Transcript of Zawód radcy prawnego wyd.5 -...
Zawód radcy prawnego_wyd.5.inddElbieta Kwiatkowska-Falcka Mirosaw
Paweczyk
Tomasz Pietrzykowski Teresa Stecyk
Krystyna Stoga Dorota Szubielska
Autorzy:
Arkadiusz Bereza – rozdzia I Wojciech Bujko – rozdzia X, rozdzia
XII Sawomir W. Ciupa – rozdzia IV, rozdzia VIII (pkt 6) Zenon
Klatka – rozdzia III, rozdzia VIII (pkt. 1–5), rozdzia XI Elbieta
Kwiatkowska-Falcka – rozdzia II Mirosaw Paweczyk – rozdzia V (pkt
4) Tomasz Pietrzykowski – rozdzia VII Teresa Stecyk – rozdzia IX
Krystyna Stoga – rozdzia V (pkt. 1–3), rozdzia VIII (pkt 7) Dorota
Szubielska – rozdzia VI
Opracowanie redakcyjne:
Magorzata Baranowska
BARTGRAF ul. Pikna 24/26, 00-549 Warszawa
© Copyright by Orodek Bada, Studiów i Legislacji Krajowej Rady
Radców Prawnych, 2015
ISBN 978-83-941028-7-6
Orodek Bada, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych Al.
Ujazdowskie 41 lok. 2 00-540 Warszawa
5
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Rozdzia I Rys historyczny profesjonalnego wiadczenia pomocy prawnej
w Polsce (Arkadiusz Bereza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 15 1 . Dawna Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 15 2. Ziemie polskie w XIX wieku . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 3. Druga
Rzeczpospolita i okres okupacji niemieckiej . . . . . . 23 4.
Polska Ludowa w latach 1944–1961 . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 25
Rozdzia II Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad
etyki radcy prawnego (Elbieta Kwiatkowska-Falcka) . . . . . . . 29
1. Obsuga prawna wiadczona przez radców prawnych
przed powstaniem samorzdu zawodowego . . . . . . . . . . . 29 2.
Powstanie zawodu i samorzdu radców prawnych.
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych . . . . . . . 33
3. Zakres wiadczenia pomocy prawnej i jej formy
na podstawie ustawy o dziaalnoci gospodarczej . . . . . . . 39 4.
Samorzd radcowski po likwidacji Pastwowego
Arbitrau Gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 40 5. Walka o zmian ustawy o radcach prawnych.
Pierwszy
projekt poczeniowy w 1990 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 41 6. Zmiany ustawy o radcach prawnych w latach 1996–2013 . .
41 7. Zasady etyki radcy prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 72
Rozdzia III Pomoc prawna (Zenon Klatka) . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 79 1. Uregulowania prawne . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 2. wiadczenie
pomocy prawnej jako wykonywanie
zawodu radcy prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 84 3. Zakres wiadczonej pomocy prawnej . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 93 4. Ograniczenia w wiadczeniu pomocy prawnej
. . . . . . . . . . 99 5. Formy organizacyjnoprawne wykonywania
zawodu . . . 101 6. Zastpstwo procesowe i obrona z urzdu . . . . .
. . . . . . . . 108 7. Dalsze penomocnictwo (substytucja);
upowanienie
dla aplikanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 115 8. Ubezpieczenie odpowiedzialnoci
cywilnej . . . . . . . . . . . . 118
Rozdzia IV Umowy o wiadczenie pomocy prawnej (Sawomir W. Ciupa) . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
1. róda i ramy prawne regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 121 2. Kwalifikacje prawne . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 131 3. Strony umowy . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 4.
Tre i skadniki umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 159 5. Forma umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
6
Spis treci
6. Zawarcie, odmowa zawarcia i ustanie umowy . . . . . . . . . 195
7. Odpowiedzialno kontraktowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 200
Rozdzia V Radca prawny jako przedsibiorca (Krystyna Stoga, Mirosaw
Paweczyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 215 1 . Ewolucja statusu radcy prawnego w Polsce od 1989
roku
do dnia dzisiejszego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 215 2 . Radca prawny jako przedsibiorca a
formy
wykonywania zawodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 221 3. Obowizki radcy prawnego jako przedsibiorcy
wynikajce z ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej i innych
ustaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
4. Radca prawny jako beneficjent pomocy publicznej . . . . .
241
Rozdzia VI Radca prawny jako podatnik i patnik. Odpowiedzialno
podatkowa radcy prawnego – wspólnika spóki osobowej (Dorota
Szubielska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . 247 1. Formy wykonywania zawodu radcy prawnego a
jego
status prawnopodatkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 247 2. Opodatkowanie radcy prawnego od przychodu
ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 250 3. Opodatkowanie radcy prawnego od
przychodów
uzyskiwanych na podstawie umowy cywilnoprawnej . . 251 4.
Opodatkowanie wykonywania zawodu w kancelarii . . . 252 5.
Opodatkowanie wykonywania zawodu w spóce
osobowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 256 6. Odpowiedzialno podatkowa radcy
prawnego –
wspólnika spóki osobowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 260 7. Radca prawny jako patnik . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 262 8. Zasady opodatkowania pomocy
prawnej z urzdu . . . . . 263
Rozdzia VII Etyka i deontologia zawodowa (Tomasz Pietrzykowski) . .
. . 267 1. Radca prawny jako zawód zaufania publicznego . . . . . .
. 267 2. Etyka, deontologia, kodeks . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 270 3. Podstawowe wartoci zawodu radcy prawnego
. . . . . . . . 280
Rozdzia VIII Zasady etyki zawodowej (Zenon Klatka, Sawomir W.
Ciupa, Krystyna Stoga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 295 1. Wolno sowa i pisma.
Immunitet. Szczególna
odpowiedzialno penomocnika procesowego. Wypowiedzi publiczne . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
2. Przyjmowanie zlece i odmowa wiadczenia pomocy prawnej. Rónica w
ocenie sprawy pomidzy penomocnikiem a klientem . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 302
3. Zajcia niedopuszczalne. Postpowanie w przypadku wystpienia
konfliktu interesów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
312
4. Dochowanie tajemnicy zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 321 5. Wynagrodzenie radcy prawnego . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 339
7
6. Informowanie, pozyskiwanie, utrzymywanie i rozwój trwaych
relacji z klientami – komunikacja marketingowa radcy prawnego z
otoczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
7. Relacje radcy prawnego z klientami; stosunek do sdów i urzdów;
stosunki midzy radcami prawnymi; radca prawny w samorzdzie . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
Rozdzia IX Zwalczanie prania pienidzy. Regulacja unijna i krajowa
(Teresa Stecyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 469 1. Rys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 2. Pojcia prania pienidzy
oraz finansowania terroryzmu
wedug Kodeksu karnego i ustawy o przeciwdziaaniu praniu pienidzy
oraz finansowaniu terroryzmu . . . . . . . 471
3. Istota regulacji ustawy o przeciwdziaaniu praniu pienidzy oraz
finansowaniu terroryzmowi . . . . . . . . . . . 472
4. Obowizki naoone przez ustaw o przeciwdziaaniu praniu pienidzy
oraz finansowaniu terroryzmu na radców prawnych . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
5. Tajemnica zawodowa radcy prawnego a ustawa o przeciwdziaaniu
praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
6. Odpowiedzialno karna i kary . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 489 7. Zakoczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 490
Rozdzia X Odpowiedzialno dyscyplinarna (Wojciech Bujko) . . . . . .
. 491 1. Odpowiedzialno dyscyplinarna i postpowanie
dyscyplinarne. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 491 2. Przesanki i zakres odpowiedzialnoci
dyscyplinarnej
radców prawnych oraz aplikantów radcowskich . . . . . . . 494 3.
Kary dyscyplinarne i inne rodki . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 498 4. Postpowanie dyscyplinarne . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 510 5. Sdowa kontrola postpowania
dyscyplinarnego . . . . . . 519 6. Nadzór Ministra Sprawiedliwoci
nad postpowaniem
dyscyplinarnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 523
Rozdzia XI Prawnicy zagraniczni (Zenon Klatka) . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 527 1. Historia uregulowania zagranicznej
pomocy prawnej . . . 527 2. Kategorie prawników zagranicznych . . .
. . . . . . . . . . . . . . 528 3. Staa praktyka . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529 4.
wiadczenie usug transgranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 532 5 . Obowizek wspódziaania z polskim radc prawnym . . . 533 6.
Wpis na list polskich radców prawnych (pena
inkorporacja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 535 7. Odpowiedzialno dyscyplinarna . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 536 8. Ubezpieczenie od
odpowiedzialnoci cywilnej . . . . . . . . . 536 9 . Radca prawny a
prawnik zagraniczny jako penomocnik
przeciwnika procesowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 536 10. Prawnicy zagraniczni a samorzd zawodowy
radców
prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 537
Rozdzia XII Zawód radcy prawnego i samorzd zawodowy radców prawnych
w orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego (Wojciech Bujko) . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
539 1. Zawód zaufania publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 540 2. Samorzdy zawodów zaufania publicznego i
ich
konstytucyjne zadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 542 3. Piecza nad naleytym wykonywaniem zawodu . . .
. . . . . 548 4. Nadzór Ministra Sprawiedliwoci nad
dziaalnoci
samorzdu radcowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 555 5. Zakres czynnoci zawodowych. Brak monopolu na
wiadczenie pomocy prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 557 6. Wymóg nieskazitelnego charakteru oraz dawania
rkojmi naleytego wykonywania zawodu . . . . . . . . . . . . 561 7.
Tajemnica zawodowa radcy prawnego . . . . . . . . . . . . . . . 562
8. Immunitet od odpowiedzialnoci karnej za zniewag
lub zniesawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 571 9. Przepyw midzy zawodami prawniczymi . . . .
. . . . . . . . 572
10. Dostp do wykonywania zawodów prawniczych . . . . . . 573 11.
Wewntrzne akty samorzdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
574
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
Autorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
CCBE — Rada Palestr i Organizacji Prawniczych Unii Euro-
pejskiej
DPU — ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podat- kowym
(tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 213 z pón. zm.)
DRPGU — ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu ro szcze w
postpowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44)
dyrektywa 77/249/EWG — dyrektywa Rady 77/249/EWG z dnia 22 marca
1977 r. majca na celu uatwienie skutecznego korzystania przez
prawników ze swobody wiadczenia usug (Dz. Urz. L 78/77 z 26 marca
1977 r.)
dyrektywa 91/308/EEC — dyrektywa Rady 91/308/EEC z dnia 10 czerwca
1991 r. w sprawie zapobiegania korzystania z syste- mu finansowego
w celu prania pienidzy (Dz. Urz. UE L 166/77 z 28 czerwca 1991
r.)
dyrektywa 98/5/WE — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 98/5/
WE z dnia 16 lutego 1998 r. majca na celu uatwie- nie staego
wykonywania zawodu prawni ka w Pa- stwie Czonkowskim innym ni
pastwo uzyskania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 77/36 z 14
marca 1998 r.)
dyrektywa 2001/97/EC — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2001/ /97/EC z dnia 4 grudnia 2001 r. (Dz. Urz. UE L 344/76 z 28
grudnia 2001 r.)
dyrektywa 2005/60/WE — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2005/ /60/WE z dnia 26 padziernika 2005 r. w sprawie
przeciwdziaania korzystaniu z systemu finansowe- go w celu prania
pienidzy oraz finansowania terro- ryzmu (Dz. Urz. UE L 309/15 z 25
listopada 2005 r.)
dyrektywa 2006/123/WE — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2006/ /123/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczca usug na rynku
wewntrznym (Dz. Urz. UE L 376/36 z 27 grudnia 2006 r.)
dyrektywa 2011/83/UE — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2011/ /83/UE z dnia 25 padziernika 2011 r. w sprawie praw
konsumentów, zmieniajca dyrektyw Rady 93/13/EWG i dyrektyw
Parlamentu Europejskiego i Rady 1999/44/WE oraz uchylajca dyrektyw
Rady 85/577/EWG i dyrektyw Parlamentu Europejskie- go i Rady
97/7/WE (Dz. Urz. UE L 304/64 z 22 listo- pada 2011 r .)
