Post on 10-Apr-2018
El bieta M. Kacperska1
Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Mi dzynarodowych Stosunków Gospodarczych
SGGW
POLSKI HANDEL ZAGRANICZNY ZBO AMI I ICH PRZETWORAMI PO INTEGRACJI Z UNI EUROPEJSK
POLISH FOREIGN TRADE IN CEREALS AND CEREAL PRODUCTS AFTER ACCESSION TO THE EUROPEAN UNION
Synopsis. Opracowanie zawiera analiz polskiego handlu zagranicznego zbo ami i ich przetworami w
latach 2003 - I kwarta 2006 z uwzgl dnieniem struktury towarowej, geograficznej i uwarunkowa
handlu po integracji z Uni Europejsk . W latach 2003 – 2005 udzia zbó i produktów ich przetwórstwa
stanowi rednio 7,5% w ogólnej warto ci eksportu rolno-spo ywczego i 7,2% w warto ci importu.
Warto eksportu zbó wykazywa a tendencj wzrostow , a oko o 70% eksportu stanowi y produkty
zbo owe wysoko przetworzone.
S owa kluczowe: handel zagraniczny, zbo a, tendencje, Unia Europejska.
Wst p
Integracja Polski z Uni Europejsk zmieni a zasady dotycz ce handlu zagranicznego,
w czy a nas do wspólnego rynku i zmieni a jego organizacj . Wszystkie te zmienny
dotyczy y rynku zbó i produktów jego przetwórstwa, zarówno w sferze jego organizacji jak
te w handlu zagranicznym. Obserwowany wzrost eksportu zbó i ich przetworów po
integracji z UE, spadek importu oraz utrzymuj ce si dodatnie saldo wymiany sta y si
przedmiotem rozwa a , czy jest to efekt zmian zwi zanych z integracj , czy te innych
czynników? Celem opracowania by a analiza w uj ciu warto ciowym i ilo ciowym handlu
zagranicznego zbó i produktów jego przetwórstwa z okre leniem tendencji, wskazanie
uwarunkowa handlu oraz zmian jego organizacji wynikaj cych z integracji. Analiza swym
zasi giem obejmowa a okres 2003 - I kwarta 2006.
Polski rynek zbó
Krajowe zasoby zbó w Polsce na przestrzeni ostatnich 10 lat kszta towa y si na
poziomie rednio 30 mln ton. W analizowanym okresie 2003 –2005 zasoby zbó zwi kszy y
si z 27 mln ton do prawie 32 mln ton, co by o efektem dobrych zbiorów w 2004 i 2005 r., w
latach tych uzyskiwane plony by y wysokie, kolejno 3,55 t/ha i 3,25 t/ha wobec redniej z
10 lat równej 3,03 t/ha. r. W 2005 zasoby krajowe zbó by y na wysokim poziomie pomimo,
e ich produkcja by a o 9,2% ni sza w stosunku do roku poprzedniego, rekompensowa y j
zapasy. Na nisk produkcj wp yn y mniejszy area zasiewów i niekorzystne warunki
1 Dr in ., Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Mi dzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGGW, ul.
Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, tel. (0-22) 59 34 103, e-mail: elzbieta_kacperska@sggw.pl
261
agroklimatyczne. W 2005 r. zu ycie krajowe wynios o 27 mln ton, i po raz kolejny uleg
zwi kszeniu eksport z 141 tys. ton w 2003 r. do 1,4 mln ton w 2005 r. Zmniejszeniu uleg y
zapasy. W 2006 r. prognozowane s mniejsze zbiory zbó i spadek eksportu przy wzro cie
importu (tab. 1). Tabela 1. Bilans zbó ogó em (tys. ton)
Table 1. General corn balance (thousand tonnes)
Pozycja bilansu 2003 2004 2005 2006 prognoza 2006/05, %
Zapasy pocz tkowe 2603 743 4654 3490 75,0
Produkcja 23347 29561 26846 26320 98,0
Zasoby krajowe 25949 30305 31499 29810 94,6
Import 1077 1027 448 1245 277,9
Ogó em zasoby 27026 31331 31947 31055 97,2
Zu ycie krajowe 26141 25940 27048 28023 103,6
Eksport 141 738 1410 870 61,7
Zapasy ko cowe 743 4654 3490 2162 61,9
ród o:[Rynek... 2006]
Czynniki wp ywaj ce na polski handel zagraniczny zbo em i produktami jego przetwórstwa
Na polski handel zagraniczny zbo ami i produktami jego przetwórstwa maj wp yw
nast puj ce czynniki: czynniki poda owo-popytowe, ceny zbó , kurs walutowy, stawki
frachtowe, wewn trz-unijna organizacja handlu a w ostatnim czasie restrykcje ze strony Rosji.
