Idealizacyjna Teoria Nauki Leszka Nowaka

Relikt Poznańskiej Szkoły Metodologicznej czy aktualne narzędzie badawcze?

Barbara KonatZakład Epistemologii i Kognitywistyki

Spotkanie Sekcji Epistemologii

KSF IF UAM

22.11.2012

Pytania

1. Czy Poznańska Szkoła Metodologiczna

istniała naprawdę?

2. Czy Idealizacyjna Teoria Nauki jest

zwietrzała?

3. Do czego możemy wykorzystać ITN

współcześnie?

Poznańska Szkoła Metodologiczna

1968 – Studia nad teoretycznymi podstawami

humanistyki, Kmita i Nowak

Jerzy Kmita

Filozofia humanistyki,

Filozofia kultury

Leszek Nowak

Metodologia nauk

przyrodniczych

i społecznych

Jerzy Topolski

Metodologia historii

Leszek Nowak

1943 - 2009

• Prawo na UAM, filozofia na

Uniwersytecie

Warszawskim

• Doktorat 1967 r. (u prof. Z.

Ziembińskiego) z filozofii prawa

• Habilitacja 1970 r. z

metodologii ogólnej

• Profesor zwyczajny 1990 r.

Leszek Nowak - trzy wielkie teorie

Idealizacyjna Teoria Nauki

• 1971- U podstaw Marksowskiej

Metodologii Nauk

Nie-Marksowski Materializm Historyczny

• 1983 - Property and Power.Towards a non-Marxian

Historical Materialism

Negatywistyczna Metafizyka Unitarna

• 1998-2007- Byt i myśl, t. 1-3

Kogo zapytać?

Filozofia polityczna oraz

wydawnictwa podziemne:

prof. Krzysztof Brzechczyn(kierownik Zakładu Epistemologii

i Kognitywistyki IF UAM)

Negatywistyczna metafizyka

unitarna:

dr Krzysztof Kiedrowski

(ZEiK, IF UAM).

Co to jest Idealizacyjna Teoria Nauki?

„Zadanie nauki polega na tym, aby dotrzeć do

owej wewnętrznej natury rzeczywistości

pomijając w «pierwszym przybliżeniu» to, co

jest w niej przypadkowe. Tak postępując,

nauka sprzeciwia się zdrowemu rozsądkowi,

według którego wszystko co widać, jest

ważne po trochu” (Nowak, 1977, s. 12).

Co to są założenia filozoficzne w nauce?

„Tak tedy filozofia wywiera zasadniczy wpływ

na nauki specjalne dzięki temu, iż badacze

milcząco przyjmują określone założenia

filozoficzne, które współkształtują treść

głoszonych przez nich teorii”

(Nowak, 1974, s. 83).

Przełom idealizacyjny

Wykres ilustrujący przełom idealizacyjny w wybranych dziedzinach nauki

(Nowak 1977 s. 60).

ITN - przykład

• Czynniki wywierające wpływ na swobodny

spadek ciałao c – ciężar danego ciała

o R – opór powietrza

o Zakładamy zatem, że R=0

ITN

Pierwotnie rzeczywistość badana przez fizyka zakładała dwa czynniki:

c, R

Kiedy przyjmuje założenie pomijające R, rzeczywistość badana zawiera tylko jeden czynnik, za to najistotniejszy

c

Uproszczenie ma zatem postać:

(1) c R=0

(0) c, R

Wpływ najistotniejszego czynnika na zjawisko badane:

FS = c

(gdzie FS to siła przyłożona do ciała swobodnie spadającego)

Perspektywa ontologiczna

• Wielkości typu L są istotne dla wielkości typu

K.

• Dla wielkości typu K, wielkości typu M są

bardziej istotne niż wielkości typu N.

Struktura esencjalna

• S: (k) H

(k-1) H, pk

………………...

(1) H, pk, p2

(0) H, pk, p2, p1 .

Prawidłowość

F(x) = fk(H(x)), o ile Z(x) i pk(x) = 0

i…i p­1(x) =0

Teoria naukowa wg ITN

F(x) = fk(H(x)), o ile Z(x) i pk(x) = 0

i…i p­1(x) =0

F(x) = fk-1(H(x), p­k(x)), o ile Z(x) i pk≠0 i pk-1(x) = 0

i…i p­1(x) =0.

F(x) = fk-2(H(x), p­k(x), pk-1(x)), o ile Z(x)

i pk≠0 i pk-1(x) ≠ 0 i pk-2 = 0 i…i p­1(x) =0.

F(x) = f0(H(x), p­k(x),…, p2(x), p1(x)), o ile Z(x)

i pk≠0 i…i p2 ≠ 0 i p­1(x) ≠ 0.

ITN - podsumowanie

• należy do ogólnej metodologii nauk

• przyjmuje postawę esencjalną

• idealizacja i konkretyzacja

• czynnik główny i czynniki uboczne

• struktura esencjalna

• zależność i prawidłowość

Zastosowanie ITN

Praca doktorska złożona do recenzji:

„Wybrane założenia filozoficzne

oraz procedury badawcze w językoznawstwie

kognitywnym i generatywnym.

Analiza porównawcza z perspektywy

Idealizacyjnej Teorii Nauki”

Pytania, na które chcę odpowiedzieć:

• Czym różnią się założenia teoretyczne GG i CL?

• W jaki sposób doszło do ich ukształtowania?

• Dlaczego to jest ważne?o Dlatego że zarówno antagoniści językoznawstwa

kognitywnego, jak i czasem sami językoznawcy twierdzą, że jest ono „bezzałożeniowe”

o Chcę pokazać, że CL stosuje w rzeczywistości metody stosowane w tzw. „naukach dojrzałych” – np. w biologii

Newton i Chomsky – idealizacja

Wyobraźmy sobie, że

nie ma oporu ośrodka…

W inercjalnym układzie odniesienia, jeśli na ciało nie

działa żadna siła lub siły działające równoważą się, to

ciało pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem

jednostajnym prostoliniowym.

Newton i Chomsky – idealizacja

Wyobraźmy sobie, że nie

działają dystraktory…

„Teoria lingwistyczna odnosi się przede wszystkim do

idealnego mówcy-słuchacza, w całkowicie

homogenicznej wspólnocie językowej; do osoby, która

biegle zna swój język i stosując w aktualnym wykonaniu

swoją wiedzę językową nie podlega takim gramatycznie

nierelewantnym uwarunkowaniom, jak ograniczenia

pamięci, dystrakcje, fluktuacje uwagi i zainteresowania

czy błędy (przypadkowe bądź charakterystyczne)”

(Chomsky, 1977b, s. 183).

Rekonstrukcja generatywizmu w ITN

• Uniwersum badane: wypowiedzi

• x ϵ U <-> W(x), gdzie

• W(x) – x jest wypowiedzią

• Czynnik badany

• A(x) – akceptowalność x-a;

• W(x) – predykat x jest wypowiedzią (założenie

realistyczne),

• G (x) – gramatyczność x-a

• k (x) – kognitywność x-a

• A (x) – akceptowalność x-a

• f – zależność funkcyjna.

Struktura esencjalna czynnika Ag ma zatem

postać:

(1) Gg

(0) Gg, kg,

Teoria generatywna w ITN

Jeśli W(x) i kg(x) = 0 to Ag(x) = f(Gg(x)).

Jeśli W(x) i kg(x) ≠ 0 to Ag(x) = f’(Gg(x), kg(x)).

Czy znane są sposoby konkretyzacji?

Podsumowanie

• Poznańska Szkoła Metodologicznao od 1968 roku

o Kmita, Nowak, Topolski

• Idealizacyjna Teoria Nauki

o metodologia ogólna nauk

o struktura esencjalna w nauce

• Zastosowanie ITN w analizach

językoznawstwao generatywizm uznaje Gramatyczność za czynnik

główny

o Chomsky idealizuje od czynników ubocznych

(pamięć, uwaga).

Obecność ITN we współczesnej filozofii nauki

"The Structure of Idealization" Nowaka z 1980 jest cytowana 248 razy wg. google

scholar, z czego 100 po 2000 roku. Na przykład:

Fernández-González, M. (2011). Idealization in Chemistry: Pure Substance and

Laboratory Product. Science & Education.

Nola, R. (2004). Pendula, models, constructivism and reality. Science & Education, 13,

349–377.

Suárez, M., & Cartwright, N. (2008). Theories: Tools versus models. Studies in History

and Philosophy of Science Part B: Studies in History and Philosophy of Modern

Physics, 39(1).

