Zobowiązaniawykład III

Zobowiązania umowne

stipulatio jako zobowiązanie umowne

archetyp zobowiązania umownego

1. forma2. kauzalność

exceptio non numeratae pecuniaeactio non numeratae pecuniae

Szczególne zasady interpretacji umów

ambiguitas contra stipulatorem

W razie niejasno sformułowanych lub budzących wątpliwości klauzul:

Przy stipulatio wypowiedziano regułę: usuwając niejasność należy wybrać znaczenie mniej korzystne dla wierzyciela, który odbiera przyrzeczenie.

niejasności tłumaczy się w sposób niekorzystny dla sprzedawcy, wynajmującego, czy wydzierżawiającego.

Glosatorzy: in dubio contra proferentem (Gl. ad D. 2,14,39), czyli rozstrzygając wątpliwości co do treści umowy, należy wybrać rozwiązanie mniej korzystne dla tej strony którą ową treść układała.

art. 1165, 1602 CCart. 385 § 2 KC wprowadzony w prawie

polskim w 2000 r. dla umocnienia ochrony konsumentów

§ 305c ust. 2 BGB po nowelizacji z 2002 r.

id sequimur quod actus est

Na przełomie II i III w po Chr.: „tak w stypulacji, jak w innych kontraktach podąża się za tym, czego strony chciały” (semper in stipulationibus et in ceteris contractibus id sequimur quod actus est).

Papinian: „w umowach należy raczej kierować się wolą stron jak jej dosłownym brzmieniem” (in conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari placuit), uogólnione przez kompilatorów justyniańskich jako dyrektywa tłumaczenia sensu słów - D. 50,16,219.

art. 65 § 2 KC Baldus de Ubaldis: intencja stron powinna być brana pod

uwagę przy interpretacji umów obok takich elementów, jak: osoby kontrahentów, użyte słowa oraz materia której kontrakt dotyczy.

ekwiwalentność świadczeń w zobowiązaniu wzajemnym (synalagmatycznym)

synallagma - zobowiązania umowne, w których każda ze stron zobowiązania była winna świadczyć

Juryści przyjęli zasadę całkowitej swobody stron w określeniu relacji świadczeń wzajemnych w kontaktach emptio venditio i locatio conductio. Powtarzali regułę, że jest naturalnie dozwolonym „podchodzić się wzajemnie się i to, co jest warte więcej, kupować taniej, a to, co jest warte mniej, sprzedawać drożej”. Granicą dolus lub metus.

Dioklecjan: ochrona przed „nadmiernym uszczerbkiem” (C. 4,44,2 - do sprzedaży nieruchomości): w przypadku, gdy ustalona cena była co najmniej o połowę niższa od „prawdziwej” (verum premium), sprzedający mógł odstąpić od umowy, o ile kupujący nie wyrównał zaniżonej ceny.

pisarze wczesnochrześcijańscy: słuszna cena (iustum pretium) Średniowiecze: instytucja laesio enormis

Niemożliwość świadczenia

Impossibilium nulla obligatio - reguła racjonalności - zasada prawna

nieważność zobowiązania umownego o świadczenie niemożliwe w chwili powstawania zobowiązania - niemożliwość uprzednia

świadczenie stało się niemożliwe po powstaniu zobowiązania - niemożliwość następcza

Wierność danemu przeczeniu a istotna zmiana okoliczności

Studia rzymskich tekstów prawnych oraz prawo kanoniczne inspirują i

ius commune wypracowuje klauzulę uzależniającą skutek prawny przyrzeczenia od tego, czy między chwilą jego złożenia i wykonania nie zmieniły się okoliczności

od początku XVI w. - rebus sic stantibus

art. 269 KZart. 357-1 KC (1990)§ 275 ust. 2 BGB (2002)

Zobowiązanie umowne na rzecz osoby trzeciej

W prawie klasycznym reguła wykluczająca skuteczne prawnie przyrzeczenie świadczenia na rzecz osoby innej, niż wierzyciel - alteri stipulari nemo potest

zasadę zakwestionowała dopiero szkoła prawa natury

art. 1121 CC§ 328 ust. 1 BGBart. 393 § 1 KC

zadatek – arra,arrha

1) rzymski - arrha confiramtoria: dowód zawarcia kontraktu

2) grecki - arrha poenitentialis: kara za dozwolone odstąpienie od umowy

a) art. 1590 CC - kara za ewentualne odstąpienie od sprzedaży b) § 336 BGB - dowód zawarcia umowy i w braku wyraźnego

porozumienia nie można domniemywać, że pozwala na jednostronne odstąpienie od niej

KZ i KC za § 908 ABGB - zadatek jako dowód zawarcia umowy. W przypadku niewykonania umowy, strona która nie ponosi za to odpowiedzialności może odstąpić od umowy zachowując otrzymany zadatek. Gdy zaś sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej (art. 394 ust. 1 KC)

causa umowy

Juryści dyskutowali kwestię w powiązaniu z tzw. kontraktami nienazwanymi oraz z werbalnym kontraktem stipulatio

Glosatorzy określali jako causa cel świadczenia, uzasadniający prawny obowiązek wykonania umowy, z której ono wynika

Kanoniści, a potem Grocjusz, akcentują znaczenie „godziwej przyczyny”

causa rozumiana jako rzeczywisty, rozsądny i godziwy cel umowy została uznana za uniwersalną przesłankę ważności wynikającego z niej zobowiązania w art. 1131 – 1133 CC

W BGB, jak w prawie rzymskim, pojecie causa nie stało się ogólną kategorią prawa umów, stąd w § 145 BGB i polskim art. 66 KC, powstanie zobowiązania umownego opiera się, zgodnie z pandektystyczną dogmatyką, na dokonaniu ważnej czynności prawnej, obejmującej zgodne oświadczenia woli stron.

