Zawód radcy prawnego wyd.5 -...

Zawód radcy prawnego_wyd.5.inddElbieta Kwiatkowska-Falcka Mirosaw Paweczyk
Tomasz Pietrzykowski Teresa Stecyk
Krystyna Stoga Dorota Szubielska
Autorzy:
Arkadiusz Bereza – rozdzia I Wojciech Bujko – rozdzia X, rozdzia XII Sawomir W. Ciupa – rozdzia IV, rozdzia VIII (pkt 6) Zenon Klatka – rozdzia III, rozdzia VIII (pkt. 1–5), rozdzia XI Elbieta Kwiatkowska-Falcka – rozdzia II Mirosaw Paweczyk – rozdzia V (pkt 4) Tomasz Pietrzykowski – rozdzia VII Teresa Stecyk – rozdzia IX Krystyna Stoga – rozdzia V (pkt. 1–3), rozdzia VIII (pkt 7) Dorota Szubielska – rozdzia VI
Opracowanie redakcyjne:
Magorzata Baranowska
BARTGRAF ul. Pikna 24/26, 00-549 Warszawa
© Copyright by Orodek Bada, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych, 2015
ISBN 978-83-941028-7-6
Orodek Bada, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych Al. Ujazdowskie 41 lok. 2 00-540 Warszawa
5
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Rozdzia I Rys historyczny profesjonalnego wiadczenia pomocy prawnej w Polsce (Arkadiusz Bereza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1 . Dawna Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 2. Ziemie polskie w XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 3. Druga Rzeczpospolita i okres okupacji niemieckiej . . . . . . 23 4. Polska Ludowa w latach 1944–1961 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Rozdzia II Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad etyki radcy prawnego (Elbieta Kwiatkowska-Falcka) . . . . . . . 29 1. Obsuga prawna wiadczona przez radców prawnych
przed powstaniem samorzdu zawodowego . . . . . . . . . . . 29 2. Powstanie zawodu i samorzdu radców prawnych.
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych . . . . . . . 33 3. Zakres wiadczenia pomocy prawnej i jej formy
na podstawie ustawy o dziaalnoci gospodarczej . . . . . . . 39 4. Samorzd radcowski po likwidacji Pastwowego
Arbitrau Gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 5. Walka o zmian ustawy o radcach prawnych. Pierwszy
projekt poczeniowy w 1990 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 6. Zmiany ustawy o radcach prawnych w latach 1996–2013 . . 41 7. Zasady etyki radcy prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Rozdzia III Pomoc prawna (Zenon Klatka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 1. Uregulowania prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 2. wiadczenie pomocy prawnej jako wykonywanie
zawodu radcy prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 3. Zakres wiadczonej pomocy prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 4. Ograniczenia w wiadczeniu pomocy prawnej . . . . . . . . . . 99 5. Formy organizacyjnoprawne wykonywania zawodu . . . 101 6. Zastpstwo procesowe i obrona z urzdu . . . . . . . . . . . . . 108 7. Dalsze penomocnictwo (substytucja); upowanienie
dla aplikanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 8. Ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej . . . . . . . . . . . . 118
Rozdzia IV Umowy o wiadczenie pomocy prawnej (Sawomir W. Ciupa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 1. róda i ramy prawne regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 2. Kwalifikacje prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 3. Strony umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 4. Tre i skadniki umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 5. Forma umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
6
Spis treci
6. Zawarcie, odmowa zawarcia i ustanie umowy . . . . . . . . . 195 7. Odpowiedzialno kontraktowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Rozdzia V Radca prawny jako przedsibiorca (Krystyna Stoga, Mirosaw Paweczyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 1 . Ewolucja statusu radcy prawnego w Polsce od 1989 roku
do dnia dzisiejszego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 2 . Radca prawny jako przedsibiorca a formy
wykonywania zawodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 3. Obowizki radcy prawnego jako przedsibiorcy
wynikajce z ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej i innych ustaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
4. Radca prawny jako beneficjent pomocy publicznej . . . . . 241
Rozdzia VI Radca prawny jako podatnik i patnik. Odpowiedzialno podatkowa radcy prawnego – wspólnika spóki osobowej (Dorota Szubielska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 1. Formy wykonywania zawodu radcy prawnego a jego
status prawnopodatkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 2. Opodatkowanie radcy prawnego od przychodu
ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 3. Opodatkowanie radcy prawnego od przychodów
uzyskiwanych na podstawie umowy cywilnoprawnej . . 251 4. Opodatkowanie wykonywania zawodu w kancelarii . . . 252 5. Opodatkowanie wykonywania zawodu w spóce
osobowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 6. Odpowiedzialno podatkowa radcy prawnego –
wspólnika spóki osobowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 7. Radca prawny jako patnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 8. Zasady opodatkowania pomocy prawnej z urzdu . . . . . 263
Rozdzia VII Etyka i deontologia zawodowa (Tomasz Pietrzykowski) . . . . 267 1. Radca prawny jako zawód zaufania publicznego . . . . . . . 267 2. Etyka, deontologia, kodeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 3. Podstawowe wartoci zawodu radcy prawnego . . . . . . . . 280
Rozdzia VIII Zasady etyki zawodowej (Zenon Klatka, Sawomir W. Ciupa, Krystyna Stoga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 1. Wolno sowa i pisma. Immunitet. Szczególna
odpowiedzialno penomocnika procesowego. Wypowiedzi publiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
2. Przyjmowanie zlece i odmowa wiadczenia pomocy prawnej. Rónica w ocenie sprawy pomidzy penomocnikiem a klientem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
3. Zajcia niedopuszczalne. Postpowanie w przypadku wystpienia konfliktu interesów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
4. Dochowanie tajemnicy zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 5. Wynagrodzenie radcy prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
7
6. Informowanie, pozyskiwanie, utrzymywanie i rozwój trwaych relacji z klientami – komunikacja marketingowa radcy prawnego z otoczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
7. Relacje radcy prawnego z klientami; stosunek do sdów i urzdów; stosunki midzy radcami prawnymi; radca prawny w samorzdzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
Rozdzia IX Zwalczanie prania pienidzy. Regulacja unijna i krajowa (Teresa Stecyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 1. Rys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 2. Pojcia prania pienidzy oraz finansowania terroryzmu
wedug Kodeksu karnego i ustawy o przeciwdziaaniu praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu . . . . . . . 471
3. Istota regulacji ustawy o przeciwdziaaniu praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmowi . . . . . . . . . . . 472
4. Obowizki naoone przez ustaw o przeciwdziaaniu praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu na radców prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
5. Tajemnica zawodowa radcy prawnego a ustawa o przeciwdziaaniu praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
6. Odpowiedzialno karna i kary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 7. Zakoczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
Rozdzia X Odpowiedzialno dyscyplinarna (Wojciech Bujko) . . . . . . . 491 1. Odpowiedzialno dyscyplinarna i postpowanie
dyscyplinarne. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 2. Przesanki i zakres odpowiedzialnoci dyscyplinarnej
radców prawnych oraz aplikantów radcowskich . . . . . . . 494 3. Kary dyscyplinarne i inne rodki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498 4. Postpowanie dyscyplinarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510 5. Sdowa kontrola postpowania dyscyplinarnego . . . . . . 519 6. Nadzór Ministra Sprawiedliwoci nad postpowaniem
dyscyplinarnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523
Rozdzia XI Prawnicy zagraniczni (Zenon Klatka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 1. Historia uregulowania zagranicznej pomocy prawnej . . . 527 2. Kategorie prawników zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 528 3. Staa praktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529 4. wiadczenie usug transgranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532 5 . Obowizek wspódziaania z polskim radc prawnym . . . 533 6. Wpis na list polskich radców prawnych (pena
inkorporacja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535 7. Odpowiedzialno dyscyplinarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536 8. Ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej . . . . . . . . . 536 9 . Radca prawny a prawnik zagraniczny jako penomocnik
przeciwnika procesowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536 10. Prawnicy zagraniczni a samorzd zawodowy radców
prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
Rozdzia XII Zawód radcy prawnego i samorzd zawodowy radców prawnych w orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego (Wojciech Bujko) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539 1. Zawód zaufania publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540 2. Samorzdy zawodów zaufania publicznego i ich
konstytucyjne zadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542 3. Piecza nad naleytym wykonywaniem zawodu . . . . . . . . 548 4. Nadzór Ministra Sprawiedliwoci nad dziaalnoci
samorzdu radcowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555 5. Zakres czynnoci zawodowych. Brak monopolu na
wiadczenie pomocy prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557 6. Wymóg nieskazitelnego charakteru oraz dawania
rkojmi naleytego wykonywania zawodu . . . . . . . . . . . . 561 7. Tajemnica zawodowa radcy prawnego . . . . . . . . . . . . . . . 562 8. Immunitet od odpowiedzialnoci karnej za zniewag
lub zniesawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571 9. Przepyw midzy zawodami prawniczymi . . . . . . . . . . . . 572
10. Dostp do wykonywania zawodów prawniczych . . . . . . 573 11. Wewntrzne akty samorzdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
Autorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
CCBE — Rada Palestr i Organizacji Prawniczych Unii Euro- pejskiej
DPU — ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podat- kowym (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 213 z pón. zm.)
DRPGU — ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu ro szcze w postpowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44)
dyrektywa 77/249/EWG — dyrektywa Rady 77/249/EWG z dnia 22 marca 1977 r. majca na celu uatwienie skutecznego korzystania przez prawników ze swobody wiadczenia usug (Dz. Urz. L 78/77 z 26 marca 1977 r.)
dyrektywa 91/308/EEC — dyrektywa Rady 91/308/EEC z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie zapobiegania korzystania z systemu finansowego w celu prania pienidzy (Dz. Urz. UE L 166/77 z 28 czerwca 1991 r.)
dyrektywa 98/5/WE — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 98/5/ WE z dnia 16 lutego 1998 r. majca na celu uatwienie staego wykonywania zawodu prawni ka w Pa- stwie Czonkowskim innym ni pastwo uzyskania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 77/36 z 14 marca 1998 r.)
dyrektywa 2001/97/EC — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/ /97/EC z dnia 4 grudnia 2001 r. (Dz. Urz. UE L 344/76 z 28 grudnia 2001 r.)
dyrektywa 2005/60/WE — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/ /60/WE z dnia 26 padziernika 2005 r. w sprawie przeciwdziaania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pienidzy oraz finansowania terroryzmu (Dz. Urz. UE L 309/15 z 25 listopada 2005 r.)
dyrektywa 2006/123/WE — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/ /123/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczca usug na rynku wewntrznym (Dz. Urz. UE L 376/36 z 27 grudnia 2006 r.)
dyrektywa 2011/83/UE — dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/ /83/UE z dnia 25 padziernika 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniajca dyrektyw Rady 93/13/EWG i dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 1999/44/WE oraz uchylajca dyrektyw Rady 85/577/EWG i dyrektyw Parlamentu Europejskie- go i Rady 97/7/WE (Dz. Urz. UE L 304/64 z 22 listopada 2011 r .)
10
Wykaz skrótów
DziaGospU — ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o dziaalnoci gos po darczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z pón. zm.)
