S t r o n a | 1 - camino.net.pl · śmierć męczeńską. Według legendy uczniowie przewieźli...

S t r o n a | 1

S t r o n a | 2

Regina Madej-Janiszek

Mazowiecka Droga św. Jakuba

Wstęp i zdjęcia

Kamila Pasławska

Projekt jest realizowany przy wsparciu finansowym

Samorządu Województwa Mazowieckiego

S t r o n a | 3

"[...] Polak z przyrodzenia

Ma ustawiczną chciwość do pielgrzymowania.

Kiedy już przewie pewny gościniec do Rzyma:

Nie zatrzyma go doma ni lato, ni zima.

Zawsze mówi Wen dalej, mknie do Compostelle,

Widzieć miasta, klasztory, szpitale i celle".

Sebastian Klonowic

S t r o n a | 4

Od progu własnego domu do... Hiszpanii?

Każda droga ma swój początek i koniec. Od czego zacząć? „Po bożemu” zaczyna się od

początku.

A więc na początku był grób św. Jakuba Starszego – pierwszego z apostołów, który poniósł

śmierć męczeńską. Według legendy uczniowie przewieźli jego ciało do Hiszpanii, gdzie po

pewnym czasie miejsce jego spoczynku popadło w zapomnienie.

Był wiek IX. Maurowie nacierali na północ, opanowali już niemal całą Hiszpanię.

Niepodległe pozostawało królestwo Asturii, w którym w niedostępnych górach ukryto wiele

relikwii ocalonych z Ziemi Świętej. Wtedy właśnie, około 813 r., pewien pustelnik zobaczył

deszcz gwiazd spadających na pole. Powiadomił o niecodziennym zjawisku biskupa Iria

Flavia, który zlecił zbadanie sprawy i uznał odkryty w tym miejscu grobowiec za miejsce

pochówku św. Jakuba Apostoła. Władca Asturii Alfons II rozkazał wznieść nad nim kościół.

Powstałą wokół osadę nazywano Locus Sancti Iacobi lub Campus stellae (pole gwiazdy), a

król Alfons, zwany Cnotliwym, odbył do niej w 841 r. pielgrzymkę ze swej stolicy w

Oviedo, wytyczając tym samym pierwszą Drogę św. Jakuba: Camino Primitivo, czyli Drogę

Pierwotną, a także rozpoczynając trwającą do dziś tradycję pielgrzymowania do Santiago de

Compostela.

W średniowieczu pobożny człowiek pragnął nawiedzić trzy miejsca: Grób Pański w

Jerozolimie, relikwie apostołów Piotra i Pawła w Rzymie oraz właśnie grób Apostoła Jakuba

w Santiago de Compostela, przy czym tytuł peregrini przysługiwał początkowo tylko tym,

którzy odbyli tę ostatnią wędrówkę. Przez Europę przebiegała liczna sieć dróg, znaczona

m.in. kościołami św. Jakuba oraz szpitalami dla pątników. Wraz z rozwojem reformacji i

wybuchem wojen religijnych znaczenie pielgrzymowania do grobu św. Jakuba zaczęło maleć.

9 listopada 1982 r. Jan Paweł II wygłosił w Santiago de Compostela Akt Europejski,

wzywający Europę do powrotu do korzeni chrześcijaństwa. Odpowiedzią na ten apel było tak

intensywne odrodzenie międzynarodowego ruchu pielgrzymkowego, że już w 1987 r. Rada

Europy powołała pierwszy Europejski Szlak Kulturowy wiodący w miarę możliwości

średniowiecznymi traktami. W 1993 r. drogi na terenie Hiszpanii, a w 1997 – na terenie

Francji, zostały wpisane przez UNESCO na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i

Przyrodniczego. Zaczęto również odtwarzać drogi do Santiago w wielu innych krajach

Europy. Pierwszy polski odcinek – Dolnośląska Droga św. Jakuba – został otwarty 24 lipca

2005 r. i wiedzie z Głogowa przez Jakubów (gdzie od XIII w. istnieje sanktuarium św.

Jakuba) do Zgorzelca. Obecnie na terenie Polski znajduje się już ponad 2700 km

wytyczonych i oznakowanych szlaków, głównie na zachodzie i południu kraju.

Drogi św. Jakuba są szlakami ekumenicznymi, otwartymi dla wszystkich: wierzących i

niewierzących, chrześcijan i wyznawców innych religii. Jest to trasa turystyczna, szlak

kulturowy, droga pątnicza. Można więc wyruszyć z progu własnego domu i przejść kilka,

kilkadziesiąt lub kilka tysięcy kilometrów, odkrywając piękno swojej ziemi oraz bogactwo

kultury, często mało znanej lub zapomnianej. Im dalszy cel wytyczymy, tym silniejsze i

bardziej niezwykłe czekają nas wrażenia. Wędrówka samotna lub w małej grupie pozwoli

zakosztować życia odmiennego od zabiegania codzienności oraz odkryć na nowo siebie,

swój kraj i kontynent, dostarczając wrażeń jakże różnych od tych z wyprawy samochodowej

lub zorganizowanej pielgrzymki czy wycieczki.

S t r o n a | 5

Mazowszanie pielgrzymowali do Santiago de Compostela od wielu wieków, ich imiona

występują w archiwach katedry w Santiago, jednak odtworzenie dróg, którymi zdążali z

Mazowsza do Composteli, nie było sprawą prostą. Niewiele jest źródeł historycznych, kult

św. Jakuba w centrum kraju nie był rozpowszechniony. Gdy w Europie rozwijał się ruch

pielgrzymek do Composteli, mieszkańcy Mazowsza bardziej byli pochłonięci walkami ze

swymi pogańskimi sąsiadami. Polska leżała bowiem na krańcu ówczesnego

chrześcijańskiego (zachodniego) świata, Mazowsze zaś na krańcu ówczesnej Polski. Jednak

w 1380 r. dwaj pielgrzymi z Mazowsza, Jan Pilik z Sierpca i Paweł z Radzanowa udali się do

Santiago, co potwierdza glejt królewski z owego roku, wydany dla ochrony ich przejazdu

przez Aragonię. Obaj byli możnowładcami w służbie książąt mazowieckich, brali udział w

sądach książęcych w Zakroczymiu; Jan Pilik posłował m.in. do Malborka. Można więc

przypuszczać, że udali się do Płocka, siedziby biskupa, a dalej w kierunku któregoś z

zamków krzyżackich (kontakty Księstwa Mazowieckiego z Zakonem Krzyżackim nie zawsze

były wrogie, przyjeżdżano tam na turnieje, wysyłano też synów na naukę). Na taki przebieg

szlaku może też wskazywać obecność kościołów św. Jakuba: na Tarchominie, w

Wyszogrodzie, Imielnicy oraz szpitala cystersów w okolicach Włocławka. Znajdują się na

nim klasztory i zamki (Zakroczym, Czerwińsk), ku którym pielgrzymi kierowali się w

poszukiwaniu pomocy i opieki. Tak więc, po wstępnym rozeznaniu wezwań kościołów i

średniowiecznych traktów, idąc za sugestią profesor Małgorzaty Wilskiej i pracowników

Pracowni Atlasu Historycznego Instytutu Historii PAN (którym w tym miejscu składamy

najserdeczniejsze podziękowania za pomoc), zdecydowaliśmy się na wytyczenie

Mazowieckiej Drogi św. Jakuba w kształcie przedstawionym w tym przewodniku.

Przy wyborze dróg, którymi poprowadzono szlak, nie mniejszą rolę odgrywały jednak walory

krajobrazowe, przyrodnicze i historyczne terenu. Biegnie on przez tereny prawie zupełnie

nieodkryte i niewykorzystywane turystycznie, a przecież piękne i wcale niemonotonne.

Wiedzie malowniczo położonym wysokim brzegiem Wisły, wzgórzami wydzielonymi ze

skarpy wiślanej przez liczne głębokie jary i polodowcowe parowy. Na rzece i jej rozlewiskach

położone są rezerwaty: Ławice Kiełpińskie, Wyspy Zakrzewskie, Wyspy Białobrzeskie,

Ławice Troszyńskie i Kępa Wykowska z ostojami lęgowymi rzadkich i ginących gatunków

ptaków. Możemy też oglądać zachowane naturalne koryto rzeki z charakterystycznymi dla

niej wyspami, łachami i urozmaiconym ukształtowaniem terenu. Kilkanaście kilometrów

Drogi św. Jakuba prowadzi przez Brudzeński Park Krajobrazowy położony nad rzeką Skrwą,

naturalną granicą między Ziemią Płocką i Ziemią Dobrzyńską. Region ten często określany

jest mianem Szwajcarii Mazowieckiej. Płaskie tereny w dolinie rzeki urozmaicane są jarami i

wąwozami, przecinającymi zalesione pagórki. Występują tu liczne pomniki przyrody i

nietypowa dla tego regionu roślinność, jak przebiśniegi i gwiezdnice wielokwiatowe.

Niewątpliwym walorem proponowanego szlaku jest wartość historyczna terenów, przez które

prowadzi. Zmierzając bowiem do Santiago przez Mazowsze, mijamy m.in.:

napoleońskie i carskie fortyfikacje w Modlinie, które zapisały się w historii I i II

wojny światowej;

Zakroczym i Wyszogród – miejsca usytuowania grodów, a później zamków książąt

mazowieckich;

Czerwińsk nad Wisłą, gdzie w 1410 r. rycerze Jagiełły w drodze pod Grunwald

przeprawili się przez Wisłę mostem łyżwowym, a swoje miecze ostrzyli o kolumny

portalu w romańskim kościele Zwiastowania NMP;

Płock – historyczną stolicę Mazowsza, dawną siedzibę książąt mazowieckich oraz

najstarszą siedzibę diecezji na Mazowszu ustanowioną w 1075 r.;

liczną zabudowę drewnianą, w tym kościoły w Rębowie (XVI w.) i Zakrzewiu

Kościelnym (XVII w.).

S t r o n a | 6

Pomimo więc, że Sebastian Klonowic ironicznie pisał o pielgrzymach, i pomimo że w

poemacie „Flis” słusznie zachwalał piękno nadwiślańskich ziem: „Przetoż już nie wiem,

czemuś wżdy tak chciwy/Polaku bracie, mając takie niwy./Czego wżdy szukasz w dalekim

powiecie/Na nowym świecie” – my idźmy dalej.

Opuszczając Mazowsze, przez Ziemię Dobrzyńską, Kujawy i Wielkopolskę, podążamy za

symbolem muszli i wchodzimy na którąś z licznych Jakobswege, potem Chemins de St.

Jacques, aż przekraczając Pireneje, docieramy do Caminos de Santiago.

A u kresu drogi – jest grób św. Jakuba, patrona pielgrzymów, rycerzy i rybaków, oraz

wzniesiona nad nim ogromna barokowa katedra otoczona kramami, sklepikami i gospodami.

Trzeba pewnego wysiłku, by wśród gwaru i tłumów powrócić do spokoju i nastroju

kontemplacji, które towarzyszyły nam w wędrówce, by przeżyć chwilę skupienia, obejmując

złoty posąg Apostoła i modląc się przy jego grobie.

Dla najbardziej wytrwałych pozostaje jeszcze wędrówka na Fisterrę, cypel zwany w

średniowieczu finis terrae (kraniec ziemi). Nie wolno już dziś wprawdzie spalić tam starego

odzienia ani obmyć się w wodach oceanu. Muszli także nie znajdziemy, lecz kupimy na

jednym z licznych straganów. Kiedy jednak usiądziemy na najbardziej wysuniętej w morze

skale, ogarnie nas to samo uczucie, co naszego średniowiecznego poprzednika. Zachwyt nad

bezkresem nieba i wody przed nami i szczęście płynące z pokonania drogi za nami.

A więc – dobrej drogi! Buen Camino!

Kamila Pasławska

Monte de Gozo – radość pielgrzymów

na widok wież katedry w Santiago

Katedra św. Jakuba

w Santiago de Compostela

S t r o n a | 7

1

Wyk. Krzysztof Rosłoń

Mazowiecki pielgrzymi szlak do grobu św. Jakuba Apostoła w Santiago de

Compostela rozpoczynamy od Bazyliki Archikatedralnej Męczeństwa św. Jana Chrzciciela na

Starym Mieście, ponieważ właśnie w tej świątyni zaczyna się historia miasta. Pierwsza

wzmianka o Warszawie pojawiła się w dokumencie z 1339 r. dotyczącym toczącego się tutaj

procesu przed sądem legackim, przed który król Kazimierz Wielki pozwał Krzyżaków dla

rozstrzygnięcia sporu o Pomorze i Kujawy. Kościół ten był też miejscem wielu ważnych

wydarzeń dla dziejów Warszawy, Mazowsza i Polski. To tutaj posłowie i senatorowie

spotykali się przed obradami parlamentu polskiego i po nich, tutaj koronowano Cecylię

Renatę (żonę Władysława IV), Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta

Poniatowskiego. Ludność Warszawy gromadziła się tu, aby wbrew carskim zakazom czcić

rocznice patriotycznych wydarzeń lub prosić o wsparcie podczas wojen i zrywów

powstańczych. Stąd wychodziły kondukty pogrzebowe wybitnych zmarłych, towarzyszące im

w ich ostatniej drodze na Cmentarz Powązkowski lub na Wawel: Jana Kilińskiego, Bolesława

Prusa, Józefa Piłsudskiego czy też ofiar przedpowstaniowej manifestacji 27 lutego 1861 r.,

znanych jako „pięciu poległych”. Bazylika jest wreszcie miejscem spoczynku książąt

mazowieckich, arcybiskupów diecezji warszawskiej, prymasów, mężów stanu, laureata

Nagrody Nobla i ostatniego króla Rzeczypospolitej. Przez ponad siedem stuleci tutaj

zaczynało się i kończyło wszystko co najważniejsze dla miasta i jego mieszkańców oraz

całego kraju. To symboliczny próg wspólnego domu, z którego wyruszamy na pątniczy szlak

do Santiago de Compostela.

S t r o n a | 8

Warszawa – Bazylika Archikatedralna Męczeństwa św. Jana Chrzciciela (0,0 km)

Bazylika Archikatedralna Męczeństwa św. Jana Chrzciciela

Na przełomie XIII i XIV w. na terenie dzisiejszej bazyliki powstała drewniana kaplica zamkowa, która

niebawem stała się kościołem parafialnym miasta, a także miejscem pochówku książąt mazowieckich. W 1339

r. odbył się tutaj proces polsko-krzyżacki o Ziemię Pomorsko-Kujawską. Z wydarzeniem tym związany jest

pierwszy dokument pisany wymieniający nazwę miasta Warszawa. W 1390 r. staraniem księcia Janusza I

Mazowieckiego kościół został przebudowany w cegle. Z uwagi na położenie świątyni blisko zamku książąt

mazowieckich, a później zamku królewskiego odgrywał on w historii Polski ważną rolę, a co za tym idzie jego

godność systematycznie wzrastała: od kapituły, poprzez katedrę, archikatedrę do bazyliki mniejszej. Odbywały

się tutaj śluby, koronacje i pogrzeby królewskie. Kościół był wielokrotnie przebudowywany, do końca XIX w.

stanowił przykład gotyku. Zniszczony podczas powstania warszawskiego, został w latach 1948–1956

zrekonstruowany pod kierunkiem Jana Zachwatowicza na podstawie XIV-wiecznych planów.

