1

Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

2Bogusław Czarny KSAP 2011

P O L I T Y K A G O S P O D A R C Z A

I. PLAN ZAJĘĆ

1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość).

2. Ochrona konkurencji.

3. Kontrola efektów zewnętrznych.

4. Dobra publiczne i kłopoty z informacją.

5. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I.

6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II.

7. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa.

8. Spory o politykę makroekonomiczną.

9. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku).

II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ

Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze powinni zapoznać się z literaturą.

III. LITERATURA:

1. N. G. Mankiw, P. H. Taylor: Mikroekonomia, Makroekonomia, Warszawa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E. Stiglitz: Ekonomia sektora publicznego, Warszawa, PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny: www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/ skrypt in-ternetowy).

Warszawa, 17 czerwca 2011 r. Bogusław Czarny

3

CZTERY DEBATY O POLITYCE GOSPODARCZEJ

4

Przyjrzymy się teraz przykładom ważnych sporów o kształt polityki makroekonomicznej. Omówimy po koleiA:

1. Debatę o tym, czy państwo powinno prowadzić STABI-LIZACYJNĄ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ.

2. Debatę o tym, czy polityka pieniężna powinna być pro-wadzona zgodnie ze STAŁYMI REGUŁAMI, czy też UZ-NANIOWO.

3. Debatę o tym, czy państwo powinno dbać o RÓWNO-WAGĘ BUDŻETU.

4. Debatę o tym, czy państwo powinno ZMIENIĆ SWOJA POLITYKĘ I ZACHĘCAĆ DO OSZCZĘDZANIA.

---------------------------------------------------------------------------

A Wykorzystuję głównie podręcznik M. G. Mankiwa i M. P. Taylora: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 449-474.

5

PIERWSZA DEBATA

CZY PAŃSTWO POWINNO PROWADZIĆ POLITY-KĘ STABILIZACYJNĄ?

6

1. CZY PAŃSTWO POWINNO PROWADZIĆ POLITY-KĘ STABILIZACYJNĄ?

Rzeczywista i potencjalna wielkość produkcji w USA w latach 1960-2000

C

Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rze-czywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjal-nej, YP.

7

OTO ARGUMENTACJA ZA PROWADZENIEM PRZEZ PAŃST-WO STABILIZACYJNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ I BUDŻE-TOWEJ.

8

PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa.

9

PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa.

PO DRUGIE, rozwój makroekonomii sprawił, że możliwe jest skuteczne zapobieganie recesjom za pomocą stabilizacyjnej poli-tyki pieniężnej i budżetowej.

PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa.

PO DRUGIE, rozwój makroekonomii sprawił, że możliwe jest skuteczne zapobieganie recesjom za pomocą stabilizacyjnej poli-tyki pieniężnej i budżetowej.

SKORO TAK, TO należy prowadzić stabilizacyjną politykę pie-niężną i budżetową. Działanie państwa na rzecz zapobieżenia re-cesjom i (lub) skrócenia recesji przyczynia się do wzrostu dobro-bytu społeczeństwa.

11

A OTO ARGUMENTACJA PRZECIWKO PROWADZENIU PRZEZ PAŃSTWO STABILIZACYJNEJ POLITYKI PIENIĘŻ-NEJ I BUDŻETOWEJ.

12

Paradoksalnie, nieumiejętna polityka stabilizacyjna może destabili-zować gospodarkę, powiększając amplitudę wahań cyklicznych, czyli odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjalnej, YP.

Przyczyną tych kłopotów są w szczególności OPÓŹNIE-NIA REAKCJI PAŃSTWA, co dotyczy m. in.:

DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. RECOGNITION lag);

DECYZJI (ang. DECISION lag);

DZIAŁANIA (ang. ACTION lag).

13

OPÓŹNIENIE DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recogni-tion lag)

Chodzi o zwłokę pomiędzy powstaniem makroekonomicznego szoku, a momentem, w którym politycy gospodarczy uznają, że potrzebne jest przeciwdziałanie. (Przyczyną jest np. niedoskona-łość systemu informacji statystycznej o gospodarce).

14

OPÓŹNIENIE DECYZJI (ang. decision lag) – zwłoka pomiędzy momentem, w którym politycy uznają, że potrzebne jest przeciw-działanie, a momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie przeciwdziałania.

15

OPÓŹNIENIE DZIAŁANIA (ang. action lag) - zwłoka pomiędzy momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie działania, a momentem podjęcia takiego działania.

