Teorie handlu

Kluczowe teorie handlu międzynarodowego

• Merkantylizm,• Neomerkantylizm,• Przewaga absolutna i komparatywna,• Warunków czynnikowych,• Cykl życia produktu,• Podobieństwa krajów,• zależności,• Strategiczna teoria handlu,• Teoria eklektyczna• Konkurencyjności narodów – „diament” Portera

Merkantylizm

• Najstarsze historycznie podejście do teorii handlu międzynarodowego,

• XVI –XVII wiek

• Zgodnie z teorią merkantylizmu – kraje powinny więcej eksportować niż importować

• Celem jest gromadzenie złota

Neomerkantylizm

• W XX w. powrót do założeń teorii merkantylistycznej

• Cele:

– Produkować lokalnie więcej niż importować,

– Utrzymać możliwie najwyższą stopę zastąpienia produktów importowanych produkowanymi lokalnie.

Neomerkantylizm

• Kraje wykorzystując tę strategię uzyskująnadwyżkę eksportową dla realizacji celów społecznych lub/i politycznych

Klasyczne teorie handlu zagranicznego

• Kosztów bezwzględnych,

• Kosztów względnych.

Założenia klasycznych teorii handlu

• Dwa kraje, dwa produkty, jeden czynnik produkcji (praca)

• Różne funkcje produkcji w obu krajach• Jednostkowe koszy produkcji są stałe i zależne od ilości

pracy• Czynniki produkcji są doskonale przenośne w kraju i

nieprzenośne między krajami• Towary są całkowicie przenośne w kraju i pomiędzy

krajami• Koszty transportu nie są uwzględniane

Teoria kosztów absolutnychA. Smith

• Adam Smith,

• Bogactwo państw jest oparte o możliwości eksportu dóbr i usług (bardziej niż o gromadzenie złota)

• Podstawa bogactwa to – specjalizacja produkcji w skali międzynarodowej

• Podstawa specjalizacji – ten kto jest w stanie wytwarzać dobra i usługi taniej

Teoria kosztów absolutnych

Przykład

• siła robocza = 100 pracowników

• Wydajność USA – 2 tony ukł. scalonych

4 tony ryżu

• Wydajność Japonia 2,5 t. u.scalonych

1 tona ryżu

Teoria kosztów absolutnych

Kraj Układy scalone RyŜUSA 200 -Japonia 250 -Razem 450 -

Kraj Układy scalone RyŜUSA - 400Japonia - 100Razem - 500

Teoria kosztów absolutnych

Kraj Układy scalone RyŜUSA 100 200Japonia 125 50Razem 225 250

Autarkia – po 50% nakładów

Teoria kosztów absolutnych

Specjalizacja

Kraj Układy scalone RyŜ

USA - 400Japonia 250 -

Razem 250 400Poprzednio 225 250

Nowe spojrzenie na teorię kosztów absolutnych

- teoria dostępności Kravisa

• Kravis – teoria dostępności – o specjalizacji decyduje dostępność zasobów

• Podstawą handlu dostępność dóbr

– Dostępność naturalna (absolutna),

– Dostępność względna

Teoria dostępności Kravisa

• Dostępność naturalna dotyczy zasobów naturalnych i warunków klimatycznych,

• Dostępność względna dotyczy technologii i doświadczenia

Dostępność względna

• Poziom przewagi naukowej

– Nauki podstawowe i stosowane

• Nakłady na badania i rozwój

• Personel badawczy

– ilość

– jakość

Dostępność względna

• zmienna

• niezmienna

Teoria kosztów komparatywnychprzewaga względna

• Co zrobić gdy jeden kraj produkuje wszystkie dobra taniej?

