El bieta M. Kacperska1

Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Mi dzynarodowych Stosunków Gospodarczych

SGGW

POLSKI HANDEL ZAGRANICZNY ZBO AMI I ICH PRZETWORAMI PO INTEGRACJI Z UNI EUROPEJSK

POLISH FOREIGN TRADE IN CEREALS AND CEREAL PRODUCTS AFTER ACCESSION TO THE EUROPEAN UNION

Synopsis. Opracowanie zawiera analiz polskiego handlu zagranicznego zbo ami i ich przetworami w

latach 2003 - I kwarta 2006 z uwzgl dnieniem struktury towarowej, geograficznej i uwarunkowa

handlu po integracji z Uni Europejsk . W latach 2003 – 2005 udzia zbó i produktów ich przetwórstwa

stanowi rednio 7,5% w ogólnej warto ci eksportu rolno-spo ywczego i 7,2% w warto ci importu.

Warto eksportu zbó wykazywa a tendencj wzrostow , a oko o 70% eksportu stanowi y produkty

zbo owe wysoko przetworzone.

S owa kluczowe: handel zagraniczny, zbo a, tendencje, Unia Europejska.

Wst p

Integracja Polski z Uni Europejsk zmieni a zasady dotycz ce handlu zagranicznego,

w czy a nas do wspólnego rynku i zmieni a jego organizacj . Wszystkie te zmienny

dotyczy y rynku zbó i produktów jego przetwórstwa, zarówno w sferze jego organizacji jak

te w handlu zagranicznym. Obserwowany wzrost eksportu zbó i ich przetworów po

integracji z UE, spadek importu oraz utrzymuj ce si dodatnie saldo wymiany sta y si

przedmiotem rozwa a , czy jest to efekt zmian zwi zanych z integracj , czy te innych

czynników? Celem opracowania by a analiza w uj ciu warto ciowym i ilo ciowym handlu

zagranicznego zbó i produktów jego przetwórstwa z okre leniem tendencji, wskazanie

uwarunkowa handlu oraz zmian jego organizacji wynikaj cych z integracji. Analiza swym

zasi giem obejmowa a okres 2003 - I kwarta 2006.

Polski rynek zbó

Krajowe zasoby zbó w Polsce na przestrzeni ostatnich 10 lat kszta towa y si na

poziomie rednio 30 mln ton. W analizowanym okresie 2003 –2005 zasoby zbó zwi kszy y

si z 27 mln ton do prawie 32 mln ton, co by o efektem dobrych zbiorów w 2004 i 2005 r., w

latach tych uzyskiwane plony by y wysokie, kolejno 3,55 t/ha i 3,25 t/ha wobec redniej z

10 lat równej 3,03 t/ha. r. W 2005 zasoby krajowe zbó by y na wysokim poziomie pomimo,

e ich produkcja by a o 9,2% ni sza w stosunku do roku poprzedniego, rekompensowa y j

zapasy. Na nisk produkcj wp yn y mniejszy area zasiewów i niekorzystne warunki

1 Dr in ., Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Mi dzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGGW, ul.

Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, tel. (0-22) 59 34 103, e-mail: elzbieta_kacperska@sggw.pl

261

agroklimatyczne. W 2005 r. zu ycie krajowe wynios o 27 mln ton, i po raz kolejny uleg

zwi kszeniu eksport z 141 tys. ton w 2003 r. do 1,4 mln ton w 2005 r. Zmniejszeniu uleg y

zapasy. W 2006 r. prognozowane s mniejsze zbiory zbó i spadek eksportu przy wzro cie

importu (tab. 1). Tabela 1. Bilans zbó ogó em (tys. ton)

Table 1. General corn balance (thousand tonnes)

Pozycja bilansu 2003 2004 2005 2006 prognoza 2006/05, %

Zapasy pocz tkowe 2603 743 4654 3490 75,0

Produkcja 23347 29561 26846 26320 98,0

Zasoby krajowe 25949 30305 31499 29810 94,6

Import 1077 1027 448 1245 277,9

Ogó em zasoby 27026 31331 31947 31055 97,2

Zu ycie krajowe 26141 25940 27048 28023 103,6

Eksport 141 738 1410 870 61,7

Zapasy ko cowe 743 4654 3490 2162 61,9

ród o:[Rynek... 2006]

Czynniki wp ywaj ce na polski handel zagraniczny zbo em i produktami jego przetwórstwa

Na polski handel zagraniczny zbo ami i produktami jego przetwórstwa maj wp yw

nast puj ce czynniki: czynniki poda owo-popytowe, ceny zbó , kurs walutowy, stawki

frachtowe, wewn trz-unijna organizacja handlu a w ostatnim czasie restrykcje ze strony Rosji.