10
Wykaz skrótów
DziaGospU — ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o dziaalnoci gos po
darczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z pón. zm.)
Dz. U. — Dziennik Ustaw RP Dz. Urz. UE — Dziennik Urzdowy UE ETS —
Europejski Trybuna Sprawiedliwoci KC — ustawa z dnia 23 kwietnia
1964 r. – Kodeks cywilny
(tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z pón. zm.) KK — ustawa z
dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
(Dz. U. Nr 88, poz. 553 z pón. zm.) KKS — ustawa z dnia 10 wrzenia
1999 r. – Kodeks karny
skarbowy (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 186 z pón. zm .)
Kodeks CCBE — Kodeks Etyki Prawników Europejskich Kodeks Etyki z
2007 r. — Kodeks Etyki Radcy Prawnego (zacznik do
Uchway Nr 5/2007 VIII Krajowego Zjazdu Rad- ców Prawnych z dnia 10
lis topada 2007 r. w spra- wie uchwalenia Kodeksu Etyki Radcy
Prawnego)
Kodeks Etyki z 2014 r. — Kodeks Etyki Radcy Prawnego (zacznik do
Uchway Nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z
dnia 22 lis topada 2014 r. w sprawie Kodeksu Etyki Radcy
Prawnego)
Konstytucja RP — Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
kwie tnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z pón. zm.)
KP — ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.
Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z pón. zm.)
KPA — ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postpo wania
administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 267 z pón.
zm.)
KPC — ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postpo wania
cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z pón. zm.)
KPK — ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postpo- wania
karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z pón. zm.)
KRRP — Krajowa Rada Radców Prawnych KSH — ustawa z dnia 15 wrzenia
2000 r. – Kodeks spóek
handlowych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 z pón.
zm.)
KW — ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykrocze (tekst jedn.
Dz. U. z 2015 r. poz. 1094 z pón. zm.)
NPPU — ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpatnej po mocy
prawnej oraz edukacji prawnej (Dz. U. poz. 1255)
NPRU — ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziaaniu
nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206 z pón.
zm.)
NRA — Naczelna Rada Adwokacka
Wykaz skrótów
NSA — Naczelny Sd Administracyjny OchrBazDanU — ustawa z dnia 27
lipca 2001 r. o ochronie baz danych
(Dz. U. Nr 128, poz. 1402 z pón. zm.) OchrDanOsobU — ustawa z dnia
29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych
osobowych (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 1182 z pón. zm.)
OchrPrKonsumU — ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych
praw konsumentów oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez
produkt niebezpieczny (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz.
1225)
OKIKU — ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 184)
OpatyRozp — rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 28 wrzenia
2002 r. w sprawie opat za czynnoci rad- ców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztów pomocy prawnej udzielonej
przez radc prawnego ustanowionego z urzdu (tekst jedn. Dz. U. z
2013 r . poz . 490 z pón. zm.)
OrdPodU — ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podat kowa
(tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 613)
PDOFizU — ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodo- wym od
osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z pón.
zm.)
PDOPrU — ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodo- wym od
osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 851 z pón.
zm.)
PPSA — ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postpo- waniu
przed sdami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz.
270 z pón. zm.)
PrAdw — ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (tekst
jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 615 z pón. zm.)
PrAut — ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z pón.
zm.)
PrawnZagrU — ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o wiadczeniu przez
prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rze czypospo litej
Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 134 z pón. zm.)
PrDziaGosp — ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo dziaalno
ci gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z pón. zm.)
PrKonsumU — ustawa z dnia 30 maja 2000 r. o prawach konsumen- ta
(Dz. U. poz. 827)
PrzeciwPPU — ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziaa niu
praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. Dz. U. z
2014 r. poz. 455 z pón. zm.)
12
Wykaz skrótów
PrNot — ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst
jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 164 z pón. zm.)
PrTelekom — ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomuni-
kacyjne (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 243 z pón. zm .)
PrUSP — ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sdów
powszechnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 133 z pón.
zm.)
PWPU — ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo wasnoci przemysowej
(tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1410)
RachU — ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci (tekst
jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 330 z pón. zm.)
Regulamin — Regulamin wykonywania zawodu radcy prawne go (zacznik
do Uchway Nr 94/IX/2015 KRRP z dnia 12 czerwca 2015 r. w sprawie
Regulaminu wykonywania zawodu radcy prawnego)
RzPU — ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych
(tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. poz. 925 z pón. zm.)
SA — Sd Apelacyjny SN — Sd Najwyszy SwobDziaGospU — ustawa z dnia 2
lipca 2004 r. o swobodzie dziaalno
ci gospodarczej (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z pón.
zm.)
wiadUsugDrElekU — ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o wiadczeniu usug
drog elektroniczn (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1422 z pón.
zm.)
wiadUsugU — ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o wiadczeniu usug na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 47, poz. 278 z pón.
zm.)
TFUE — Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej TK — Trybuna
Konstytucyjny TWE — Traktat ustanawiajcy Wspólnot Europejsk Uchwaa
Nr 533 — Uchwaa Nr 533 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia
1961 r. w sprawie obsugi prawnej przedsibiorstw pastwowych,
zjednocze oraz banków pastwo- wych (M. P. Nr 96, poz. 406)
Ustawa — ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst
jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 507 z pón. zm.)
VATU — ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od to wa rów i
usug (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z pón.
zm.)
WSA — Wojewódzki Sd Administracyjny ZamPublU — ustawa z dnia 29
stycznia 2004 r. – Prawo zamówie
publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 907 z pón.
zm.)
13
Wykaz skrótów
Zasady Etyki — Zasady etyki zawodowej radcy prawnego (zacz nik do
Uchway Nr 3 II Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 20 wrze nia
1987 r.) i Zasady ety ki radcy prawnego (zacznik do Uchway Nr 8 V
Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 9 lis topada 1995 r. oraz
Nr 8/99 VI Krajowe go Zjazdu Radców Prawnych z dnia 6 listopada
1999 r. – tekst jedn. Uchwaa KRRP Nr 45/VI/2004 z dnia 31 marca
2004 r. w sprawie ogoszenia jednolitego tek- stu Zasad Etyki Radcy
Prawnego)
ZatrudPracTymU — ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu
praco wników tymczasowych (Dz. U. Nr 166, poz. 1608 z pón.
zm.)
ZNKU — ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nie- uczciwej
konkurencji (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z pón.
zm.)
14
15
Arkadiusz Bereza
1. Dawna Polska
W dawnej Polsce byo zasad, e strona wystpowaa samodzielnie w pro
cesie. Jedynie osoby pozbawione zdolnoci procesowej (nieletni i
kobiety) byy reprezentowane przez zastpców prawnych (odpowiednio
ojca, opie- kuna lub ma). U boku osób wystpujcych w sdzie, z uwagi
na niezwy kle sformalizowany tryb postpowania, pojawia si niekiedy
prolocutor (rzecznik). Zwaa on na to, aby strona nie naruszya
adnych regu po- stpowania sdowego. Formalizm procesowy by tak
daleko posunity, e kade potknicie w przeprowadzeniu dowodu (np.
pomyka przy wypo- wiadaniu roty przysigi) wywoywao negatywne skutki
procesowe, a nie- kiedy nawet przegranie sprawy. Prolocutor
zazwyczaj wykazywa si du znajomoci formuek procesowych i czsto
przemawia w imieniu strony. Z tytuu tak wiadczonej pomocy nie
pobiera on wynagrodzenia. Najcz- ciej by to krewny strony
wystpujcej w procesie, a w kadym liczcym si rodzie bya taka osoba,
chlubica si znajomoci regu procesu sdo- wego opartego na prawie
zwyczajowym.
Zastpca procesowy strony pojawi si dopiero w XIII wieku, prawo za
jego ustanawiania byo przyznawane w drodze przywileju. Pierwsi
wyró nieni w ten sposób to dostojnicy stojcy wysoko w hierarchii
kocielnej (m.in. bis kup wrocawski w 1249 r., biskup krakowski
przed rokiem 1318, arcybiskup gnienieski w 1343 r.), którzy
ustanawiali zastpców poprzez sporzdzenie pisemnego penomocnictwa.
Duchowni unikali tym samym osobistego stawiennictwa przed sdem
wieckim, a ten by niekiedy wy- cznie waciwy w sporach, w których
Koció by ywotnie zainteresowa- ny (np. spory o ziemi). Z czasem
przywilej ten zosta rozcignity na cay
16
Rozdzia I
stan duchowny, nastpnie na grup monych feudaów, a od XIV wieku (w
statutach wilickich Kazimierza Wielkiego) na cay stan
rycerski.
Na przeomie XIV i XV wieku zwyczaj udzielania penomocnictwa pro-
cesowego bardzo si upowszechni. Zasady prawa ziemskiego nakazywa- y
uczyni to w drodze ustnego owiadczenia w sdzie, a póniej take
wpisania do waciwej ksigi sdowej (protocolla plenipotentiarum).
Jedynie kobieta ustanawiaa penomocnika w gospodzie, w której si
zatrzymaa, w obecnoci podsdka lub wonego (reprezentujcych sd) oraz
drugiej strony procesowej. Podobne zasady stosowano wobec strony
obonie cho- rej. Ustanawiaa ona penomocnika w domu w obecno ci
przeciwnika pro- cesowego (lub wiadków) i wonego, który z czynnoci
tej skada relacj do ksig sdowych.
Zastpc procesowego ustanowionego przez stron nazywano procu-
ratorem (penomocnikiem). Móg by nim kady posiadajcy zdolno pro
cesow (a wic nie moga to by kobieta), cieszcy si „dobr saw” i
zajmujcy si zwyczajowo (nie zawodowo) prowadzeniem spraw osób
trzecich. Zgodnie z konstytucj z 1538 r. spraw osób wieckich nie
moga prowadzi osoba duchowna, chocia w redniowieczu takie sytuacje
mia- y miejsce. Wymogi takie spenia take zastpca wskazywany przez
sd z urzdu. Wyznaczano go, jeeli w ocenie sdziego strona nie dawaa
sobie rady w procesie, tj. gdy strona nie potrafia waciwie sprawy
przedsta- wi, miaa trudno ci w mowie lub nie miaa swojego
prolocutora (rzeczni- ka) – przywileje nieszawskie z 1454 r.,
konstytucja sejmu piotrkowskiego z 1496 r.
Rozpowszechnienie wiadczonego zawodowo i odpatnie zastpstwa
procesowego (procuratores mercenarii) przed sdami szlacheckimi
nastpi- o od czasów konstytucji sejmu krakowskiego z 1543 r. Byo to
przeama- nie dotychczasowej tradycyjnej zasady, wedle której
odpatne zastpstwo procesowe byo zajciem niegodnym przedstawicieli
stanu szlacheckiego (pierwsze powiadczenia wynagradzania
penomocników procesowych spotykamy ju w 1520 r.). Na mocy
konstytucji z 1543 r. wprowadzono obowizek zaprzysigania obroców,
którzy z najmu mówi, a ludzkie rze- czy w sdzie sprawuj. Naoono na
nich szczególne obowizki nakazujce unika przewlekoci postpowania
sdowego, zakazano podejmowania spraw niesusznych i wysuwania
nadmiernych roszcze w skargach (a- obach) o doznan krzywd
(poniesion szkod). Obowizki te nie byy wykonywane waciwie, skoro
powtarzano je i rozszerzono – z uwagi na ze zwyczaje procuratorów –
w ordynacjach Zygmunta Augusta z lat 1548 i 1559 .