Zwłaszcza w przypadku polityki budżetowej z powodów instytucjonalnych (np. czasochłonne procedury parlamentarne) opóźnienie decyzji i opóźnienie działania są (w porównaniu z poli-tyką pieniężną) znaczne.

Natomiast skutki polityki pieniężnej pojawiają się (w porównaniu ze skutkami polityki fiskalnej) ze stosunkowo więk-szym (np. aż sześciomiesięcznym) opóźnieniem.

16

W dodatku ekonomiści nie są w stanie precyzyjnie przewidzieć stanu gospodarki za np. sześć miesięcy.

W efekcie tzw. polityka stabilizacyjna może spowodować raczej wzmocnienie wahań cyklicznych, a nie ich osłabienie.

17

Bez interwencji państwa powstała w momencie t1 luka PKB (zob. rysunek) samoczynnie zaniknęłaby po okresie t1t4. Rozpoczęta w momencie t2, czyli zbyt późno, restrykcyjna polityka stabilizacyjna co prawda przyśpiesza zamknięcie tej luki PKB, które następuje już w momencie t3, lecz „przy okazji” powstaje jeszcze większa luka PKB.

t1 t2 t3 t4

Y (PKB)

Czas

Produkcja potencjalna, Yp

Produkcja rzeczywista, Y, po in-terwencji państwa rozpoczętej w momencie t2

Hipotetyczna produkcja rzeczywista, Y, bez inter- wencji państwa

18

19

DRUGA DEBATA

CZY POLITYKA PIENIĘŻNA (I – JAK SĄDZĄ NIEKTÓ-RZY – TAKŻE BUDŻETOWA!) POWINNA BYĆ PROWADZO-NA ZGODNIE ZE STAŁYMI REGUŁAMI, CZY UZNANIOWO (ang. discretion versus rules)?

20

OTO ARGUMENTACJA ZA STAŁYMI REGUŁAMI PROWA-DZENIA PRZEZ PAŃSTWO POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

21

PO PIERWSZE, uznaniowa polityka pieniężna umożliwia naduży-cia władzy. Przykładem jest ZJAWISKO CYKLU POLITYCZNE-GO (ang. political business cycle).

22

Cykl polityczny

Przed wyborami rządzący za pomocą ekspansywnej polityki pie-niężnej „nakręcają koniunkturę”, co zapewnia im poparcie zado-wolonych wyborców. Spowodowana tym inflacja pojawia się dopiero po wyborach. Ponieważ wyborcy mają krótką pamięć, przed następ-nymi wyborami można powtórzyć całą te operacje.

23

Ogólnie, rozbieżność deklaracji władz banków centralnych i ich późniejszego rzeczywistego zachowania [czyli NIESPÓJNOŚĆ CZASOWA (ang. time inconsistency) polityki pieniężnej] zmniejsza wiarygodność antyinflacyjnej polityki władz, podnosi oczekiwania inflacyjne i - koniec końców - powoduje przyśpieszenie inflacji.

24

PO DRUGIE, kiedy polityka pieniężna ma uznaniowy charakter, publicznie ujawniane są różnice opinii osób odpowiedzialnych za prowadzenie polityki pieniężnej. Zmniejsza to obliczalność tej poli-tyki.

LUDZIE NIE WIEDZĄ, CZEGO MAJĄ SIĘ SPODZIE-WAĆ. Znowu, zmniejsza to wiarygodność antyinflacyjnej polityki władz, podnosi oczekiwania inflacyjne i - koniec końców – powo-duje przyśpieszenie inflacji.

25

W takiej sytuacji stałe reguły polityki pieniężnej (np. ustawa, zgod-nie z którą, kiedy przewidywane rzeczywiste tempo inflacji prze-wyższa cel inflacyjny, stopa procentowa jest automatycznie podno-szona o ½ wyrażonej w procentach różnicy przewidywanego rzeczy-wistego tempa inflacji i celu inflacyjnego) mają same zalety.

ZNIKA MOŻLIWOŚĆ NADUŻYWANIA WŁADZY, ZNI-KA KWESTIA NIEKOMPETENCJI, ROŚNIE WIARYGOD-NOŚĆ POLITYKI PIENIĘŻNEJ, MALEJĄ OCZEKIWANIA IN-FLACYJNE.

26

A OTO ARGUMENTACJA PRZECIWNIKÓW STAŁYCH RE-GUŁ POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

27

PO PIERWSZE, argumenty zwolenników stałych reguł są prze-sadzone. Na przykład, zjawisko cyklu politycznego jest rzadkością. Aby zapobiec politycznemu cyklowi koniunkturalnemu, wystarczy niezależnośc banku centralnego i jawność stanowisk poszczegól-nych osób.