wiatowa produkcja w 2005 r. jak podaje Departament Rolny USA wynosi a

2008,45 mln ton i by a wy sza od redniej z ostatnich 5 lat, co wskazywa o na nadmiern

poda zbó [Analiza…2006]. Globalne zbiory pszenicy mi kkiej w 2004 r. osi gn y

rekordow ilo 623,8 mln ton i by y o nieca e 13% wy sze od zbiorów w roku poprzednim,

w 2005 roku zmniejszy y si o 9,98 mln ton do 616,77 mln ton. Nadwy ka poda y zbó

wp yn a znacz co na obni enie ich cen na rynku wiatowym. rednie miesi czne ceny

pszenicy mi kkiej w 2003 r. do pierwszej po owy 2004 r. utrzymywa y si na wysokim

poziomie osi gaj c oko o 160 USD/t nast pnie uleg y tendencji spadkowej do 138 USD/t i po

wzro cie do 155 USD/t w marcu 2005 r. uleg y spadkowi. Od wrze nia 2005 r. rednie

miesi czne ceny pszenicy ros y do marca 2006 r., jednak by y one ni sze od cen

uzyskiwanych w poprzednich sezonach [Analiza…2006]. Wyniki krajowej poda y zbó

scharakteryzowano w powy szym punkcie, nale y jednak wspomnie , i w latach 2004 –

2005 kszta towa a si ona na wysokim poziomie dzi ki du ym zapasom pocz tkowym

(tab. 1).

Na wyniki handlu zagranicznego ma wp yw kurs walutowy. W okresie maja 2004 -

2005 du y wp yw na handel mia a aprecjacja z otówki wzgl dem euro i dolara

ameryka skiego. W odniesieniu do zbó istotniejszy by kurs wzgl dem euro, gdy po akcesji

262

zwi kszy y si obroty z pa stwami Unii Europejskiej. Udzia Unii w eksporcie zbó i ich

przetworów osi gn w uj ciu warto ciowym 74% ogó u eksportu tej grupy a w imporcie

90% w 2005 r. W 2005 r. nast pi a deprecjacja z otówki wzgl dem euro, to spowodowa o

os abienie z otego i polepszenie warunków eksportu, jednak od wrze nia 2005 r. z otówka

zacz a si ponownie umacnia wobec euro, a to pogorszy o warunki eksportu i polepszy o

warunki importu.

Kolejnym czynnikiem wp ywaj cym na handel zagraniczny by poziom stawki

frachtowej. Stawki frachtowe istotnie wp ywaj na handel zbo em a zbyt wysokie – jak

obserwowano w 2004 mog znacznie ograniczy wymian handlow . Wska nikiem tendencji

na mi dzynarodowych rynkach eglugowych jest notowany na Londy skiej Gie dzie

Terminowej Ba tycki Indeks Frachtowy (BDI). Jest on kalkulowany na podstawie kilkunastu

reprezentacyjnych tras, maj cych najwi ksze znaczenie w wiatowym transporcie morskim a

jego poziom odzwierciedla tendencje cen przewozów. W przypadku handlu zbo em

przydatny jest wska nik dla stawek przewozów statkami panama [Polski… 2005]. Od 1995 r.

BDI waha si w granicach 1000 –2000 punktów, natomiast w ostatnich latach nast pi jego

znaczny wzrost. W 2004 r. odnotowano rekordowy poziom BDI ponad 6000 punktów, co

by o efektem ograniczenia zapotrzebowania importowego ze strony Chin na surowce. W 2005

r. obserwowano spadek poziomu BDI do 1749 punktów, co by o rezultatem redukcji importu

elaza, w gla i zwi kszeniem poda y statków a nast pnie jego powolny wzrost do 3000

punktów.

Integracja Polski z Unia Europejsk jest kolejnym czynnikiem wp ywaj cym na zmiany

organizacji handlu zbo ami i jego obroty. W czenie Polski do Unii Europejskiej

spowodowa o w czenie nas do wspólnej taryfy celnej, do wspólnego rynku oraz wspólnej

polityki rolnej. Spowodowa o to istotne zmiany w organizacji rynków rolnych, w tym zbó

oraz w ich handlu zagranicznym. Na rynku zbó obowi zuj przepisy unijne, najwa niejsze z

nich to:

1. Rozporz dzenie Rady (WE) nr 1784/2003 z 29 wrze nia 2003 r. w sprawie wspólnej

organizacji rynku zbó ,

2. Rozporz dzenie Komisji (WE) nr 1342/2003 ustalaj ce zasady stosowania systemu

pozwole na przywóz i wywóz zbó i ry u,

3. Rozporz dzenie Komisji (WE) nr 1518/95 ustanawiaj ce zasady stosowania

rozporz dze Komisji w zakresie systemu przywozu i wywozu produktów

przetworzonych na bazie zbó i ry u oraz zasady stosowania systemu pozwole na

wywóz i przywóz zbó i ry u.