Jednoczenie wraz z upowszechnieniem pisma w procesie zmieniay si
take zasady wyznaczania penomocnika. Pod koniec XV wieku peno-
mocnictwo procesowe byo udzielane ju w formie pisemnej
(potwierdza
17
Rys historyczny profesjonalnego wiadczenia pomocy prawnej w
Polsce
to konstytucja sejmu radomskiego z 1505 r.). Jego zakres wynika z
tre- ci dokumentu i móg dotyczy przeprowadzenia konkretnych
czynnoci procesowych, prowadzenia danej sprawy lub te wszystkich
spraw sdo- wych okre lonej osoby. Penomocnik zobowizywa si wykona
powie- rzon mu czynno w sposób staranny i wierny (procuratores sunt
diligentes et fideles – ordynacja z 1548 r.), dajcy zlecenie za
wypaci wynagrodzenie i zatwierdzi (co nie miao póniej wikszego
znaczenia) czynnoci peno- mocnika.
Penomocnictwo pisemne zawierao okrelenie mocodawcy, zastp- cy,
zakresu jego dziaania, klauzul promisoryjn, dat, piecz i podpisy (w
tym podpisy dwóch wiadków). W kancelarii królewskiej wystawiano
równie penomocnictwa ogólne (procuratorium regnum), upowaniajce
zastpc okazujcego taki dokument (nie wymieniano w nim konkretnego
zastpcy) do prowadzenia wszystkich spraw danej osoby. Takie peno
moc nictwa, majce charakter przywileju, wydawano wdowom, osobom
penicym funkcje pub liczne lub cudzoziemcom.
W tym okresie instytucja procuratora, ustanowiona prawu i
pospolitemu czowiekowi na posug, na dobre bya ju zadomowiona w
procesie miejskim opartym na zasadach prawa niemieckiego.
Procurator – nazywany w pra- wie miejskim rzecznikiem – by person,
która cudze sprawy z poruczenia […] pryncypaa swego sprawuje.
Warunkiem wykonywania przez niego czynno- ci zawodowych bya zoona
przysiga. Oskarony w procesie miejskim mia wyznaczanego obroc z
urzdu, a jego wynagrodzenie okrelay od- rbne przepisy (m.in.
wydawane przez rad miejsk wilkierze). Sd wy- znacza rzecznika na
wniosek strony. Wniosek by zbdny, jeeli stron bya kobieta, sierota
lub osoba chora. Przedstawiciele patrycjatu najczciej samodzielnie
wskazywali swoich obroców, którymi zazwyczaj byli znaw- cy prawa
niemieckiego i doskonali oratorzy. Prawo miejskie okrelao, kto nie
moe peni funkcji rzecznika (np. niemy, guchy, niewiasta, niechrze-
cijanin, duchowny) oraz wyjtkowe sytuacje, w których rzecznik wska-
zany przez sd z urzdu móg odmówi pomocy prawnej (np. gdy stro- na
bya jego osobistym wrogiem lub pojawia si konflikt interesów). Rola
obroców (rzeczników) w karnym procesie miejskim bya ograniczona,
gdy wyszukiwali oni raczej okolicznoci agodzce, a nie mogli podwaa
samego oskarenia (to naleao do oceny sdu). Wiksze uprawnienia mieli
procuratorzy (rzecznicy) wystpujcy w sporach cywilnych.
Obok procuratorów (rzeczników) reprezentujcych osoby fizyczne poja
wili si take syndycy – prawnicy o wysokich kwalifikacjach
zawodowych reprezentujcy miasta, stowarzyszenia kupieckie lub inne
osoby prawne. Zatrudniani byli w kapituach katedralnych,
kancelariach duych miast królewskich lub dóbr magnackich, otrzymujc
stae wynagrodzenie. Od XVI wieku zatrudniani byli take w kancelarii
koronnej, pracujc w niej
18
Rozdzia I
pod kierownictwem kanclerza. Obok nich pojawiaj si, w charakterze
staych zastpców sdowych, instygatorzy królewscy reprezentujcy kró-
la lub interes skarbu (w sprawach o dobra królewskie, o dochody
itp.). Za- równo syndycy, jak i instygatorzy królewscy byli
najczciej wyposaeni w penomocnictwa generalne. Na marginesie naley
zaznaczy, i instyga- torzy wystpowali w rónym charakterze (m.in. w
charakterze oskarycie- li publicznych), a take na rónych szczeblach
sdownictwa szlacheckiego.
Szybki rozwój zawodowej grupy zastpców procesowych nastpi w drugiej
poowie XVI wieku. Bya to konsekwencja zmian w organizacji
sdownictwa szlacheckiego po wprowadzeniu instytucji apelacji w pro-
cesie ziemskim (Formula processus z 1523 r.). Kolejnym etapem byo
usta- nowienie sdów szlacheckich II instancji w postaci Trybunau
Koronnego (1578 r.) i Trybunau Litewskiego (1581 r.) oraz
uksztatowanie si innych sdów wyszych: sejmowego, asesorskiego i
referendarskiego. W momen cie pojawienia si zawodowych zastpców
procesowych przy sdach szla- checkich to wanie sporód nich
wyznaczano obroców z urzdu dla osób ubogich (III Statut Litewski z
1588 r.), dla oskaronych o zbrodnie obrazy majestatu (konstytucja z
1588 r.) oraz dla chopów z królewszczyzn, wy- stpujcych przed sdami
referendarskimi (czasy panowania Stanisawa Augusta
Poniatowskiego).
Grupy patronów (nazwa, która pojawia si w miejsce dawnych procu-
ratorów) tworzyy si przy sdach wyszych, rzadziej przy sdach szla
che ckich pierwszej instancji (grodzkich, ziemskich i
podkomorskich). Skadali oni przysig przed sdem, u boku którego
funkcjonowali. W przypad- ku za mania zasad „patronizacji” sd ten
móg pozbawi ich uprawnie do wystpowania w charakterze zawodowego
zastpcy procesowego. Po przyjciu wynagrodzenia patron zobowizany by
prowadzi spraw do koca, z zachowaniem penej lojalnoci wobec swojego
mocodawcy. Za- manie tej ostatniej zasady kwalifikowano jako zdrad,
za co groziy pa- tronowi bardzo surowe konsekwencje, do kary
infamii i kary „na gardle” wcznie (II Statut Litewski z 1566 r.,
konstytucja sejmu warszawskiego z 1638 r.). W takich okoliczno
ciach pojawia si pojcie palestry (ac. palae- stra – miejsce wicze,
potem przenonie wiczenie retoryczne), chocia nie oznaczao ono
jedynie grupy patronów, ale take niszych urzdników s- dowych
udzielajcych porad osobom zainteresowanym.
Przed sdami najwyszymi wystpowali równie syndycy. Reprezen- towali
oni miasta w sporach toczonych przed sdem asesorskim, a take ko
cielne osoby prawne i potnych magnatów w sprawach dotyczcych was
noci dóbr ziemskich przed Trybunaem Koronnym. Spotykao si to z
oburzeniem patronów, którzy w konkurencji widzieli przyczyn spadku
swoich dochodów na przeomie XVII i XVIII wieku.
Z uwagi na atrakcyjno profesji patrona stawaa si ona coraz bardziej
interesujca dla przedstawicieli zuboaej szlachty. Zasilali oni
szeregi pale-
19
Rys historyczny profesjonalnego wiadczenia pomocy prawnej w
Polsce
stry, chocia nie zawsze reprezentowali odpowiedni poziom
przygotowa- nia prawniczego. Obok nich pojawiay si take osoby o
wtpliwej moral- noci, które w celu osignicia zysku polecay swoje
usugi, nie legitymujc si adnym przygotowaniem sdowym (nazywano ich
kauzyperdami – ac. causa perdere – przegrywa spraw). Mimo ostrej
rywalizacji o poten- cjalnych klientów zastpcy procesowi nie mieli
problemów z utrzymaniem odpowiedniego poziomu dochodów, tym
bardziej e w XVIII wieku pie- niactwo szlachty osig no swoje
apogeum. Powoli ksztatowaa si grupa zawodowa, a wiadomo jej
spójnoci zmuszaa sejm do wydawania prze- pisów majcych na celu
ochron szlachty poszukujcej pomocy prawnej w postpowaniu przed
Trybunaem Koronnym. Std pojawiajcy si za- kaz strajkowania patronów
trybunalskich, którego zamanie byo karane na mocy konstytucji z
1726 r. i 1768 r.
Z czasem uksztatoway si równie szczególne wymogi dotyczce osób
wykonujcych funkcje patrona. Obok zasady osiadoci oraz tzw. dobrej
sawy pojawiy si warunki dotyczce pochodzenia. Na mocy konstytucji
sejmu grodzieskiego z 1726 r. warunkiem wykonywania zawodu patro-
na w palestrze trybunalskiej byo pochodzenie szlacheckie,
konstytucje z lat szedziesitych XVIII wieku rozcigny ten warunek na
wszystkie inne sdy szlacheckie. Ustawa o mias tach królewskich
uchwalona 18 kwiet- nia 1791 r. nadaa mieszczanom prawo
patronizowania we wszystkich s- dach, lecz konstytucja sejmu
grodzieskiego z 1793 r. przywrócia warunek szlachectwa dla patronów
przy Trybunaach.
Na pocztku panowania Stanisawa Augusta Poniatowskiego pojawia si
nazwa mecenasów na okrelenie patronów funkcjonujcych przy Komi-
sjach Skarbowych i Wojskowych, odrbnych dla Korony i Litwy organów
wadzy wykonawczej o ograniczonych kompetencjach sdowych. Powoli
rozpowszechniaa si ona na patronów funkcjonujcych przy innych s-
dach wyszych (Trybunau Koronnego, sdu asesorskiego), a przed upad-
kiem Rzeczypospolitej Obojga Narodów – take przy sdach szlacheckich
I instancji. W tym okresie po raz pierwszy pojawiy si przepisy
okrelaj- ce liczb patronów (mecenasów) przy najwyszych sdach (np.
przy Try- bunale Koronnym miao urzdowa trzydziestu mecenasów, przy
Komisji Skarbowej Koronnej – pitnastu, przy sdzie asesorskim i
referendarskim po dwunastu), które w praktyce jednak nie byy
przestrzegane.
2. Ziemie polskie w XIX wieku
Po rozbiorach na zagarnitych przez pastwa ocienne terenach wprowa-
dzono nowy ustrój sdownictwa i zakres dziaania obroców zmodyfiko
wano stosownie do uregulowa prawa procesowego zaborców (zabór
20
austriacki i pruski) lub rozwiza zawartych w konstytucji sejmu
grodzie- skiego z 1793 r. (w zaborze rosyjskim).
Niewiele ponad dekad oczekiwano na powstanie zalka pastwowo ci
polskiej, jakim byo „mae pastwo wielkich nadziei” utworzone z woli
Napoleona – Ksistwo Warszawskie (1807–1813). Ten krótki okres
oznacza wprowadzenie francuskiego modelu sdownictwa, który przetrwa
na na- szych ziemiach (ze zmianami w instancji najwyszej) blisko
siedemdziesit lat. Wprowadzenie nowej organizacji sdownictwa odbyo
si na podsta- wie zarzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 13 maja
1808 r. (a nastp- nie dekretu królewskiego z dnia 11 lipca 1809
r.), które w swej treci za- wierao równie uregulowania dotyczce
profesjonalnych penomocników przy poszczególnych sdach pionu
cywilnego. Przy Trybuna le Cywilnym I Instancji urzdowali patroni,
przy Sdzie Apelacyjnym w Warszawie – adwokaci, za przy Sdzie
Kasacyjnym (Radzie Stanu) – mecenasi. Zasa- d byo, e obrocy przy
sdach niszych nie mogli wystpowa przed sdami wyszymi. Liczba
penomocników bya okrelona przez Ministra Sprawied liwoci (np. przy
Trybunaach Cywilnych I Instancji byo po dwu- nastu patronów, lecz
ich liczba moga powikszy si o patronów bezeta- towych na podstawie
decyzji Ministra Sprawiedliwo ci). Ponadto na mocy reskryptu
Ministra Sprawiedliwoci z dnia 30 lipca 1808 r. wprowadzono now
kategori penomocników zawodowych – obroców przy karnych sdach
podsdkowskich funkcjonujcych w ramach powiatowych sdów
pokoju.