W takiej sytuacji nadużywaniu władzy przez konkretne osoby odpowiedzialne za politykę pieniężną skutecznie zapobiega krytyka niezależnych obserwatorów tej polityki (np. autorytetów uniwersyteckich, dziennikarzy ekonomicznych, pracownikow sek-tora finansowego).

W praktyce banki centralne dobrze sobie radzą w walce z inflacją, zapewniając niskie i stabilne tempo inflacji (np. Bank Anglii po 1997 r.).

28

PO DRUGIE, zmieniająca się szybko sytuacja gospodarcza wyma-ga elastycznej reakcji wladz monetarnych. Nie istnieje odpowied-nio „uniwersalna” reguła polityki pieniężnej; nie wszystko da się przewidzieć.

29

PRZYKŁAD 1: REGUŁA TAYLORA

REGUŁA TAYLORA (od nazwiska ekonomisty Johna Taylora, który zaproponował ją jako pierwszy) uzależnia docelowy poziom stopy procentowej od wielkości luki PKB i wielkości odchylenia rzeczywistego tempa inflacji od zakładanego przez bank centralny docelowego tempa inflacji. W szczególności przy ustalaniu pozio-mu stopy procentowej, r, banki centralne powinny stosować się do następującej reguły:

r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*),

gdzie:

π to przeciętna stopa inflacji w ostatnim roku;

π* to docelowa dla banku centralnego stopa inflacji;

y to rzeczywista realna wielkość produkcji (realny PKB);

y* to oszacowana potencjalna wielkość produkcji.

30ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*).

a)Co to jest: (y – y*)/y*?

31ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*).

a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji, y, od potencjalnej wielkości produkcji, y*.

b) A co to jest: (π – π*)?

32ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*).a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.

b) A co to jest: (π – π*)?(π - π*) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji, π, od docelowego dla banku centralnego tempa in-flacji, π*.

c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra.

33ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*).

a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.

b) A co to jest: (π – π*)?(π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji.

c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π ) w regule Taylo-ra.Dzięki obecności „π” w sumie nazywanej regułą Taylora stopa pro-centowa jest wyższa od rzeczywistego tempa inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji.

(ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora.

34ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*).

a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.

b) A co to jest: (π – π*)?(π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji.

c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra.Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procen-towa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji.

(ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora sto-pa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji, y, w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji, y*. Sprzyja to hamowaniu inflacji.

(iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora.

35ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*).

a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.

b) A co to jest: (π – π*)?(π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji.

c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra.Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procen-towa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji.

(ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora sto-pa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji. Sprzyja to hamowaniu inflacji.

(iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora.Dzięki obecności „(π –π*)” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistego tempa inflacji, π, w górę (w dół) od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji, π*. Sprzyja to hamowaniu infla-cji.

36ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*).d)Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora.

37ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π– π*).d)Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje „automatyczne” ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompe-tencji na politykę pieniężną.

38ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π– π*).d)Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje „automatyczne” ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompe-tencji na politykę pieniężną.

ARGUMENTY „PRZECIW”: ta reguła nie uwzględnia wszystkich możliwych okoliczności, które powinny mieć wpływ na poziom stopy procentowej ustalanej przez bank centralny.

39ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*).e)Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in-flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania.

40ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*).e)Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in-flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY:Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sy-tuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady?

41ZADANIE

Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*).e)Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in-flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY:Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sy-tuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady?WADY:Prognozy bywają zawodne…

42

TRZECIA DEBATA

CZY BUDŻET PAŃSTWA POWINIEN BYĆ ZRÓWNOWA-ŻONY?

43

44ARGUMENTY ZA RÓWNOWAGĄ BUDŻETU PAŃSTWA

PO PIERWSZE, deficyt budżetowy powoduje powstanie DŁUGU PAŃSTWA i obciążenie jego splatą przyszłych pokoleń podatników. Obniża to poziom ich życia.

45

PO DRUGIE, deficyty budżetowe stanowią UJEMNE OSZCZĘD-NOŚCI publiczne, a zatem zmniejszają narodowe oszczędności (su-mę oszczędności prywatnych i publicznych).

S + NT + Z = I+G+X,więc:

S+(NT-G) = I + NX.