263

4. Rozporz dzenie Komisji (WE) nr 1517/95 ustanawiaj ce zasady stosowania

rozporz dzenia Komisji w odniesieniu do mieszanek paszowych pochodzenia

zbo owego i zasady stosowania systemu pozwole przywozu i wywozu zbó i ry u,

5. Rozporz dzenie Komisji (WE) nr 1501/95 ustanawiaj ce zasady w sprawie

przyznawania refundacji wywozowych do zbó oraz rodków podejmowanych w

przypadku wyst powania zak óce na ryku zbó ,

6. Rozporz dzenie Komisji (EWG) nr 1680/78 w sprawia dostosowania refundacji

wywozowych do s odu.

W ramach mechanizmów obowi zuj cych w UE, ka dy przedsi biorca pragn cy

dokonywa obrotów handlowych z zagranic musi zarejestrowa si w Centralnym Rejestrze

Przedsi biorców ARR. W obrotach handlowych z krajami trzecimi s wymagane pozwolenia

w przypadku przywozu i wywozu. Pozwolenia s wydawane przez pa stwa cz onkowskie,

ka demu wnioskodawcy po wniesieniu przez niego zabezpieczenia. W przypadku przywozu

pozwolenia s wymagane przy przywozie ka dej ilo ci zbó w ramach kontyngentów

taryfowych, jak te bez preferencji (s odst pstwa, je li ilo ci s niewielkie i nie maj

znacznego wp ywu na poda na rynku). Wnioski o pozwolenie przywozu sk ada si w ARR w

terminach ustalonych przez KE [Handel… 2006] Wraz z wnioskiem nale y wp aci

zabezpieczenia dla przywozu w wysoko ci 1 euro/t w przypadku przywozu poza

kontyngentem je li wysoko stawki celnej nie zosta a ustalona w dniu z o enia wniosku, gdy

stawka zosta a ustalona zabezpieczenie wynosi od 15 euro/t do 0,5 euro/t w zale no ci od

rodzaju produktów i kraju pochodzenia. Zabezpieczenie musi by dost pne dla ARR w dniu

z o enia wniosku do godz. 1300

. Pozwolenia s wydawane przez ARR, gdy dotycz przywozu

zbó poza kontyngentem, natomiast w ramach kontyngentu wydaje KE. Pozwolenia s wa ne

na terenie ca ej Unii od 45 dni do 4 miesi cy po zako czeniu miesi ca, w którym wydano

pozwolenie. Po dokonaniu importu ostemplowane przez urz dy celne pozwolenie nale y

zwróci do ARR w terminie 2 miesi cy, co umo liwia odbiór zabezpieczenia.

Przy wywozie zbó obowi zuj podobne zasady. W tym przypadku nale y równie

wyst pi o pozwolenie. Wraz z wnioskiem nale y wnie kwot zabezpieczenia w wysoko ci

5 euro/t przy wywozie produktów zbo owych bez refundacji i 20 euro/t z refundacj .

Pozwolenia s wydawane przez ARR. Po dokonaniu wywozu przedsi biorca jest

zobowi zany zwróci potwierdzone przez s u by celne pozwolenie. Po dokonaniu wywozu

przedsi biorca mo e ubiega si o wyp at refundacji wywozowej zgodnie z ogólnymi

zasadami handlu zagranicznego [Handel… 2006].

264

Sprzeda zbó na rynku wspólnotowym jest regulowana przez Rozporz dzenie Komisji

(EWG) nr 2131/93. W ramach sprzeda y na rynek wewn trzny UE odbywa si to w formie

przetargu, minimalna ilo zbó wynosi 20 ton dla ka dego magazynu interwencyjnego. W

przypadku sprzeda y zbó z zapasów interwencyjnych na eksport wymagane jest posiadanie

pozwolenia na wywóz, minimalna ilo wywozu wynosi 500 ton.

Istotnym czynnikiem ograniczaj cym handel zbo ami by o wprowadzenie przez Rosj

restrykcji dotycz cych importu produktów pochodzenia ro linnego z Polski, w tym zbó .

Restrykcje te w przypadku zbó nie by y drastyczne, gdy Rosja mia a niewielki udzia w

eksporcie.

Handel zagraniczny na rynku zbó i produktów jego przetwórstwa

Handel zagraniczny na rynku zbó wykazywa tendencj wzrostow i w badanym okresie

poza 2004 r. wykazywa dodatnie saldo obrotów, które w 2005 r. wynosi o 251 mln euro (rys.

