Podstawy nauk o Ziemi

Zależność rzeźby od budowy geologicznej

mgr inż. Renata Różycka-Czas Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie

Czynniki warunkujące przebieg urzeźbienia

Na przebieg rzeźbienia wpływa:

ukształtowanie powierzchni pierwotnej przez siły wewnętrzne

budowa geologiczna,

warunki klimatyczne.

Rzeźba powierzchni Ziemi jest modelowana przez tzw. siły zewnętrzne.

Ukształtowanie powierzchni pierwotnej zazwyczaj powtarza elementy budowy geologicznej – antykliny są grzbietami, synkliny dolinami.

Odporność

Miarą odporności skał jest przebieg i tempo procesów niszczących te utwory,

Odporność skały zależy od zespołu cech litologicznych,

Skały magmowe i metamorficzne można uznać za odporniejsze od skał osadowych.

Odporność

bardzo duża gabro, porfir, granit,

bazalt, kwarcyt

duża (średnia) piaskowce,

dolomity, gnejsy

mała piaskowce o

lepiszczu ilastym, łupki ilaste, lessy

Skały o bardzo dużej i dużej odporności zaznaczają

się najczęściej w terenie jako formy o stromych stokach,

takie jak:

wzniesienia o charakterze grzbietów i garbów oraz baszt,

iglic i murów skalnych,

załomy i progi,

zwężenia dolinne

Formy zbudowane ze skał o małej odporności są przeważnie

wklęsłe, o łagodnych zboczach, są to m.in.: szerokie doliny

i kotliny pochodzenia erozyjno – denudacyjnego*

* Procesy denudacyjne - procesy niszczące powodujące

wyrównywanie i stopniowe obniżenie powierzchni Ziemi

Ryc. 1. Baszta skalna- Diabli

Kamień na Krzywickiej Górze

Beskid Wyspowy

Ryc. 2. Iglice skalne – Park

Narodowy Tsingy de

Bemaraha, Madagaskar

Tektonika

Wpływu odporności i tektoniki na ukształtowanie terenu nie

powinno się rozpatrywać oddzielnie

odporność - tempo niszczenia

tektonika – kierunek przebiegu procesów niszczących

Ryc. 3. Erozja rzeczna

tektonika płytowa - terasy denudacyjne

tektonika monoklinalna – rzeźba krawędziowa z progami denudacyjnymi

tektonika fałdowa – rzeźba może być zgodna, lub niezgodna z przebiegiem jednostek tektonicznych:

zgodność: przebieg grzbietów = przebieg antyklin, przebieg dolin = przebieg synklin

niezgodność (inwersja rzeźby): w miejscu synklin wznoszą się grzbiety, a w miejscu antyklin ciągną się doliny,

Przyczyny inwersji:

różna odporność warstw budujących fałdy,

strukturalne osłabienie antyklin,

odmłodzenie uprzednio zrównanej powierzchni.

Ryc. 4. Szkic obrazujący stopniowe

pogrążanie się geosynkliny i

wypełnianie jej przez osady, a

następnie sfałdowanie osadów

geosynklinalnych i ich wypiętrzenie,

w wyniku czego powstały góry. Źródło: Skrypt Podstawy nauk o Ziemi,

Koreleski K, s.38

tektonika zrębowa – procesom erozji rzecznej i denudacji ulegają przede wszystkim progi tektoniczne; w skutek niszczenia próg tektoniczny cofa się i oddala od linii uskoku

tektonika wulkaniczna i plutoniczna – rzeźba na obszarze pokryw wulkanicznych rozwija się tak, jak na obszarach płytowych lub monoklinalnych;

żyły, lakkolity, batolity są odsłaniane przez procesy niszczące

Ryc. 5. Lakkolit

Dziękuję za uwagę

Przechodzimy do kontynuacji ćwiczenia praktycznego …

Oznaczenie skał i ich odporności

Odporność mała Odporność duża Odporność bardzo

duża

margle: Jk,Jc, Tr wapienie Ja, Jr,, Jo,

Tm1-3, Tm, Df, Dgw

kwarcyty: C1-2

łupki: Tk1-2, C, Ch

Tk

dolomity: Da, Dgd,

De

piaskowce: Tp, Tp1-

2

zlepieńce: Pz, Dm

L.p

Fo

rm

a

Przeb

ieg

Wyso

ko

ść

n.p

.m

Ro

dzaj s

kał

Od

po

rn

ość

Tekto

nik

a

Rzeźb

a, a

te

kto

nik

a

Rzeźb

a, a

o

dp

orn

ość

1. dolina/ grzbiet

z warstwic przedział wysokości

nazwa i

symbol

b. duża /duża/ mała

antyklina/ synklina

Zgodna/niezgodna

Zgodna/niezgodna

+ wnioski ogólne pod

tabelą kilka zdań

Na następne zajęcia PAPIER KANCELARYJNY

W KRATKĘ