wiatowa produkcja w 2005 r. jak podaje Departament Rolny USA wynosi a
2008,45 mln ton i by a wy sza od redniej z ostatnich 5 lat, co wskazywa o na nadmiern
poda zbó [Analiza…2006]. Globalne zbiory pszenicy mi kkiej w 2004 r. osi gn y
rekordow ilo 623,8 mln ton i by y o nieca e 13% wy sze od zbiorów w roku poprzednim,
w 2005 roku zmniejszy y si o 9,98 mln ton do 616,77 mln ton. Nadwy ka poda y zbó
wp yn a znacz co na obni enie ich cen na rynku wiatowym. rednie miesi czne ceny
pszenicy mi kkiej w 2003 r. do pierwszej po owy 2004 r. utrzymywa y si na wysokim
poziomie osi gaj c oko o 160 USD/t nast pnie uleg y tendencji spadkowej do 138 USD/t i po
wzro cie do 155 USD/t w marcu 2005 r. uleg y spadkowi. Od wrze nia 2005 r. rednie
miesi czne ceny pszenicy ros y do marca 2006 r., jednak by y one ni sze od cen
uzyskiwanych w poprzednich sezonach [Analiza…2006]. Wyniki krajowej poda y zbó
scharakteryzowano w powy szym punkcie, nale y jednak wspomnie , i w latach 2004 –
2005 kszta towa a si ona na wysokim poziomie dzi ki du ym zapasom pocz tkowym
(tab. 1).
Na wyniki handlu zagranicznego ma wp yw kurs walutowy. W okresie maja 2004 -
2005 du y wp yw na handel mia a aprecjacja z otówki wzgl dem euro i dolara
ameryka skiego. W odniesieniu do zbó istotniejszy by kurs wzgl dem euro, gdy po akcesji
262
zwi kszy y si obroty z pa stwami Unii Europejskiej. Udzia Unii w eksporcie zbó i ich
przetworów osi gn w uj ciu warto ciowym 74% ogó u eksportu tej grupy a w imporcie
90% w 2005 r. W 2005 r. nast pi a deprecjacja z otówki wzgl dem euro, to spowodowa o
os abienie z otego i polepszenie warunków eksportu, jednak od wrze nia 2005 r. z otówka
zacz a si ponownie umacnia wobec euro, a to pogorszy o warunki eksportu i polepszy o
warunki importu.
Kolejnym czynnikiem wp ywaj cym na handel zagraniczny by poziom stawki
frachtowej. Stawki frachtowe istotnie wp ywaj na handel zbo em a zbyt wysokie – jak
obserwowano w 2004 mog znacznie ograniczy wymian handlow . Wska nikiem tendencji
na mi dzynarodowych rynkach eglugowych jest notowany na Londy skiej Gie dzie
Terminowej Ba tycki Indeks Frachtowy (BDI). Jest on kalkulowany na podstawie kilkunastu
reprezentacyjnych tras, maj cych najwi ksze znaczenie w wiatowym transporcie morskim a
jego poziom odzwierciedla tendencje cen przewozów. W przypadku handlu zbo em
przydatny jest wska nik dla stawek przewozów statkami panama [Polski… 2005]. Od 1995 r.
BDI waha si w granicach 1000 –2000 punktów, natomiast w ostatnich latach nast pi jego
znaczny wzrost. W 2004 r. odnotowano rekordowy poziom BDI ponad 6000 punktów, co
by o efektem ograniczenia zapotrzebowania importowego ze strony Chin na surowce. W 2005
r. obserwowano spadek poziomu BDI do 1749 punktów, co by o rezultatem redukcji importu
elaza, w gla i zwi kszeniem poda y statków a nast pnie jego powolny wzrost do 3000
punktów.
Integracja Polski z Unia Europejsk jest kolejnym czynnikiem wp ywaj cym na zmiany
organizacji handlu zbo ami i jego obroty. W czenie Polski do Unii Europejskiej
spowodowa o w czenie nas do wspólnej taryfy celnej, do wspólnego rynku oraz wspólnej
polityki rolnej. Spowodowa o to istotne zmiany w organizacji rynków rolnych, w tym zbó
oraz w ich handlu zagranicznym. Na rynku zbó obowi zuj przepisy unijne, najwa niejsze z
nich to:
1. Rozporz dzenie Rady (WE) nr 1784/2003 z 29 wrze nia 2003 r. w sprawie wspólnej
organizacji rynku zbó ,
2. Rozporz dzenie Komisji (WE) nr 1342/2003 ustalaj ce zasady stosowania systemu
pozwole na przywóz i wywóz zbó i ry u,
3. Rozporz dzenie Komisji (WE) nr 1518/95 ustanawiaj ce zasady stosowania
rozporz dze Komisji w zakresie systemu przywozu i wywozu produktów
przetworzonych na bazie zbó i ry u oraz zasady stosowania systemu pozwole na
wywóz i przywóz zbó i ry u.
