Najważniejsze mity dotyczące państwa socjalnego

Marek Radzikowski

Wiosenna Szkoła Leszka Balcerowicza 2014

10 maja 2014 r.

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Albania

Australia

Austria

Bahrajn

Belgia

Bhutan

Białoruś

Boliwia

Bułgaria

Cape Verde

Chiny

CyprCzechy

Dania

Egipt

El Salwador

Estonia

Finlandia

Francja

Grecja

Gruzja

Hiszpania

Holandia

Hong Kong

Indie

Iran

Irlandia

Islandia

Izrael

Jamajka

Japonia

Kanada

Kazachstan

LitwaLuksemburgŁotwa

Malta

Mauritius

Mołdowa

Mongolia

Niemcy

Norwegia

Nowa Zelandia

Polska

Portugalia

Rosja

RPA Rumunia

Serbia

Seszele

Singapur

Słowacja

Słowenia

St. Vincent i Grenadyny

Szwajcaria

Szwecja

Tunezja

Ukraina

USA

Węgry

Wietnam

Wlk. Brytania

Włochy

Korea

Tajwan

y = 0,98x + 16,13R² = 0,84

10

20

30

40

50

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Wyd

atk

i sfp

w p

roc

. P

KB

Wydatki socjalne w proc. PKB

WstępWspółzależność liniowa poziomów wydatków socjalnych i wydatków sfp

Uwaga: Dane za 2007 r. lub najbliższy dostępny. 

Źródło: Radzikowski (2014, rys. 1).

Dania(od 1929)

Szwecja(od 1913)

Finlandia

Francja

Portugalia

Hiszpania

Islandia

Austria

Włochy

Holandia

Norwegia(od 1915)

Japonia

Kanada

Belgia

Stany Zjednoczone

Wlk. Brytania(od 1790)

Luksemburg

Szwajcaria(od 1938)

Niemcy(od 1872)

Hongkong(od 1951)

Irlandia(od 1927)

Tajwan(od 1955)

Korea(od 1983)

Singapur(od 1972)

y = 1,26x - 2,76R² = 0,86

-5

5

15

25

35

45

0 5 10 15 20 25 30 35

Zm

ian

a w

yda

tkó

w s

fp

Zmiana wydatków socjalnych

WstępWspółzależność liniowa zmian wydatków socjalnych i wydatków sfp

Uwaga: W zależności od dostępności danych zmiany liczono od ok. roku 1950 lub innego (w nawiasach) do 2007 r.  

Źródła: patrz slajd 1.

WstępPoziom rozwoju a wydatki socjalne

Uwaga: dane za 2007 r. lub najbliższy dostępny. 

Źródła: patrz slajd 1.

Afganistan

Albania

Australia

AustriaBelgia

Bhutan

Białoruś

Boliwia

Bułgaria

C. Verde

Chiny

Cypr

Czechy

Dania

Egipt

El Salwador

Estonia

FinlandiaFrancja

Grecja

Gruzja

Hiszpania

Holandia

Hong Kong

Indie

Iran

Irlandia

Islandia

Izrael

Jamajka

Japonia

Jemen

Kanada

Kazachstan

Lesoto

LitwaLuksemburg

Łotwa

Malediwy

Malta

Mauritius

Mołdowa

Mongolia

Niemcy

Norwegia

Nowa Zelandia

PolskaPortugalia

RosjaRPA

Rumunia

Serbia

Seszele

Singapur

Słowacja

Słowenia

St. Vin. i Gren.

Szwajcaria

Szwecja

Tunezja

Ukraina

USA

Węgry

Wietnam

Wlk. BrytaniaWłochy

Korea

Tajwan

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 10 20 30 40 50 60PKB per capita (PPP, w tys. dolarów międzynarodowych)

Wy

da

tki

so

cja

lne

w p

roc

. P

KB

WstępPoziom rozwoju a wydatki socjalne

Uwaga: dane za 2007 r. lub najbliższy dostępny. 

Źródła: patrz slajd 1.

Afganistan

Albania

Australia

AustriaBelgia

Bhutan

Białoruś

Boliwia

Bułgaria

C. Verde

Chiny

Cypr

Czechy

Dania

Egipt

El Salwador

Estonia

FinlandiaFrancja

Grecja

Gruzja

Hiszpania

Holandia

Hong Kong

Indie

Iran

Irlandia

Islandia

Izrael

Jamajka

Japonia

Jemen

Kanada

Kazachstan

Lesoto

LitwaLuksemburg

Łotwa

Malediwy

Malta

Mauritius

Mołdowa

Mongolia

Niemcy

Norwegia

Nowa Zelandia

PolskaPortugalia

RosjaRPA

Rumunia

Serbia

Seszele

Singapur

Słowacja

Słowenia

St. Vin. i Gren.

Szwajcaria

Szwecja

Tunezja

Ukraina

USA

Węgry

Wietnam

Wlk. BrytaniaWłochy

Korea

Tajwan

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 10 20 30 40 50 60PKB per capita (PPP, w tys. dolarów międzynarodowych)

Wy

da

tki

so

cja

lne

w p

roc

. P

KB

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Krzywa Rahna

Źródło: Mitchell (2005, s. 4).

0

1

2

3

4

5

0 10 20 30 40 50 60 70Wydatki sfp w proc. PKB

Wzr

ost

PK

B w

pro

c.

Państwo socjalne a rozwój

Badania empiryczne nt. wpływu wydatków sfp na wzrost gospodarczy

Autor(zy)Badany okres

Badane kraje Metoda badawcza Wyniki

Scully (1989)1960-80

115 krajów kapitalistycznych

OLS, dane przekrojowe Istotny i ujemny wpływ

Levine i Renelt (1992)

1974-89

86 krajów OLS, dane przekrojowe Nieistotny wpływ

Engen i Skinner (1992)

1970-85

107 krajówOLS i 2SIV, dane przekrojowe

Istotny i ujemny wpływ

Agell et al. (1997)1970-90

23 kraje OECDOLS, dane przekrojowe (efekty stałe)

Nieistotny wpływ

Fölster i Henrekson (2001)

1970-95

29 krajów rozwiniętych

2SLS i IV, dane panelowe (efekty stałe)

Ujemny i istotny wpływ

Dar i AmirKhalkhali (2002)

1971-99

19 krajów OECDOLS, dane panelowe (efekty losowe)

Ujemny i istotny wpływ w latach 1970-tych i 80-tych (nieistotny w 90-tych) oraz dla 16 (z 19) poszczególnych krajów

Źródło: opracowanie własne.

Państwo socjalne a rozwój

Badania empiryczne nt. wpływu wydatków sfp na wzrost gospodarczy

Autor(zy)Badany okres

Badane kraje Metoda badawcza Wyniki

Fu, Taylor, Yücel (2003)

1983-2002

Stany Zjednoczone

VAR i ocena reakcji na strukturalne wstrząsy, szereg czasowy

Ujemny i istotny wpływ wydatków federalnych w proc. PKB

Agell et al. (2006)1970-95

23 kraje OECDOLS, dane panelowe (efekty stałe)

Ujemny i nieistotny wpływ

Romero-Avila i Strauch (2008)

1960-2001

15 krajów UEGMM i IV, dane panelowe (efekty stałe)

Ujemny i istotny wpływ

Colombier (2009)1970-2001

21 krajów OECDEstymator M (Yohai et al. 1991), dane panelowe (efekty stałe)

Dodatni i istotny wpływ

Afonso i Furceri (2010)

1970-2004

28 krajów OECD i UE

OLS i IV, dane panelowe (efekty stałe)

Ujemny i istotny wpływ

Bergh i Karlsson (2010)

1970-2005

27 krajów OECDBACE (Doppelhofer et al. 2004), dane panelowe (efekty stałe)

Ujemny i istotny wpływ

Państwo socjalne a rozwój

Źródło: opracowanie własne.

Państwo socjalne a rozwójOcena instytucji i polityki gospodarczej

Uwagi: Wykorzystano średnie arytmetyczne danych za 2007 r. Ocena jest wyrażona jako indeks, który przyjmuje wartości od 0 (najsłabsza) do 10 (najwyższa). Obszar nazwany umownie „fiskalizmem” (w oryginale: Size of Government) obejmuje wartości: wysokość wydatków sfp na konsumpcję w proc. wydatków na konsumpcję, transfery i subsydia sfp w proc. PKB, udział przedsiębiorstw państwowych w PKB i inwestycji sfp w proc. inwestycji oraz najwyższe stawki krańcowe podatków i składek.  

Źródła: oprac. wł. na podst. Balcerowicz (2006) i danych z Gwartney, Hall i Lawson (2011).

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Fiskalizm

System prawny

Zdrowy pieniądz

Wolność handlowa

Regulacje

Inne kraje rozwinięte

Tygrysy azjatyckie

0

20

40

60

80

100

PK

B p

er

ca

pit

a (

w d

ol.

mię

dzy

na

r.

Ge

ary

'eg

o-K

ha

mis

a z

19

90

r.)

Korea Tajwan Hongkong Singapur Stany Zjednoczone = 100

Państwo socjalne a rozwójKonwergencja realna tygrysów azjatyckich

Źródło: oprac. wł. na podst. bazy danych Maddisona (2010).

Tajwan

Singapur

Korea Płd.

Hongkong

USA

Wlk. BrytaniaSzwecja

Hiszpania

Portugalia

NorwegiaNowa Zelandia

HolandiaLuksemburg

Japonia

Włochy

IzraelIrlandia

IslandiaGrecja

Niemcy

Francja

Finlandia

Dania

Cypr

KanadaBelgia

Austria

Australia

10

15

20

25

30

35

10 15 20 25 30 35 40 45Średnia stopa oszczędności w proc. PKB (1980-2010)

Śre

dn

ia s

top

a in

wes

tycj

i w p

roc.

P

KB

(19

80-2

010)

Państwo socjalne a rozwój

Oszczędności i inwestycje w krajach rozwiniętych (średnia w latach 1980-2010)

Źródło: oprac. wł. na podst. bazy danych IMF WEO.

Państwo socjalne a rozwój

Podaż pracy w krajach rozwiniętych (średnia w latach 1980-2010)

Źródło: oprac. wł. na podst. bazy danych The Conference Board.

0

300

600

900

1200M

alta

Cyp

rB

elgi

aH

iszp

ania

Fra

ncja

Hol

andi

aN

iem

cyW

łoch

yN

orw

egia

Wlk

. Bry

tani

aIr

land

iaS

zwec

jaD

ania

US

AF

inla

ndia

Aus

tria

Now

a Z

elan

dia

Aus

tral

iaK

anad

aP

ortu

galia

Gre

cja

Luks

embu

rgS

zwaj

caria

Taj

wan

Japo

nia

Isla

ndia

Hon

gkon

gK

orea

Płd

.S

inga

pur

Lic

zba

prz

epra

cow

anyc

h g

od

zin

na

mie

szka

ńca

w r

oku

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Dwa problemy: asymetria informacji, sprawność.

Zawodność rynku?

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Wydatki sfp w krajach rozwiniętych jako proc. PKB

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Dania Norwegia Szwecja Wlk. Brytania Francja

Źródła: oprac. wł. na podst. Flora (1983), IMF GFS, Eurostat, OECD Economic Outlook.

Państwo socjalne jest dla ubogich?

0

10

20

30

40

50

60

Włochy Austria Holandia Szwajcaria Niemcy Belgia

Źródła: oprac. wł. na podst. Flora (1983), IMF GFS, Eurostat, OECD Economic Outlook.

Wydatki sfp w krajach rozwiniętych jako proc. PKB

Państwo socjalne jest dla ubogich?

0

10

20

30

40

50

60

Japonia Australia Kanada Stany Zjednoczone Irlandia Hiszpania

Źródła: oprac. wł. na podst. Flora (1983), IMF GFS, Eurostat, OECD Economic Outlook.

Wydatki sfp w krajach rozwiniętych jako proc. PKB

Państwo socjalne jest dla ubogich?

0

10

20

30

40

50

60

Islandia Portugalia Luksemburg Finlandia Grecja

Źródła: oprac. wł. na podst. Flora (1983), IMF GFS, Eurostat, OECD Economic Outlook.

Wydatki sfp w krajach rozwiniętych jako proc. PKB

Państwo socjalne jest dla ubogich?

0

1

2

3

4

5

Średnia stopawzrostu = 0,0%

Średnia stopawzrostu = 1,1%

Śr. st. wz. = 3,5%

Wydatki socjalne Wlk. Brytanii przed I wojną światową (proc. PKB)

Źródła: oprac. wł. na podst. Flora et al. (1983, s. 345-450).

Państwo socjalne jest dla ubogich?

0

2

4

6

8

Średnia stopa wzrostu = 3,5%Śr. st. wz. = -0,4%

Wydatki socjalne Niemiec przed I wojną światową (proc. PKB)

Źródła: patrz slajd 26.

Państwo socjalne jest dla ubogich?

Dystrybucja wydatków socjalnych w Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych

Źródło: Collado i Iturbe-Ormaetxe (2008, s. 18-19).

Kwintyle dochodowe ludności

1. 2. 3. 4. 5.Austria 21 21 20 18 21Belgia 28 22 17 15 18Dania 31 23 17 14 16Finlandia 24 23 19 18 17Francja 19 20 19 18 25Niemcy 20 20 19 19 21Grecja 19 20 19 19 23Irlandia 31 20 17 17 15Włochy 15 19 22 21 24Luksemburg 17 21 24 20 18Holandia 19 20 17 18 26Portugalia 21 20 16 17 26Hiszpania 20 21 19 20 21Szwecja 23 21 20 18 19Wlk. Brytania 25 24 19 16 17UE-15 20 21 19 18 22USA 26 22 19 15 18

Państwo socjalne jest dla ubogich?

Dystrybucja wydatków socjalnych w Ameryce Łacińskiej

Uwaga: * Wydatki na edukację i ochronę zdrowia. 

Źródło: ECLAC (2006, s. 143-146).

Kwintyle dochodowe ludności

1. 2. 3. 4. 5.

Argentyna 19 18 20 22 21

Boliwia 13 16 17 23 30

Brazylia 11 12 17 20 40

Chile* 33 26 19 15 7

Kolumbia 14 15 15 18 38

Kostaryka 21 19 17 18 25

Ekwador - - - - -

Gwatemala 14 17 19 21 29

Meksyk 16 19 19 23 23

Nikaragua* 14 18 21 20 27

Peru* 15 17 18 22 27

Urugwaj 12 13 17 21 37

Państwo socjalne jest dla ubogich?

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

każdemu to samo, każdemu według jego zasług, każdemu według jego dzieł, każdemu według potrzeb, każdemu według pozycji, każdemu według tego, co przyznaje prawo.

Państwo socjalne = sprawiedliwość?

Jak rozumieć sprawiedliwość (Chaim Perelman 1959, s. 22):

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Plan prezentacji

Wstęp

Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego.

Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku.

Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo.

Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej.

Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Badania empiryczne nt. wpływu niektórych wydatków socjalnych na rozrodczość

Autor(zy)Badany okres

Badane krajeMetoda

badawczaWyniki

Cigno i Rosati (1996)

1950-90Wlk. Brytania, Stany Zjednoczone, Niemcy i Włochy

OLS, szeregi czasowe

Ujemny i istotny wpływ wysokości emerytur na rozrodczość we wszystkich krajach, dodatni i istotny wpływ wysokości świadczeń rodzinnych na rozrodczość w Wlk. Brytanii (w pozostałych krajach tego nie testowano)

Cigno et al. (2003)

1960-95 NiemcyOLS, szereg czasowy

Ujemny i istotny wpływ wysokości emerytur na rozrodczość, dodatni i istotny wpływ wysokości świadczeń rodzinnych na rozrodczość, te dwa przeciwne efekty są podobnej wielkości

Zhang i Zhang (2004)

1960-2000 kraje rozwinięteOLS, dane przekrojowe

Znaczący ujemny i istotny wpływ wydatków na zabezpieczenie społeczne na rozrodczość

Ehrlich i Kim (2005)

1960-92 57 krajówOLS i 2SLS, dane panelowe

Ujemny i istotny wpływ wydatków publicznych na emerytury na rozrodczość, ten wpływ jest większy w krajach OECD niż w pozostałych

Boldrin et al. (2005)

1997, 1960-97

104 kraje (przekrojowe), 8 krajów (panelowe)

OLS, dane przekrojowe i panelowe

Znaczący ujemny i istotny wpływ wydatków na zabezpieczenie społeczne na rozrodczość

Gábos, Gál i Kézdi (2006)

1950-2005 Węgrylog difference, szereg czasowy

Ujemny i istotny wpływ wydatków publicznych na emerytury na rozrodczość, dodatni i istotny wpływ świadczeń rodzinnych na rozrodczość

Galasso, Gatti i Profeta (2008)

około 1995 100 krajówOLS, dane przekrojowe

Ujemny i istotny wpływ wydatków publicznych na emerytury na rozrodczość, wpływ ten jest silniejszy w krajach z mniej rozwiniętymi rynkami kapitałowymi

Źródło: opracowanie własne.

Państwo socjalne a rodzina

Dziękuję za uwagę

Marek Radzikowski