniczkazasadziłapięknyjawor,któryrośniedodzisiaj.MariaSkłodowska-Curie,sławnanacałymświecieicenionaodkrywczyni,którejprzyznanoażdwieprestiżoweNagrodyNobla(byłapierwszymczłowiekiem,którydwukrotnieotrzymałtęnajważniejsząnaukowąnagrodę),większośćżyciaspędziławeFrancji.Tuprowadziłabadaniaizałożyłarodzi-nę.Utrzymywałajednakkontaktzojczyzną.PodczasswojejostatniejwizytywPolscew1932rokunoblistkaotworzyłaInstytutRadowy,któryzbiegiemlatzostałprzekształconywszpitalleczącyosobychorenanowo-twory.Uczonaposadziładrzewo.ByłnimwłaśnietakcenionyprzezGreków,Persów,RzymianiSłowianjawor.DrzeworośniedodziśwWarszawieprzyul.Wawelskiej.Ma19metrówizostałouznanezapomnikprzyrody.

Park Józefa Bema, dawny cmentarz św. Barbary, ul. Zakopiańska 6 PomiędzyulicamiPowstańcówWarszawskich,BemaiZakopiańską,nazboczuwzgórzaopadającegowkie-runkudoliny,którąprzebiegaulicaKartuska,znajdujesiępięknypark.Sąwnimalejkiobsadzonekasztanow-cami, któremieliścieokazjępoznaćpodczaswędrówkipoDługichOgrodach,oraz lipami, którebędąnamtowarzyszyćwtrakciejednegozkolejnychspacerów.Równorosnące,jużponadstuletniedrzewaniezostałyjednakposadzonepoto,byocieniałytrawniki,naktórychmieszkańcyimieszkankibawiąsięlubgdziewypro-wadzająpsy.Miałyszumiećnadgrobamipochowanychtuosóbiwprowadzaćwnastrójzadumy.Pierwotniebowiemznajdowałsiętucmentarz,aobecnyparkpowstałpojegolikwidacji.

Cmentarzśw.Barbarypoświęconyzostałw1869 roku.Patronkąnekropolii (to inneokreśleniecmenta-rza) została patronka kościoła na odległych Długich Ogrodach, bo właśnie do parafii z tej dzielnicy należałcmentarz.Parafianieześw.Barbarygrzebanibylinacmentarzuprzyulicybiegnącejzakościołem,oczymmó-wiliśmywtrakciespacerupoDługichOgrodach.Miejscetomiałomakabrycznąnazwę:ulicaZmarłych,obec-

❷

6

nienosiimięświętejBarbary.Cmentarzbyłjednakzbytmałyipojegozapełnieniutrzebabyłoszukaćmiejsca na nową nekropolię. Odpowiedni terenznaleziono pomiędzy Nowymi Ogrodami a Siedl-cami. Założono spory cmentarz o powierzchni4hektarów.Wytyczonotrzypodłużne iczterypo-przeczne aleje, które zostały obsadzone lipamii kasztanowcami. W 1925 roku stanęła dzwonni-ca,naktórejzawieszonostarydzwonz1626roku.Miałondodawaćpowagiuroczystympogrzebom.Cmentarzzamkniętow1946roku,pozakończeniuIIwojnyświatowej.Wkrótcewiększośćmówiącychponiemieckugdańszczanigdańszczanekopuściłamiasto i wyjechała na zachód, ponieważ zmieniłysię granice państw. Groby na cmentarzu św. Bar-bary–jakinawieluinnych–pozostałybezopieki.Nekropoliezamykano,zaczęłyzarastaćchwastami,ato,cosięnanichznajdowało,zostałorozkradzio-ne.Większośćtychmiejsczamienionowparki.Pomnikinagrobnezostałyusunięte,wyciętochwastyizarośla,aterenpogrobachwyrównano.TakilosspotkałtakżeCmentarzśw.BarbaryprzyulicyBema.Odwiedzająctomiejscewlistopadzie,wartoprzypomniećsobieoosobach,któretuspoczywają.