A zatem, spadek oszczędności narodowych powoduje (CE-TERIS PARIBUS) wzrost realnych stóp procentowych i zmniejsze-nie się inwestycji. Względnie mniejszy zasób kapitału powoduje względny spadek produkcyjności pracy, względną obniżkę realnych płac i względne zmniejszenie się produkcji dóbr i usług.

ARGUMENTY PRZECIWKO RÓWNOWADZE BUDŻETU PAŃ-STWA

PO PIERWSZE, bywa, że deficyt budżetowy jest USPRAWIEDLI-WIONY.

a)Na przykład, W CZASIE WOJNY rozsądnie jest finansować dodat-kowe wydatki państwa długiem. Inaczej, podatki musiałyby silnie wzrosnąć, co zakłóciłoby motywację tych, którzy podlegają opo-datkowaniu, powodując powstanie wielkich strat dobrobytu.

W dodatku bardzo wysokie opodatkowanie pokoleń obec-nych podatników, którzy i tak zmuszeni są do ofiar, czyli do udziału w wojnie, byłoby niesprawiedliwe.

46

b)Podobnie, rozsądne jest dopuszczenie do deficytu budżetowego W CZASIE RECESJI. W czasie recesji dochody z podatków (bezpoś-rednich i pośrednich) automatycznie maleją. Rosną natomiast płat-ności transferowe, takie jak zasiłki dla bezrobotnych.

Jeśli w trakcie recesji państwo próbowałoby zrównoważyć swój budżet, musiałoby podnieść podatki i zmniejszyć wydatki w okresie wysokiego bezrobocia. Taka polityka powodowałaby zmniej-szenie się zagregowanego popytu, a zatem przyczyniałaby się do wzrostu skali wahań gospodarczych.

Kiedy jednak w gospodarce rozpoczyna się ożywienie, przychody z opodatkowania rosną, a maleją płatności transferowe.

A zatem, w trakcie ożywienia państwo może osiągnąć nad-wyżkę budżetową, umożliwiającą spłacenie zadłużenia narosłego za sprawą deficytu budżetowego, który istniał w czasie recesji.

47

PO DRUGIE, problem długu publicznego jest MNIEJ POWAŻNY, niż się często twierdzi. Ten dług (w ujęciu per capita) jest względnie mały w porównaniu z przeciętnym dochodem przeciętnego obywate-la osiąganym przezeń w ciągu całego życia.

48

PO TRZECIE, wzrost liczby ludności i postęp technologiczny powo-dują, że całkowity dochód w gospodarce zwiększa się wraz z upły-wem czasu. W efekcie ROŚNIE również ZDOLNOŚĆ SPOŁE-CZEŃSTWA DO SPŁACANIA DŁUGU PUBLICZNEGO.

Oceniając poziom długu publicznego, nie powinniśmy brać pod uwagę jego całkowitej wielkości, lecz stosunek jego wielkości do wielkości dochodu narodowego (PKB). Tak długo, jak relacja ta się nie zwiększa, poziom zadłużenia nie jest niebezpieczny.

49

PO CZWARTE, argumenty za zrównoważeniem budżetu są często wynikiem pomylenia punktu widzenia jednej osoby lub gospodarst-wa domowego z perspektywą całej gospodarki. Czas życia gospo-darek, inaczej niż czas życia ludzi, nie jest skończony. (Gospodarka nie musi pozbyć się długów przed swoją śmiercią!).

50

PO PIĄTE, ważne jest i to, jak państwo zdobywa i wydaje pienią-dze w gospodarce. WYDATKI PAŃSTWA MOGĄ LEPIEJ SŁU-ŻYĆ SPOŁECZNEJ EFEKTYWNOŚCI GOSPODAROWANIA NIŻ PRYWATNE INWESTYCJE.

Na przykład załóżmy, że państwo zmniejsza deficyt bud-żetu, redukując wydatki na inwestycje publiczne (edukacja, drogi). Tymczasem korzyść z takich inwestycji może być większa od ko-rzyści z inwestycji prywatnych...

51

52

PRZYKŁAD 2: POLITYKA BUDŻETOWA W WIELKIEJ BRY-TANII.

W przypadku bieżących wydatków (nie obejmują one wydatków na inwestycje publiczne) państwo w Wielkiej Brytanii usiłuje prowa-dzić politykę budżetu zrównoważonego w trakcie pojedynczego cyk-lu koniunkturalnego, unikając deficytu.

Jednocześnie państwo zastrzega sobie prawo zadłużania się w celu finansowania wydatków inwestycyjnych pod warunkiem, że przeciętna relacja wielkości długu publicznego do PKB w trakcie pojedynczego cyklu koniunkturalnego pozostaje stabilna na pozio-mie 40%!

53ZADANIEDeficyt budżetu wzrósł do 13% PKB, a następnie dochody i wydatki budżetu zrównały się i przestały się zmieniać. Natomiast tempo wzrostu gospodarczego wynosi 6% rocznie. a) Jak będzie się zmieniać wielkość deficytu budżetowego w tym kraju w kolejnych latach?

54ZADANIEDeficyt budżetu wzrósł do 13% PKB, a następnie dochody i wydatki budżetu zrównały się i przestały się zmieniać. Natomiast tempo wzrostu gospodarczego wynosi 6% rocznie. a) Jak będzie się zmieniać wielkość deficytu budżetowego w tym kraju w kolejnych latach?Deficyt budżetowy mierzony jako odsetek PKB będzie się stopniowo zmniejszać.b) Powiedzmy, że jednak dług rośnie stopniowo. Jak wpłynie to na wysokość podatków, które będą płacić Twoje dzieci?

55ZADANIEDeficyt budżetu wzrósł do 13% PKB, a następnie dochody i wydatki budżetu zrównały się i przestały się zmieniać. Natomiast tempo wzrostu gospodarczego wynosi 6% rocznie. a) Jak będzie się zmieniać wielkość deficytu budżetowego w tym kraju w kolejnych latach?Deficyt budżetowy mierzony jako odsetek PKB będzie się stopniowo zmniejszać.b) Powiedzmy, że jednak dług rośnie stopniowo. Jak wpłynie to na wysokość podatków, które będą płacić Twoje dzieci?Zapewne te dzieci będą płaciły podatki wyż-sze od tych, które obowiązują dzisiaj.c) Czy jesteś w stanie już dziś zrobić cokolwiek, aby skompensować ten przyszły efekt?

56ZADANIEDeficyt budżetu wzrósł do 13% PKB, a następnie dochody i wydatki budżetu zrównały się i przestały się zmieniać. Natomiast tempo wzrostu gospodarczego wynosi 6% rocznie. a) Jak będzie się zmieniać wielkość deficytu budżetowego w tym kraju w kolejnych latach?Deficyt budżetowy mierzony jako odsetek PKB będzie się stopniowo zmniejszać.b) Powiedzmy, że jednak dług rośnie stopniowo. Jak wpłynie to na wysokość podatków, które będą płacić Twoje dzieci?Zapewne te dzieci będą płaciły podatki wyższe od tych, które obowiązują dzisiaj.c) Czy jesteś w stanie już dziś zrobić cokolwiek, aby skompensować ten przyszły efekt?Tak. Na przykład, mogę zacząć gromadzić dodatkowe oszczędności, które w przyszłości, przejęte w formie spadku przez moje dzieci, ułatwią im płacenie tych wyższych podatków.

57

58CZWARTA DEBATA

CZY PAŃSTWO POWINNO ZMIENIĆ SWOJĄ POLITYKĘ I ZACHĘCAĆ OBYWATELI DO OSZCZĘDZANIA?

59

ARGUMENTY ZA ZACHĘCANIEM DO OSZCZĘDZANIA

PO PIERWSZE, analizy empiryczne pokazują, że od wielkości osz-czędności narodowych [SN = S + (NT-G)] zależy wielkość inwestycji w gospodarce. To zrozumiałe, przecież:

S + NT + Z = I+G+X,więc:

S+(NT-G) = I + NX.

60

Z kolei od wielkości inwestycji zależy produkcyjność pracy i – tem-po wzrostu gospodarczego. A zatem, poziom życia jest tym wyższy, im większe są prywatne oszczędności , S.

61

A jednak państwo ZNIECHĘCA do oszczędzania!

1. Państwo opodatkowuje dochód z oprocentowania lokat banko-wych, akcji i obligacji.

1000•(1+10%)50 = 117 391.

1000•(1+8%)50 = 46 902.

1000•(1+6%)50 = 18 420.

62

2. Państwo opodatkowuje PODWÓJNIE (!) zysk nabywców akcji.

63

3. Państwo OPODATKOWUJE SPADKI.

Na przykład w Wielkiej Brytanii w latach 2005 – 2006 masa spad-kowa była opodatkowana podatkiem od spadków w wysokości 40% od kwoty jej nadwyżki ponad 275 000 funtów. (Przeciętna cena mieszkania na obszarze Wielkiego Londynu wynosiła 260 000 fun-tów).

64

4. Państwo UZALEŻNIA POZIOM ZASIŁKÓW OD POTRZEB.

W efekcie zasiłek jest tym MNIEJSZY, im bardziej zapobiegliwy i oszczędny był biorca zasiłku.

65

Państwo powinno działać odwrotnie i zachęcać ludzi do oszczędza-nia, wykorzystując w tym celu podatki.

1. Wielu ekonomistów chce ZWALNIAĆ ZYSKI OD OSZCZĘD-NOŚCI Z OPODATKOWANIA. (Bardziej radykalnym rozwiąza-niem byłoby zwolnienie od podatku dochodowego oszczędzanych kwot).

2. Wielu ekonomistów chce zastąpić PODATEK DOCHODOWY (ang. income tax) PODATKIEM OD KONSUMPCJI (ang. consump-tion tax).

66

ARGUMENTY PRZECIW ZACHĘCANIU DO OSZCZĘDZANIA

PO PIERWSZE, oszczędzają względnie zamożni obywatele. Podat-kowe zachęty do oszczędzania czynią ich jeszcze bardziej zamoż-nymi.

W dodatku spowodowany tymi ulgami ubytek dochodow budżetu wymusza podniesienie podatków dla osób względnie ubo-gich.

ZAPRZECZA TO SPRAWIEDLIWOŚCI.

67

PO DRUGIE, zachęcanie do oszczędzania NIE JEST SKUTECZNE.

Wielkość oszczędności słabo reaguje na zmiany stopy zwrotu z osz-czędności. Przyczyną jest kompensowanie się EFEKTU SUBSTY-TUCYJNEGO i EFEKTU DOCHODOWEGO ZMIANY STOPY ZWROTU Z OSZCZĘDNOŚCI.

68

Na przykład, kiedy rośnie stopa procentowa, efekt dochodowy mniej więcej równoważy efekt substytucyjny.

EFEKT SUBSTYTUCYJNY wzrostu stopy procentowej: rośnie „cena” bieżącej konsumpcji. (W zamian za każdą jednostkę niedoszłej bieżącej konsumpcji po wzroście stopy procentowej można mieć więcej przyszłej konsumpcji!). Zachęca to do zastę-powania konsumpcji bieżącej konsumpcją przyszłą, czyli do OSZ-CZĘDZANIA.

EFEKT DOCHODOWY wzrostu stopy procentowej: na skutek tego wzrostu rośnie dochód oszczędzającego konsumenta (np. otrzymuje on wyższe odsetki od bankowych lokat). Zniechęca to do OSZCZĘDZANIA, ponieważ po wzroście stopy procentowej DOWOLNY DOCELOWY PRZYSZŁY CEL KONSUMPCYJNY MOŻNA OSIĄGNĄĆ OSZCZĘDZAJĄC MNIEJ, NIE WIĘCEJ.

69PO TRZECIE, paradoksalnie, ubytek podatkowych wpływów do budżetu, spowodowany podatkowymi ulgami dla osób oszczędzają-cych obywateli, może spowodować zmniejszenie się oszczędności na-rodowych, SN:

SN = S + (NT-G)!

Wystarczy, że spowodowany tym SPADEK OSZCZĘD-NOŚCI PUBLICZNYCH OKAŻE SIĘ WIĘKSZY OD WZROSTU OSZCZĘDNOSCI PRYWATNYCH!

A przecież, z równania opisującego równość odpływów i przypływów w gospodarce (S + NT + Z = I+G+X) wynika, że:

SN = S+(NT-G) = I + NX!

W szczególnej sytuacji, podatkowe ulgi dla osób oszczędza-jących mogą przyczynić się do zahamowania wzrostu gospodarcze-go.

70

PO CZWARTE, zwiększać oszczędności narodowe, SN, można i trzeba za pomocą odpowiedniej polityki budżetowej, której wynikiem może być NADWYŻKA BUDŻETOWA, a nie za pomocą zachęcania do zwiększenia prywatnych oszczędności, S.

71ZRÓB TO SAM!Tak czy nie?Czy te opinie są prawdziwe, czy fałszywe? Odpowiedzi uzasadnij.1.Zdolność do spłacania zadłużenia publicznego zwykle zwiększa się wraz z upływem czasu.

721.Zdolność do spłacania zadłużenia publicznego zwykle zwiększa się wraz z upływem czasu.Tak. Przyczyną jest stopniowo powiększający się PKB.

732.Efekt dochodowy wzrostu stopy zwrotu z oszczędzania ma taki sam kierunek, jak efekt substytucyjny.