• David Ricardo

• Kluczowym zagadnieniem specjalizacji jest efektywność produkcji

• Specjalizacja dotyczy możliwości produkowania dóbr względnie taniej niżinnych w kraju liderze

Teoria kosztów względnych

siła robocza = 100 pracowników

• Wydajność USA – 2 tony ukł. scalonych

4 tony ryżu

• Wydajność Japonia 1 t. u.scalonych

1 tona ryżu

Teoria kosztów względnych

po 50 pracowników do kaŜdej

Kraj Układy scalone RyŜUSA 100 200Japonia 50 50Razem 150 250

Teoria kosztów względnych

Koszt alternatywny:

Koszt alternatywny us w USA 2, w Japonii 1

Koszt alternatywny ryŜu w USA 0,5, w Japonii 1

Teoria kosztów względnych

SPECJALIZACJA:

Podział Japonia 25 pracowników do us, a w USA 10 do ryŜu

Kraj Układy scalone RyŜUSA 80 240Japonia 75 25Razem 155 265

Teoria kosztów względnych

Wymiana

Stopa wymiany – 1,5 tony ryŜu za t. us (powinno być 1,6 do 1 ale strony muszą zyskiwać)

Efekt handlowy:

Kraj Układy scalone RyŜUSA 102 207Japonia 53 58Razem 155 265poprzednio 150 250

Teoria wielkości kraju

• Wzorce handlu zależą od wielkości krajów

Różnice pomiędzy krajami większymi i mniejszymi

Kraje większe:

• Mają tendencję do eksportu mniejszej części produkcji i importu mniejszej części konsumpcji (mniejszy poziom zależności mię)

• Odnotowują wyższe koszty transportu w eksporcie

• Korzystają z ekonomii skali

Korzyści skali większego kraju

• Mniejsze koszty per capita dostarczania usług publicznych

• Większy rynek wewnętrzny wpływający na wzrost produktywności oraz korzyści ekonomicznego wzrostu

• Silniejszy bufor dla regionalnych szoków ekonomicznych

Korzyści skali cd.

• Efektywniejsza redystrybucja dochodów podatkowych pomiędzy bogatszymi i biedniejszymi regionami

• Większe możliwości dostarczania bezpieczeństwa – mniejsze koszty per capita obronności

(Alesina, Spolaore, 2003)

Główne wady skali

• Większe zróżnicowanie preferencji

• Większe koszty koordynacji

• Problem z uzgodnieniem wspólnego działania

(Alesina, Spolaore, 2003)

Teoria czynnikowaobfitości zasobów

• Heckscher, Ohlin

• Zgodnie z tą teorią czynniki które wystepują we względnej obfitości są tańsze niż te które wystepująw względnym niedoborze

• Podstawa specjalizacji– Absolutna dostępność czynników (praca, kapitał)

– Koszt pozyskania danego czynnika

Teoria obfitości zasobów- założenia

• Dwa kraje, dwa towary, dwa czynniki produkcji (kapitał i praca),

• Brak kosztów transportu,

• Analizowane kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji,

• Czynniki produkcji są jednorodne, doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej,

• Funkcje produkcji nie ulegają zmianie w danym czasie,

• Poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się wyłącznie pod wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki produkcji,

• Preferencje konsumentów w obu krajach s ą takie same,

• Brak malejących lub rosnących przychodów,

• Niezmienność zasobochłonności wytwarzanych towarów,

• Rynki międzynarodowe działają na zasadzie wolnej konkurencji i brak tam barier handlowych.

Teoria obfitości zasobówzałożenia dotyczące technicznych warunków produkcji i wyboru

konsumenta

• Czynniki produkcji są jednorodne, doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej,

• Relatywne wyposażenie w czynniki nie zmienia się z czasem – stałe funkcje produkcji

• Poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtująsię wyłączne pod wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki produkcji

• Preferencje konsumentów są takie same

Teoria obfitości zasobówzałożenia odnoszące się do funkcjonowania gospodarki narodowej i

rynków międzynarodowych

• Rynki narodowe współpracują ze sobą na zasadzie wolnej konkurencji przy pełnym zatrudnieniu czynników produkcji,

• Na rynkach międzynarodowych panuje konkurencja doskonała

Teoria obfitości zasobówDefinicja fizyczna

(KL)A > (K

L)B

K – wielkość dostępnego kapitałuL - wielkość dostępnych zasobów ludzkichA, B - kraje