Zieleniec przy ul. Wyczółkowskiego (w rozwidleniu ulicy)Siedlce były kiedyś wsią, ogrodowym przedmie-ściemGdańska.WpobliżuulicZakopiańskiejiWin-nickiejznajdowałasięczęśćnazywanaWinnikami,której mieszkańcy i mieszkanki hodowali wino-rośl. W dawnych czasach klimat był łagodniejszyi w Gdańsku oraz w całym regionie temperaturabyławyższaokilkastopniniżobecnie.Dziękitemumożna było tutaj zakładać winnice. Nazwy odpo-wiadały ukształtowaniu terenu: ulica Skarpowanazywana była Wielkim Jarem, a Wyczółkowskie-go – Małym Jarem. Stoki dolin i jarów zajmowałyogrodyiniedużedrewnianedomy.Opróczogrod-nictwamieszkańcyimieszkankizajmowalisiętakżetkactwem, krawiectwem, produkcją piwa i wypie-kiemchleba.Sytuacjazaczęłasięzmieniaćw1814r.,kiedy to obszar Siedlec przyłączono do Gdańska.Wznoszono coraz większe budynki i w dzielnicyzamieszkali robotnicy pracujący w porcie i stocz-niach.Napotrzebycorazliczniejszychmieszkańcówimieszkanekw1887r.uruchomionowzdłużulicyKartu-skiejliniętramwajową.Początkowobyłtotramwajkonny,później,od1896roku,elektryczny.Głównąulicęna-zywanopoprostuSiedlce,nazwa„Kartuska”pojawiłasiędopieropo1900roku.Wtymczasiezaczętobudowaćszkołyikościoły,adrewnianedomyzostałyzastąpioneceglanymi.BudynkipostawionenaSiedlcachsąbardzoróżne,odwysokich,kilkupiętrowych,ciągnącychsięwzdłużgłównejulicy,poparterowelubjednopiętrowe,usytuowane wysoko, na stromych wzgórzach doliny. Zabudowa ta powstała w znacznej mierze w okresie

❸

7

międzyIaIIwojnąświatową,kiedyGdańskmiałstatusWolnegoMiasta.Pozostałebudynkiibloki,ulokowa-newdalszejczęściulicyKartuskiej,stanęłypoIIwojnieświatowej.TaknaprawdęSiedlceskładająsięzatemzkilkubardzoróżnychosiedli.JednymzładniejszychjesttoznajdującesięwMałymJarze,czyliprzyobecnejulicyWyczółkowskiego.Budynkipostawionotak,abydopasowaćjedonierównegoterenu.Namalowniczych,stromychzboczachumieszczonogdzieniegdziepunktywidokowe i terenyzielone. Jednymz takichmiejscjest rozwidlenieulicyWyczółkowskiego.Około1930rokunatrójkątnymobszarzezostaływytyczoneścieżkiiposadzonedrzewa.Rosnątulipy,kasztanowcebiałe iczerwone,klonyorazpotężnawierzbapłacząca.Są-dzącpoukładzie,wgórnejczęścimogłasięznajdowaćplatformawidokowa,wdolnej–altankasłużącadowypoczynku.Zielenieczorganizowanowtakisposób,abytworzyłcałośćzzaprojektowanymtuprzezFranzaTomińskiegoosiedlemdomówjednorodzinnych.

Aleja jaworowo-klonowa wzdłuż ulicy Powstańców Warszawskich i klony wokół Cmentarza Francuskiego Pnącą się powoli w górę ulicę PowstańcówWar-szawskichobsadzono(takjakdrogiwstarożytnejGrecji)jaworamiiklonami.Teostatnierosnątakżewokół Cmentarza Francuskiego. Klon zwyczajny,inaczejpospolity,tonajczęściejwystępującyunasgatunek tego rodzaju roślin. Nazywany jest krót-ko klonem. Tak jak jawor, uważany był za dobrei przyjazne ludziom drzewo. W Sielankach Anto-niegoLange,poetytworzącegonaprzełomieXIXiXXwieku,właśnieklon jestnajmilszymspośróddrzew,którerosnącicho,nieszumiąc,iznosząle-jącysięzniebaletniżar:

Jesion jasno malowany,Jarzębiny — i kaliny,I akacye — i kasztany,I gdzieniegdzie też choiny.

Wszystkie stoją tak milczące,Nieruchome przez te żary,A pośrodku niby słońce —Usnął dobry klon mój stary.

Klonodpowiadacierpliwienapytaniawędrowca,tłumaczączmianywpogodzienadchodzącąjesienią:

Stary klon mi na to rzecze:— „Jesień — jesień niedaleka —Choć ogniste słońce piecze —Drzewa czują śmierć, co czeka.