Dz. U. — Dziennik Ustaw RP Dz. Urz. UE — Dziennik Urzdowy UE ETS — Europejski Trybuna Sprawiedliwoci KC — ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
(tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z pón. zm.) KK — ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
(Dz. U. Nr 88, poz. 553 z pón. zm.) KKS — ustawa z dnia 10 wrzenia 1999 r. – Kodeks karny
skarbowy (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 186 z pón. zm .)
Kodeks CCBE — Kodeks Etyki Prawników Europejskich Kodeks Etyki z 2007 r. — Kodeks Etyki Radcy Prawnego (zacznik do
Uchway Nr 5/2007 VIII Krajowego Zjazdu Rad- ców Prawnych z dnia 10 lis topada 2007 r. w sprawie uchwalenia Kodeksu Etyki Radcy Prawnego)
Kodeks Etyki z 2014 r. — Kodeks Etyki Radcy Prawnego (zacznik do Uchway Nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 22 lis topada 2014 r. w sprawie Kodeksu Etyki Radcy Prawnego)
Konstytucja RP — Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwie tnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z pón. zm.)
KP — ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z pón. zm.)
KPA — ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postpo wania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 267 z pón. zm.)
KPC — ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postpo wania cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z pón. zm.)
KPK — ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postpowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z pón. zm.)
KRRP — Krajowa Rada Radców Prawnych KSH — ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 r. – Kodeks spóek
handlowych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 z pón. zm.)
KW — ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykrocze (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 1094 z pón. zm.)
NPPU — ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpatnej po mocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz. U. poz. 1255)
NPRU — ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziaaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206 z pón. zm.)
NRA — Naczelna Rada Adwokacka
Wykaz skrótów
NSA — Naczelny Sd Administracyjny OchrBazDanU — ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych
(Dz. U. Nr 128, poz. 1402 z pón. zm.) OchrDanOsobU — ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych
osobowych (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 1182 z pón. zm.)
OchrPrKonsumU — ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 1225)
OKIKU — ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 184)
OpatyRozp — rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 28 wrzenia 2002 r. w sprawie opat za czynnoci rad- ców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radc prawnego ustanowionego z urzdu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r . poz . 490 z pón. zm.)
OrdPodU — ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podat kowa (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 613)
PDOFizU — ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodo- wym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z pón. zm.)
PDOPrU — ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodo- wym od osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 851 z pón. zm.)
PPSA — ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z pón. zm.)
PrAdw — ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 615 z pón. zm.)
PrAut — ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z pón. zm.)
PrawnZagrU — ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o wiadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rze czypospo litej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 134 z pón. zm.)
PrDziaGosp — ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo dziaalno ci gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z pón. zm.)
PrKonsumU — ustawa z dnia 30 maja 2000 r. o prawach konsumen- ta (Dz. U. poz. 827)
PrzeciwPPU — ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziaa niu praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 455 z pón. zm.)
12
Wykaz skrótów
PrNot — ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 164 z pón. zm.)
PrTelekom — ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomuni- kacyjne (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 243 z pón. zm .)
PrUSP — ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sdów powszechnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 133 z pón. zm.)
PWPU — ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo wasnoci przemysowej (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1410)
RachU — ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 330 z pón. zm.)
Regulamin — Regulamin wykonywania zawodu radcy prawne go (zacznik do Uchway Nr 94/IX/2015 KRRP z dnia 12 czerwca 2015 r. w sprawie Regulaminu wykonywania zawodu radcy prawnego)
RzPU — ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. poz. 925 z pón. zm.)
SA — Sd Apelacyjny SN — Sd Najwyszy SwobDziaGospU — ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalno
ci gospodarczej (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z pón. zm.)
wiadUsugDrElekU — ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o wiadczeniu usug drog elektroniczn (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1422 z pón. zm.)
wiadUsugU — ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o wiadczeniu usug na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 47, poz. 278 z pón. zm.)
TFUE — Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej TK — Trybuna Konstytucyjny TWE — Traktat ustanawiajcy Wspólnot Europejsk Uchwaa Nr 533 — Uchwaa Nr 533 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia
1961 r. w sprawie obsugi prawnej przedsibiorstw pastwowych, zjednocze oraz banków pastwowych (M. P. Nr 96, poz. 406)
Ustawa — ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 507 z pón. zm.)
VATU — ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od to wa rów i usug (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z pón. zm.)
WSA — Wojewódzki Sd Administracyjny ZamPublU — ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówie
publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 907 z pón. zm.)
13
Wykaz skrótów
Zasady Etyki — Zasady etyki zawodowej radcy prawnego (zacz nik do Uchway Nr 3 II Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 20 wrze nia 1987 r.) i Zasady ety ki radcy prawnego (zacznik do Uchway Nr 8 V Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 9 lis topada 1995 r. oraz Nr 8/99 VI Krajowe go Zjazdu Radców Prawnych z dnia 6 listopada 1999 r. – tekst jedn. Uchwaa KRRP Nr 45/VI/2004 z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie ogoszenia jednolitego tek- stu Zasad Etyki Radcy Prawnego)
ZatrudPracTymU — ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu praco wników tymczasowych (Dz. U. Nr 166, poz. 1608 z pón. zm.)
ZNKU — ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nie- uczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z pón. zm.)
14
15
Arkadiusz Bereza
1. Dawna Polska
W dawnej Polsce byo zasad, e strona wystpowaa samodzielnie w pro cesie. Jedynie osoby pozbawione zdolnoci procesowej (nieletni i kobiety) byy reprezentowane przez zastpców prawnych (odpowiednio ojca, opie- kuna lub ma). U boku osób wystpujcych w sdzie, z uwagi na niezwy kle sformalizowany tryb postpowania, pojawia si niekiedy prolocutor (rzecznik). Zwaa on na to, aby strona nie naruszya adnych regu postpowania sdowego. Formalizm procesowy by tak daleko posunity, e kade potknicie w przeprowadzeniu dowodu (np. pomyka przy wypo- wiadaniu roty przysigi) wywoywao negatywne skutki procesowe, a niekiedy nawet przegranie sprawy. Prolocutor zazwyczaj wykazywa si du znajomoci formuek procesowych i czsto przemawia w imieniu strony. Z tytuu tak wiadczonej pomocy nie pobiera on wynagrodzenia. Najcz- ciej by to krewny strony wystpujcej w procesie, a w kadym liczcym si rodzie bya taka osoba, chlubica si znajomoci regu procesu sdowego opartego na prawie zwyczajowym.
Zastpca procesowy strony pojawi si dopiero w XIII wieku, prawo za jego ustanawiania byo przyznawane w drodze przywileju. Pierwsi wyró nieni w ten sposób to dostojnicy stojcy wysoko w hierarchii kocielnej (m.in. bis kup wrocawski w 1249 r., biskup krakowski przed rokiem 1318, arcybiskup gnienieski w 1343 r.), którzy ustanawiali zastpców poprzez sporzdzenie pisemnego penomocnictwa. Duchowni unikali tym samym osobistego stawiennictwa przed sdem wieckim, a ten by niekiedy wycznie waciwy w sporach, w których Koció by ywotnie zainteresowa- ny (np. spory o ziemi). Z czasem przywilej ten zosta rozcignity na cay
16
Rozdzia I
stan duchowny, nastpnie na grup monych feudaów, a od XIV wieku (w statutach wilickich Kazimierza Wielkiego) na cay stan rycerski.
Na przeomie XIV i XV wieku zwyczaj udzielania penomocnictwa procesowego bardzo si upowszechni. Zasady prawa ziemskiego nakazywa- y uczyni to w drodze ustnego owiadczenia w sdzie, a póniej take wpisania do waciwej ksigi sdowej (protocolla plenipotentiarum). Jedynie kobieta ustanawiaa penomocnika w gospodzie, w której si zatrzymaa, w obecnoci podsdka lub wonego (reprezentujcych sd) oraz drugiej strony procesowej. Podobne zasady stosowano wobec strony obonie cho- rej. Ustanawiaa ona penomocnika w domu w obecno ci przeciwnika procesowego (lub wiadków) i wonego, który z czynnoci tej skada relacj do ksig sdowych.
Zastpc procesowego ustanowionego przez stron nazywano procu- ratorem (penomocnikiem). Móg by nim kady posiadajcy zdolno pro cesow (a wic nie moga to by kobieta), cieszcy si „dobr saw” i zajmujcy si zwyczajowo (nie zawodowo) prowadzeniem spraw osób trzecich. Zgodnie z konstytucj z 1538 r. spraw osób wieckich nie moga prowadzi osoba duchowna, chocia w redniowieczu takie sytuacje mia- y miejsce. Wymogi takie spenia take zastpca wskazywany przez sd z urzdu. Wyznaczano go, jeeli w ocenie sdziego strona nie dawaa sobie rady w procesie, tj. gdy strona nie potrafia waciwie sprawy przedsta- wi, miaa trudno ci w mowie lub nie miaa swojego prolocutora (rzecznika) – przywileje nieszawskie z 1454 r., konstytucja sejmu piotrkowskiego z 1496 r.
Rozpowszechnienie wiadczonego zawodowo i odpatnie zastpstwa procesowego (procuratores mercenarii) przed sdami szlacheckimi nastpi- o od czasów konstytucji sejmu krakowskiego z 1543 r. Byo to przeama- nie dotychczasowej tradycyjnej zasady, wedle której odpatne zastpstwo procesowe byo zajciem niegodnym przedstawicieli stanu szlacheckiego (pierwsze powiadczenia wynagradzania penomocników procesowych spotykamy ju w 1520 r.). Na mocy konstytucji z 1543 r. wprowadzono obowizek zaprzysigania obroców, którzy z najmu mówi, a ludzkie rze- czy w sdzie sprawuj. Naoono na nich szczególne obowizki nakazujce unika przewlekoci postpowania sdowego, zakazano podejmowania spraw niesusznych i wysuwania nadmiernych roszcze w skargach (a- obach) o doznan krzywd (poniesion szkod). Obowizki te nie byy wykonywane waciwie, skoro powtarzano je i rozszerzono – z uwagi na ze zwyczaje procuratorów – w ordynacjach Zygmunta Augusta z lat 1548 i 1559 .
Jednoczenie wraz z upowszechnieniem pisma w procesie zmieniay si take zasady wyznaczania penomocnika. Pod koniec XV wieku penomocnictwo procesowe byo udzielane ju w formie pisemnej (potwierdza
17
Rys historyczny profesjonalnego wiadczenia pomocy prawnej w Polsce
to konstytucja sejmu radomskiego z 1505 r.). Jego zakres wynika z treci dokumentu i móg dotyczy przeprowadzenia konkretnych czynnoci procesowych, prowadzenia danej sprawy lub te wszystkich spraw sdowych okre lonej osoby. Penomocnik zobowizywa si wykona powie- rzon mu czynno w sposób staranny i wierny (procuratores sunt diligentes et fideles – ordynacja z 1548 r.), dajcy zlecenie za wypaci wynagrodzenie i zatwierdzi (co nie miao póniej wikszego znaczenia) czynnoci penomocnika.
Penomocnictwo pisemne zawierao okrelenie mocodawcy, zastpcy, zakresu jego dziaania, klauzul promisoryjn, dat, piecz i podpisy (w tym podpisy dwóch wiadków). W kancelarii królewskiej wystawiano równie penomocnictwa ogólne (procuratorium regnum), upowaniajce zastpc okazujcego taki dokument (nie wymieniano w nim konkretnego zastpcy) do prowadzenia wszystkich spraw danej osoby. Takie peno moc nictwa, majce charakter przywileju, wydawano wdowom, osobom penicym funkcje pub liczne lub cudzoziemcom.
