Post on 01-Mar-2019
Otwarty dostęp Michał Starczewski
Lidia Stępińska-UstasiakPlatforma Otwartej Nauki ICM UW
Plan na dziś
• O nas
• Otwarty dostęp w teorii i praktyce
• Otwartość na świecie
• Polska – gdzie jesteśmy
• Gdzie szukać dalszych informacji
Platforma Otwartej Nauki
• centrum kompetencji w zakresie otwartych modeli komunikacji naukowej i dystrybucji wiedzy
• ośrodek oferujący rozwiązania i narzędzia umożliwiające wdrażanie tych modeli
• cyfrowa kolekcja polskich publikacji naukowych
ICM w projektach europejskich
• Europejska Sieć Tematyczna Communia
• Sharing Knowledge: Open access repositories in the V4 countries
• EuDML: The European Digital Mathematics Library
• Seria projektów dotyczących repozytoriów w Europie oraz
europejskiej infrastruktury otwartego dostępu, od 2005 roku do dziś:
DRIVER, DRIVER-II (Digital Repository Infrastructure Vision for
European Research), OpenAIRE, OpenAIREplus, OpenAIRE2020
• Infrastuktura
• National Open Access Desk – wszechstronne wsparcie
społeczności akademickiej i instytucji naukowych we
wprowadzaniu otwartego dostępu, ze szczególnym
uwzględnieniem zaleceń Komisji Europejskiej
• FOSTER – europejski projekt szkoleniowy w zakresie otwartej nauki
Jak PON wspiera otwarty dostęp
• Działamy na rzecz zwiększenia dostępności, widoczności i oddziaływania dorobku polskich naukowców.
• Wspieramy badaczy, wydawców czasopism i instytucje naukowe w dzieleniu się wiedzą
• Analizujemy komunikację naukową i przygotowujemy rozwiązania dla otwartej nauki (ekspertyzy, raporty).
• Realizujemy szkolenia dla wszystkich wymienionych grup
Open Access rewolucja w dostępie
Publikowanie w karierze naukowca
Punkty Ocena pracownikaWpływ
Zasięg Parametry brane pod uwagę we wnioskach
grantowych
Indeks H
WidocznośćOcena jednostki naukowej
Cytowania
Skala
1665 2015
• 28 000 czasopism naukowych
• 1,5 miliona artykułów naukowych rocznie
• Tysiące wydawców naukowych na świecie
Dlaczego zmienia się komunikacja w nauce?
Ograniczeniatradycyjnego
systemudystrybucjipublikacji
naukowych
Rozwój nowychtechnologii
Potrzebaszybszej, bardziej
efektywnej ibardziej
globalnejwymiany wiedzy
Rozwój otwartego
dostępu
Alternatywne metryki
Media społecznościowe
Blogi naukowe
Webometria
Otwarte recenzje
Otwarte publikacje
Otwarte dane badawcze
„Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać, odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu – bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych innych niż te związane z uzyskaniem dostępu do samego internetu. Jedynym ograniczeniem kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno być zapewnienie autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac”
Budapest Open Access Initiative, 2002
Otwarty dostęp – gdzie jesteśmy
• Peter Suber w książce „Otwarty dostęp” (The MIT Press, Cambridge–London 2012), nazwał Open Access rewolucją w dostępie.
• Dziś otwarty dostęp nie stanowi już rewolucji –staje się sukcesywnie standardem komunikacji naukowej na świecie
12
Narzędzia realizacji otwartego dostępu
Złota droga:otwarte czasopisma i książki
Zielona droga:otwarte repozytoria naukowe
Otwarty dostęp – częste pytaniaCzy autorzy artykułów muszą płacić?
Otwarty dostęp – częste pytaniaCzy otwarty dostęp naraża mnie, że moja praca zostanie splagiatowana?
Otwarty dostęp – częste pytaniaCzy otwarty dostęp do mojego artykułu uniemożliwi mi patentowanie?
Otwarty dostęp – częste pytaniaCzy da się pogodzić otwarty dostęp z jakością i prestiżem publikacji?
Opinie o otwartym dostępie wg. raportu „Otwarta nauka w Polsce 2014. Diagnoza”
1924 = liczba polskich
punktowanych czasopism naukowych;
947, czyli 49% udostępnia
bezpłatnie bieżące numery w Internecie.
Dlaczego otwarty dostęp zdobywa popularność?