74

2.Efekt dochodowy wzrostu stopy zwrotu z oszczędzania ma taki sam kierunek, jak efekt substytucyjny.Nie. Te efekty są różnokierunkowe. Efekt substytucyjny skłania do zwiększania oszczędności, a efekt dochodowy - do ich zmniej-szania.

75ZADANIA1.Wymień pięć różnych powodów zniechęcających państwo do stabili-zacyjnej polityki gospodarczej.

76ZADANIA1.Wymień pięć różnych powodów zniechęcających państwo do stabili-zacyjnej polityki gospodarczej.

Chodzi o:- Opóźnienie w dostrzeżeniu problemu (ang. recognition lag).

- Opóźnienie w podjęciu decyzji (ang. decision lag).

-Opóźnienie w działaniu (ang. action lag).

-Niepewność co do skali skutków polityki stabilizacyjnej (np. nie- znajomość poziomu mnożnika i mnożnika kreacji pieniadza).

- Znaczne odroczenie skutków podejmowanych przez państwo dzia-łań.

772.Czy lepsza jest uznaniowość, czy stałe reguły gry (ang. discretion versus rules)? Załóżmy, że konstytucja zmusza do prowadzenia po-lityki zrównoważonego budżetu. a) Wydatki państwa, G, się nie zmieniają. Czy stopa opodatkowania netto, t, może być stała, nieza-leżnie od stanu koniunktury? Dlaczego?

782.Czy lepsza jest uznaniowość, czy stałe reguły gry (ang. discretion versus rules)? Załóżmy, że konstytucja zmusza do prowadzenia po-lityki zrównoważonego budżetu. a) Wydatki państwa, G, się nie zmieniają. Czy stopa opodatkowania netto, t, może być stała, nieza-leżnie od stanu koniunktury? Dlaczego? Nie. Przy stałych wydatkach państwa na dobra, G - dla zachowania równowagi budżetu - także wpływy z podatków, NT=tY, muszą być stałe. Jednak gdy produkcja, Y, zmienia się, przy stałej stopie opo-datkowania, t, wpływy z podatków, NT, zmieniają się w tym samym kierunku co produkcja, Y. Równowaga budżetu wymaga wtedy zwiększania stopy opodatkowania w okresie spadku produkcji, Y, i jej zmniejszania w okresie wzrostu produkcji, Y. b) Czy zatem równowagę budżetu da się pogodzić ze spełnianiem przez podatki funkcji „automatycznego stabilizatora”? Dlaczego?

792.Czy lepsza jest uznaniowość, czy stałe reguły gry (ang. discretion versus rules)? Załóżmy, że konstytucja zmusza do prowadzenia po-lityki zrównoważonego budżetu. a) Wydatki państwa, G, się nie zmieniają. Czy stopa opodatkowania netto, t, może być stała, nieza-leżnie od stanu koniunktury? Dlaczego? Nie. Przy stałych wydatkach państwa na dobra, G - dla zachowania równowagi budżetu - także wpływy z podatków, NT=tY, muszą być stałe. Jednak gdy produkcja, Y, zmienia się, przy stałej stopie opo-datkowania, t, wpływy z podatków, NT, zmieniają się w tym samym kierunku co produkcja, Y. Równowaga budżetu wymaga wtedy zwiększania stopy opodatkowania w okresie spadku produkcji, Y, i jej zmniejszania w okresie wzrostu produkcji, Y. b) Czy zatem równowagę budżetu da się pogodzić ze spełnianiem przez podatki funkcji „automatycznego stabilizatora”? Dlaczego?W opisanej sytuacji podatki przestają być „automatycznym stabi-lizatorem”. Ponieważ spadkowi produkcji towarzyszy wzrost stopy opodatkowania, a wzrostowi produkcji spadek stopy opodatkowa-nia, polityka fiskalna zaczyna wzmacniać wahania koniunktury, a podatki okazują się „automatycznym destabilizatorem”.c) Czy Twoje wnioski wspierają stanowisko zwolenników uznanio-wej polityki budżetowej (ang. discretion), czy też pogląd zwolen-ników stałych reguł gry (ang. rules)?

802.Czy lepsza jest uznaniowość, czy stałe reguły gry (ang. discretion versus rules)? Załóżmy, że konstytucja zmusza do prowadzenia po-lityki zrównoważonego budżetu. a) Wydatki państwa, G, się nie zmieniają. Czy stopa opodatkowania netto, t, może być stała, nieza-leżnie od stanu koniunktury? Dlaczego? Nie. Przy stałych wydatkach państwa na dobra, G - dla zachowania równowagi budżetu - także wpływy z podatków, NT=tY, muszą być stałe. Jednak gdy produkcja, Y, zmienia się, przy stałej stopie opo-datkowania, t, wpływy z podatków, NT, zmieniają się w tym samym kierunku co produkcja, Y. Równowaga budżetu wymaga wtedy zwiększania stopy opodatkowania w okresie spadku produkcji, Y, i jej zmniejszania w okresie wzrostu produkcji, Y. b) Czy zatem równowagę budżetu da się pogodzić ze spełnianiem przez podatki funkcji „automatycznego stabilizatora”? Dlaczego?W opisanej sytuacji podatki przestają być „automatycznym stabi-lizatorem”. Ponieważ spadkowi produkcji towarzyszy wzrost stopy opodatkowania, a wzrostowi produkcji spadek stopy opodatkowa-nia, polityka fiskalna zaczyna wzmacniać wahania koniunktury, a podatki okazują się „automatycznym destabilizatorem”.c) Czy Twoje wnioski wspierają stanowisko zwolenników uznanio-wej polityki budżetowej (ang. discretion), czy też pogląd zwolen-ników stałych reguł gry (ang. rules)? Może się wydawać, że odpowiedź na pytanie (b) jest argumentem na rzecz poglądu zwolenników uznaniowości. Jednak można przecież zaproponować regułę, zgodnie z którą podatki należy obniżać w czasie recesji i podwyższać, gdy trwa dobra koniunktura...d) Wymień po jednym argumencie na rzecz obu opinii. Za uznaniowością przemawia szybkość i nieprzewidywalność zmian w gospodarce. Aby działania polityków gospodarczych odpowiadały zmieniającym się warunkom, muszą oni mieć swobodę manewru.

Jednak politycy gospodarczy popełniają błędy, które – być może – zostałyby wyeliminowane dzieki stałym regułom…

813.Dlaczego zachęcanie obywateli do oszczędzania może oznaczać kon-flikt efektywności ze sprawiedliwością?

823.Dlaczego zachęcanie obywateli do oszczędzania może oznaczać kon-flikt efektywności ze sprawiedliwością?Oszczędzają zwykle raczej osoby względnie zamożne. Zachęty do oszczędzania czynią je jeszcze bardziej zamożnymi, a w dodatku - z powodu ubytku dochodów budżetu - mogą one skutkować koniecz-nością podniesienia podatków osobom stosunkowo ubogim.

834.Wykorzystując swoją znajomość współczesnych problemów polityki gospodarczej w Polsce, wskaż przynajmniej jeden spór polskich ekonomistów, który - Twoim zdaniem – jest równie ważny, jak spory omówione w tym rozdziale.

844.Wykorzystując swoją znajomość współczesnych problemów polityki gospodarczej w Polsce, wskaż przynajmniej jeden spór polskich ekonomistów, który - Twoim zdaniem – jest równie ważny, jak spory omówione w tym rozdziale.Przykładem takiego sporu może być spór o to, czy podatki w Polsce są raczej zbyt wysokie, czy zbyt niskie. Jego tłem jest m. in. kon-cepcja krzywej Laffera, a także koncepcja podatku „liniowego”.

85TEST(Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi)

1.Gospodarka, niczym ludzkie ciało, ma naturalną zdolność do regeneracji. To jest argument na rzecz: A. Zrezygnowania z uznaniowości i podporzadkowania polityki pieniężnej stałym regułom.B. Zachęcania obywateli do oszczędzania. C. Prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. D. Zaprzestania polityki stabilizacyjnej.

861.Gospodarka, niczym ludzkie ciało, ma naturalną zdolność do regeneracji. To jest argument na rzecz: A. Zrezygnowania z uznaniowości i podporzadkowania polityki pieniężnej stałym regułom.B. Zachęcania obywateli do oszczędzania. C. Prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. D. Zaprzestania polityki stabilizacyjnej. A. Nie.B. Nie.C. Nie.D. Tak.

872.Polityczny cykl koniunkturalny jest argumentem na rzecz:A. Uznaniowości w polityce pieniężnej. B. Zachęcania obywateli do oszczędzania. C. Prowadzenia polityki stabilizacyjnej. D. Prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu.

882.Polityczny cykl koniunkturalny jest argumentem na rzecz:A. Uznaniowości w polityce pieniężnej. B. Zachęcania obywateli do oszczędzania. C. Prowadzenia polityki stabilizacyjnej. D. Prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. A. Nie.B. Nie.C. Nie.D. Nie.