Zobowiązania
description
Transcript of Zobowiązania
Zobowiązaniawykład III
Zobowiązania umowne
stipulatio jako zobowiązanie umowne
archetyp zobowiązania umownego
1. forma2. kauzalność
exceptio non numeratae pecuniaeactio non numeratae pecuniae
Szczególne zasady interpretacji umów
ambiguitas contra stipulatorem
W razie niejasno sformułowanych lub budzących wątpliwości klauzul:
Przy stipulatio wypowiedziano regułę: usuwając niejasność należy wybrać znaczenie mniej korzystne dla wierzyciela, który odbiera przyrzeczenie.
niejasności tłumaczy się w sposób niekorzystny dla sprzedawcy, wynajmującego, czy wydzierżawiającego.
Glosatorzy: in dubio contra proferentem (Gl. ad D. 2,14,39), czyli rozstrzygając wątpliwości co do treści umowy, należy wybrać rozwiązanie mniej korzystne dla tej strony którą ową treść układała.
art. 1165, 1602 CCart. 385 § 2 KC wprowadzony w prawie
polskim w 2000 r. dla umocnienia ochrony konsumentów
§ 305c ust. 2 BGB po nowelizacji z 2002 r.
id sequimur quod actus est
Na przełomie II i III w po Chr.: „tak w stypulacji, jak w innych kontraktach podąża się za tym, czego strony chciały” (semper in stipulationibus et in ceteris contractibus id sequimur quod actus est).
Papinian: „w umowach należy raczej kierować się wolą stron jak jej dosłownym brzmieniem” (in conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari placuit), uogólnione przez kompilatorów justyniańskich jako dyrektywa tłumaczenia sensu słów - D. 50,16,219.
art. 65 § 2 KC Baldus de Ubaldis: intencja stron powinna być brana pod
uwagę przy interpretacji umów obok takich elementów, jak: osoby kontrahentów, użyte słowa oraz materia której kontrakt dotyczy.
ekwiwalentność świadczeń w zobowiązaniu wzajemnym (synalagmatycznym)
synallagma - zobowiązania umowne, w których każda ze stron zobowiązania była winna świadczyć
Juryści przyjęli zasadę całkowitej swobody stron w określeniu relacji świadczeń wzajemnych w kontaktach emptio venditio i locatio conductio. Powtarzali regułę, że jest naturalnie dozwolonym „podchodzić się wzajemnie się i to, co jest warte więcej, kupować taniej, a to, co jest warte mniej, sprzedawać drożej”. Granicą dolus lub metus.
Dioklecjan: ochrona przed „nadmiernym uszczerbkiem” (C. 4,44,2 - do sprzedaży nieruchomości): w przypadku, gdy ustalona cena była co najmniej o połowę niższa od „prawdziwej” (verum premium), sprzedający mógł odstąpić od umowy, o ile kupujący nie wyrównał zaniżonej ceny.
pisarze wczesnochrześcijańscy: słuszna cena (iustum pretium) Średniowiecze: instytucja laesio enormis
Niemożliwość świadczenia
Impossibilium nulla obligatio - reguła racjonalności - zasada prawna
nieważność zobowiązania umownego o świadczenie niemożliwe w chwili powstawania zobowiązania - niemożliwość uprzednia
świadczenie stało się niemożliwe po powstaniu zobowiązania - niemożliwość następcza
Wierność danemu przeczeniu a istotna zmiana okoliczności
Studia rzymskich tekstów prawnych oraz prawo kanoniczne inspirują i
ius commune wypracowuje klauzulę uzależniającą skutek prawny przyrzeczenia od tego, czy między chwilą jego złożenia i wykonania nie zmieniły się okoliczności
od początku XVI w. - rebus sic stantibus
art. 269 KZart. 357-1 KC (1990)§ 275 ust. 2 BGB (2002)
Zobowiązanie umowne na rzecz osoby trzeciej
W prawie klasycznym reguła wykluczająca skuteczne prawnie przyrzeczenie świadczenia na rzecz osoby innej, niż wierzyciel - alteri stipulari nemo potest
zasadę zakwestionowała dopiero szkoła prawa natury
art. 1121 CC§ 328 ust. 1 BGBart. 393 § 1 KC
zadatek – arra,arrha
1) rzymski - arrha confiramtoria: dowód zawarcia kontraktu
2) grecki - arrha poenitentialis: kara za dozwolone odstąpienie od umowy
a) art. 1590 CC - kara za ewentualne odstąpienie od sprzedaży b) § 336 BGB - dowód zawarcia umowy i w braku wyraźnego
porozumienia nie można domniemywać, że pozwala na jednostronne odstąpienie od niej
KZ i KC za § 908 ABGB - zadatek jako dowód zawarcia umowy. W przypadku niewykonania umowy, strona która nie ponosi za to odpowiedzialności może odstąpić od umowy zachowując otrzymany zadatek. Gdy zaś sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej (art. 394 ust. 1 KC)
causa umowy
Juryści dyskutowali kwestię w powiązaniu z tzw. kontraktami nienazwanymi oraz z werbalnym kontraktem stipulatio
Glosatorzy określali jako causa cel świadczenia, uzasadniający prawny obowiązek wykonania umowy, z której ono wynika
Kanoniści, a potem Grocjusz, akcentują znaczenie „godziwej przyczyny”
causa rozumiana jako rzeczywisty, rozsądny i godziwy cel umowy została uznana za uniwersalną przesłankę ważności wynikającego z niej zobowiązania w art. 1131 – 1133 CC
W BGB, jak w prawie rzymskim, pojecie causa nie stało się ogólną kategorią prawa umów, stąd w § 145 BGB i polskim art. 66 KC, powstanie zobowiązania umownego opiera się, zgodnie z pandektystyczną dogmatyką, na dokonaniu ważnej czynności prawnej, obejmującej zgodne oświadczenia woli stron.