We wnętrzu na uwagę zasługują: renesansowy nagrobek ostatnich książąt mazowieckich – Stanisława i

Janusza; barokowa kaplica Baryczków z krucyfiksem z XVI w.; barokowa kaplica Literacka z relikwiami

błogosławionego metropolity warszawskiego Zygmunta Szczęsnego Felińskiego; klasycystyczny pomnik

nagrobny Stanisława Małachowskiego, wykuty z białego marmuru, zaprojektowany przez Bertela

Thorvaldsena; mauzoleum prymasa Stefana Wyszyńskiego z 1990 r.; pomniki, popiersia i tablice ku czci

znanych Polaków m.in. Zygmunta Kazanowskiego, Józefa Piłsudskiego, Wincentego Witosa, Stefana

Starzyńskiego, Jana Pawła II oraz żołnierzy i księży poległych w latach 1920, 1939, 1944. W ołtarzu głównym

obraz MB Częstochowskiej oraz repliki stalli ofiarowanych przez Jana III Sobieskiego. Witraże w prezbiterium

są współczesnym dziełem prof. Wacława Taranczewskiego. W podziemiach pochowani są przedstawiciele

władzy z różnych okresów: podkomorzy nadworny koronny Adam Kazanowski, król Stanisław August

Poniatowski, książę mazowiecki Stanisław, książę mazowiecki Janusz III, prezydent Gabriel Narutowicz,

prezydent Ignacy Mościcki, prezydent Stanisław Wojciechowski, premier Ignacy Jan Paderewski, wódz

naczelny gen. Kazimierz Sosnkowski; arcybiskupi warszawscy i prymasi polscy: Szczepan Hołowczyc,

Wojciech Skarszewski, Antoni Melchior Fijałkowski, bł. Zygmunt Szczęsny Feliński, Wincenty Teofil Popiel,

August Hlond, Stefan Wyszyński; a także: pisarz, laureat nagrody Nobla Henryk Sienkiewicz oraz malarz

Marcello Bacciarelli.

Bazylika Archikatedralna Męczeństwa Św. Jana Chrzciciela, ul. Świętojańska 6, 00-278 Warszawa, tel. 22

831 02 89, www.katedra.mkw.pl

Msze św.: w niedziele 8.00, 9.30, 11.00 (suma), 12.30, 18.00, 19.00; w dni powszednie 7.00, 8.00, 19.00

Od bazyliki idziemy ulicą Świętojańską, mijając usytuowane tuż obok Sanktuarium Matki

Bożej Łaskawej Patronki Warszawy. Wchodzimy na Rynek Starego Miasta z pomnikiem

Syrenki Warszawskiej, stojącym tu z przerwami od 1855 r. Następnie ulicą Nowomiejską

dochodzimy do Barbakanu, umacniającego niegdyś wjazd do miasta od strony Nowej

Warszawy. Idąc dalej ulicą Freta, po lewej stronie mijamy kościół Św. Ducha (oo. Paulinów),

skąd od ponad 300 lat wyruszają pielgrzymi na Jasną Górę, oraz Galerię Azjatycką, oddział

Muzeum Azji i Pacyfiku, a po prawej kościół św. Jacka (oo. Dominikanów) oraz budynek,

gdzie mieszkała Maria Skłodowska-Curie, obecnie muzeum poświęcone biografii polskiej

noblistki. Dochodzimy do Rynku Nowego Miasta z widocznym w głębi kościołem św.

Kazimierza Królewicza (ss. Sakramentek), dalej podążamy ulicą Zakroczymską z kościołem

św. Franciszka Serafickiego (oo. Franciszkanów, u zbiegu z ulicą Franciszkańską) i pałacem

Jana Fryderyka Sapiehy (z prawej), pełniącym funkcję koszar sapieżyńskich, gdzie

stacjonował zasłużony w powstaniu listopadowym 1830 r. pułk pieszy 4. batalionu piechoty,

tzw. czwartacy. Przed skrzyżowaniem ulic Zakroczymskiej z Konwiktorską i Sanguszki

(światła sygnalizacyjne) mijamy po prawej stronie budynek Państwowej Wytwórni Papierów

Wartościowych. Za skrzyżowaniem opuszczamy zabudowany teren Nowego Miasta.

http://warszawa.wikia.com/wiki/Czwartacy?action=edit&redlink=1

http://warszawa.wikia.com/wiki/Czwartacy?action=edit&redlink=1

S t r o n a | 9

W obrębie Starego i Nowego Miasta znajduje się wiele kawiarni, barów, restauracji oraz

sklepów spożywczych i wielobranżowych, z których może skorzystać turysta i pielgrzym.

Trzymając się dalej ulicy Zakroczymskiej, wchodzimy do parku im. R. Traugutta i mijamy po

prawej stronie krzyż w miejscu stracenia Rządu Narodowego z ostatnim dyktatorem

powstania styczniowego Romualdem Trauguttem na czele, co miało miejsce 5 sierpnia 1864

r. na stokach dawnego fortu Władimira – baszty obronnej Cytadeli Warszawskiej, od 1921 r.

nazywanej fortem Legionów lub Piłsudskiego. Obecnie znajduje się tutaj prywatne muzeum

fortyfikacji, w którym można przejść fragmentem podziemnych korytarzy, oraz restauracja

Forteca prowadzona przez państwa Kręglickich. Dalej mijamy zdrój królewski – źródło wody

mineralnej istniejące tu od wytyczenia Traktu Zakroczymskiego w XV w., przebudowane w

XVIII w. przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zdrój cieszył się ogromną

popularnością zarówno wśród podróżujących, jak i okolicznych mieszkańców, mimo

pobieranych opłat za korzystanie. Tutejsza woda źródlana posiadała bowiem wiele

dobroczynnych właściwości, m.in. pomnażała siłę i potencję.

Zabytki i inne ważniejsze obiekty na tym odcinku szlaku

• Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej Patronki Warszawy, późny renesans, XVII w., ul. Świętojańska

10

• Rynek Starego Miasta, XIII/XIV w.: pomnik Syrenki Warszawskiej, Muzeum Historyczne m.st.

Warszawy, Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza

• Barbakan i mury obronne, XIV–XVI w.

• kościół Św. Ducha (oo. Paulinów), ul. Długa 3

• Galeria Azjatycka, oddział Muzeum Azji i Pacyfiku, ul. Freta 5

• kościół św. Jacka (oo. Dominikanów), ul. Freta 10

• Muzeum Marii Skłodowskie-Curie, ul. Freta16

• Rynek Nowego Miasta

• kościół św. Kazimierza (ss. Sakramentek), Rynek Nowego Miasta 2

• kościół św. Franciszka Serafickiego (oo. Franciszkanów), XVII/XVIII w., ul. Zakroczymska 1

• Pałac Sapiehów, XIII w., ul. Zakroczymska 6

• krzyż w miejscu stracenia ostatniego dyktatora powstania styczniowego Romualda Traugutta i

pozostałych członków Rządu Narodowego, park Traugutta

• zdrój Stanisława Augusta Poniatowskiego, XV w, przebudowany w XVIII w. według projektu H.

Marconiego, park Traugutta

Zabytki i inne ważniejsze obiekty w pobliżu szlaku

• Multimedialny Park Fontann na Podzamczu, skwer I Dywizji Pancernej

• Fort Legionów, wzniesiony w latach 1852–1854, miał osłaniać Cytadelę Warszawską od strony

Nowego Miasta; po wcześniejszym zaawizowaniu się ([email protected]) można zwiedzić fragment

podziemnych korytarzy fortecznych; wewnątrz Restauracja Forteca, ul. Zakroczymska 12, tel.

22 826 01 09, www.kregliccy.pl

Po wyjściu z parku Traugutta, tunelem pod skrzyżowaniem ulic Zakroczymskiej z

Z. Słonimskiego i linią kolejową do Warszawy Gdańskiej dochodzimy do ulicy

R. Krajewskiego biegnącej wokół zabudowań Cytadeli Warszawskiej. Skręcamy w lewo w

mailto:[email protected]

S t r o n a | 10

ulicę Krajewskiego i trzymamy się jej biegu do ulicy A. Mickiewicza, gdzie na światłach

sygnalizacyjnych skręcamy w lewo w ulicę gen. J. Zajączka, a następnie w prawo w ulicę

A. Felińskiego (druga przecznica od świateł), która prowadzi do kościoła św. Stanisława

Kostki (3,0 km). Tu polecamy odwiedzić grób błogosławionego ks. Jerzego Popiełuszki –

chcemy bowiem łączyć idee, które przyświecały świętym minionych epok, ze współczesnymi

wzorcami świętości. Kościół św. Stanisława Kostki znajduje się na terenie Żoliborza

Urzędniczego – osiedla warszawskiej dzielnicy Żoliborz (Stary Żoliborz). Jest to dawna

kolonia urzędnicza, której twórcy w latach 20. XX w. starali się nadać charakter kameralnego

miasteczka z małymi kamieniczkami o wysokich dachach krytych czerwoną ceramiczną

dachówką, białych fasadach zwieńczonych trójkątnymi szczytami i łukami nad wejściami.

Zabudowania otaczane były przydomowymi ogródkami.

Budowę kościoła św. Stanisława Kostki rozpoczęto w 1930 r. według projektu architektonicznego Łukasza

Wolskiego. Prace przerwano we wrześniu 1939 r., a następnie ukończono po II wojnie światowej. Uroczystość

konsekracji świątyni odbyła się 7 kwietnia 1963 r. Ówczesny proboszcz parafii, ks. prałat Teofil Bogucki, był

wielkim patriotą czującym potrzebę nieustannej pielęgnacji prawdy o polskiej historii, fałszowanej przez

władze PRL-u. Zadanie to realizował poprzez umieszczanie zarówno na zewnętrznych ścianach, jak i wewnątrz

kościoła tablic memoratywnych poświęconych osobom i wydarzeniom, które zostały wykreślone z

podręczników historii. W 1975 r. wszystkie zewnętrzne tablice zostały przeniesione na ścianę od strony ulicy

Felińskiego, na której wyryto hasło: „Bóg i Ojczyzna”. W październiku 1980 r. z inicjatywy proboszcza

odprawiona została pierwsza msza święta w intencji Ojczyzny. W okresie od 22 lutego 1982 r. do 29 września

1984 r. regularnie w ostatnią niedzielę miesiąca odprawiano tu patriotyczne msze święte, celebrowane przez ks.

Jerzego Popiełuszkę, który wygłaszał swoje słynne kazania religijno-patriotyczne. Na mszach tych gromadziły

się zwykle tysiące wiernych z Warszawy i całej Polski. Za działalność tę ks. Jerzy był represjonowany przez

władze komunistyczne, a 19 października 1984 r. został zamordowany. Pochowano go na terenie

przykościelnym, podobnie jak ówczesnego proboszcza ks. prałata Teofila Boguckiego, zmarłego 7 września

1987 r. 6 czerwca 2010 r. ogłoszono ks. Jerzego błogosławionym. W podziemiach kościoła znajduje się

muzeum ks. Jerzego Popiełuszki, gdzie można obejrzeć wystawę o życiu kapelana robotników warszawskich

oraz na temat walk o demokratyzację życia społecznego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Przy kościele

istnieje Dom Pielgrzyma „Amicus”.

Świątynia stoi na terenie Żoliborza między osiedlem w stylu dworkowym, tzw. Żoliborzem Urzędniczym, a

zabudową blokową robotniczego osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Zgodnie z modą w okresie

międzywojennym Łukasz Wolski zaprojektował świątynię w stylu modernistycznym, charakteryzującym się

prostą dekoracją oraz przejrzystym i funkcjonalnym układem przestrzeni, nawiązującym do tradycji

romańskich i wczesnochrześcijańskich bazylik. W wejściu do kościoła, pod arkadami przedsionka usytuowano

rzeźbę Bolesława Syrewicza Anioł Zmartwychwstania z 1869 r. Wnętrze świątyni jest trzynawowe z dwiema

kaplicami: Matki Bożej i Serca Pana Jezusa. Zgodnie ze stylem architektury romańskiej w prezbiterium

zastosowano obejście wokół ołtarza z baldachimem, a w nawach bocznych empory, dzięki czemu są one

dwupoziomowe. Do cenniejszych elementów wyposażenia wnętrza należą dwa obrazy pędzla Michaela

Leopolda Willmana przedstawiające męczeńską śmierć św. Pawła (z prawej strony) i św. Piotra (z lewej

strony). W lewej nawie znajduje się obraz Matki Boskiej Żoliborskiej będący kopią Cudownego Obrazu

Jasnogórskiego. Wystrój wnętrza, podobnie jak zewnętrzna dekoracja kościoła, zgodnie z intencją ks. Teofila

Boguckiego podporządkowane są idei „Bóg i Ojczyzna”. Znajdują się tu liczne tablice pamiątkowe poświęcone

wydarzeniom i bohaterom II wojny światowej oraz walki z komunizmem, w tym wiele tablic poświęconych ks.

Jerzemu Popiełuszce. Witraże w prezbiterium również przedstawiają sceny z historii Polski od chrztu w 966 r.

do wyboru papieża Jana Pawła II w 1979 r.

Grób ks. Jerzego Popiełuszki, usytuowany z prawej strony od wejścia na teren kościelny, jest celem wielu

pielgrzymek i wycieczek. Aranżacja grobowca zaprojektowana została przez Jerzego Kalinę. Ma on formę

różańca z polnych kamieni przywiezionych z różnych części Polski, ułożonych w kształt granic polskich z

krzyżem wykonanym z granitu w miejscu mogiły księdza. 4 czerwca 1987 r. w kościele i przy grobie księdza

Jerzego modlił się Ojciec Święty Jan Paweł II.