W tym okresie instytucja procuratora, ustanowiona prawu i pospolitemu czowiekowi na posug, na dobre bya ju zadomowiona w procesie miejskim opartym na zasadach prawa niemieckiego. Procurator – nazywany w prawie miejskim rzecznikiem – by person, która cudze sprawy z poruczenia […] pryncypaa swego sprawuje. Warunkiem wykonywania przez niego czynnoci zawodowych bya zoona przysiga. Oskarony w procesie miejskim mia wyznaczanego obroc z urzdu, a jego wynagrodzenie okrelay od- rbne przepisy (m.in. wydawane przez rad miejsk wilkierze). Sd wy- znacza rzecznika na wniosek strony. Wniosek by zbdny, jeeli stron bya kobieta, sierota lub osoba chora. Przedstawiciele patrycjatu najczciej samodzielnie wskazywali swoich obroców, którymi zazwyczaj byli znaw- cy prawa niemieckiego i doskonali oratorzy. Prawo miejskie okrelao, kto nie moe peni funkcji rzecznika (np. niemy, guchy, niewiasta, niechrze- cijanin, duchowny) oraz wyjtkowe sytuacje, w których rzecznik wskazany przez sd z urzdu móg odmówi pomocy prawnej (np. gdy strona bya jego osobistym wrogiem lub pojawia si konflikt interesów). Rola obroców (rzeczników) w karnym procesie miejskim bya ograniczona, gdy wyszukiwali oni raczej okolicznoci agodzce, a nie mogli podwaa samego oskarenia (to naleao do oceny sdu). Wiksze uprawnienia mieli procuratorzy (rzecznicy) wystpujcy w sporach cywilnych.
Obok procuratorów (rzeczników) reprezentujcych osoby fizyczne poja wili si take syndycy – prawnicy o wysokich kwalifikacjach zawodowych reprezentujcy miasta, stowarzyszenia kupieckie lub inne osoby prawne. Zatrudniani byli w kapituach katedralnych, kancelariach duych miast królewskich lub dóbr magnackich, otrzymujc stae wynagrodzenie. Od XVI wieku zatrudniani byli take w kancelarii koronnej, pracujc w niej
18
Rozdzia I
pod kierownictwem kanclerza. Obok nich pojawiaj si, w charakterze staych zastpców sdowych, instygatorzy królewscy reprezentujcy kró- la lub interes skarbu (w sprawach o dobra królewskie, o dochody itp.). Za- równo syndycy, jak i instygatorzy królewscy byli najczciej wyposaeni w penomocnictwa generalne. Na marginesie naley zaznaczy, i instygatorzy wystpowali w rónym charakterze (m.in. w charakterze oskarycie- li publicznych), a take na rónych szczeblach sdownictwa szlacheckiego.
Szybki rozwój zawodowej grupy zastpców procesowych nastpi w drugiej poowie XVI wieku. Bya to konsekwencja zmian w organizacji sdownictwa szlacheckiego po wprowadzeniu instytucji apelacji w procesie ziemskim (Formula processus z 1523 r.). Kolejnym etapem byo usta- nowienie sdów szlacheckich II instancji w postaci Trybunau Koronnego (1578 r.) i Trybunau Litewskiego (1581 r.) oraz uksztatowanie si innych sdów wyszych: sejmowego, asesorskiego i referendarskiego. W momen cie pojawienia si zawodowych zastpców procesowych przy sdach szlacheckich to wanie sporód nich wyznaczano obroców z urzdu dla osób ubogich (III Statut Litewski z 1588 r.), dla oskaronych o zbrodnie obrazy majestatu (konstytucja z 1588 r.) oraz dla chopów z królewszczyzn, wystpujcych przed sdami referendarskimi (czasy panowania Stanisawa Augusta Poniatowskiego).
Grupy patronów (nazwa, która pojawia si w miejsce dawnych procu- ratorów) tworzyy si przy sdach wyszych, rzadziej przy sdach szla che ckich pierwszej instancji (grodzkich, ziemskich i podkomorskich). Skadali oni przysig przed sdem, u boku którego funkcjonowali. W przypadku za mania zasad „patronizacji” sd ten móg pozbawi ich uprawnie do wystpowania w charakterze zawodowego zastpcy procesowego. Po przyjciu wynagrodzenia patron zobowizany by prowadzi spraw do koca, z zachowaniem penej lojalnoci wobec swojego mocodawcy. Za- manie tej ostatniej zasady kwalifikowano jako zdrad, za co groziy pa- tronowi bardzo surowe konsekwencje, do kary infamii i kary „na gardle” wcznie (II Statut Litewski z 1566 r., konstytucja sejmu warszawskiego z 1638 r.). W takich okoliczno ciach pojawia si pojcie palestry (ac. palae- stra – miejsce wicze, potem przenonie wiczenie retoryczne), chocia nie oznaczao ono jedynie grupy patronów, ale take niszych urzdników s- dowych udzielajcych porad osobom zainteresowanym.
Przed sdami najwyszymi wystpowali równie syndycy. Reprezen- towali oni miasta w sporach toczonych przed sdem asesorskim, a take ko cielne osoby prawne i potnych magnatów w sprawach dotyczcych was noci dóbr ziemskich przed Trybunaem Koronnym. Spotykao si to z oburzeniem patronów, którzy w konkurencji widzieli przyczyn spadku swoich dochodów na przeomie XVII i XVIII wieku.
Z uwagi na atrakcyjno profesji patrona stawaa si ona coraz bardziej interesujca dla przedstawicieli zuboaej szlachty. Zasilali oni szeregi pale-
19
stry, chocia nie zawsze reprezentowali odpowiedni poziom przygotowania prawniczego. Obok nich pojawiay si take osoby o wtpliwej moral- noci, które w celu osignicia zysku polecay swoje usugi, nie legitymujc si adnym przygotowaniem sdowym (nazywano ich kauzyperdami – ac. causa perdere – przegrywa spraw). Mimo ostrej rywalizacji o poten- cjalnych klientów zastpcy procesowi nie mieli problemów z utrzymaniem odpowiedniego poziomu dochodów, tym bardziej e w XVIII wieku pie- niactwo szlachty osig no swoje apogeum. Powoli ksztatowaa si grupa zawodowa, a wiadomo jej spójnoci zmuszaa sejm do wydawania prze- pisów majcych na celu ochron szlachty poszukujcej pomocy prawnej w postpowaniu przed Trybunaem Koronnym. Std pojawiajcy si zakaz strajkowania patronów trybunalskich, którego zamanie byo karane na mocy konstytucji z 1726 r. i 1768 r.
Z czasem uksztatoway si równie szczególne wymogi dotyczce osób wykonujcych funkcje patrona. Obok zasady osiadoci oraz tzw. dobrej sawy pojawiy si warunki dotyczce pochodzenia. Na mocy konstytucji sejmu grodzieskiego z 1726 r. warunkiem wykonywania zawodu patrona w palestrze trybunalskiej byo pochodzenie szlacheckie, konstytucje z lat szedziesitych XVIII wieku rozcigny ten warunek na wszystkie inne sdy szlacheckie. Ustawa o mias tach królewskich uchwalona 18 kwietnia 1791 r. nadaa mieszczanom prawo patronizowania we wszystkich s- dach, lecz konstytucja sejmu grodzieskiego z 1793 r. przywrócia warunek szlachectwa dla patronów przy Trybunaach.
Na pocztku panowania Stanisawa Augusta Poniatowskiego pojawia si nazwa mecenasów na okrelenie patronów funkcjonujcych przy Komi- sjach Skarbowych i Wojskowych, odrbnych dla Korony i Litwy organów wadzy wykonawczej o ograniczonych kompetencjach sdowych. Powoli rozpowszechniaa si ona na patronów funkcjonujcych przy innych s- dach wyszych (Trybunau Koronnego, sdu asesorskiego), a przed upad- kiem Rzeczypospolitej Obojga Narodów – take przy sdach szlacheckich I instancji. W tym okresie po raz pierwszy pojawiy si przepisy okrelaj- ce liczb patronów (mecenasów) przy najwyszych sdach (np. przy Try- bunale Koronnym miao urzdowa trzydziestu mecenasów, przy Komisji Skarbowej Koronnej – pitnastu, przy sdzie asesorskim i referendarskim po dwunastu), które w praktyce jednak nie byy przestrzegane.
2. Ziemie polskie w XIX wieku
Po rozbiorach na zagarnitych przez pastwa ocienne terenach wprowadzono nowy ustrój sdownictwa i zakres dziaania obroców zmodyfiko wano stosownie do uregulowa prawa procesowego zaborców (zabór
20
austriacki i pruski) lub rozwiza zawartych w konstytucji sejmu grodzieskiego z 1793 r. (w zaborze rosyjskim).
Niewiele ponad dekad oczekiwano na powstanie zalka pastwowo ci polskiej, jakim byo „mae pastwo wielkich nadziei” utworzone z woli Napoleona – Ksistwo Warszawskie (1807–1813). Ten krótki okres oznacza wprowadzenie francuskiego modelu sdownictwa, który przetrwa na na- szych ziemiach (ze zmianami w instancji najwyszej) blisko siedemdziesit lat. Wprowadzenie nowej organizacji sdownictwa odbyo si na podstawie zarzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 13 maja 1808 r. (a nastpnie dekretu królewskiego z dnia 11 lipca 1809 r.), które w swej treci zawierao równie uregulowania dotyczce profesjonalnych penomocników przy poszczególnych sdach pionu cywilnego. Przy Trybuna le Cywilnym I Instancji urzdowali patroni, przy Sdzie Apelacyjnym w Warszawie – adwokaci, za przy Sdzie Kasacyjnym (Radzie Stanu) – mecenasi. Zasa- d byo, e obrocy przy sdach niszych nie mogli wystpowa przed sdami wyszymi. Liczba penomocników bya okrelona przez Ministra Sprawied liwoci (np. przy Trybunaach Cywilnych I Instancji byo po dwunastu patronów, lecz ich liczba moga powikszy si o patronów bezeta- towych na podstawie decyzji Ministra Sprawiedliwo ci). Ponadto na mocy reskryptu Ministra Sprawiedliwoci z dnia 30 lipca 1808 r. wprowadzono now kategori penomocników zawodowych – obroców przy karnych sdach podsdkowskich funkcjonujcych w ramach powiatowych sdów pokoju.
Obroców sdowych, patronów i adwokatów mianowa Minister Spra- wiedliwoci, mecenasów za (od 1808 r. take adwokatów) – król na wniosek Ministra Sprawiedliwoci. Ponosili oni pen odpowiedzialno (cznie z moliwoci zawieszenia lub pozbawienia funkcji) przed sdami, przy których urzdowali. Zawód penomocnika (z zachowaniem trój szczeb lowej hierarchii) zosta – wzorem francuskim – zrównany z funkcjonariu- szami sdowymi, co wpyno na podniesienie jego rangi w oczach spoeczestwa polskiego. Objcie tych funkcji obwarowane byo koniecznoci ukoczenia studiów prawniczych, odbycia aplikacji i zoenia egzaminu asesorskiego (patroni) lub sdziowskiego (adwokaci). Takich wymogów nie stosowano do obroców przy sdach karnych podsdkowskich, których rekrutowano wycznie z praktykantów sdowych. Najwyszy poziom zawodowy reprezentowali mecenasi, najczciej dawni palestranci, którym dekret z dnia 3 kwietnia 1810 r. o organizacji Sdu Kasacyjnego dawa prawo sporzdzania i podpisywania skarg kasacyjnych w sprawach cywilnych i karnych. Za tym uprawnieniem szy wysokie wymagania. Odrzucenie skargi kasacyjnej powodowao konsekwencje dyscyplinarne dla mecenasa (ostrzeenie, nagana), za przy trzecim takim wypadku by on skrelany z listy obroców publicznych.
21
W Królestwie Polskim doby konstytucyjnej (1815–1830) prawo powoy- wania penomocników zawodowych otrzyma namiestnik, który w 1818 r. przekaza cz swoich uprawnie (dotyczcych nominacji patronów i obroców przy sdach pokoju) Komisji Rzdowej Sprawiedliwoci. Po powstaniu listopadowym (w 1831 r.) uprawnienia dotyczce powoywa- nia obroców przy sdach pokoju Komisja Rzdowa Sprawiedliwoci de- legowaa na prezesów sdów.
W Królestwie Polskim w miejsce dotychczasowego Sdu Kasacyjnego powoano Sd Najwyszej Instancji (dla spraw cywilnych) i utworzono wydzia kasacyjny w Sdzie Apelacyjnym (dla spraw karnych), lecz dotychczasowa nazwa mecenasa zostaa utrzymana (zmianie ulegaa jedynie ich liczba z dwunastu do dwudziestu czterech). Dopiero w 1842 r., po utworzeniu IX Departamentu (cywilnego) i X Departamentu (karnego) Se- natu Rzdzcego w Petersburgu z siedzib w Warszawie jako sdów najwyszych znikna nazwa mecenasa na rzecz „obroców przy Warszaw- skich Departamentach Senatu”.
W 1876 r. wprowadzono w Królestwie Polskim rosyjski model sdownictwa oparty na ukazach cesarza Aleksandra II z 1864 r. Zakada on po- dzia na pion sdownictwa ogólnego dla spraw powaniejszych oraz sdy pokojowe w sprawach mniejszej wagi. Sdy te orzekay zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych. Rol penomocników przejli adwokaci przysigli funkcjonujcy przy sdach ogólnych (sdach okrgowych i War- szawskiej Izbie Sdowej), sprawujcych nad nimi nadzór w zakresie wyko- nywanych czynnoci. Warunkiem wpisu na list adwokatów przysigych byo ukoczenie dwudziestu piciu lat i uniwersyteckich studiów prawniczych, nieposzlakowana opinia i odbycie picioletniej praktyki (w sdzie w charakterze kandydata do posad sdowych lub urzdnika sdowego czy te w kancelarii adwokackiej w charakterze pomocnika adwokata przysi- gego). Adwokatami przysigymi nie mogli by cudzoziemcy, niewypa- calni dunicy, urzdnicy bdcy w subie rzdowej, osoby pozbawione wyrokiem sdowym praw stanu lub ograniczone w uywaniu tych praw, pocignite do odpowiedzialnoci z oskarenia o przestpstwa zagroone kar pozbawienia lub ograniczenia praw publicznych, skazane na kar zamknicia w wiey, a take… kobiety. Decyzja o wpisie na list adwoka- tów przysigych nastpowaa na podstawie decyzji sdu i nie wymagano przy tym zdawania dodatkowych egzaminów. Obowizujce francuskie i polskie prawo cywilne, nieznane Rosjanom, zadecydowao, i w szere- gach adwokatury byli gównie Polacy, dla których urzdowy jzyk rosyjski nie stanowi powaniejszej przeszkody. Stanowili oni miejscow elit, a ich domy byy czsto miejscem kultywowania pamici narodowej.
Adwokaci przysigli rzadko wystpowali przed sdami pionu pokojo wego. W sprawach mniejszej wagi zastpcami najczciej byli pomocnicy
22
Rozdzia I
adwokatów przysigych lub tzw. obrocy prywatni, od których nie wymagano przygotowania zawodowego. Status obroców prywatnych regu- loway Przepisy o osobach majcych prawo by penomocnikami w sprawach sdowych z dnia 25 maja/6 czerwca 1874 r. Podstaw wystpowania w tym charakterze byo umieszczenie na urzdowej licie obroców prywatnych, prowadzonej przez zjazd sdziów pokoju i sdziów gminnych. Wpis dokonywany by na podstawie opaconego wniosku na czas okrelo- ny. Stan ten nie uleg zmianie a do momentu ewakuacji Rosjan z Króle- stwa Polskiego w 1915 r.
W zaborze pruskim zastpcy procesowi (komisarze sdowi) byli poczt kowo urzdnikami, których dziaalno miaa doprowadzi do sprawie dli wego wyroku. Ich status i zadania regulowaa powszechna ordynacja sdowa dla pastw pruskich (1793 r.) oraz pruska ordynacja kryminalna (1805 r.). Od 1849 r. korzystali z tytuu Rechtsanwält, lecz nadal mieli ograniczony zakres dziaania. Szczegóowe przepisy dotyczce zawodu adwokata wprowadzia dopiero ordynacja adwokacka Drugiej Rzeszy z dnia 1 lipca 1878 r. Zgodnie z jej postanowieniami adwokat móg take wykonywa obowizki notariusza. Adwokatem moga zosta osoba, która posiadaa kwalifikacje do zawodu sdziego. Przesankami ich nabycia byo ukoczenie studiów prawniczych (zakoczonych egzaminem referendarskim) oraz czteroletniej aplikacji zakoczonej zdaniem egzaminu asesorskiego. Z uwagi na prowadzon polityk germanizacyjn otrzymanie uprawnie adwokata na terenie zaboru pruskiego przez osoby narodowoci polskiej byo znacznie utrudnione, tym bardziej e ostateczne decyzje o dopuszcze- niu do wykonywania zawodu adwokata zaleay od Ministra Sprawiedli- woci.
W zaborze austriackim rola zastpcy procesowego bya okrelona przepi sami procesowymi. Zwaszcza Franciszkana z 1803 r. (prawo karne material- ne i procesowe) nie dawaa obrocy zbyt duego pola dziaania z uwagi na dominujcy jeszcze wtedy model postpowania inkwizycyjnego. Adwoka- tem móg by kady, kto posiada stopie doktora praw, odby trzyletni praktyk oraz zoy egzamin adwokacki. Zmiany nastpoway dopiero na pocztku drugiej poowy XIX wieku, gdy Cesarstwo Austriackie stao si pastwem prawnym. Pierwsze regulacje dotyczce adwokatury pojawiy si na mocy dekretu cesarskiego z dnia 16 sierpnia 1849 r., a nastpnie w jego miejsce wesza ustawa o ustroju adwokatury (Advokatenordnung) z dnia 6 lipca 1868 r. Adwokaci i aplikanci skupieni zostali w izbach, które prowadziy listy adwokackie. Warunki wpisu odpowiaday wczeniejszym przesankom wykonywania zawodu adwokata, z t rónic, e przeduono okres aplikacji adwokackiej do siedmiu lat. Z uwagi na szerok autonomi galicyjsk szeregi adwokatury byy zdominowane na tym terenie przez Polaków. Obok adwokatów istniaa równie grupa obroców sdowych, którzy w wietle
23
uregulowa z 1873 r. mogli – na podstawie otrzymanych zezwole – prowadzi obrony w sprawach karnych.
Spogldajc na organizacj adwokatury, nie sposób nie zauway, e samorzd zawodowy nie zosta utworzony w Ksistwie Warszawskim i Kró- lestwie Polskim, mimo e warunki ku temu byy sprzyjajce. Szanse takie przestay istnie po powstaniu listopadowym, a zwaszcza po powstaniu styczniowym, gdy w ramach represji politycznych prowadzono intensywn unifikacj ustrojow Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim. Refor- ma sdowa przeprowadzona w 1876 r. na terenie Królestwa Polskiego ze wzgldów politycznych nie przewidywaa utworzenia rad obroczych, ich obowizki za powierzono sdom okrgowym. Warto zaznaczy, e ustawy sdowe cesarza Aleksandra II z 1864 r., bdce podstaw reformy s- dowej, przewidyway istnienie rad obroczych. Jednake nowy kierunek polityki carskiej w drugiej poowie lat siedemdziesitych XIX wieku nie przewidywa ju (nie tylko w Królest wie Polskim, gdzie dodatkowe znaczenie odgrywa aspekt narodowociowy) tworzenia niezalenych form organizacyjnych o charakterze obywatelskim. Tym samym wszelkie próby utworzenia namiastki samorzdu, czy to o charakterze instytucjonalnym (np. na podstawie najwyej zatwierdzonego w dniu 6/19 czerwca 1905 r. postanowienia Komitetu Ministrów), czy to na gruncie inicjatywy prywat- nej, nie doprowadziy do zmiany status quo. Inaczej wygldaa sytuacja w zaborach pruskim i austriackim, gdzie w drugiej poowie XIX wieku utworzono izby adwokackie jako jednostki samorzdu zawodowego. Jed- noczenie na przeomie XIX i XX wieku odbyway si zjazdy prawnicze tworzce wi pomidzy polskimi adwokatami z wszystkich zaborów.
3. Druga Rzeczpospolita i okres okupacji niemieckiej
Gdy wybucha niepodlego w listopadzie 1918 r., na terytorium Pastwa Polskiego funkcjonoway róne systemy prawne zaborców. Utrzymano take organizacj adwokatury w byym zaborze austriackim i pruskim, chocia ta ostatnia posiadaa wski zakres uprawnie i liczya niewielu adwokatów Polaków. Na dawnych terenach Królestwa Kongresowego samorzd adwokacki oparto na dekrecie Naczelnika Pastwa Józefa Pisud- skiego z dnia 24 grudnia 1918 r. w przedmiocie statutu tymczasowego Pa- lestry Pastwa Polskiego. Moc obowizujc dekretu rozcignito póniej na ziemie wschodnie dawnego zaboru rosyjskiego, wczone do Polski po traktacie ryskim w 1921 r.
Ustrój adwokatury na terytorium Drugiej Rzeczypospolitej ujednoli- cono dopiero na podstawie rozporzdzenia Prezydenta RP z dnia 7 padziernika 1932 r. – Prawo o ustroju adwokatury. Na podstawie aktów wy-
24
Rozdzia I
konawczych pojawiy si uregulowania dotyczce zasad wynagradzania adwo katów, stroju na rozprawach itd. Prowadzono jednak dalsze prace nad ustrojem adwokatury, których efektem bya obszerna ustawa z dnia 4 maja 1938 r. – Prawo o ustroju adwokatury. Droga do zawodu adwokata pro- wadzia – co do zasady – przez dwuletni aplikacj sdow i dodatkow aplikacj adwokack (obie koczyy si egzaminami). Nowa ustawa wprowadzia znacznie szerszy ni dotychczas nadzór ze strony Ministra Spra- wiedliwoci. Uzyska on nawet uprawnienie do wydania rozporzdzenia o zam kniciu listy adwokatów i aplikantów, co po wejciu w ycie ustawy uczyni do dnia 31 grudnia 1945 r.