Obroców sdowych, patronów i adwokatów mianowa Minister Spra-
wiedliwoci, mecenasów za (od 1808 r. take adwokatów) – król na
wnio- sek Ministra Sprawiedliwoci. Ponosili oni pen odpowiedzialno
(cznie z moliwoci zawieszenia lub pozbawienia funkcji) przed sdami,
przy których urzdowali. Zawód penomocnika (z zachowaniem trój
szczeb lowej hierarchii) zosta – wzorem francuskim – zrównany z
funkcjonariu- szami sdowymi, co wpyno na podniesienie jego rangi w
oczach spoe- czestwa polskiego. Objcie tych funkcji obwarowane byo
koniecznoci ukoczenia studiów prawniczych, odbycia aplikacji i
zoenia egzaminu asesorskiego (patroni) lub sdziowskiego (adwokaci).
Takich wymogów nie stosowano do obroców przy sdach karnych
podsdkowskich, których rekrutowano wycznie z praktykantów sdowych.
Najwyszy poziom za- wodowy reprezentowali mecenasi, najczciej dawni
palestranci, którym dekret z dnia 3 kwietnia 1810 r. o organizacji
Sdu Kasacyjnego dawa pra- wo sporzdzania i podpisywania skarg
kasacyjnych w sprawach cywilnych i karnych. Za tym uprawnieniem szy
wysokie wymagania. Odrzucenie skargi kasacyjnej powodowao
konsekwencje dyscyplinarne dla mecenasa (ostrzeenie, nagana), za
przy trzecim takim wypadku by on skrelany z listy obroców
publicznych.
21
W Królestwie Polskim doby konstytucyjnej (1815–1830) prawo powoy-
wania penomocników zawodowych otrzyma namiestnik, który w 1818 r.
przekaza cz swoich uprawnie (dotyczcych nominacji patronów i
obroców przy sdach pokoju) Komisji Rzdowej Sprawiedliwoci. Po
powstaniu listopadowym (w 1831 r.) uprawnienia dotyczce powoywa-
nia obroców przy sdach pokoju Komisja Rzdowa Sprawiedliwoci de-
legowaa na prezesów sdów.
W Królestwie Polskim w miejsce dotychczasowego Sdu Kasacyjnego
powoano Sd Najwyszej Instancji (dla spraw cywilnych) i utworzono
wydzia kasacyjny w Sdzie Apelacyjnym (dla spraw karnych), lecz do-
tychczasowa nazwa mecenasa zostaa utrzymana (zmianie ulegaa jedy-
nie ich liczba z dwunastu do dwudziestu czterech). Dopiero w 1842
r., po utworzeniu IX Departamentu (cywilnego) i X Departamentu
(karnego) Se- natu Rzdzcego w Petersburgu z siedzib w Warszawie
jako sdów naj- wyszych znikna nazwa mecenasa na rzecz „obroców przy
Warszaw- skich Departamentach Senatu”.
W 1876 r. wprowadzono w Królestwie Polskim rosyjski model sdow-
nictwa oparty na ukazach cesarza Aleksandra II z 1864 r. Zakada on
po- dzia na pion sdownictwa ogólnego dla spraw powaniejszych oraz
sdy pokojowe w sprawach mniejszej wagi. Sdy te orzekay zarówno w
spra- wach cywilnych, jak i karnych. Rol penomocników przejli
adwokaci przysigli funkcjonujcy przy sdach ogólnych (sdach
okrgowych i War- szawskiej Izbie Sdowej), sprawujcych nad nimi
nadzór w zakresie wyko- nywanych czynnoci. Warunkiem wpisu na list
adwokatów przysigych byo ukoczenie dwudziestu piciu lat i
uniwersyteckich studiów prawni- czych, nieposzlakowana opinia i
odbycie picioletniej praktyki (w sdzie w charakterze kandydata do
posad sdowych lub urzdnika sdowego czy te w kancelarii adwokackiej
w charakterze pomocnika adwokata przysi- gego). Adwokatami
przysigymi nie mogli by cudzoziemcy, niewypa- calni dunicy,
urzdnicy bdcy w subie rzdowej, osoby pozbawione wyrokiem sdowym
praw stanu lub ograniczone w uywaniu tych praw, pocignite do
odpowiedzialnoci z oskarenia o przestpstwa zagroo- ne kar
pozbawienia lub ograniczenia praw publicznych, skazane na kar
zamknicia w wiey, a take… kobiety. Decyzja o wpisie na list adwoka-
tów przysigych nastpowaa na podstawie decyzji sdu i nie wymagano
przy tym zdawania dodatkowych egzaminów. Obowizujce francuskie i
polskie prawo cywilne, nieznane Rosjanom, zadecydowao, i w szere-
gach adwokatury byli gównie Polacy, dla których urzdowy jzyk
rosyjski nie stanowi powaniejszej przeszkody. Stanowili oni
miejscow elit, a ich domy byy czsto miejscem kultywowania pamici
narodowej.
Adwokaci przysigli rzadko wystpowali przed sdami pionu pokojo
wego. W sprawach mniejszej wagi zastpcami najczciej byli
pomocnicy
22
Rozdzia I
adwokatów przysigych lub tzw. obrocy prywatni, od których nie wy-
magano przygotowania zawodowego. Status obroców prywatnych regu-
loway Przepisy o osobach majcych prawo by penomocnikami w spra-
wach sdowych z dnia 25 maja/6 czerwca 1874 r. Podstaw wystpowania w
tym charakterze byo umieszczenie na urzdowej licie obroców pry-
watnych, prowadzonej przez zjazd sdziów pokoju i sdziów gminnych.
Wpis dokonywany by na podstawie opaconego wniosku na czas okrelo-
ny. Stan ten nie uleg zmianie a do momentu ewakuacji Rosjan z
Króle- stwa Polskiego w 1915 r.
W zaborze pruskim zastpcy procesowi (komisarze sdowi) byli poczt
kowo urzdnikami, których dziaalno miaa doprowadzi do sprawie dli
wego wyroku. Ich status i zadania regulowaa powszechna ordynacja
sdowa dla pastw pruskich (1793 r.) oraz pruska ordynacja kryminalna
(1805 r.). Od 1849 r. korzystali z tytuu Rechtsanwält, lecz nadal
mieli ograni- czony zakres dziaania. Szczegóowe przepisy dotyczce
zawodu adwoka- ta wprowadzia dopiero ordynacja adwokacka Drugiej
Rzeszy z dnia 1 lip- ca 1878 r. Zgodnie z jej postanowieniami
adwokat móg take wykonywa obowizki notariusza. Adwokatem moga zosta
osoba, która posiadaa kwalifikacje do zawodu sdziego. Przesankami
ich nabycia byo uko- czenie studiów prawniczych (zakoczonych
egzaminem referendarskim) oraz czteroletniej aplikacji zakoczonej
zdaniem egzaminu asesorskiego. Z uwagi na prowadzon polityk
germanizacyjn otrzymanie uprawnie adwokata na terenie zaboru
pruskiego przez osoby narodowoci polskiej byo znacznie utrudnione,
tym bardziej e ostateczne decyzje o dopuszcze- niu do wykonywania
zawodu adwokata zaleay od Ministra Sprawiedli- woci.
W zaborze austriackim rola zastpcy procesowego bya okrelona przepi
sami procesowymi. Zwaszcza Franciszkana z 1803 r. (prawo karne
material- ne i procesowe) nie dawaa obrocy zbyt duego pola dziaania
z uwagi na dominujcy jeszcze wtedy model postpowania
inkwizycyjnego. Adwoka- tem móg by kady, kto posiada stopie doktora
praw, odby trzyletni praktyk oraz zoy egzamin adwokacki. Zmiany
nastpoway dopiero na pocztku drugiej poowy XIX wieku, gdy Cesarstwo
Austriackie stao si pastwem prawnym. Pierwsze regulacje dotyczce
adwokatury pojawiy si na mocy dekretu cesarskiego z dnia 16
sierpnia 1849 r., a nastpnie w jego miejsce wesza ustawa o ustroju
adwokatury (Advokatenordnung) z dnia 6 lip- ca 1868 r. Adwokaci i
aplikanci skupieni zostali w izbach, które prowadziy listy
adwokackie. Warunki wpisu odpowiaday wczeniejszym przesankom
wykonywania zawodu adwokata, z t rónic, e przeduono okres apli-
kacji adwokackiej do siedmiu lat. Z uwagi na szerok autonomi
galicyjsk szeregi adwokatury byy zdominowane na tym terenie przez
Polaków. Obok adwokatów istniaa równie grupa obroców sdowych,
którzy w wietle
23
Rys historyczny profesjonalnego wiadczenia pomocy prawnej w
Polsce
uregulowa z 1873 r. mogli – na podstawie otrzymanych zezwole – pro-
wadzi obrony w sprawach karnych.
Spogldajc na organizacj adwokatury, nie sposób nie zauway, e sa-
morzd zawodowy nie zosta utworzony w Ksistwie Warszawskim i Kró-
lestwie Polskim, mimo e warunki ku temu byy sprzyjajce. Szanse
takie przestay istnie po powstaniu listopadowym, a zwaszcza po
powstaniu styczniowym, gdy w ramach represji politycznych
prowadzono intensywn unifikacj ustrojow Królestwa Polskiego z
Cesarstwem Rosyjskim. Refor- ma sdowa przeprowadzona w 1876 r. na
terenie Królestwa Polskiego ze wzgldów politycznych nie przewidywaa
utworzenia rad obroczych, ich obowizki za powierzono sdom okrgowym.
Warto zaznaczy, e usta- wy sdowe cesarza Aleksandra II z 1864 r.,
bdce podstaw reformy s- dowej, przewidyway istnienie rad obroczych.
Jednake nowy kierunek polityki carskiej w drugiej poowie lat
siedemdziesitych XIX wieku nie przewidywa ju (nie tylko w Królest
wie Polskim, gdzie dodatkowe zna- czenie odgrywa aspekt
narodowociowy) tworzenia niezalenych form organizacyjnych o
charakterze obywatelskim. Tym samym wszelkie próby utworzenia
namiastki samorzdu, czy to o charakterze instytucjonalnym (np. na
podstawie najwyej zatwierdzonego w dniu 6/19 czerwca 1905 r.
postanowienia Komitetu Ministrów), czy to na gruncie inicjatywy
prywat- nej, nie doprowadziy do zmiany status quo. Inaczej wygldaa
sytuacja w zaborach pruskim i austriackim, gdzie w drugiej poowie
XIX wieku utworzono izby adwokackie jako jednostki samorzdu
zawodowego. Jed- noczenie na przeomie XIX i XX wieku odbyway si
zjazdy prawnicze tworzce wi pomidzy polskimi adwokatami z
wszystkich zaborów.
3. Druga Rzeczpospolita i okres okupacji niemieckiej
Gdy wybucha niepodlego w listopadzie 1918 r., na terytorium Pastwa
Polskiego funkcjonoway róne systemy prawne zaborców. Utrzymano take
organizacj adwokatury w byym zaborze austriackim i pruskim, chocia
ta ostatnia posiadaa wski zakres uprawnie i liczya niewielu
adwokatów Polaków. Na dawnych terenach Królestwa Kongresowego sa-
morzd adwokacki oparto na dekrecie Naczelnika Pastwa Józefa Pisud-
skiego z dnia 24 grudnia 1918 r. w przedmiocie statutu tymczasowego
Pa- lestry Pastwa Polskiego. Moc obowizujc dekretu rozcignito
póniej na ziemie wschodnie dawnego zaboru rosyjskiego, wczone do
Polski po traktacie ryskim w 1921 r.