Kościół św. Stanisława Kostki, ul. Stanisława Hozjusza 2, Warszawa, www.popieluszko.net.pl, e-mail:

[email protected]

http://www.popieluszko.net.pl/

S t r o n a | 11

Msze św.: w niedziele 7.00, 8.30, 10.00, 11.30, 13.00, 18.00, 21.00; w dni powszednie 6.30, 7.00 (w Adwencie

7.30), 8.00, 9.00, 15.00 (z Koronką do Bożego Miłosierdzia), 16.00 i 18.00 (wystawienie Najświętszego

Sakramentu), 18.00; z nowenną do bł. ks. Jerzego Popiełuszki 19. dnia miesiąca o 18.00; za Ojczyznę ostatnia

niedziela miesiąca o 18.00

Noclegi i możliwość posiłku

Dom Pielgrzyma „Amicus”, ul. Kard. S. Hozjusza, 01-565 Warszawa, tel. 22 561 00 00, w bliskiej okolicy

(pl. Wilsona, stacja metra) sklepy spożywcze i kawiarnie

Z kościoła wychodzimy na ulicę Z. Krasińskiego i trzymając się jej prawej strony,

przechodzimy przez rondo na Placu Wilsona. Następnie idziemy do końca ogrodzenia parku

Żeromskiego, przechodzimy na lewą stronę ulicy i przed rozjazdami z Wiaduktu Wybrzeża

Gdańskiego wchodzimy na skwer. Przekraczamy ulicę Gwiaździstą i ścieżką rowerową

biegnącą przez Park Kępa Potocka idziemy w kierunku północnym, trzymając się prawego

brzegu starorzecza Wisły, tzw. Łachy Potockiej. Mijamy kolejno po prawej stronie pub Żagiel

(w głębi), pub U Araba, tor kolarski z przeszkodami, plac zabaw dla małych dzieci (w głębi).

Po lewej stronie za łachą znajdują się osiedla mieszkaniowe Gwiaździsta i Kępa Polska. Dalej

mijamy plac zabaw dla starszych dzieci po prawej stronie oraz ogródki działkowe po obydwu

stronach i przechodzimy pod wiaduktem Alei Armii Krajowej, trzymając się cały czas

prawego brzegu łachy. Po prawej stronie mamy nadal ogródki działkowe, po lewej – na

przeciwległym brzegu łachy – Zespół Szkół Ogólnokształcących. Na granicy ogródków

działkowych (po prawej stronie) skręcamy w lewo w alejkę prowadzącą na mostek przez

łachę. Za mostkiem, po przekroczeniu ulicy Gwiaździstej, skręcamy w prawo i podążamy

ścieżką rowerową, mijając po lewej osiedle mieszkaniowe, a po prawej jezdnię ulicy

Gwiaździstej. Dalej wchodzimy na teren parku Przy Lasku Bielańskim, którym idziemy

wzdłuż ulicy Gwiaździstej, po prawej mijamy Park Linowy Bielany, przecinamy ulicę

Pergaminową i ulicą Dewajtis dochodzimy do pokamedulskiego kościoła Niepokalanego

Poczęcia NMP (6,5 km).

Parafia bł. ks. Edwarda Detkensa spośród 108 polskich męczenników na warszawskich Bielanach została

utworzona w 1999 r. Na jej terenie znajduje się pokamedulski zespół klasztorny z kościołem Niepokalanego

Poczęcia Najświętszej Marii Panny.

Początki historii tego terenu sięgają czasów króla Władysława IV, który w 1639 r. nadał kamedułom

sprowadzonym z Wigier teren pod budowę eremów zakonnych na Górze Polkowej (Mons Regis). Niebawem

rozszerzył to nadanie na całą wieś Polków, leżącą na terenie dzisiejszych Bielan. Pierwszych kamedułów

uroczyście wprowadzono na Bielany w 1643 r., a dziesięć lat później ustanowiono tu przeorat kamedułów,

który dzięki hojności króla Jana Kazimierza zwiększył swoje terytorium o Wyspę Wigierską i Nieporęt. Jan

Kazimierz spędził tu ostatnią Wielkanoc przed wyjazdem do Francji po abdykacji w 1668 r. Budowę kościoła

Niepokalanego Poczęcia NMP rozpoczęto w 1669 r. i trwała ona kilkadziesiąt lat. Świątynię konsekrowano

dopiero w 1758 r. Jeszcze podczas budowy w drugi dzień Zielonych Świąt 1673 r. przeniesiono z kolegiaty św.

Jana Chrzciciela w Warszawie do kościoła kamedułów obraz św. Brunona Benedykta, co dało początek tradycji

corocznych odpustów na Bielanach. Na przełomie XIX i XX w. teren klasztorny został zajęty przez wojska

rosyjskie i przeznaczony dla inwalidów wojennych, a kamedułów przewieziono do Nowego Miasta. Utworzono

tu nową parafię rzymskokatolicką i dla jej potrzeb w latach 1909–1913 przeprowadzono we wnętrzu kościoła

prace adaptacyjne według projektu architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Odnowiona parafia otrzymała

wezwanie Niepokalanego Poczęcia NMP, św. Jozefa i św. Ambrożego. Po likwidacji w 1913 r. obozu

wojskowego zabudowania klasztorne na Bielanach przekazano księżom marianom, którzy prowadzili tu dom

zakonny z nowicjatem i seminarium duchownym oraz schronisko dla bezdomnych dzieci. W Polsce

Niepodległej marianie prowadzili na Bielanach do 1949 r. męskie gimnazjum filologiczne, dla potrzeb którego

zbudowano według projektu Józefa Holewińskiego, a później Tymoteusza M. Rawickiego i Brunona

Zborowskiego, nowy budynek.

S t r o n a | 12

Podczas II wojny światowej kościół i kolegium uległy zniszczeniu, więc w latach 1952–1954 przeprowadzono

prace konserwatorskie na terenie tych obiektów. Dekretem prymasa Józefa Glempa w 2003 r. utworzona

została przy kościele Kapituła Kampinosko-Bielańska, a świątynię podniesiono do rangi kolegiaty.

Usytuowany na malowniczym zboczu Skarpy Warszawskiej kościół Niepokalanego Poczęcia NMP jest jednym

z najpiękniejszych obiektów barokowych w stolicy. Fasada kościoła powstała w trzeciej ćwierci XVIII w. i

łączy styl barokowy ze wczesnym klasycyzmem. Zdobią ją dwie pary kolumn korynckich, po których obydwu

stronach umieszczono w niszach dwie drewniane, polichromowane figury twórców zakonu kamedułów: św.

Benedykta z Nursji oraz św. Romualda. W zwieńczeniu portalu fasady znajduje się płaskorzeźba z herbem

zakonu kamedulskiego i kongregacji Monte Corona. W tympanonie również umieszczono płaskorzeźbę, z

herbem Rzeczypospolitej w otoczeniu liści królewskiego akantu, wolut i panopliów. We wnętrzu warto zwrócić

uwagę na: XVII-wieczne rokokowe dekoracje stiukowe na sklepieniu zakrystii, wykonane przez włoskiego

malarza Michelangelo Palloniego; obrazy: Franciszka Smuglewicza Wniebowzięcie Maryi, Święta Barbara (?),

Adoracja Najświętszej Maryi Panny przez św. Benedykta i św. Romualda, Szymona Mańkowskiego Głowa

Chrystusa, łaskami słynący obraz Matki Bożej Passawskiej; tablice pamiątkowe królów polskich: Władysława

IV, Jana Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Najcenniejsze pamiątki można obejrzeć w

skarbczyku, który jest najstarszą częścią kościoła – powstał w drugiej połowie XVII w. Już w latach 1925–

1926 ks. Józef Jarzębski urządził tutaj oraz w ermitorium królewskim muzeum zbiorów pokamedulskich. W

skarbczyku przechowywane są cenne barokowe naczynia i szaty liturgiczne, plany architektoniczne i mapy,

archiwalne zdjęcia, rzeźby i obrazy.

W katakumbach kościoła spoczywają m.in. jedyna córka Jana Kazimierza – Maria Teresa Wazówna, obok

kościoła znajduje się grób ks. Stanisława Staszica, a w samym kościele złożono serce króla Michała Korybuta

Wiśniowieckiego (zgodnie z życzeniem zmarłego).

Cennym zabytkiem są zachowane eremy, czyli trzynaście pojedynczych białych domków zamieszkanych

niegdyś przez kamedułów – zakonników wiodących pustelniczy tryb życia. Obecnie w eremy użytkują księża

pracujący w parafii.

W pobliskich zabudowaniach mieszczą się: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW),

Archidiecezjalne Gimnazjum im. ks. J. Popiełuszki, Katolickie Liceum Ogólnokształcącego im. bł. ks. R.

Archutowskiego oraz Centrum Kultury Dobre Miejsce z pełnym zapleczem hotelowo-konferencyjnym. Od

2002 r. działa w podziemiach kamedulskich piwnica artystyczna z kawiarenką.

Parafia bł. ks. Edmunda Detkensa spośród 108 polskich męczenników, ul. Dewajtis 3, 01-815 Warszawa,

www.lasbielanski.home.pl

Msze św.: w niedziele 11.00, 13.00; w dni powszednie 12.00


Dom Rekolekcyjno-Formacyjny Warszawa–Bielany, ul. Dewajtis 3, 01-815 Warszawa, tel. 22 561 01 00,

501 100 613, e-mail: [email protected], www.drf.mkw.pl

Centrum Kultury „Dobre Miejsce”, ul. Dewajtis 3 (stołówka i barek)

Z terenu kościoła, przecinając ulicę Dewajtis, wchodzimy na ścieżkę rowerową (niebieski

szlak pieszo-rowerowy), prowadzącą przez Las Bielański – najbardziej na południe wysunięty

relikt Puszczy Mazowieckiej, obecnie mający status rezerwatu krajobrazowego. Idziemy na

północ, mijając po lewej Fort Bielany, Cmentarz Żołnierzy Włoskich z I wojny światowej,

Klub Sportowy Hutnik. Skręcamy w prawo na kładkę dla pieszych nad jezdniami ulicy

Wybrzeże Gdyńskie i stąd, kierując się na prawo, wchodzimy po schodkach na most Marii

Curie-Skłodowskiej, którym przekraczamy Wisłę i docieramy do położonego na prawym

brzegu Tarchomina. Wioska ta, obecnie w granicach Warszawy, była przez kilka stuleci

miejscem przeprawy przez rzekę. Z mostu ulicami Świderską i Józefa Mehoffera dochodzimy

do kościoła św. Jakuba (9,5 km).

http://www.lasbielanski.home.pl/


http://www.drf.mkw.pl/

S t r o n a | 13

Parafia św. Jakuba Apostoła na Tarchominie to jedna z najstarszych na terenie dzisiejszej Warszawy. Nie

znamy dokładnej daty jej powstania, wiadomo jednak, że już w 1223 r. biskup płocki Chrystian otrzymał wieś

Tarchomin na cele misyjne od rycerza zwanego de Chroson lub Krystyn. Obecny kościół powstał na przełomie

XV i XVI w. z fundacji Jakuba Gołyńskiego – wojewody Mazowieckiego i jego syna Mikołaja – proboszcza

tarchomińskiego i kanonika katedralnego płockiego. Z racji bliskiego sąsiedztwa rzeki, świątynię zbudowano

na sztucznie usypanym wzgórzu, aby zapobiec jej podmywaniu przez wylewającą Wisłę. Był to gotycki,

ceglany, jednonawowy kościół z węższym i niższym prezbiterium skierowanym na południowy wschód. Został

konsekrowany przez biskupa płockiego Piotra Dunin Wolskiego w 1583 r. W XVII w. wojska szwedzkie

zniszczyły zarówno Tarchomin, jak i okoliczne wsie oraz kościół, który popadał w ruinę. Dopiero w XVIII w.,

kiedy Tarchomin został kupiony przez rodzinę Ossolińskich, świątynię poddano restauracji i rozbudowie.

Wybudowano nową zakrystię, skarbiec przy prezbiterium i kruchtę od frontu. Budynek wzmocniono 12

skarpami, otynkowano i pokryto nowym dachem. We wnętrzu zbudowano drewniany chór muzyczny,

położono nowe stropy, zbudowano nowy ołtarz główny z tabernakulum, dwa ołtarze boczne, ambonę,

chrzcielnicę z czarnego marmuru i kryptę grobową rodziny Ossolińskich. Uporządkowano też przykościelny

cmentarz, a w otaczający go mur wbudowano kostnicę i dzwonnicę. W późniejszych latach kościół był

kilkakrotnie remontowany, przebudowywany i wyposażany, m.in. w 1878 r. zainstalowano siedmiogłosowe

organy. W latach 1912–1932 zdjęto ze ścian zewnętrznych tynk i oczyszczono cegły, co przywróciło

kościołowi cechy architektury tzw. gotyku mazowieckiego lub nadwiślańskiego. Świątynia poniosła duże straty

podczas II wojny światowej. Niemcy zrabowali dzwony, a w czasie działań wojennych uszkodzono dach i

stropy, które naprawiono jednak w 1945 r. W latach 1982–1983 dach został pokryty blachą miedzianą.

Z dawnego wyposażenia zachowały się: w ołtarzu głównym obrazy Św. Jakub Apostoł (na ścianie szczytowej) i

Ukrzyżowanie oraz drewniane figury św. Piotra i św. Pawła z XVIII w.; we wnękach na obu stronach

prezbiterium malowidła ścienne z końca XIX w. autorstwa Franciszka Stelmaskiego przedstawiające czterech

ewangelistów: Marka, Mateusza, Łukasza i Jana oraz świętych biskupów Stanisława i Wojciecha; chrzcielnica

z czarnego marmuru przykryta złoconą pokrywą, zwieńczona koroną pochodzącą z innego obiektu i krzyż na

ścianie z XVIII w.; cztery (z sześciu istniejących wcześniej) brązowe lichtarze wykonane w Gdańsku. Obok

bocznych ołtarzy znajdują się tablice epitafijne Ossolińskich: Teresy z Hrabiów na Żmigrodzie, Stadnickich

herbu Szreniawa, Ossolińskiej, Wojewodziny Wołyńskiej, zmarłej w 1776 r., oraz Józefa Kantego Hrabiego

S.P.R. z Tęczyna Ossolińskiego herbu Topór, Wojewody Wołyńskiego, zmarłego w 1780 r. W podłodze przed

ołtarzem głównym znajduje się ozdobna metalowa płyta z herbem Ossolińskich (Topór) i napisem Aedificat

proprias hic ascia modesta ruinas (Tutaj na rumowisku zbudował gmach z wielkim trudem), przykrywająca

wejście do krypty przygotowanej zapewne jako miejsce spoczynku członków rodu. Pochowano tu jednak tylko

Ignacego Ossolińskiego – 5-cioletniego (sic!) zaledwie kapitana sandomierskiego Regimentu Laski Wielkiej

Królewskiej Chorągwi, zmarłego w 1755 r.

W kruchcie ufundowano w 1986 r. tablicę pamiątkową poświęconą Armii Krajowej VII Obwód Obroża,

żołnierzom 5 i 6 kompanii II batalionu I rejonu „Brzozów”, poległym w powstaniu warszawskim pod wsią

Polesie Nowe oraz zaginionym, pomordowanym i zmarłym w latach 1939–1945.

Parafia katolicka św. Jakuba Apostoła, ul. Mehoffera 4, 03-131 Warszawa, tel. 22 614 88 32

Msze św.: w niedziele 8.00, 9.15, 11.00, 12.30, 18.00, od Wielkanocy do września także o 20.00; w kaplicy

parafialnej 10.00, 12.00; w lipcu i sierpniu w niedzielę nie ma mszy o 10.00 i 12.00, a w dni powszednie jest

msza tylko o 18.00; od października do Wielkanocy msze w dni powszednie odprawiane są w kaplicy

Kościół św. Jakuba na Tarchominie Obraz św. Jakuba w ołtarzu głównym

S t r o n a | 14

Obok kościoła znajduje się klasycystyczny pałac Ossolińskich, obecnie siedziba Wyższego

Seminarium Duchownego Diecezji Warszawsko-Praskiej. Stąd szlak wiedzie ulicami

Nowodworską i Odkrytą, z której skręca w lewo w ulicę Grzymalitów prowadzącą na wiślany

wał przeciwpowodziowy.

Gastronomia

Bar pod 6, ul. Kępa Tarchomińska 6, tel. 502 398 253, 508 553 789, bar piwny, bilard, plac zabaw dla dzieci w

ogródku i pokój zabaw wewnątrz, siatkówka

Chata Trapera, ul. Sprawna 92, tuż przy wale wiślanym, tel. 509 404 816; e-mail: [email protected],

www.kostekstudio.pl, dwie drewniane chaty, w jednej bar, w drugiej otwarta scena, całość zaaranżowana na

styl wiejskiego podwórza z żurawiem, głównie dania z grilla

Pub „Jupiter”, ul. Kępa Tarchomińska1, tuż przy wale wiślanym, napoje, kiełbaska z grilla, kącik dla

maluchów, przyjazne miejsce dla rowerzystów

Sklepy spożywcze

Biedronka, pomiędzy ulicami: Odkrytą, Łączącą i Światowida

Idziemy drogą pod wałem lub jego koroną, mijając po prawej stronie Las Buchnicki. Po

przejściu ok. 1 km dochodzimy do piaskarni w Jabłonnie, od której prowadzi szlak rowerowy

– Trasa Nadwiślańska Prawobrzeżna – do Wólki Górskiej. W dalszej drodze mijamy

Rezerwat Wiślany Ławice Kiełpińskie, gdzie można zobaczyć zachowane ostoje lęgowe

rzadkich i ginących gatunków ptaków oraz zachowane naturalne koryto rzeki z

charakterystycznymi wyspami, łachami i zróżnicowaną rzeźbą (Obszar Natura 2000 Dolina

Środkowej Wisły). Po kolejnym kilometrze dochodzimy do parku w Jabłonnie (16,3 km).

Tutaj, schodząc z wału, można wejść boczną furtką na teren założenia pałacowo-parkowego

należącego w XVIII w. do rodziny Poniatowskich.

Jabłonna – od 1418 r. posiadłość biskupów płockich, w XVIII–XIX w. Poniatowskich i Potockich. Rozległy

zespół pałacowo-parkowy zajmujący powierzchnię ok. 30 h był jedną z najefektowniejszych rezydencji

podwarszawskich. Główny obiekt to pałac prymasa Michała Poniatowskiego z dwiema oficynami, zbudowany

w latach 1774–1779 według projektu Dominika Merliniego, otoczony parkiem geometrycznym zaplanowanym

przez Szymona Bogumiła Zuga. Obecnie teren należy do Polskiej Akademii Nauk, a w pałacu mieści się Dom

Zjazdów i Konferencji.


Dom Zjazdów i Konferencji PAN, Pałac w Jabłonnie, ul. Modlińska 105, tel. 022 774 48 62, 782 54 89, e-

mail: [email protected], www.palacjablonna.pl

Trzymając się w dalszym ciągu wału przeciwpowodziowego, mijamy z prawej strony

Rezerwat Jabłonna (2,7 km od pałacu) z wąwozami erozyjnymi, gdzie występują zbiorowiska

grądowe z drzewostanami dębowo-sosnowymi oraz zbiorowiska borowe ze 140-letnimi

sosnami i dębami. Przy zejściu z wału na drogę do wioski Rajszew-Skierdy (23,3 km) stoi

wiata turystyczna, pod którą można odpocząć. W wiosce znajduje się sklep spożywczy.

Idziemy dalej koroną wału, mijając z prawej strony ładnie zagospodarowany teren, na którym

urządzono pierwsze w Polsce pełnowymiarowe pole golfowe. Niespełna 1 km od granicy

Warsaw Golf and Country Club wał ostro skręca w prawo, a po ok. 200 m w lewo. Uwaga!

Droga biegnąca prosto prowadzi do Rajszewa. Trzymając się w dalszym ciągu rowerowego

szlaku, dochodzimy po ok. 7 km do osiedla mieszkaniowego położonego za wałem, skąd

http://www.kostekstudio.pl/


http://www.palacjablonna.pl/

S t r o n a | 15

wchodzi na koronę czerwony szlak turystyczny. Do Nowego Dworu szlaki pokrywają się.

Idąc przez niespełna 3 km wzdłuż osiedla mieszkaniowego, dochodzimy do mostów na Wisłą

i Narwią w Nowym Dworze Mazowieckim (33,7 km).

Nowy Dwór Mazowiecki to miasto położone u zbiegu trzech wielkich rzek: Wisły, Bugu i Narwi. Prawa

miejskie uzyskało w 1374 r., było siedzibą komory celnej oraz ośrodkiem handlu zbożem i solą. Zostało

doszczętnie zniszczone najpierw przez wojska szwedzkie w 1656 r., później w 1915 r. podczas odwrotu wojsk

rosyjskich. W mieście znajduje się klasycystyczny kościół św. Michała Archanioła (ul. Warszawska 1),

wzniesiony w 1792 r. według projektu Stanisława Zawadzkiego, rozbudowany w latach 1981–1985.

Idziemy wiaduktem mostu wiślanego im. gen. Wiktora Thommee, mijając po lewej stronie

stocznię, a po prawej Nowy Dwór Mazowiecki. Dalej mostem im. por. Feliksa Pancera nad

Narwią i drogą po ok. 2 km dochodzimy do Twierdzy Modlin (37,5 km).

U zbiegu Narwi i Wisły

Twierdza Modlin jest położona na terenie Nowego Dworu Mazowieckiego, na malowniczej skarpie wiślanej.

W czasie potopu szwedzkiego znajdował się tutaj obóz wojskowy. W 1806 r. Napoleon Bonaparte kazał

zbudować tu cytadelę według planu fortyfikacji, który sam wykreślił. W czasie powstania listopadowego 1830–

1831 twierdza pozostawała najdłużej w rękach powstańców. W latach 1832–1841 Rosjanie rozbudowali fortecę

napoleońską, wznosząc zewnętrzne bastiony i sześć fortów, oraz nadali jej nazwę Nowogieorgijewsk. Do

wybuchu I wojny światowej była jeszcze dwukrotnie rozbudowywana. Powstały dwa pierścienie zewnętrznych

fortów – najpierw ośmiu, później dziesięciu. Mimo tych umocnień w 1915 r. armia niemiecka zdobyła bastion,

który po zakończeniu działań wojennych przeszedł w ręce polskie. W kampanii wrześniowej 1939 r. twierdza

pod dowództwem gen. Wiktora Thommee bohatersko broniła się aż do 29 września.

Ciekawe obiekty i miejsca na terenie twierdzy

• pomnik pierwszego portu wojennego Polskiej Marynarki Wojennej z 1918 r. (na lewo od wejścia, na

zewnętrznej stronie muru obronnego)

• stacja gołębi pocztowych (po zewnętrznej stronie muru obronnego naprzeciwko Bramy Ostrołęckiej)

• koszary obronne z lat 1864–1875, których długość w obwodzie wynosi 2250 m, uważane za

najdłuższy budynek w Europie

• Brama gen. J.H. Dąbrowskiego z filarami mostu z 1837 r. (na ziemnym wale obwodu wewnętrznego)

• prochownia z 1811 r., zmodernizowana w 1899 r. (na ziemnym wale obwodu wewnętrznego)

• Brama Północy z 1811 r. z orłem Księstwa Warszawskiego (na ziemnym wale obwodu wewnętrznego)

• pomnik Obrońców Modlina we wrześniu 1939 r. (na wysepce w rondzie przy ul. Modrzewiowej)

• neogotyckie kasyno oficerskie z przełomu XIX i XX w. (ul. gen. I. Ledóchowskiego), mieści się tutaj

Klub Przewodników PTTK „Bastion”

S t r o n a | 16

• Muzeum Kampanii Wrześniowej 1939 r. i Twierdzy Modlin (ul. Gen. I. Ledóchowskiego 164)

• budynki carskie z lat 1897–1903 (pomiędzy ulicami ks. J. Poniatowskiego i płk E. Malewicza)

• prochownia z ok. 1900 r. (pomiędzy ulicami R. Traugutta i gen. W. Chrzanowskiego)

• cmentarz wojenny, na którym pochowani są żołnierze Wojska Polskiego polegli w wojnie polsko-

rosyjskiej 1920 r. oraz w kampanii wrześniowej 1939 r.; znajdują się tu też groby por. Stanisława

Słomki, powstańca 1863 r., oraz płk. Edwarda Malewicza, pierwszego komendanta twierdzy w II RP

(za murem obronnym przy ul. gen. J. Bema)

• rawelin z lat 1811–1812 w zachowanym narysie (na placu pomiędzy ziemnym wałem obwodu

wewnętrznego a budynkami carskimi)

• kazamaty lunety tzw. schronu płk Piętki (poza murami obronnymi za cmentarzem wojennym)

• lunety frontów bastionowych (poza murami obronnymi w zachodniej części na wysokości bramy w

Koronie Utrackiej)

• Reduta Napoleona (1811–1815), czyli działobitnia na planie kwadratu zaprojektowana przez samego

Napoleona (w zachodniej części przy bramie w Koronie Utrackiej)

• ruiny spichlerza zbożowego, wzniesionego w 1844 r. według projektu. J.J. Goya na zlecenie Banku

Polskiego (cypel przy ujściu Narwi do Wisły)

Twierdza Modlin, informacje na temat zwiedzania można uzyskać w: Klub Przewodników PTTK „Bastion”,

Lokalna Organizacja Turystyczna „Trzech Rzek” oraz ul. gen. I. Ledóchowskiego 164, tel. 22 713 32 79, e-

mail: [email protected], www.3rzeki.pl

Twierdza Modlin Spichlerz zbożowy

Tablica pamiątkowa pierwszego fortu wojennego

Od przystanku autobusowego za torami kolejowymi, trzymając się czerwonego i zielonego

szlaku turystycznego, idziemy ok. 750 m ulicami Chłodną i Obwodową, którymi dochodzimy

do Bramy Ostrołęckiej. Stąd schodkami naprzeciwko restauracji w bramie wchodzimy na

teren twierdzy, dalej czerwonym szlakiem turystycznym wzdłuż ulicy F. Chopina. Można

ewentualnie zboczyć w lewo wzdłuż zielonego szlaku turystycznego do dawnej stacji gołębi

pocztowych. Wracając na szlak czerwony, biegnący wzdłuż zewnętrznej ściany koszar


http://www.3rzeki.pl/

S t r o n a | 17

obronnych, mijamy z prawej strony prochownię i przecinamy ziemny wał obwodu

wewnętrznego. Skręcamy w lewo i trzymając się cały czas czerwonego szlaku turystycznego,

biegnącego wzdłuż zewnętrznej strony ziemnego obwodu wewnętrznego, dochodzimy do ul.

gen. J. Bema. Można też po przecięciu wewnętrznego obwodu skierować się na biegnący

prostopadle do obwodu żółty szlak łącznikowy i mijając rondo z pomnikiem Obrońców

Modlina, dojść do budynku przy ulicy gen. I. Ledóchowskiego, w którym mieści się Muzeum

Kampanii Wrześniowej i Twierdzy Modlin, Lokalna Organizacja Turystyczna „Trzech Rzek”

oraz Punkt Informacji Turystycznej (możliwość pobrania materiałów turystycznych). Na lewo

od tego budynku w dawnym kasynie oficerskim mieści się siedziba Towarzystwa Przyjaciół

Twierdzy Modlin oraz Klubu Przewodników PTTK „Bastion”. Na zasadniczy bieg Drogi św.

Jakuba wracamy niebieskim szlakiem turystycznym przez rondo Obrońców Modlina do ulicy

ks. J. Poniatowskiego, i dalej do ulicy gen. J. Bema, na którą skręcamy w prawo. Uwaga!

Szlak niebieski skręca w lewo. Ulicą gen. J. Bema przecinamy ziemny obwód zewnętrzny i

dochodzimy do cmentarza wojennego.

Noclegi

Hotel Royal, ul. Szpitalna 93, 05-160 Modlin, tel. 22 188 41 88

Hotel Garnizonowy, ul. Prądzyńskiego, 05-102 Modlin, tel. 22 775 22 62

Hotel Modlin, ul. Mieszka I 18, Modlin, 05-102 Nowy Dwór Mazowiecki, tel. 22 775 12 74

Ośrodek Silurus – Sezonowa Stanica Wodna, ul. gen. Thomee 4, 05-102 Modlin, tel. 22 775 59 01

Zespół Domków Turystycznych, ul. Mieszka I 6, 05-102 Modlin, tel. 22 775 59 01

Gastronomia

Restauracja „Brama Ostrołęcka”, ul. Obwodowa 1. Modlin Twierdza, 05-100 Nowy Dwór Mazowiecki, tel.

22 713 81 46, 607 818 406, 668 369 035, e-mail: [email protected]

Cafe Foh, ul. płk. E. Malewicza 117, Modlin Twierdza, 05-100 Nowy Dwór Mazowiecki, tel. 22 713 01 39, e-

mail: [email protected]

Cafe Piano ul. płk. E. Malewicza 289, Modlin Twierdza, 05-160 Nowy Dwór Mazowiecki, tel. 516 860 589

Bar, ul. gen. W. Chrzanowskiego

Sklepy, poczta

Na osiedlu pomiędzy ulicami: płk E. Malewicza i ks. J. Poniatowskiego

Służba zdrowia

SZPZOZ Szpital Powiatowy, ul. Miodowa 2, 05-100 Nowy Dwór Mazowiecki, tel. 22 775 30 91, 22 775 82

94

Apteka, ul. Bohaterów Modlina 30, Nowy Dwór Mazowiecki, tel. 22 755 24 08, 22 775 82 94

Od cmentarza podążamy zielonym szlakiem turystycznym wzdłuż zewnętrznego obwodu

twierdzy, idąc w lewo na teren ogródków działkowych, drogą przez ogródki i dalej przez las

do Wisły. Po drodze mijamy po prawej stronie kazamaty lunety tzw. schronu płk. Piętki i

lunety frontów bastionowych oraz po lewej stronie działobitnię podwałową z bramą w

Koronie Utrackiej z lat 1832–1841. Nad Wisłą skręcamy w prawo. Za wiaduktem mostu im.

Obrońców Modlina 1939 idziemy ok. 750 m, po czym skręcamy w prawo do wioski Utrata.

S t r o n a | 18

Po przejściu ok. 500 m skręcamy w lewo na gruntową drogę i, mijając wioskę Gałachy, ulicą

o tej samej nazwie dochodzimy do fortu, w którym prywatny kolekcjoner Maciej Kostrzewski

urządził Muzeum I Pułku Przeciwlotniczego, stacjonującego do września 1939 r. w Modlinie.

Po wcześniejszym zaawizowaniu się można tu liczyć na smaczną grochówkę wojskową.

Prywatne muzeum na drodze do Zakroczymia Kapliczka na drodze do Zakroczymia

Dla zainteresowanych tematyką wojenną: Fort nr 1 Twierdzy Modlin. Aby do niego

dotrzeć, trzeba zejść z Drogi św. Jakuba: od muzeum ulicą Warszawską do ronda, w prawo

ulicą o. H. Koźmińskiego (mijamy kościół i klasztor oo. Kapucynów, prowadzących tu

Centrum Duchowości Honoratianum oraz Ośrodek Apostolstwa Trzeźwości) do cmentarza,

za którym należy skręcić w prawo w ulicę Byłych Więźniów Twierdzy Zakroczymskiej,

prowadzącą do Fortu nr 1 (za trzecią przecznicą w lewo).

Fort nr 1 Twierdzy Modlin położony jest na północno-wschodnim krańcu miasta Zakroczym. Obecnie mieści

się tu Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Nowodworskich Zakładów Przemysłowych. W 1939 r.

załoga broniła się tu prawie przez miesiąc do 28 września. W sierpniu 1944 r. hitlerowcy utworzyli tu obóz

przejściowy dla mieszkańców prawobrzeżnej Warszawy, przez który przeszło 14 tys. osób. Dużej części

więźniów udało się przeżyć dzięki sprawnej i ofiarnej pomocy mieszkańców Zakroczymia, którzy mimo zakazu

(wolno było przekazywać paczki jedynie członkom rodziny) dostarczali do obozu żywność. Fakt ten upamiętnia

pomnik wystawiony na terenie byłego obozu. W centrum miasta na rondzie Rodzina Zakroczymska stoi

granitowy kamień z napisem: Gens una sumus (Jesteśmy jedną rodziną).

Dalej ulicą Warszawską dochodzimy do ronda Rodzina Zakroczymska z kamieniem Gens una

sumus (przed nim po prawej stronie Urząd Gminy), na którym skręcamy w lewo na ulicę o. H.

Koźmińskiego, prowadzącą do Rynku w Zakroczymiu (42,0 km) z pomnikiem Latarnią,

upamiętniającym wydarzenia powstania styczniowego.

Nazwa Zakroczym pochodzi najprawdopodobniej od starosłowiańskiego słowa zakrot, oznaczającego

„przekraczać rzekę”. Pierwsze wzmianki o Zakroczymiu pochodzą z XI w., kiedy to mieścił się tu gród

obronny (grodzisko Czubajka), zamieszkany przez kasztelana. W XIV–XV w. miasto było rezydencją książąt

mazowieckich. Pozostałościami z tego okresu są Góra Zamkowa i późnogotycki kościół Podwyższenia Krzyża

Świętego (dawna kaplica zamkowa), przebudowany w XVII w. Uwagę zwracają wmurowane w ściany

granitowe kule armatnie i koła młyńskie. Jest to typowa świątynia mazowiecka z elementami gotyckimi i

renesansowymi. We wnętrzu znajdują się dwa obrazy Matki Bożej z 2. poł. XVII w., jeden z nich namalowany

przez królewskiego malarza Jeremiasza Melechowicza. Po upadku Warszawy podczas powstania

listopadowego Zakroczym był siedzibą polskiego rządu narodowego. W 1863 r. władze carskie wieszały na

jednej z latarni w Rynku uczestników powstania styczniowego. Dla upamiętnienia tego wystawiono w Rynku

w 2003 r. pomnik Latarnię, który oddaje hołd wszystkim bojownikom o niepodległość Polski. W czasie

powstania warszawskiego w 1944 r. Niemcy urządzili tu obóz przejściowy dla ludności cywilnej, dla której

mieszkańcy Zakroczymia organizowali wbrew zakazom pomoc. Fakt ten upamiętnia granitowy kamień z

napisem Gens una sumus (Jesteśmy jedną rodziną). W mieście znajduje się również barokowy kościół

poklasztorny kapucynów z XVIII w.

S t r o n a | 19

Kościół parafialny

w Zakroczymiu

Kula armatnia w murze kościoła Matka Boża Łaskawa

w kościele w Zakroczymiu

Od Rynku można skręcić w lewo na drogę prowadzącą do kościoła Podwyższenia Krzyża

Świętego. Droga św. Jakuba wiedzie z Rynku ulicami Gdańską, Parową Okólną i Parową

Płocką do drogi prowadzącej do Duchowizny (na tej drodze możliwość skrętu w czwartą

przecznicę w lewo, którą po ok. 350 m, dociera się do prywatnego pensjonatu Villa

Duchowizna, blisko brzegu Wisły).

W dolinie rzeki Wisła w obrębie Zakroczymia znajdują się dwa rezerwaty: Zakole Zakroczymskie (434,68 ha)

i Wikliny Wiślane (53,43 ha). Chronione są tu ostoje lęgowe rzadkich i ginących gatunków ptaków: mew,

rybitw, siweczek, występujących na obszarze Wisły. Na zachód od Zakroczymia położone są Wyspy

Smoszewskie (209,0 ha), obejmujące wyspy, piaszczyste łachy oraz wody płynące rzeki Wisła. Teren między

Zakroczymiem a wsią Smoszewo (ok. 20 ha), zwany Parowami Zakroczymskimi, jest atrakcja turystyczną i

zabytkiem przyrody ze względu na spadające ku rzece wąwozy, parowy i jary, wyżłobione przed tysiącami lat

przez lodowiec.

Noclegi

Klasztor kapucynów, ul. o. H. Koźmińskiego, Zakroczym

Vila Duchowizna, Duchowizna, 05-170 Zakroczym, tel. 22 785 21 11, e-mail: [email protected],

www.duchowizna.pl

Sklepy spożywcze

Lewiatan, Warszawska 25, Zakroczym

Gastronomia

Pizzeria La Bella, ul. Warszawska 4, Zakroczym, tel, 790 798 868, pizza, włoska, kebab

Bar Sao Mai, ul. Warszawska 5B, 05-170 Zakroczym, tel. 22 428 53 70, 508 195 917, kuchnia wietnamska,

azjatycka, chińska, kebab

Apteki

PZF Cefarm-Warszawa S.A., ul. Szkolna 1, Zakroczym

Apteka, ul. o. H. Koźmińskiego 33, Zakroczym


http://www.duchowizna.pl/

S t r o n a | 20

Dalej szlak wchodzi w las nad nowym osiedlem i prowadzi do cegielni (na prawo od drogi) w

Mochtach Smok (47,0 km). Trzymając się dalej drogi, przechodzimy mostkiem nad rzeką

Struga, skręcamy w lewo i dochodzimy do wsi Smoszewo (50,0 km). Mijamy murowane

ogrodzenie pałacu smoszewskiego i przechodzimy na przeciwną stronę ulicy do kościoła św.

Mateusza Apostoła.

Ruiny cegielni w Mochtach Smok

Kościół św. Mateusza Apostoła powstał w 1975 r. według projektu Stanisława Marzyńskiego. Konsekracji

świątyni dokonał biskup Zygmunt Kamiński 29 maja 1994 r. Parafia smoszewska jest jednak znacznie starsza,

powstała najprawdopodobniej około 1385 r. w czasach rządów biskupa Ścibora z Radzymina. Pierwszy

drewniany kościół został zapewne zniszczony, bo w XVI w. powstał nowy, również z drewna i otrzymał

wezwanie św. Mateusza. Obecna świątynia stoi w miejscu drewnianego kościoła ufundowanego w 1738 r.

przez Marię i Zygmunta Lasockich, który przetrwał do XX w., został podpalony w 1971 r. W parowie przy

wyjściu z kościoła znajduje się kapliczka św. Izydora – patrona rolników, żyjącego w XI–XII w. w Hiszpanii.

Eklektyczny pałac w Smoszewie, zbudowany pod koniec XIX w., otoczony jest parkiem krajobrazowym. Do

wybuchu II wojny światowej był rezydencją senatora Aleksandra Heiman-Jareckiego. W latach 1939–1945

mieściło się tu sanatorium dla lotników niemieckich, po wojnie – Dom Wczasów Dziecięcych. W 1960 r. pałac

spłonął, a w trakcie renowacji dobudowano drugie piętro. Obecnie jest to własność prywatna.

Pałac Smoszewo, ul. Smoszewo 5, 05-170 Zakroczym

Św. Izydor

w Smoszewie Łąki nad Wisłą Cieniste wąwozy

Z terenu kościoła kierujemy się do stromych schodków, przy których stoi kapliczka św.

Izydora, schodzimy do krętego parowu i po ok. 250 m wchodzimy na drogę gruntową

prowadzącą pomiędzy polami i rzadką zabudową. Po ponad 2 km mijamy z lewej strony

Ośrodek Rehabilitacyjno-Readaptacyjny PTZN dla Młodzieży w Wólce Przybojewskiej,

mieszczący się w pałacyku zbudowanym w 1921 r. w stylu narodowym. Idąc wzdłuż

S t r o n a | 21

ogrodzenia ośrodka skręcamy na rozstaju dróg w lewą stronę (po prawej przystanek

autobusowy), a po 150 m w prawą. Idziemy krętą drogą (pięć zakrętów) przez wieś

Miączynek (52,5 km) i dochodzimy do posesji nr 54A. Stąd ścieżką na lewo schodzimy ze

skarpy w parów (bardzo stromo) do skręcającej w prawo gruntowej drogi, którą po kilkuset

metrach dochodzimy do wsi Miączyn. Nie wchodząc między zabudowania, ostro skręcamy w

lewo na polną drogę (przecinamy drogę lokalną), która po 1 km zakręca najpierw w lewo,

później w prawo i dochodzi do drogi lokalnej. Trzymając się jej biegu, skręcamy po 400 m w

prawo i po przejściu ponad kilometrowego jej odcinka dochodzimy do wojewódzkiej drogi nr

565 na wysokości wsi Wychódźc, gdzie niegdyś była przeprawa promem przez Wisłę. Stąd

podążamy wzdłuż Wisły drogą lokalną do wsi Wilkówiec (60,0 km), gdzie skręcamy

najpierw w prawo, później w lewo na polną drogę, biegnącą częściowo skrajem lasu. Po ok. 2

km wchodzimy na drogę biegnącą brzegiem Wisły, mijając z prawej strony wieś Zdziarka i

po ok. 3 km dochodzimy do Czerwińska nad Wisłą (66,0 km). Idziemy ulicami Praga

(skręca w prawo) i Polną, z której skręcamy w lewo na ulicę Cmentarną. Za cmentarzem,

znajdującym się na prawo od ulicy, skręcamy w lewo w ul. Świętokrzyską, którą dochodzimy

do placu Batorego, i podążamy dalej ulicą Klasztorną do Sanktuarium Matki Bożej

Pocieszenia.

Czerwińsk nad Wisłą

Pierwsza wzmianka o Czerwińsku nad Wisłą pochodzi z 1065 r. W XIII w. był to ważny ośrodek życia

politycznego, gospodarczego i kulturalnego na Mazowszu. Odbywały się tu zjazdy rycerskie, sądy i sejmy.

Tutaj w 1410 r. wojska Władysława Jagiełły, udające się na bitwę z Krzyżakami pod Grunwald, przeprawiły się

po moście łyżwowym przez Wisłę. Wart obejrzenia jest zespół klasztorny opactwa kanoników regularnych,

obecnie salezjanów z początku XII w. z romańskim kościołem Zwiastowania NMP, w którym znajdują się

oryginalne freski romańskie i gotyckie (kaplica Ukrzyżowania) oraz romański portal z dwiema gładkimi

kolumnami, o które, jak głosi lokalna legenda, rycerze Jagiełły ostrzyli miecze. Do klasztoru prowadzą od

strony Wisły murowane schody z granitu ciosanego pochodzące z początku XX w. Wchodząc nimi na

dziedziniec klasztoru, spotykamy figurę Chrystusa usytuowaną w miejscu, gdzie 2 lipca 1410 r. odprawiono

nabożeństwo przed wyruszeniem polskiego rycerstwa na wojnę z Krzyżakami. Salezjanie prowadzą dwa

muzea: misyjne z kolekcją pamiątek z misji salezjańskich na całym świecie oraz parafialne gromadzące sztukę

religijną oraz szaty i naczynia liturgiczne. W obrębie klasztoru znajdują się również XV-wieczna dzwonnica

murowana, XIX-wieczny spichlerz (obecnie plebania) i budynek gospodarczy z przełomu XVII i XVIII w.

(obecnie magazyny). Zespół ogrodzony jest murem z lat 1470–1502. W mieście znajdują się dwa cmentarze

żydowskie z pierwszej połowy XX w., cmentarz rzymskokatolicki z drugiej ćwierci XIX w. oraz wiele

zachowanych domów, stodół oraz zagród drewnianych i murowanych.

Parafia Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia, ul. Klasztorna

23, 09-150 Czerwińsk n. Wisłą, tel. 24 231 50 88

Msze św.: w niedziele 7.00, 8.30, 10.00, 11.30, 17.00; w dni powszednie 7.00, 18.00 (w okresie zimowym

17.00)

S t r o n a | 22

Gotycka brama dawnego opactwa

w Czerwińsku nad Wisłą

Romańska bazylika

w Czerwińsku nad Wisłą

Matka Boża Pocieszenia,

w tle gotyckie freski

Noclegi

Dom Pielgrzyma, ul. Klasztorna 23, 09-150 Czerwińsk n. Wisłą

Apteki

ul. Władysława Jagiełły, Czerwińsk nad Wisłą

ul. Przyjazna, Czerwińsk nad Wisłą

Dom o konstrukcji zrębowej w Czerwińsku Jaszczurka spotkana nad Wisłą

Z Czerwińska szlak prowadzi od kościoła ulicą Grunwaldzką ok. 800 m do drogi

samochodowej nr 62, z której po niespełna 100 m skręcamy w prawo na polną drogę, której

trzymamy się przez 2,5 km do krzyża na rozstaju pięciu dróg. Idziemy drogą na lewo od

krzyża prowadzącą do Stobiecina (znajduje się tu wiatrak koźlak). Po przejściu 1,6 km

dochodzimy do asfaltowej drogi, w którą skręcamy w lewo. Asfaltem idziemy 2,7 km,

następnie skręcamy ostro w prawo na most przez rzekę Gwarka w Bolinie. Na skrzyżowaniu

za mostem skręcamy w lewo do wsi Wiązówka. Stąd polną drogą po ok. 2 km dochodzimy

do drogi nr 50 i do drewnianego kościoła św. Jana Chrzciciela w Rębowie (76,0 km).