Teoria obfitości zasobówDefinicja cenowa

( iω

)A > ( iω

)B

i – koszt kapitału (stopa procentowa)ω – koszt pracy (stawka godzinowa)A,B - kraje

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

• przedmiotem zainteresowania jest równoległa wymiana dóbr zróżnicowanych, czyli charakteryzujących się występowaniem licznych odmian, gatunków czy modeli

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

• Wysoki popyt na różnorodność umożliwia specjalizację - to tzw. specjalizacja wewnątrzgałęziowa

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

• Specjalizacja horyzontalna (pozioma) – gdy importuje się towary nawet tam, gdzie jest sięeksporterem netto,

• Specjalizacja wertykalna (pionowa) – gdy importuje się dobra o innej użyteczności

Teoria cyklu życia produktu

• Zgodnie z ta teorią lokalizacja produkcji zmienia się z jednych krajów na inne

• Zmiany te zależą od poziomu rozwoju kraju i fazy cyklu życia produktu.

Teoria cyklu życia produktuzałożenia

• Różnicowanie produktów wg krajów

• Proces produkcji podlega ekonomii skali

• Obrót strumieniem informacji jest

ograniczony

• Ulegają zmianie techniczne i marketingowe

charakterystyki produktu i wzór tych zmian

jest przewidywalny.

Trzy rodzaje międzynarodowych konglomeratów

• Oparte na innowacjach – nowe przemysły,

R&D, bariery, agresywne strategie

• Dojrzałe – przemysły tradycyjne, produkty

standardowe, strategie zachowawcze lub

lidera kosztowego, wysokie bariery wejścia

• Starzejące się – bariery wejścia podlegają

erozji, przemysły schyłkowe, strategie

zachowawcze.

Teoria cyklu życia produktu- etapy

• początek

• wzrost

• dojrzałość

• zmierzch

Faza wstępna charakteryzuje się:

• Innowacyjnością w odpowiedzi na zaobserwowane potrzeby,

• Eksportem z krajów innowatorów,

• Rozwojem cech produktu

Teoria cyklu życia produktu

Wzrost charakteryzuje się :

• Rosnącym eksportem z krajów - innowatorów

• Zwiększoną konkurencją (nowi producenci)

• Zwiększonym zapotrzebowaniem na kapitał

• Początkiem przemieszczeń lokalizacji produkcji dla realizacji korzyści (inne kraje rozwinięte)

Teoria cyklu życia produktu

Dojrzałość charakteryzuje się:

• Spadkiem eksportu z kraju-innowatora

• Zwiększoną standaryzacją produktu

• Dużym zapotrzebowaniem na kapitał

• Rosnącą konkurencyjnością cenową

• Pojawieniem się produkcji na rynkach wschodzących

Teoria cyklu życia produktu

Zmierzch charakteryzuje się:

• Koncentracją produkcji w krajach wschodzących,

• Kraj – innowator staje się importerem netto

Teoria cyklu życia produktu

Teoria cyklu życia produktuLokalizacja produkcji

FazaFaza ProdukcjaProdukcja

PoczPocząątektek Kraj Kraj -- innowatorinnowator

WzrostWzrost Kraj innowator i inne kraje Kraj innowator i inne kraje uprzemysuprzemysłłowioneowione

DojrzaDojrzałłoośćść Wiele krajWiele krajóóww

ZmierzchZmierzch GGłłóównie w krajach rozwijajwnie w krajach rozwijająących cych sisięę (emerging markets)(emerging markets)

Teoria cyklu życia produktu Rynek docelowy

FazaFaza RynkiRynki

PoczPocząątektek GGłłóównie na rynek kraju innowatora wnie na rynek kraju innowatora

-- MaMałły eksporty eksport

WzrostWzrost •• ggłłóównie w krajach uprzemyswnie w krajach uprzemysłłowionychowionych

•• produkcja lokalna zastprodukcja lokalna zastęępuje eksport na tych puje eksport na tych rynkachrynkach