Ustrój adwokatury na terytorium Drugiej Rzeczypospolitej ujednoli-
cono dopiero na podstawie rozporzdzenia Prezydenta RP z dnia 7 pa-
dziernika 1932 r. – Prawo o ustroju adwokatury. Na podstawie aktów
wy-
24
Rozdzia I
konawczych pojawiy si uregulowania dotyczce zasad wynagradzania
adwo katów, stroju na rozprawach itd. Prowadzono jednak dalsze
prace nad ustrojem adwokatury, których efektem bya obszerna ustawa
z dnia 4 maja 1938 r. – Prawo o ustroju adwokatury. Droga do zawodu
adwokata pro- wadzia – co do zasady – przez dwuletni aplikacj sdow
i dodatkow aplikacj adwokack (obie koczyy si egzaminami). Nowa
ustawa wpro- wadzia znacznie szerszy ni dotychczas nadzór ze strony
Ministra Spra- wiedliwoci. Uzyska on nawet uprawnienie do wydania
rozporzdzenia o zam kniciu listy adwokatów i aplikantów, co po
wejciu w ycie ustawy uczyni do dnia 31 grudnia 1945 r.
Wszystkie akty prawne dotyczce samorzdu adwokackiego w okresie
midzywojennym wprowadzay zasad (o podobnym, aczkolwiek nie iden-
tycznym brzmieniu) zakazu czenia wykonywanego zawodu adwokata z
pias towaniem urzdu w subie pastwowej, pracy w przemyle lub w hand
lu, z wyjtkiem czynnoci radcy prawnego. Podobiestwo midzy zawodami
radcy prawnego i adwokata dotyczyo paszczyzny przedmio- towej, tj.
wiadczonej pomocy prawnej, rónio si za form, w jakiej bya ona
wykonywana na rzecz tej samej grupy podmiotów (osób fizycznych i
prawnych prowadzcych dziaalno gospodarcz). Brak samorzdu rad- ców
prawnych w tym okresie by konsekwencj braku uregulowa szcze-
gólnych o charakterze powszechnie obowizujcym, a dotyczcych wiad-
czenia pomocy prawnej przez wyodrbnion grup radców prawnych. Ich
status opiera si na pragmatykach urzdniczych, przepisach
wewntrznych obsugiwanego podmiotu oraz woli pracodawcy opartej na
prawie kontrak- towym. Warto zaznaczy, i posada radcy prawnego w
banku lub duym przedsibiorstwie gwarantowaa dostatnie
utrzymanie.
Adwokaci nie posiadali w Drugiej Rzeczypospolitej monopolu na za
stp stwo procesowe, a niewielka ich liczba zmusia wadze pastwowe do
zapewnienia obywatelom dostpu do pomocy prawnej, zwaszcza w zakre
sie spraw karnych. Na podstawie dekretu Naczelnika Pastwa z dnia 19
lu- tego 1919 r. w przedmiocie przepisów tymczasowych o obrocach
sdo- wych i obrocach przy sdach pokoju pojawiy si dwie kategorie
zastpców procesowych. Obrocy sdowi to dawni obrocy prywatni, którzy
decyzj sdu otrzymali prawo do wystpowania przed sdami okrgowymi i
apela- cyjnymi, obrocy przy sdach pokoju za wystpowali jedynie w
sprawach nalecych do waciwo ci sdów pokoju (a wic take przed
wydziaami odwoawczymi sdów okrgowych). Podstaw ich dziaalnoci byy
zezwo- lenia wydawane na czas okre lony, a ich liczeb no w okrgach
ustala Mi- nister Sprawiedliwoci. Nie wymagano od nich wyksztacenia
prawniczego, ale skadali egzamin z ogólnej znajomoci prawa. Po
unifikacji postpowa- nia karnego w 1928 r. ograniczono czas
wydawania takich zezwole do lat piciu (dawny zabór austriacki) lub
dziesiciu (dawny zabór rosyjski).
25
Rys historyczny profesjonalnego wiadczenia pomocy prawnej w
Polsce
Obok obroców w sprawach karnych funkcjonoway równie biura po mocy
prawnej, tworzone przy rónego rodzaju zwizkach korporacyj- nych,
oraz wystpujca na terenach dawnego zaboru pruskiego instytucja
agentów procesowych.
W okresie okupacji niemieckiej utrzymano polskie sdy, za jednostki
samorzdu adwokackiego rozwizano lub poddano penej kontroli wadz
niemieckich. Z listy adwokackiej skrelo no osoby, które w duchu
ideologii nazistowskiej nie mogy ju wykonywa tego zawodu. Liczba
adwokatów drastycznie spada w nastpstwie dziaa wojennych i polityki
ekstermi- nacji prowadzonej wobec inteligencji polskiej przez
okupacyjne wadze niemieckie i radzieckie. Przy sdach niemieckich
dziaajcych w General- nym Gubernatorstwie wystpowa mogli adwokaci
niemieccy z Rzeszy, a take adwokaci narodowoci niemieckiej
dopuszczeni do wykonywania zawodu w Generalnym
Gubernatorstwie.
4. Polska Ludowa w latach 1944–1961
Po wkroczeniu wojsk radzieckich i instalacji nowych wadz w 1944 r.
roz- poczto szybk odbudow instytucji wymiaru sprawiedliwoci. Oparto
je na sdownikach z okresu midzywojennego. Wielu adwokatów i
aplikan- tów adwokackich, zwaszcza o pogldach lewicowych, aktywnie
uczestni- czyo w tych wydarzeniach.
Adwokatur poddano kontroli wadz komunistycznych na podstawie
dekretu z dnia 24 maja 1945 r. o tymczasowych przepisach
uzupeniajcych Prawo o ustroju adwokatury. Starzy przedwojenni
adwokaci zostali podda- ni weryfikacji. Oceniano ich zachowanie w
okresie okupacji pod wzgldem obywatelskim, spoecznym i zawodowym, w
przypadku za stwierdzenia zachowa niegodnych lub nagannych w oczach
nowych wadz byli oni wy- dalani z adwokatury. Nowe przepisy
szczególne z 1946 r. pozwalay wpisa w szeregi adwokatów wielu
dziaaczy partyjnych, którzy nie legitymowa- li si nawet
wyksztaceniem prawniczym. Zasad wyborów w samorz- dzie adwokackim
zawieszono, a skad jego organów pochodzi z nomina- cji Ministra
Sprawiedliwo ci. Kolejne zmiany pojawiy si na podstawie ustawy o
ustroju adwokatury z dnia 27 czerwca 1950 r., w wietle której
adwokaci wykonywali zawód indywi dual nie lub w zespoach adwokac-
kich. Oczywicie adwokatura, podobnie jak wszystkie instytucje
wymiaru sprawiedliwoci okresu stalinowskiego, miaa wspódziaa „w
ochronie porzdku prawnego Polski Ludowej”.
Organy wadzy pastwowej korzystay z pomocy prawnej udzielanej przez
radców prawnych zaliczanych do kadry pracowników umyso- wych.
Zatrudniano ich w stosunku pracy lub na podstawie umów cywil-
noprawnych. Przedsibiorstwa pastwowe i niektóre instytucje
pastwa
26
w znacznym zakresie obsugiwali take pracownicy Prokuratorii Gene-
ralnej. Zadania te wykonywali czsto adwokaci, gdy ustawa pozwalaa
czy „zawód adwokata z czynnociami radcy prawnego we wadzach
pastwowych, jednostkach gospodarki uspoecznionej i organizacjach
spoecznych”. Niektóre instrukcje resortowe (np. instrukcja nr 69
Minister- stwa Przemysu i Handlu z dnia 31 grudnia 1948 r.)
dopuszczay jedynie adwokatów do stanowisk radców prawnych. Naley
take pamita, e w drugiej poowie lat czterdziestych adwokat
wykonujcy czynnoci rad- cy prawnego móg prowadzi równie obsug prawn
osób fizycznych.
Na pocztku lat pidziesitych obsuga prawna organów wadzy i ad-
ministracji pastwowej przesza do wyspecjalizowanych komórek praw-
nych. Byo to konsekwencj likwidacji Prokuratorii Generalnej (1951
r.), a nastpnie – utworzonego tymczasowo na okres trzech lat –
Urzdu Za- stpstwa Procesowego (1954 r.). W tym czasie pojawiy si
pierwsze instruk- cje dotyczce zasad pracy radców prawnych i ich
kwalifikacji w naczelnych organach administracji resortowej. Na
przykad okólnik Ministerstwa Bu- downictwa Przemysowego z dnia 15
stycznia 1952 r. do zawodu radcy prawnego, oprócz adwokatów,
dopuszcza osoby z wyksztaceniem praw- niczym i trzyletnim staem
pracy na stanowisku prawniczym w naczel- nych organach wadzy lub
jednostkach gospodarki uspoecznionej.
Podstawowe zasady obsugi prawnej administracji i gospodarki uspo-
ecznionej zostay uregulowane dopiero dekretem z dnia 2 czerwca 1954
r. o zastpstwie sdowym wadz, urzdów, instytucji i przedsibiorstw
pa- stwowych. Szczegóowe przepisy dotyczce pozycji i zada radcy
praw- nego w prezydiach rad narodowych zawarte zostay w Uchwale Nr
294 Rady Ministrów z dnia 2 czerwca 1954 r. w sprawie zastpstwa
sdowego i obsugi prawnej terenowych organów wadzy pastwowej oraz
Uchwale Nr 423 Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1957 r. w sprawie
obsugi praw- nej powiatowych oraz niektórych miejskich i
dzielnicowych rad narodo- wych. Przedsibiorstwa pastwowe
organizoway obsug prawn (której zakres by ograniczony z uwagi na
scentralizowany model gospodarki) w dowolnej formie organizacyjnej.
W nastpstwie nacjonalizacji i centrali- zacji gospodarki powstay
tzw. jednostki gospodarki uspoecznionej, któ- rych obsuga prawna
naleaa do radców prawnych. Wystpowali oni w sporach przed komisjami
pastwowego arbitrau gospodarczego.
Czynnoci radcy prawnego móg na podstawie ustawy o ustroju ad wo
katury z dnia 27 czerwca 1950 r. wykonywa take adwokat. Do
obejmowa- nia stanowisk radców prawnych nakaniay równie organy
samorzdu ad- wokackiego, widzc w tym now specjalizacj w adwokatur
ze (doradztwo prawne wadz i jednostek gospodarki uspoecznionej).
Jednak e z uwagi na konstrukcj zasadniczego konfliktu interesu,
stwo rzo n przez wadze ko- munistyczne, adwokatradca prawny w
organach wadzy pastwowej nie móg udziela pomocy prawnej osobom
fizycznym (chyba e wyznaczo-
27
ny by z urzdu) lub przedsibiorstwu nieuspoecz nionemu. Wynikao to z
nieufnoci wadz komunis tycznych wobec jednostek samodzielnie wyko-
nujcych czynno ci zawodowe oraz dostrze gania zagroenia we
wszystkich elementach ustroju spoecznogospodarczego, które nie
zostay dostatecz- nie zintegrowane z systemem nowej wadzy. Zakaz
powyszy formalnie nie obejmowa adwokatówradców prawnych
zatrudnionych w jednostkach gospodarki uspoecznionej i
organizacjach spoecznych, jednake zwracano im uwag w uchwaach
organów samorzdu adwokackiego na konieczno uniknicia szeroko
pojtego konfliktu interesów stron i pozorów dziaania sprzecznego z
etyk i godnoci adwokack. Niemniej poowa wszystkich ówczes nych
radców prawnych to adwokaci, niekiedy praktykujcy jedno- czenie w
zespoach adwokackich (w takiej sytuacji zatrudnienie w charak-
terze radcy prawnego nie mogo przekracza dwudziestu czterech godzin
tygodniowo).
Radcowie prawni stanowili ju wtedy du grup rodowiskow, jed- nak bez
poczucia wewntrznej wizi zawodowej. Nie posiadali reprezen- tujcej
ich organizacji (nawet w formie zwizku zawodowego), a tylko cz z
nich naleaa do adwokatury (radcowie prawniadwokaci). Jedyn
paszczyzn wymiany pogldów i dyskusji na temat wykonywanego za- wodu
prawniczego byy zebrania oraz posiedzenia sekcji i komisji Zrze-
szenia Prawników Polskich (do 1950 r. Zrzeszenia Prawników Demokra-
tów) .