S t r o n a | 23

Mazowieckie wierzby Krzyż na rozstajach przed Rębowem

Pierwszy zapis o miejscowości Rębowo znajduje się w dokumencie księcia mazowieckiego Siemowita I z 1257

r. (wymieniony jest Boseg de Rubow). Istniał już wtedy we wsi kościół św. Jana Chrzciciela, którego budowę

datuje się na XII w. W 1320 r. książę płocki Wacław (Wańka) nadał przełożonym miechowskiego klasztoru

Stróżów Grobu Chrystusowego (bożogrobców, zwanych miechowitami) prawo patronatu nad kościołami w

Rębowie i Wyszogrodzie. Jeszcze w tym samym roku przywilej ten potwierdził biskup płocki Florian z

Kościelca i przez pięć wieków, do likwidacji zakonu w 1818 r., kościoły w obu miejscowościach należały do

bożogrobców, tradycyjnie opiekujących się pielgrzymami do grobu Chrystusa w Jerozolimie oraz do grobu św.

Jakuba Większego w hiszpańskim Santiago de Compostela. Materialną pamiątką po tych związkach są

charakterystyczne podwójne krzyże miechowitów, które zachowały się na kościele parafialnym w

Wyszogrodzie oraz na kapliczce w Rębowie (częściowo zniszczony). 14 kwietnia 1910 r. biskup płocki Antoni

Julian Nowowiejski erygował w Rębowie parafię, która przetrwała zaledwie cztery lata i ponownie stała się

filią parafii wyszogrodzkiej. W 1973 r. ponownie erygowano parafię w Rębowie, które obecnie stanowi już

część miasta Wyszogród. Zachowany do dzisiaj drewniany kościół z barokowym wyposażeniem wnętrza jest

prawdopodobnie drugą świątynią w historii wsi. Pochodzi z XVI w., a przebudowany został w XVII i XVIII w.

Obok kościoła znajdują się drewniana dzwonnica z początku XVIII w. i kaplica cmentarna z 1887 r.

Parafia św. Jana Chrzciciela, Rębowo, 09-450 Wyszogród

Msze św.: w niedziele 9.00, 11.00, 16,00; w dni powszednie 8.00 (okres letni), 16.00 (okres zimowy)

Kościół w Rębowie

Z Rębowa podążamy drogą samochodową nr 50, z której po przejściu niespełna 1 km

schodzimy na starą drogę lokalną (po lewej stronie), prowadzącą do Wyszogrodu (79,0 km).

Do centrum miasta mamy ok. 2 km.

S t r o n a | 24

Wyszogród to miasto na wysokim brzegu Wisły, malowniczo rozpościerające się na wzgórzach, wydzielonych

ze skarpy rozczłonkowanej licznymi i głębokimi jarami. Na jednym ze wzgórz zbudowano w XI w. gród

obronny, od którego zapewne pochodzi nazwa miejscowości – wysoki gród. W XIII w. Konrad Mazowiecki

wzniósł w jego miejsce zamek książęcy z drewna, przebudowany następnie w cegle przez króla Kazimierza

Wielkiego. Prawa miejskie Wyszogród uzyskał w 1398 r. Odtąd pełnił funkcję stolicy ziemi wyszogrodzkiej, a

zamek był siedzibą książąt mazowieckich, później starostów królewskich. W 1798 r. rząd pruski sprzedał

niszczejący obiekt w celu rozbiórki, pozostały po nim jedynie fundamenty. Do 1999 r. istniał tu najdłuższy w

Europie most, który został jednak zniszczony przez powódź. Stary drewniany most, który zbudowali Niemcy w

czasie I wojny światowej, miał długość 1300 m i liczył 60 przęseł. Na pamiątkę pozostawiono jeden z

przyczółków przeprawy, na którym urządzono punkt widokowy, skąd rozpościera się panorama na dolinę

Wisły i Bzury. Nowy most ma 17 przęseł, z czego 5 nad nurtem Wisły, a pozostałe nad wyspami pomiędzy

Wisłą i Bzurą. Jego długość wynosi 1200 m, co w chwili oddania go do użytku (13 października 1999 r.)

czyniło go najdłuższym w Polsce. Z zabytków warto wymienić: dwa wczesnośredniowieczne grodziska na

krawędzi Wisły, gotycki kościół oo. Franciszkanów konwentualnych MB Anielskiej z 1408 r. (w latach 1808–

1945 zbór ewangelicki) oraz późnobarokowy kościół Św. Trójcy z końca XVIII w, który powstał w miejsce

kościoła św. Jakuba.

Dochodzimy do Rynku z kościołem Św. Trójcy (w głębi po lewej stronie), skręcamy w prawo

w ulicę Klasztorną i mijamy kościół oo. Franciszkanów konwentualnych MB Anielskiej.

Kościół Św. Trójcy został zbudowany w latach w 1779–1786 według projektu gdańskiego architekta Samuela

Fischera jako kolejna świątynia parafialna w Wyszogrodzie. Pierwszą wzniósł na skarpie wiślanej osadzony tu

z nadania księcia płockiego Wacława w 1320 r. Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Grobu

Jerozolimskiego, tzw. bożogrobców, których zadaniem była opieka nad wędrującymi pątnikami oraz szerzenie

kultu Grobu Pańskiego (od nich pochodzi m.in. zwyczaj urządzania Grobu w Wielki Piątek). Najpierw

zbudowali tu kaplicę zamkową, a następnie kościół św. Jakuba, który w 1726 r. osunął się do Wisły wskutek

stałego podmywania przez nią skarpy. W 1754 r. wybudowano nowy kościół, któremu nadano wezwanie Św.

Trójcy. Służył on wiernym zaledwie 19 lat, gdyż już w 1773 r. spłonął w pożarze. Nowa świątynia, ukończona

w 1786 r., przetrwała w dużym stopniu do czasów obecnych. Zachowały się XVIII-wieczne ołtarze oraz

polichromia wykonana w 1890 r.

Parafia rzymskokatolicka Św. Trójcy, ul. Rębowska 41, 09-450 Wyszogród, tel. 24 231 10 36

Msze św.: w niedziele 8.30, 10.00. 12.00, 16.00 (w kaplicy w Marcjance o 14.00), w dni powszednie 7.00,

18.00 (zimą 17.00)

Noclegi

Ośrodek Agroturystyczny „Alikante”, Alicja Kowalewska, Wilczkowo 22, 09-40 Wyszogród, tel. 691

269 950, 24 231 20 89, e-mail: [email protected], www.alikante.spanie.pl, www.alikante.bloksport.com

Dom Zakonny Franciszkanów, ul. Klasztorna, Wyszogród, tel. 24 231 10 16

Wiesława Pielat, ul. Czerwińska 28, Wyszogród, tel. 502 501 190

Kościół Św. Trójcy w Wyszogrodzie Wyszogrodzka Madonna


http://www.alikante.spanie.pl/

http://www.alikante.bloksport.com/

S t r o n a | 25

Most w Wyszogrodzie Napis na krzyżu przy moście

Przy nowym moście w Wyszogrodzie skręcamy w prawo w ulicę Książęcą, prostopadłą do

Wisły, a następnie w trzecią przecznicę w lewo (za stacją paliw). Za miastem wchodzimy na

bity trakt, częściowo prowadzący skrajem lasu i zagajnikami do miejscowości Wilczkowo. Po

ok. 3 km dochodzimy do skrzyżowania z kapliczką z 1889 r., na którym skręcamy najpierw w

lewo i zaraz w prawo na gruntową drogę, którą idziemy przez ok. 1,5 km, mijając z lewej

strony wieś Drwały. Dalej skręcamy w prawo, a po 1 km w lewo na drogę przez wieś

Marcjanka (89,0 km), która po 2,5 km wchodzi w las. Po 2 km marszu leśną drogą

dochodzimy do przecznicy, w którą skręcamy w lewo i po przejściu ok. 400 m znajdujemy się

na rozstaju dróg w z krzyżem z 1889 r. i drzewem z mapą szlaków turystycznych. Skręcamy

w prawo zgodnie z biegiem niebieskiego Szlaku Nadwiślańskiego im. Władysława

Broniewskiego (odcinek wschodni) prowadzącego do Podgórza Parceli. Po przebyciu ok. 2

km dochodzimy do akacjowej alejki, na końcu której stoi drewniany dworek z 1925 r.,

zbudowany przez Helenę Bogusławską. Skręcamy w lewo, mijamy ruiny gorzelni położonej

nad rzeczką Struga, przechodzimy rzekę mostkiem, za którym skręcamy w lewo. Idziemy

ponad 1,5 km przez las do rozstaju dróg. Tu skręcamy w lewo w gruntową drogę prowadzącą

do Zakrzewa Kościelnego, do którego wchodzimy przez osiedle Holendry.

Rzeczka o nazwie Struga za Podgórzem Żabie amory

S t r o n a | 26

Zakrzewo Kościelne to nadwiślańska wieś znana ze źródeł pisanych już od 1400 r. Kilkakrotnie zmieniała

właścicieli. Należała kolejno do Nakwaskich, Krajewskich, a w początkach XIX w. stała się dziedziczną

posiadłością Leonarda Lasockiego. Dawne zabudowania dworskie po przebudowie są dziś siedzibą Domu

Pomocy Społecznej. Jedna z części Zakrzewa jest przez mieszkańców nazywana Holendry, co jest śladem

dawnego typu osadnictwa zwanego „olęderskim”. Na przełomie XVII i XVIII w. w rejonach nadwiślańskich

osiedlano protestantów uciekających z powodu prześladowań religijnych z Niderlandów i Niemiec. „Olędrzy”

stworzyli na zasiedlanych terenach odrębny sposób gospodarowania i budownictwa drewnianego. Potrafili

umiejętnie wykorzystywać wylewy Wisły i chronić się przed ich negatywnymi skutkami. Drewnianą zabudowę

„olęderską” charakteryzują duże budynki z uporządkowanym otoczeniem, leżące wśród sadów i ogrodów.

Obecnie po dawnym osadnictwie pozostały głównie polne drogi gęsto obsadzone wierzbami.

Na wiślanych wysepkach znajduje się faunistyczny rezerwat z ostojami lęgowymi rzadkich, ginących ptaków,

m.in. siweczki rzecznej, rybitw i mew.

Po przejściu ok. 2 km od osiedla Holendry dochodzimy do drewnianego kościoła św. św.

Piotra i Pawła w Zakrzewiu Kościelnym (94,4 km).

Kościół św. św. Piotra i Pawła z 1620 r. został ufundowany przez właściciela Zakrzewa Marcina Lasockiego

w miejsce wcześniejszych, zniszczonych w czasie powodzi (historia parafii sięga XII w.). Jest to świątynia

orientowana, jednonawowa, drewniana, konstrukcji zrębowej na kamiennych fundamentach, z barokowym

ołtarzem głównym z ok. 1640 r. W wystroju kościoła warto zwrócić uwagę na późnogotycką XVI-wieczną

scenę Ukrzyżowania na belce tęczowej z Matką Boską Bolesną i św. Janem Ewangelistą, barokowy ołtarz z

malowanym na desce obrazem Zwiastowanie NMP z 1642 r. (według legendy wyłowiony z Wisły przez

pastuchów bydła), barokowe epitafium i unikalny portret trumienny, malowany na blasze, z XVII w. Obok

kościoła znajdują się drewniana dzwonnica z XVIII w. konstrukcji słupowej oraz stary cmentarz z kilkoma

starymi nagrobkami oraz mogiłą harcerzy poległych w II wojnie światowej. Była to grupa ośmiu druhów

przybyłych w te okolice we wrześniu 1939 r. aż z Poznania. Po nieudanej próbie zamachu na niemieckiego

żandarma zostali wytropieni i zmuszeni do nierównej walki na polach Podgórza, w której wszyscy polegli. Tam

zostali pochowani w zbiorowej mogile, ale po kilku latach przeniesiono ich prochy na cmentarz w Zakrzewie.

Kościół w Zakrzewiu Kościelnym Kościół w Kępie Polskiej

Trzymając się dalej niebieskiego szlaku turystycznego, wiodącego z Zakrzewa lokalną drogą

wzdłuż Wisły dochodzimy po 3 km do Kępy Polskiej.

S t r o n a | 27

Kępa Polska to wieś nad Mołtawą, rzeczką uchodzącą tutaj do Wisły, o której pisał w XVII w. Sebastian

Klonowic w poemacie Flis. Według podań w 1770 r. w drewnianym domku miały miejsce objawienia Matki

Boskiej. Urządzono kaplicę, w miejsce której po zniszczeniu w czasie powodzi wystawiono nową, istniejącą do

dzisiaj. W 1785 r. właściciel Kępy Klemens Nakwaski ufundował murowany kościół parafialny św.

Klemensa (terytorialnie do parafii tej należy również Zakrzewo Kościelne). Zachowało się w dużej mierze

barokowe wyposażenie wraz z XVII-wiecznym obrazem Matki Boskiej Kępskiej. Obok stoi XVIII-wieczna

drewniana kaplica (w miejscu objawień) i dzwonnica. Za kościołem znajduje się znany z komunikatów

radiowych punkt pomiarowy stanów wody Wisły. Obecnie Kępa Polska jest ośrodkiem rekreacji i turystyki

wodnej.

Parafia św. św. Piotra i Pawła, Kępa Polska 43, tel. 24 260 60 89

Na rozstaju dróg za kościołem opuszczamy skręcający w prawo niebieski szlak turystyczny i

wchodzimy na biegnącą nieco wyżej po lewej piaszczystą drogę. Przez zabudowania i las

dochodzimy do wału przeciwpowodziowego. Po kilkudziesięciu metrach schodzimy z niego

na biegnącą poniżej drogę z betonowych płyt i po ok. 1 km skręcamy w prawo najpierw na

drogę gruntową, a potem asfaltową do Białobrzegów Starych. Tu skręcamy w prawo również

na drogę asfaltową i dalej mostkiem przez rzeczkę wchodzimy na drogę na skraju lasu

prowadzącą do Białobrzegów (106,4 km).

Lasy Białobrzeskie

Za wsią Białobrzegi znajduje się jeden z najniżej położonych w Polsce zbiorników wodnych – sztuczne jezioro

zwane Starorzeczem Białobrzeskim. Jest to teren rezerwatu przyrody Wyspy Białobrzeskie. We wschodniej

części wsi znajduje się pomnik przyrody: dąb szypułkowy Chrobry, o obwodzie 490 cm i wysokości 35 m.