Przychodzącapociepłymleciejesień,kiedytoprzyrodapowoliobumiera,kojarzyłasięnaszymprzodkomzprzemijaniemiśmiercią.Nicdziwnego,żewtymokresie,napoczątkulistopada,wspominasięosoby,któreodeszłynazawsze.Klonuważanybyłnietylkozadrzewosprzyjająceżywym,aletakżeopiekującesięzmarłymi.Popularnewjęzykupolskimwyrażenie„dogrobowejdeski”oznacza,żecośbędzietrwałonazawsze,donaszej

❹

8

śmierci.Małoktojednakwie,żeprzysłowiowadeskazrobionabyławłaśniezdrewnaklonowego.Pośmierciczłowieka,gdyniebyłajeszczezbitatrumna,jegociałoukładanowłaśnienaklonowejpłycie.Podobnieczy-nionozkonającymi,abysięniemęczyliimielilekkąśmierć.Deskatamiałachronićduszęzmarłegoprzeddia-błem,którytylkoczekał,żebyjąporwać.Klonpilnowałzmarłego,aletrzebabyłospełnićjedenwarunek–de-skamusiałabyćniepomalowanainiczymnieprzykryta.Możnabyłopołożyćnaniejtylkosłomę,którąpóźniejumieszczanonarozstajudróg,abyduchzmarłegomógłodpocząćnieniejpodczaswędrówkinacmentarz.Jeśliktośchciałpomócdrzewuodpędzićczarta,pukałwniemalowanąklonowądeskę.Diabełnielubiłtegodźwiękuiuciekał.Stądwłaśniewzięłosięprzysłowie:„odpukaćwniemalowanedrewno”.Żebychronićzmar-łychprzeddiabłem,chowanoichwklonowychtrumnach,ajeśliobawianosię,żenieboszczykmożestraszyć,tozbijanotrumnęzdeseksosnowych,któremiałyzatrzymaćniespokojnegodelikwenta.

PrzyulicyPowstańcówWarszawskich iwParkuBemarośnieodmianaklonuzwyczajnego–klonkulisty.Tengatunekjestchętniesadzonyprzyulicachialejach.Maprostypieńipiękną,zwartą,kulistąkoronę,którawygląda,jakbybyłaspecjalnieprzycinanaprzezogrodnika.

Cmentarz Francuski, ul. Powstańców Warszawskich 35Za niepozorną bramą przy ulicy PowstańcówWarszawskichznajdujesiępiękny,zadbanycmen-tarz. Nie jest to typowa miejska nekropolia, leczcmentarz wojskowy. Możemy to rozpoznać popomnikach, które na wszystkich grobach są takiesame. Historia tej nekropolii jest niezwykle cieka-wa. W 1948 roku, na podstawie umowy zawartejmiędzy rządami Francji i Polski, miał w Gdańskupowstaćcmentarz,naktórymspocząćmielifrancu-scyobywatelezmarlinatereniePolski.Wykonanieprojektu powierzono uznanym dziś architektomWiesławowiGruszkowskiemuiAdamowiHauptowi.Podnekropolięwybranoobszarpołożonywśródwzgórzprzy ulicy PowstańcówWarszawskich.W trakcie prac porządkowych odkryto szczątki żołnierzy francuskichpochowanychtuwokresiewojennapoleońskich,czylijeszczenapoczątkuXIXwieku.WtymokresieGdańskbyłdwukrotnieoblegany(w1807i1813roku).Walkibyłybardzozacięte,zginęłowielużołnierzy,którychpo-śpieszniepochowanowróżnychmiejscach,wtymtakżepomiędzywzgórzami,gdzieponadstolatpóźniejzasprawązbieguokolicznościzaplanowanourządzićnekropolię.Podkoniec1949rokunanowoutworzonycmentarzwGdańskuzróżnychstronPolskiprzeniesionociała2260osób.Pracezostałyprzerwanewzwiązkuzpogorszeniemstosunkówpolsko-francuskich.Wtymczasiewybuchłskandalzwiązanyztakzwanąsprawąelbląską(wnocyz16na17lipca1949r.wybuchłpożarwzakładachZamechwElblągu)orazsprawąRobineau,wktórychoskarżanoobywatelifrancuskichprzebywającychwPolsceosabotaż(czylidziałanienaniekorzyśćnaszegokraju)iszpiegostwo.Pracewznowiono,kiedystosunkizFrancjąsiępoprawiły,tj.w1954r.,itrwałydo1959roku.MimotoczęśćrodzinzFrancjipostanowiłasprowadzićciałaswychbliskichdoojczyzny,wskutekczegogrobównacmentarzuwGdańskuzaczęłoubywać.Pozostało1365mogił.Spoczywająwnichgłówniejeńcy i robotnicy,którychwładzeNiemiec,okupującychFrancję,tak jakPolskę,wczasie IIwojnyświatowej,zmusiłydociężkiejpracywfabrykachlubsiłąwcieliłydoswojegowojska.WśródzmarłychniebrakujetakżeofiarIwojnyświatowejiwojnyfrancusko-pruskiejz1870r.CmentarzjestwizytowanyprzezdelegacjeRepu-blikiFrancji.Wieńcepodpomnikiemzłożyliprezydenci:w1967rokuCharlesdeGaulle,w1989rokuFrançoisMitterrand.W2002rokucmentarzzostałodnowiony,wymienionom.in.pomnikinagrobne,któreprzywiezio-nozFrancji.OpiekęnadnekropoliąsprawujeAmbasadaFrancjiwWarszawie.Przeniesieniagrobów,naprośbęrodzinodnajdującychswoichbliskich,trwajądotejpory.Powydobyciuciałanieusuwasięnagrobka,abyniezaburzyćukładunekropolii,zdejmowanajestjedynietabliczkazimienieminazwiskiemzmarłego.

