POLITYKA GOSPODARCZAPOLITYKA GOSPODARCZA

Blok IVBlok IV

JAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁA JAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁA POLITYKA GOSPODARCZA?POLITYKA GOSPODARCZA?

cz. 2cz. 2

11..Od I wojny światowej do rozpoczęcia kolejnej – gospodarka wojenna i interwencjonizm państwowy

A. System gospodarki wojennej okresu I wojny światowej

Przebudowa administracji państwowej: tworzenie organów państwowych przejmujących kontrolę

nad gospodarką w celu przestawienia jej na potrzeby wojny

zmiana hierarchii decyzyjnej w administracji państwowej

Niemcy – nowy naczelny organ państwowy: Urząd Wojenny (1916 r.) nadzorujący 180 tzw. towarzystw wojennych (zrzeszenia przedsiębiorców)

Wlk. Brytania – Ministerstwo ds. Programowania i Kontroli Produkcji Wojennej (1913 r.) - ok. 65 tys. urzędników (1918r.)

Rosja – Komisja Obrony (1915 r.) kierująca nowoutworzonymi urzędami branżowymi

Wybuch I wojny światowej – 28 lipca 1914 r.

2.2.Zmiana sposobu oddziaływania państwa na gospodarkę

Główne cele: maksymalnie intensywne wykorzystanie zasobów

gospodarki przestawienie przemysłu cywilnego na produkcję wojenną innowacyjność pod kątem nowych środków walki

Instrumenty: reglamentacja produkcji i zaopatrzenia rozdzielnictwo zadań – zamówienia rządowe reglamentacja konsumpcji (system kartkowy) reglamentacja zasobów pracy system obowiązkowych dostaw produktów rolnych kontrola eksportu i importu nadzwyczajne podatki i specjalne pożyczki wewnętrzne pożyczki zagraniczne emisja pieniądza papierowego itd.

33..B. „New Deal” Franklina Delano Roosevelta i

interwencjonizm państwowy Johna Maynarda Keynesa

Powrót do liberalizmu gospodarczego po I wojnie światowej – zakończony przez wielki kryzys gospodarczy lat 1929-1933.

Bezradność ekonomistów szukających lekarstwa na kryzys:

„Ekonomiści załamywali ręce, wytężali umysły i wywoływali ducha Adama Smitha, lecz nie potrafili ani postawić diagnozy, ani zaproponować lekarstwa. Bezrobocie – takie bezrobocie – po prostu nie mieściło się w wykazie ewentualnych braków systemu; było absurdalne, nierozsądne, a zatem niemożliwe. Ale istniało.” (R.L.Heilbroner)

44..

Ekonomia klasyczna A. Smith’a twierdziła, że lekarstwem na kryzys są mechanizmy samoregulacji, uruchamiane przez prawa ekonomiczne (rynek) i przywracające stan równowagi.

Podczas Wielkiego Kryzysu stan nierównowagi był tak głęboki, że mechanizmy samoregulacji zawiodły. Zdaniem Keynesa jedynym lekarstwem jest zatem interwencja państwa w procesy rynkowe, gdyż sam rynek nie jest w stanie:

wyeliminować wahania cykliczne ograniczyć procesy inflacyjne zapewnić wysoki poziom zatrudnienia zapewnić osiągnięcie stanu równowagi zewnętrznej.

5.5.

Gospodarka pozostawiona sama sobie popadać będzie w ciągłe stany nierównowagi. Podaż, wbrew twierdzeniom klasyków, nie stwarza dla siebie popytu.

Klasycy twierdzili, że wzrost bezrobocia wywoła obniżenie płac, wzrost popytu na tańszą siłę roboczą i redukcję liczby bezrobotnych. Zwiększone zatrudnienie zapewni wzrost popytu (odbicie „w górę”).

Zdaniem Keynesa zmniejszenie zatrudnienia i obniżenie płac wpłynie na spadek globalnego popytu, zdławi sprzedaż i, w konsekwencji, zmniejszy produkcję i spowoduje dalszą redukcję zatrudnienia (spirala „w dół”).