Przeom padziernikowy 1956 r., mimo wielkich nadziei, nie doprowa-
dzi do trwalszych zmian. Wiele projektów koczyo swój byt na etapie
de- baty politycznej lub dyskusji na amach prasy (np. idea
stworzenia odrbnej organizacji zawodowej skupiajcej radców
prawnych). Wiksze zmiany dotyczyy samorzdu adwokackiego.
Przeprowadzono je w duchu zwik- szenia jego uprawnie, lecz niestety
dwa lata póniej niektóre z nich zo- stay cofnite.
Pod koniec lat pidziesitych pojawiy si take pierwsze gosy doty cz
ce utworzenia jednego samorzdu zawodowego (adwokatów i radców
prawnych), którego czonkowie obsugiwaliby zarówno osoby fizyczne,
jak i podmioty gospodarcze. Rozwijajca si na tej paszczynie
dyskusja w ramach Zrzeszenia Prawników Polskich zostaa nagle i
skutecznie za- koczona przez wadze komunis tyczne. Nastpio to na
skutek wydania fundamentalnej dla radców prawnych Uchway Nr 533
Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1961 r. w sprawie obsugi prawnej
przedsibiorstw pa- stwowych, zjednocze oraz banków pastwowych,
uzupenionej Uchwa Nr 400 Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1963 r. w
sprawie zasad wyna- gradzania radców prawnych. Unormowania te
zostay przyjte przy ob- sudze prawnej spódzielczoci i organizacji
spoecznych poprzez uchway swoich centrali (szerzej patrz Rozdzia II
pkt 1).
28
Rozdzia I
Sprawy adwokatury uregulowano natomiast w nowej restrykcyjnej
ustawie o ustroju adwokatury z dnia 19 grudnia 1963 r. W wietle jej
posta- nowie adwokat wiadczy pomoc prawn wycznie w zespoach adwo-
kackich (forma spoecznego biura pomocy prawnej faktycznie nie wesza
w ycie). Jeeli adwokat podejmowa decyzj o wykonywaniu zawodu radcy
prawnego, nie móg jednoczenie wykonywa zawodu adwokata.
29
Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad etyki radcy
prawnego
Elbieta Kwiatkowska-Falcka
1. Obsuga prawna wiadczona przez radców prawnych przed powstaniem
samorzdu zawodowego
1.1. Stanowisko radcy prawnego w wietle Uchway Nr 533 Rady Minist
rów z dnia 13 grudnia 1961 r.
W dniu 13 grudnia 1961 r. Rada Ministrów podja Uchwa Nr 533, która
odnosia si do istniejcego stanu w zakresie wykonywania obsugi
prawnej tzw. sektora uspoecznionego. Obsug prawn, zgodnie z powy
sz uchwa, wykonywali: radcowie prawni, samodzielni referenci
prawni, referenci prawni pod kierunkiem radców prawnych i adwokaci,
a take inne osoby, stosownie do wytycznych zawartych w Zarzdzeniu
Nr 62 Pre- zesa Rady Ministrów z dnia 3 lipca 1962 r. w sprawie
ogólnych zasad or- ganizacji obsugi prawnej przedsibiorstw
pastwowych, zjednocze oraz banków pastwowych. Zawód radcy prawnego
nie by wówczas w peni wyodrbniony. Radca prawny zatrudniany by na
stanowis ku radcy praw- nego i wykonywa samodzielnie obsug prawn
jednostki gospodarki uspoecznionej, w której by zatrudniony.
1.2. Zakres obowizywania Uchway Nr 533 Uchwaa Nr 533 dotyczya
obsugi prawnej przedsibiorstw pastwo-
wych, zjednocze oraz banków pastwowych, z tym e jej przepisy ko-
cowe – w wyniku zawartego w nich zalecenia – rozcigay stosowanie
ww. uchway na organizacje spódzielcze i stowarzyszenia prowadzce
dziaalno gos podarcz (§ 24), a take na pastwowe jednostki organiza-
cyjne niebdce przedsibiorstwami w zakresie nieuregulowanym przepi-
sami o stosunkach subowych w tych jednostkach (§ 25).
30
Rozdzia II
1.3. Charakterystyka zasad wykonywania obsugi prawnej Przepis § 2
Uchway Nr 533 stanowi, e sta obsug prawn wyko nywa
li radcowie prawni jako pracownicy samodzielni podlegajcy dyrek
torowi przedsibiorstwa lub jego zastpcy. W wypadku zatrudnienia wi
cej ni jed- nego radcy prawnego wszyscy radcowie prawni byli
samodzielnymi pra- cownikami, a jednemu z nich powierzano
koordynowanie obsugi prawnej.
Doran obsug prawn mogli wiadczy adwokaci przez zespoy ad- wokackie,
a take pracownicy naukowi.
Referenci prawni wykonywali obsug prawn pod kierunkiem rad- ców
prawnych (wyjtek stanowili samodzielni referenci prawni).
Na podstawie § 20 ust. 1 Uchway Nr 533 adwokaci wykonujcy zawód
adwokacki mogli czy wykonywanie tego zawodu z zadaniami radców
prawnych w przedsibiorstwach, jeeli zadania te wykonywali w dniu
wej cia w ycie Uchway Nr 533 i byli zatrudnieni na podstawie umowy
o prac w cznym wymiarze nieprzekraczajcym jednego etatu – a do dnia
31 grudnia 1963 r. Warto wic podkreli, e osoby wykonujce za- wód
adwokata mogy wykonywa obsug prawn sektora uspoecznio- nego,
pozostajc w stosunku pracy na stanowisku radcy prawnego przez ponad
osiemnacie lat od zakoczenia drugiej wojny wiatowej.
Radca prawny móg wykonywa obsug prawn najwyej u czterech
pracodawców w cznym wymiarze pótora etatu. Do czasu pracy radcy
prawnego wliczano czas na zaatwianie spraw poza lokalem
przedsibior- stwa. Czas pracy w lokalu pracodawcy nie móg by
krótszy ni dwie pi- te czasu pracy ustalonego w umowie o
prac.
Radcy prawnemu nie naleao zleca wykonywania czynnoci wykra-
czajcych poza zakres obsugi prawnej i nie wolno byo wydawa mu po-
lece co do treci danej od niego opinii prawnej. Opini prawn radca
prawny sporzdza wic samodzielnie, kierujc si posiadanymi wiadomo
ciami i dowiadczeniem zawodowym.
Przedmiotowy zakres wykonywania obsugi prawnej okrelay przepi- sy
Uchway Nr 533, a w szczególnoci § 3 i 4.
1.4. Prowadzenie list radców prawnych Listy radców prawnych
prowadziy okrgowe komisje arbitraowe (byo
ich dziewitna cie), waciwe wedug siedziby przedsibiorstwa. Nie
istniaa wówczas jednolita alfabetyczna lista radców prawnych.
Ka-
dy radca prawny wpisywany by na list radców prawnych danego praco-
dawcy na podstawie zawartej umowy o prac. Rozwizanie umowy o pra- c
powodowao skrelenie z listy radców prawnych.
W razie odmowy wpisu na list radców prawnych przez prezesa okr-
gowej komisji arbitraowej w terminie czternastu dni od dnia zoenia
wniosku przedsibiorstwu lub osobie objtej wnios kiem przysugiwao
od-
31
Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad etyki radcy
prawnego
woanie do Prezesa Gównej Komisji Arbitraowej. W razie utrzymania
od- mowy wpisu spraw rozpatryway kolejno zespó i zespó odwoawczy, o
których mowa w § 10 ust. 2 i 4 Uchway Nr 533 (wedug zasad postpo-
wania administracyjnego zawartych w przepisach KPA).
1.5. Przesanki wpisu na list radców prawnych Na list radców
prawnych moga by wpisana osoba, która ukoczy-
a wysze studia prawnicze, bya co najmniej przez trzy lata
zatrudnio- na w jednostce gospodarki uspoecznionej, w administracji
gospodarczej, w organach prezydiów rad narodowych lub w innych
organach pastwo- wych, odbya aplikacj sdow lub arbitraow, zoya
egzamin na sta- nowisko radcy prawnego i której dotychczasowa praca
oraz postawa oby- watelska dawaa rkojmi naleytego wykonywania
obowizków radcy prawnego.
Radc prawnym moga te by osoba wpisana na list adwokatów lub
posiadajca kwalifikacje do uzyskania wpisu na t list albo która
uko- czya wysze studia prawnicze i co najmniej przez pi lat penia
sub referendarsk w naczelnych organach administracji pastwowej na
stano- wiskach zwizanych z pracami ustawodawczymi lub z obsug prawn
tych organów albo która ukoczya wysze studia prawnicze, pracowaa
przez pi lat w prezydiach rad narodowych, w tym co najmniej przez
dwa lata zajmowaa stanowiska kierownika komórki prawnej prezydium,
radcy prawnego prezydium lub radcy prawnego do spraw zastpstwa s-
dowego, lub przez cztery lata stanowisko samodzielnego referenta
praw- nego.
Radcami prawnymi nie mogli by adwokaci wykonujcy zawód adwo- kacki
(z wyjtkiem okrelonym w § 20 ust. 1 Uchway Nr 533) oraz pozo-
stajcy w czynnej subie sdziowie, prokuratorzy, notariusze,
asesorowie sdowi lub prokuratury, a take pracownicy orzecznictwa w
komisjach arbitraowych.
1.6. Aplikacja arbitraowa, egzamin na stanowisko radcy prawnego
Pastwowy Arbitra Gospodarczy prowadzi aplikacj arbitraow po-
zaetatow oraz organizowa egzaminy na stanowisko radcy prawnego.
Aplikantem odbywajcym aplikacj arbitraow pozaetatow lub s-
dow pozaetatow móg by jedynie referent prawny. Pracodawcy byli
zobowizani do zwalniania referentów prawnych na dwa dni w tygodniu,
z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, przez okres potrzebny do od-
bycia aplikacji. Aplikacja trwaa dwa lata.
Egzamin na stanowisko radcy prawnego przeprowadzaa komisja zo- ona
z prezesa okrgowej komisji arbitraowej (jednego z dziewitnastu) lub
wyznaczonego przez niego arbitra jako przewodniczcego,
sdziego
32
Prezes Gównej Komisji Arbitraowej okrela w drodze porozumienia z
Ministrem Sprawiedliwoci szczegóowy zakres i tryb skadania egzami-
nu na stanowisko radcy prawnego.
Egzamin skada si z czci pisemnej i ustnej. W czci pisemnej spo-
rzdzano dwie prace pisemne – na podstawie akt sdowych i arbitrao-
wych; cz ustna obejmowaa pytania z wielu dziedzin prawa.
Egzamin zoony z wynikiem negatywnym mona byo powtarza je- den raz,
po upywie szeciu miesicy.
Egzamin dla osób, które ukoczyy jedn z aplikacji prawniczych, a nie
legitymoway si odpowiednim staem pracy, mia charakter egzaminu
uzupeniajcego (pisemny jednakowy dla wszystkich, a ustny –
odpowied- nio – z czci sdowej lub arbitraowej, z tym zastrzeeniem,
e wszyscy zdawali ustnie cz polityczn).
Wnioski o dopuszczenie do egzaminu lub egzaminu uzupeniajce- go (w
tym poprawkowego) na stanowisko radcy prawnego skadano do prezesa
okrgowej komisji arbitraowej, waciwej ze wzgldu na miejsce
odbywania aplikacji lub ze wzgldu na miejsce zamieszkania (egzamin
uzupeniajcy).
Od odmowy dopuszczenia do egzaminu mona byo odwoa si do Prezesa
Gównej Komisji Arbitraowej, który móg zmieni decyzj pre- zesa
okrgowej komisji arbitraowej lub przekaza spraw do rozpozna- nia
przez zespó i zespó odwoawczy, o których mowa w § 10 ust. 2 i 4
Uchway Nr 533.