DojrzaDojrzałłoośćść •• wzrost produkcji na rynkach wschodzwzrost produkcji na rynkach wschodząącychcych

•• spadek produkcji w krajach uprzemysspadek produkcji w krajach uprzemysłłowionychowionych

ZmierzchZmierzch •• ggłłóównie na rynkach wschodzwnie na rynkach wschodząącychcych

•• eksport z rynkeksport z rynkóów wschodzw wschodząących na rynki krajcych na rynki krajóów w uprzemysuprzemysłłowionychowionych

Teoria cyklu życia produktu czynniki konkurencyjne

FazaFaza czynnikiczynniki

PoczPocząątektek •• praktycznie pozycja monopolistycznapraktycznie pozycja monopolistyczna

•• sprzedasprzedaŜŜ oparta raczej na unikalnooparta raczej na unikalnośści nici niŜŜ ceniecenie

•• produkt w fazie rozwojowej produkt w fazie rozwojowej –– zmiana charakterystyk produktuzmiana charakterystyk produktu

WzrostWzrost •• szybko rosnszybko rosnąący popytcy popyt

•• rosnrosnąąca liczba konkurentca liczba konkurentóóww

•• niektniektóórzy konkurenci zaczynajrzy konkurenci zaczynająą stosowastosowaćć obniobniŜŜki cenki cen

•• produkt staje siprodukt staje sięę bardziej wystandaryzowanybardziej wystandaryzowany

DojrzaDojrzałłoośćść •• praktycznie ustabilizowany popytpraktycznie ustabilizowany popyt

•• liczba konkurentliczba konkurentóów spadaw spada

•• cena staje sicena staje sięę kluczowym elementem strategii, szczegkluczowym elementem strategii, szczegóólnie na lnie na rynkach krajrynkach krajóów rozwijajw rozwijająących sicych sięę

ZmierzchZmierzch •• powolny, ale nasilajpowolny, ale nasilająący sicy sięę spadek popytuspadek popytu

•• cena to kluczowy element strategiicena to kluczowy element strategii

•• coraz wicoraz więększa liczba producentksza liczba producentóów ogranicza produkcjw ogranicza produkcjęę

Teoria cyklu życia produktu technologia produkcji

FazaFaza Czynniki technologiczneCzynniki technologiczne

PoczPocząątektek •• szybki czas uruchomieniaszybki czas uruchomienia

•• krkróótkie serie, tkie serie,

•• rozwrozwóój technologii nastj technologii nastęępuje wraz z rozwojem produktupuje wraz z rozwojem produktu

•• wawaŜŜniejsza wykwalifikowana i doniejsza wykwalifikowana i dośświadczona kadra nawet wiadczona kadra nawet niniŜŜ dostdostęępnopnośćść kapitakapitałłuu

WzrostWzrost •• rosnrosnąą naknakłłady kapitaady kapitałłoweowe

•• technologie staja sitechnologie staja sięę standardowestandardowe

DojrzaDojrzałłoośćść •• ddłługie serie z rosnugie serie z rosnąącymi nakcymi nakłąłądami kapitadami kapitałłowymiowymi

•• śściscisłła standaryzacjaa standaryzacja

•• mniejsze wymagania dotyczmniejsze wymagania dotycząące jakoce jakośści kadrci kadr

ZmierzchZmierzch •• niewykwalifikowane kadry lub produkcja zautomatyzowananiewykwalifikowane kadry lub produkcja zautomatyzowana

Wady teorii cyklu życia produktu

• W modelu tym nie można rozpatrywać

handlu surowcami,

• Model ten jest skupiony na inwestycjach

bezpośrednich, a nie na eksporcie czy handlu

licencjami,

• Analizie nie podlegają konkurencyjność firm

międzynarodowych lub brak

konkurencyjności podmiotów lokalnych.

Popytowa teoria Lindera

Kładzie nacisk na rolę wielkości i struktury popytu w tworzeniu strumieni eksportu i importu.