EvJack, ul. Spacerowa 8, 09-470 Białobrzegi, e-mail: [email protected], www.bialobrzegi.yoyo.pl

Z Białobrzegów można udać się do położonego 2 km na północ Miszewa Murowanego, aby obejrzeć

cmentarzysko grobów kloszowych i skrzynkowych znajdujących się na terenie dawnego grodziska. Godny

uwagi jest też gotycki kościół z lat 1441–1446 na planie ośmioboku z krzyżowo-gwiaździstym sklepieniem,

późnobarokowym i rokokowym wnętrzem oraz gotyckim kamiennym portalem prowadzącym do zakrystii. Z

obiektów świeckich warto wymienić zabytkowy zespół dworski z lat 20. XX w., spichlerz z XIX w. oraz park.

Białobrzegi opuszczamy ulicami Długą i Raczkowizna i dalej, trzymając się niebieskiego

szlaku turystycznego prowadzącego w dużej mierze przez las, dochodzimy do Bud

Borowieckich.


http://www.bialobrzegi.yoyo.pl/

S t r o n a | 28

Na Wiśle na wysokości Bud Borowieckich znajduje się kolejny rezerwat faunistyczny Ławice Troszyńskie z

ostojami lęgowymi rzadkich ptaków.

Dalej szlak jakubowy pokrywa się z niebieskim szlakiem turystycznym i wiedzie przez

Wykowo z rezerwatem przyrody Kępa Wykowska i pierwsze zabudowania Liszyna, a od

skrzyżowania za szkołą prowadzi prosto na Borowiczki-Pieńki. Tu willowym osiedlem

mieszkaniowym dochodzimy do Krajowej Spółki Cukrowej SA (dawniej Cukrownia

Borowiczki).

Przy drodze w Liszynie stoją dwa krzyże z podwójnymi ramionami (krzyże św. Benedykta zw. karawaka) –

jeden z drewna, bardzo zniszczony, drugi metalowy usytuowany, jak głosi napis na tablicy, w miejscu starego z

XIX w., umieszczonego na cmentarzu cholerycznym

Dawna wieś Borowiczki jest obecnie częścią Płocka. Znajduje się tutaj cukrownia zbudowana na początku XX

w. Za nią na pl. W. Witosa znajduje się pomnik w formie tablicy poświęcony pamięci Pracowników Cukrowni

Borowiczki zamordowanych w niemieckich obozach koncentracyjnych w okresie II wojny światowej.

Przy cukrowni opuszczamy niebieski szlak, przechodzimy przez most nad Słupianką i

idziemy dalej ulicami Harcerską, Żelazną, Wiejską i ponownie Harcerską. Mijamy cmentarz

rzymskokatolicki i po przejściu 2,2 km dochodzimy do kościoła św. Jakuba i Najświętszego

Serca Jezusowego w Płocku Imielnicy (123,6 km).

Wieś Imielnica od XII do XVIII w. była własnością biskupstwa płockiego i z jego fundacji powstały tu w XII

w. parafia i kościół św. Jakuba Starszego. Pierwsza wzmianka o świątyni pochodzi z 1323 r. Od XVI w.

probostwo należało do misjonarzy katedralnych, istniał wtedy w Imielnicy drewniany kościół św. Jakuba z

dwiema kaplicami, ołtarzem głównym i dwoma ołtarzami bocznymi. Kilkakrotnie przebudowywana i

remontowana świątynia przetrwała do 1835 r. W latach 1836–1837 wzniesiono kosztem Jana Weynertha nowy

drewniany kościół według projektu Michała Miklaszewskiego Gdy w 1900 r. powstała w Borowiczkach

cukrownia, zaistniała potrzeba zbudowania obszerniejszej świątyni, która pomieściłaby wzrastająca liczbę

mieszkańców zatrudnionych w tym przedsiębiorstwie. Obecny murowany kościół powstał w latach 1927–1935

staraniem ks. Władysława Skierkowskiego, według projektu architekta Bruna Zborowskiego. Konsekrował go

w 1935 r. biskup Leon Wetmański, świątynia otrzymała wtedy nowe wezwanie: Najświętszego Serca

Jezusowego. Polichromię zdobiącą jej wnętrze wykonał prof. Władysław Zych, a wystrój kościoła sprawił ks.

Jan Gołaszewski.

Parafia i kościół św. Jakuba Starszego i Najświętszego Serca Jezusowego, ul. Wyszogrodzka 166, 09-410

Płock 12

Kościół św. Jakuba Starszego i Najświętszego Serca Jezusowego w Płocku Imielnicy

S t r o n a | 29

Noclegi

Młodzieżowe Centrum Edukacyjno-Wychowawcze „Studnia”, ul. Górna 1, przy parafii św. Józefa w

Płocku, 500 m od zbiegu ulic Grabówka i Norbertańska, tel. 603 600 862 (ks. Rafał), możliwość posiłku

Pokoje, ul. Orzechowa 18a, 09-410 Płock, tel. 506 198 181

Z kościoła wracamy ulicą Harcerską i dalej idziemy ulicami Łamaną, Morelową do Gościńca

i Starego Cmentarza na Ośnicy. Następnie Grabówką i Norbertańską dochodzimy do

przejazdu kolejowego. Z lewej strony mijamy cmentarz garnizonowy z grobami z I i II wojny

światowej, z prawej – cmentarze prawosławny i mariawicki, a dalej Miejski Ogród

Zoologiczny (po lewej). Dochodzimy do mostu J. Piłsudskiego. Stąd, idąc w górę ulicą

Mostową, można przejść na ulicę Tumską i do Starego Miasta, aby obejrzeć zabytki Płocka.

Płock (120,00 km)

Płock jest historyczną stolicą Mazowsza (prawa miejskie uzyskał w 1237 r.), dawną siedzibą książąt

mazowieckich oraz najstarszą siedzibą diecezji na Mazowszu, z ustanowioną w 1075 r. katedrą płocką, w której

znajduje się kaplica królewska z sarkofagiem władców Polski. W dawnym opactwie benedyktyńskim i zamku

książęcym znajduje się Muzeum Diecezjalne, gdzie zgromadzono bezcenne zabytki sztuki sakralnej. W

odrestaurowanej secesyjnej kamienicy przy ul. Tumskiej 8 umieszczono Muzeum Mazowieckie, w którego

zbiorach znajduje się najbogatsza w Polsce kolekcja sztuki secesyjnej. Miasto można zwiedzać wytyczonymi

szlakami turystycznymi: Europejskim Szlakiem Gotyku Ceglanego, pielgrzymim szlakiem Jana Pawła II,

szlakiem chopinowskim, Władysława Broniewskiego, śladami miejsc pamięci narodowej i innymi. Warto

odwiedzić Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w domu zakonnym Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Bożego

przy Starym Rynku 14/18, gdzie przebywała siostra Faustyna Kowalska. W kaplicy znajdują się obraz Jezusa

Miłosiernego i relikwie św. Faustyny. W dawnej piekarni, gdzie w latach 1930–1932 pracowała siostra

Faustyna, urządzono Muzeum św. Siostry Faustyny gromadzące dokumenty i pamiątki związane z jej życiem.

Na ulicy Kazimierza Wielkiego znajduje się neogotycka Katedra Miłosierdzia i Miłości, zbudowana w latach

1911–1914, należąca do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. W podziemiach świątyni pochowana jest

założycielka obrządku mariawickiego matka Maria Franciszka Kozłowska oraz pierwsi biskupi mariawiccy.

Płocka Lokalna Organizacja Turystyczna, Stary Rynek 8, 09-400 Płock, tel. 24 364 99 90, 600 009 959, e-

mail: [email protected], www.turystykaplock.eu

Centrum Informacji Turystycznej, Stary Rynek 8, 09-400 Płock, tel. 24 367 19 44, e-mail:

[email protected], www.itplock.pl

Apteki

Elixir, ul. Wyszogrodzka 140, Płock

Na Rogatkach, ul. Kolegialna 38, Płock

Eskulap, ul. Przemysłowa 1, Płock

Cmentarz wojskowy w Płocku Jeden z najstarszych grobów Wnętrze kaplicy na cmentarzu

prawosławnym w Płocku


http://www.turystykaplock.eu/


S t r o n a | 30

Po obejrzeniu miasta wracamy na Drogę św. Jakuba, prowadzącą nadwiślańskim bulwarem.

Ulicami Rybaki i Kazimierza Wielkiego dochodzimy do wąwozu zwanego Parową (ok. 25 m

różnicy poziomów), którego brzegi porośnięte są zaroślami. Dołem równolegle do parowu

płynie rzeczka Brzeźnica, wpadająca do Wisły. Dalej idziemy ulicą Szpitalną, trzymając się

czerwonego szlaku turystycznego im. Bolesława Krzywoustego. Mijamy po lewej stronie

ośrodki rekreacji wodnej, po prawej szpital oraz teren ogródków działkowych, za którym

skręcamy na prawo od ulicy Szpitalnej na gruntową drogę wiodącą wzdłuż ogrodzenia.

Dochodzimy do ulicy Traktowej, w którą skręcamy w prawo, a po ok. 500 m wchodzimy na

skręcającą w lewo osiedlową drogę do Maszewa (130,0 km). Idziemy skrajem miasta mijając

z prawej strony jego centrum.

Wieś Maszewo do 1945 r. była zamieszkana przez osadników niemieckich, należała bowiem do Kolonii

Schottersdorff (nazwa pochodzi od nazwiska ministra prowincji Prus Wschodnich), założonej w okolicy Płocka

po rozbiorach Polski (1797 r.). Znajdowała się tu kaplica luterańska, w miejsce której w okresie PRL-u

mieszkańcy potajemnie zbudowali drewniany kościół rzymskokatolicki. Obecnie stoi tu nowa, murowana

świątynia.

Okolice Maszewa, podobnie jak inne tereny nadwiślańskie na Mazowszu, były już w XVII w. zasiedlane

osadnikami „olęderskimi” (menonitami), którzy przybyli na ziemie polskie w obawie przed prześladowaniami

religijnymi w okresie reformacji. Po trzecim zaborze Polski menonici masowo opuszczali swoje siedliska w

obawie przed przymusowym poborem do wojska, a w ich miejsce władze pruskie sprowadzały tu chłopów

niemieckich. Apogeum przemieszczania się osadniczej ludności Mazowsza przypada na przełom XVIII i XIX

w., kiedy to niemiecka grupa etniczna wyznania luterańskiego wyparła w znacznej mierze osadników

„olęderskich”. Uwłaszczenie chłopów w czasie powstania styczniowego, potwierdzone przez cara Aleksandra

II w 1864 r., przypieczętowało kres osadnictwa menonitów na tym terenie. We wrześniu 1939 r. polskie władze

wojskowe internowały część ewangelickich osadników, a latem 1944 r. hitlerowskie władze okupacyjne

wydały nakaz ewakuacji wszystkich Niemców, w tym również osadników olęderskich. Nieliczni pozostali

uciekli z tych terenów pod naporem radzieckiej ofensywy zimą 1945 r. Ci, którzy nie zdążyli uciec, zostali

przepędzeni w latach 1945–1946. Czasy powojenne przyniosły niemal całkowite unicestwienie kultury i

osadnictwa niemieckiego na Mazowszu. Traumatyczne przeżycia okresu okupacji hitlerowskiej i obawa przed

rewizjonizmem niemieckim podsycana przez komunistyczną propagandę unicestwiła pamięć o kulturze

olęderskiej i niemieckich sąsiadach. Pozostałe po nich szkoły, cmentarze, kościoły i kaplice ewangelickie

zostały rozebrane, a nawet zdewastowane. Zdegradowano w ten sposób charakterystyczny krajobraz stworzony

przez osadników, a wraz z nim zaburzono ekologię terenów zalewowych.

Po przejściu osiedla wchodzimy na teren Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego i idziemy

prosto drogą powstałą w wyniku wycinki lasu (ponad 5 km od ulicy Traktowej) aż do drogi

prowadzącej do Brwilna, w którą skręcamy w lewo. Trzymamy się jej przez 4 km do rozstaju

dróg, gdzie skręcamy lekko w prawo na leśną ścieżkę prowadzącą do Cierszewa (4,5 km)

(czerwony szlak turystyczny).

Brudzeński Park Krajobrazowy został utworzony w 1988 r. Jego powierzchnia wynosi 3171 ha, a otulina –

4397 ha. Obejmuje dolinę dolnej Skrwy Prawej, aż do ujścia, przylegające kompleksy leśne Brwilno i Brudzeń,

centralnie położone Lasy Sikórzskie oraz w północnej części parku polodowcową rynnę Karwosiecko-

Cholewicką z Jeziorami Józefowskimi. Administracyjnie leży na obszarze podpłockich gmin Brudzeń Duży i

Stara Biała, w powiecie płockim. Zaskakująca jest tu rozmaitość form rzeźby terenu płaskiego generalnie

Mazowsza. To urozmaicenie spowodowane jest procesami towarzyszącymi ostatniemu zlodowaceniu.

Najciekawszym i zarazem najsilniej zaznaczonym elementem tej rzeźby jest malownicza dolina Skrwy Prawej.

Jej brzegi wykształciły się zarówno jako płaskie tereny rzeczne, jak i strome, niemal pionowe ściany. Płaskich

obszarów bezpośrednio nad Skrwą spotykamy bardzo niewiele. Należą do nich dwie kotliny w zakolach rzeki

(przy młynie w Sikorzu i w okolicach Radotek) oraz najniższe tarasy zalewowe o różnej powierzchni i

kształtach. Wśród zbiorowisk leśnych przeważają grądy i lasy mieszane. Dominujące gatunki drzew to grab,

dąb szypułkowy, lipa, klon i jawor, a w domieszce występują brzoza, sosna, świerk i buk. Do najrzadszych w

S t r o n a | 31

parku należą rośliny runa leśnego: śnieżyczka przebiśnieg, wawrzynek wilcze łyko, gwiazdnica

wielkokwiatowa. W lasach żyją m.in.: dzik, sarna, lis i borsuk, a w rzekach bóbr i wydra. Wiele rzadkich

gatunków znajduje się wśród zasiedlających park ptaków: bocian czarny, kormoran, czapla siwa, łabędź niemy,

trzmielojad, zimorodek, remiz. W wodach Skrwy i jej dopływów żyją liczne gatunki ryb, przede wszystkim

leszcz, płoć, krąp, szczupak, sandacz, sum i lin. Na terenie parku istnieją dwa rezerwaty przyrody. Rezerwat

krajobrazowy „Sikórz” obejmuje 12-kilometrowy odcinek skarpy Skrwy od miejscowości Sikórz do Radotek.