263
4. Rozporz dzenie Komisji (WE) nr 1517/95 ustanawiaj ce zasady stosowania
rozporz dzenia Komisji w odniesieniu do mieszanek paszowych pochodzenia
zbo owego i zasady stosowania systemu pozwole przywozu i wywozu zbó i ry u,
5. Rozporz dzenie Komisji (WE) nr 1501/95 ustanawiaj ce zasady w sprawie
przyznawania refundacji wywozowych do zbó oraz rodków podejmowanych w
przypadku wyst powania zak óce na ryku zbó ,
6. Rozporz dzenie Komisji (EWG) nr 1680/78 w sprawia dostosowania refundacji
wywozowych do s odu.
W ramach mechanizmów obowi zuj cych w UE, ka dy przedsi biorca pragn cy
dokonywa obrotów handlowych z zagranic musi zarejestrowa si w Centralnym Rejestrze
Przedsi biorców ARR. W obrotach handlowych z krajami trzecimi s wymagane pozwolenia
w przypadku przywozu i wywozu. Pozwolenia s wydawane przez pa stwa cz onkowskie,
ka demu wnioskodawcy po wniesieniu przez niego zabezpieczenia. W przypadku przywozu
pozwolenia s wymagane przy przywozie ka dej ilo ci zbó w ramach kontyngentów
taryfowych, jak te bez preferencji (s odst pstwa, je li ilo ci s niewielkie i nie maj
znacznego wp ywu na poda na rynku). Wnioski o pozwolenie przywozu sk ada si w ARR w
terminach ustalonych przez KE [Handel… 2006] Wraz z wnioskiem nale y wp aci
zabezpieczenia dla przywozu w wysoko ci 1 euro/t w przypadku przywozu poza
kontyngentem je li wysoko stawki celnej nie zosta a ustalona w dniu z o enia wniosku, gdy
stawka zosta a ustalona zabezpieczenie wynosi od 15 euro/t do 0,5 euro/t w zale no ci od
rodzaju produktów i kraju pochodzenia. Zabezpieczenie musi by dost pne dla ARR w dniu
z o enia wniosku do godz. 1300
. Pozwolenia s wydawane przez ARR, gdy dotycz przywozu
zbó poza kontyngentem, natomiast w ramach kontyngentu wydaje KE. Pozwolenia s wa ne
na terenie ca ej Unii od 45 dni do 4 miesi cy po zako czeniu miesi ca, w którym wydano
pozwolenie. Po dokonaniu importu ostemplowane przez urz dy celne pozwolenie nale y
zwróci do ARR w terminie 2 miesi cy, co umo liwia odbiór zabezpieczenia.
Przy wywozie zbó obowi zuj podobne zasady. W tym przypadku nale y równie
wyst pi o pozwolenie. Wraz z wnioskiem nale y wnie kwot zabezpieczenia w wysoko ci
5 euro/t przy wywozie produktów zbo owych bez refundacji i 20 euro/t z refundacj .
Pozwolenia s wydawane przez ARR. Po dokonaniu wywozu przedsi biorca jest
zobowi zany zwróci potwierdzone przez s u by celne pozwolenie. Po dokonaniu wywozu
przedsi biorca mo e ubiega si o wyp at refundacji wywozowej zgodnie z ogólnymi
zasadami handlu zagranicznego [Handel… 2006].
264
Sprzeda zbó na rynku wspólnotowym jest regulowana przez Rozporz dzenie Komisji
(EWG) nr 2131/93. W ramach sprzeda y na rynek wewn trzny UE odbywa si to w formie
przetargu, minimalna ilo zbó wynosi 20 ton dla ka dego magazynu interwencyjnego. W
przypadku sprzeda y zbó z zapasów interwencyjnych na eksport wymagane jest posiadanie
pozwolenia na wywóz, minimalna ilo wywozu wynosi 500 ton.
Istotnym czynnikiem ograniczaj cym handel zbo ami by o wprowadzenie przez Rosj
restrykcji dotycz cych importu produktów pochodzenia ro linnego z Polski, w tym zbó .
Restrykcje te w przypadku zbó nie by y drastyczne, gdy Rosja mia a niewielki udzia w
eksporcie.
Handel zagraniczny na rynku zbó i produktów jego przetwórstwa
Handel zagraniczny na rynku zbó wykazywa tendencj wzrostow i w badanym okresie
poza 2004 r. wykazywa dodatnie saldo obrotów, które w 2005 r. wynosi o 251 mln euro (rys.