1.7. Nadzór nad obsug prawn wykonywan przez radców prawnych W razie
ujawnienia faktów nienaleytego wykonywania obowizków
radcy prawnego, naruszenia przepisów § 7 ust. 2 lub 3 albo te
okoliczno ci podrywajcych zaufanie, jakiego wymagano od pracownika
penicego funkcj radcy prawnego, prokurator wojewódzki, prezes sdu
wojewódz- kiego lub przewodniczcy delegatury Najwyszej Izby
Kontroli mogli skierowa wniosek o rozpatrzenie sprawy przez zespó,
o którym mowa w § 10 ust. 2 Uchway Nr 533. Przeprowadzano wtedy
swoiste postpowa- nie dyscyplinarne.
Zespó móg udzieli radcy prawnemu upomnienia, nagany lub zagro- zi
skreleniem z lis ty radców prawnych, a w razie stwierdzenia, e
radca prawny nie daje rkojmi naleytego wykonywania obowizków lub
nara- a interes spoeczny na szkod – skreli z listy radców
prawnych.
33
Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad etyki radcy
prawnego
Osoba skrelona z listy radców prawnych nie moga wykonywa funk- cji
radcy prawnego i nie moga ubiega si o ponowne objcie tej funkcji
przez okres wskazany w decyzji zespou.
2. Powstanie zawodu i samorzdu radców prawnych. Ustawa z dnia 6
lipca 1982 r. o radcach prawnych
Ustawa, po okresie dyskusji i „walk”, zostaa uchwalona w dniu 6
lipca 1982 r., niecae dwa miesice po uchwaleniu ustawy – Prawo o
adwokatu- rze, a wesza w ycie w dniu 1 padziernika 1982 r.
Ustawa powoaa do ycia zawód radcy prawnego, a take samorzd radców
prawnych. Ustawa okrelia równie zasady wykonywania obsu- gi prawnej
przez radców prawnych .
Tworzenie si samorzdu radców prawnych ju po wejciu w ycie Ustawy ma
równie swoj histori. Warto powróci do materiaów opubli- kowanych w
Ksidze jubileuszowej wydanej z okazji dwudziestolecia samo- rzdu
radców prawnych, a w szczególnoci do opracowa pierwszego Pre- zesa
KRRP – dr. Józefa Zycha (peni funkcj Prezesa przez dwie pierwsze
kadencje, a wic od 1983 r. do 1991 r.), Marii Staniszkis ( powoanej
Uchwa Nr 11 z dnia 16 grudnia 1983 r. przez KRRP na funkcj
Kierownika Orodka Badawczego Radców Prawnych) i opracowania Hanny
Fatygi, wiceprze- wodniczcej, a nastpnie sekretarza Komitetu
Organizacyjnego Samorz- du Radców Prawnych, które wprowa dz w
klimat tamtego okresu. Warto take przypomnie treci opub li ko
wanych w Ksidze jubileuszowej uchwa.
2.1. Organizacja i zadania samorzdu radców prawnych, nadzór nad
samorzdem
W art. 1 Ustawy zawarto stwierdzenie, i okrela ona zasady wykony-
wania obsugi prawnej przez radców prawnych, jej organizacji oraz
dziaa nia samorzdu radców prawnych.
Ustawa wprowadzia novum w postaci zawodu radcy prawnego i sa-
morzdu radców prawnych, nawizywaa jednak do Uchway Nr 533, po-
sugujc si terminem obsuga prawna, a take formuujc krg podmio- tów,
które miay by objte obsug prawn.
Na szczególn uwag zasuguje art. 40 Ustawy stanowicy, e samo rzd
radców prawnych jest niezaleny w wykonywaniu swych zada i podlega
tylko przepisom prawa . Przynaleno radców prawnych i apli- kantów
radcowskich do samorzdu okrelono jako obowizkow (szerzej patrz
Rozdzia III pkt 2).
34
Rozdzia II
Ustawa okrelia, e osobowo prawn (ex lege) maj jednostki orga-
nizacyjne samorzdu, a wic Krajowa Izba Radców Prawnych i okrgowe
izby radców prawnych.
Krajow Izb Radców Prawnych tworz radcowie prawni i aplikanci
radcowscy zamieszkali na terenie kraju, a okrgow izb radców
prawnych – radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na
terenie danego okrgu. Obszar dziaania okrgowej izby radców prawnych
obejmowa jedno lub wicej województw. Okrgowe izby radców prawnych
tworzya, w drodze uchway, KRRP (obecnie jest ich
dziewitnacie).
W art. 41 Ustawy sformuowano najwaniejsze zadania samorzdu radców
prawnych, a w szczególnoci: udzia w zapewnianiu warunków do
wykonywania ustawowych zada radców prawnych, reprezentowanie radców
prawnych i aplikantów radcowskich oraz ochron ich interesów
zawodowych, wspódziaanie w ksztatowaniu i stosowaniu prawa w za-
kresie dotyczcym jednostek organizacyjnych, obsugi prawnej oraz
rad- ców prawnych i aplikantów radcowskich, doskonalenie zawodowe
rad- ców prawnych, czuwanie nad naleytym wykonywaniem zawodu przez
radców prawnych i aplikantów radcowskich i prowadzenie bada w za-
kresie doskonalenia obsugi prawnej.
W art. 42 ust. 1 Ustawy wskazano organy samorzdu radców praw- nych,
a wic na szczeblu krajowym: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajow
Rad Radców Prawnych, Wysz Komisj Rewizyjn i Wyszy Sd Dyscyplinarny,
a na szczeblu okrgowym: zgromadzenie okrgowej izby radców prawnych,
rad okrgowej izby radców prawnych, okrgow komisj rewizyjn i okrgowy
sd dyscyplinarny. W ust. 2 tego przepisu stwierdzono, e czonkami
organów samorzdu mog by tylko radcowie prawni .
Kadencj organów samorzdu ustalono na cztery lata. Ustawa okre lia,
e wybory do organów samorzdu odbywa si bd w gosowaniu tajnym przy
nieograniczonej liczbie kandydatów, a uchway organów mog by
podejmowane w obecnoci co najmniej poowy czonków dane- go
organu.
W art. 5 ust. 3 Ustawy zapisano, e zwierzchni nadzór nad samorz
dem radców prawnych sprawuje Minister Sprawiedliwoci. Ministra
Sprawied liwoci uprawniono równie do zaskarenia do Sdu Najwysze- go
sprzecznej z prawem uchway organu samorzdu, a take do wystpie- nia
do Krajowego Zjazdu Radców Prawnych lub KRRP o podjcie uchway w
okrelonej sprawie nalecej do waciwoci samorzdu radcowskiego (art.
47 i 48 Ustawy).
Szczególnego podkrelenia wymaga, e samorzd radcowski nie by sa-
morzdem w penym tego sowa znaczeniu, gdy wpisy na list radców
prawnych, prowadzenie aplikacji radcowskiej i przeprowadzanie
egzami-
35
Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad etyki radcy
prawnego
nu radcowskiego powierzono (jak pod rzdami Uchway Nr 533) Pastwo-
wemu Arbitraowi Gospodarczemu. Aplikacj radcowsk wyduon do trzech
lat prowadziy okrgowe komisje arbitraowe i one te (pod prze-
wodnictwem prezesa lub wiceprezesa) przeprowadzay egzaminy rad-
cowskie. W egzaminach uczestniczyli przedstawiciele samorzdu radców
prawnych.
Wszyscy ci, którzy – zgodnie z art. 77 Ustawy – podlegali wpisowi
na alfabetyczn list radców prawnych, mieli obowizek zoenia lubowa-
nia radcowskiego przed waciwym miejs cowo prezesem okrgowej ko-
misji arbitraowej.
Nowo powstay samorzd podj zatem natychmiast starania o zmian Ustawy
w celu przyznania samorzdowi radców prawnych uprawnie do
prowadzenia list radców prawnych, prowadzenia aplikacji radcowskiej
i przeprowadzania egzaminu radcowskiego.
2.2. Przesanki wpisu na list radców prawnych, zawieszenie prawa do
wykonywania zawodu, przesanki skrelenia z listy radców praw-
nych
W art. 23 Ustawy stanowiono, e prawo do wykonywania zawodu rad- ca
prawny nabywa z chwil dokonania wpisu na list radców prawnych i
zoenia lubowania. Rot lubowania okrelono w art. 27 ust. 1
Ustawy.
Radca prawny zosta zobowizany do wykonywania zawodu ze sta- rannoci
wynikajc z wiedzy prawniczej oraz zasad etyki zawodowej (art. 3
ust. 2 Ustawy).
Skrelenie z listy radców prawnych przesdzao o utracie prawa do wy-
konywania zawodu.
Jako przesanki wpisu na list radców prawnych w art. 24 ust. 1
Ustawy wskazano: ukoczenie wyszych studiów prawniczych, posiadanie
oby- watelstwa polskiego, korzystanie w peni z praw publicznych,
posiadanie penej zdolnoci do czynnoci prawnych, nieskazitelny
charakter i takie dotychczasowe zachowanie, które nie budzi
zastrzee co do moliwoci prawidowego wykonywania zawodu radcy
prawnego, a take odbycie aplikacji radcowskiej i zoenie egzaminu
radcowskiego.
Wpisu na list radców prawnych, jak ju wyej wspomniano, dokony- wa
prezes okrgowej komisji arbitraowej, a w razie jego odmowy mona byo
wnie skarg do Prezesa Gównej Komisji Arbitraowej.
W art. 25 Ustawy sformuowano zasad tzw. przepywu midzyzawo dowego.
Osoby bdce profesorami i doktorami habilitowanymi nauk prawnych,
adwokaci i osoby uprawnione do ubiegania si o wpis na list
adwokatów, a take osoby, które co najmniej przez trzy lata zajmoway
sta- nowisko: sdziego, prokuratora, notariusza lub prezesa,
wiceprezesa bd arbitra w Pastwowym Arbitrau Gospodarczym byy
zwolnione z obo-
36
Przepis art. 26 Ustawy stanowi, e osoby, które wykonuj zawód s-
dziego, arbitra w Pastwowym Arbitrau Gospodarczym, notariusza, ko-
mornika, asesora bd odbywaj aplikacj sdow, prokuratorsk, arbi-
traow, notarialn lub adwokack nie mog jednoczenie wykonywa zawodu
radcy prawnego.
Artyku 28 Ustawy okrela przesanki zawieszenia prawa do wykony
wania zawodu. Byy to: wykonywanie zawodu adwokata w zespole ad-
wokackim, podjcie pracy w organach wymiaru sprawiedliwoci, w orga-
nach cigania lub w Pastwowym Arbitrau Gospodarczym. Przesank
zawieszenia prawa do wykonywania zawodu bya równie chwila upra-
womocnienia si orzeczenia dyscyplinarnego o zastosowaniu tej kary.
Zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego nie sto-
sowano wobec osób zatrudnionych na stanowiskach radców prawnych w
wymienionych wyej organach.
W Ustawie (art. 29) okrelono równie podstawy skrelenia z listy rad-
ców prawnych: wniosek radcy prawnego, utrata obywatelstwa
polskiego, choby czciowe ograniczenie zdolnoci do czynnoci
prawnych, utra- ta z mocy wyroku sdowego praw publicznych, mier
radcy prawnego oraz orzeczenie dyscyplinarne lub wyrok sdowy o
pozbawieniu prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego. Czonkowi
samorzdu radców prawnych mona byo odmówi, pomimo prawidowo zoonego
wnio- sku, skrelenia z listy radców prawnych, gdy toczyo si
przeciwko niemu postpowanie dyscyplinarne albo sdowe o przestpstwo
zagroone do- datkow kar pozbawienia praw publicznych lub prawa do
wykonywania zawodu do czasu zakoczenia takiego postpowania (art. 30
ust. 1 Ustawy).
Niewaciwie przeniesiona z Uchway Nr 533 regulacja (art. 30 ust. 2
Ustawy) uzaleniajca ponowny wpis na list radców prawnych od zdania
egzaminu uzupeniajcego, w wypadku skrelenia z listy w nastpstwie
za- rzutów dotyczcych wykonywania pracy zawodowej, doczekaa si
skre- lenia dopiero w 2005 r.(!)