Drugi – rezerwat świetlistej dąbrowy „Brwilno” – położony jest w południowej części parku, w strefie

krawędziowej Wisły. Swoistymi osobliwościami przyrodniczymi są pomniki przyrody. Wśród nich na

szczególną uwagę zasługują: aleja lipowo-kasztanowa w Sikorzu, potężny dąb w zabytkowym parku w Srebrnej

oraz topola nad Wisłą w Murzynowie. W Sikorzu znajduje się Dworek Piwnickich, gdzie w okresie

międzywojennym gościli Tadeusz Dołęga Mostowicz, Antoni Słonimski i Julian Tuwim. Tu też nakręcono

przedwojenną wersję filmu Znachor według powieści Tadeusza Dołęgi Mostowicza.

Dla zainteresowanych: na rozstaju można zejść z Drogi św. Jakuba w lewo, by po 2 km dojść

do Brwilna, gdzie na skarpie wiślanej znajduje się drewniany XVIII-wieczny kościół św.

Andrzeja Apostoła. U podnóża skarpy tuż przy trakcie z prawej strony stoi drewniana

budowla w stylu zakopiańskim zwieńczona ażurową wieżyczką, zwaną Antonówką. 150 m

za ogrodzeniem Antonówki po zejściu w prawo z traktu można wejść do wąwozu

prowadzącego na teren rezerwatu Brwilno. 10 km dalej położone jest Murzynowo, gdzie

znajduje się Mazowiecki Ośrodek Geograficzny.

Kościół św. Andrzeja Apostoła w Brwilnie to jedna z najstarszych świątyń Ziemi Płockiej. Jest to malowniczo

położona drewniana budowla konstrukcji zrębowej, orientowana, jednonawowa, powstała staraniem księdza

Mateusza Krzemińskiego w 1740 r. We wnętrzu znajdują się elementy wyposażenia z okresu wcześniejszego:

belka tęczowa z późnogotyckim krucyfiksem z 1 poł. XVI w., ołtarz główny późnorenesansowy z XVII w. (z

nieistniejącego już kościoła Norbertanek w Płocku), ołtarze boczne z 1630 i 1740 r. (z kościoła Franciszkanów

w Dobrzyniu). Obok znajduje się XIX-wieczny cmentarz, a na nim drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej

z dachem namiotowym, zbudowana w 1882 r. Na obszarze skarpy wiślanej od parowu w Brwilnie aż do

położonej ok. 3,5 km na zachód wsi Biskupice odkryto cmentarzyska grobów kloszowych i skrzynkowych z

wczesnej epoki żelaznej, znaleziska z epoki kamiennej oraz resztki ceramiki z okresu

wczesnośredniowiecznego i zabytki z epoki rzymskiej (groty, nóż żelazny).

Willa Antonówka powstała w latach 1927–1928 z fundacji biskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego (stąd

nazwa) według projektu znanego architekta Stefan Szyllera. Był to dom letniskowy dla alumnów Płockiego

Seminarium Duchownego, obecnie Państwowy Dom Opieki Społecznej.

Rezerwat Brwilno jest fragmentem Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego, znajdującego się nad rzeką Skrwą

Prawą, naturalną granicą między Ziemią Płocką i Dobrzyńską. Region ten słynie z pięknego położenia i

zróżnicowanej rzeźby terenu, która stanowi osobliwość krajobrazu na nizinnym Mazowszu, i z tego powodu

często określany jest mianem Szwajcarii Mazowieckiej. Płaskie tereny w dolinie rzeki urozmaicone są licznymi

jarami i wąwozami przecinającymi zalesione pagórki.

Mazowiecki Ośrodek Geograficzny w Murzynowie to naukowo-dydaktyczna placówka terenowa Wydziału

Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Muzeum Geografii Historyczno-

Kulturowej, noszącego imię Stanisława Murzynowskiego (XVI-wiecznego pisarza reformacyjnego, urodzonego

w Suszynie na Ziemi Dobrzyńskiej, tłumacza pierwszego polskiego wydania Nowego Testamentu). W ośrodku

w Murzynowie prezentowane są zbiory etnograficzne zgromadzone przez niezwykłego badacza tych terenów –

Jacka Olędzkiego.

Noclegi

Marina Murzynowo, u ujścia Skrwy do Wisły, pole namiotowe, campingowe, zaplecze socjalne, tel. 24 235 61

92, www.marina-murzynowo.pl

Mazowiecki Ośrodek Geograficzny Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych UW, Murzynowo, miejsca

noclegowe, tel. 24 261 26 95

http://www.marina-murzynowo.pl/

S t r o n a | 32

Trzymając się leśnej drogi, dochodzimy do zlokalizowanej na rozstaju leśniczówki z wiatą

dydaktyczną. Tu opuszczamy czerwony szlak i zostawiając budynek leśniczówki z prawej

strony, idziemy ok. 1 km leśną drogą do przecznicy, w którą skręcamy w lewo. Podążamy

szeroką, równą drogą leśną (według oznakowania można zboczyć 300 m do mogiły

„Bohaterów poległych z rąk hitlerowskich za Wiarę i Ojczyznę 24 października 1942 r.”) do

rozstaju z pomnikiem myśliwych, którzy „odeszli do krainy wiecznych łowów” i dalej prosto

do zwężenia drogi, która w tym miejscu staje się bardziej wyboista i pięknym wąwozem

schodzi nad szeroko rozlaną, malowniczą rzeczkę Skrwę. Po prawej stronie widać ośrodek

rekreacyjno-jeździecki Cierszewo (144,6 km).

Wieś Cierszewo położona jest na prawym brzegu Skrwy w bezpośrednim sąsiedztwie Brudzeńskiego Parku

Krajobrazowego. Na lewym brzegu rzeki jeszcze w XX w. znajdował się XIX-wieczny młyn wodny, którego

właścicielem był Roman Jeziorowski. Jego syn Tadeusz brał udział w obronie Płocka podczas wojny polsko-

bolszewickiej w 1920 r. i jako najmłodszy żołnierz został odznaczony osobiście przez Marszałka Józefa

Piłsudskiego. Młyn Jeziorowskiego już nie istnieje, zachował się tylko dom młynarza z 1886 r., wokół którego

potomek właściciela młyna Bolesław Jeziorowski zbudował malowniczo położony ośrodek jeździecki i wodny

z zapleczem hotelarsko-gastronomicznym.


Ośrodek Rekreacyjno-Szkoleniowy, Cierszewo 8, 09-414 Brudzeń Duży, tel. 24 260 94 65,

www.cierszewo.com.pl

Wychodząc z cierszewskiego ośrodka, przechodzimy drewnianym mostem na prawy brzeg

Skrwy i idziemy lekko w prawo drogą, która wiedzie pod górę przez las, potem przez pola i

dochodzi do wsi Siecień (ok. 3 km).

Wieś Siecień była gniazdem rodowym Siecieńskich herbu Rogala. Parafia powstała prawdopodobnie w drugiej

połowie XIV w., choć pierwsza wzmianka pochodzi z 1442 r. i informuje o drewnianej świątyni. Budowę

obecnego kościoła Narodzenia Najświętszej Maryi Panny rozpoczęto w 1584 r. staraniem Stanisława

Siecieńskiego, biskupa przemyskiego. Ukończono ją w 1611 r., a 8 lat później jej fundator dokonał konsekracji.

Za rozlewiskiem rzeczki znajduje się też zespół dworski z parkiem z początku XX w. i spichlerz murowany z

lat 1911–1920.

Parafia rzymskokatolicka św. Józefa w Siecieniu

Msze św.: w niedziele 8.00, 11.00

Stary zamek w drzwiach kościoła

w Siecieniu

http://www.cierszewo.com.pl/

S t r o n a | 33

Z kościoła idziemy prosto drogą przez ok. 4,5 km do rozstaju, gdzie trzymamy się cały czas

tej samej drogi zakręcającej w lewo i po ok. 2 km dochodzimy do Gorzechowa.

Dla zainteresowanych: tutaj z Drogi św. Jakuba można skręcić w lewo na drogę lokalną,

która prowadzi do wsi Rokicie (5 km od Orzechowa), gdzie 100 m od drogi nr 562 znajduje

się późnoromański, ceglany kościół.

Kościół Apostołów Piotra i Pawła w Rokiciu (parafia św. Małgorzaty) powstał w XIII w. na niewielkim

wzgórzu nad Wisłą, gdzie wcześniej pasały się stada dzikich koni. Legenda głosi, że sprzedano je, aby uzyskać

fundusze na budowę świątyni, i stąd jej historyczne określenie „kobyli kościół”. Jest to niewielki obiekt, o

długości zaledwie 18 m. Na wypalanych cegłach miniaturowej budowli znajdują się liczne znaki, sporządzane

zapewne przez niepiśmienną ludność dla utrwalenia ważnych wydarzeń, jak śmierć członków rokickiej

społeczności: rolnika (rysunek pługa, motyki), leśnika (rysunek drzewa), rybaka (rysunek ryby), oraz okrągłe

wgłębienia, powstałe być może od rozniecania świdrem od ścian świątyni wielkosobotniego ognia. Na murach

zachowały się też wyryte przed wiekami (XVII/XVIII w.) imiona odwiedzających kościół. Świątynia była

remontowana i przebudowywana, barokowe wnętrze pochodzi z XVII w.

Podążamy wzdłuż wioski Gorzechowo drogą skręcającą w lewo do rozwidlenia na

Rembielin, przy którym znajdują się ruiny dworku Tadeusza Romana Goćkowkiego.

Majątek rembieliński należał m.in. do rodziny Strupczewskich, a w drugiej połowie XIX do Goćkowskich.

Zespół dworski w Rembielinie został zbudowany pod koniec XIX w. przez Wojciecha Ludwika

Goćkowskiego, a następnie odkupiony wraz z majątkiem i rozbudowany przez Tadeusza Romana

Goćkowskiego najprawdopodobniej w 1895 r. W tym samym roku powstała istniejąca do dziś przydrożna

kapliczka, ufundowana przez Tadeusza Romana Goćkowskiego. Dwór jest murowany, podpiwniczony, na

planie prostokąta, przykryty dwuspadowym dachem o niewielkim nachyleniu. Pośrodku przedniej elewacji

znajduje się portyk oparty na czterech kolumnach z tarasem otoczonym żeliwna balustradą. Nad oknami widać

ozdobny fryz. Podczas I wojny światowej zarówno dwór, jak i folwark zajęte były przez Niemców. W okresie

Polski Niepodległej znalazły się ponownie w rękach Tadeusza Romana Goćkowskiego – lekarza weterynarii w

stopniu kapitana, który zginął bezpotomnie w 1940 r. w obozie w Charkowie. Po II wojnie światowej dwór był

siedzibą rady gminnej, mieściły się tu świetlica, sklep, poczta oraz pomieszczenia mieszkalne. Od 1997 r.

obiekt znajduje się w rękach prywatnych i od tego czasu czeka na remont. Jest bardzo zniszczony, brak tynków

i ozdób. W otoczeniu znajduje się park z pierwszej połowy XIX w. z zachowana bramą wjazdową, niestety

zdewastowany.

Stąd drogą lekko skręcającą w prawo kierujemy się na wieś Strupczewo Duże, za którą

skręcamy w lewo na drogę wiodącą do Sobowa.

W Sobowie na wzgórzu między drzewami usytuowano kościół Bożego Ciała i św. Hieronima ufundowany w

pierwszej ćwierci XVIII w. przez kanonika płockiego Bartłomieja Tłubickiego. Budowę ukończył jego

następca, ks. A. Zakrzewski, stawiając drewniane ściany i dwie drewniane wieże. Parafia w Sobowie jest

znacznie starsza, erygował ją 6 lutego 1403 r. biskup płocki Jakub z Korzkwi. Pierwszy kościół fundacji Piotra

Chłańskiego, zwanego Chłonkiem, był drewniany i miał trzy ołtarze. Niedaleko kościoła znajduje się

zabytkowy dworek, mieszczący obecnie plebanię. Sobowo to miejsce urodzenia Lecha Wałęsy, na lokalnym

cmentarzu znajdują się groby rodziców i rodzeństwa byłego prezydenta Polski.

S t r o n a | 34

Kościół w Sobowie Dzwonnica kościoła w Sobowie Finis coronat opus

Z Sobowa wychodzimy drogą lokalną na Dobrzyń nad Wisłą, dochodzimy do szosy

wojewódzkiej nr 562, z której skręcamy w lewo na lokalną drogę, po kilku kilometrach

skręcamy ponownie w prawo na Lenie Wielkie, skąd prosto wychodzimy na ulicę Nawojki w

Dobrzyniu nad Wisłą (163,6 km), położonym już w województwie kujawsko-pomorskim.

Dobrzyń nad Wisłą w XI w. był siedzibą kasztelana. Na Górze Zamkowej znajdują relikty jego grodu.

Zachowały się też szczątki ruin kościoła z XIII w., zniszczonego w czasie potopu szwedzkiego, kościół

pofranciszkański Wniebowzięcia NMP z XIV w. i klasztor z końca XVIII w.

Nocleg i możliwość posiłku

Gospodarstwo Agroturystyczne, Irena i Bogdan Brulińscy, ul. Zamkowa 4a, 87-610 Dobrzyń nad Wisłą, tel.

4 253 14 84, e-mail: [email protected], www.agroturystyka.q4.pl

Szlak prowadzi dalej do Włocławka, którego dzielnica Szpetal Dolny, niegdyś samodzielna

miejscowość, wzięła swoją nazwę od cysterskiego hospicjum dla podróżnych, zbudowanego z

powodu istniejącej w tym miejscu we wczesnym średniowieczu przeprawy przez Wisłę.

Tama nieopodal miasta była miejscem męczeńskiej śmierci błogosławionego ks. Jerzego

Popiełuszki.

Dalszą część drogi, prowadzącą przez województwo kujawsko-pomorskie, przedstawiamy

jedynie w zarysie, gdyż wymaga ona dopracowania ze strony osób znających teren. Szlak

proponujemy poprowadzić z Włocławka-Szpetala Dolnego przez Siniarzewo.

Parafię św. Jakuba Apostoła w Siniarzewie erygowano w 1332 r. Pierwszy kościół drewniany, również św.

Jakuba, był wielokrotnie burzony i odbudowywany, po raz ostatni w 1676 r. Obecną świątynię konsekrowano

w 1921 r. i nadano jej wezwanie Matki Bożej Częstochowskiej i św. Jakuba Apostoła.

Dalszą trasę planujemy poprowadzić przez Kruszwicę i Strzelno do Mogilna, gdzie Droga

Mazowiecka połączy się z jakubowym Szlakiem Piastowskim, wiodącym do Gniezna, skąd

drogami Wielkopolską i Dolnośląską bądź Lubuską można dojść do granicy Polski i podążać

dalej na zachód – do Santiago de Compostela.


http://www.agroturystyka.q4.pl/

http://pl.wikipedia.org/wiki/Hospicjum

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wis%C5%82a

S t r o n a | 1 - camino.net.pl · śmierć męczeńską. Według legendy uczniowie przewieźli...

Documents

Transcript of S t r o n a | 1 - camino.net.pl · śmierć męczeńską. Według legendy uczniowie przewieźli...