1). W latach 2003-2005 nast pi ponad dwukrotny wzrost eksportu zbó i produktów ich
przetwórstwa z 740,0 tys. ton do 1635,2 tys. ton. W I kwartale 2006 tendencja wzrostowa
zosta a utrzymana wolumen eksportu wzrós ponad dwukrotne w stosunku do analogicznego
okresu z roku poprzedniego, osi gaj c warto 145,2 mln euro. rednioroczny udzia u tej grupy
w eksporcie artyku ów rolno-spo ywczych wynosi 7,5% a w imporcie 7,2% (tab. 2).
W uj ciu warto ciowym eksport zbó i ich przetworów zwi kszy si o 64% w latach
2003-2005, a w I kwartale 2006 o 42%. W strukturze towarowej w badanym okresie
dominowa y produkty przetworzone, ich czny udzia stanowi rednio oko o 80%, w tym
produkty wysoko-przetworzone posiada y dominuj c pozycj (tab. 2).
-100
0
100
200
300
400
500
600
700
2003 2004 2005 I-kw 2006
lata
mln E
UR
Eksport Import Saldo
Rysunek 1. Polski handel zagraniczny zbo em i produktami jego przetwórstwa w okresie od roku 2003 do I
kwarta u 2006 (w mln EUR)
Figure 1. Polish foreign trade in cereals and cereal products between 2003 and the 1st quarter of 2006 (million
EUR)
ród o: opracowanie w asne na podstawie: [Polski... 2006, Analiza... 2006]
Import zbó i produktów jego przetwórstwa w okresie 2003-2005 utrzymywa si na
poziomie oko o 1,0 mln ton. W uj ciu warto ciowym import zbó po wzro cie warto ci w
2004 r do 374,1 mln euro, zmniejszy si w kolejnym roku o 8,7 p.p.(tab. 2).
265
Tabela 2. Handel zagraniczny zbo ami i produktami przetwórstwa zbó w latach 2003- I kwarta 2006 (w mln
EUR)
Table 2. Foreign trade in corn and its preserves from 2003 to the1st quarter of 2006 (mln EUR)
Eksport Import Pozycja kalkulacyjna
2003 2004 2005 I-kw 2006 2003 2004 2005 I-kw 2006
Obroty handlowe w mln EUR w mln EUR
Ziarno zbó 64,7 36,2 146,7 31,5 106,5 180,5 116,0 32,3
Produkty pierwotnego przetwórstwa 26,8 28,5 29,5 8,1 80,3 101,4 103,5 24,7
Produkty wysoko przetworzone 195,0 296,3 416,0 105,6 55,2 92,2 121,9 36,1
Razem zbo a i ich przetwórstwo 286,5 361,0 592,2 145,2 242,0 374,1 341,4 93,1
Struktura towarowa handlu zbó w % w %
Ziarno zbó 22,6 10,0 24,8 21,7 44,0 48,2 34,0 34,7
Produkty pierwotnego przetwórstwa 9,4 7,9 5,0 5,6 33,2 27,1 30,3 26,5
Produkty wysoko przetworzone 68,1 82,1 70,2 72,7 22,8 24,6 35,7 38,8
Razem zbo a i ich przetwórstwo 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Dynamika handlu w % w %
Wzrost/spadek, rok do roku 100,0 126,0 164,0 142,6 100,0 154,6 91,3 97,8
w % w % Udzia zbó i ich przetworów w
polskim handlu zagranicznym
artyku ami rolno-spo ywczymi 7,2 6,9 8,4 7,5 6,8 8,5 6,3 6,1
ród o: opracowanie w asne na podstawie: [Polski... 2006, Analiza... 2006]
W strukturze polskiego eksportu zbó w latach 2003 –2005 wszystkie grupy towarowe
wykazywa y tendencj wzrostow . Dominuj c pozycj posiada y produkty wysoko-
przetworzone z warto ci sprzeda y 416 mln euro. Równie eksport ziarna zbó wykazywa
tendencj wzrostow , a po integracji Polski z pa stwami Unii Europejskiej jego sprzeda
zwi kszy a si 4-krotnie wskutek nadwy ki poda y na polskim rynku po zbiorach w 2004 i
2005 r. (rys. 2).
0
100
200
300
400
500
2003 2004 2005
lata
mln
EU
R
Ziarno zbó
Produkty pierwotnego przetwórstwa
Produkty wysoko przetworzone
Rysunek 2. Struktura polskiego eksportu zbó i ich przetworów w latach 2003-2005 w mln EUR
Figure 2. Structure of Polish exports of cereals and cereal products in 2003 through 2005, million EUR
ród o: jak rys. 1.
266
0
50
100
150
200
2003 2004 2005
lata
mln
EU
R
Ziarno zbó
Produkty pierwotnego przetwórstwa
Produkty wysoko przetworzone
Rysunek 3. Struktura polskiego importu zbó i ich przetworów w latach 2003-2005 w mln EUR
Figure 3. Structure of Polish imports of cereals and cereal products in 2003 through 2005, million EUR ród o:
jak rys. 1.
W strukturze importu najwi kszy udzia w tej grupie stanowi o ziarno zbó z tendencj
spadkow . W 2005 r. zakupiono 1070,4 tys. ton ziarna zbó o warto ci 116 mln euro. O
zaledwie 6 mln euro wi cej zaimportowano produktów wysoko-przetworzonych pochodzenie
zbo owego, co stanowi o 36% ca o ci importu tej grupy (tab. 2 i rys 3). W I kwartale 2006
import zbó uleg zmniejszeniu o 2,1 mln euro w porównaniu do analogicznego okresu z roku
poprzedniego osi gaj c warto 93,1 mln euro.
Tendencje w handlu zagranicznym ziarna zbó
Rok 2004 r. by kolejnym rokiem, gdzie w polskim handlu zagranicznym ziarnem zbó
nast pi znaczny wzrost importu, b d cy skutkiem niskich zbiorów w 2003 r., przy
jednoczesnym wysokim (o 50%) spadku eksportu. W efekcie ponad 3-krotnie pog bi si
ujemny bilans polskiej wymiany handlowej ziarna zbó do minus 140,63 mln euro. W 2005 r.
saldo obrotów ziarnem zbó zdecydowanie poprawi o si , wskutek znacznego wzrostu
eksportu b d cego efektem nadwy ki poda y ziarna zbó po zbiorach w 2004 i 2005 r. i
zmniejszonego wolumenu importu o 41% (rys. 2 i 3). W I kwartale 2006 r. odnotowano
znaczny wzrost eksportu ziarna zbó , warto jego sprzeda y wynosi a 31,5 mln euro i by o o
ponad 3-krotnie wy sza w stosunku do roku poprzedniego.
W analizowanym okresie najwi kszy udzia w strukturze towarowej eksportu mia a
pszenica i mieszanka yta z pszenic . Udzia tej grupy w strukturze eksportu ziarna zbó
charakteryzowa si tendencj malej c (w uj ciu warto ciowym 96% w 2003 r. poprzez 58,8%
w 2004 r. do 30,6% w 2005% i uj ciu ilo ciowym w 2003 r. 97,4%, w 2004 r. 66,3%, w 2005 r.
32,9%). W I kwartale 2006 r. pszenica i jej mieszanka z ytem równie zajmowa a najwy sz
pozycj w uj ciu warto ciowym 37% a w ilo ciowym 42,5%. G ównymi jej odbiorcami w
badanym okresie by a Algieria (55% ilo ci w 2004 r., 40% w 2005 r. i 60% w I kw. 2006 r.).
267
W latach 2004-2005 na drugiej pozycji w eksporcie ziaren zbó by o yto. W 2005 r.
sprzedano go 346,9 tys. ton za 35,1 mln euro. G ównymi odbiorcami w analizowanym okresie
by y: Hiszpania (27% w 2004 r., 32% w 2005 r., 22% w I kw. 2006 r.), Holandia (25% w
2004 r., 29% w 2005 r., i 16% w I kw. 2006 r.), Niemcy (8% w 2004 r., 22% w 2005 r., i 17%
w I kw. 2006 r.). Do 2005 r. pszenica i yto stanowi y oko o 90% w strukturze towarowej
eksportu ziarna zbó , natomiast w 2005 nast pi wzrost ilo ci eksportowanego ziarna
kukurydzy, j czmienia i owsa. G ównymi odbiorcami kukurydzy by y Niemcy (47% w
analizowanym okresie), Portugalia, Hiszpania, Dania i Litwa. J czmie sprzedawano do
Hiszpanii, Niemiec, Holandii I Danii. Udzia najwa niejszych zbó w polskim handlu
zagranicznym w 2005 r. przedstawia rysunek 4 i tabela 3.
Tabela 3. Eksport najwa niejszych gatunków zbó z Polski w okresie 2004 - I kw 2006
Table 3. Polish exports of the most important cereals, 2004 through the 1st quarter of 2006
Eksport w mln EUR Eksport w tys. ton Gatunki zbó
2003 2004 2005 I kw. 2006 2003 2004 2005 I kw. 2006
Pszenica i jej
mieszanka z ytem 62,1 21,3 44,9 11,7 559,8 191,8 445,2 95,5
yto 1,2 10,5 35,1 2,7 10,0 80,9 346,9 13,6
J czmie 0,0 0,0 13,4 1,2 0,0 0,1 112,7 2,6
Owies 0,2 0,1 10,4 2,1 2,4 1,2 93,8 16,7
Kukurydza 0,3 1,7 30,2 11,4 0,2 9,8 255,0 83,7
Ry 0,5 1,8 2,4 0,5 1,4 3,7 6,7 1,8
Pozosta e (sorgo,
gryka, proso i inne) 0,4 0,7 10,3 1,9 1,1 1,8 94,1 11,0
Razem 64,74 36,2 146,7 31,5 574,96 289,2 1354,4 225,0
ród o: [Polski... 2006, Analiza... 2006]
W imporcie ziarna zbó do Polski dominuj pszenica i mieszanka yta z pszenic ,
j czmie i kukurydza. Warto importu do 2004 r. by a rosn ca, jednak po dobrych zbiorach
w Polsce w latach 2004 i 2005 import zmniejszy si o 349 tys. ton. G ównymi dostawcami
pszenicy na rynek Polski by y w analizowanym okresie Czechy, S owacja, Niemcy
Kazachstan i W gry. J czmie sprowadzali my g ównie z Czech, Danii, S owacji a
kukurydz ze S owacji, W gier, Francji, Czech i Niemiec.