❺

9

Od strony ulicy PowstańcówWarszawskich cmentarz oddziela stroma, porośnięta krzewami skarpa. Odstronywschodniej założeniezamykapokryte lasemwzgórze.Trzydzieści lat temuzewzględuna trudnościwutrzymaniuporządkuwejścieodulicyLegnickiejzostałozamknięte,acałycmentarzogrodzonosiatką.Ne-kropoliapodzielonajestnaosiemniemalrównychkwater.Alejagłównaprowadzidowzniesienia,naktórymstoizaprojektowanyprzezAdamaHauptaiodsłoniętyw1961rokupomnikzłożonyzwysokichkrzyży.Abypodkreślićdelikatność ismukłośćkrzyży,wokółposadzonotopole.Tepotężnedrzewawyróżniająsiępręd-kością,zjakąrosną.Topolekojarzonozmrocznymiolchamiiłączonozeświatemzmarłych,szczególniejedenzgatunków–sokorę.Topolepoznamydokładniejpodczasnastępnegospaceru,terazwróćmydopomnika.Widniejenanimtablicapamiątkowaznapisem„AsesfilsmortspourlaFranceenPologne–laRépubliqueFrançaisereconnaissante1939–1945”,cooznacza:SwymsynompoległymzaFrancjęwPolsce–wdzięcznaRepublikaFrancuska.Terennekropoliijestobsadzonylicznymidrzewami,głównieklonami,którechroniągoprzedhałasemulicy.Takposadzonązieleńnazywamypasemochronnym.Klimatmiejscapodkreślająrównoumieszczonemogiły,naktórychznajdująsięjednakowebiałepomniki.Różniąsięjedyniewprzypadkuinnegowyznania.Nagrobachchrześcijanzostałyustawionekrzyże,nagrobachmuzułmanówzaś–stele(nagrobkiwformiepłyt).

Czy wiesz, że:• WAmerycePółnocnejrośniekloncukrowy.Pozyskujesięzniegosłodkisyrop,którymapodobnezastoso-

waniejakmiód,możnanimsłodzićherbatę,lemoniadę,ciastaidesery.TowłaśnieliśćtegoklonuznajdujesięnafladzeKanady.

Zdjęcia:KlaudiuszGrabowskiRedakcja,korekta:AnnaMackiewicz,AnnaUrbańczykOpracowaniegraficzne:TomaszPawluczukPomysłodawczyniprojektu:MałgorzataKmicińskaKoordynacjaprojektu:AnnaUrbańczyk

Bibliografia:

Encyklopedia Gdańska,red.B.Śliwiński,Gdańsk2012.

KlaudiuszGrabowski,Cmentarz Francuski,[w:]Atlas Architektury Gdańska(wdruku).

MariaImmacolataMacioti,Magia i mity ziół,Kraków2006.

KatarzynaRozmarynowska,Ogrody odchodzące…? Z dziejów gdańskiej zieleni publicznej 1708–1945,Gdańsk2011.

MariaZiółkowska,Gawędy o drzewach,Warszawa1988.