Skutki powierzenia gospodarki rynkowemu Skutki powierzenia gospodarki rynkowemu mechanizmowi samoregulacji…mechanizmowi samoregulacji…

zdaniem klasyków zapewniające,zdaniem klasyków zapewniające, w długim horyzoncie czasowym,w długim horyzoncie czasowym, efekt wzrostu gospodarki….efekt wzrostu gospodarki….

… …zdaniem keynesistów, zdaniem keynesistów, w ogóle tego nie gwarantujące w ogóle tego nie gwarantujące

66..

wzrost

czas

7.7.A zatem, według teorii Keynesa konieczne są stabilizacyjne działania państwa mające obudzić wzrost globalnych wydatków:

środkami polityki fiskalno-budżetowej – poprzez:

a. zwiększenie progresji opodatkowania wysokich dochodów przy jednoczesnym wzroście świadczeń społecznych na rzecz grup uboższych

(przy wysokich dochodach wzrost wydatków na konsumpcję jest niski w stosunku do wzrostu dochodów; przy niskich skłonność do konsumpcji jest wysoka)

b. preferencje dla działalności inwestycyjnej (obniżka stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na inwestycje)

c. wydatki rządowe

88..

środkami polityki pieniężnej – poprzez zwiększenie ilości pieniądza w obiegu w okresie dekoniunktury

(większa ilość pieniądza w obiegu wpływa na obniżenie stóp

procentowych, to zaś oddziałuje na wzrost inwestycji)

środkami polityki cenowo-dochodowej – poprzez:

a. środki dobrowolne (wytyczne w sprawie dopuszczalnego wzrostu poziomu płac i cen)

b. środki ustawowe (wskaźniki dopuszczalnego wzrostu poziomu płac i cen lub zakaz ich podnoszenia)

99..

Keynesistowska polityka nowego ładu (New Deal) administracji prezydenta F.D. Roosevelta do pierwotnie zastosowanych środków interwencjonizmu państwowego (akcja kredytowa, operowanie stopą

dyskontową i podatkową) dodała:

zwiększenie emisji pieniądza (wzrost popytu kosztem umiarkowanej inflacji)

kontrolę nad bankami i giełdą interwencyjne zakupy rządowe na rynku

artykułów rolnych roboty i inwestycje publiczne regulacje na rynku pracy (skracanie czasu pracy,

system zasiłków dla bezrobotnych)

1100..C. Systemy totalitarne okresu międzywojennego

Nazistowskie Niemcy…

likwidacja bezrobocia drogą inwestycji infrastrukturalnych (roboty publiczne) i rozbudowy przemysłu zbrojeniowego

kierowanie gospodarką drogą nakazową planowanie gospodarcze (plan 4-letni H. Schachta) centralne rozdzielnictwo surowców

strategicznych ograniczenia importowe i subsydia eksportowe kontrola rynku kapitałowego i systemu

bankowego pułapy oprocentowania kredytów

111.1.

Włochy Mussoliniego…

system korporacyjny gospodarki (gospodarka podzielona na 22 korporacje branżowe)

doktryna autarkii (samowystarczalność gospodarki)

Stalinowska Rosja …

oparcie gospodarki na własności państwowej industrializacja w oparciu o zasoby wewnętrzne prymat produkcji środków produkcji (przemysł

ciężki i maszynowy) państwowy monopol handlu zagranicznego kolektywizacja rolnictwa przymusowe przesuwanie zasobów pracy (nakazy

pracy, przesiedlenia)

112.2.

II wojna światowa – i znowu powraca gospodarka wojenna

Do wojny przygotowane były tylko gospodarki Niemiec, Japonii i – w mniejszym stopniu – Włoch, a więc agresorów.

Polityka gospodarcza ZSRR przed rozpoczęciem wojny była gotowa na działania wojenne, ale nie na wojnę obronną, w warunkach utraty dużej części terytorium kraju (choć szybko się dostosowała do nowej sytuacji, kosztem wielkich ofiar).

Koalicja antyhitlerowska przestawiała swoje gospodarki na cele wojenne w trakcie wojny.

113.3.A. Koalicja antyhitlerowska

Początkowo gospodarka wojenna oparta na wzorcach z I wojny światowej:

reglamentacja zaopatrzenia kontrola produkcji, płac i cen kontrola eksportu i importu itd.

Obok znanego z poprzedniej wojny przestawienia przemysłu na cele wojenne dokonano jego rozśrodkowania (Wlk. Brytania), bądź przesunięcia w głąb kraju (ZSRR) – w celu uniknięcia zniszczenia przez lotnictwo wroga.

Przestawienie gospodarek na cele wojenne na niespotykaną wcześniej skalę (w szczytowym momencie na te cele przeznaczano: ZSRR i Wlk. Brytania – ponad 55% dochodu narodowego, USA – ponad 43%).

114.4.

Od 1942 r. nowe metody kierowania gospodarką:

nowoczesne techniki planowania w produkcji i transporcie (programowanie liniowe – użycie modeli do określania rozwiązań optymalnych przy posiadanych zasobach)

rozwój logistyki

115.5.Ustawa Kongresu Lend and Lease Act (11.03.1941r.)

Na jej mocy prezydent Stanów Zjednoczonych mógł

"sprzedawać, przenosić własność, wymieniać, wydzierżawiać, pożyczać i w jakikolwiek inny sposób udostępniać innym rządom dowolne produkty ze sfery obronności"

o ogólnej wartości nie przekraczającej ówczesnych 1,3 mld o ogólnej wartości nie przekraczającej ówczesnych 1,3 mld $

Dostawy dla 42 krajów (sprzęt wojenny, paliwa, środki transportu, żywność):

Wlk. Brytania – 3/5 wartości dostaw (obecne 30 mld $) ZSRR – 1/5 (ok. 11 mld $) pozostałe kraje koalicji (w tym Chiny – ok. 4 mld $) – 1/5

Płatność: produkty zużywalne i zniszczone - umorzenie; materiały niezużyte - spłata w formie długoterminowego kredytu

USA przystąpiły do wojny 7 grudnia 1941 r. (japoński atak na Pearl Harbour)

116.6.

B. Państwa Osi

Polityka gospodarcza z wyprzedzeniem uwzględniająca przyszły (planowany) wybuch wojny.

Po rozpoczęciu wojny, podobnie jak w krajach koalicji antyhitlerowskiej scentralizowana polityka nakazowo-rozdzielcza:

reglamentacja zaopatrzenia (surowce, żywność itd.) kontrola produkcji, płac i cen kontrola eksportu i importu itd.

Dodatkowo, na terenach okupowanych (gł. przez Niemcy): przestawianie produkcji na potrzeby wojenne rabunkowa eksploatacja (surowce, żywność, potencjał

produkcyjny) praca przymusowa miejscowej ludności, przesiedlenia

Postęp techniczny wynikający z braków surowcowych (np. benzyna syntetyczna uzyskiwana w procesie upłynnienia węgla – w 1944 r. produkcja w Niemczech 6,5 mln t)

Produkcja Orlenu (2010 r.) – ok. 2,7 mln t benzyn, ok. 5,4 mln t ON

Niemcy: Produkcja na cele wojenne, lata 1941-1945 Niemcy: Produkcja na cele wojenne, lata 1941-1945 (I-II 1942 r. = 100%)(I-II 1942 r. = 100%)

Szczyt produkcji – sierpień 1944 r.

117.7.

Niemcy: Produkcja w okupowanej Polsce Niemcy: Produkcja w okupowanej Polsce (Generalna Gubernia), lata 1940-1944(Generalna Gubernia), lata 1940-1944

118.8.

Niemcy: Pracochłonność produkcji samolotu JU 88, Niemcy: Pracochłonność produkcji samolotu JU 88, lata 1939-1941 lata 1939-1941 (spadek jako efekt (spadek jako efekt learning-by-doinglearning-by-doing))

119.9.

Niemcy: Koszty osobowe na wyprodukowanie 1 pary Niemcy: Koszty osobowe na wyprodukowanie 1 pary skrzydeł do samolotu Ju 88, planowane przez agencję skrzydeł do samolotu Ju 88, planowane przez agencję rządową i realnie poniesione – kolejne serie produkcyjne, rządową i realnie poniesione – kolejne serie produkcyjne, koszt w markach, 1942 r. koszt w markach, 1942 r. (przykład krzywej uczenia się)(przykład krzywej uczenia się)

Agencja rządowa przyjęła, że dalsza obniżka kosztów jednostkowych nie jest już możliwa

220.0.