W common law funkcjonalnym odpowiednikiem rozwiniętego w średniowiecznym ius commune rozumienia causa jest pojęcie consideration.

I. Kontrakty służące zbywaniu i nabywaniu dóbr

czynności odpłatne i nieodpłatne

Typowymi podstawami (causae) dla nabycia własności w prawie rzymskim były:

sprzedaż – emptio venditiozamiana – permutatiodarowizna - donatio

emptio venditio

Sposób określenia ceny – Sabinianie: nie tylko w pieniądzuProkulianie: tylko w pieniądzu

Szeroki zakres przedmiotowy sprzedażysprzedaż rzeczy spodziewanej - emptio rei sperataesprzedaż nadziei - emptio spei

Te szczególne postaci sprzedaży nie zostały wyodrębnione w CC, BGB, czy KC;

znajdują jednak kontynuację w nauce i orzecznictwie.

umowne prawo odstąpienia od kontraktu emptio venditio

1. Klauzule w interesie sprzedawcy:- zastrzeżenie lepszej oferty (in diem addictio)- przepadek w razie niezapłacenia całości ceny

(lex commisoria)- odkupienie sprzedanej rzeczy w oznaczonym

czasie

2. Klauzule w interesie kupującego:- sprzedaż na próbę (zwane w w ius commune

mianem pactum displicentiae)

donatio - nieodpłatnenabycie dóbr majątkowych

Zakazy darowizn:- 204 r. przed Chr. - lex Cincia wprowadziła zakaz darowizn

powyżej określonej, choć nie znanej nam wysokości- od panowania cesarza Augusta obowiązywał zakaz darowizn

między małżonkami

elementem łączącym różnorodne przypadki darowizn jest zgoda stron co do causa donandi, czyli nieodpłatności przejścia prawa majątkowego, powstania lub umorzenia zobowiązania

dopiero w początku IV w. po Chr. cesarz Konstantyn uznał wyrażone w formie pisemnej zobowiązanie dokonania darowizny za samodzielne zobowiązanie umowne

Justynian odrzuca wymóg zawarcia umowy darowizny w szczególnej formie

II. Kontrakty służące korzystaniuz cudzego kapitału lub cudzych dóbr

1) nexum2) mutuum - pożyczkobiorca otrzymywał

określoną ilość rzeczy z obowiązkiem zwrotu takiej samej ilości rzeczy tego samego rodzaju:

zużywalne, realny, jednostronny, nieodpłatny, stricti iuris: condictio triticaria, condictio

certae rei, condictio certae creditae pecuniae

3) commodatum - biorący w użyczenie obowiązany do zwrotu otrzymanych rzeczy w stanie niepogorszonym:

niezużywalne, realny, dwustronny nierównoczesny,

nieodpłatnybonae fidei: actio commodati directa oraz

contraria4) locatio conductio rei - odpłatne

korzystanie z cudzej rzeczy:konsensualny, dwustronny równoczesny, bonae fidei: actio locati, actio conducti

Zawierano też umowy pożyczki w ten sposób, że przekazywano rzecz oznaczoną indywidualnie z upoważnieniem do jej sprzedania i zatrzymania uzyskanej ceny jako przedmiotu pożyczki

tzw. contractus mohatrae

odpłatność pożyczki:◦ stypulacje odsetkowe◦ Justynian

- maksymalną stawkę dopuszczalnych odsetek (usurae) ustalono na 6% rocznie

- zakaz poboru odsetek przekraczających kwotę należności głównej (supra duplum)

- zakaz naliczania odsetek od odsetek (tzw. anatocyzm)- zabronił także kapitalizacji odsetek i doliczania ich do

należności głównej

III. Kontrakty służącekorzystaniu z cudzych usług

1) mandatumkonsensulany, dwustronny nierównoczesny,

nieodpłatny, bonae fidei: actio mandati directa i contraria

2) depositumrealny, dwustronny nierównoczesny, nieodpłatny bonae fidei: actio depositi directa i contraria

3) locatio conductio operis oraz locatio conductio operarum

konsensulany, dwustronny równoczesny, odpłatnybonae fidei: actio locati i actio conducti

mandatum qualificatum (mandatum pecuniae credendae)

szczególne postaci przechowania

depozyt koniecznydepozyt sekwestrowydepozyt nieprawidłowy

III. Umowy służące organizacji współdziałania

i koncentracji kapitału

consortium

societas

IV. Umowy służące ustanowieniu zabezpieczenia wierzytelności

sponsio fideipromissio fideiussio