Naukowcy
• Zwiększenie dostępności, widoczności i łatwości wyszukiwania publikacji naukowych
• Zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji naukowych
• Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej
Nauka
• Ułatwienie i przyśpieszenie procesu komunikacji naukowej
• Umiędzynarodowienie wyników badań i współpracy
Instytucje
naukowe
• Ułatwienie procedur zarządzania wiedzą i jej ewaluacji
• Promocja osiągnięć pracowników instytucji
Instytucje finansujące
• Zwiększenie zwrotu z inwestycji w badania naukowe
• Promocja instytucji prowadzących i finansujących badania naukowe
Społeczeństwo
• Ułatwienie współpracy między różnymi podmiotami
• Umożliwienie dostępu do treści naukowych osobom i instytucjom spoza środowiska naukowego: lekarzom, nauczycielom
Zmiany w sposobie uprawiania nauki
Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007):
1 Empiryczny – opis zjawisk naturalnych(ostatnie tysiaclecia)
2 Teoretyczny – budowa modeli i uogólnień(ostatnie stulecia)
3 Obliczeniowy – symulacje złożonych zjawisk(ostatnie dekady)
4 Eksploracja danych – badania „data-intensive”, w tym
analiza maszynowa(ostatnie lata)
Gratis vs. Libre
• Gratis:
„Darmowy i otwarty dostęp –rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa”
• Libre
„Wolny i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nie naruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji”
Otwarty dostęp na świecie…zajmuje coraz silniejszą pozycję.
Otwartość w nauce na świecie• Otwarty dostęp do wiedzy jest istotnym elementem polityk instytucji
naukowych oraz finansujących badania, a coraz częściej również rządów i organizacji międzynarodowych.
• Otwartość jest wdrażana przez najlepsze uczelnie, takie jak Harvard, Princeton, MIT czy Politechnika Federalna w Zurychu, które uznają, że ułatwia ona współpracę, promuje osiągnięcia naukowe i wzmacnia rolę nauki w rozwoju gospodarczym.
• Instytucje finansujące badania coraz częściej wymagają, aby efekty finansowanych przez nie projektów były dostępne w sposób otwarty; (National Institutes of Health, Wellcome Trust i brytyjskie ResearchCouncils.)
• Rozwiązania dotyczące otwartości są też przyjmowane na szczeblu rządowym, np. w USA, Argentynie czy Hiszpanii.
Polityki otwartego dostępu (otwarte mandaty) na świecie
• Uniwersytet Harvarda• Massachussetts Institute of Technology• Eidgenössische Technische Hochschule Zürich• National Institutes of Health• Wellcome Trust• UK Research Councils• European Research Council• Komisja Europejska• OTKA – największa węgierska agencja finansująca badania• …
Politechnika w Zurichu (ETH Zurich)• ETH Zurich zakłada, że powstałe w ramach uczelni wyniki badań będą
upowszechniane tak szeroko jak to możliwe wykorzystując zasady otwartego dostępu
• ETH jest sygnatariuszem Deklaracji Berlińskiej (2006)• ETH Zurich wprowadziła politykę otwartego dostępu w 2008 roku i wymaga od
pracowników oraz doktorantów umieszczania wszystkich artykułów (postprint) w repozytorium instytucjonalnym (ETH E-Collection) o ile nie ma ograniczeń prawnych.
• ETH oczekuje również, że tam gdzie jest to możliwe, pracownicy zachowają prawa autorskie
• ETH zachęca do publikowania w czasopismach Open Access i pokrywa część kosztów (pracownicy publikują bez opłat w czasopismach otwartych wydawców takich jak PLOS, Frontiers, MDPI, Copernicus, Springer Open/Biomed Central
• Źródło: https://www.library.ethz.ch/en/ms/Open-Access-at-ETH-Zurich/ETH-Zurich-s-Open-Access-Policy
National Institutes of Health
• NIH wymaga, by wszyscy badacze korzystający ze środków NIH udostępniali poprzez National Library of Medicine PubMed Central elektroniczną wersję ostatecznej, recenzowanej wersji artykułu przyjętego do publikacji (preprint), nie później niż 12 miesięcy od oficjalnej daty publikacji
• Artykuły dostępne w PubMed Central są zintegrowane z bazami danych Genbank and PubChem.
• „Polityka otwartego dostępu pozwala NIH lepiej monitorować, rozwijać i eksplorować portfolio rezultatów badań sfinansowanych przez podatników w sposób bardziej efektywny oraz trwale je archiwizować”
• Źródło: http://publicaccess.nih.gov/FAQ.htm#4003
Wspieranie otwartego dostępu przez Komisję Europejską
• W ramach projektów DRIVER i DRIVER-II oraz OpenAIRE iOpenAIREplus Komisja Europejska stale – od roku 2006 aż do chwiliobecnej – finansuje rozwój ogólnoeuropejskiej infrastrukturyrepozytoryjnej.