1). W latach 2003-2005 nast pi ponad dwukrotny wzrost eksportu zbó i produktów ich

przetwórstwa z 740,0 tys. ton do 1635,2 tys. ton. W I kwartale 2006 tendencja wzrostowa

zosta a utrzymana wolumen eksportu wzrós ponad dwukrotne w stosunku do analogicznego

okresu z roku poprzedniego, osi gaj c warto 145,2 mln euro. rednioroczny udzia u tej grupy

w eksporcie artyku ów rolno-spo ywczych wynosi 7,5% a w imporcie 7,2% (tab. 2).

W uj ciu warto ciowym eksport zbó i ich przetworów zwi kszy si o 64% w latach

2003-2005, a w I kwartale 2006 o 42%. W strukturze towarowej w badanym okresie

dominowa y produkty przetworzone, ich czny udzia stanowi rednio oko o 80%, w tym

produkty wysoko-przetworzone posiada y dominuj c pozycj (tab. 2).

-100

0

100

200

300

400

500

600

700

2003 2004 2005 I-kw 2006

lata

mln E

UR

Eksport Import Saldo

Rysunek 1. Polski handel zagraniczny zbo em i produktami jego przetwórstwa w okresie od roku 2003 do I

kwarta u 2006 (w mln EUR)

Figure 1. Polish foreign trade in cereals and cereal products between 2003 and the 1st quarter of 2006 (million

EUR)

ród o: opracowanie w asne na podstawie: [Polski... 2006, Analiza... 2006]

Import zbó i produktów jego przetwórstwa w okresie 2003-2005 utrzymywa si na

poziomie oko o 1,0 mln ton. W uj ciu warto ciowym import zbó po wzro cie warto ci w

2004 r do 374,1 mln euro, zmniejszy si w kolejnym roku o 8,7 p.p.(tab. 2).

265

Tabela 2. Handel zagraniczny zbo ami i produktami przetwórstwa zbó w latach 2003- I kwarta 2006 (w mln

EUR)

Table 2. Foreign trade in corn and its preserves from 2003 to the1st quarter of 2006 (mln EUR)

Eksport Import Pozycja kalkulacyjna

2003 2004 2005 I-kw 2006 2003 2004 2005 I-kw 2006

Obroty handlowe w mln EUR w mln EUR

Ziarno zbó 64,7 36,2 146,7 31,5 106,5 180,5 116,0 32,3

Produkty pierwotnego przetwórstwa 26,8 28,5 29,5 8,1 80,3 101,4 103,5 24,7

Produkty wysoko przetworzone 195,0 296,3 416,0 105,6 55,2 92,2 121,9 36,1

Razem zbo a i ich przetwórstwo 286,5 361,0 592,2 145,2 242,0 374,1 341,4 93,1

Struktura towarowa handlu zbó w % w %

Ziarno zbó 22,6 10,0 24,8 21,7 44,0 48,2 34,0 34,7

Produkty pierwotnego przetwórstwa 9,4 7,9 5,0 5,6 33,2 27,1 30,3 26,5

Produkty wysoko przetworzone 68,1 82,1 70,2 72,7 22,8 24,6 35,7 38,8

Razem zbo a i ich przetwórstwo 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Dynamika handlu w % w %

Wzrost/spadek, rok do roku 100,0 126,0 164,0 142,6 100,0 154,6 91,3 97,8

w % w % Udzia zbó i ich przetworów w

polskim handlu zagranicznym

artyku ami rolno-spo ywczymi 7,2 6,9 8,4 7,5 6,8 8,5 6,3 6,1

ród o: opracowanie w asne na podstawie: [Polski... 2006, Analiza... 2006]

W strukturze polskiego eksportu zbó w latach 2003 –2005 wszystkie grupy towarowe

wykazywa y tendencj wzrostow . Dominuj c pozycj posiada y produkty wysoko-

przetworzone z warto ci sprzeda y 416 mln euro. Równie eksport ziarna zbó wykazywa

tendencj wzrostow , a po integracji Polski z pa stwami Unii Europejskiej jego sprzeda

zwi kszy a si 4-krotnie wskutek nadwy ki poda y na polskim rynku po zbiorach w 2004 i

2005 r. (rys. 2).

0

100

200

300

400

500

2003 2004 2005

lata

mln

EU

R

Ziarno zbó

Produkty pierwotnego przetwórstwa

Produkty wysoko przetworzone

Rysunek 2. Struktura polskiego eksportu zbó i ich przetworów w latach 2003-2005 w mln EUR

Figure 2. Structure of Polish exports of cereals and cereal products in 2003 through 2005, million EUR

ród o: jak rys. 1.

266

0

50

100

150

200

2003 2004 2005

lata

mln

EU

R

Ziarno zbó

Produkty pierwotnego przetwórstwa

Produkty wysoko przetworzone

Rysunek 3. Struktura polskiego importu zbó i ich przetworów w latach 2003-2005 w mln EUR

Figure 3. Structure of Polish imports of cereals and cereal products in 2003 through 2005, million EUR ród o:

jak rys. 1.

W strukturze importu najwi kszy udzia w tej grupie stanowi o ziarno zbó z tendencj

spadkow . W 2005 r. zakupiono 1070,4 tys. ton ziarna zbó o warto ci 116 mln euro. O

zaledwie 6 mln euro wi cej zaimportowano produktów wysoko-przetworzonych pochodzenie

zbo owego, co stanowi o 36% ca o ci importu tej grupy (tab. 2 i rys 3). W I kwartale 2006

import zbó uleg zmniejszeniu o 2,1 mln euro w porównaniu do analogicznego okresu z roku

poprzedniego osi gaj c warto 93,1 mln euro.

Tendencje w handlu zagranicznym ziarna zbó

Rok 2004 r. by kolejnym rokiem, gdzie w polskim handlu zagranicznym ziarnem zbó

nast pi znaczny wzrost importu, b d cy skutkiem niskich zbiorów w 2003 r., przy

jednoczesnym wysokim (o 50%) spadku eksportu. W efekcie ponad 3-krotnie pog bi si

ujemny bilans polskiej wymiany handlowej ziarna zbó do minus 140,63 mln euro. W 2005 r.

saldo obrotów ziarnem zbó zdecydowanie poprawi o si , wskutek znacznego wzrostu

eksportu b d cego efektem nadwy ki poda y ziarna zbó po zbiorach w 2004 i 2005 r. i

zmniejszonego wolumenu importu o 41% (rys. 2 i 3). W I kwartale 2006 r. odnotowano

znaczny wzrost eksportu ziarna zbó , warto jego sprzeda y wynosi a 31,5 mln euro i by o o

ponad 3-krotnie wy sza w stosunku do roku poprzedniego.

W analizowanym okresie najwi kszy udzia w strukturze towarowej eksportu mia a

pszenica i mieszanka yta z pszenic . Udzia tej grupy w strukturze eksportu ziarna zbó

charakteryzowa si tendencj malej c (w uj ciu warto ciowym 96% w 2003 r. poprzez 58,8%

w 2004 r. do 30,6% w 2005% i uj ciu ilo ciowym w 2003 r. 97,4%, w 2004 r. 66,3%, w 2005 r.

32,9%). W I kwartale 2006 r. pszenica i jej mieszanka z ytem równie zajmowa a najwy sz

pozycj w uj ciu warto ciowym 37% a w ilo ciowym 42,5%. G ównymi jej odbiorcami w

badanym okresie by a Algieria (55% ilo ci w 2004 r., 40% w 2005 r. i 60% w I kw. 2006 r.).

267

W latach 2004-2005 na drugiej pozycji w eksporcie ziaren zbó by o yto. W 2005 r.

sprzedano go 346,9 tys. ton za 35,1 mln euro. G ównymi odbiorcami w analizowanym okresie

by y: Hiszpania (27% w 2004 r., 32% w 2005 r., 22% w I kw. 2006 r.), Holandia (25% w

2004 r., 29% w 2005 r., i 16% w I kw. 2006 r.), Niemcy (8% w 2004 r., 22% w 2005 r., i 17%

w I kw. 2006 r.). Do 2005 r. pszenica i yto stanowi y oko o 90% w strukturze towarowej

eksportu ziarna zbó , natomiast w 2005 nast pi wzrost ilo ci eksportowanego ziarna

kukurydzy, j czmienia i owsa. G ównymi odbiorcami kukurydzy by y Niemcy (47% w

analizowanym okresie), Portugalia, Hiszpania, Dania i Litwa. J czmie sprzedawano do

Hiszpanii, Niemiec, Holandii I Danii. Udzia najwa niejszych zbó w polskim handlu

zagranicznym w 2005 r. przedstawia rysunek 4 i tabela 3.

Tabela 3. Eksport najwa niejszych gatunków zbó z Polski w okresie 2004 - I kw 2006

Table 3. Polish exports of the most important cereals, 2004 through the 1st quarter of 2006

Eksport w mln EUR Eksport w tys. ton Gatunki zbó

2003 2004 2005 I kw. 2006 2003 2004 2005 I kw. 2006

Pszenica i jej

mieszanka z ytem 62,1 21,3 44,9 11,7 559,8 191,8 445,2 95,5

yto 1,2 10,5 35,1 2,7 10,0 80,9 346,9 13,6

J czmie 0,0 0,0 13,4 1,2 0,0 0,1 112,7 2,6

Owies 0,2 0,1 10,4 2,1 2,4 1,2 93,8 16,7

Kukurydza 0,3 1,7 30,2 11,4 0,2 9,8 255,0 83,7

Ry 0,5 1,8 2,4 0,5 1,4 3,7 6,7 1,8

Pozosta e (sorgo,

gryka, proso i inne) 0,4 0,7 10,3 1,9 1,1 1,8 94,1 11,0

Razem 64,74 36,2 146,7 31,5 574,96 289,2 1354,4 225,0

ród o: [Polski... 2006, Analiza... 2006]