Wszystkie akty prawne dotyczce samorzdu adwokackiego w okresie midzywojennym wprowadzay zasad (o podobnym, aczkolwiek nie iden- tycznym brzmieniu) zakazu czenia wykonywanego zawodu adwokata z pias towaniem urzdu w subie pastwowej, pracy w przemyle lub w hand lu, z wyjtkiem czynnoci radcy prawnego. Podobiestwo midzy zawodami radcy prawnego i adwokata dotyczyo paszczyzny przedmio- towej, tj. wiadczonej pomocy prawnej, rónio si za form, w jakiej bya ona wykonywana na rzecz tej samej grupy podmiotów (osób fizycznych i prawnych prowadzcych dziaalno gospodarcz). Brak samorzdu rad- ców prawnych w tym okresie by konsekwencj braku uregulowa szcze- gólnych o charakterze powszechnie obowizujcym, a dotyczcych wiadczenia pomocy prawnej przez wyodrbnion grup radców prawnych. Ich status opiera si na pragmatykach urzdniczych, przepisach wewntrznych obsugiwanego podmiotu oraz woli pracodawcy opartej na prawie kontrak- towym. Warto zaznaczy, i posada radcy prawnego w banku lub duym przedsibiorstwie gwarantowaa dostatnie utrzymanie.
Adwokaci nie posiadali w Drugiej Rzeczypospolitej monopolu na za stp stwo procesowe, a niewielka ich liczba zmusia wadze pastwowe do zapewnienia obywatelom dostpu do pomocy prawnej, zwaszcza w zakre sie spraw karnych. Na podstawie dekretu Naczelnika Pastwa z dnia 19 lutego 1919 r. w przedmiocie przepisów tymczasowych o obrocach sdowych i obrocach przy sdach pokoju pojawiy si dwie kategorie zastpców procesowych. Obrocy sdowi to dawni obrocy prywatni, którzy decyzj sdu otrzymali prawo do wystpowania przed sdami okrgowymi i apela- cyjnymi, obrocy przy sdach pokoju za wystpowali jedynie w sprawach nalecych do waciwo ci sdów pokoju (a wic take przed wydziaami odwoawczymi sdów okrgowych). Podstaw ich dziaalnoci byy zezwolenia wydawane na czas okre lony, a ich liczeb no w okrgach ustala Mi- nister Sprawiedliwoci. Nie wymagano od nich wyksztacenia prawniczego, ale skadali egzamin z ogólnej znajomoci prawa. Po unifikacji postpowania karnego w 1928 r. ograniczono czas wydawania takich zezwole do lat piciu (dawny zabór austriacki) lub dziesiciu (dawny zabór rosyjski).
25
Obok obroców w sprawach karnych funkcjonoway równie biura po mocy prawnej, tworzone przy rónego rodzaju zwizkach korporacyj- nych, oraz wystpujca na terenach dawnego zaboru pruskiego instytucja agentów procesowych.
W okresie okupacji niemieckiej utrzymano polskie sdy, za jednostki samorzdu adwokackiego rozwizano lub poddano penej kontroli wadz niemieckich. Z listy adwokackiej skrelo no osoby, które w duchu ideologii nazistowskiej nie mogy ju wykonywa tego zawodu. Liczba adwokatów drastycznie spada w nastpstwie dziaa wojennych i polityki ekstermi- nacji prowadzonej wobec inteligencji polskiej przez okupacyjne wadze niemieckie i radzieckie. Przy sdach niemieckich dziaajcych w General- nym Gubernatorstwie wystpowa mogli adwokaci niemieccy z Rzeszy, a take adwokaci narodowoci niemieckiej dopuszczeni do wykonywania zawodu w Generalnym Gubernatorstwie.
4. Polska Ludowa w latach 1944–1961
Po wkroczeniu wojsk radzieckich i instalacji nowych wadz w 1944 r. roz- poczto szybk odbudow instytucji wymiaru sprawiedliwoci. Oparto je na sdownikach z okresu midzywojennego. Wielu adwokatów i aplikan- tów adwokackich, zwaszcza o pogldach lewicowych, aktywnie uczestni- czyo w tych wydarzeniach.
Adwokatur poddano kontroli wadz komunistycznych na podstawie dekretu z dnia 24 maja 1945 r. o tymczasowych przepisach uzupeniajcych Prawo o ustroju adwokatury. Starzy przedwojenni adwokaci zostali podda- ni weryfikacji. Oceniano ich zachowanie w okresie okupacji pod wzgldem obywatelskim, spoecznym i zawodowym, w przypadku za stwierdzenia zachowa niegodnych lub nagannych w oczach nowych wadz byli oni wy- dalani z adwokatury. Nowe przepisy szczególne z 1946 r. pozwalay wpisa w szeregi adwokatów wielu dziaaczy partyjnych, którzy nie legitymowa- li si nawet wyksztaceniem prawniczym. Zasad wyborów w samorzdzie adwokackim zawieszono, a skad jego organów pochodzi z nominacji Ministra Sprawiedliwo ci. Kolejne zmiany pojawiy si na podstawie ustawy o ustroju adwokatury z dnia 27 czerwca 1950 r., w wietle której adwokaci wykonywali zawód indywi dual nie lub w zespoach adwokackich. Oczywicie adwokatura, podobnie jak wszystkie instytucje wymiaru sprawiedliwoci okresu stalinowskiego, miaa wspódziaa „w ochronie porzdku prawnego Polski Ludowej”.
Organy wadzy pastwowej korzystay z pomocy prawnej udzielanej przez radców prawnych zaliczanych do kadry pracowników umyso- wych. Zatrudniano ich w stosunku pracy lub na podstawie umów cywil- noprawnych. Przedsibiorstwa pastwowe i niektóre instytucje pastwa
26
w znacznym zakresie obsugiwali take pracownicy Prokuratorii Gene- ralnej. Zadania te wykonywali czsto adwokaci, gdy ustawa pozwalaa czy „zawód adwokata z czynnociami radcy prawnego we wadzach pastwowych, jednostkach gospodarki uspoecznionej i organizacjach spoecznych”. Niektóre instrukcje resortowe (np. instrukcja nr 69 Minister- stwa Przemysu i Handlu z dnia 31 grudnia 1948 r.) dopuszczay jedynie adwokatów do stanowisk radców prawnych. Naley take pamita, e w drugiej poowie lat czterdziestych adwokat wykonujcy czynnoci radcy prawnego móg prowadzi równie obsug prawn osób fizycznych.
Na pocztku lat pidziesitych obsuga prawna organów wadzy i administracji pastwowej przesza do wyspecjalizowanych komórek prawnych. Byo to konsekwencj likwidacji Prokuratorii Generalnej (1951 r.), a nastpnie – utworzonego tymczasowo na okres trzech lat – Urzdu Za- stpstwa Procesowego (1954 r.). W tym czasie pojawiy si pierwsze instrukcje dotyczce zasad pracy radców prawnych i ich kwalifikacji w naczelnych organach administracji resortowej. Na przykad okólnik Ministerstwa Bu- downictwa Przemysowego z dnia 15 stycznia 1952 r. do zawodu radcy prawnego, oprócz adwokatów, dopuszcza osoby z wyksztaceniem prawniczym i trzyletnim staem pracy na stanowisku prawniczym w naczelnych organach wadzy lub jednostkach gospodarki uspoecznionej.
Podstawowe zasady obsugi prawnej administracji i gospodarki uspoecznionej zostay uregulowane dopiero dekretem z dnia 2 czerwca 1954 r. o zastpstwie sdowym wadz, urzdów, instytucji i przedsibiorstw pastwowych. Szczegóowe przepisy dotyczce pozycji i zada radcy prawnego w prezydiach rad narodowych zawarte zostay w Uchwale Nr 294 Rady Ministrów z dnia 2 czerwca 1954 r. w sprawie zastpstwa sdowego i obsugi prawnej terenowych organów wadzy pastwowej oraz Uchwale Nr 423 Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1957 r. w sprawie obsugi prawnej powiatowych oraz niektórych miejskich i dzielnicowych rad narodowych. Przedsibiorstwa pastwowe organizoway obsug prawn (której zakres by ograniczony z uwagi na scentralizowany model gospodarki) w dowolnej formie organizacyjnej. W nastpstwie nacjonalizacji i centrali- zacji gospodarki powstay tzw. jednostki gospodarki uspoecznionej, któ- rych obsuga prawna naleaa do radców prawnych. Wystpowali oni w sporach przed komisjami pastwowego arbitrau gospodarczego.
Czynnoci radcy prawnego móg na podstawie ustawy o ustroju ad wo katury z dnia 27 czerwca 1950 r. wykonywa take adwokat. Do obejmowa- nia stanowisk radców prawnych nakaniay równie organy samorzdu adwokackiego, widzc w tym now specjalizacj w adwokatur ze (doradztwo prawne wadz i jednostek gospodarki uspoecznionej). Jednak e z uwagi na konstrukcj zasadniczego konfliktu interesu, stwo rzo n przez wadze ko- munistyczne, adwokatradca prawny w organach wadzy pastwowej nie móg udziela pomocy prawnej osobom fizycznym (chyba e wyznaczo-
27
ny by z urzdu) lub przedsibiorstwu nieuspoecz nionemu. Wynikao to z nieufnoci wadz komunis tycznych wobec jednostek samodzielnie wykonujcych czynno ci zawodowe oraz dostrze gania zagroenia we wszystkich elementach ustroju spoecznogospodarczego, które nie zostay dostatecz- nie zintegrowane z systemem nowej wadzy. Zakaz powyszy formalnie nie obejmowa adwokatówradców prawnych zatrudnionych w jednostkach gospodarki uspoecznionej i organizacjach spoecznych, jednake zwracano im uwag w uchwaach organów samorzdu adwokackiego na konieczno uniknicia szeroko pojtego konfliktu interesów stron i pozorów dziaania sprzecznego z etyk i godnoci adwokack. Niemniej poowa wszystkich ówczes nych radców prawnych to adwokaci, niekiedy praktykujcy jednoczenie w zespoach adwokackich (w takiej sytuacji zatrudnienie w charakterze radcy prawnego nie mogo przekracza dwudziestu czterech godzin tygodniowo).
Radcowie prawni stanowili ju wtedy du grup rodowiskow, jednak bez poczucia wewntrznej wizi zawodowej. Nie posiadali reprezen- tujcej ich organizacji (nawet w formie zwizku zawodowego), a tylko cz z nich naleaa do adwokatury (radcowie prawniadwokaci). Jedyn paszczyzn wymiany pogldów i dyskusji na temat wykonywanego zawodu prawniczego byy zebrania oraz posiedzenia sekcji i komisji Zrze- szenia Prawników Polskich (do 1950 r. Zrzeszenia Prawników Demokra- tów) .
Przeom padziernikowy 1956 r., mimo wielkich nadziei, nie doprowadzi do trwalszych zmian. Wiele projektów koczyo swój byt na etapie de- baty politycznej lub dyskusji na amach prasy (np. idea stworzenia odrbnej organizacji zawodowej skupiajcej radców prawnych). Wiksze zmiany dotyczyy samorzdu adwokackiego. Przeprowadzono je w duchu zwik- szenia jego uprawnie, lecz niestety dwa lata póniej niektóre z nich zostay cofnite.
Pod koniec lat pidziesitych pojawiy si take pierwsze gosy doty cz ce utworzenia jednego samorzdu zawodowego (adwokatów i radców prawnych), którego czonkowie obsugiwaliby zarówno osoby fizyczne, jak i podmioty gospodarcze. Rozwijajca si na tej paszczynie dyskusja w ramach Zrzeszenia Prawników Polskich zostaa nagle i skutecznie za- koczona przez wadze komunis tyczne. Nastpio to na skutek wydania fundamentalnej dla radców prawnych Uchway Nr 533 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1961 r. w sprawie obsugi prawnej przedsibiorstw pastwowych, zjednocze oraz banków pastwowych, uzupenionej Uchwa Nr 400 Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1963 r. w sprawie zasad wynagradzania radców prawnych. Unormowania te zostay przyjte przy obsudze prawnej spódzielczoci i organizacji spoecznych poprzez uchway swoich centrali (szerzej patrz Rozdzia II pkt 1).
28
Rozdzia I
Sprawy adwokatury uregulowano natomiast w nowej restrykcyjnej ustawie o ustroju adwokatury z dnia 19 grudnia 1963 r. W wietle jej posta- nowie adwokat wiadczy pomoc prawn wycznie w zespoach adwokackich (forma spoecznego biura pomocy prawnej faktycznie nie wesza w ycie). Jeeli adwokat podejmowa decyzj o wykonywaniu zawodu radcy prawnego, nie móg jednoczenie wykonywa zawodu adwokata.
29
Historia legislacji zasad wykonywania zawodu i zasad etyki radcy prawnego
Elbieta Kwiatkowska-Falcka
1. Obsuga prawna wiadczona przez radców prawnych przed powstaniem samorzdu zawodowego
1.1. Stanowisko radcy prawnego w wietle Uchway Nr 533 Rady Minist rów z dnia 13 grudnia 1961 r.
W dniu 13 grudnia 1961 r. Rada Ministrów podja Uchwa Nr 533, która odnosia si do istniejcego stanu w zakresie wykonywania obsugi prawnej tzw. sektora uspoecznionego. Obsug prawn, zgodnie z powy sz uchwa, wykonywali: radcowie prawni, samodzielni referenci prawni, referenci prawni pod kierunkiem radców prawnych i adwokaci, a take inne osoby, stosownie do wytycznych zawartych w Zarzdzeniu Nr 62 Pre- zesa Rady Ministrów z dnia 3 lipca 1962 r. w sprawie ogólnych zasad organizacji obsugi prawnej przedsibiorstw pastwowych, zjednocze oraz banków pastwowych. Zawód radcy prawnego nie by wówczas w peni wyodrbniony. Radca prawny zatrudniany by na stanowis ku radcy prawnego i wykonywa samodzielnie obsug prawn jednostki gospodarki uspoecznionej, w której by zatrudniony.
1.2. Zakres obowizywania Uchway Nr 533 Uchwaa Nr 533 dotyczya obsugi prawnej przedsibiorstw pastwo-
wych, zjednocze oraz banków pastwowych, z tym e jej przepisy ko- cowe – w wyniku zawartego w nich zalecenia – rozcigay stosowanie ww. uchway na organizacje spódzielcze i stowarzyszenia prowadzce dziaalno gos podarcz (§ 24), a take na pastwowe jednostki organiza- cyjne niebdce przedsibiorstwami w zakresie nieuregulowanym przepisami o stosunkach subowych w tych jednostkach (§ 25).
30
Rozdzia II
1.3. Charakterystyka zasad wykonywania obsugi prawnej Przepis § 2 Uchway Nr 533 stanowi, e sta obsug prawn wyko nywa
li radcowie prawni jako pracownicy samodzielni podlegajcy dyrek torowi przedsibiorstwa lub jego zastpcy. W wypadku zatrudnienia wi cej ni jednego radcy prawnego wszyscy radcowie prawni byli samodzielnymi pra- cownikami, a jednemu z nich powierzano koordynowanie obsugi prawnej.
Doran obsug prawn mogli wiadczy adwokaci przez zespoy adwokackie, a take pracownicy naukowi.
Referenci prawni wykonywali obsug prawn pod kierunkiem rad- ców prawnych (wyjtek stanowili samodzielni referenci prawni).
Na podstawie § 20 ust. 1 Uchway Nr 533 adwokaci wykonujcy zawód adwokacki mogli czy wykonywanie tego zawodu z zadaniami radców prawnych w przedsibiorstwach, jeeli zadania te wykonywali w dniu wej cia w ycie Uchway Nr 533 i byli zatrudnieni na podstawie umowy o prac w cznym wymiarze nieprzekraczajcym jednego etatu – a do dnia 31 grudnia 1963 r. Warto wic podkreli, e osoby wykonujce za- wód adwokata mogy wykonywa obsug prawn sektora uspoecznionego, pozostajc w stosunku pracy na stanowisku radcy prawnego przez ponad osiemnacie lat od zakoczenia drugiej wojny wiatowej.
Radca prawny móg wykonywa obsug prawn najwyej u czterech pracodawców w cznym wymiarze pótora etatu. Do czasu pracy radcy prawnego wliczano czas na zaatwianie spraw poza lokalem przedsibiorstwa. Czas pracy w lokalu pracodawcy nie móg by krótszy ni dwie pite czasu pracy ustalonego w umowie o prac.
Radcy prawnemu nie naleao zleca wykonywania czynnoci wykraczajcych poza zakres obsugi prawnej i nie wolno byo wydawa mu po- lece co do treci danej od niego opinii prawnej. Opini prawn radca prawny sporzdza wic samodzielnie, kierujc si posiadanymi wiadomo ciami i dowiadczeniem zawodowym.
Przedmiotowy zakres wykonywania obsugi prawnej okrelay przepisy Uchway Nr 533, a w szczególnoci § 3 i 4.
1.4. Prowadzenie list radców prawnych Listy radców prawnych prowadziy okrgowe komisje arbitraowe (byo
ich dziewitna cie), waciwe wedug siedziby przedsibiorstwa. Nie istniaa wówczas jednolita alfabetyczna lista radców prawnych. Ka-
dy radca prawny wpisywany by na list radców prawnych danego pracodawcy na podstawie zawartej umowy o prac. Rozwizanie umowy o pra- c powodowao skrelenie z listy radców prawnych.
W razie odmowy wpisu na list radców prawnych przez prezesa okrgowej komisji arbitraowej w terminie czternastu dni od dnia zoenia wniosku przedsibiorstwu lub osobie objtej wnios kiem przysugiwao od-
31
woanie do Prezesa Gównej Komisji Arbitraowej. W razie utrzymania odmowy wpisu spraw rozpatryway kolejno zespó i zespó odwoawczy, o których mowa w § 10 ust. 2 i 4 Uchway Nr 533 (wedug zasad postpowania administracyjnego zawartych w przepisach KPA).
1.5. Przesanki wpisu na list radców prawnych Na list radców prawnych moga by wpisana osoba, która ukoczy-
a wysze studia prawnicze, bya co najmniej przez trzy lata zatrudnio- na w jednostce gospodarki uspoecznionej, w administracji gospodarczej, w organach prezydiów rad narodowych lub w innych organach pastwowych, odbya aplikacj sdow lub arbitraow, zoya egzamin na stanowisko radcy prawnego i której dotychczasowa praca oraz postawa oby- watelska dawaa rkojmi naleytego wykonywania obowizków radcy prawnego.
Radc prawnym moga te by osoba wpisana na list adwokatów lub posiadajca kwalifikacje do uzyskania wpisu na t list albo która ukoczya wysze studia prawnicze i co najmniej przez pi lat penia sub referendarsk w naczelnych organach administracji pastwowej na stanowiskach zwizanych z pracami ustawodawczymi lub z obsug prawn tych organów albo która ukoczya wysze studia prawnicze, pracowaa przez pi lat w prezydiach rad narodowych, w tym co najmniej przez dwa lata zajmowaa stanowiska kierownika komórki prawnej prezydium, radcy prawnego prezydium lub radcy prawnego do spraw zastpstwa s- dowego, lub przez cztery lata stanowisko samodzielnego referenta prawnego.
Radcami prawnymi nie mogli by adwokaci wykonujcy zawód adwokacki (z wyjtkiem okrelonym w § 20 ust. 1 Uchway Nr 533) oraz pozo- stajcy w czynnej subie sdziowie, prokuratorzy, notariusze, asesorowie sdowi lub prokuratury, a take pracownicy orzecznictwa w komisjach arbitraowych.
1.6. Aplikacja arbitraowa, egzamin na stanowisko radcy prawnego Pastwowy Arbitra Gospodarczy prowadzi aplikacj arbitraow po-
zaetatow oraz organizowa egzaminy na stanowisko radcy prawnego. Aplikantem odbywajcym aplikacj arbitraow pozaetatow lub s-
dow pozaetatow móg by jedynie referent prawny. Pracodawcy byli zobowizani do zwalniania referentów prawnych na dwa dni w tygodniu, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, przez okres potrzebny do odbycia aplikacji. Aplikacja trwaa dwa lata.
Egzamin na stanowisko radcy prawnego przeprowadzaa komisja zoona z prezesa okrgowej komisji arbitraowej (jednego z dziewitnastu) lub wyznaczonego przez niego arbitra jako przewodniczcego, sdziego
32
Prezes Gównej Komisji Arbitraowej okrela w drodze porozumienia z Ministrem Sprawiedliwoci szczegóowy zakres i tryb skadania egzaminu na stanowisko radcy prawnego.
Egzamin skada si z czci pisemnej i ustnej. W czci pisemnej spo- rzdzano dwie prace pisemne – na podstawie akt sdowych i arbitraowych; cz ustna obejmowaa pytania z wielu dziedzin prawa.
Egzamin zoony z wynikiem negatywnym mona byo powtarza je- den raz, po upywie szeciu miesicy.
Egzamin dla osób, które ukoczyy jedn z aplikacji prawniczych, a nie legitymoway si odpowiednim staem pracy, mia charakter egzaminu uzupeniajcego (pisemny jednakowy dla wszystkich, a ustny – odpowiednio – z czci sdowej lub arbitraowej, z tym zastrzeeniem, e wszyscy zdawali ustnie cz polityczn).
Wnioski o dopuszczenie do egzaminu lub egzaminu uzupeniajcego (w tym poprawkowego) na stanowisko radcy prawnego skadano do prezesa okrgowej komisji arbitraowej, waciwej ze wzgldu na miejsce odbywania aplikacji lub ze wzgldu na miejsce zamieszkania (egzamin uzupeniajcy).
Od odmowy dopuszczenia do egzaminu mona byo odwoa si do Prezesa Gównej Komisji Arbitraowej, który móg zmieni decyzj prezesa okrgowej komisji arbitraowej lub przekaza spraw do rozpozna- nia przez zespó i zespó odwoawczy, o których mowa w § 10 ust. 2 i 4 Uchway Nr 533.
1.7. Nadzór nad obsug prawn wykonywan przez radców prawnych W razie ujawnienia faktów nienaleytego wykonywania obowizków
radcy prawnego, naruszenia przepisów § 7 ust. 2 lub 3 albo te okoliczno ci podrywajcych zaufanie, jakiego wymagano od pracownika penicego funkcj radcy prawnego, prokurator wojewódzki, prezes sdu wojewódz- kiego lub przewodniczcy delegatury Najwyszej Izby Kontroli mogli skierowa wniosek o rozpatrzenie sprawy przez zespó, o którym mowa w § 10 ust. 2 Uchway Nr 533. Przeprowadzano wtedy swoiste postpowanie dyscyplinarne.
Zespó móg udzieli radcy prawnemu upomnienia, nagany lub zagro- zi skreleniem z lis ty radców prawnych, a w razie stwierdzenia, e radca prawny nie daje rkojmi naleytego wykonywania obowizków lub nara- a interes spoeczny na szkod – skreli z listy radców prawnych.
33
Osoba skrelona z listy radców prawnych nie moga wykonywa funkcji radcy prawnego i nie moga ubiega si o ponowne objcie tej funkcji przez okres wskazany w decyzji zespou.
2. Powstanie zawodu i samorzdu radców prawnych. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
Ustawa, po okresie dyskusji i „walk”, zostaa uchwalona w dniu 6 lipca 1982 r., niecae dwa miesice po uchwaleniu ustawy – Prawo o adwokaturze, a wesza w ycie w dniu 1 padziernika 1982 r.
Ustawa powoaa do ycia zawód radcy prawnego, a take samorzd radców prawnych. Ustawa okrelia równie zasady wykonywania obsugi prawnej przez radców prawnych .
Tworzenie si samorzdu radców prawnych ju po wejciu w ycie Ustawy ma równie swoj histori. Warto powróci do materiaów opubli- kowanych w Ksidze jubileuszowej wydanej z okazji dwudziestolecia samorzdu radców prawnych, a w szczególnoci do opracowa pierwszego Pre- zesa KRRP – dr. Józefa Zycha (peni funkcj Prezesa przez dwie pierwsze kadencje, a wic od 1983 r. do 1991 r.), Marii Staniszkis ( powoanej Uchwa Nr 11 z dnia 16 grudnia 1983 r. przez KRRP na funkcj Kierownika Orodka Badawczego Radców Prawnych) i opracowania Hanny Fatygi, wiceprze- wodniczcej, a nastpnie sekretarza Komitetu Organizacyjnego Samorz- du Radców Prawnych, które wprowa dz w klimat tamtego okresu. Warto take przypomnie treci opub li ko wanych w Ksidze jubileuszowej uchwa.
2.1. Organizacja i zadania samorzdu radców prawnych, nadzór nad samorzdem
W art. 1 Ustawy zawarto stwierdzenie, i okrela ona zasady wykonywania obsugi prawnej przez radców prawnych, jej organizacji oraz dziaa nia samorzdu radców prawnych.
Ustawa wprowadzia novum w postaci zawodu radcy prawnego i samorzdu radców prawnych, nawizywaa jednak do Uchway Nr 533, po- sugujc si terminem obsuga prawna, a take formuujc krg podmio- tów, które miay by objte obsug prawn.
Na szczególn uwag zasuguje art. 40 Ustawy stanowicy, e samo rzd radców prawnych jest niezaleny w wykonywaniu swych zada i podlega tylko przepisom prawa . Przynaleno radców prawnych i apli- kantów radcowskich do samorzdu okrelono jako obowizkow (szerzej patrz Rozdzia III pkt 2).
34
Rozdzia II
Ustawa okrelia, e osobowo prawn (ex lege) maj jednostki orga- nizacyjne samorzdu, a wic Krajowa Izba Radców Prawnych i okrgowe izby radców prawnych.
Krajow Izb Radców Prawnych tworz radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie kraju, a okrgow izb radców prawnych – radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie danego okrgu. Obszar dziaania okrgowej izby radców prawnych obejmowa jedno lub wicej województw. Okrgowe izby radców prawnych tworzya, w drodze uchway, KRRP (obecnie jest ich dziewitnacie).
W art. 41 Ustawy sformuowano najwaniejsze zadania samorzdu radców prawnych, a w szczególnoci: udzia w zapewnianiu warunków do wykonywania ustawowych zada radców prawnych, reprezentowanie radców prawnych i aplikantów radcowskich oraz ochron ich interesów zawodowych, wspódziaanie w ksztatowaniu i stosowaniu prawa w zakresie dotyczcym jednostek organizacyjnych, obsugi prawnej oraz rad- ców prawnych i aplikantów radcowskich, doskonalenie zawodowe rad- ców prawnych, czuwanie nad naleytym wykonywaniem zawodu przez radców prawnych i aplikantów radcowskich i prowadzenie bada w zakresie doskonalenia obsugi prawnej.
W art. 42 ust. 1 Ustawy wskazano organy samorzdu radców prawnych, a wic na szczeblu krajowym: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajow Rad Radców Prawnych, Wysz Komisj Rewizyjn i Wyszy Sd Dyscyplinarny, a na szczeblu okrgowym: zgromadzenie okrgowej izby radców prawnych, rad okrgowej izby radców prawnych, okrgow komisj rewizyjn i okrgowy sd dyscyplinarny. W ust. 2 tego przepisu stwierdzono, e czonkami organów samorzdu mog by tylko radcowie prawni .
Kadencj organów samorzdu ustalono na cztery lata. Ustawa okre lia, e wybory do organów samorzdu odbywa si bd w gosowaniu tajnym przy nieograniczonej liczbie kandydatów, a uchway organów mog by podejmowane w obecnoci co najmniej poowy czonków danego organu.
W art. 5 ust. 3 Ustawy zapisano, e zwierzchni nadzór nad samorz dem radców prawnych sprawuje Minister Sprawiedliwoci. Ministra Sprawied liwoci uprawniono równie do zaskarenia do Sdu Najwysze- go sprzecznej z prawem uchway organu samorzdu, a take do wystpienia do Krajowego Zjazdu Radców Prawnych lub KRRP o podjcie uchway w okrelonej sprawie nalecej do waciwoci samorzdu radcowskiego (art. 47 i 48 Ustawy).
Szczególnego podkrelenia wymaga, e samorzd radcowski nie by samorzdem w penym tego sowa znaczeniu, gdy wpisy na list radców prawnych, prowadzenie aplikacji radcowskiej i przeprowadzanie egzami-
35
nu radcowskiego powierzono (jak pod rzdami Uchway Nr 533) Pastwo- wemu Arbitraowi Gospodarczemu. Aplikacj radcowsk wyduon do trzech lat prowadziy okrgowe komisje arbitraowe i one te (pod prze- wodnictwem prezesa lub wiceprezesa) przeprowadzay egzaminy radcowskie. W egzaminach uczestniczyli przedstawiciele samorzdu radców prawnych.
Wszyscy ci, którzy – zgodnie z art. 77 Ustawy – podlegali wpisowi na alfabetyczn list radców prawnych, mieli obowizek zoenia lubowania radcowskiego przed waciwym miejs cowo prezesem okrgowej komisji arbitraowej.
Nowo powstay samorzd podj zatem natychmiast starania o zmian Ustawy w celu przyznania samorzdowi radców prawnych uprawnie do prowadzenia list radców prawnych, prowadzenia aplikacji radcowskiej i przeprowadzania egzaminu radcowskiego.
2.2. Przesanki wpisu na list radców prawnych, zawieszenie prawa do wykonywania zawodu, przesanki skrelenia z listy radców prawnych
W art. 23 Ustawy stanowiono, e prawo do wykonywania zawodu radca prawny nabywa z chwil dokonania wpisu na list radców prawnych i zoenia lubowania. Rot lubowania okrelono w art. 27 ust. 1 Ustawy.
Radca prawny zosta zobowizany do wykonywania zawodu ze sta- rannoci wynikajc z wiedzy prawniczej oraz zasad etyki zawodowej (art. 3 ust. 2 Ustawy).
Skrelenie z listy radców prawnych przesdzao o utracie prawa do wykonywania zawodu.
Jako przesanki wpisu na list radców prawnych w art. 24 ust. 1 Ustawy wskazano: ukoczenie wyszych studiów prawniczych, posiadanie obywatelstwa polskiego, korzystanie w peni z praw publicznych, posiadanie penej zdolnoci do czynnoci prawnych, nieskazitelny charakter i takie dotychczasowe zachowanie, które nie budzi zastrzee co do moliwoci prawidowego wykonywania zawodu radcy prawnego, a take odbycie aplikacji radcowskiej i zoenie egzaminu radcowskiego.
Wpisu na list radców prawnych, jak ju wyej wspomniano, dokonywa prezes okrgowej komisji arbitraowej, a w razie jego odmowy mona byo wnie skarg do Prezesa Gównej Komisji Arbitraowej.
W art. 25 Ustawy sformuowano zasad tzw. przepywu midzyzawo dowego. Osoby bdce profesorami i doktorami habilitowanymi nauk prawnych, adwokaci i osoby uprawnione do ubiegania si o wpis na list adwokatów, a take osoby, które co najmniej przez trzy lata zajmoway stanowisko: sdziego, prokuratora, notariusza lub prezesa, wiceprezesa bd arbitra w Pastwowym Arbitrau Gospodarczym byy zwolnione z obo-
36
Przepis art. 26 Ustawy stanowi, e osoby, które wykonuj zawód s- dziego, arbitra w Pastwowym Arbitrau Gospodarczym, notariusza, ko- mornika, asesora bd odbywaj aplikacj sdow, prokuratorsk, arbitraow, notarialn lub adwokack nie mog jednoczenie wykonywa zawodu radcy prawnego.
Artyku 28 Ustawy okrela przesanki zawieszenia prawa do wykony wania zawodu. Byy to: wykonywanie zawodu adwokata w zespole adwokackim, podjcie pracy w organach wymiaru sprawiedliwoci, w organach cigania lub w Pastwowym Arbitrau Gospodarczym. Przesank zawieszenia prawa do wykonywania zawodu bya równie chwila upra- womocnienia si orzeczenia dyscyplinarnego o zastosowaniu tej kary. Zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego nie stosowano wobec osób zatrudnionych na stanowiskach radców prawnych w wymienionych wyej organach.
W Ustawie (art. 29) okrelono równie podstawy skrelenia z listy rad- ców prawnych: wniosek radcy prawnego, utrata obywatelstwa polskiego, choby czciowe ograniczenie zdolnoci do czynnoci prawnych, utrata z mocy wyroku sdowego praw publicznych, mier radcy prawnego oraz orzeczenie dyscyplinarne lub wyrok sdowy o pozbawieniu prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego. Czonkowi samorzdu radców prawnych mona byo odmówi, pomimo prawidowo zoonego wniosku, skrelenia z listy radców prawnych, gdy toczyo si przeciwko niemu postpowanie dyscyplinarne albo sdowe o przestpstwo zagroone dodatkow kar pozbawienia praw publicznych lub prawa do wykonywania zawodu do czasu zakoczenia takiego postpowania (art. 30 ust. 1 Ustawy).
Niewaciwie przeniesiona z Uchway Nr 533 regulacja (art. 30 ust. 2 Ustawy) uzaleniajca ponowny wpis na list radców prawnych od zdania egzaminu uzupeniajcego, w wypadku skrelenia z listy w nastpstwie za- rzutów dotyczcych wykonywania pracy zawodowej, doczekaa si skrelenia dopiero w 2005 r.(!)
2.3. Przedmiotowy i podmiotowy zakres wiadczenia pomocy prawnej oraz jej formy
W art. 6, 7 i 9 Ustawy okrelono do szczegóowo zakres wykonywa- nej przez radc prawnego obsugi prawnej.