Donato Rodríguez, X., & Arroyo Santos, A. (2012). The Structure of Idealization in

Biological Theories: The Case of the Wright-Fisher Model. Journal for General

Philosophy of Science, 43(1), 11–27.

Portides, D. P. (2005). A Theory of Scientific Model Construction: The Conceptual

Process of Abstraction and Concretisation. Foundations of Science, 10(1), 67–88.

Kowalenko, R. (2009). How (not) to think about idealisation and ceteris paribus-laws.

Synthese, 167(1), 183 – 201.

Hanzel, I. (2008). Idealizations and Concretizations in Laws and Explanations in Physics.

Journal for General Philosophy of Science, 39(2), 273 – 301.

Bibliografia

- o Leszku Nowaku i PSM

Brzeziński, J., Klawiter, A., Kuipers, T., Łastowski, K., Paprzycka, K., & Przybysz, P.

(Red.). (2002). Odwaga filozofowania: Leszkowi Nowakowi w darze. Wydaw.

Fundacji Humaniora.

Buksiński, T. (Red.). (2010). Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia.

Pobrano z https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180

Klawiter, A., & Łastowski, K. (2002). Oryginalność, odwaga, odpowiedzialność. Leszka

Nowaka zasady uprawiania filozofii. W J. Brzeziński, A. Klawiter, T. Kuipers, K.

Łastowski, K. Paprzycka, & P. Przybysz (red.), Odwaga filozofowania: Leszkowi

Nowakowi w darze. Wydaw. Fundacji Humaniora.

Klawiter, A., & Łastowski, K. (2010). O łamaniu filozoficznego lodu. Od idealizacyjnej

teorii nauki do metafizyki unitarnej. W T. Buksiński (red.), Filozofia na Uniwersytecie

w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia. Pobrano z

https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180

Zamiara, K. (2010). U początków Poznańskiej Szkoły Metodologicznej. W T. Buksiński

(red.), Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia. Pobrano z

https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180

Leszek Nowak w sieci

Strona Leszka Nowaka:http://www.staff.amu.edu.pl/~epistemo/Nowak/welcome.htm

Strona o szkole poznańskiej:http://segr-did2.fmag.unict.it/~polphil/PolPhil/Poznan/PoznanEngl.html

Artykuł "Models in Science" w Stanford

Encyclopedia of Philosophyhttp://plato.stanford.edu/entries/models-science/

Książka "Filozofia na Uniwersytecie w

Poznaniu"https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/2180/1/Filozofia%20na%

20Uniwersytecie%20w%20Poznaniu.pdf

Bibliografia -metodologia językoznawstwa

Chomsky, N. (1964). Current Issues in Linguistic Theory. Janua Linguarum. London ; The Hague ; Paris: Mouton.

Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of syntax. MIT Press.

Dirven, R. (2001). Kognitywne podstawy jezyka i jezykoznawstwa. w: Universitas.

Lakoff, G. (1970). Irregularity in Syntax. The Transatlantic Series in Linguistics. New York: Holt, Rinehart and Winston.

Lakoff, G. (1991). Cognitive versus generative linguistics: how commitments influence results. Language & Communication, Language & Communication, (11), 53-62.

Lakoff, G., & Johnson, M. (2003). Metaphors We Live By University Of Chicago Press.

Lyons, J. (1998). Chomsky (Wyd. 3, rozsz.). Warszawa: ski i S-ka.

Łastowski, K. (1987). Rozwój Teorii Ewolucji: Studium Metodologiczne. Filozofia i Logika / Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznao: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Newmeyer, F. J. (1997). Generative Linguistics: A Historical Perspective. Routledge History of Linguistic Thought. London ; New York: Routledge.

Nowak, L. (1977). Wstep Do Idealizacyjnej Teorii Nauki. Wybrane Zagadnienia Metodologii Nauk, Naukoznawstwa i Informacji Naukowej. Warszawa: Paostwowe Wydaw. Naukowe.

Nowak, L. (2004). O metodologii Karola Darwina. W K. Łastowski (Red), Teoria i metoda w biologii ewolucyjnej, Poznanskie Studia z Filozofii Humanistyki (T. 7(20)). Poznao: Zysk i S-ka.