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Eksport Import
Pozosta e
Ry
Kukurydza
Owies
J czmie
yto
Pszenica i jej mieszanka z
ytem
Rysunek 4. Udzia najwa niejszych gatunków zbó w polskim handlu zagranicznym w 2005 r. w %
Figure 4. Share of the most important cereals in Polish foreign trade in 2005 (%)
ród o: jak w rys. 2.
268
Tendencje w handlu zagranicznym na rynku przetworzonych produktów zbo owych
W analizowanym okresie przetworzone produkty zbo owe stanowi y dominuj c
pozycj w polskim eksporcie (oko o 80% ogó u eksportu tej grupy) i oko o 50% w imporcie.
Przetworzone produkty zbo owe s dzielone na dwie grupy: produkty pierwotnego
przetwórstwa zbó i wysoko przetworzone. Produkty pierwotnego przetwórstwa, do których
zaliczamy: m ki, kasze, p atki, s ód, gluten, otr by, ruty, skrobie itp. charakteryzowa y si
powolnie rosn c tendencj w eksporcie i imporcie. Ich udzia w eksporcie stanowi w 2003 r.
9,4% a w 2005 r. 5,0%, za w imporcie rednio ponad 30% w badanym okresie. Saldo
obrotów w latach 2003-I kw. 2006 by o ujemne z tendencj malej c .
W strukturze towarowej eksportu produktów pierwotnego przetwórstwa zbó w
analizowanym okresie dominowa y: gluten a po nim s ód oraz m ka pszenna i ytnio-pszenna
(rys. 5). Udzia wy ej wymienionych produktów w eksporcie tej grupy wynosi oko o 94% w
2003 r. w uj ciu warto ciowym i ilo ciowym i zmniejszy si do 87% w uj ciu warto ciowym
i 76% w uj ciu ilo ciowy. W 2005 r. odnotowano wzrost warto ci eksportu produktów
pierwotnego przetwórstwa poza s odem, którego wyeksportowana ilo zmniejszy a si o
blisko 50%. W I kw. 2006 r. zaobserwowano wzrost eksportu o 0,6 mln euro w odniesieniu
do analogicznego okresu roku poprzedniego (tab. 4)
Tabela 4. Eksport produktów pierwotnego przetwórstwa zbó w okresie 2004- I kwarta 2006
Table 4. Exports of products of primary cereal processing in 2004 through the 1st quarter of 2006
Eksport w mln EUR Eksport w tys. ton Produkty pierwotnego
przetwórstwa zbó 2004 2005 Dynamika
2004=100
Udzia
w %
I kw.
20062004 2005
I kw.
2006
M ka pszenna i ytnio-pszenna 1,5 3,3 220 11,2 1,0 7,1 17,0 4,6
M ka z pozosta ych zbó 0,1 0,4 400 1,4 0,2 0,2 1,9 1,1
Kasze, grysiki i granulki zbo owe 1,0 1,7 170 5,8 0,5 2,3 5,1 1,4
Ziarna zbó obrobione inaczej jw 0,1 1,0 1000 3,4 0,1 0,6 5,8 0,2
S ód palony b d nie 9,2 4,4 48 14,9 0,9 35,6 18,4 4,2
Gluten pszenny suszony b d nie 16,2 17,9 110 60,7 5,0 23,2 27,0 7,7
Otr by, ruta i inne pozosta o ci 0,3 0,7 233 2,4 0,3 3,5 6,8 2,3
Skrobie zbo owe 0,03 0,05 167 0,2 0,01 0,01 0,1 0,02
Razem 28,5 29,5 104 100 8,1 72,5 82,0 21,5
ród o: [Polski... 2006, Analiza... 2006] i obliczenia w asne.
G ównymi odbiorcami glutenu by y USA (ponad 60%), Norwegia, Tajlandia, W gry,
Rosja. S ód w ponad 90% sprzedawano do Rosji do 2004 r., w 2005 r. sprzedano tam 75%
ogó u eksportowanego s odu, jednak wprowadzony zakaz importu spowodowa spadek
wywozu. W I kwartale 2006 r. 95% wyeksportowanego s odu trafi o na rynek niemiecki.
M k sprzedawano g ównie do Niemiec (68% wolumenu w 2005 r. i 88% w I kw. 2006 r.),
Indonezji, Bia orusi.
269
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Eksport Import
Skrobie zbo owe
Otr by, ruty
Gluten pszenny
S ód
Ziarna zbó obrobionew
inny sposóbKasze, grysiki itp..
M ka z pozosta ych zbó
M ka pszenna i ytnio-
pszenna
Rysunek 5. Struktura handlu zagranicznego produktów pierwotnego przetwórstwa zbó w 2005 r.
Figure 5. Structure of foreign trade in products of primary cereal processing in 2005
ród o: jak rys. 2.
Struktura importu produktów pierwotnego przetwórstwa zbó jest bardziej
zró nicowana (rys. 5). Dominuj c pozycj w imporcie (40% w uj ciu ilo ciowym) zajmuje
s ód, którego wolumen kszta towa si na poziomie 180 tys. ton w analizowanym okresie.
S ód sprowadzano do Polski z Czech (ponad 50% w uj ciu ilo ciowym w analizowanym
okresie), S owacji, Niemiec. Na drugiej pozycji w polskim imporcie znajduj si kasze,
grysiki i granulki zbo owe z tendencj rosn c . Sprowadzanie g ownie z W gier (36%),
Francji i W och. Znacz cy udzia mia y te m ka pszenna i ytnio-pszenna, których wolumen
importu w 2005 r. wynosi 35,6 tys. ton, sprowadzana g ównie z Niemiec, Czech, Francji,
Estonii [Wi cej w: Polski… 2006].
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Eksport Import
Wyroby
piekarskie
p atki zbo owe
makarony
Rysunek 6. Struktura handlu zagranicznego wysoko-przetworzonych produktów zbo owych w 2005 r.
Figure 6. Structure of foreign trade in highly processed cereal products in 2005
ród o: jak rys. 2.
Drug grup w ród przetworzonych produktów zbo owych zdecydowanie wa niejsz
(w wolumenie eksportu) stanowi produkty wysoko przetworzone, do których zaliczamy:
ciasto makaronowe np. spaghetti, makaron, kuskus, jak te gotowane i nadziewane (mi sem i
innymi substancjami), przetwory spo ywcze otrzymywane przez sp cznienie lub pra enie
zbó lub produktów zbo owych, chleb, bu ki, pieczywo cukiernicze, ciasta i ciastka,
herbatniki i inne wyroby piekarskie.
270
Bilans obrotów handlowych wysoko przetworzonych produktów zbo owych w latach
2003-2005 i w I kwartale 2006 r. by dodatni z tendencj rosn c , osi gaj c warto
294,1 mln euro na koniec 2005 r. W tej grupie produktów najwi kszy udzia w eksporcie
stanowi wyroby piekarskie (79% w uj ciu ilo ciowym i ponad 80% w uj ciu warto ciowym
w badanym okresie), których warto eksportu wzros a ponad 2,2 krotnie z 148,4 mln euro w
2003 r. do 339,7 mln euro w 2005 r. W I kwartale 2006 r. warto eksportu by a prawie
20 mln euro wy sza w porównaniu do roku poprzedniego. Wyroby te sprzedawano g ównie
do Niemiec, Czech, na W gry, do Rosji i na S owacj .
Oko o 14% udzia w eksporcie wysoko przetworzonych produktów zbo owych w
analizowanym okresie posiada y przetwory spo ywcze. Eksport przetworów spo ywczych
charakteryzowa si tendencj rosn c a warto eksportu wzros a z 31,3 mln euro w 2003 r.
do 57,5 mln euro w 2005 r. (tab. 5). W I kwartale 2006 r. warto sprzedanych za granic
produktów spo ywczych by a o 2,3 mln euro wy sza w stosunku do I kwarta u 2005 r. W ród
odbiorców p atków zbo owych, ziarna pra onego lub sp cznia ego by y: Niemcy, Turcja,
Czechy, W gry, Rosja. Najmniejszy udzia w grupie produktów wysoko-przetworzonych
zajmowa o ciasto makaronowe i jego wyroby. G ównymi jego nabywcami by y Wielka
Brytania, Niemcy, USA, Ukraina.
Tabela 5. Eksport wysoko-przetworzonych produktów zbo owych w latach 2004- I kwarta 2006
Table 5. Export of highly processed cereal products in 2004 through the 1st quarter of 2006
Eksport w mln EUR Eksport w tys. ton Wysoko-przetworzone
produkty zbo owe 2003 2004 2005Dynamika
2004=100
Udzia
w %
I kw.
20062003 2004 2005
I kw.