• Potencjalny eksport i import

• Reprezentatywny popyt

• podobieństwa preferencji popytowych

Teoria podobieństwa krajów

Podobieństwo:

• Poziom rozwoju ekonomicznego

• Poziom i wzorce popytowe

• lokalizacja

• Czynniki kulturowe

• Interesu ekonomicznego i politycznego

Teoria podobieństwa krajów

Wzorce handlu wynikają z :

• Odległości

• Zdolności konkurencyjnej

• Podobieństw kulturowych

• Relacji pomiędzy krajami

Teoria luki technologicznej

• Podstawą specjalizacji w handlu międzynarodowym są różnice (luka) w zaawansowaniu technologicznym

• Luka ma charakter

– Pozytywny dla kraju lidera

– Negatywny dla innych krajów

Teoria luki technologicznej

Dwa poziomy luki technologicznej

- Luka podstawowa

- Zdolność zamknięcia luki

Teoria luki technologicznej

• Luka podstawowa

– Różnice w poziomie technologicznym pomiędzy krajami

Teoria luki technologicznej

• Zdolność zamknięcia luki

– Zdolność kraju względnie słabiej rozwiniętego (z luką negatywną) do uzyskania poziomu zaawansowania technologicznego kraju lidera

Teoria luki technologicznejLuka podstawowa - czynniki

• Nakłady na badania i rozwój,

• Efektywność badań,

• Czas na implementację wyników badań

• Jakość kadr badawczych

• Udział sektora prywatnego w projektach badawczych

• Liczba podmiotów – liderów technologicznych w gospodarce

Teoria luki technologicznejzamykanie luki - czynniki

• opóźnienie w reakcji innych graczy na rynku kraju lidera – słabość konkurencji krajowej

• zagranicznego opóźnienia imitacyjnego –

opóźnienie reakcji krajowych producentów

na działania liderów zagranicznych – słabość

liderów lokalnych w innych krajach

• opóźnienia popytu w kraju imitatora - brak

popytu wewnętrznego.

Teoria współzależności

• Nie ma krajów całkowicie zależnych czy niezależnych ekonomicznie – ale związki po między nimi mogą mieć charakter mniej lub bardziej ścisły

Teoria współzależności

• Zbyt duża zależność oznacza brak pewności co do dostępności pewnych dóbr, usług czy technologii

• Zbyt duża zależność oznacza zbyt silne reakcje jednych krajów na zdarzenia, które maja miejsce w innych

Współzależność

Współzależność oznacza wzajemną zależnośćwynikające z:

• Kosztów alternatywnych (zerwania)

• Integracji

Teoria współzależności

- Keohane, Nye

Aspekty współzależności:

• wrażliwość na wpływy zewnętrzne,

• odporność na wpływy zewnętrzne - wraz z

uwzględnieniem kosztów „utraconych okazji”

pojawiających sie w przypadku zerwania

kontaktów z partnerem

Stopień zależności / współzależności

• Wrażliwość na szoki zewnętrzne

• Podatność (odporność) na oddziaływanie zagraniczne

Teoria współzależności

• Jak silny jest wpływ szoków zagranicznych na lokalną gospodarkę?

• Czy jest możliwe wykorzystanie lokalnych lub zagranicznych zasobów dla minimalizacji wpływu szoku?

Teoria współzależności - Cooper

• Wiąże współzależność instytucjonalną krajów

wysokorozwiniętych z koordynacja ich

wzajemnej polityki handlowej (w wyniku

różnic w rozwoju)

współzależność = integracja

Teoria współzależności - Waltz,

Hirschman

• współzależność pomiędzy homogenicznymi

podmiotami gospodarczymi (państwami)

istnieje wtedy, gdy koszty ich zerwania są

wysokie dla obu stron.

• Jest tak również wtedy, gdy stosunki

pomiędzy krajami są asymetryczne

(zazwyczaj mamy do czynienia z tego typu

sytuacją)

Teoria współzależności - Comeliau

• Współzależność ekonomiczna - wzrost

powiązań handlowych, kapitałowych,

technologicznych pomiędzy poszczególnymi

krajami i regionami.

• Współzależność pogłębia się, gdy tempo

wzrostu wolumenu handlu światowego jest

szybsze niż tempo wzrostu produkcji w

poszczególnych krajach.

Teoria zależności - Frank, Cardoso,

Dos Santos

• Zależność a rozwój peryferii

• zależność oparta jest na powiązaniach grup

nacisku w krajach centrum i krajach

peryferyjnych

• wynika ona z różnego wyposażenia w kapitał,

technologie czy inne środki nacisku

Teoria zależności

• Wynika z problemu zależności międzynarodowej (ekonomicznej i politycznej) lokalnych elit – np. Ameryka Łacińska, WNP

• Dotyczy wpływu tych relacji na kształtowanie się wzorców wymiany międzynarodowej (niekorzystnej dla tych krajów)

Strategiczna polityka handlowa

• Handel zagraniczny staje się domeną strategii rządowej

• Rząd poszukuje możliwości zwiększenia zdolności eksportowych poprzez:

– Zmianę ogólnych warunków funkcjonowania

– Konkretnych warunków dla wybranych branż

Źródła przewagi konkurencyjnej firm międzynarodowych

• Przewagi wynikające ze specyficzności firmy,

• Przewagi lokalizacyjne,

• Korzyści z umiędzynarodowienia

Teoria eklektyczna

• John Dunning (paradygmat OLI)

• Lokalizacja działalności w tym inwestycji zagranicznych zależy od trzech czynników:

– Własności (posiadania) - ownership

– Lokalizacji – localization

– Uwewnętrzenienie zasobów - internalization

Inwestycje

• W poszukiwaniu zasileń (zasobów)

• W poszukiwaniu rynku,

• W poszukiwaniu efektywności,

• W poszukiwaniu aktywów strategicznych

Czynniki własności

• Monopolistyczna własność specyficznych zasobów

– Prawa patentowe

– Zasoby naturalne

• Know-how, technologie, innowacje

Czynniki własności

• Wielkość podmiotu,• Pozycja rynkowa i marka podmiotu,• Nowe i unikalne technologie• Potencjał naukowy,• Wykwalifikowane kadry,• Dostęp do surowców,• Doświadczenie menedżerskie i organizacyjne,• Uprzywilejowanie w dostępie do rynków,• Uprzywilejowanie w dostępie do zasobów,• Wiedza o rynku

Czynniki lokalizacyjnecountry specific advantages

• Ekonomiczne

• Polityczne

• Cywilizacyjne (społeczno-kulturowe)

Czynniki lokalizacyjne

• Dostępność zasobów,• Infrastruktura,• Administracja i prawo,• Polityka inwestycyjna,• Koszty transportu,• Wielkość rynku,• Bariery językowe i kulturowe,• Ekonomia skali

Uwewnętrznianie kosztów

• Ekonomia skali

• Krzywa uczenia się (doświadczenie)

• Specyficzny dostęp do rynków kapitałowych –źródeł finansowania

Uwewnętrznienie kosztów

• Informacji o rynku,

• Konkurencji,

• Negocjacji,

• Poszukiwania adekwatnych cen i opodatkowania

Teoria konkurencyjności narodów- „diament” Portera

Zdolność konkurencyjna krajów i branż zależy od:

• Warunków czynnikowych – czynników produkcji (zdolność do stałego kreowania, unowocześniania czynników produkcji),

• Warunków popytowych (silna pozycja na własnym rynku),

• Związanych i wspomagających przemysłów (ich nowoczesność)

• Strategii, struktury i konkurencji (współzawodnictwo) w przemyśle.

Źródło: Porter o konkurencji Michael E. Porter , Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne , Warszawa 2001

Strategie Porterowskie

• Skierowana na rynek krajowy,

• Wysokich inwestycji zagranicznych z ścisłą

koordynacją oddziałów,

• Eksportowa z zdecentralizowanym

marketingiem,

• Czysta strategia globalna.