W imporcie ziarna zbó do Polski dominuj pszenica i mieszanka yta z pszenic ,

j czmie i kukurydza. Warto importu do 2004 r. by a rosn ca, jednak po dobrych zbiorach

w Polsce w latach 2004 i 2005 import zmniejszy si o 349 tys. ton. G ównymi dostawcami

pszenicy na rynek Polski by y w analizowanym okresie Czechy, S owacja, Niemcy

Kazachstan i W gry. J czmie sprowadzali my g ównie z Czech, Danii, S owacji a

kukurydz ze S owacji, W gier, Francji, Czech i Niemiec.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Eksport Import

Pozosta e

Ry

Kukurydza

Owies

J czmie

yto

Pszenica i jej mieszanka z

ytem

Rysunek 4. Udzia najwa niejszych gatunków zbó w polskim handlu zagranicznym w 2005 r. w %

Figure 4. Share of the most important cereals in Polish foreign trade in 2005 (%)

ród o: jak w rys. 2.

268

Tendencje w handlu zagranicznym na rynku przetworzonych produktów zbo owych

W analizowanym okresie przetworzone produkty zbo owe stanowi y dominuj c

pozycj w polskim eksporcie (oko o 80% ogó u eksportu tej grupy) i oko o 50% w imporcie.

Przetworzone produkty zbo owe s dzielone na dwie grupy: produkty pierwotnego

przetwórstwa zbó i wysoko przetworzone. Produkty pierwotnego przetwórstwa, do których

zaliczamy: m ki, kasze, p atki, s ód, gluten, otr by, ruty, skrobie itp. charakteryzowa y si

powolnie rosn c tendencj w eksporcie i imporcie. Ich udzia w eksporcie stanowi w 2003 r.

9,4% a w 2005 r. 5,0%, za w imporcie rednio ponad 30% w badanym okresie. Saldo

obrotów w latach 2003-I kw. 2006 by o ujemne z tendencj malej c .

W strukturze towarowej eksportu produktów pierwotnego przetwórstwa zbó w

analizowanym okresie dominowa y: gluten a po nim s ód oraz m ka pszenna i ytnio-pszenna

(rys. 5). Udzia wy ej wymienionych produktów w eksporcie tej grupy wynosi oko o 94% w

2003 r. w uj ciu warto ciowym i ilo ciowym i zmniejszy si do 87% w uj ciu warto ciowym

i 76% w uj ciu ilo ciowy. W 2005 r. odnotowano wzrost warto ci eksportu produktów

pierwotnego przetwórstwa poza s odem, którego wyeksportowana ilo zmniejszy a si o

blisko 50%. W I kw. 2006 r. zaobserwowano wzrost eksportu o 0,6 mln euro w odniesieniu

do analogicznego okresu roku poprzedniego (tab. 4)

Tabela 4. Eksport produktów pierwotnego przetwórstwa zbó w okresie 2004- I kwarta 2006

Table 4. Exports of products of primary cereal processing in 2004 through the 1st quarter of 2006

Eksport w mln EUR Eksport w tys. ton Produkty pierwotnego

przetwórstwa zbó 2004 2005 Dynamika

2004=100

Udzia

w %

I kw.

20062004 2005

I kw.

2006

M ka pszenna i ytnio-pszenna 1,5 3,3 220 11,2 1,0 7,1 17,0 4,6

M ka z pozosta ych zbó 0,1 0,4 400 1,4 0,2 0,2 1,9 1,1

Kasze, grysiki i granulki zbo owe 1,0 1,7 170 5,8 0,5 2,3 5,1 1,4

Ziarna zbó obrobione inaczej jw 0,1 1,0 1000 3,4 0,1 0,6 5,8 0,2

S ód palony b d nie 9,2 4,4 48 14,9 0,9 35,6 18,4 4,2

Gluten pszenny suszony b d nie 16,2 17,9 110 60,7 5,0 23,2 27,0 7,7

Otr by, ruta i inne pozosta o ci 0,3 0,7 233 2,4 0,3 3,5 6,8 2,3

Skrobie zbo owe 0,03 0,05 167 0,2 0,01 0,01 0,1 0,02

Razem 28,5 29,5 104 100 8,1 72,5 82,0 21,5

ród o: [Polski... 2006, Analiza... 2006] i obliczenia w asne.

G ównymi odbiorcami glutenu by y USA (ponad 60%), Norwegia, Tajlandia, W gry,

Rosja. S ód w ponad 90% sprzedawano do Rosji do 2004 r., w 2005 r. sprzedano tam 75%

ogó u eksportowanego s odu, jednak wprowadzony zakaz importu spowodowa spadek

wywozu. W I kwartale 2006 r. 95% wyeksportowanego s odu trafi o na rynek niemiecki.