Podmioty, na rzecz których radca prawny wiadczy pomoc prawn, wskazano w art. 4 Ustawy. Wedug tego przepisu wykonywanie zawodu radcy prawnego polegao na obsudze prawnej pastwowych i spódziel-
37
czych jednostek organizacyjnych. Z obsugi prawnej radcy prawnego mogy te korzysta organizacje spoeczne oraz spóki z udziaem kapitau pastwowego, spódzielczego lub organizacji spoecznych.
Radca prawny wykonywa obsug prawn w stosunku pracy. Jednostka organizacyjna moga, na podstawie umowy zlecenia, korzy
sta z obsugi prawnej innego radcy prawnego. Tak doran obsug pra wn móg wiadczy równie adwokat (art. 20 ust. 2 Ustawy).
2.4. Gwarancje niezalenoci radcy prawnego i jego status zawodowy W art. 8 ust. 3 Ustawy okrelono, e radca prawny zajmuje samodzielne
stanowisko pracy podlege bezporednio kierownikowi jednostki organizacyjnej. Radcy prawnemu nie mona byo poleca wykonania czynno ci wykraczajcych poza zakres obsugi prawnej (art. 8 ust. 5). W razie zatrud- niania dwóch lub wicej radców prawnych jednemu z nich powierzano koordynacj obsugi prawnej w tej jednostce (art. 8 ust. 4).
Zgodnie z art. 10 Ustawy jednostka organizacyjna zapewniaa udzia radcy prawnego w postpowaniu przed Sdem Najwyszym, Naczelnym Sdem Administracyjnym, Gówn Komisj Arbitraow oraz przed naczelnym lub centralnym organem administracji pastwowej, przed sdem wojewódzkim oraz przed organem drugiej instancji w postpowaniu administracyjnym, a take w postpowaniu, w którym bra udzia kontra- hent zagraniczny.
Radca prawny przy wykonywaniu czynnoci zawodowych korzysta z wolnoci sowa i pisma w granicach okrelonych przepisami prawa i rze- czow potrzeb, a naduycie tej wolnoci, stanowice cigan z oskarenia prywatnego zniewag strony, jej penomocnika, wiadka, biegego albo tumacza, podlegao wycznie odpowiedzialnoci dyscyplinarnej (art. 11 ust. 1 i 2 Ustawy).
Stosownie do postanowienia art. 12 Ustawy radca prawny podczas i w zwizku z wykonywaniem czynnoci zawodowych korzysta z ochrony prawnej przysugujcej adwokatowi.
Radca prawny nie by zwizany poleceniem co do treci opinii prawnej. Kierownik jednostki organizacyjnej móg wyda na pimie polecenie zaatwienia sprawy odmiennie ni to wynikao z opinii prawnej (art. 13 ust. 1 i 2 Ustawy).
Zgodnie z art. 14 Ustawy radca prawny prowadzi samodzielnie sprawy przed organami orzekajcymi, dbajc o naleyte wykorzystanie prze- widzianych przez prawo rodków dla ochrony uzasadnionych interesów jednostki organizacyjnej.
Artyku 15 Ustawy okreli przesanki wyczenia radcy prawnego od wykonania czynnoci zawodowych.
38
Oceny pracy zawodowej radcy prawnego dokonywa kierownik jednostki organizacyjnej po zasigniciu opinii radcy prawnego wskazanego przez rad okrgowej izby radców prawnych (art. 16 ust. 1 Ustawy).
Radca prawny móg by zatrudniony jednoczenie w wicej ni jednej jednostce organizacyjnej, cznie do pótora etatu (art. 17 Ustawy).
Do czasu pracy radcy prawnego wliczano czas niezbdny do zaatwienia spraw poza lokalem jednostki organizacyjnej oraz czas przygotowania si do tych czynnoci. Czas pracy w lokalu jednostki nie móg by krótszy ni dwie pite czasu pracy ustalonego w umowie (art. 18 Ustawy).
Rozwizanie umowy o prac za wypowiedzeniem z powodu nienale ytego wykonywania obowizków radcy prawnego mogo nastpi po up rzednim zasigniciu opinii rady okrgowej izby radców prawnych (art. 19 ust. 1 Ustawy).
W przeciwiestwie do innych pracowników radca prawny nie musia uzyskiwa zezwolenia zakadu pracy na podjcie dodatkowego zatrudnienia lub na przyjcie zlecenia (art. 21 ust. 1 Ustawy).
Trzeba jednak podkreli, e przepisy art. 16, 19 i 21 Ustawy nie od- nosiy si do radców prawnych zatrudnionych w organach administracji pastwowej.
Radcy prawnemu zagwarantowano wynagrodzenie nie nisze ni wynagrodzenie przewidziane dla stanowiska gównego specjalisty lub innego równorzdnego stanowiska pracy, a take prawo do wynagrodzenia dodatkowego z tytuu kosztów zastpstwa sdowego i arbitraowego, dodatku za koordynacj obsugi prawnej i dodatku za obsug prawn wykonywan na rzecz jednostek organizacyjnych majcych siedzib na terenie gminy.
2.5. Odpowiedzialno dyscyplinarna radców prawnych i aplikantów radcowskich
Krótki rozdzia Ustawy powicono odpowiedzialnoci dyscyplinarnej. Szczegóowe zasady i tryb postpowania dyscyplinarnego okrelao rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 6 kwietnia 1984 r.
Warto zauway, e podstaw odpowiedzialnoci okrela (podobnie jak dzi) art. 64 ust. 1 Ustawy. Przepis ten zawiera sprzeczno pomidzy pkt. 1 i 2 ust. 1, a ponadto pomija zasad winy w ust. 1 pkt 2. Pamitamy jednak, e odpowiedzialno dyscyplinarna, jako odpowiedzialno quasi- karna, moe by oparta jedynie za zasadzie winy .
W art. 65 Ustawy przewidziano cztery kary dyscyplinarne w stosunku do radców prawnych, a trzy w stosunku do aplikantów radcowskich (bez kary zawieszenia prawa do wykonywania zawodu).
Od orzeczenia dyscyplinarnego orzekajcego kar zawieszenia prawa do wykonywania zawodu lub kar pozbawienia prawa do wykonywania
39
zawodu (wydalenia z aplikacji) ukarany móg wnie odwoanie do Sdu Najwyszego (art. 65 ust. 3 Ustawy).
W przypadkach mniejszej wagi dziekan móg poprzesta na ostrzee- niu radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego (art. 66 Ustawy).
W postpowaniu dyscyplinarnym obowizywaa zasada dwuinstancyj noci.
Ustawa regulowaa take przedawnienie cigania (art. 70 ust. 1, 2 i 3 Ustawy), spraw usunicia wzmianki o orzeczeniu kary dyscyplinarnej (art. 71 ust. 1 i 2 Ustawy), a take przesanki i podmioty uprawnione do wniesienia rewizji nadzwyczajnej wraz z ograniczeniem w czasie rewizji nadzwyczajnej na niekorzy ukaranego (art. 72 ust. 1 i 2 Ustawy).
2.6. Przepisy przejciowe W przepisach przejciowych Ustawy, a w szczególnoci w art. 79 ust. 1
pkt. 1, 2 i 3, okrelono warunki wpisu na list radców prawnych osób, które nie odbyy aplikacji radcowskiej i nie zoyy egzaminu radcowskiego, ale speniay przesanki z art. 24 ust. 1 pkt. 1–5 i legitymoway si – na dzie wejcia w ycie Ustawy – picioletnim staem pracy na stanowisku odpowiadajcym funkcji radcy prawnego i pracoway na tym stanowisku albo trzyletnim staem pracy i posiadaniem kwalifikacji sdziego, prokuratora, notariusza lub arbitra w Pastwowym Arbitrau Gospodarczym, albo legitymoway si trzyletnim staem pracy na stanowisku odpowiadajcym funkcji radcy prawnego i zobowizay si do zoenia egzaminu radcowskiego w cigu dwóch lat od dnia wpisu na list radców prawnych (tzw. wpis warunkowy).
3. Zakres wiadczenia pomocy prawnej i jej formy na podstawie ustawy o dziaalnoci gospodarczej
W dniu 1 stycznia 1989 r. wesza w ycie uchwalona w dniu 23 grudnia 1988 r. ustawa o dziaalnoci gospodarczej.
Wykonywanie obsugi prawnej (wiadczenie pomocy prawnej) na rzecz podmiotów gospodarczych okrelono w art. 24 DziaGospU.
Zgodnie z tym przepisem pomoc prawn dla podmiotów gospodarczych mogli wiadczy adwokaci i radcowie prawni w indywidualnych kancelariach, spókach osobowych i kapitaowych oraz w spódzielniach.
Powstao wówczas wiele indywidualnych kancelarii i spóek (przede wszystkim z ograniczon odpowiedzialnoci).
Od 1991 r. byy to take spóki z udziaem zagranicznym. W poczt- kowym okresie NRA i KRRP udzielay opinii co do moliwoci wiadczenia pomocy prawnej przez dan spók, a nastpnie, po zmianie ustawy
40
Rozdzia II
w 1996 r., wiadczenie pomocy prawnej nie wymagao ju opinii organów samorzdów prawniczych.
wiadczenie pomocy prawnej na rzecz podmiotów gospodarczych w spódzielniach naleao do wyjtków, a utworzone wtedy spódzielnie w krótkim czasie przestay istnie.
Trzeba pamita równie o tym, e pomoc prawn zaczy wiadczy osoby niemajce do tego uprawnie, tzw. grasanci.
4. Samorzd radcowski po likwidacji Pastwowego Arbitrau Gospodarczego
Ustawa z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sdy spraw gospo darczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175) bya ustaw o niezwykym znaczeniu ustrojowym – na jej podstawie przesta istnie Pastwowy Arbitra Gospo darczy, a rozpoznawanie spraw gospodarczych powierzono s- dom gospodarczym w postpowaniu odrbnym.
Dla samorzdu radców prawnych likwidacja Pastwowego Arbitrau Gospodarczego oznaczaa przejcie funkcji dotyczcych wpisów na list radców prawnych, prowadzenia list radców prawnych, prowadzenia aplikacji radcowskiej i przeprowadzania egzaminu radcowskiego.
Chcc dobrze przygotowa si do naleytego wykonywania nowych zada, samorzd radców prawnych zwoa w 1989 r. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Radców Prawnych (by to III Krajowy Zjazd Radców Prawnych).
Zmiany w Ustawie, wprowadzone ustaw z dnia 24 maja 1989 r., nie byy liczne, ale miay ogromne znaczenie dla spoeczestwa, samorzdu radców prawnych i poszczególnych jego czonków. Samorzd radców prawnych sta si samorzdem w penym tego sowa znaczeniu.
W Ustawie wprowadzono przepisy dotyczce trybu wpisu na list rad- ców prawnych (okrelono czas na rozpoznanie wniosku o wpis, termin odwoania do KRRP, skarg na bezczynno organu samorzdu radcowskiego, skarg do Naczelnego Sdu Administracyjnego i sprzeciw Ministra Sprawied liwoci od wpisu).
Ustawa wprowadzia dwie kategorie aplikantów radcowskich – kiero- wanych na aplikacj przez pracodawców i samodzielnie pokrywajcych koszty aplikacji radcowskiej.
Warto pamita, e to samorzd radcowski w stosunku do osób samodzielnie pokrywajcych koszty aplikacji radcowskiej zrezygnowa z wy&sh

Zawód radcy prawnego wyd.5 -...

Documents

Transcript of Zawód radcy prawnego wyd.5 -...