Podstawy nauk o Ziemi
Zależność rzeźby od budowy geologicznej
mgr inż. Renata Różycka-Czas Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Czynniki warunkujące przebieg urzeźbienia
Na przebieg rzeźbienia wpływa:
ukształtowanie powierzchni pierwotnej przez siły wewnętrzne
budowa geologiczna,
warunki klimatyczne.
Rzeźba powierzchni Ziemi jest modelowana przez tzw. siły zewnętrzne.
Ukształtowanie powierzchni pierwotnej zazwyczaj powtarza elementy budowy geologicznej – antykliny są grzbietami, synkliny dolinami.
Odporność
Miarą odporności skał jest przebieg i tempo procesów niszczących te utwory,
Odporność skały zależy od zespołu cech litologicznych,
Skały magmowe i metamorficzne można uznać za odporniejsze od skał osadowych.
Odporność
bardzo duża gabro, porfir, granit,
bazalt, kwarcyt
duża (średnia) piaskowce,
dolomity, gnejsy
mała piaskowce o
lepiszczu ilastym, łupki ilaste, lessy
Skały o bardzo dużej i dużej odporności zaznaczają
się najczęściej w terenie jako formy o stromych stokach,
takie jak:
wzniesienia o charakterze grzbietów i garbów oraz baszt,
iglic i murów skalnych,
załomy i progi,
zwężenia dolinne
Formy zbudowane ze skał o małej odporności są przeważnie
wklęsłe, o łagodnych zboczach, są to m.in.: szerokie doliny
i kotliny pochodzenia erozyjno – denudacyjnego*
* Procesy denudacyjne - procesy niszczące powodujące
wyrównywanie i stopniowe obniżenie powierzchni Ziemi
Ryc. 1. Baszta skalna- Diabli
Kamień na Krzywickiej Górze
Beskid Wyspowy
Ryc. 2. Iglice skalne – Park
Narodowy Tsingy de
Bemaraha, Madagaskar
Tektonika
Wpływu odporności i tektoniki na ukształtowanie terenu nie
powinno się rozpatrywać oddzielnie
odporność - tempo niszczenia
tektonika – kierunek przebiegu procesów niszczących
Ryc. 3. Erozja rzeczna
tektonika płytowa - terasy denudacyjne
tektonika monoklinalna – rzeźba krawędziowa z progami denudacyjnymi
tektonika fałdowa – rzeźba może być zgodna, lub niezgodna z przebiegiem jednostek tektonicznych:
zgodność: przebieg grzbietów = przebieg antyklin, przebieg dolin = przebieg synklin
niezgodność (inwersja rzeźby): w miejscu synklin wznoszą się grzbiety, a w miejscu antyklin ciągną się doliny,
Przyczyny inwersji:
różna odporność warstw budujących fałdy,
strukturalne osłabienie antyklin,
odmłodzenie uprzednio zrównanej powierzchni.
Ryc. 4. Szkic obrazujący stopniowe
pogrążanie się geosynkliny i
wypełnianie jej przez osady, a
następnie sfałdowanie osadów
geosynklinalnych i ich wypiętrzenie,
w wyniku czego powstały góry. Źródło: Skrypt Podstawy nauk o Ziemi,
Koreleski K, s.38
tektonika zrębowa – procesom erozji rzecznej i denudacji ulegają przede wszystkim progi tektoniczne; w skutek niszczenia próg tektoniczny cofa się i oddala od linii uskoku
tektonika wulkaniczna i plutoniczna – rzeźba na obszarze pokryw wulkanicznych rozwija się tak, jak na obszarach płytowych lub monoklinalnych;
żyły, lakkolity, batolity są odsłaniane przez procesy niszczące
Ryc. 5. Lakkolit
Dziękuję za uwagę
Przechodzimy do kontynuacji ćwiczenia praktycznego …
Oznaczenie skał i ich odporności
Odporność mała Odporność duża Odporność bardzo
duża
margle: Jk,Jc, Tr wapienie Ja, Jr,, Jo,
Tm1-3, Tm, Df, Dgw
kwarcyty: C1-2
łupki: Tk1-2, C, Ch
Tk
dolomity: Da, Dgd,
De
piaskowce: Tp, Tp1-
2
zlepieńce: Pz, Dm
L.p
Fo
rm
a
Przeb
ieg
Wyso
ko
ść
n.p
.m
Ro
dzaj s
kał
Od
po
rn
ość
Tekto
nik
a
Rzeźb
a, a
te
kto
nik
a
Rzeźb
a, a
o
dp
orn
ość
1. dolina/ grzbiet
z warstwic przedział wysokości
nazwa i
symbol
b. duża /duża/ mała
antyklina/ synklina
Zgodna/niezgodna
Zgodna/niezgodna
+ wnioski ogólne pod
tabelą kilka zdań
Na następne zajęcia PAPIER KANCELARYJNY
W KRATKĘ
Top Related