W common law funkcjonalnym odpowiednikiem rozwiniętego w średniowiecznym ius commune rozumienia causa jest pojęcie consideration.
I. Kontrakty służące zbywaniu i nabywaniu dóbr
czynności odpłatne i nieodpłatne
Typowymi podstawami (causae) dla nabycia własności w prawie rzymskim były:
sprzedaż – emptio venditiozamiana – permutatiodarowizna - donatio
emptio venditio
Sposób określenia ceny – Sabinianie: nie tylko w pieniądzuProkulianie: tylko w pieniądzu
Szeroki zakres przedmiotowy sprzedażysprzedaż rzeczy spodziewanej - emptio rei sperataesprzedaż nadziei - emptio spei
Te szczególne postaci sprzedaży nie zostały wyodrębnione w CC, BGB, czy KC;
znajdują jednak kontynuację w nauce i orzecznictwie.
umowne prawo odstąpienia od kontraktu emptio venditio
1. Klauzule w interesie sprzedawcy:- zastrzeżenie lepszej oferty (in diem addictio)- przepadek w razie niezapłacenia całości ceny
(lex commisoria)- odkupienie sprzedanej rzeczy w oznaczonym
czasie
2. Klauzule w interesie kupującego:- sprzedaż na próbę (zwane w w ius commune
mianem pactum displicentiae)
donatio - nieodpłatnenabycie dóbr majątkowych
Zakazy darowizn:- 204 r. przed Chr. - lex Cincia wprowadziła zakaz darowizn
powyżej określonej, choć nie znanej nam wysokości- od panowania cesarza Augusta obowiązywał zakaz darowizn
między małżonkami
elementem łączącym różnorodne przypadki darowizn jest zgoda stron co do causa donandi, czyli nieodpłatności przejścia prawa majątkowego, powstania lub umorzenia zobowiązania
dopiero w początku IV w. po Chr. cesarz Konstantyn uznał wyrażone w formie pisemnej zobowiązanie dokonania darowizny za samodzielne zobowiązanie umowne
Justynian odrzuca wymóg zawarcia umowy darowizny w szczególnej formie
II. Kontrakty służące korzystaniuz cudzego kapitału lub cudzych dóbr
1) nexum2) mutuum - pożyczkobiorca otrzymywał
określoną ilość rzeczy z obowiązkiem zwrotu takiej samej ilości rzeczy tego samego rodzaju:
zużywalne, realny, jednostronny, nieodpłatny, stricti iuris: condictio triticaria, condictio
certae rei, condictio certae creditae pecuniae
3) commodatum - biorący w użyczenie obowiązany do zwrotu otrzymanych rzeczy w stanie niepogorszonym:
niezużywalne, realny, dwustronny nierównoczesny,
nieodpłatnybonae fidei: actio commodati directa oraz
contraria4) locatio conductio rei - odpłatne
korzystanie z cudzej rzeczy:konsensualny, dwustronny równoczesny, bonae fidei: actio locati, actio conducti
Zawierano też umowy pożyczki w ten sposób, że przekazywano rzecz oznaczoną indywidualnie z upoważnieniem do jej sprzedania i zatrzymania uzyskanej ceny jako przedmiotu pożyczki
tzw. contractus mohatrae
odpłatność pożyczki:◦ stypulacje odsetkowe◦ Justynian
- maksymalną stawkę dopuszczalnych odsetek (usurae) ustalono na 6% rocznie
- zakaz poboru odsetek przekraczających kwotę należności głównej (supra duplum)
- zakaz naliczania odsetek od odsetek (tzw. anatocyzm)- zabronił także kapitalizacji odsetek i doliczania ich do
należności głównej
III. Kontrakty służącekorzystaniu z cudzych usług
1) mandatumkonsensulany, dwustronny nierównoczesny,
nieodpłatny, bonae fidei: actio mandati directa i contraria
2) depositumrealny, dwustronny nierównoczesny, nieodpłatny bonae fidei: actio depositi directa i contraria
3) locatio conductio operis oraz locatio conductio operarum
konsensulany, dwustronny równoczesny, odpłatnybonae fidei: actio locati i actio conducti
mandatum qualificatum (mandatum pecuniae credendae)
szczególne postaci przechowania
depozyt koniecznydepozyt sekwestrowydepozyt nieprawidłowy
III. Umowy służące organizacji współdziałania
i koncentracji kapitału
consortium
societas
IV. Umowy służące ustanowieniu zabezpieczenia wierzytelności
sponsio fideipromissio fideiussio