M k sprzedawano g ównie do Niemiec (68% wolumenu w 2005 r. i 88% w I kw. 2006 r.),

Indonezji, Bia orusi.

269

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Eksport Import

Skrobie zbo owe

Otr by, ruty

Gluten pszenny

S ód

Ziarna zbó obrobionew

inny sposóbKasze, grysiki itp..

M ka z pozosta ych zbó

M ka pszenna i ytnio-

pszenna

Rysunek 5. Struktura handlu zagranicznego produktów pierwotnego przetwórstwa zbó w 2005 r.

Figure 5. Structure of foreign trade in products of primary cereal processing in 2005

ród o: jak rys. 2.

Struktura importu produktów pierwotnego przetwórstwa zbó jest bardziej

zró nicowana (rys. 5). Dominuj c pozycj w imporcie (40% w uj ciu ilo ciowym) zajmuje

s ód, którego wolumen kszta towa si na poziomie 180 tys. ton w analizowanym okresie.

S ód sprowadzano do Polski z Czech (ponad 50% w uj ciu ilo ciowym w analizowanym

okresie), S owacji, Niemiec. Na drugiej pozycji w polskim imporcie znajduj si kasze,

grysiki i granulki zbo owe z tendencj rosn c . Sprowadzanie g ownie z W gier (36%),

Francji i W och. Znacz cy udzia mia y te m ka pszenna i ytnio-pszenna, których wolumen

importu w 2005 r. wynosi 35,6 tys. ton, sprowadzana g ównie z Niemiec, Czech, Francji,

Estonii [Wi cej w: Polski… 2006].

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Eksport Import

Wyroby

piekarskie

p atki zbo owe

makarony

Rysunek 6. Struktura handlu zagranicznego wysoko-przetworzonych produktów zbo owych w 2005 r.

Figure 6. Structure of foreign trade in highly processed cereal products in 2005

ród o: jak rys. 2.

Drug grup w ród przetworzonych produktów zbo owych zdecydowanie wa niejsz

(w wolumenie eksportu) stanowi produkty wysoko przetworzone, do których zaliczamy:

ciasto makaronowe np. spaghetti, makaron, kuskus, jak te gotowane i nadziewane (mi sem i

innymi substancjami), przetwory spo ywcze otrzymywane przez sp cznienie lub pra enie

zbó lub produktów zbo owych, chleb, bu ki, pieczywo cukiernicze, ciasta i ciastka,

herbatniki i inne wyroby piekarskie.

270

Bilans obrotów handlowych wysoko przetworzonych produktów zbo owych w latach

2003-2005 i w I kwartale 2006 r. by dodatni z tendencj rosn c , osi gaj c warto

294,1 mln euro na koniec 2005 r. W tej grupie produktów najwi kszy udzia w eksporcie

stanowi wyroby piekarskie (79% w uj ciu ilo ciowym i ponad 80% w uj ciu warto ciowym

w badanym okresie), których warto eksportu wzros a ponad 2,2 krotnie z 148,4 mln euro w

2003 r. do 339,7 mln euro w 2005 r. W I kwartale 2006 r. warto eksportu by a prawie

20 mln euro wy sza w porównaniu do roku poprzedniego. Wyroby te sprzedawano g ównie

do Niemiec, Czech, na W gry, do Rosji i na S owacj .

Oko o 14% udzia w eksporcie wysoko przetworzonych produktów zbo owych w

analizowanym okresie posiada y przetwory spo ywcze. Eksport przetworów spo ywczych

charakteryzowa si tendencj rosn c a warto eksportu wzros a z 31,3 mln euro w 2003 r.

do 57,5 mln euro w 2005 r. (tab. 5). W I kwartale 2006 r. warto sprzedanych za granic

produktów spo ywczych by a o 2,3 mln euro wy sza w stosunku do I kwarta u 2005 r. W ród

odbiorców p atków zbo owych, ziarna pra onego lub sp cznia ego by y: Niemcy, Turcja,

Czechy, W gry, Rosja. Najmniejszy udzia w grupie produktów wysoko-przetworzonych

zajmowa o ciasto makaronowe i jego wyroby. G ównymi jego nabywcami by y Wielka

Brytania, Niemcy, USA, Ukraina.

Tabela 5. Eksport wysoko-przetworzonych produktów zbo owych w latach 2004- I kwarta 2006

Table 5. Export of highly processed cereal products in 2004 through the 1st quarter of 2006

Eksport w mln EUR Eksport w tys. ton Wysoko-przetworzone

produkty zbo owe 2003 2004 2005Dynamika

2004=100

Udzia

w %

I kw.

20062003 2004 2005

I kw.