2006
Ciasto makaronowe,
spaghetti, makaron, kuskus 15,3 17,2 18,9 110 4,5 3,3 5,9 8,1 8,4 1,8
Przetwory spo ywcze
otrzymane przez pra enie
ziarna i sp cznienie
31,3 40,5 57,5 142 13,8 15,1 19,6 22,6 32,7 9,2
Chleb, bu ki, pieczywo i
wyroby piekarskie 148,4 238,6 339,7 142 81,7 87,1 84,9 125,9 157,8 41,2
Razem 195,0 296,3 416,0 140 100,0 43,0 110,4 156,7 198,8 52,3
ród o: jak w tabeli 3.
Dominuj c pozycj w imporcie do Polski w ród produktów wysoko przetworzonych
zajmowa y wyroby piekarskie. Ich udzia w analizowanym okresie waha si w granicach od
56% do 63% w uj ciu ilo ciowym. Wyroby te charakteryzowa y si najwy sz dynamik
wzrostu importu. Sprowadzano je g ównie z Niemiec, W och, Czech i Bu garii. Ciasto
makaronowe i jego wyroby plasowa y si na drugiej pozycji w imporcie, ich udzia wynosi
oko o 20% z tendencj rosn c . Sprowadzano je g ównie z: W och, Wietnamu, Czech i
Grecji. P atki zbo owe stanowi y oko o 9% w imporcie w 2005 r. z tendencj rosn c w
analizowanym okresie.
271
Wnioski
Z analizy handlu zagranicznego zbó i ich produktów mo na wyci gn nast puj ce
wnioski:
1. W latach 2004 –2005 r. na polskim rynku zbó wyst powa a nadwy ka poda y,
b d ca wynikiem wysokich zbiorów i zapasów.
2. Handel zagraniczny na rynku zbó charakteryzowa si tendencj wzrostow i w
2005 r. osi gn dodatnie saldo obrotów.
3. W strukturze towarowej zbó i produktów jego przetwórstwa najwi kszy udzia
zarówno w eksporcie jak te w imporcie mia y wysoko przetworzone produkty a
nastepnie ziarna zbó .
4. Po integracji Polski z Uni Europejsk pa stwa Unii sta y si g ównymi
odbiorcami polskich zbó i produktów zbo owych. W 2005 r. ich udzia w
strukturze geograficznej eksportu wynosi 74% i analogicznie importu 90%. Saldo
wymiany z UE-24 zbó i produktów ich przetwórstwa uleg o poprawie z minus 43
mld euro do plus 130 mln euro w 2005 r.
5. W ród czynników wp ywaj cych na handel zagraniczny na rynku zbó nale y
wymieni : globaln poda i popyt, krajowe zasoby, ceny, kurs walutowy i zmiany
organizacji handlu wynikaj ce z integracji z Uni Europejsk .
Nie mo na udzieli jednoznacznej odpowiedzi na postawione we wst pie pytanie, czy
obserwowany wzrost eksportu zbó i ich przetworów po integracji z UE, spadek importu oraz
utrzymuj ce si dodatnie saldo wymiany s efektem integracji, czy te innych czynników. Z
analizy wynika, e zarówno ceny i sytuacja poda owa wp yn y na znacz cy wzrost eksportu
zbó i produktów ich przetwórstwa jak i w czenie Polski do wspólnego rynku UE i
wynikaj ce z tego efekty kreacji i przesuni cia handlu.
Literatura
Analiza polskiego handlu zagranicznego w pierwszym kwartale 2006. (2006) FAPA/FAMMU Warszawa.
Handel zagraniczny produktami rolno-spo ywczymi. Stan i perspektywy., Analizy rynkowe. (2006) Nr 23.
IERiG , Warszawa.
Handel zagraniczny na rynku zbó , ry u i nasion. (2006). www.arr.gov.pl
Polski handel zagraniczny artyku ami rolno-spo ywczymi w 2003 r. (2004) FAPA/FAMU, Warszawa.
Polski handel zagraniczny artyku ami rolno-spo ywczymi w 2004 r., (2005) FAPA/FAMMU, Warszawa.
Polski handel zagraniczny artyku ami rolno-spo ywczymi w 2005 r., (2006) FAPA/FAMMU, Warszawa.
Rynek zbó . Stan i perspektywy. Analizy rynkowe. (2006) IERiG -PIB, ARR, MRiRW, Nr 30, Warszawa.
Abstract. The paper presents an analysis of Polish foreign trade in cereals and cereal products in 2003
through the first quarter of 2006, including breakdown by product and geographical destination as well as
trade conditions after the Polish accession to the European Union. In the years 2003 through 2005 cereals
and cereal products amounted to 7.5% of the total agro-food export value, and 7.2% of imports. Value of
cereal exports increased through time. Moreover, 70% of exports represented highly processed cereal
products.
Key words: foreign trade, corn, trends, the European Union
272