2.3. Przedmiotowy i podmiotowy zakres wiadczenia pomocy praw- nej
oraz jej formy
W art. 6, 7 i 9 Ustawy okrelono do szczegóowo zakres wykonywa- nej
przez radc prawnego obsugi prawnej.
Podmioty, na rzecz których radca prawny wiadczy pomoc prawn,
wskazano w art. 4 Ustawy. Wedug tego przepisu wykonywanie zawodu
radcy prawnego polegao na obsudze prawnej pastwowych i
spódziel-
37
Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad etyki radcy
prawnego
czych jednostek organizacyjnych. Z obsugi prawnej radcy prawnego
mo- gy te korzysta organizacje spoeczne oraz spóki z udziaem
kapitau pastwowego, spódzielczego lub organizacji spoecznych.
Radca prawny wykonywa obsug prawn w stosunku pracy. Jednostka
organizacyjna moga, na podstawie umowy zlecenia, korzy
sta z obsugi prawnej innego radcy prawnego. Tak doran obsug pra wn
móg wiadczy równie adwokat (art. 20 ust. 2 Ustawy).
2.4. Gwarancje niezalenoci radcy prawnego i jego status zawodowy W
art. 8 ust. 3 Ustawy okrelono, e radca prawny zajmuje
samodzielne
stanowisko pracy podlege bezporednio kierownikowi jednostki organi-
zacyjnej. Radcy prawnemu nie mona byo poleca wykonania czynno ci
wykraczajcych poza zakres obsugi prawnej (art. 8 ust. 5). W razie
zatrud- niania dwóch lub wicej radców prawnych jednemu z nich
powierzano koordynacj obsugi prawnej w tej jednostce (art. 8 ust.
4).
Zgodnie z art. 10 Ustawy jednostka organizacyjna zapewniaa udzia
radcy prawnego w postpowaniu przed Sdem Najwyszym, Naczelnym Sdem
Administracyjnym, Gówn Komisj Arbitraow oraz przed na- czelnym lub
centralnym organem administracji pastwowej, przed sdem wojewódzkim
oraz przed organem drugiej instancji w postpowaniu ad-
ministracyjnym, a take w postpowaniu, w którym bra udzia kontra-
hent zagraniczny.
Radca prawny przy wykonywaniu czynnoci zawodowych korzysta z
wolnoci sowa i pisma w granicach okrelonych przepisami prawa i rze-
czow potrzeb, a naduycie tej wolnoci, stanowice cigan z oskarenia
prywatnego zniewag strony, jej penomocnika, wiadka, biegego albo
tumacza, podlegao wycznie odpowiedzialnoci dyscyplinarnej (art. 11
ust. 1 i 2 Ustawy).
Stosownie do postanowienia art. 12 Ustawy radca prawny podczas i w
zwizku z wykonywaniem czynnoci zawodowych korzysta z ochrony
prawnej przysugujcej adwokatowi.
Radca prawny nie by zwizany poleceniem co do treci opinii praw-
nej. Kierownik jednostki organizacyjnej móg wyda na pimie polecenie
zaatwienia sprawy odmiennie ni to wynikao z opinii prawnej (art. 13
ust. 1 i 2 Ustawy).
Zgodnie z art. 14 Ustawy radca prawny prowadzi samodzielnie spra-
wy przed organami orzekajcymi, dbajc o naleyte wykorzystanie prze-
widzianych przez prawo rodków dla ochrony uzasadnionych interesów
jednostki organizacyjnej.
Artyku 15 Ustawy okreli przesanki wyczenia radcy prawnego od
wykonania czynnoci zawodowych.
38
Oceny pracy zawodowej radcy prawnego dokonywa kierownik jed- nostki
organizacyjnej po zasigniciu opinii radcy prawnego wskazanego przez
rad okrgowej izby radców prawnych (art. 16 ust. 1 Ustawy).
Radca prawny móg by zatrudniony jednoczenie w wicej ni jednej
jednostce organizacyjnej, cznie do pótora etatu (art. 17
Ustawy).
Do czasu pracy radcy prawnego wliczano czas niezbdny do zaatwie-
nia spraw poza lokalem jednostki organizacyjnej oraz czas
przygotowania si do tych czynnoci. Czas pracy w lokalu jednostki
nie móg by krótszy ni dwie pite czasu pracy ustalonego w umowie
(art. 18 Ustawy).
Rozwizanie umowy o prac za wypowiedzeniem z powodu nienale ytego
wykonywania obowizków radcy prawnego mogo nastpi po up rzednim
zasigniciu opinii rady okrgowej izby radców prawnych (art. 19 ust.
1 Ustawy).
W przeciwiestwie do innych pracowników radca prawny nie musia
uzyskiwa zezwolenia zakadu pracy na podjcie dodatkowego zatrudnie-
nia lub na przyjcie zlecenia (art. 21 ust. 1 Ustawy).
Trzeba jednak podkreli, e przepisy art. 16, 19 i 21 Ustawy nie od-
nosiy si do radców prawnych zatrudnionych w organach administracji
pastwowej.
Radcy prawnemu zagwarantowano wynagrodzenie nie nisze ni wy-
nagrodzenie przewidziane dla stanowiska gównego specjalisty lub
inne- go równorzdnego stanowiska pracy, a take prawo do
wynagrodzenia dodatkowego z tytuu kosztów zastpstwa sdowego i
arbitraowego, do- datku za koordynacj obsugi prawnej i dodatku za
obsug prawn wyko- nywan na rzecz jednostek organizacyjnych majcych
siedzib na terenie gminy.
2.5. Odpowiedzialno dyscyplinarna radców prawnych i aplikantów
radcowskich
Krótki rozdzia Ustawy powicono odpowiedzialnoci dyscyplinar- nej.
Szczegóowe zasady i tryb postpowania dyscyplinarnego okrelao
rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 6 kwietnia 1984
r.
Warto zauway, e podstaw odpowiedzialnoci okrela (podobnie jak dzi)
art. 64 ust. 1 Ustawy. Przepis ten zawiera sprzeczno pomidzy pkt. 1
i 2 ust. 1, a ponadto pomija zasad winy w ust. 1 pkt 2. Pamitamy
jednak, e odpowiedzialno dyscyplinarna, jako odpowiedzialno quasi-
karna, moe by oparta jedynie za zasadzie winy .
W art. 65 Ustawy przewidziano cztery kary dyscyplinarne w stosunku
do radców prawnych, a trzy w stosunku do aplikantów radcowskich
(bez kary zawieszenia prawa do wykonywania zawodu).
Od orzeczenia dyscyplinarnego orzekajcego kar zawieszenia prawa do
wykonywania zawodu lub kar pozbawienia prawa do wykonywania
39
Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad etyki radcy
prawnego
zawodu (wydalenia z aplikacji) ukarany móg wnie odwoanie do Sdu
Najwyszego (art. 65 ust. 3 Ustawy).
W przypadkach mniejszej wagi dziekan móg poprzesta na ostrzee- niu
radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego (art. 66 Ustawy).
W postpowaniu dyscyplinarnym obowizywaa zasada dwuinstancyj
noci.
Ustawa regulowaa take przedawnienie cigania (art. 70 ust. 1, 2 i 3
Ustawy), spraw usunicia wzmianki o orzeczeniu kary dyscyplinarnej
(art. 71 ust. 1 i 2 Ustawy), a take przesanki i podmioty uprawnione
do wniesienia rewizji nadzwyczajnej wraz z ograniczeniem w czasie
rewizji nadzwyczajnej na niekorzy ukaranego (art. 72 ust. 1 i 2
Ustawy).
2.6. Przepisy przejciowe W przepisach przejciowych Ustawy, a w
szczególnoci w art. 79 ust. 1
pkt. 1, 2 i 3, okrelono warunki wpisu na list radców prawnych osób,
które nie odbyy aplikacji radcowskiej i nie zoyy egzaminu
radcowskie- go, ale speniay przesanki z art. 24 ust. 1 pkt. 1–5 i
legitymoway si – na dzie wejcia w ycie Ustawy – picioletnim staem
pracy na stanowisku odpowiadajcym funkcji radcy prawnego i pracoway
na tym stanowisku albo trzyletnim staem pracy i posiadaniem
kwalifikacji sdziego, proku- ratora, notariusza lub arbitra w
Pastwowym Arbitrau Gospodarczym, albo legitymoway si trzyletnim
staem pracy na stanowisku odpowia- dajcym funkcji radcy prawnego i
zobowizay si do zoenia egzaminu radcowskiego w cigu dwóch lat od
dnia wpisu na list radców prawnych (tzw. wpis warunkowy).
3. Zakres wiadczenia pomocy prawnej i jej formy na podstawie ustawy
o dziaalnoci gospodarczej
W dniu 1 stycznia 1989 r. wesza w ycie uchwalona w dniu 23 grudnia
1988 r. ustawa o dziaalnoci gospodarczej.
Wykonywanie obsugi prawnej (wiadczenie pomocy prawnej) na rzecz
podmiotów gospodarczych okrelono w art. 24 DziaGospU.
Zgodnie z tym przepisem pomoc prawn dla podmiotów gospodar- czych
mogli wiadczy adwokaci i radcowie prawni w indywidualnych
kancelariach, spókach osobowych i kapitaowych oraz w
spódzielniach.
Powstao wówczas wiele indywidualnych kancelarii i spóek (przede
wszystkim z ograniczon odpowiedzialnoci).
Od 1991 r. byy to take spóki z udziaem zagranicznym. W poczt- kowym
okresie NRA i KRRP udzielay opinii co do moliwoci wiadcze- nia
pomocy prawnej przez dan spók, a nastpnie, po zmianie ustawy
40
Rozdzia II
w 1996 r., wiadczenie pomocy prawnej nie wymagao ju opinii organów
samorzdów prawniczych.
wiadczenie pomocy prawnej na rzecz podmiotów gospodarczych w
spódzielniach naleao do wyjtków, a utworzone wtedy spódzielnie w
krótkim czasie przestay istnie.
Trzeba pamita równie o tym, e pomoc prawn zaczy wiadczy osoby
niemajce do tego uprawnie, tzw. grasanci.
4. Samorzd radcowski po likwidacji Pastwowego Arbitrau
Gospodarczego
Ustawa z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sdy spraw
gospo darczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175) bya ustaw o niezwykym
znacze- niu ustrojowym – na jej podstawie przesta istnie Pastwowy
Arbitra Gospo darczy, a rozpoznawanie spraw gospodarczych
powierzono s- dom gospodarczym w postpowaniu odrbnym.
Dla samorzdu radców prawnych likwidacja Pastwowego Arbitrau
Gospodarczego oznaczaa przejcie funkcji dotyczcych wpisów na list
radców prawnych, prowadzenia list radców prawnych, prowadzenia
apli- kacji radcowskiej i przeprowadzania egzaminu
radcowskiego.
Chcc dobrze przygotowa si do naleytego wykonywania nowych za- da,
samorzd radców prawnych zwoa w 1989 r. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd
Radców Prawnych (by to III Krajowy Zjazd Radców Prawnych).
Zmiany w Ustawie, wprowadzone ustaw z dnia 24 maja 1989 r., nie byy
liczne, ale miay ogromne znaczenie dla spoeczestwa, samorzdu radców
prawnych i poszczególnych jego czonków. Samorzd radców prawnych sta
si samorzdem w penym tego sowa znaczeniu.
W Ustawie wprowadzono przepisy dotyczce trybu wpisu na list rad-
ców prawnych (okrelono czas na rozpoznanie wniosku o wpis, termin
odwoania do KRRP, skarg na bezczynno organu samorzdu radcow-
skiego, skarg do Naczelnego Sdu Administracyjnego i sprzeciw
Ministra Sprawied liwoci od wpisu).
Ustawa wprowadzia dwie kategorie aplikantów radcowskich – kiero-
wanych na aplikacj przez pracodawców i samodzielnie pokrywajcych
koszty aplikacji radcowskiej.
Warto pamita, e to samorzd radcowski w stosunku do osób samo-
dzielnie pokrywajcych koszty aplikacji radcowskiej zrezygnowa z
wy&sh