2006

Ciasto makaronowe,

spaghetti, makaron, kuskus 15,3 17,2 18,9 110 4,5 3,3 5,9 8,1 8,4 1,8

Przetwory spo ywcze

otrzymane przez pra enie

ziarna i sp cznienie

31,3 40,5 57,5 142 13,8 15,1 19,6 22,6 32,7 9,2

Chleb, bu ki, pieczywo i

wyroby piekarskie 148,4 238,6 339,7 142 81,7 87,1 84,9 125,9 157,8 41,2

Razem 195,0 296,3 416,0 140 100,0 43,0 110,4 156,7 198,8 52,3

ród o: jak w tabeli 3.

Dominuj c pozycj w imporcie do Polski w ród produktów wysoko przetworzonych

zajmowa y wyroby piekarskie. Ich udzia w analizowanym okresie waha si w granicach od

56% do 63% w uj ciu ilo ciowym. Wyroby te charakteryzowa y si najwy sz dynamik

wzrostu importu. Sprowadzano je g ównie z Niemiec, W och, Czech i Bu garii. Ciasto

makaronowe i jego wyroby plasowa y si na drugiej pozycji w imporcie, ich udzia wynosi

oko o 20% z tendencj rosn c . Sprowadzano je g ównie z: W och, Wietnamu, Czech i

Grecji. P atki zbo owe stanowi y oko o 9% w imporcie w 2005 r. z tendencj rosn c w

analizowanym okresie.

271

Wnioski

Z analizy handlu zagranicznego zbó i ich produktów mo na wyci gn nast puj ce

wnioski:

1. W latach 2004 –2005 r. na polskim rynku zbó wyst powa a nadwy ka poda y,

b d ca wynikiem wysokich zbiorów i zapasów.

2. Handel zagraniczny na rynku zbó charakteryzowa si tendencj wzrostow i w

2005 r. osi gn dodatnie saldo obrotów.

3. W strukturze towarowej zbó i produktów jego przetwórstwa najwi kszy udzia

zarówno w eksporcie jak te w imporcie mia y wysoko przetworzone produkty a

nastepnie ziarna zbó .

4. Po integracji Polski z Uni Europejsk pa stwa Unii sta y si g ównymi

odbiorcami polskich zbó i produktów zbo owych. W 2005 r. ich udzia w

strukturze geograficznej eksportu wynosi 74% i analogicznie importu 90%. Saldo

wymiany z UE-24 zbó i produktów ich przetwórstwa uleg o poprawie z minus 43

mld euro do plus 130 mln euro w 2005 r.

5. W ród czynników wp ywaj cych na handel zagraniczny na rynku zbó nale y

wymieni : globaln poda i popyt, krajowe zasoby, ceny, kurs walutowy i zmiany

organizacji handlu wynikaj ce z integracji z Uni Europejsk .

Nie mo na udzieli jednoznacznej odpowiedzi na postawione we wst pie pytanie, czy

obserwowany wzrost eksportu zbó i ich przetworów po integracji z UE, spadek importu oraz

utrzymuj ce si dodatnie saldo wymiany s efektem integracji, czy te innych czynników. Z

analizy wynika, e zarówno ceny i sytuacja poda owa wp yn y na znacz cy wzrost eksportu

zbó i produktów ich przetwórstwa jak i w czenie Polski do wspólnego rynku UE i

wynikaj ce z tego efekty kreacji i przesuni cia handlu.

Literatura

Analiza polskiego handlu zagranicznego w pierwszym kwartale 2006. (2006) FAPA/FAMMU Warszawa.

Handel zagraniczny produktami rolno-spo ywczymi. Stan i perspektywy., Analizy rynkowe. (2006) Nr 23.

IERiG , Warszawa.

Handel zagraniczny na rynku zbó , ry u i nasion. (2006). www.arr.gov.pl

Polski handel zagraniczny artyku ami rolno-spo ywczymi w 2003 r. (2004) FAPA/FAMU, Warszawa.

Polski handel zagraniczny artyku ami rolno-spo ywczymi w 2004 r., (2005) FAPA/FAMMU, Warszawa.

Polski handel zagraniczny artyku ami rolno-spo ywczymi w 2005 r., (2006) FAPA/FAMMU, Warszawa.

Rynek zbó . Stan i perspektywy. Analizy rynkowe. (2006) IERiG -PIB, ARR, MRiRW, Nr 30, Warszawa.

Abstract. The paper presents an analysis of Polish foreign trade in cereals and cereal products in 2003

through the first quarter of 2006, including breakdown by product and geographical destination as well as

trade conditions after the Polish accession to the European Union. In the years 2003 through 2005 cereals

and cereal products amounted to 7.5% of the total agro-food export value, and 7.2% of imports. Value of

cereal exports increased through time. Moreover, 70% of exports represented highly processed cereal

products.

Key words: foreign trade, corn, trends, the European Union

272