1

Foresight a prognozowanie – kryteria, metody, przykłady

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Andrzej Matczewskiprzy współpracy z Iwoną Nowicką (MNiI, DSiRN)

Warszawa, 15 kwietnia 2005

2

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Dominacja w prognozowaniu rozwoju w drugiej połowie XX w.:

podejścia dziedzinowego. liniowego modelu innowacji: początkowy impuls

dają procesom innowacyjnym badania, po których następują prace rozwojowe, różne fazy produkcji, i w końcu komercjalizacja.

uznawanie szczególnej roli państwa w formułowaniu kierunków rozwoju nauki i techniki

3

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Lata 80-te i 90-te XX wieku:

malejąca akceptacja ponoszenia nakładów na

rozwój nauki i technologii przez podatników

narastająca krytyka modelu liniowego procesu

innowacji

4

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

pojawienie się nowych koncepcji: model „związanego łańcucha” (S.J. Kline,

N. Rosenberg).

„Nauka ani nie określa … dynamiki procesu innowacyjnego, ani nie jest pierwszym ogniwem tego

procesu /Kwiatkowski St.: Społeczeństwo Innowacyjne. PWN, Warszawa 1990, s.79./

struktury sieciowe

5

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

uznanie nowego mechanizmu wytwarzania wiedzy i innowacji (wg. Gibbon, 1995), której cechami są:

tworzenie wiedzy w kontekście konkretnego zastosowania, czyli tworzenie

wiedzy w zamierzeniu użytecznej, czy to w przemyśle, czy dla rządu, czy też

dla społeczeństwa w ogólności;

dalszy wzrost roli nauki i znaczenia badań interdyscyplinarnych oraz

transdyscyplinarnych, a także analiz społecznych skutków postępu

technicznego w celu do zwiększenia stopnia adaptacyjności społeczeństw do

nowych warunków pracy, życia, kształcenia itp.

6

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

C.D. niejednorodność, różnorodność form

organizacyjnych, wyrażająca się wzrostem liczby miejsc, w których może powstawać wiedza, funkcjonowaniem sieci komunikacyjnych, itp.

szczególna rola regionów: endogenne czynniki decydują o atrakcyjności regionów w procesie alokacji potencjału inwestycyjnego i B&R

7

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Oznacza to, że dla innowacji decydujące znaczenie mają:

powiązania międzyinstytucjonalne i międzydyscyplinarne wewnątrz systemu prac badawczych i rozwojowych (B&R);

powiązania pomiędzy naukowcami i inżynierami (zwłaszcza w nowych technologiach bazowych, jak elektronika, biotechnologia i nowe materiały);

8

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

c.d. powiązania łączące aktualnych i przyszłych

użytkowników nowego produktu lub procesu technologicznego; więzi między komórkami projektowania, B&R, produkcji i marketingu w przedsiębiorstwach;

nowe formy komunikacji społecznej, oparte o konsensus.

9

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

REMEDIUM: Foresight?

Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób docierania do informacji w celu budowania średnio lub długookresowej wizji rozwojowej, jej kierunków i priorytetów, a w tym kontekście podejmowanie bieżących decyzji i mobilizowanie wspólnych działań.

10

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Technology Foresight. Pojęcie to opisuje proces odkrywania wspólnej przestrzeni dla otwartego myślenia o przyszłości, jej kształtowaniu i inkubowaniu właściwych strategii działania. Zadaniem Foresight nie jest więc tyko przewidywanie przyszłości, lecz lepsze do niej przygotowanie. Wspólne myślenie o przyszłości ma dać wizję, którą można wdrożyć.

11

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Ma on na celu wskazanie i ocenę przyszłych potrzeb, szans i zagrożeń związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym oraz przygotowanie odpowiednich działań wyprzedzających z dziedziny nauki i techniki

Foresight tworzy płaszczyznę dla debaty społecznej oraz kulturę budowania społecznej wizji myślenia o przyszłości.

12

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Wyniki foresightu informują decydentów o nowych

tendencjach rozwojowych, pomagają uzgodnić scenariusze

rozwoju, pozwalają zharmonizować działania partnerów

społecznych (rządu, środowisk naukowych i przemysłowych,

małych i wielkich firm, różnych sektorów gospodarki) oraz

służą pomocą w ustaleniu kryteriów finansowania nauki i

techniki.

13

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Wskazywanie priorytetów inwestycyjnych w sferze badań i rozwoju technologicznego poprzez odkrywanie potencjalnych możliwości.

Dotyczy metod wyznaczania priorytetów za pomocą programów ogólnych oraz ich późniejszego wykorzystania i wdrażania przy pomocy uszczegółowionych programów sektorowych.

14

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Celem Foresightu ma być zapewnienie, by te dziedziny, które mogą przynosić najwięcej korzyści w przyszłości, zostały zidentyfikowane jak najwcześniej.

15

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

Realizacja programu Foresight w takim wymiarze powinna doprowadzić do uzyskania wielu korzyści:

określenie dróg rozwoju nauki i techniki w sposób jasny i zrozumiały;

określenie priorytetów tego rozwoju w odniesieniu do aspiracji i potrzeb Polski w w ramach UE;

określenie priorytetów w zakresie sektorów/podsektorów przemysłowych i ich potrzeb w dziedzinie techniki;

16

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

C.D. określenie obszarów badań, na których możliwa jest

komercjalizacja rezultatów badań; określenie możliwości popierania spółek o wysokiej

technologii będących motorem rozwoju; rozwijanie na szczeblu ogólnokrajowym spójnej

polityki innowacyjnej przy jednoczesnym podkreślaniu znaczenia wykorzystania wiedzy dla przyszłości Polski;

bardziej efektywne wykorzystywanie finansów publicznych;

17

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

C.D.

ściślejsze współdziałanie pomiędzy przedstawicielami rządu, przemysłu i środowiskami naukowymi;

tworzenie warunków wstępnych dla zwiększania zaufania we wzajemnych stosunkach pomiędzy różnymi podmiotami społecznymi w Polsce;

inicjowanie procesu porozumiewania się i wymiany informacji wśród organów finansujących w ramach procesu innowacyjnego;

18

Problemy wytyczania przyszłych kierunków rozwoju – wykorzystanie Foresightu

C.D. osiąganie konsensusu (szerokiego porozumienia) na

temat bieżących i przyszłych problemów przed jakimi stoi Polska oraz sposobów rozwiązywania tych problemów;

głębsze zrozumienie rozmieszczenia zasobów i wiedzy naukowo-technicznej w Polsce;

gromadzenie ukierunkowanych informacji w sferze nauki i techniki;

większa koordynacja pomiędzy różnymi organami kształtującymi politykę.

19

DoświadczeniaProjekt pilotażowy: Życie i Zdrowie

Metodyka przeprowadzenia Pilotażowego Projektu Foresight, obejmuje następujące etapy:

wybór ekspertów do głównego panelu tematycznego Zdrowie i Życie, określenie przez panel główny 11 dziedzin szczegółowych (paneli

tematycznych) w obszarze Zdrowie i Życie, przygotowanie przez panel główny Zdrowie i Życie propozycji list

ekspertów do pracy w powyższych panelach tematycznych, które zostały skorygowane w toku pracy paneli,

praca ok. 113 ekspertów w 11 panelach tematycznych, której rezultatem było wybranie ok. 110 głównych kierunków badawczych i rozwoju technologii oraz kilkudziesięciu szczegółowych oraz przygotowanie 11 opinii naukowych/raportów cząstkowych,

20

DoświadczeniaC.D.

wybranie przez panel główny w drodze dyskusji, selekcji i agregacji 26 kierunków badawczych i rozwoju technologii w dziedzinie badawczej Zdrowie i Życie, do których zostały przygotowane krótkie opisy,

przeprowadzenie konsultacji społecznych weryfikujących wybrane kierunki badań i rozwoju technologii priorytetowych dla Polski przez PENTOR Instytut Badania Opinii i Rynku S.A.,

opracowanie przez panel główny raportu końcowego z pola badawczego Zdrowie i Życie, który zostanie przygotowany na podstawie opinii naukowych/raportów z paneli tematycznych i ich weryfikacji w trakcie konsultacji społecznych.

21

DoświadczeniaTechnika pracy panelu głównego:

Interaktywna praca w sieci- zgłaszanie propozycji na ręce przewodniczącego panelu- przekazywanie poszczególnych propozycji członkom panelu- opracowanie syntezy przez przewodniczącego panelu głównego i przekazanie członkom

Ewaluacja projektu syntetycznego w trakcie zebrania panelu

Interaktywna praca w sieci nad projektem końcowym Przekazanie wyniku pracy DSiRN MNiI i panelowi

tematycznemu Zdrowie i Życie

22

DoświadczeniaZadania zespołów tematycznych:1. Ocena propozycji doboru tematycznych obszarów

szczegółowych2. Ocena, uzupełnienie, skorygowanie, usunięcie propozycji

tematów szczegółowych3. Analiza wielokryteryjna nadanie poszczególnym tematom szczegółowym wag i wartości

według kryteriów zaproponowanych przez panel główny uszeregowanie tematów4. SWOT5. Zwięzły opis wybranych tematów

23

liczba zgłoszonych kandydatów na ekspertów była mniejsza niż się

spodziewano,

bardzo mała liczba osób poniżej 35 lat,

brak przedstawicieli mediów; niewielu przedstawicieli gospodarki, administracji i organizacji pozarządowych,

brak przedstawicieli wielu ważnych dyscyplin naukowych związanych z polem badawczym Zdrowie i Życie

WNIOSKI