• Jednocześnie, w ramach tych samych projektów, KE zapewniawsparcie dla społeczności naukowej w Europie we wdrażaniuotwartego dostępu do zasobów naukowych.
Wdrażanie otwartego dostępu w Europie
● 2008 Komisja Europejska uruchamia Pilotaż Open Access dla Siódmego Programu Ramowego.
● 2012 Komisja Europejska zapowiada otwarty dostęp do wszystkich publikacji powstających w ramach programu Horyzont 2020 oraz zobowiązuje kraje członkowskie do przygotowania narodowych strategii wdrożenia otwartego dostępu.
● 2013 Komisja Europejska wprowadza obowiązek otwartej publikacji artykułów w programie H2020 oraz pilotaż otwartych danych.
Otwarty dostęp w Polsce…rozwija się poprzez różnorodne oddolne inicjatywy
Otwarty dostęp w Polsce – działania systemowe
• W lipcu 2013 roku PAN i KRASP podpisały wspólną deklarację dotyczącą otwartego dostępu, w której rekomendują model repozytoryjny
• Trwają realizowane przez MNiSW konsultacje planu wdrożenia otwartego dostępu w Polsce, w które zaangażowane jest szereg instytucji w tym Narodowe Centrum Nauki.
Czy polskim naukowcom brakuje narzędzi otwartego dostępu?…czasopism i repozytoriów.
Otwarte czasopisma
Otwarte repozytoria •24 repozytoria
•1 repozytorium dziedzinowe – Lectorium
Serwisy i narzędzia
Pomocnik Prawny PON
Wybrane publikacje● Ekspertyza „Wdrożenie i promocja
otwartego dostępu do treści naukowych i
edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfika
polska”
● "Przewodnik po otwartej nauce"
● „Otwarty dostęp” Peter Suber
● Poradnik omawiający problematykę praw
autorskich: "Otwarty dostęp do publikacji
naukowych. Kwestie prawne"
Raporty PON
Pakiet repozytoryjny
• Zawiera gotową do instalacji polską wersję otwartego oprogramowania Dspace
• W pakiecie dostępne są również takie dokumenty prawne, jak:1) memorandum dotyczące wprowadzenia otwartego mandatu wobec publikacji naukowych;2) wzór regulaminu korzystania z repozytorium;3) wzór umowy licencyjnej niewyłącznej, z którego autorzy mogą korzystać w kontaktach z wydawcami.
Serwisy
Biblioteka Nauki ●To serwis, w którym we współpracy z bazami bibliograficznymi udostępniamy polskie czasopisma naukowe.
●86 000 artykułów z 440 czasopism jest już bezpłatnie i natychmiast dostępnych dla każdego
●Publikacje przydatne w pracy naukowej i dydaktyce
Otwórz Książkę●To cyfrowa kolekcja publikacji naukowych.
● 251 autorów z różnych dziedzin udostępniło ponad 384 książek, które można pobrać lub przeczytać w serwisie
●Najbardziej popularne mają ponad 10 000 pobrań
Repozytorium CeON5434 prace, w tym:
• 4121 artykułów,
• 799 książek,
• 23 doktoraty,
• 128 materiałów konferencyjnych
• 55 raportów
Agregator CeONWspólny punkt dostępu do zasobów polskich otwartych repozytoriów.
Zapewnia
• większą widoczność,
• szerszą dostępność
• łatwiejsze wyszukiwanie.
Newsletter PON http://pon.edu.pl/index.php/newsletter
Konferencja „Open Reserach Data: Implications for Science and Society
• Dane badawcze są coraz częściej wymieniane jako jeden z najważniejszych zasobów powstających w działalności naukowej
• Wszędzie na świecie bezpieczna archiwizacja i otwarte udostępnianie danych stają się coraz istotniejszym elementem polityki naukowej.
• 28-29 BUW stanie się miejscem europejskiej debaty na temat otwartości danych badawczych
• Patronatem objęły wydarzenie Research Data Alliance, OpenAIRE - projekt zainicjowany przez Komisję polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, OECD oraz CODATA.
• http://ord2015.pon.edu.pl/
Przydatne linki• http://otwartanauka.pl
• http://pomocnik.pon.edu.pl
• http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje
• http://otworzksiazke.pl
• https://depot.ceon.pl/
• http://bibliotekanauki.ceon.pl
• https://prezi.com/pdfsuyil5hzy/otwarty-dostep-do-publikacji-naukowych-a-ewaluacja-osob-i-jednostek/
Dziękuję!
Kontakt: m.starczewski@icm.edu.pll.stepinska-ustasiak@icm.edu.pl
Prezentacja jest dostępna na licencji Creative Commons– Uznanie autorstwa 3.0 Polska (http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode)